თავი XVII

ადამიანის ტვინის უმაღლესი ინტეგრაციული მოქმედება.

ქცევის ფსიქოფიზიოლოგია
უმაღლესი ნერვული მოქმედება
უმაღლესი ნერვული მოქმედება (უნმ) - ინდივიდუალურ ცხოვრების პროცესში
შეძენილი, თავის ტვინის უმაღლესი აწილების ინტეგრაციულ-პირობითრეფლექსური
მოქმედება, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანისა და უმაღლესი ცხოველების ქცევით
შეგუებას შინაგანი და გარე სამყაროს ცვლადი პირობების მიმართ. უნმ-ს ფუნქციურ ერთეულს
წარმოადგენს პირობითი რეფლექსი, რომლის საფუძველი დროებითი კავშირია.

უმდაბლესი ნერვული მოქმედება - ორგანიზმის შინაგანი გარემოს მუდმივობის

(ჰომეოსტაზის) შენარჩუნების მემკვიდრეობით თანდაყოლილი მაკოორდინირებელი
უპირობო რეფლექსების ერთობლიობა.

ორგანიზმის რეფლექსურ რეაქციათა ერთობლიობა შეიძლება დაიყოს ორ ძირითად

ჯგუფად:

 თანდაყოლილი/თანშობილი (უპირობო) რეფლექსები - სახეობრივია,

დამახასიათებელია მოცემული სახის ცხოველის ყველა წარმომადგენლისთვის.
უპირობო რეფლექსები მუდმივია. რეფლექსი ხორციელდება გარკვეულ
რეცეტორულ ველზე ადეკვატურ გაღიზიანებათა საპასუხოდ.
 შეძენილი (პირობითი) რეფლექსები - ინდივიდუალურია, ერთი და იგივე სახის
ცხოველის ერთ წარმომადგენელს ეს რეფლექსი გააჩნია, ხოლო მეორეს - არა
(სავალდებულოდ - არა). პირობითი რეფლექსები განსაზღვრული პირობებისგან
დამოკიდებულებით შეიძლება გამომუშავდეს, განმტკიცდეს ან გაქრეს. რეფლექსი
წარმოიქმნება ყველანაირი გაღიზიანების საპასუხოდ ნებისმიერი რეცეპტორული
ველის გაღიზიანებისას.

პირობითი რეფლექსები ხორციელდება თავის ტვინის ქერქის მოქმედებით, ხოლო

უპირობო შეიძლება ხორციელდებოდეს როგორც თავის ტვინის ღეროს, ისე ზურგის ტვინის
ნდონეზე.

პირობითი რეფლექსები გამომუშავდება უპირობო რეფლექსების საფუძველზე. მათ

წარმოსაქმნელად საჭიროა დიდი ჰემისფეროების ქერქის მიერ აღქმული გარე სამყაროს ან
ორგანიზმის შინაგანი მდგომარეობის ცვლილება დროში, შეუღლდეს რომელიმე უპრობო
რეფლექსის განხორციელებასთან.
 გვანცა მჭედლიძე

 უპირობო რეფლექსების კლასიფიკაცია

 ფიზიოლოგიური ნიშნის 
ბიოლოგიური მნიშვნელობის
მიხედვით: მიხედვით:
 სამოძრაო;  კვებითი;
 ვისცერული;  დაცვითი;
 ადაპტაციური  სასქესო;
 საორიენტაციო -
ინსტიქტები - რთული უპირობო რეფლექსები, რომლებიც რეფლექსი
ხასიათდებიან რეფლექსის
სიახლეზე;
ჯაჭვური ხასიათით (ერთი რეფლექსის დამთავრება სიგნალია მომდევნო რეფლექსისთვის) და
მათი ჰორმონულ და მეტაბოლურ ფაქტორებზე დამოკიდებულებით. ინსტიქტების
გამოვლენა ხასიათდება დომინანტის მრავალი თვისებით.

 საორიენტაციო რეფლექსი

ნებისმიერი მოდალობის უჩვეულო, მაგრამ არადამაზიანებელი გაღიზიანება

ცხოველში დამახასიათებელ რეაქციას იწვევს, რაც გამოიხატება დაყურადებით, ყურების და
ნესტოების მოძრაობით, თავის, თვალებისა და მთელი ტანის მობრუნებით
გამღიზიანებლიკენ, ზოგჯერ კი მასთან მიახლოებითაც კი. ეს რეაქცია თავდაცვითი ხასიათის
არ არის, რადგან გაღიზიანება დამაზიანებელი არ იყო და არც ცხოველი ამჟღავნებს აგრესიულ
ქმედებას. ის ცდილობს აღიქვას გამღიზიანებელი და გაერკვას მის რაობაში. სწორედ ასეთ
გამღიზიენებელს უწოდა ი. პავლოვმა „რა არი?“ ანუ საორიენტაციო რეფლექსი.

ძუძუმწოვარ ცხოველებში თითქმის ყველა საორიენტაციო რეფლექსი ხორციიელდება

დიდი ტვინის ქერქის მოქმედებით. უჩვეულო გაღიზიანებით გამოწვეული საორიენტაციო
რეფლექსები სწრაფად შესუსტდება და გაქრება, თუ ეს გაღიზიანება ზედიზედ რამდენჯერმე
მეორდება. ქერქის მოკვეთის შემთხვევაში კი, რაცარუნდა ხანგრძლივი იუოს მოქმედება,
საორიენტაციო რეფლექსი არ ქრება. თუ საორიენტაციო რეაქციას თან სდევს ცხოველისთვის
ბიოლოგიურად მნიშვნელოვანი ეფექტი, ის ძლიერდება და მომდევნო გაღიზიანებაზე
ცხოველი მძლავრად რეაგირებს, ხოლო თუ პირითით ხდება - მომდევნო გაღიზიანებით
გამოწვლი რეფლექსი უფრო მალე გაქრება.

