ადრეული ასაკის ბავშვების ერთ-ერთი ყველაზე ადრეული ამოცანა - ემოციების და

გრძნობების კონტროლი, ეს იქნება დადებითი (სიხარული, სიყვარული) თუ უარყოფითი

(ბრაზი, შიში, შფოთვა, შური, ტკივილი). უნდა დაარეგულირონ და გამოხატონ ისინი
სოციალურად მისაღები გზებით.

ბავშვს უწევს შიშისა და შფოთვისგან გამოწვეული სტრესის კონტროლი.

შიში - დაძაბულობის და მღელვარების მდგომარეობა, რომელიც კონკრეტული,

იდენტიფიცირებადი სტიმულით ან სიტუაციითაა გამოწვეული. მაგ: სიბნელე, ძაღლი,
ფობიები.

შფოთვა - ემოციური მდგომარეობაა, რომელიც წარმოქმნის მოუსვენრობის, მღელვარების ან

შიშის გრძნობას, რომელიც გაუგებარი ან უცნობი წყაროსგან გამომდიანრეობს.

შიშისა და შფოთვის ჩამოყალიბება კოგნიტურ განვითარებასთანაა დაკავშირებული.

წარმოსახვის უნარი - შფოთვას პროვოცირებენ - ვინ იზრუნებს ჩემზე თუ დედა
გარდაიცვლება?
შიშისა და შფოთვის მიზეზები

1. შიშის წყარო ადვილად ამოსაცნობია - ექიმის შიში.

2. რთული - დედა მიატოვებს.
3. დასჯა - რამდენად შორს შეტოპავენ მშობლები მათი დასჯისას.
4. წარმოსახვა - შიში და შფოთვა შეიძლება გაზარდოს - მისი და უფრო ეყვარებათ
მშობლებს

შიში ვს შფოთვა - ტემპერამენდი. დაყოვნებული დაუყოვნებელი?

კულტურა და ოჯახური წარმოშობა გავლენას ახდენს იმაზე თუ რისი ეშინიათ ბავშვებს. 100
წლის წინ- მგლები და დათვები, 50 წლის წინ - საფრთხობელა და ქაჯები. ახლა - მკვლელი
რობოტები და სიზმრები. ასევე გავლენას ახდენს ტელევიზორი და მედიასაშუალებები

კულტურა იმაზეც ახდენს გავლენას თუ რამდენად გამოხატავს იმ შიშსა თუ შფოთვას ბავშვი,

რომელსაც განიცდის. დასავლურ კულტურაში - გამოვლენა უარყოფითად განიხილება -
ბავშვები მამაცები არიან, წუხან ბავშზე რომელიც უჩვეულოდ მშიშარაა. ნავაჯოელი
მშობლები პირიქით.

შიშები ასახავს კოგნტიური განვითარების დონეს, რაც მეტად აბსტრაქტული ხდება, უფრო
დიდი ასაკის ბავშვი უფრო ავითარებს ობიექტების სიმბურად წარმოდგენის უნარს.
მცირეწლოვნები - უცხოები, სიბნელე, ხმები.., 5-6 წლის - მონსტრები, მძარცველები,
სიკდილი, მარტო დარჩვენა, დაცინვა.

შიშისა და შფოთვის დაძლევა - დაიგნორება არასწორი მიდგომაა. აუხსნან და დაამშვიდონ-

მძარცველი კარი უსაფრთხო.

არასაჭირო სტრესის შემცირებაა საჭირო

სტრესზე საპასუხოდ ბავშვები ხშირად შეიმუშავებენ დაცვის მექანიზმებს, ეს არის

ფსიქოდინამიკური ‘ხრიკები“, რომლებსაც ინდივიდები იყენებენ დაძაბულობების
შემცირებისა ან შენიღბვისთვის, რომლებიც შფოთვას განაპირობებენ. მაგ: ერთ-ერთი დაცვის
მექანიზმია რაციონალიზაცია - შემთხვევების გონივრული, მაგრამ მცდარი ახსნებით
საკუთარი თავის მოტყება - ბავშვი, რომელიც წვეულებაზე არ დაპატიჟეს, თავს იმით
დაიმშვიდებს, რომ მაინც ვერ გაერთობოდა იქ.

