“Akkoord”

Auteur: Bart Spruit

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 1

Table of Contents
Basis ...........................................................................................................................4
Basistermen ............................................................................................................................. 4
Toonhoogte ............................................................................................................................. 5
Spoedcursus notenlezen ......................................................................................................... 6
Notenbalk ............................................................................................................................ 6
Systeem .............................................................................................................................. 6
Sleutels en notenamen ......................................................................................................... 7
Ritme ................................................................................................................................... 9
Maat .................................................................................................................................... 9
De tonen van een toonsoort ............................................................................................... 11
Intervallen .............................................................................................................................. 12
Intervallen bouwen ............................................................................................................. 13
Antwoorden: ...................................................................................................................... 16
Grondtoon ......................................................................................................................... 18
Kwint ................................................................................................................................. 18
Grote en kleine terts ........................................................................................................... 19
Septiem ............................................................................................................................. 20
Secunde ............................................................................................................................ 20
Kwart ................................................................................................................................. 20
Grote en kleine sext ........................................................................................................... 21
Majeur toonladders ................................................................................................................ 22
Mineur toonladder .................................................................................................................. 24
Pentatonische toonladders................................................................................................. 24
Vaste voortekens ............................................................................................................... 25
Kwintencirkel ...................................................................................................................... 26
De rechterhelft van de kwintencirkel ................................................................................... 27
De linkerhelft van de kwintencirkel ...................................................................................... 29
Parallelle toonsoorten ......................................................................................................... 30
Ritme ........................................................................................................................31
Maatsoorten .......................................................................................................................... 31
Notatie ................................................................................................................................... 31
Tempo ................................................................................................................................... 31
Toontrappen .......................................................................................................................... 32
Akkoorden ................................................................................................................33
Drieklanken Majeur ................................................................................................................ 33
Drieklanken Mineur ................................................................................................................ 34
Drieklanken opzoeken ........................................................................................................ 35
Drieklanken ........................................................................................................................ 35
Vierklanken......................................................................................................................... 35
Power akkoorden ............................................................................................................... 36
Toevoegingen .................................................................................................................... 36
Omkeringen ....................................................................................................................... 36
Toontrappen ............................................................................................................37
De eerste trap. ................................................................................................................... 37
De vijfde trap ...................................................................................................................... 37
De vierde trap ........................................................................................................................ 39

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 2

De tweede trap ...................................................................................................................... 40
De zesde trap ........................................................................................................................ 41
De derde trap ........................................................................................................................ 42
De zevende trap .................................................................................................................... 42
Toontrappen van alle majeur toonladders ............................................................................... 43
Toontrap oefeningen .............................................................................................................. 44
Harmoniseren van de mineur toonladder ............................................................................ 46
Transponeren ........................................................................................................................ 47
Melodie transponeren ........................................................................................................ 47
Transponeren van akkoorden: ............................................................................................ 47

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 3

Basis
Basistermen
Akkoordenschema: Een akkoordenschema is een weergave van het verloop van de akkoorden per
maat in een stuk muziek.

Akkoord: Akkoorden zijn de bouwstenen van muziek. Ze bestaan uit 3 of meer tonen die tegelijkertijd
klinken. Ze worden weergegeven door akkoordsymbolen. Aan de hand van dit symbool kan de speler
het akkoord spelen. De ligging van het akkoord wordt hier niet mee aangegeven.

Consonant: Zijn tonen die mooi samensmelten

Dissonant: Tonen die die samensmelten.

Interval Interval
Prime Consonant Overmatige Dissonant
kwart/Verminderde
kwint
Kleine secunde Dissonant Reine kwint Consonant

Grote seconde Dissonant Kleine sext Consonant

Kleine terts Consonant Grote sext Consonant

Grote terts Consonant Klein septiem Dissonant

Reine kwart Dissonant Groot septiem Dissonant

Vorm: Elk lied valt in verschillende stukken te verdelen. Bijvoorbeeld refrein, couplet, intro, bridge.

