რიდერი

კონფლიქტოლოგიის საფუძვლები

საგნის ხელმძღვანელი: გ. დონაძე

თბილისი

„ალტერბრიჯი“

2021

1
 რა არის სტრესი?

სტრესი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია იმ ფაქტორთაგან რომელიც ჩვენს ყოველდღიურ

ცხოვრებაზე ზეგავლენას ახდენს. ის როგორც ჩვენი პირადი ასევე საქმიანი ცხოვრების განუყოფელი
ნაწილია. თუკი ადამიანები ეფექტურები არიან სტრესთან გამკლავების თვალსაზრისით ისინი
მეტად პროდუქტულები არიან როგორც პირად ასევე საქმიან სფეროში, ხოლო თუკი მათი
სოციალური კომპეტენციები ამ თვალსაზრისით დაბალია ისინი მეტად მოწყულადები ხდებიან
ცხოვრების ორივე სფეროში. ამ კუთხით სოციალური ცოდნის დეფიციტი პირად ცხოვრებაში
უთუოდ შეზღუდავს ცხოვრებით ტკბობას, ხოლო საქმიან სფეროში, მიუხედავად მაღალი
პროფესიონალიზმისა უამრავ საფრთხეს ქმნის.

ადამიანები ცხადია განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან კრიტიკულ სიტუაციაში სტრესისადმი

გამკლავების უნარის მიხედვით.თუმცა კი უნდა აღინიშნოს რომ ადამიანები არ იბადებიან ამ
უნარებით, ისინი დაისწავლიან ამ უნარებს სოციალურ გარემოში. დასწავლა ხშირად ხდება ხოლმე
უბრალოდ ცდისა და შეცდომის მეთოდით ანუ ყოველდღიურ პრაქტიკაში გამოცდილების
გაანალიზების გზით, ასევე მნიშვნელოვანი ადამიანებისაგან რჩევების მიღების გზით და ბოლოს,
შედარებით იშვიათად, სოციალურ სფეროში პროფესიონალი ადამიანებისაგან კონსულტირების ან
ტრენირების გზით. დღეისათვის სოციალურ მეცნიერებებში საკმაო ცოდნაა დაგროვილი საიმისოდ
რომ ადამიანთა შორის როგორც ინტერპერსონალური ურთიერთობები ასევე ჯგუფური
ურთიერთობები მნშვნელოვნად გაუმჯობესდეს. ასევე ფსიქოლოგები მუდმივად
ამრავალფეროვნებენ იმ სოციალურ უნართა რეპერტუარს , რომლებიც ადამიანს დაეხმარება
სტრესთან გამკლავებაში. ცხადია ამასთანავე გროვდება ის მნიშვნელოვანი ცოდნა, რომელიც ჩვენი
ფსიქოლოგიური მექანიზმების უკეთ შეცნობაში გვეხმარება.

2
 ტერმინი სტრესი ეკუთვნის ენდოკრინოლოგ Hans Selye-ს. მან 1930 წელს ცხოველებზე
კვლევის შედეგად დაადგინა, რომ სხვადასხვა მავნე სტიმულებზე ისინი ერთგვარად რეაგირებდნენ.
მეცნიერის დასკვნით, საცდელ ცხოველებს ახასიათებდათ ზოგადი ადაპტაციის სინდრომი. ზოგადი
ადაპტაციის სინდრომი მოიცავს სამ ფაზას: 1. განგაშის ეტაპი: როდესაც ორგანიზმი განსაზღვრავს
სტრესორს ან საფრთხეს. 2. წინააღმდეგობის გაწევის ფაზა: სხეული ცდილობს გაუმკლავდეს
არსებულ საშიშროებას. 3. გამოფიტვის ეტაპი: როდესაც რესურსები ამოწურულია და სხეული ვერ
ფუნქციონირებს ნორმალურად. გამოფიქტვის ფაზამ შეიძლება გამოიწვიოს გრძელვადიანი
სირთულეები: იმუნური სისტემის პრობლემები, გულსისხლძარღვთა დაავადებები, დეპრესია და
სხვა მენტალური ცვლილებები.
სტრესი ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ადამიანებს უწევთ, თავი გაართვან
გარკვეულ ვითარებებს, სიტუაციებს და სტრესორებს თავიანთ ცხოვრებაში. ეს ყოველივე ბადებს
ემოციური და ფიზიკური გადატვირთულობის შეგრძნებას. სტრესთან გამკლავებისათვის სათანადო
რესურსისა და უნარის არქონა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ადამიანის ყოველდღიურ
ფუნქციონირებაზე.
წინამდებარე მასალა მოიცავს ინფორმაციას სტრესის და მისი ნიშნების შესახებ.
მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანები ძალიან ხშირად საუბრობენ სტრესზე, არ აქვთ ნათელი
წარმოდგენა ამ საკითხზე. ზოგიერთი სტრესად მიიჩნევს მოვლენას, რომელიც მოხდა მის
ცხოვრებაში. მაგალითად: ჭრილობის მიყენება ან სამსახურის დაკარგვა. ზოგიერთი ფიქრობს, რომ
სტრესი არის ის, რაც ხდება ჩვენს ორგანიზმში, გონებაში, ქცევაში (მაგ: გულისცემის აჩქარება,
გაღიზიანება, ან ალკოჰოლის მიღება). სტრესი მოიცავს გარკვეულ მოვლენებს და ჩვენს საპასუხო
რეაქციას, ამასთანავე ჩვენი დამოკიდებულება ამა თუ იმ მოვლენაზე არის სტრესის
განმაპირობებელი ფაქტორი.
ადამიანი ამა თუ იმ მოვლენას ავტომატურად მენტალურად აფასებს. გონება წყვეტს, ემუქრება
თუ არა მას ეს მოვლენა; რამდენად საჭიროა, რომ თავი გაართვას სიტუაციას და რა უნარების
გამოყენება შეუძლია საამისოდ. თუკი სიტუაციის შესაბამისი მოთხოვნები აღემატება
შესაძლებლობებს, ამგვარ შემთხვევას ვუწოდებთ სტრესულს. თუკი პირიქითაა და შესაძლებლობებს
არ აღემატება სიტუაციის შესაბამისი მოთხოვნები, ასეთი ვითარება არ მიიჩნევა სტრესულად.
სტრესი შეიძლება გამომდინარეობდეს ნებისმიერი მოვლენიდან ან ფიქრიდან, რომელიც
იწვევს იმედგაცრუებას, ბრაზს, გაღიზიანებას. ყველა სხვადასხვაგვარად აღიქვამს სიუაციას და
შესაბამისად, მასთან გამკლავების სხვადასხვა უნარებს ფლობს. ამ მიზეზით ორი სხვადასხვა
ადამიანი ერთსა და იმავე სიტუაციაზე განსხვავებულად რეაგირებს.
ყველა მოვლენა, რომელსაც სტრესულს ვუწოდებთ, არ არის ნეგატიური. მაგ: ბავშვის
დაბადება, სამსახურის დაწყება ან ახალ სახლში გადასვლა. ისინი სტრესულია იმის გამო, რომ
შესაძლოა, ადამიანი არ იყოს მზად, თავი გაართვას მათ.