იდენტიციკაცია - სხვების დამოკიდებულებების და რწმენების გათავისება

უარყოფა - უარის თქმა იმის დაშვებაზე, რომ რაღაც სიტუაცია არსებობს ან შემთხვევა მოხდა.
მაგ: ლეკვის სიკვდილის შემდეგ ის კვლავ სახლში ცხოვრობს
ჩანაცვლება - შიშის ჩანაცვლება რაიმეთი ან ვინმეთი. მაგ: დაზეა გაბრაზებული, ვერ
დაარტყამს, ამიტომ აწვალებს კატას ან ძაღლს

პროექცია - არასასურველი აზრებისა და მოქმედებების სხვისთვის მიწერა და რეალობის

დამახინჯება. გადაბრალება

რეაქციის ფორმაცია - საკუთარი მიდრეკილების საწინააღმდეგო მანერით მოქცევა -

რეგრესია - დაბრუნება ქცევის შედარებით ადრეულ ფორმასთან. მაგ: 8 წლის ბავშვი

დაუბრუნდა ცერის წოვას და საბანში გახვევას, უბრუნდება იმ ქცევებ, რომლზეც წლების წინ
თქვა უარი

რეპრესია/აღდგენა - უარყოფის უკიდურესი ფორმა, რომელშიც ადამიანი გაუცნობიერებლად

დევნის საშიშ მოვლენებს ცნობიერიდან. არ ახსოვს ოდესმე თუ მოხდა

განრიდება/ გაქცევა - უსიამოვნო სიტუაციიდან წასვლა, თუ ჩანს რომ სიტუაცია რთულია,

ბავშვი ფიზიკურად ან მენტალურად განერიდება მას

ბავშვები დაძლევის საკუთარ საშუალებებსაც ავითარბეენ - 2-4წლამდე ბავშვები ხშირად

განმეორებად ქცევებს ავითარებენ, რომლებიც ზრდასრულობაში ობსესიურ კომპულსიურად
ჩაითვლებოდა. მაგ: სიბნელის ეშინია და დამშვიდობების რიტუალი აქვს.

ემოციური განვითარება მოითხოვს, რომ ბავშვმა ემოციებზე პასუხი ისწავლონ სოციალურად

მისაღები საშალებებით -ემოციური რეგულაცია. ემოციები და მათი მართვის უნარი
კავშვირშია ტვინის განვითარებასთან

სირცხვილის და დანაშაულის გრძნობა

სირცხვილი - ბავშვის იდენტობის განცდაზე გადის, დანაშაულის - გარკვეულ ქცევას

უკავშირდება. სირცხვილის გრძნობა უარყოფითად აისახება ბავშვის იდენტობაზე.

აგრესია - გარემო ახდენს გავლენას

მტრული, ინსტრუმენტული,ასერტიულობა

განზრახ სხვისი დაზიანება

შემთხვევით ზიანის მიყენება

საკუთარი უფლებების დაცვა

დასჯა და მოდელირება - გავლენა აქვს აგრესიაზე. დასჯამ შეიძლება წარმოქმნას
აგრესიულად მოქცევის მიდრეკილება, განსაკუტრებუთ მაშინ თუ სასჯელი სასტიკი და
ხშირია. უფროსები, რომლებიც ბავშის აგრესიის შესაჩერებლად ფიზიკურ აგრესიას იყენებენ,
ახდენენ აგრესიული ქცევის მოდელირებას. ასწავლის ძალის გამოყენებას როგორც მისაღებ
ფორმას

მედია და ძალადობა

გარდა გენეტიკისა და გარემოსა, ძალადობის გამოვლენის ხარისხზე გავლენას ახდენს

რადიო, ვიდეოთამაშები, ინტერნეტი და ტელევიზია. აღსანიშნავია, რომ მულფილმებიც კი,
რომლებიც ბავშვებისთვისაა სპეციალურად განკუთვნილი, უკიდურესად ძალადობრივია

პროსოციალური ქცევა - ის მოქმედება, რომელიც სხვებისთვის სარგებლის მიტანაზეა

მიმართული. მაგ: ნუგეში, თანაგრძნობა, დახმარება, დაცვა, მხარდაჭერა. მას ახლავს
მეგობრობის, მზრუნველობისა და სითბოს გრძნობები, მათ შორის ემპათიაც, რომელიც
გულისხმობს სხვების გრძნობებისა და თვალთახედვების გაგების უნარს.