Harmonie: Het gebruik van akkoorden. Meerdere akkoorden vormen een akkoordprogressie

Melodie: De opeenvolging van losse noten in een melodie.

Modulatie: Binnen een muziekstuk van toonsoort veranderen.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 4

Toonhoogte
Muziek bestaat uit geluid dat kan worden ingedeeld in drie categorieën:
• Melodie
• Ritme
• Harmonie

Deze elementen worden sinds jaar en dag doorgegeven middels muzieknotatie. Deze stelt de lezer in
staat een muziekstuk na te spelen middels het gebruik van een groep symbolen die de toonhoogte en
ritme aan geven.

Het systeem van toonhoogte is gebaseerd op het toekennen van een verschillende naam aan elke noot.
Deze namen zijn de eerste zeven letters uit het alfabet ( A, B, C, D, E, F, G). Samen vormen ze het
muzikale alfabet. Desondanks de vele hoge en lage tonen heb je echt genoeg aan deze zeven
notennamen. De achtste noot, het octaaf, heeft dezelfde klank als de eerste, maar klinkt hoger. Het
octaaf is het einde van de eerste reeks en het begin van de tweede reeks.

Om toonhoogtes aan te geven worden de noten weergegeven op een grid van vijf lijnen. Samen vormen
deze een notenbalk. Omdat de piano zowel hoge als lage tonen produceert wordt er gewerkt met twee
notenbalken. De onderste voor de linkerhand, de bovenste voor de rechterhand.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 5

Spoedcursus notenlezen

Notenbalk
Muzieknoten worden genoteerd in een notenbalk. Een notenbalk bestaat uit vijf lijnen. De lage tonen
staan onder, de hoge tonen bovenin. Indien een toon zo hoog of laag is dat hij de notenbalk niet raakt,
krijgt deze een hulplijn.

De notenbalk bestaat dus uit 5 lijnen. Noten kunnen geplaatst worden op en tussen de lijnen. Deze
tonen worden de stamtonen genoemd.

Systeem
Wanneer twee of meerdere instrumenten tegelijkertijd zingen of spelen is het overzichtelijker wanneer ze
beiden een notenbalk hebben. Een mooi voorbeeld hiervan is de piano. De linker- en rechterhand krijgen
allebei een eigen notenbalk.
Die aparte notenbalken staan onder elkaar, en worden met elkaar verbonden tot 1 leesregel door een
accolade e/o verticale streep aan de linkerkant. De met elkaar verbonden notenbalken samen heten een
system.
In een systeem is het noten lezen in tweede instantie verticaal georiënteerd:
Er wordt nog steeds van links naar rechts gelezen, maar alle noten die onder elkaar staan in de
verschillende notenbalken van een systeem klinken daarbij tegelijkertijd.
Ook geldt in principe de regel dat een hogere stem ook een hoger geplaatste balk heeft, en een lagere
stem een lager geplaatste balk.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 6

Sleutels en notenamen

Bij pianospelen maak je gebruik van twee muzieksleutels:

Dit is de G sleutel. Deze heet zo omdat vroeger de G heel sierlijk op

deze manier werd geschreven. De plaats waar de verticale lijn de
horizontale lijn binnen het rondje kruist is de lijn G.
Deze sleutel wordt gebruik om hoge noten weer te geven.
Meestal vanaf de centrale C.

Dit is de F sleutel. Deze dankt zijn naam aan het feit dat vroeger de F op deze manier
heel sierlijk werd geschreven. De lijn waar het dikke bolletje zit is de F die links van de
centrale C zit.