3
სტრესი შეიძლება გამოიწვიოს როგორც ნეგატიურმა, ისე პოზიტიურმა მოვლენებმა ადამიანის
ცხოვრებაში. შესაბამისად, სტრესი ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. მცირედი სტრესული
მოვლენები ადამიანს უქმნის მოტივაციას და ეხმარება, გახდეს უფრო პროდუქტიული. დროის
გარკვეულ პერიოდში მუდმივად მოქმედი სტრესი, ან სტრესზე ძლიერი რეაქცია შესაძლოა იყოს
საზიანო. სტრესის ნეგატიური ეფექტი ვლინდება ფიზიკურ, მენტალურ და სოციალურ
კეთილდღეობაზე.

სტრესის ნიშნები

სტრესი ასოცირდება გადატვირთულობის, დაჭიმულობის (დაძაბულობის) და წუხილის

შეგრძნებასთან. ჩვენ ყველანი გამოვცდით სტრესს ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე. ის ზოგჯერ
გვიქმნის მოტივაციას, რომ ჩვენს წინაშე არსებული ამოცანა შევასრულოთ სათანადოდ. სტრესი ასევე
შეიძლება იყოს საზიანო თუკი ჩვენზე ის იმდენად ზემოქმედებს, რომ სახეს უცვლის ჩვენი
ცხოვრების ჩვეულ რიტმს გარკვეული დროის განმავლობაში.
რა არის სტრესის ნიშნები? როდესაც სტრესული მოვლენა ხდება, ჩვენი სხეულის საპასუხო
რეაქცია ამ მოვლენაზე არის ის, რომ აქტიურდება ნერვული სისტემა, რომელიც გამოიმუშავებს
ჰორმონებს, როგორიცაა ადრენალინი და კორტიზოლი. სწორედ ეს ჰორმონები იწვევენ ფიზიკურ
ცვლილებებს ჩვენს სხეულში, რაც გვეხმარება, რომ ვიმოქმედოთ სწრაფად და ეფექტურად, რათა
თავი გავართვათ სტრესულ ვითარებას. აღნიშნული ჰორმონები ზრდიან გულისცემას, სუნთქვის
სიხშირეს, სისხლის წნევას, მოქმედებენ საჭმლის მომნელებელ სისტემაზე და იწვევენ კუნთების
დაჭიმულობას. აღნიშნული ფიზიკური ცვლილებები გვეხმარება, რომ შევხვდეთ გამოწვევებს და
სტრესულ სიტუაციებს, მათ ასევე შეუძლიათ გამოიწვიონ ფიზიკური ან ფსიქოლოგიური
სიმპტომები.
აღნიშნული სიმპტომებია:
- ტკივილი- თავის, ზურგის, ხერხემლის და ა.შ
- ძილის დარღვევა, უძილობა
- საჭმლის მონელების პრობლემები
- გაღიზიანება
- სიბრაზე
- დეპრესია
- გადაღლილობის შეგრძნება
- გადატვირთულობის შეგრძნება
- უხასიათობა, ტირილი
- კონცენტრირების პრობლემები
- მაღალი წნევა