აღსანიშნავია, რომ ადამიანების შემთხვევაში, ჩაქრობას განიცდის საორიენტაციო

რეფლექსის ყველა კომპონენტი - როგორც სომატური და ვეგეტატური რეაქციები, ისე
ელექტროგრაფიული კორელატები. მაგ. მოსვენების მდგომარეობაშ მყოფი მღვიძარი
ადამიანის ეეგ წარმოდგენილია α-აქტივობით (8-12 ჰც). უჩვეულო, მოულოდნელი
გაღიზიანება კი მასში იწვევს საორიენტაციო რეაქციას, რაც ვლინდება კუნთური ტონუსის
ამაღლებით, გულისცემის გახშირებითა და ეეგ-ში α-ს ნაცვლად, β-აქტივობის (30 ჰც) გაჩენით.
გაღიზიანების რამდენჯერმე გამეორების შემდეგ სუსტდება როგორც სომატური და
ვეგეტატური რეაქციები, ისე ეეგ-ს ეფექტიც - გაღიზიანება აღარ იქვევს ალფა-ბლოკადა. ანუ
ადამიანი ეჩვევა მოცემული გაღიზიანების მოქმედებას, რასაც ჰაბიტუაცია ეწოდება.

G.M.
  უპირობო და ინდიფერენტული გამღიზიანებლები

ნებისმიერი გაღიზიანება მხოლოდ კონკრეტული რეფლექსის მიმართ შეიძლება იყოს

უპირობო, მაგ. ელექტრული დენის მოქმედება კიდურზე - უპირობო დაცვითი რეაქციისთვის,
კაშკაშა სინათლე- გუგის რეფლქსისთვის და ა.შ.

ნებისმიერი რეფლექსის მიმართ უპირობო გამღიზიანებელი არის ისეთი გარეშე

აგენტი, რომელიც ამ რეფლექსს იწვევს თანშობილი ნერვული მექანიზმით - წინასწარი
გამოცდილების გარეშე.

გაღიზიანება შეიძლება ინდფერენტული იყოს მხოლოდ კონკრეტული რეფლექსის

მიმართ. მაგ. თავდაცვის რეფლექსის გამომწვევი მტკივნეული გაღზიანება ინდიფერენტულია
კვებითი რეაქციების მიმართ და - პირიქით.

ნებისმიერი რეფლექსის მიმართ ინდიფერენტული გამღიზიანებელი არის ყველა ის

გამღიზიანებელი, რომელიც არ იწვევს ამ რეფლექსს ორგანიზმის წინასწარი გამოცდილების
გარეშე.

 კლასიკური პირობითი რეფლექსის გამომუშავება

როდესაც უჩვეულო გამღიზიანებლის რამდენჯერმე მოქმედებას თან სდევს

ცხოველისთვის რაიმე ბიოლოგიურად მნიშვნელოვანი ეფექტი, მაშინ არა მარტო
გაძლიერდება საორიენტაციო რეაქცია, არამედ გამომუშავდება პირობით რეფლექსიც. ასე
მაგალითად, ელექტროზარი კვებითი რეფლექსის მიმართ ინდიფერენტული
გამღიზიანებელია, მაგრამ თუ ელექტროზარის მოქმედებას მოჰყვება ცხოველის კვება, ანუ
ინდიფერენტული გამღიზიანებელი შეუღლდება უპირობო გაღიზიანებასთან (კვებასთან),
მაშინ რამდენჯერმე ასეთი შეუღლების შემდეგ მარტო ელექტროზარიც აღძრავს კვებითი
რეფლექსისთვის დამახასიათებელ რეაქციებს: ლოკვას, ნერწყვის გამოუოფას და ა.შ. ანუ
ინდიფერენტული გამღიზიანებელი იქცება პირობით გამღიზიანებლად.

ინდიფერენტული და უპირობო გაღიზიანებათა შეუღლების საფუძველზე შეიძლება

გამომუშავდეს დაცვითი ხასიათს პირობითი რეფლექსიც. ასე ხდება იმ შემთხვევაში,როცა
უპირობო გაღიზიანებად გამოყენებულია ცხოველის მტკივნეული გაღიზიანება. მაგ. თუ
მეტრონომის ხმაურს რამდენჯერმე შევაუღლებთ ძალის ერთ-ერთ კიდურზე ელექტროდენის
მოქმედებასთან, რაც ამ კიდურის მოხრას იწვევს, გამომუშავდება თავდაცვის პირობითი
რეფლექსი - მეტრონომის ხმაზე ცხოველი მოხრის სათანადო კიდურს.

 ინსტრუმენტული პირობითი რეფლექსი

ინსტრუმენტული პირობით რეფლექსი გამომუშავდება იმ შემთხვევაშ, თუ ცხოველი
მის წინაშე დასმული ამოცანის გადასაწყვეტად იძულებულია შეასრულოს რაიმე აქტიური
მოქმედება: კიდურის მოხრა, ბერკეტზე თითს დაჭერა, გალიიდან გაქცევა და ა.შ.
 გვანცა მჭედლიძე

მაგ. ექსპერიმენტის გეგმის თანახმად ინდიფერენტული გამღიზიანებლის მოქმედებას

თან უნდა სდევდეს უპირობო მტკივნეული გაღიზიანება, თუ გაღიზიანებაა შორის
ნტერვალში ცხოველმა არ მოხარა კიდური. ექსპერიმენტის პირველ ეტაპსე ცხოველი არ ხსრის
კიდურს, ამიტომ ყოველთვის იღებს მტკივნეულ გაღიზიანებას, რის შედეგადაც
თანდათანობით უვითარდება შიშის პირობითი რეფლექსი, რაც ზოგად მოტორულ რეაქციას
იწვევს. ცხოველი თანდათანობით სავლობს კიდურის მოხრას და ამით თავიდან იცილებს
ელექტრულ გაღიზიანებას. მაშასაამე, პირობითი სიგნალის შემდეგ კიდურის მოხრა
ძაღლისთვის ერთგვარ იარაღს - ინსტრუმენტს წარმოადგენს, რომლითაც იგი თავიდან
იცილებს მტკივნეულ გაღიზიანებას.

ინსტრუმენტული პირობითი რეფლექსის ჩამოყალიბებისას იკვრება ახალი

რეფლექსური რკალი. კლასიკური პირობითი რეფლექსის დროს კი მყარდება დროებითი
კავშირი.

 ხელოვნური და ბუნებრივი პირობითი რეფლექსები

თითქმის ყველა ხერხემლიან ცხოველს მრავალი პირობითი რეფლექსი უმუშავდება
ბუნებრივ ირობებში, ექსპერიმენტატორის ჩარეის გარეშე. მაგ. რაც არუნდა მშიერი იყოს
ძაღლი, რომელსაც ხორცი არასდროს უჭამია, არც ხორცის სუნი და არც მისი შორიდან ჩვენება
არ გამოიწვევს მასში კვებითი რეაქციისთვის დამახასიათებელ მოვლენებს. ასეთ ცხოველებში
ნერწყვის გამოყოფისა და ლოკვის რეაქციები აღმოცენდება მხოლოდ იმ შემთხვევაშ, როცა
ხორცის ნაჭერი მოხვდება პირის ღრუშ და უშუალოდ იმოქმედებს იქ არსებულ გემოვნების
რეცეპტორებზე. მაგრამ საკმარისია ძაღლმა ერთხელ შეჭამოს ხორცი, რომ ამის შემდეგ მისი
სუნი ან შორიდან ჩვენება ძაღლში გამოიწვევს ნერწყვის გამოყოფას და ლოკვით რეაქციას.