Met behulp van bovenstaande sleutels kunnen we de noten op het klavier als volgt weergeven:

Je kunt de volgende ezelsbruggetjes gebruiken om iets sneller thuis te raken in het notenschrift:

G Sleutel lijnen van laag naar hoog E G B D F

Every Good Boy Does Fine
G Sleutel ruimtes tussen de lijnen F A C E
F Sleutel lijnen van laag naar hoog G B D F A
Good Boys Does Fine Always
F Sleutel ruimtes tussen de lijnen A C E G
All Cows Eat Grass

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 7

Zoek de volgende noten op. Je leert het extra snel als je ze ook op het toetsenbord
opzoekt.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 8

Ritme
In voorgaand hoofdstuk heb je gezien hoe je hoogte van een toon kunt weergeven. Ik ga je nu iets
vertellen over ritme. De ritmische plaatsing van de noot gedurende een muziekstuk wordt weergeven met
notenwaarden en rusten binnen een maat.

Hieronder een overzicht van de notenwaarden en rusten. In het rijtje ‘tellen’ vind je het aantal slagen dat
deze noot duurt. Je speelt dus twee achtsten per tel. In de meest rechter rij zie je hoeveel van deze
noten er in een vierkwartsmaat gaan.

Naam Noot Rust Tellen In vierkwartsmaat

Hele noot 4

Halve noot 2

Kwart noot 1

Achtste noot ½

Zestiende
1/4
noot

Maat
Een maat (of metrum) is de regelmatige wijze waarop binnen een lied de ongeaccentueerde en
geacentueerde delen elkaar afwisselen.
Het valt het te vergelijken met lopen; links, rechts, links, rechts…
Indien er een akkoord wisseling plaatsvind, gebeurt dat ook vaak per maat.
Elk lied heeft een hartslag. Er wordt een vast aantal groepjes van tellen aangehouden om een maatsoort
aan te geven. Hierbij duurt elke tel evenlang.

1,2,3,4 – 1,2,3,4 (vierkwartsmaat) of 1,2,3 – 1,2,3 (driekwartsmaat).

Een maatsoort wordt aangeven met twee getallen boven elkaar. Het bovenste getal geeft aan hoeveel
tellen er in een maat zitten. Het onderste getal geeft aan welke noot een tel vertegenwoordigt.

Vierkwartsmaat. Vier tellen per maat. Een kwartnoot is een tel

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 9

Drie achtsen maatsoort. Drie tellen per maat. Een achtste noot duurt een tel

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 10

De tonen van een toonsoort
Muziek staat meestal in een bepaalde toonsoort. Een toonsoort kun je omschrijven als een groep tonen
die een bepaalde relatie met elkaar hebben. Zeg maar een soort familie: elk familielid staat ook weer in
een bepaalde verhouding tot elkaar. Van elke toonladder is een toon veruit de belangrijkste. De
toonladder dankt zijn naam aan deze toon.
Er zijn twaalf toonsoorten:
1 C
2 Cis / Des
3 D
4 Dis / Es
5 E
6 F
7 Fis / Gis
8 G
9 Gis / As
10 A
11 Ais / Bes
12 B

In elke toonsoort zitten naast de belangrijkste toon nog zes andere tonen. Deze in totaal zeven tonen
staan in een bepaalde relatie tot elkaar. Elke toonsoort op dezelfde manier opgebouwd:

Stabiele tonen. Deze vormen de ruggengraat van de toonsoort

Grondtoon (1)
Kwint (5)
Terts (3)

Instabiele tonen
Septiem (7)
Secunde (2)
Kwart (4)
Sext (6)

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 11

Intervallen
Een toonladder is een patroon van noten rondom een grondtoon. Binnen dit grote patroon zijn er kleine
patronen. Deze zijn terug te herleiden naar de relatie tussen twee tonen die samen een harmonie of
melodie vormen. Deze relaties zijn kleine stapjes. Door deze stapjes (intervallen) goed te kennen begrijp
je meer van hoe harmonie de emotionele effecten de luisteraar beïnvloed.