4
 - სუსტი იმუნური სისტემა

სტრესის მაფრთხილებელი ნიშნები

კოგნიტური ნიშნები ემოციური ნიშნები
• მეხსიერების პრობლემები; • უხასიათობა;
• კონცენტრირების • ადვილად გაღიზიანებადობა;
სირთულეები; • გადატვირთულობის შეგრძნება;
• დაბალი განსჯადობა; • მარტოობისა და იზოლაციის
• ნეგატიურობა; შეგრძნება;
• გაღიზიანებადობა ან • დეპრესიის ან ზოგადი
ნეგატიური ფიქრები; უბედურების შეგრძნება.
• მუდმივი წუხილი.
ფიზიკური ნიშნები ქცევითი ნიშნები
• თავის ტკივილი; • მადის დაქვეითება ან მომატება;
• ფიზიკური ჩივილები • ზედმეტი ძილი, ან ძილის
(დაავადებები) ნაკლებობა;
• სომატური ხასიათის • სხვებისგან იზოლირების
ჩივილები; მოთხოვნილება;
• გულისცემის აჩქარება; • პასუხისმგებლობებისგან
• სისუსტე სხვადასხვა დისტანცირება;
აქტივობების მიმართ. • სხვადასხვა ნივთიერებების
გამოყენება რელაქსაციისთვის
(ნარკოტიკი, ალკოჰოლი,
სიგარეტი და ა.შ.);
• ნერვიული ჩვევები.

ქცევის სამი სტილი

ურთიერთობის პასიური სტილი.

პასიურად ურთიერთობის დროს ადამიანი პირდაპირ არ ავლენს საკუთარ საჭიროებებსა და

გრძნობებს. ჩვეულებრივ, სურვილს არაპირდაპირი გზით, არავერბალური მანიშნებლების
დახმარებით გამოხატავს, უმეტეს შემთხვევაში, საკუთარ სურვილს სხვებს უქვემდებარებს ან მათზე
მთლიანად უარს ამბობს. თუ ისეთი თხოვნით მიმართავენ, რომლის შესრულებაც არ სურს, უარის
ნაცვლად უამრავ ბოდიშს იხდის ან საბოლოოდ ამ თხოვნას მაინც ასრულებს. როდესაც
დისკუსიაში მონაწილეობს, ხშირად საუბარს იწყებს ფრაზით: "ამ სფეროს ექსპერტი არ ვარ",

5
ან" დარწმუნებული არ ვარ", "ალბათ, ამას არ უნდა ვამბობდე." კომუნიკაციის პასიური სტილის
დროს, ადამიანი ლაპარაკობს ნაზი და სუსტი ხმით, საუბრობს გაუბედავად და შესვენებებით.
როგორც წესი, მისი სხეული მოხრილია და დგომისას საყრდენს ეძებს. თვალებით კონტაქტი
გაძნელებულია _ საუბრისას ცდილობს მოსაუბრეს არ შეხედოს, იყურება ქვემოთ ან განზე,
რადგან ხშირად ამბობს იმას, რასაც არ ფიქრობს.

ურთიერთობის აგრესიული სტილი.

აგრესიული ურთიერთობის დროს ადამიანი საკმაოდ კარგად გამოხატავს საკუთარ საჭიროებებსა
და გრძნობებს, მაგრამ, როგორც წესი, ამას სხვების უფლებებისა და გრძნობების ხარჯზე აკეთებს.
მისთვის დამახასიათებელია სხვების დამცირება, დაცინვა. უყვარს შეტევაზე გადასვლა, თუ
რაღაც ისე არ არის, როგორც მას სურს. მისი წინადადება იწყება მიმართვით "შენ", ხშირად იყენებს
ისეთ კატეგორიულ ტერმინებს, როგორიცაა "ყოველთვის", "არასოდეს". მოვლენებს კი ისე აღწერს,
რომ თვითონ ყოველთვის მართალი და სხვაზე უკეთესი გამოვიდეს.

როდესაც ადამიანი ურთიერთობის აგრესიულ სტილს მიმართავს, მისი უპირატესობა და სიძლიერე

ვლინდება. მისი ქცევა შეიძლება გამოიხატოს სამარისებური დუმილით, აგდებული იუმორით ან
გააფთრებული ყვირილით. ხმამაღალი ლაპარაკისას ან ყვირილისას ხშირად იქნევს ხელებს დამ
აგიდაზე მუშტის დაკვრაზეც არ ამბობს უარს. ის იმდენად დარწმუნებულია თავის სიმართლეში,
რომ რეალურადს ხვებს მაშინაც კი არც უსმენს,
როცა ისინი დასმულ კითხვაზე პასუხობენ.

ურთიერთობის ასერტიული სტილი.

ასერტიული ურთიერთობის დროს ადამიანი საჭიროებებსა და გრძნობებს პირდაპირ გამოხატავს,
თუმცა ამავე დროს, ანგარიშს უწევს სხვების გრძნობებსა და უფლებებს. სხვებს ყურადღებით უსმენს
და მათ შესატყვის უკუკავშირს აძლევს. მოლაპარაკებისა და კომპრომისისადმი ღიაა, თუმცა
არასაკუთარი სურვილებისა და უფლებების დათმობის ხარჯზე. შეუძლია პირდაპირ გამოხატოს
თხოვნა და სხვის თხოვნაზე უარით, ასევე პირდაპირ პასუხობს. ადვილად შეუძლია ქათინაურის
თქმა და მიღება, არც საუბრის დაწყება უჭირს და არც დასრულება. კრიტიკასაც მტრული და
თავდაცვითი პოზიციის გარეშე იღებს როდესაც ადამიანი ასერტიულად მოქმედებს, მისგან
სიძლიერე და ემპათია ვლინდება. მისი ხმა მშვიდი, მტკიცე და კარგად რეგულირებულია.
თვალებით კონტაქტის დამყარებისას თავს კომფორტულად გრძნობს, თუმცა დაჟინებული მზერა
არ ახასიათებს. თვალებით კონტაქტი ღია და გულწრფელი აქვს, პოზა კი გამართული.

