1

სტრესი.

სტრესი ინგლისური სიტყვაა (stress) და ნიშნავს ზეწოლას, დაძაბვას. თუმცა დღეს ეს

ტერმინი ყველა ენაში გამოიყენება როგორც მეცნიერული ცნება, რომელიც აღნიშნავს ადამინის
მთლიანობით ფსიქოლოგიურ და ფიზიოლოგიურ პასუხს ექსტრემალურ სტიმულაციაზე.
პირველად ეს ცნება შემოიტანა კანადელმა მეცნიერმა ჰანსს სელიემ, რომელიც სტრესს
განიხილავდა, როგორც ორგანიზმის მთლიანობით საადაპტაციო რეაქციას ძლიერ და
ხანგრძლივ გამღიზიანებელზე.

ფსიქოლოგიაში განიხილავენ სტრესის დადებით (ეუსტრესი) და უარყოფით

( დისტრესი) ფორმებს. მაგრამ როგორიც არ უნდა იყოს სტრესი იგი ყოველთვის იწვევს
ორგანიზმში თავისებურ ფიზიკურ და ემოციურ ცვლილებებს. სელიე არჩევდა სტრესის სამ
ფაზას:
1. შფოთვის რეაქცია;
2. წინააღმდეგობის რეაქცია;
3. გამოფიტვის რეაქცია;
პირველ ფაზაში ხდება ორგანიზმის ფსიქო-ფიზიკური ძალების მობილიზაცია
სტრესთან საბრძოლველად; მეორე ფაზაში გრძელდება წინაარმდეგობის გაწევა; მესამე ფაზაში
მიმდინარეობს ძალების თანთანობითი გამოფიტვა, როდესაც ორგანიზმი ვეღარ იცავს თავს
სტრესოგენური ფაქტორებისაგან, მისი ფუნქცია ირღვევა.
სტრესით დატვირთულია თანამედროვე ცხოვრების თითქმის ყოველი დღე.

იგი იმორჩილებს ადამიანის ცნობიერებას, ისე, რომ თვითონ ვერ ხვდება რატომ
აწუხებს მომავლის მიმართ შიში. სინამდვილეში არაფერი არ ხდება, მაგრამ ადამიანს მაინც
ეუფლება გაურკვეველი შფოთვა გარდაუვალი საშინელების მოლოდინში. მუდმივად ასეთი
დაძაბული მდგომარეობა იწვევს ორგანიზმის ძალების გამოფიტვას, რასაც მივყავართ
სხვადასხვა დაავადების განვითარებამდე. სტრესს იწვევს მრავალი ფაქტორი. თანამედროვე
ეპოქაში ეს შეიძლება იყოს ცხოვრების მაღალი ტემპი, ქალაქის ხმაურის მაღალი დონე,
კონკურენცია, ძალადობისა და ტერორიზმის შიში, საგამოცდო სიტუაციები, მიწისძვრა,
წყალდიდობა და სხვა ბუნებრივი კატაკლიზმები. ყველა ეს ფაქტორი სტრესორის სახელითაა
ცნობილი. სტრესორთა რიგს მიეკუთვნება ოჯახური სიტუაციები: ახლობლების ავადმყოფობა
და სიკვდილი, გაყრა, ოჯახური ძალადობა და სხვა. სტრესორების სუბიექტური სიძლიერე
მნიშვნელოვნად განპირობებულია კულტურის თავისებურებით. ის რაც ერთ კულტურაში
იწვევს ძლიერ სტრესს მეორე კულტურაში შეიძლება განიხილებოდეს ჩვეულებრივ მოვლენად.
მასშტაბურ კულტურათაშორისო გამოკვლევაში, რომელიც მოზარდებზე ჩატარდა, ნაჩვენები
იქნა, რომ ქართველი მოზარდებისათვის ყველაზე ძლიერ სტრესორად დასახელდა ახლობლის
მძიმე ავადმყოფობა, ხოლო შვეიცარიელი მოზარდებისთვის პირველ ნომრად დასახელდა
საყვარელი ცხოველის დაღუპვა. სტრესორის სიძლიერე დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორზე,
მათ შორის, მოულოდნელობაზე და იმაზე, რამდენად შეძლებს ადამიანი კონტროლს ძლიერ
სტიმულზე.