Het benoemen van een interval begint met het tellen van de tonen binnen de toonladder:

Grote secunde C–D

Grote terts C–E
Reine kwart C–F
Reine kwint C–G
Grote sext C–A
Groot septiem C–B
Octaaf C-C

Indien de bovenste noot niet tot de majeur toonladder behoort benoem je het als volgt:
1. Als het een halve toon kleiner is dan een groot interval, benoem je het klein.
2. Als het een halve toon kleiner is dan reine of klein, noem je het vermindert.
3. Als het een halve toon groter is dan reine of groot, noem je het overmatig.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 12

Intervallen bouwen

Om een melodisch stijgend interval te maken, beschouw je de gegeven noot als 1. Hier tel je de noten
van de majeur toonladder bij op die het interval aangeeft (vb secunde is 2, terts is 3 etc).

Voorbeeld:
Om een kleine sext boven een G te spelen ga je zes tonen omhoog. G, A, B, C, D, E. Pas nu het interval
aan. E wordt dan Eb (es).

Het verhogen of verlagen van een noot vergt niet altijd een mol of kruis. De toonsoort van de lagere toon
geeft aan of er een extra kruis of mol gebruikt dient te worden.

Noteer die noot die het gegeven interval boven de gegeven grondtoon

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 13

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 14
Benoem de volgende intervallen

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 15

Antwoorden:

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 16

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 17
Grondtoon
De belangrijkste toon van een toonladder.
Grondtonen domineren de toonsoort en geven de naam aan de toonsoort. Ze vormen een soort rust- of
zwaartepunt in elke toonsoort, geven je het ‘thuis’ gevoel.
Willen altijd het laatste woord hebben.
Elk liedje eindigt bijna altijd met de grondtoon.

Oefening: speel alle grondtonen van een toonsoort op een rij. Probeer er zelf een
ritme mee te maken terwijl je je pedaal ingedrukt houdt.

Kwint
De op een na belangrijkste toon van de toonladder.
Is te vinden op een vaste afstand (7x 1/2 toon) boven de grondtoon.
De kwint van toonsoort C is G.
Kwint betekent vijfde. Het is de vijfde toon in de rij van een toonladder.
Ten opzichte van de grondtoon is de kwint een echte vragensteller; de grondtoon geeft het antwoord.
Muziekstukken die eindgen op de kwint kun je vergelijken met een boek met een open einde; onaf.
Kwinten zijn eenvoudig te vinden: Als je op een witte toets begint, is de kwint ook een witte toets. Als je
op een zwarte toets start is de kwint een zwarte toets. De enigste twee uitzonderingen hierop zijn B en
Bb/A#.

Hieronder een handig overzicht van tonen met bijbehorende kwint.

Oefening: Vraag en antwoordspel.

Je weet dat de kwint vragend is en de
C G grondtoon bevestigend. Maak twee zinnen
C# G# waarbij de eerste eindigt op de kwint en de
D A tweede op de grondtoon. Een vraag kan
D# A# bestaan uit een heleboel grondtonen maar
E B eindigt op een kwint. Een antwoord kan uit
F C kwinten bestaan maar eindigt op een
F# C# grondtoon
G D
G# D#
A E
A# F
B F#

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 18

Grote en kleine terts
Op vaste afstanden boven de grondtoon zitten de grote en kleine terts.
Een halve toonsafstand is de afstand tussen twee tonen die zo dicht mogelijk bij elkaar liggen.
Voorbeelden hiervan zijn:
c - cis
cis - d
e-f
Een hele toon is twee maal zo groot als een halve toon. Voorbeelden hiervan zij:
c-d
d-e
e - f#
De afstand van 3 x 1/2 toon wordt een kleine terts genoemd. Deze toon kan de hele toonsoort een
melancholieke en droeve klank geven. Voorbeeld C - Eb
De afstand van 4 x 1/2 toon wordt een grote terts genoemd. Deze toon kan de hele toonladder een
vrolijke klank geven. Voorbeeld C - E.
Terts betekent derde. Als je alle tonen een toonladder op een rijtje zet is het de derde toon.
De twee tertsen speel je bijna nooit tegelijkertijd omdat ze erg dissoneren. In blues en jazz wordt veel
gebruik gemaakt van dat effect.