ასერტიულობა პიროვნული თვისება არ არის, ის უნარია, რომლის სწავლა შეიძლება.

ფსიქოლოგები თვლიან, რომ ასერტიული ქცევა მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს კონფლიქტის

6
მოგვარებას და დესტრუქციული დაპირისპირების თავიდან აცილებას. ამ მხრივ, მას აგრესიულ
და პასიურ ქცევასთან შედარებით დიდი უპირატესობა აქვს.

ასერტიულობა _ დესტრუქციული დაპირისპირების თავიდან აცილების საუკეთესო საშუალება

რატომ უწყობს ხელს ასერტიულობა მწვავე დაპირისპირების თავიდან აცილებას?

პირველი, ასერტიულობა თვით გახსნის ფორმას წარმოადგენს. უმეტეს შემთხვევაში, იმის თქმა
თუ რას ვგრძნობთ და ვფიქრობთ, ხელს ურთიერთობის გაუმჯობესებას უწყობს. მაგალითად,
თქვენ ეუბნებით თანამშრომელს, ვისთანაც ოთახში ზიხართ: "თუ შეიძლება, საბუთებს რომ
აიღებ, მერე ადგილზე დააბრუნე, თორემ შენს მაგივრად ამის გაკეთება მე მიწევს". თითქოს
სერიოზული არაფერია, მაგრამ თქვენი თანამშრომელი რაც უფრო
გაზრდის საბუთების მოხმარების სიხშირეს, თქვენი გაღიზიანების ხარისხიც გაიზრდება, რაც
შეიძლება კონფრონტაციით დასრულდეს.

მეორე, ასერტიული ადამიანები პატივს სცემენ მეორე ადამიანის თავაზიანობას, გონიერებასა და

გაწონასწორებას. მათი გზავნილი, რომელიც მეორე ადამიანისკენ მიემართება ასეთია: "ჩვენ ორივე
საკმაოდ თვითდარწმუნებული, გონიერი და ოპტიმისტი ადამიანები ვართ. ერთად ჩვენს
ურთიერთობაში არსებული ნებისმიერი სირთულის მოგვარებას შევძლებთ. " შედეგად,
ასერტიულობა ურთიერთობის მახასიათებელი ხდება, რაც ურთიერთნდობის ჩამოყალიბებას
უწყობს ხელს მესამე, ასერტიულობა უბრალოდ ამარტივებს ადამიანებთან კომუნიკაციას. საკუთარი
საჭიროებებისა და მოთხოვნების პირდაპირ, მშვიდად და ნათლად გამოხატვა, გამოთქმული
მოსაზრების სწორად გაგებასაც უწყობს ხელს და ორივე მხარის ნერვულ სისტემას თუ დროსაც
ზოგავს.

ასერტიულობის შედეგები

ასერტიული ადამიანები სხვების საჭიროებებსა და უფლებებს პატივს სცემენ, ამიტომ, მათ მიერ
გამოთქმული მოსაზრებები თანამშრომლობაზე უფროა მიმართული, ვიდრე შეჯიბრზე.

ასერტიული ადამიანები ურთიერთობისას უფრო დასაბუთებას ეყრდნობიან, ვიდრე იძულებასა და

ძალადობას, ეს კი მეორე მხარეს თვითპატივისცემას უზრდის. საპასუხოდ, ისინი მოსაუბრის
მიმართ კითილგანწყობას ამჟღავნებენ. ჩვენ პატივისცემითა და ყურადღებით ვეპყრობით იმ
ადამიანებს, რომლებიც საკუთარი თავის ღირებულებისა და პატივისცემის გაზრდაში გვიწყობენ
ხელს. ამიტომ, მათ თხოვნას ყურადღებით ვეკიდებით.

7
ასერტიული ადამიანი გულღია, პირდაპირი და გულწრფელია, ამიტომ პრობლემის ,,ზუსტ მიზანში
ამოღება" მისთვის უფრო ადვილია. ამას ვერ ვიტყოდით აგრესიულ ადამიანებზე, რომლებსაც
ხშირად ის ძირითადი საკითხიც კი ავიწყდებათ, რის გამოც დაიწყო დისკუსია.

ასერტული ქცევის ფორმულა

ასერტული ქცევა 4 საფეხურს მოიცავს. ესენია:

• ქცევის აღწერა

• გრძნობების გამოხატვა

• მითითება

• შედეგების აღწერა

ქცევის აღწერისას, მოერიდეთ ისეთი სიტყვების გამოყენებას, როგორიცაა:

"ყოველთვის," "არასდროს"

• გრძნობების გამოხატვისას "შენ" წინადადებების მაგივრად სასურველია გამოიყენოთ

"მე" წინადადებები. ეს წინადადებები საკმაოდ მარტივი უნდა იყოს. "მე" წინადადებების
გამოყენება ხელს შეუწყობს იმას, რომ შემთხვევით, არ თქვათ რაიმე ისეთი, რაც სხვისთვის
შეურაცხმყოფელი იქნება.