სტრესი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს სომატიკაზე, განსაკუთრებით კი ისეთი

დაავადებების აღმოცენებაზე, როგორიცაა კუჭის წყლული, ჰიპერტონია, ბრონქიალური ასთმა
და სხვა. მაგალითად, ცხოველებზე ჩატარებულ მრავალ გამოკვლევაში ნათლად ჩანს, რომ
დენის დარტყმა, რომელიც პერიოდულად მოქმედებს ცხოველზე და შესატყვისად
დაკავშირებულია ტკივილის მოლოდინთან, ბევრად ადრე იწვევს წყლულს, ვიდრე მაშინ,
როდესაც დარტყმის მოლოდინი არ არსებობს.
 2

ფსიქოლოგია შეისწავლის არა მხოლოდ სტრესის აღმოცენების პირობებს, მის ბუნებას

და მიმდინარეობას, არამედ მისი დაძლევის ხერხებსაც. ბოლო წლებში ფართოდ გავრცელდა
ახალი ცნება სტრესის დაძლევის (coping) შესახებ. მკვლევარების ლაზარუსის და ფოლკმანის
თეორიის მიხედვით ადამიანი სტრესის დროს მიმართავს ორ ძირითად გზას: 1. პრობლემის
გადაჭრაზე ორიენტირებულს ან 2. ე.წ. ემოციურ ქოპინგს, როცა ადამიანი გამოხატავს,
უზიარებს სხვას თავის გრძნობებს, გადაერთვება სხვა საქმიანობაზე, გადააფასებს სტრესის
მნიშვნელობას დადებითი გამოცდილების მიღების თვალსაზრისით და სხვა. ძირითადი
სტრატეგიების გარდა გამოჰყოფენ აგრეთვე სტრესისაგან გაქცევით რეაქციას, მიმართვას
ალკოჰოლისა და ნარკოტიკებისადმი, სოციალური მხარდაჭერის ძიებას და რელიგიას.
მაგალითად, სტუდენტი, რომელიც ჩაიჭრა გამოცდაზე სტრესულ მდგომარეობაშია. მას
შეუძლია კარგად ისწავლოს საგანი და გადააბაროს (პრობლემაზე ორიენტირებული
სტრატეგია); ან დაიწყოს ჩივილი, ან ჩხუბი (ემოციაზე ორიენტირებული) ან დათვრეს, ან
ყველაფერი გამომცდელს გადააბრალოს, ან ჩათვალოს, რომ უნიჭოა და სწავლის გაგრძელებას
აზრი არა აქვს (გაქცევა) და ა.შ. ყველაზე წარმატებული, მაგრამ ძნელად შესასრულებელი
სტრატეგიაა სტრესის მიზეზის მოხსნა .

შემდეგი მეთოდი გულისხმობს პრობლემის რაციონალიზაციას, რაც რამდენიმე

ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავებული მეთოდის დახმარებით ხორციელდება. ერთ-ერთი
მათგანია ლაპარაკი, იგი არის დაძაბულობის მოხსნის არაჩვეულებრივი საშუალება.

ფსიქოლოგიური სტრესის ერთ-ერთი ძირითადი თავისებურებაა ის, რომ

დეზადაპტაციის მიზეზი ხშირად არის არა თავად ნეგატიური გარემოება, არამედ კონკრეტული
ადამიანის მიერ ამ გარემოების უარყოფითად შეფასება.

ძნელია ერთმნიშვნელოვნად შევაფასოთ სტრესის დაძლევის სტრატეგიების

ეფექტურობა, ვინაიდან სტრატეგიების სიხშირე დამოკიდებულია ინდივიდუალურ
თავისებურებებზე და ასაკობრივ და გენდერულ ფაქტორებზე. ადამიანმა უნდა ისწავლოს
სტრესის დაძლევის მისთვის ყველაზე ეფექტური სტრატეგია. ამაშია ადამიანის ემოციური
სიმწიფის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კრიტერიუმი.

agresia

agresia ewodeba sxvisTvis ganzrax vnebis miyenebas an vnebis

miyenebis ganzraxvas. aris qcevebi, romlebic erTi SexedviT SeiZleba agresiulad
mogveCvenos, magram ar iyos agresiuli. mag: golfis TamaSis dros SeiZleba
moTamaSem mayurebels SemTxveviT burTi moartyas, magram es ar CaiTvleba
agresiul qcevad, vinaidan adgili ar hqonia winaswar ganzraxvas. aseve, SeiZleba
qcevas Sedegad ar mohyves vinmesTvis zianis miyeneba, magram igi CaiTvalos
agresiul qcevad. mag: Tu vinme meores tyvia esrola da aacdina, es iTvleba
agresiul qcevad, radgan am SemTxvevaSi adgili aqvs vnebis miyenebis
mcdelobas.