Oefening: speel grondtoon D samen met de bijbehorende kwint A terwijl je het

pedaal ingedrukt houdt. Speel nu afwisselend de kleine terts (F) en grote terts (F#)
van D. Merk op hoezeer deze tonen botsen.

De aanwezigheid van een grote terts en kleine brengen ons bij de volgende stap: majeur en mineur
toonladders. Er bestaan twaalf majeur toonladders, en twaalf mineur toonladders. Om je deze goed uit te
leggen leg ik je eerst het verschil tussen een hele en halve toon uit.
Je kent nu drie tonen van de toonladder. De grondtoon, kwint en terts. Deze drie tonen vormen de basis
van elke toonsoort. Ik ga je nu de overige vier aanleren.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 19

Septiem
Septiem betekend zevende. Het is de zevende toon van de toonladder. Je kunt deze vinden door de
grondtoon te oktaveren. Het septiem bevindt zich dan een toon hieronder. Een andere manier is vanuit
de grondtoon een halve toon omlaag te gaan.
Een typisch kenmerk van de septiem is dat ze wil oplossen naar de grondtoon.

Oefening: Maak een improvisatie met een aantal verschillende toonsoorten met
drie stabiele toonsoorten plus septiem. Probeer het ook in mineur.

Secunde
De volgende instabiele toon we we gaan behandelen is de secunde. De secunde vind je net als het
septiem vlakbij de grondtoon; hij ligt in elke toonsoort een hele toon boven de grondtoon. Het is de
tweede toon van de toonsoort. De secunde kan zowel naar boven als beneden oplossen.

Oefening: Speel met de linkerhand grondtoon, kwint en grote terts. Houdt de

toetsen ingedrukt terwijl je met de rechterhand een seconde speelt.
1) Speel na de secunde de terts.
2) Speel na de secunde de grondtoon

Kwart
De kwart is de volgende instabiele toon. De kwart is af te leiden van de kwint. Deze bevindt zicht een
hele toon onder de kwint. Het is de vierde toon van een toonsoort indien je alle tonen op een rijtje zet.

Oefening: Speel met de linkerhand grondtoon, kwint en grote terts. Houdt de

toetsen ingedrukt terwijl je met de rechterhand een kwart speelt.
1) Speel na de kwart de kwint
2) Speel na de kwart de terts

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 20

Grote en kleine sext
De laatste instabiele toon die we behandelen is de de sext. Dit is een bijzondere toon omdat hij ook doet
denken aan een terts. Net zoals de terts heeft een sext een grote en een kleine variant.
De twee sexten vinden we vlakbij de kwint: De grote sext vind je een hele toon boven de kwint. De kleine
sext vind je een halve toon boven de kwint.
Deze tonen hebben de volgende eigenschappen. De grote sext klinkt vrolijk en de kleine sext klinkt
droevig. Beide sexten lossen op naar de kwint.
Indien een liedje een grote sext en grote sext heeft klinkt het vrolijk en staat het in majeur.
Zodra een stuk een kleine terts en kleine sext heeft klinkt het droevig en staat het in mineur.

Oefening: Zoek beiden sexten in een aantal toonsoorten op en improviseer

met hen zoals je dat bij vorige oefeningen ook heb gedaan. Los op naar de
kwint.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 21

Majeur toonladders
De toonladder met een grote terts en grote sext klinkt vrolijk. Dit is een majeur toonladder. De meest
bekende daarvan is de toonladder van C:
CDEFGABC
De afstanden tussen deze tonen zijn
Majeur Voorbeeld
Grondtoon F
Hele toon
Secunde G
Hele toon
Grote terts A
Halve toon
Kwart Bb
Hele toon
Kwint C
Hele toon
Grote sext D
Hele toon
Septiem E
Halve toon
Octaaf F