უნდა თქვან, რა გსურთ, ანუ როგორ ქცევას მოელიათ ადამიანისაგან ისე, რომ სხვას
შეურაცხყოფა არ მიაყენოთ. მაგ. მიუღებელია შემდეგი შენიშვნა: "მე მინდა, რომ შენ
სულელივით აღარ მოიქცე!"

შედეგების აღწერისას შესაძლოა ისაუბროთ როგორც დადებით, ასევე უარყოფით

შედეგებზე.

ასერტული ქცევის ფორმულა შესაძლოა, გამოვიყენოთ წერილის წერისას, ტელეფონზე ან

უბრალოდ, პირისპირ საუბრისას.

ასერტულობა და მისი სხეულებრივი გამოვლინებები

8
ასერტულ ქცევას შეესაბამება შემდეგი სხეულებრივი გამოვლინებები:

პოზა

იმისთვის, რომ ადამიანის ნათქვამმა გავლენა იქონიოს სხვის ქცევაზე, ლაპარაკისას

გამართულად უნდა იჯდეს ან იდგეს. უნდა მოეშვას, თავი მაღლა ასწიოს და თვალებში
უყუროს ადამიანს, რომელსაც ესაუბრება. ასევე მნიშვნელოვანია დისტანციის დაცვა, რათა
თანამოსაუბრემ არ ჩათვალოს, რომ მისთვის ზიანის მიყენება სურთ.

მოძრაობა და ჟესტები

ჟესტებს გავლენა აქვს იმაზე, თუ როგორ შედეგს გამოიღებს ასერტული ქცევა. ხშირი და
ნერვიული მოძრაობები ხელს უშლის ნათქვამის გაგებას. გაურკვეველი, არაფრისმთქმელი
ჟესტები ასუსტებს ასერტული წინადადებების გავლენას სხვა ადამიანის ქცევაზე. ასერტულ
ქცევას შეესაბამება ისეთი ჟესტი, როგორიცაა მითითება, მინიშნება.

თვალით კონტაქტი

ასერტული ქცევის კიდევ ერთ კომპონენტს წარმოადგენს თანამოსაუბრისთვის თვალის

გასწორება. როდესაც ადამიანი შენიშვნის მიცემისას მოსაუბრეს თვალებში უყურებს, ეს იმას
ნიშნავს, რომ ეს ადამიანი გულახდილი და თავდაჯერებული არის.

სახის გამომეტყველება

ბრაზის ასერტულად გამოხატვისას, სახის მკაცრი გამომეტყველება უნდა შევინარჩუნოთ.

ხმის ტემბრი

ასერტული ქცევისთვის შეუსაბამოა, როგორც ჩურჩული, ასევე ყვირილი. მიუღებელია

წინადადებების კითხვითი ინტონაციით წარმოთქმა. ასერტულ ქცევას შეესატყვისება ხმის
მკაცრი ტონი.

პასიური ქცევა არის დამამცირებელი და არაადეკვატური. პასიური ქცევისთვის

დამახასიათებელია: დაბლა დახრილი თვალები, მოდუნებული სხეული, ხელების ნერვიული
სრესა, წუწუნი;

9
აგრესიული ქცევის მიზანია, სხვისთვის ზიანის მიყენება. აგრესიული ქცევისთვის
დამახასიათებელია: დაჟინებული მზერა, წინ გადახრილი სხეული, თითის გაშვერა, ხმის
დამცინავი, დამამცირებელი ტონი;

ასერტული ქცევა მიმართულია საკუთარი თავის დაცვაზე. ასერტული ქცევისთვის

დამახასიათებელია: სახის მკაცრი გამომეტყველება, თვალებში ყურება, გამართულად ჯდომა
ან დგომა, მოდუნებული ხელები, ხმის მკაცრი ტონი.

კოგნიტური მიდგომა

თანამედროვე ფსიქოლოგიაში კოგნიტური მიმდინარეობა ერთ-ერთი ფუნდამენტურია.

კოგნიტური რევოლუცია ფსიქოლოგიაში გაჩნდა, როგორც ბიჰევიორიზმის (ქცევათმეცნიერების)
შეზღუდულობის კიდევ ერთი გამოწვევა. კოგნიტური მიმდინარეობის ცენტრში დგას ადამიანის
შემეცნება და ცოდნის შეძენის ყველა პროცესი. აღნიშნულ მოდელში ქცევა მხოლოდ
ნაწილობრივადაა განპირობებული გარემოს წინმსწრები მოვლენებით და წარსული ქცევების
შედეგებით, როგორც ეს ბიჰევიორისტებს მიაჩნდათ.ზოგიერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ქცევა
აზროვნების სრულიად ახალი და არა წარსულში გამოყენებული გზებიდან ჩნდება. იმ
ალტერნატივების წარმოდგენის უნარი, რომლებიც სრულიად განსხვავდება იმისგან, რაც არის , ან
იყო, საშუალებას აძლევს ადამიანს მომავლისკენ ისწრაფოს და აწმყო სიტუაცია გადალახოს.
ინდივიდი რეალობაზე რეაგირებს არა ისე, თითქოს ის ობიექტური სამყარო იყოს, არამედ ისე,
როგორც ის მისი ფიქრების და წარმოსახვის შინაგანი სამყაროს სუბიექტურ რეალობაში აისახება.
კოგნიტური ფსიქოლოგებისათვის აზრები ქცევების როგორც შედეგი, ასევე მიზეზია.