მაშასადამე, აქაც სახეზეა პირობითი რეფლქსი, რომელიც გამომუშავდება ბუნებრივ

პირობებში უპირობო გამღიზიანებლის (კვება) მისივე ბუნებრვ ნიშან-თვისებებთან
(გამღიზიანებლის სუნი, ფორმა, თვისება) შეუღლების გამო. ასეთ რეფლექსებს ბუნებრივი ანუ
ნატურალური პირობითი რეფლექსები ეწოდება.

 პირობითი რეფლექსების გამომუშავების წესი

პირობითი რეფლექსების გამომუშავებისთვის აუცილებელია განსაკუთრებული

პირობები:

 ინდიფერენტული გამღიზიანებელი, რომელიც შემდგომში ხდება პირობითი, 1-5 წამით

წინ უნდა უსწრებდეს უპირობო გამღიზიანებელს - თუ პირობითი გამღიზიანებელი
მოქმედებს უფრო დიდი ინტერვალის შემდეგ ან მანამდე, პირობითი რეფლექსი არ
გამომუშავდება;
 საჭიროა საკმაო რაოდენობის პირობითი და უპირობო რეფლექსების შეუღლება;
 პირობითი რეფლექსის ჩამოყალიბების სიჩქარე და სიმტკიცე დამოკიდებული უნდა
იყოს უპირობო რეფლექსური რეაქციის ინტენსივობაზე - რაც უფრო ძლიერია
ინტენსივობა, მით უფრო სწრაფად გამომუშავდება პირობთი რეფლექსი
 მნიშვნელოვანია პირობითი გამღიზიანებლის ძალა - რაც უფრო ძლიერია პირობითი
გამღიზიანებლის ძალა, მით ძლიერია პირობითი რეფლექსი, თუმცა - გარკვეულ
G.M.
ზღვრამდე, რომლის შემდეგაც ის სუსტდება და ბოლოს მიიღება ე.წ. გარეგანი -
ზეზღვრული შეკავება;
  პირობითი რეფლექსის სახეები
 პირველი რიგის პირობითი რეფლექსები - პირობითი რეფლექსები, რომლებიც
გამომუშავდებიან ინდიფერენტული გამღიზიანებლის და უირობო რეფლექსის
შეუღლების შედეგად;
 მეორე რიგის პირობითი რეფლექები - პირობითი რეფლექსები, რომლებიც
გამომუშავდებიან ახალი გამღიზიანებლის პირველი რიგირ პირობით სიგნალთან
შეუღლების შედეგად. ამ შემთხვევაში აუცილებელია, ახალი გამღიზიანებელი 10-15
წმით წინ უსწრებდეს პირველი რიგის პირობითი გამღიზიანებლის მოქმედებას;
 მესამე რიგის პირობითი რეფლექსები - პირობითი რეფლექსები, რომლებიც
გამომუშავდებიან ახალი ინდიფერენტული გამღიზიანებლის მეორე რიგის პირობითი
რეფლექსის სიგნალთანშეუღლების შედეგად (გვხვდება ძაღლებში);
 რეფლექსები დროზე - თუ ძაღლს ვკვდებავთ ყოველ 10 წუთში, მაშინ მას
გამოუმუშავდება პირობითი რეფლექსი - წინა კვებიდან მე-10 წუთის ბოლოს დაიწყებს
ნერწყვის გამოყოფას და აღმოცენდება სამოძრაო რეაქცია საკვების მიმართულებით

თავის ტვინის ქერქის ნეირონები ხასიათდება მაღალი მგრძნობელობით სისხლის

შემადგენლობის მიმართ, ამიტომ სხვადასხვა სამკურნალო პრეპარატის სისხლში შეყვანა
შეიძლება გახდეს პირობითი რეფლექსის გამომწვევი სიგნალი. მაგ. აპომორფინის სისხლში
შეყვანა იწვევ პირღებინებას. თუ ნივთიერების სისხლში შეყვანა შეუღლდება სინათლის ან
ბგერით გამღიზიანებელთან, მაშინ მხოლოდ ეს პირობითი გამღზიანებლები, მედიკამენტის
გარეშე, აღძრავენ პირღებინებას.

 პირობითი რეფლექსის ბიოლოგიური მნიშნველობა

პირობითი რეფლექსის გამომუშავების სისწრაფე დამოკიდებულია გამღზიანებლის
ბიოლოგიურ მნიშვნელობაზე, სახეობასა და ასაკზე, ცნს-ის ფუნქციურ მდგომარეობაზე და
სხვა. ზოგადბიოლოგიური თვალსაზრისით პირობითი რეფლექსები წარმოადგენენ ადამიანის
და ცხოველის შეგუებითი ქცევის უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს. პირობითი სიგნალების
გავლენთ სამოძრაო და ვეგეტატური ფუნქციების ცვლილებები უზრუნველყოფს გარემო
პირობების სწრაფი ცვლილებებისადმი შეგუებას.

 დროებითი კავშირის წარმოქმნის მექანიზმი

პირობითი რეფლექსის წარმოქმნა დაფუძნებულია დროებითი კავშირის დამყარებაზე
ქერქის უჯრედების ორ ჯგუფს შორის, რომელთაგან ერთი ღებულობს პირობით, ხოლო მეორე
- უპირობო გაღიზიანებებს.
ამგვარად, თავის ტვინის ქერქში ერთდროულად აღმოცენდება ნეირონების ორი
აგზნებული ჯგუფი - უპირობო რეფლექსის (სალივაციის) ქერქული წარმომადგენლობის
ნეირონებში და სმენის ანალიზატორის ქერქულ ნეირონებში (თუ პირობითი გამღიზიანებელ
ბგერაა). ამის შედეგად მათ შორის ყალიბდება ახალი ფუნქციური კავშირი, რომელიც
განმეორებითი შეუღლების შედეგად მტკიცდება. რამდენიმე ხნის შემდეგ კი მხოლოდ
პირობითი სიგნალი (ბგერა) გამოიწვევს ნერწყვის დენას. ამ მოვლენას საფუძვლად უდევს ის
გარემოება, რომ იმპულსები აღწევენ უპირობო რეფლექსის ქერქულ წარმომადგენლობას,
იქიდან - მოგრძო ტვინს და, ბოლოს, სეკრეციული ნერვებით - სანერწყვე ჯირკვლებს.
 გვანცა მჭედლიძე

საორიენტაციო რეაქციები მკვეთრადაა გამოხატული პირობითი რეფლექსების

გამომუშავების დასაწიყისში, შემდგომში კი, რეფლექსების განმტკიცებასთან ერთად,
სუსტდება და საბოლოოდ ქრება.