პროსოციალური ქცევა ადრეულ ბავშვობაში იწყებს განვითარებას. გავლენას ახდენენ

მშობლების და სიბლინგები, თუმცა მნიშვნელობა აქვს ბავშვის პიროვნულ
მახასიათებლებსაც.

პროსოციალური ქცევის საფუზვლები - საზოგადოება და კულტურა

განვლენა - დაჯილდოვება, დასჯა, მოდელირება

წაქეზება - როლური თამაშების დახმარებით, ბავსვი იძენს სხვა ადამიანის გრძნობების უკეტ
გაგების უნარს და აქედან ხდება ემპათიის წახალისობა. ახსნა. მოდელირბა
თვითკონცეფცია - საკუთარი თავის გაგების უნარი

სელფი და გენდერი . გენეტიკა განსაზღვრავს ინდივიდის სქესსმ თუმცა გარემო ან კულტურა

უზრუნველყოს ქალად ან კაცად ყოფნის კონცეპტუალურ გაგებას, რომელიც უფრო ახლო
კავშირშია გენდერის ცნებასთან. ამრიგად, გენდერული როლების განსაზღვრაში,
ბიოლოგიის გარდა გარემოც მნიშვნელოვან როლს ასურლებს

კაცსა და ქალს შორის განსხვავებები ადრეული ბავშვობის პერიოდში - ბიოლოგირად და

სოციო-კულტუურულად ბიჭსა და გოგოს შორის ბევრი განსხვავება არსებობს. მაგ: ბიჭები
იბადებიან პატარები გრძელები და მძიმეები. გოგოებს აქვთ უფრო მოწიფული ჩონჩხი და
შეხებაზე მგრძნობიარეები არიან. მთელი ბავშობის განმავლობაში გოგოები უფრო სწრაფად
ვითარდებიან ვიდრე ბიჭები. 12 წლის ასაკისთვის გოგო უკვე გადასულია მოზარდობაში,
ბიჭი კი ჯერ კიდევ მოზარდობამდელ პერიოდშია.

ანდროგინია - შეხედულება, რომ ყველა ადამიანს პიროვნული სპექტრის განვიტარების

უნარი ქვს. სქესის მიუხედაავად მაგ ქალები ამბიციურები მამაცები კაცები მზარეულები.
შერეული თვისებები - ანდროგინური პიროვნულობა

აღზრდის სტილები 4

ავტორიტეტული მშობლები - ზომიერი კონტროლი, ზომიერი სითბო. მიმღბლობა და

ავტონომიურობა.მშეზღუდვები ზომიერია. სამართლიანები არიან. უსმენენ შვილებს, არიან
დამყოლები. ეკითხება მიზეზებს და უხსნის უარის მიზეზს. წესებს შეილება გვერდი აუარონ.
კომუნიკაცია აქვთ შვილებთან, მოქნილი წესები. ბავშვებს აქვთ უფრო მაღალი
თვითშეფასება

ავტორიტარული მშობლები - მეტი კონტროლი, ნაკლები სითბო. წესები აქვთ და

რიგიდულად მიჰყვებიან მას. წესი წერია, მე ვთქვი ასე. შეწინააღმდეგება და შეკამათება არ
შეიძლება, გაბრაზდებიან და სასჯელს დააწესებენ, რომელიც ხშირად ფიზიკური შეიძლება
იყოს. გასცემენ ბრძანებსბს და ელიან რომ შვილები დაემორჩილებიან მათ. კომუნიკაცი არ
ახასიათებთ ბავშვები არიან ჩაეტილები, პასიურები, შეიძლება გახდნენ აგრესიულები

ლმობიერი მშობლები - მეტი სითბო, ნაკლები ონტროლი. მცირე ან არანაირი შეზღუდვა. არ

ადგენენ წესებს, ბავშვი კიარ ეკითხება, არამედ ამცნობს რის გაკეთებას აპირებს. უპირობო
სიყვარულის გამოვლენისკენ არიან მიდრეკილები . აგრესიული, იმპულსური, აქტიური,
გახსნილი და შემოქმედებითი - აზრები იყოფა
ინდიფერენტული მშობლები - დაბალი კონტროლი, დაბალი სითბო. მათი ცხოვრება სხვა
საქმეებით და სტრესითაა საქმე და აღარ რჩებათ ენერგია იმისთვის რომ შვილებისთვის
უზრუნველყონ მხარდაჭერა და წინამძღოლობა.