კოგნიციას/აზრს წამყვანი როლი ენიჭება სუბიექტის ფსიქო-სოციალურ და ემოციურ

ფუნქციონირებაში. კოგნიტური თეორია ამტკიცებს, რომ ესა თუ ის ემოცია არ ჩნდება უშუალოდ ამა
თუ იმ ცხოვრებისეულ მოვლენაზე საპასუხოდ, არამედ ის ჩნდება იმ მნიშვნელობიდან რომელსაც
სუბიექტი ამ მოვლენას ანიჭებს ანუ მისი კოგნიციიდან გამომდინარე. ემოციური დისტრესი
მომდინარეობს პრობლემებიდან, რომელიც ეხება იმას, თუ რას(კოგნიტური შინაარსი) ფიქრობენ და
როგორ(კოგნიტური პროცესი) ფიქრობენ ადამიანები. მოკლედ ამ მიდგომის უმთავრესი თეზისი

10
იმაში მდგომარეობს, რომ ჩვენს კოგნიციებს მაკონტროლებელი ზეგავლენა აქვთ ჩვენს ქცევასა და
ემოციებზე.

კოგნიტური მოდელის სადემონსტარაციოდ კარგი მაგალითია, თუ წარმოვიდგენთ, რომ

ადამიანი გვიან ღამით საწოლში წევს და ესმის ხმები. თუ ჩათვლის, რომ მას ქურდავენ,
დასახმარებლად პოლიციაში დარეკავს, თუ გაიფიქრებს, რომ ეს დაგვიანებული მეუღლეა, მაშინ ის
გაღიზიანდება. ამ მაგალიტიდან კარგად ჩანს, რომ ობიექტური მოვლენების და ვითარების ხედვა
გაპირობებულია აზროვნებით, წარმოდგენით და რწმენით.

ალბერტ ელისი კოგნიტური ფსიქოლოგიის ერთ-ერთ შემქმნელად ითვლება. თუმცა

ფსიქოლოგიაში სხვადასხვა თეორია არსებობს ემოციური პრობლემების ახსნის სფეროში, ელისის
რაციონალური მოდელი მეტად აქტუალურია და პოპულარული. ალბათ ეს განაპირობებს რომ მის
აღმოჩენებსა და მიდგომებს ისევ უბრუნდებიან და ავითარებენ სხვა მეცნიერები.

ელისმა ჩამოაყალიბა სამი ფუნდამენტური ჰიპოთეზა. პირველი რომ აზროვნება და

ემოციები დაკავშირებულია ერთმანეთთან. მეორე, რომ აზროვნება და ემოციები იმდენად
მჭიდროდაა ერთმანეთთან დაკავშირებული რომ ჩვეულებრივ თან ახლავს ერთი მეორეს და
შესაბამისად მათ შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი არსებობს.(ისე რომ აზროვნება გადაიქცევა
ემოციად და ემოცია აზრად ზოგიერთ შემთხვევაში). და მესამე, რომ აზროვნებაც და ემოციაც
ხასიათდება შინაგანი მეტყველების ან შინაგანი გამონათქვამების ფორმის მიღების ტენდენციით.
გამონათქვამები, წინადადებები, რომლებსაც შინაგანი მეტყველების პროცესში იმეორებს ადამიანი
გარდაიქმნებიან აზრებად და ემოციებად. ამდენად, ადამიანთა შინაგან გამონათქვამებს შეუძლიათ
ემოციათა როგორც გენერირება ასევე შეცვლა.

ABC მოდელი

წარმოდგენილ ჰიპოთეზათა შემოწმების საფუძველზე ელისმა შეიმუშავა ემოციურ და ქცევით

რეაქცითა წარმოქმნის მექანიზმის ახსნის ძალიან საინტერესო მოდელი- ABC მოდელი.

ადრინდელი მიდგომით ამ მექანიზმის ახსნა ასე გამოიყურებოდა.

11
 A C

A აღნიშნავს მოვლენას, სიტუაციას, რომელშიც თქვენ მოხვდით, ანუ ეს არის სტიმული

C აღნიშნავს შედეგს, ანუ თქვენს ემოციას, ან ქცევას რაიმე სიტუაციაში

ამ ფორმულით A - გარეგანი სიტუაცია იწვევს C - ს ანუ ემოციას ან ქცევას. მაშასადამე გარეგანი

სიტუაცია იწვევს ადამიანში შინაგან გრძნობებს და აიძულებს მას იმოქმედოს განსაზღვრული სახით.