პირობითი რეფლექსის წარმოქმნის მექანიზმში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს

დომინანტის მოვლენა, ე.ი. გაბატონებული კერების არსებობა, რომლებიც იქვემდებარებენ
ყველა სხვა ნერვული ცენტრის მუშაობას. პირობითი რეფლექსის გამომუშავებისას
დომინანტური ხდება უპირობო რეფლექსის ქერქული წარმომადგენლობის ნეირონები,
რომლებზეც ხდება აგზნების კონვერგენცია პირობითი სიგნალით აგზნებული ნეირონებიდან.
ამის შედეგად ამ კერებს შორის ყალიბდება ახალი ფუნქციური კავშრი. უნდა აღინიშნოს, რომ
ვინაიდან დომინანტური კერის არსებობის ხანგრძლივობა ხანმოკლეა, მას გარკვეული
მნიშვნელობა ენიჭება პირობითი რეფლექსის გამომუშავების პირველ სტადიაში, ხოლო
შემდეგ ხდება მისი კონსოლიდაცია სხვადასხვა მექანიზმებით.

კონსოლიდაცია - კვალის ხანგრძლივი სტაბილიზაციის ისეთი პროცესი, რომელიც დროთა

განმავლობაში განამტკიცებს ინფორმაციის კვალს და შესაძლებელს ხდის ახალი ინფორმაციის
დამატებას. მაგ. მოლეკულური, პლასტიკური ცვლილებები, რომლებიც წარმოიქმნება
სინაპსებში ან თვით დიდი ჰემისფეროების ქერქის ნერვულ უჯრედებში.

 შეკავება თავის ტვინის ქერქში

თავის ტვინის ქერქის ნორმალური მოქმედება ხორციელდება აგზნების და შეკავების

პროცესების მუდმივი ურთიერთქმედებით. აგზნების პროცესი უზრუნველყოფს პირობითი
რეფლექსის გამომუშავებას და ჩამოყალიბებას, ხოლო შეკავების პროცესი - მათ დათრგუნვას.

ი. პავლოვი არჩევნა თავის ტვინის ქერქში შეკავების ორ სახეს - უპირობო (გარეგანი)

შეკავება და პირობითი (შინაგანი) შეკავება.

უპირობო (გარეგანი) შეკავება

სხვადასხვა გარეგანი გამღიზიანებლის მოქმედებით პირობითი რეფლექსები

ადვილადშეკავდება, რაც აიხსნება იმით, რომ ყოველი ახალი გამღიზიანებელი ცხოველებში
იწვევს საორიენტაციო რეფლექსს, რომელიც პირობით რეაქციას აკავებს. მაგ. კანის
მტკივნეული გაღიზიანება მკვეთრად აკავებს კვებით პირობით რეფლექსებს. ამ შემთხვევაში
შეკავება წარმოიქმნება ისეთი გაღიზიანების ზეგავლებით, რომელიც წვევს ახალ რეფლექსურ
რეაქციას. რაც უფრო ძლიერია უცხო გამღზიანებელი, მით მეტია მათი შემაკავებელი
მოქმედება, ვინაიდან ამ დროს ქერქში აღმოცენდება ახალი მძლავრი აგზნება, რომელიც
თრგუნავს უფრო სუსტს. ვინაიდან ამ შემთხვევაში შეკავება ხდება მოცემული პიტობითი
რეფლექსისთვის უცხო, გარეშე გამღიზიანებლით, ამიტომ მას გარეგან (უპირობო) შეკავებას
უწოდებენ.

G.M.
 პირობითი (შინაგანი) შეკავება

შინაგანი შეკავება წარმოადგენს მხოლოდ ქერქის ფუნქციას. იგი წარმოიშობა მაშინ, თუ

პირობითი გამღიზიანებელი არ განმტკიცდება უპირობოთი. მას შინაგანი ეწოდება, რადგან
ყალიპდება პირობითი რეფლექსის სტრუქტურულ კომპონენტებში. პირობით შეკავებას,
უპირობოსგან განსხვავებით, ესაჭიროება გამომუშავება. მის აღმოსაცენებლად საჭიროა
რომელიმე სიგნალიზ მრავალჯერადი იზოლირებლი გამოყენება უპირობო
გამღიზიანებელთან შეუღლების გარეშე.

დიდი ჰემისფეროების ქერქში შინაგანი შეკავება ვლინდება რამდენიმე ფორმით:

 პირობითი რეფლექსის ჩაქრობა - თუ პირობით სიგნასლს არ განვამტკიცებთ უპირობო

გამღიზიანებლით, მაშინ რამდენიმე ასეთი გამოყენების შემდეგ გამომუშავებული
მყარი პირობითი რეფლექსი თანდათანობით სუსტდება და საბოლოოდ მთლიანად
ჩაქრება;
 პირობითი რეფლექსის გენერალიზაცია - თუ რაიემე გაღიზიანებაზე, მაგალითად 1000
ჰც-იან ტონზე, ორგანიზმში გამომუშავდება პირობითი რეფლექსი, მაშინ მის მსგავს
სხვა ბგერებსაც (900-800 ჰც, 1000-1100 ჰც) შეუძლიათ გამოიწვიონ პირობითი რეაქცია;
 პირობითი გამღიზიანებლის დიფერენციაცია - ერთი გამღიზიანებელი (მაგ. 1000 ჰციანი
ტონი) მუდმივად უნდა უღლდებოდეს უპირობო გამღიზიანებელთან, ხოლო სხვა,
მათან ახლოს მდგომი სიგნალები გამოიყენებოდეს იზოლირებულად, უპირობო
გამღიზიანებლის გარეშე. ასეთ ვითარებაში განმტკიცებულ სიგნალზე (1000 ჰც)
რეფლექისი შეინახება, ხოლო მის ახო სხვა სიგნალებზე - ჩაქრება;
 დაგვიანებითი პირობით რეფლექსის წარმოქმნა (პირობითი რეფლექსის დაყოვნება) -
თუ უპირობო განმამტკიცებელი გაღიზიანბა ცხოველს ეძლევა პირობითი სიგნალიდან
2-3 წთის შემდეგ (ნაცვლად 1-5 წამისა), პირობითი რეფლექსური რეაქცია იწყება
დაყოვნებით;
 უარყოფითი პირობითი რეფლექსის („პირობითი მუხრუჭის“) წარმოქმნა - თუ
პირობითი რეფლექსის განმტკიცების შემდეგ პირობით და უპირონბო გაღიზიანების
შეუღლებათა სერიაში დროდადრო რაიმე უჩვეულო გამღიზიანებელი იმოქმედებს
პირობით გამღიზიანებელთა ერთად ისე, რომ ამ კომბინაციას არ მოჰყვება
განმტკიცება, მაშინ ეს ინდიფერენტული გაღიზიანება შემაკავებლად იმოქმედებს
როგორც ამ, ისე სხვა პირობით რეფლექსებზე. (ი. პავლოვის მიხედვით „პირობითი
მუხრუჭი“.

 დინამიკური სტერეოტიპი

დინამიკური სტერეოტიპი გამოიხატება იმაში, რომ სისტემატურად, თანმიმდევრობით

მოქმედ პირობითი რეფლექსების სისტემაზე გარკვეული დროის შემდეგ გამომუშავდება
საპასუხო რეაქციების მუდმივი და მდგრადი სისტემა. დინამიკური სტერეოტიპი
უზრუნველყობს ადამიანის მოქმედების ადეკვატურობას ნერვული სისტემის გადაძაბვის
გარეშე.
 გვანცა მჭედლიძე

 თავის ტვინის ქერქის ანალიზური და სინთეზური მოქმედება

თავის ტვინის ქერქის ფუნქციონირება უზრუნველყოფს გარე და შიდა გარემოდან

მომავალი სიგნალების ანალიზს და სინთეზს. გაღიზიანებათა სინთეზი ვლინდება თავის
ქერქის სხვადასხვა ნაწილში აღმოცენებულ გაღიზიანებათა დაკავშირებაში. გაღიზიანებათა
ანალიზი კი მდგომარეობს ორგანიზმზე სხვადასხვა ზემოქმედების გარჩევაში, სხვადასხვა
სიგნალის განცალკევებასა და დიფერენციაციაში. გაღიზიანებათა ანალიზი იწყება
რეცეპტორულ აპარატში, რომლის სხვადასხვა ელემენტი სხვადასხვა ხასიათს გაღიზიანებაზე
რეაგირებს.

 უმაღლესი ნერვული მოქმედების ტიპები

ნერვული სისტემის ტიპი - იმ თვისებათა ერთობლიობა, რომელიც მნიშვნელოვნად

განაზღვრავს უმაღლესი ნერვული მოქმედების ხასიათს (უნმ) და განპირობებულია
ინდივიდის მემკვიდრეობითი თავიებურებებით და ცხოვრების გამოცდილებით;

ცხოველებში დადგენილი ნერვული სისტემის 4 ძირითადი ტიპი:

 „ცოცხალი“, მოძრავი ტიპი - ძლიერი გაწონასწორებული, ნერვული პროცესების

ძლიერი ძვრადობით, (ჰიპოკრატეს დადგენილი ადამიანთა ოთხი ტემპერამენტიდან -
სანგვინიკური);
 „მშვიდი“, ინერტული ტიპი - ძლიერი გაწონასწორებული, ნაკლებად ძვრადი ნერვული
პროცესებით, (ჰიპოკრატეს დადგენილი ადამიანთა ოთხი ტემპერამენტიდან -
ფლეგმატური);
 „შეუკავებელი“ ტიპი - ძლიერი, მაგრამ გაუწონასწორებელი, რომელიც ხასიათდება
აგზნების პროცესების სიჭარბით შეკავების პროცესებზე მეტად, (ჰიპოკრატეს
დადგენილი ადამიანთა ოთხი ტემპერამენტიდან - ქოლერიკული);
 „სუსტი“ ტიპი - სუსტი, აგზნების და შეკავების სუსტი განვითარებით. მისთვის
დამახასიათებელია სწრაფი დაძაბუნება, რაც იწვევს შრომის უნარის დაკარგვას,
(ჰიპოკრატეს დადგენილი ადამიანთა ოთხი ტემპერამენტიდან - მელანქოლიკური);

უნმ ტიპი გენეტიკურად დეტერმინირებული თვისებაა, მაგრამ ვინაიდან ის ასახავს

ცნს-ის თვისებებს, ინდივიდუალური ცხოვრების პროცესში გარემო ფაქტორების გავლენით
შეიძლება შეიცვალოს.

 ადამიანის უმაღლესი ნერვული მოქმედების თავისებურებები

განარჩევენ სინამდვილის ასახვის:

 პირველი სასიგნალო სისტემა - გარე სამყაროს სიგნალების ანალიზი და სინთეზი. მისი

საშუალებით მიიღწევა გარე სამყაროს და თვთ ორგანიზმის მდგომარეობის:

G.M.
  შეგრძნება - ცნს-ში საგნების ცალკეული თვისებებისა და ობიექტური
სინამდვილის ასახვის ფორმა. მის საფუძველზე აღმოცენდება აღქმებიც და
წარმოდგენებიც;
 აღქმა - საგნის თვისებების ერთობლიობის ასახვა მთლიანობაში. აღქმისას
ხდება ტვინის ქერქის მრავალი პუნქტის ერთდროული აგზნება, რაც მათ შორის
დროებითი კავშირების წარმოქმნას იწვევს (ასოციაცია);
 წარმოდგენა - სიგნალის ან მოვლენის გამოსახულებითი ასახვა მათთვის
დამახასიათებელ სივრცობრივ-დროით კავშრში. გამომუშავდება დინამიკური
სტერეოტიპის საფუძველზე;
 მეორე სასიგნალო სისტემა - ტვინის მუშაობის მექანიზმის საგანგებო დამატება,
რომელიც დაკავშირებულია სიტყვიერ, ვერბალურ სიგნალიზაციასთან
(მეტყველებასთან);

სიტყვიერი აღნიშვნები ცვლიან რეალური სიგნალების და მოვლენების მოქმედებას.