agresia adamianis antisocialuri qcevis ukidures formas warmoadgens.

sxvisi gaRizianeba, cema da omi adamianis agresiuli moqmedebis magaliTebia.
agresiuli qcevis gansxvavebuli xarisxebi arsebobs. eqsperimentul viTarebaSi
agresiis done sxvisTvis miyenebuli zianis xarisxiT vlindeba, romelsac cdispiri
‘’dasasjel’’ subieqts ayenebs. agresiis or saxes, kerZod mtrul da instrumentul
agresias gamoyofen. mtruli agresia adamianis ganrisxebis grZnobiT aris
ganpirobebuli, misi erTaderTi mizani sxvisTvis zianis miyenebaa. instrumentuli
agresiis SemTxvevaSi adamiani an jgufi agresias raime miznis misaRwevad
mimarTavs, is am ukanasknelis ganxorcielebis saSualebas warmoadgens.
 3

mecnierTa Soris agresiis bunebis Sesaxeb ori gansxavebuli Tvalsazrisi arsebobs – I is

mixedviT, is Tandayolil, instiqtur movlenas, xolo II is mixedviT daswaclis Sedegs warmoadgens.

Tandayolili agresia fsiqoanalizis damaarsebeli froidi Tvlida, rom adamianis agresiis

mizezs individis sikvdilisken anu destruqciisken mimarTuli primitiuli ltolva warmoadgens. mas
miaCnia, rom agresiuli energia raime formiT aucileblad unda gamovlindes. sawinaaRmdego
SemTxvevaSi is TandaTanobiT dagrovdeba da avadmyofobis mizezi SeiZleba gaxdes. Tu agresia ar
gamovlinda, maSin is fizikuri afeTqebis msgavsad fsiqikis dangrevas gamoiwvevs. froidi Tvlida rom
sazogadoebis ZiriTadi funqcia swored imaSi mdgomareobs, rom am adamianuri instinqtis regulireba
moaxdinos, anu misi damangreveli Zala socialurad sasargeblo moqmedebis mimarTulebiT warmarTos.

froidi Tvlida rom adamianis qcevis regulirebaSi agresia ara mxolod uaryofiT, aramed
dadebiT rolsac TamaSobs. adamianma masSi dagrovili agresia rom ar gamoavlinos, masSi daZabuloba
gaizrdeba, da dagrovili energia gamosavlis Ziebas daiwyebs, rac ukidures ZaladobaSi SeiZleba aisaxos
an adamianis fsiqikuri daavadebis simptomebad mogvevlinos.
agresiuli energies ganmuxtvis anu kaTarzisiz maravali xerxi arsebobs. maT
Soris ufro xSirad Semdegs asaxeleben: 1. energies daxarjva socialurad iseT misaReb moqmedebaSi
rogoricaa sporti, fexburTi, hokei, ragbi, krivi da sxva.
2. adamianis mier dagrovili energiis aradestruqciuli formiT daxarjva, kerZod warmosaxuli
agresia magaliTad rodesac adamiani warmoidgens imas Tu rogor scems sxvas.
3. pirdapiri agresiuli qcevis ganxorcieleba, rodesac adamiani vinmes lanZRavs,
usiamovneba ayenebs an raime sisaZagles eubneba.
SeZenili agresia dRes mkvlevarTa umravlesoba imaSia darwmunebuli, rom adamianis
agresia, cxovelebisgan gansxvavebiT gamocdilebis anu daswavlis Sedegs warmoadgens. sazogadod ki,
adamianis agresia adamianis Tandayolili da SeZenili maxasiaTeblebis urTierT moqmedebis rTul
kompleqsad unda miviCnioT.
agresiuli qcevis e.w. socialuri daswavlis koncefciis avtors banduras miaCnia, rom adamiani
agresiul qcevas imitom ki ar eufleba, rom is misTvis sasargebloa aramed imitom rom is sxvebis
moqmedebis dakvirvebis safuZvelze sakuTari qcevis ‘’modelirebas’’ axdens.