ვთქვათ ერთ მშვენიერ დღეს ზიხართ სავარძელში და კითხულობთ წიგნს. მოულოდნელად

თქვენ გიპყრობთ შფოთვა. თქვენ აქ ადვილად აღმოაჩენთ C -ს ანუ შფოთვას, რასაც თქვენ განიცდით.
ასეთ სიტუაციაში შეიძლება თქვენ დაგებადოთ აზრი - რატომ? რატომ განვიცდი შფოთვას?
ხსენებული ძველი ფორმულით ეს გამოიწვია სიტუაციამ, რომელშიც იმყოფებოდით. ანუ
გარკვეულმა A -მ გამოიწვია თქვენი შფოთვა და თუ კარგად მოძებნით ამ A -ს, მაშინ გაარკვევთ
კიდეც მას. აქედან კი გამოდის რომ როგორც კი თავიდან მოიშორებთ თავიდან A -ს თქვენი
შფოთვაც გაქრება.

მაგრამ უნდა აღვნიშნოთ, რომ გარე მოვლენებს არ შეუძლიათ ჩვენში რაიმე ზემოქმედების და
ზეგავლენის მოხდენა. ჩვენ გარემოდან ვიღებთ შეგრძნებებს. შეგრძნებებით ღქმულ ობიექტს არ
შეუძლია ჩვენში გამოიწვიოს რაიმე გრძნობა - აგვატიროს, გაგვაცინოს, გვამღეროს. თანამედროვე
ფორმულის მიხედვით მეტად მნიშვნელოვანია ჩვენს აზრებზე, სიტუაციის ჩვენებურ წარმოდგენაზე
და გადამუშავებაზე გავამახვილოთ ყურადღება. სწორედ ესაა ელისის თეორიის საფუძველი. ახალი
ფორმულა ასეთია:

A B C

B არის მოსაზრებები, ვარაუდები, რწმენები. როგორც ხედავთ აქ დამატებულია მესამე ცვლადი.

ის მოიცავს ჩვენს აზრებს, წარმოსახვას, სიტუაციის ახსნას და მის შესახებ დასკვნებს. ზოგადად
შეიძლება ვთქვთ, რომ B ასახავს ჩვენს ტვინს, რომელიც ამუშავებს ნედლ ინფორმაციას A -ს შესახებ

12
და გარდაქმნის მას ქცევის მოდელებად, სქემებად. თითქმის ყველა ჩვენი ემოციის ახსნა შეიძლება ამ
ახლი ფორმულის დახმარებით. ასე რომ იმის მაგივრად რომ დავაკვირდეთ

A -ს, უმჯობესია ყურადღება გავამახვილოთ იმაზე თუ რას ვფიქრობთ ჩვენ მის შესახებ.

A B C

ობიექტური ფაქტი, მოვლენა რწმენა(შეხედულება, შედეგად - ემოცია და ქცევა

,ვითარება წარმოდგენა, მოსაზრება)

ABC მოდელის ხუთი მთავარი პრინციპია

• ყველა გამოვლენილი პრობლემა C -შია

• პრობლემები იქმნება B -სგან და არა A -სგან
• არსებობს პროგნოზირებადი კავშირი B -სა და C-ს შორის
• B -ს საფუძველს წარსული გამოცდილება შეადგენს
• B -ს შესუსტება ან ცვლილება იწვევს C -ს შესუსტებას ან ცვლილებას

ქვემოთ წარმოდგენილ სქემაში კარგად ჩანს ერთსა და იმავე სიტუაციას სხვადასხვა

ინტერპრეტაციის შემთხვევაში განსხვავებული ემოციური და ქცევითი რეაქციები რომ შეიძლება
მოყვეს.

რას ვფიქრობ რას განვიცდი რას ვაკეთებ

იქნებ რამე მოუვიდა შფოთვა, წუხილი ვრეკავ სასწრაფოში რომ

მეგობარმა გზაში გადავამოწმო
დაიგვიანა

არ ჩათვალა საჭიროდ, გულდაწყვეტა , ბრაზი გავკიცხავ ან ცივად

რომ თავი შეეწუხებინა და შევხვდები როცა
გავეფრთხილებინე გამოჩნდება
მე არ მეხება როდესაც ინდიფერენტულობა არაფერს არ მოვიმოქმედებ
ადამიანები იგვიანებენ

13
 დრო არის საჭირო, რომ მოვეშვები დავმშვიდდები და ვიქნები
გაირკვეს რა მოხდა კმაყოფილი

ელისი ამბობს რომ ნეგატიური ემოციები ხშირად გამოწვეულია არა თავად სიტუაციით, არამედ ამ
სიტუაციის არალოგიკური ინტერპრეტაციით. ის ვარაუდობს, რომ ადამიანური არალოგიკურობის
ძირითადი სახეები შესაძლებელია აღმოვაჩინოთ ნებისმიერ ადამიანთან, მიუხედავად
კულტურული და საგანმანათლებლო დონისა. შეცდომებისადმი მიდრეკილება ადამიანებში
ჩადებულია დაბადებიდანვე. ასე რომ დისფუნქციური აზროვნება არც თუ იშვიათია
ადამიანისათვის. მეტიც ადამიანები სოციალურადაც დაისწავლიან უკრიტიკოდ, სტერეოტიპულად
აზროვნებას. ამის შედეგია, რომ უკრიტიკოდ დასწავლილი ნეგატიური, ირაციონალური აზრები
პერმანენტულად ჩნდებიან ცნობიერებაში, როგორც ამათუ იმ სიტუაციაზე პასუხი, ან სიტუაციისგან
დამოუკიდებლად თავისთავად. ადამიანის შინაგანი მონოლოგის დიდ ნაწილს სწორედ ეს
დისფუნქციური, ირაციონალური(არალოგიკური) ავტომატური აზრები ქმნიან, რომლებიც თავის
მხრივ შედეგობრივად ახდენენ ნეგატიურ ემოციათა გენერირებას. ამის საფუძველზე ელისმა
განსაზღვრა ტიპიური შეცდომები, რომელთაც შესაძლებელია ადგილი ქონდეს არალოგიკურად
აზროვნების დროს. ამ შეცდომებს მან კოგნიტური შეცდომები უწოდა.