ლაპარაკის სწავლის დროს წარმოიქმნება დროებით კავშირები სხვადასხვა საგნიდან
მომავალი სიგნალების მიმღებ ქერქულ პუნქტებსა და მეტყველების ცენტრებს შორის,
რომლებიც აღიქვამენ სიგნალების სიტყვიერ გამოსახულებას.

სინამდვილის ასახვის ფორმები მოიცავს:

 კონკრეტულ-გრძნობადი ასახვა - გამოიხატება შეგრძნებებში, აღქმებსა და

წარმოდგენებში;
 აბსტრაქტულ-განზოგადებული ასახვა - ვლინდება ლოგიკურ აზროვნებაში: ცნებებში,
მსჯელობაში, დასკვნებში, რაც წარმოიქმნება ტვინის აბსტრაქტული მუშაობის
საფუძველზე;
 აბსტრაქტულ-განყენებული ასახვა - შესაძლებელია ბუნების მოვლენათა შეცნობა და
გამოყენება;

სხვადასხვა ადამიანს პირველ და მეორე სასიგნალო სისტემებს ორის სხვადასხვანაირი

შეფარდება აქვთ, რის მიხედვითაც ი. პავლოვი გამოყოფს ადამიანის უნმ-ის სამ ტიპს:

 მხატვრული - დამახასიათებელია მოვლენათა ანალიზი უპირატესად შეგრძნებათა

საფუძველზე. ჭარბობს პირველი სასიგნალო სისტემა;
 მოაზროვნე - დამახასიათებელია განყენებული აზროვნების, კონკრეტული
მოვლენების განზოგადებისა და მიზანმიმართული მოქმედების უნარი (ნაკლებ
ექვემდებარებიან შთაბეჭდილებებს). ჭარბობს მეორე სასიგნალო სისტემა;
 შერეული - რომელიმე სასიგნალო სისტემის უპირატესობა გამოხატული არ არის;
 გვანცა მჭედლიძე

მოთხოვნილების და მოტივაციის ფსიქოფიზიოლოგია

მოთხოვნილება - ადამიანის და ცხოველის ორგნიზმების სპეციფიკური (არსობის)
ძალა, რომელიც უზრუნველყოფს მათ კავშირს გარემოსთან თვითგადარჩენისა და
თვითგანვითარებისთვის.

მოტივაცია - გასაგნებული მოთხოვნილება ან თანდაყოლილი რეფლექსები, რომლებიც

გამოიწვევა ენდოგენური გამღიზიანებლებით;

პ.სინოვის მიერ, აღმოცენების მიხედვით, ხდება ადამიანის მოთხოვნილებების სამ

ჯგუფად დაყოფა:

 ვიტალური მოთხოვნილებები - ბიოლოგიური მოტივაციები, როგორიცაა

შიმშილი წყურვილი, შიში, აგრესია, სქესობრივი ლტოლვა, ზრუნვა
შთამომავლობაზე და სხვა;
 სოციალური მოთხოვნილებები:
 იდეალური (იდეური) მოთხოვნილებები;

ემოციის ფიზიოლოგია
ემოცია - ადამიანის და ცხოველის სუბიექტური რეაქციების ერთობლიონა, რომელიც
გამოიწვევა შინაგანი და გარეგანი გამღიზიანებლის მოქმედებით და ორგანიზმის მიერ
აღიქმება როგორც სიამოვნება ან უსიამოვნება, სიხარული, შიში, შიმშილი და სხვა.

ადამიანის ემოცია - მოთხოვნილებებით და მოტივებით განსაზღვრული ადამიანის

თავისებური დამოკიდებულება გარემომცველი სინამდვილისა და საკუთარი თავისადმი.
სხვადასხვა ემოციურ მდგომარეობას დამახასიათებელი სომატური და ვეგეტატური
გამოვლენა აქვს.

 ემოციის ბიოლოგიური მნიშვნელობა

ადამიანის მთელ სასიცოცხლო მოქმედებას თან ახლავს შესაბამისი ემოციური ტონუსი,

რაც განაირობებს ორგანიზმის ყველა ფუნქციის შენარჩუნებას და რეალიზებას ოპტიმალურ
ონეზე. ემოციური მდგომარეობა რეალიზდება გარკვეული ქცევით რეაქციების სახით.
ემოციებით აისახება არსებული მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება (დადებითი ემოციები) /
არდაკმაყოფილება (უარყოფითი ემოციები). განარჩევენ:

 უმდაბლესი ემოციები - შედარებით მარტივია, თან ახლავს ცხოველებისა და

ადამიანების ვიტალური მოთხოვილებების აღმოცენებასა და დაკმაყოფილებას
(ჰომეოსტაზური, ინსტიქტების ემოციები);
 უმაღლესი ემოციები - აღმოცენდება მხოლოდ ადამიანშ სოციალურ და იდეალურ
(ინტელექტუალური, მორალური, ესთეტიკური, შემოქმედებითი და სხვა)
მოთხოვნილებებთან დაკავშირებით.

G.M.
  ემოციის ფიზიოლოგიური მექანიზმები და ნერვული სუბსტრატი

ჯეიმს-ლანგის თეორიის მიხედვით, ემოციური მდგომარეობა ვითარდება

შემდეგნაირად: გარეშე სტიმულები მოქმედებენ სათანადო სენსორულ რეცეპტორებზე და
იწვევენ მათ აგზნებას. აქედან ნერვული იმპულსები მიემართება ქერქის შესაბამისი
საპროექციო უბნისკენ, სადაც ხდება მათი აღქმა და ანალიზი. საპასუხო სომატური და
ვეგეტატური სიგნალები „ეშვება“ ჩონჩხის კუნთებისკენ და შინაგანი ორგანოებისკენ, რასაც
მოჰყვება ისეთი ფიზიოლოგიური ეფექტები, როგორიცაა კუნთის დაძაბულობა, სისხლის
წნევისა და გულის ცემის სიხშრის ცვლილებები და სხვა. თავის მხრივ, ეს ცვლილებები
გააქტივებენ სათანადო ინტერორეცეპტორებს, რომლებიდანაც იმპულსები ისევ უბრუნდება
თავის ტვინის ლიმბუირ სისტემის ქერქულ და ქერქქვეშა სტრუქტურებს. აღნიიშნული
ინტეროცეპტული იმპულსაცია თავდაპირველად აღქმულ სტიმულებს ემოციურ
შეფერილობას აძლევს.

ორგანიზმისთვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ჰომეოსტაზის დარღვევა.

ემოციების ცენტრალურ მექანიზმებში მთავარი სტრუქტურაა ჰიპოთალამუსი. ემოციურ
რეაქციას აქვს ორი მხარე:

 სუბიექტური განცდა - აუცილებელია ჰიპოთალამუსის კავშირი წინა ტვინთან. თუ

კავირი გაწყვეტილია ჰიპოთალამუსიდან წამოსული აგრესიული ქცევა ატარებს
არაკოორდნირებულ ხასიათს და არ არის მიმართული რაიმე კონკრეტული
ობიექტისკენ („ცრუ განრისხება“);
 გარეგნული გამოხატვა - აუცილებელია ჰიპოთალამუსის კავშირი შუა ტვინთან. თუ
კავშირი გაწყვეტილია, ჰიპოთალამუსიდან აღარ ხდება „ცრუ აგრესიის“ გამოვლენაც
კი. საკუთრივ შუა ტვინის ელექტრული გაღიზიანებით კი შესაძლებელია „ცრუ
განრისხების“ ცალკეული კომპონენტების გამოწვევა.

აგრესიული ქცევის მოტორული მექანიზმები განლაგებულია შუ ტვინში, ვაროლის ხიდში და

ზურგის ტვინში, ხოლო ამ რეაქციების ჩართვას და კოორდინაციას ახდენს ჰიპოთალამუსი.

პეიპესის წრე - ჰიპოთალამუსის „ემოციოგენური“ ნეირონების აქსონები სინაპსებით

მთავრდებიან თალამუსის წინა ვენტრალური ბირთვის იმ უჯრედებზე, რომელთა აქსონები
დაკავშირებულია სარტყელისებრ ხვეულთან, რომელიც წარმოადგენს გაცნობიერებული
ემოციური განცდების ნერვულ სუბსტრატს. სარტყლისებრი ხვეულიდან ნერვული გზები
მიემართება ჰიპოკამპისკენ, სადაც ხდება მიღებული ინფორმაციის სხვა სტრუქტურებიდან
მიღებულ ინფორმაციასთან ინტეგრირება, გადამუშავებული ინფორმაცია კი ეგზავნება
ჰიპოთალამუსის მამილარულ სხეულებს.

პეიპესის წრე უზრუნველყოფს ემოციური განცდების დაკავშირებას დაღმავალ

ემოცოგენურ იმპულსაციასთან.
 გვანცა მჭედლიძე

ძილის ფიზიოლოგია
ცხოველურ ორგანიზმებში წარმოდგენილია ორგანოთა სისტემები, რომელთა
ფუნქციონირება რიტმულ რყევებს განიცდის. ასეთ რიტმულ რეაქციებს ბიოლოგიურ რიტმებს
უწოდებენ. განარჩევენ:

 გეოფიზიკური ფაქტორების მოქმედებით განპირობებული ბიოლოგიური

რიტმები - წარმოადგენს ორგანიზმის უშალო რეაქციას გარემოს რიტმულად
ცვლად პირობებზე;
 ფიზიოლოგიური რიტმები - მთლიანად ემყარება ორგანიზმშ მიმდინარე
ფიზიკურ-ქიმიურ პროცესთა მკაცრ პერიოდულობას. მაგ. გულის ცემა,
სუნთქვის სიხშირე და სხვა;
 ცირკადული რიტმები - რიტმები, რომელთა პერიოდულობა ემთხვევა დღე-
ღამის ციკლს. მაგ. ძილ-ღვიძლის ციკლი.

 ძილი და ღვიძილი. სიზმარი

ძილი - ტვინის დაქვეითებული აქტივობის ცირკადული ბიორიტმი, რომელიც

უზრუნველყოფს ორგანიზმის დასვენებას. ამ დროს გამოთიშულია ცნობიერება და პოზის
შემანარჩუნებელი მექანიზმები, დაქვეითებულია სენსორული სისტემების მგრძნობელობა.
დაძინებას ხელს უწყობს ნერვული უჯრედების დაღლის გამომწვევი
გამღიზიზანებლები, აგრეთვე პირობითრეფლექური გამღიზიანებლები (დაძინება
განსაზღვრულ დროსა და გარემოში), განსაკუთრებით - სენსორული იმპულსაციის (სინათლე,
ბგერა, შეხება) შემცირების ფონზე.

ძილის ნიშნებია:

 ეეგ-რიტმების სიხშრის შემცირება და ამპლიტუდის გაზრდა;

 მთქნარება და მოხერხებული პოზის მიღება;
 გარემოსთან კონტაქტის და ცნობიერი აქტივობის დაქვეითება;
 პირობითი რეფლექსების გამოვლენის შესუსტება;
 სეკრეციული მოქმედების დაქვეითება;

განარჩევენ ძილის სამ სახეს:

 ფიზიოლოგიური, ბუნებრივი ძილი - პერიოდული დღე-ღამური და პერიოდული

სეზონური (ცხოველებში);
 ხელოვნური ძილი - ნარკოზით ან ჰიპნოზით გამოწვეული;
 პათოლოგიური ძილი - ვითარდება ტვინის ჰიპოქსიის, ან ანოქსიის დოს, ტვინის
სტრუქტურების დაზიანებისას, ლეთარგიული ძილი („მოჩვენებითი სიკვდილი“) და
სხვა.

G.M.
 განარჩევენ ძილის ორ ფაზას:

 ნელი (ორთოდოქსული) ძილი - უკავია ძილის 80%, ვითარდება თავდაპირველად,

დამახასიათებელია კუნთების მოდუნება, ეეგ-ზე აღინიშნება სინქრონიზაცია, ნელი
ელექტრული აქტივობა (ტალღების სიხშირე მცირდება, ამპლიტუდა იზრდება). ნელი
ძილი გადის ოთხ თანმიმდევრულ სტადიას:
 I სტადია - თვლემის მდგომარეობა, ეეგ-ზე ჭარბობს ალფა-ტალღები (8-13 ჰც);
 II სტადია - ზედაპირული ძილი, დამახასიათებელია თეტა-ტალღები (3-7 ჰც);
 III სტადია - ძილის თითისტარების (12-15 ჰც) და K-კომპლექსების (დიდი
ამპლიტუდის მქონე ნელი პოტენციალები) აღმოცენების სტადია,
დამახასიათებელია დელტა-ტალღები;
 IV სტადია - ღრმა ძილი, ეეგ-ზე ჭარბობს დელტა-ტალღები (0,5 – 2 ჰც).
სუსტდება შინაგანი ორგანოების მოქმედება, კუნთების ტონუსი, ქვეითდება
სხეულის ტემპერატურა;
 სწრაფი (პარადოქსული) ძლი - უკავია ძილის 20%, ვითარდება ნელი ძილიდან 60-90
წთ-ის შემდეგ (მოსდევს IV სტადიას). დამახასიათებელია თვალის კაკლების სწრაფი
მოძრაობა, კიდურების ფაზური „ტოკვა“, პულსის და სუნთქვის გახშირება, სისხლის
წნევის მომატება, იწყება სიზმრები. ეეგ-ზე აღინიშნება დესინქრონიზაცია (ტალღების
გახშირება და ამპლიტუდის შემცირება), რაც დამახასიათებელია ღვიძილის
მდგომარეობისთვის. 8 საათიანი ძილის განმავლობაში სწრაფი ძლის ფაზა აღიძვრება
4-5-ჯერ და თანდათან ხანგრძლივდება;

თალამუსის და და სუბთალამუსის არასპეციფიკურ ბირთვები ელექტროდების

განთავსებისას, ამ სტრუქტურების დაბალსიხშირული გაღიზიანების საპასუხოდ ცხოველები
იძინებენ, ხოლო გაღიზიანების შეწყვეტის შემდეგ - იღვიძებენ. ყველაზე მაღალი
ჰიპნოგეზური აქტივობა გააჩნია წინა ჰიპოთალამუსის ზონას - მისი ლოკალური დაზიანებისას
ცხოველებს აღარ სძინავთ.

 ძილის ფაზების ნეიროფიზიოლოგიური თავისებურები

ნელი ძილის ფაზის განვითარება დაკავშირებულია ტვინის მასინქრონიზებეი

სისტემების სპეციფიკურ აქტივობასთან:

 „მორუცის მასინქრონიზებელი ცენტრი“ - ვაროლის ხიდის შუა ნაწილის

რეტიკულური ფორმაციის მიდამო, რომლის გაღიზიანებას მოსდევს ნელი ძილის
განვითარება. მასში განთავსებულია ნეირონები, რომელთა აქსონები გამოყოფენ
სეროტონინს, რომელიც აკავებს მონოამინერგულ სისტემას, იწვევს ეეგ-ს
სინქრონიზაციას და ნელი ძილის განვითარებას;
 მოგრძო ტვინის შემაკავებელი განყოფილება - იწვევს ეეგ-ს სინქრონიზაციას და
აადვილებს დაძნებას;
 გამჭვირვალე ძგიდე - ჰიპოთალამუსის ჰიპნოგენური მასინქრონიზებელი ზონა,
რომელიც წამყვან როლს ასრულებს ნელი ძილის „გაშვებაში“
 გვანცა მჭედლიძე

პარადოქსული ძილის ფაზისთვის დამახასიათებელია შემდეგი სტრუქტურების

აქტივაცია:

 ცისფერი ლაქი (შუა ტვინი) - მისი ნეირონებიც გამოყოფენ ნორადრენალინს და

ტვინის მრავალ სტრუქტურაზე ახდენენ თანაბრადმიმართულ გავლენას;
 ვაროლის ხიდის კაუდალური და შუა ორალური რეტიკულური ბირთვების ზედა
განყოფილება - წამყვან როლს ასრულებს ქერქული რიტმების დესინქრონიზაციის
მექანიზმების განვითარებაში.

ძილის განვითარებაშ აგრეთვე მონაწილეობს:

 დელტა-ძილის გამომწვევი პეპტიდი (დძგპ) – აძლიერებს პარადოქსული ძილის

მაჩვენებლებს, შერჩევითად თრგუნავს სეროტონინის წარმომქმნელ, ნელტალღოვანი
ძილის მექანიზმის მაკონტროლებელ ტვინის ღეროს ნეირონებს;
 დამაძინებელი სუბსტანცია (დს);
 არგინინ-ვაზოტოცინი (ავტ) – მისი დონე ასაკთან ერთად ქვეითდება;
 ნეიროჰიპოფიზიდან ექსტრაგირებული პეპტიდი:
 ვაზოაქტიური ინტესტინური პეპტიდი (ვიპ) და ბეტა-ენდორფინი - აღრმავებენ
ძილს;
 თირეოტროპული ჰორმონი - ძილის შემწყვეტი პეპტიდი;

ნელი ძილი შინაგანი ორგანოების ფუნქციონირების სტაბილიზაციას უწყობს ხელს:

ჰიპოთალამუსის ლიბერინები მოქმედებენ ჰიპოფიზზე და ხელს უწყობენ სომატოტროპინის
გამოთავისუბფლებას, რომელიც ქსოვილებში ცილის ბიოსინთეზში მონაწილეობს.
პარადოქსული ძილი კი აღადგენს თავის ტვინის ნეირონების პლასტიკურ თვისებებს,
აძლიერებს ნეიროგლიის უჯრედებში მიმდინარე პროცესებს და უზრუნველყოფს ნეირონებს
საკვები ნივთიერებებითა და ჟანგბადით.

 სიზმარი
სიზმარი - ძლის დროს წარმოქმნილი/განვითარებული არარეალური სურათები და
მოვლენები, რომლებიც რეალურ სინამდვილედ აღიქმება. ნელი ძილის დროს სიზმრები
ნაკლებად აშკარა და ხანმოკლეა, თუმცა - შედარებით რეალური, ისინი უფრო მსჯელობას,
ფიქრს გავს, ამ დროს შეიძლება ადგილი ჰწონდეს მთვარეულობას ანუ სომნაბულიზმსაც,
ხოლო სწრაფი ძილის სიზმრები უფრო ემოციური, გამოკვეთილი და ხანგრძლივია.

სიზმრების წარმოშობას ხსნიან ხანგრძლივი მეხსიერების კვალის აქტივაციით.

სეჩენოვნა სიზმრებს „მიღებული შტაბეჭდილებების არასრული კომბინაციები“ უწოდა.
სიზმრების გამომწვევ ფაქტორად აგრეთვი ითვლება ძილის წინ განხორციელებული
ქმედებები, გამღიზიანებლების მოქმედება და ინფორმაცია შინაგანი ორგანოებიდან,
რომელიც პათოლოგიურ მდგომარეობასთან ან ბიოლოგიურ მოთხოვნილებასთან
დაკავშირებით აღმოცენდება.

G.M.