Oefening: Probeer aan de hand de regel 1-1-1/2-1-1-1-1/2 zelf een aantal

majeur toonladders op te zoeken.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 22

Onderstaande majeur toonladders maken gebruik van kruizen (#). Maak de toonladders met behulp van
de zojuist geleerde formule en gebruik waar nodig kruizen. Gebruik bij het toekennen van de namen elke
witte toets een keer.
VB:
C D E F# G (goed)
C D E Gb G (fout)

G
D
A
E
B
F#
C#

Het is belangrijk om snel de tonen van elke majeur toonladder te kunnen vinden. Leer de formule
(1 1 ½ 1 1 1 ½ ) uit je hoofd. Ook het uit je hoofd leren van de kwintencirkel helpt je met het opzoeken
van de zwarte toetsen binnen een toonladder.

Onderstaande majeur toonladders maken gebruik van mollen (b). Maak de toonladders met behulp van
de zojuist geleerde formule en gebruik waar nodig kruizen. Gebruik bij het toekennen van de namen elke
witte toets maar een keer.
F
Bb
Eb
Ab
Db
Gb

Enharmonisch gelijk en voortekens

Als je het aantal nummers van toonladders met een # (7) en b (7) optelt samen met de toonladder C kom
je in totaal op 15 toonladders, terwijl er maar 12 tonen zijn. De reden voor deze tegenstridigheid is dat
sommige tonen 2 namen hebben:
Db en C#
Gb en F#
Cb en B

Indien een toon twee mogelijke namen heeft, wordt hun relatie enharmonisch gelijk genoemd.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 23

Mineur toonladder
Grofweg zijn er twee geslachten in de muziek; majeur en mineur. Majeur wordt vaak als helder of blij
ervaren. Mineur meer als somber of melancholisch. Er zijn verschillende soorten mineur toonladders.
Maar allen hebben ze hetzelfde verschil ten opzichte van de majeur toonladder; een verlaagde derde
toon van de toonladder.

De toonladder met een kleine terts en kleine sext klinkt vrolijk. Dit is een mineur toonladder. De meest
bekende daarvan is de toonladder van A mineur:
ABCDEFGA
De afstanden tussen deze tonen zijn:
1–½-1–1–½–1-1
Mineur Voorbeeld
Grondtoo A
n
Hele toon
Secunde B
Halve toon
Kleine C
terts
Hele toon
Kwart D
Hele toon
Kwint E
Halve
Kleine F
sext
Anderhalve toon
Septiem G#
Halve toon
Octaaf A

Oefening: Probeer aan de hand de regel 1-1/2-1-1-1/2-1-1/2 zelf een aantal

mineur toonladders op te zoeken.

Pentatonische toonladders
Er zijn twee soorten van deze toonladder:
Majeur ( toon 1, 2, 3, 5 en 6) van de majeur toonladder
VB C Majeur penta = C D E G A

Mineur ( toon 1, b3, 4, 5 en b7) van de mineur toonladder

VB C Mineur penta = C Eb F G Bb

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 24

Vaste voortekens
Je kent nu alle tonen van de 24 toonsoorten. Is het je opgevallen dat er maar een toonladder volledig uit
witte toetsen bestaat? Alle andere toonsoorten hebben een of meerdere zwarte toetsen. Dat vertaalt zich
in de muziek naar een of meer kruizen of mollen. Bij het benoemen van de voortekens geldt de vuistregel
dat elke letter van het muziekalfabet maar 1 keer mag voorkomen.
Voorbeeld F-majeur
F G A Bb C D E F
Geen A#, want de B mag niet overgeslagen worden.
Voorbeeld C# mineur
C# D# E F# G# A B# C#
Geen C, want de B mag niet overgeslagen worden. De C wordt al verhoogd (C#)
Meestal gebruik je bij een stuk voornamelijk de tonen van een toonsoort. Het stuk staat dan in een
bepaalde toonsoort. Bijvoorbeeld F majeur.
De grondtoon van het stuk is dan F en de eindtoon ook.
In het stuk worden voornamelijk de toetsen F G A Bb C D E gebruikt. Het stuk heeft een mol aan de
sleutel. De B wordt namelijk verlaagd naar een Bes. De toonsoort F majeur heeft dan ook 1 mol aan de
sleutel.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 25