კოგნიტური რესტრუქტურიზაცია

ძალიან ზოგადად თუ ვიტყვით კოგნიტური მიდგომა მიმართულია ინდივიდისათვის

საკუთარი ღირებულებისა და პოტენციალის შეგრძნების გაძლიერებაზე, რომლის რეალიზება მას
შემდეგ გახდება შესაძლებელი, რაც იგი თავს დააღწევს პიროვნული ზრდის დამაბრკოლებელ მცდარ
წარმოდგენათა სისტემას. იმის გათვალისწინებით რომ ეს მიდგომა განსაკუთრებულ აქცენტს
აკეთებს ემოციასა და აზროვნებას შორის კავშირზე, ის უპირატესობას ანიჭებს განცდაში
სიღრმისეული აზრობრივი წვდომის(ინსაიტის) გამოყენებას. ემოციური რეაქცია, რომელიც თან
სდევს ნებისმიერ მოვლენას, სინამდვილეში ამ მოვლენის შესახებ ადამიანისათვის
უცნობი(მეტწილად მცდარი) წარმოდგენების არსებობის შედეგია. ემოციურ დისტრესს სწორედ

14
არასწორი წარმოდგენები და არსებული რეალობისა და საკუთარი წარმოსახვების(ან მოლოდინების)
ერთმანეთისაგან გამიჯვნის უნარის არქონა ბადებს.

ეს მიდგომა გვასწავლის, რომ შესაძლებელია ჩვენი ემოციური და ქცევითი რეაქციების კონტროლი

არასწორ წარმოდგენათა კოგნიტური გადასტრუქტურების გზით, ანუ ამ მცდარ წარმოდგენათა
კონსტრუქციული, რაციონალური, ქმედითი აზრებით შეცვლით. მას შემდეგ, რაც ადამიანი
მოახდენს ამა თუ იმ ნეგატიური ემოციის გამომწვევი აზრის რეფლექსიას საკუთარ თავში, იწყებს ამ
აზრის გაკრიტიკებას, ეჭვქვეშ დაყენებას და ახდენს კონსტრუქციული დებულების შემუშავებას. ეს
პროცესი განაპირობებს თვითპატივისცემის შემამცირებელი და შფოთვის გამომწვევი
თვითგამკიცხავი დებულებების შემცირებას. კოგნიციათა ამგვარი მოდიფიკაცია ადამიანს ქცევის
წარმატებულობაზე განაწყობს. დადებითი მოლოდინების შექმნა ზრდის ადამიანების მხრიდან
ეფექტურად მოქცევის ალბათობას. საკუთარ აზრებსა და წარმოდგენებში დარწმუნებულობის, ანუ
კოგნიტური თვითეფექტურობის გამომუშავებაზე მიმართული რესტრუქტურირება ცვლის
ადამიანის მოსაზრებებს საკუთარი შესაძლებლობების შესახებ. გარკვეული სტრესორების შესახებ
განსხვავებულად ფიქრის სწავლა, მათთვის სახელის შეცვლა, ან მათი წარმოსახვა ნაკლებად საშიშ
კონტექსტში წარმოადგენს კოგნიტური გადაფასების ფორმას, რასაც სტრესის შემცირება შეუძლია.

უპირველესად ადამიანი სწავლობს ემოციური რეაქციის კოგნიტური საფუძვლის დაძებნას და ამის

შემდეგ ცდილობს გაიაზროს რატომაა ეს აზრები უსაფუძვლო, აყალიბებს შეკითხვებს რომლებიც
აზრების სისწორის შემოწმებაში დაეხმარება. ცხადია ტიპური კოგნიტური შეცდომების ცოდნა
აიოლებს ამ უსაფუძვლო აზრების შემჩნევას და შემდეგ ეჭვქვეშ დაყენებას. შემდეგი ნაბიჯი უკვე
არის სიტუაციის უფრო რაციონალური, რეალისტური ალტერნატიული ინტერპრეტირება, რასაც
რაციონალური ალტერნატივების შემუშავებას ვუწოდებთ. უმთავრესი კი მიზანია, რასაც ამ
ტექნიკის გამოყენების შემდეგ უნდა მიაღწიოს ადამიანმა - ესაა ნეგატიური ემოციის შეცვლა
პოზიტიურით.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. სოციალური და კოგნიტური უნარების სატრენინგო მოდული (2014). GCRT და გლობალური

ინიციატივა ფსიქიატრიაში.
15
2. სტრესის მართვის მოდული (2014) GCRT და გლობალური ინიციატივა ფსიქიატრიაში.

16