Kwintencirkel
Het toekennen van de kruizen en mollen gaat volgens een vast systeem genaamd de kwinten cirkel:

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 26

De rechterhelft van de kwintencirkel
De rechterhelft van de kwintencirkel geeft de vaste voortekens aan bij de toonsoorten waarbij je een
kwint omhoog moduleert. Zoals de kwint een hechte band heeft met de grondtoon, zijn deze twee
toonsoorten ook met elkaar verwant. Ze verschillen slechts een toon. Twee toonsoorten waarvan de
grondtoon een kwint van elkaar verschillen, noemt men kwintverwant.
De volgorde van de voortekens staat vast. De volgorde is dat wanneer je vanuit C een kwint omhoog
moduleert, het extra voorteken erbij gevoegd wordt.
Zo ontstaat het kruizenrijtje: fis, cis, gis, dis, ais, eis, bis.
Aan de hand van de vaste voortekens kun je de toonsoort bepalen. Het laatst genoteerde kruis is de
leidtoon van de toonsoort. De grondtoon van de toonsoort ligt dan een halve toon hoger
Voorbeeld: vier kruizen, laatst genoteerde is dis. De grondtoon is dus E.
Er zijn drie manieren om een toonsoort op te zoeken:

Oefening: maak kleine melodietjes waarin in je steeds een kwint omhoog

moduleert en weer terug. C - G, G - D, D - A en A - E

Goed luisteren. Staat het stuk in mineur of majeur en wat is de grondtoon?

Kijken naar het slotakkoord. Met name de bas geeft vaak de grondtoon aan.
Berekenen via de vaste voortekens.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 27

Je zult nu misschien begrijpen dat het belangrijk is om te weten in welke toonsoort je aan het spelen
bent. Elke toon heeft binnen de toonladder een eigen functie.
Speel maar eens de toon g.
In toonsoort G-majeur en g mineur is dit de grondtoon. Ook wel thuishaven, rustpunt
In toonsoort e–mineur de rol van kleine terts. Deze veroorzaakt een droevig stemming
In toonsoort Eb majeur de rol van grote terts. Veroorzaakt een vrolijke stemming.
In toonsoort D majeur en d-mineur de rol van kwart. En wil oplossen naar de grote of kleine terts van de
toonladder.
In toonsoort b mineur de rol van mineur sext. Wil oplossen naar kwint F# en veroorzaakt een treurige
stemming
In toonsoort Bb majeur de rol van majeur sext. Wil oplossen naar F en veroorzaakt een vrolijke stemming.
In F majeur en f mineur de rol van secunde. Wil oplossen naar grondtoon F
In toonsoort C majeur de rol van kwint. De vragensteller.
In toonsoort A majeur en a mineur de rol van septiem. En wil dan graag oplossen naar de grondtoon.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 28

De linkerhelft van de kwintencirkel
De linkerhelft van de kwintencirkel moduleert een kwint omlaag. Zodra je omlaag moduleert verandert er
een toon aan de toonladder. Bijvoorbeeld vanuit G-majeur naar C-majeur; de fis (septiem van G) wordt
een f (kwart van C). De vaste voortekens hebben dan een kruis minder. Vanuit C majeur wordt dat
lastiger, omdat deze toonsoort geen voortekens heeft. Het antwoord hierop is dat er een mol bijkomt.
De leidtoon van de oude toonsoort wordt de kwart van de nieuwe toonsoort.
Een kruis eraf betekent dus een mol erbij. Tekens wanneer je een kwint omlaag moduleert komt er een
mol bij.
Hier hoort een molenrijtje bij: bes, es, as, des, ges, ces ,fes. De mollen worden in deze volgorde aan de
sleutel genoteerd.
Bij majeur toonsoorten geeft de voorlaatste mol de grondtoon van de toonsoort aan.
Helemaal onderaan staat de toonsoort Ges/Fis. Hier zit de overgang tussen de kruisen en de mollen. Zes
kruisen komt op hetzelfde neer als zes mollen. De toonsoort ges en fis majeur zijn enharmonisch gelijk.
Dat betekend dat de ze dezelfde toetsen van de piano gebruiken, maar dat deze ander genoemd
worden.
Om thuis te raken in de de kwinten cirkel heb ik een paar oefeningen voor je. Speel deze zowel links- als
rechtsom.

Oefening 1) Speel alle grondtonen van de kwintencirkel.

Oefening 2) Speel de kwintencirkel met akkoorden.
Oefening 3) Speel een klein fragmentje

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 29

Parallelle toonsoorten
Bovenstaande hoofdstukken gingen voornamelijk over de kwintrelaties tussen de majeurtoonladers. Ik ga
je nu iets meer vertellen over tertsverwantschappen.
Als je vanuit C majeur een kleine terts omlaag moduleert kom je uit bij a mineur. Een kwint modulatie kun
je aangeven met I V. Een terts modulatie met I VI.
Zodra je een kleine terts omlaag moduleert vindt er een kleurwisseling plaats.
De toonladder C majeur bestaat uit zeven tonen: C D E F G A B
De toonladder a mineur bestaat uit negen tonen A B C D E F# G G#
Toonladder a-mineur bevat alle tonen van de toonladder C majeur, plus twee extra tonen. Zodra je deze
toonladders samen speelt met een terts ertussen valt het op hoeveel ze op elkaar lijken:
CDEFGABC
ABCDEFGA

Daarom heten C-majeur en a-mineur parallelle toonsoorten. Ze hebben dezelfde voortekens. De extra

Oefening : probeer een improvisatie te doen over de volgende schema:

C - F - G - E7 - Am Dm E7 G7. Merk op dat de E7 in maat vier wordt gebruikt
om van C majeur naar A mineur te gaan, maar dat je hier al gebruik kunt
maken van de toonladder van a mineur.

tonen (verhoogde sext en verhoogd septiem) worden niet aangegeven met vaste voortekens.
Let op het verschil tussen parallelle toonsoorten en gelijknamige toonsoorten.
Parallelle toonsoorten hebben dezelfde voortekens, maar een verschillende grondtoon. Bijvoorbeeld F
majeur en d mineur.
Gelijknamige toonsoorten hebben een verschillend aantal vaste voortekens, maar dezelfde grondtoon.
De binnenring van de kwintencirkel geeft de mineur toonladders met bijbehorende voortekens aan. De
vaste voortekens van mineurtoonsoorten veranderen op exact dezelfde manier als majeurtoonsoorten.
Moduleer je een kwint omhoog komt er een kruis bij, of gaat er een mol af
Moduleer je een kwint omlaag gaat er een kruis af en komt er een mol bij.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 30

Ritme

Maatsoorten
Net als dat de tijd is onder verdeeld in verschillende eenheden, waarbij de kleinste eenheid een seconde
is. Heeft de muziek ook eenheden. De grootste hiervan is een maat. De kleinste is de beat - het
onderliggende patroon van een muziekstuk.

Net zoals dat secondes worden gegroepeerd in minuten, worden herhaalde patronen van sterke (met
accent) en zwakke (zonder accent) tellen gegroepeerd in een maat. Hiermee ontstaat een maatsoort.

Een maatsoort bestaat uit het aantal tellen in een maat. Dit wordt aangegeven aan het begin van de
sleutel. Het bovenste getal geeft het aantal tellen in de maat aan. Het onderste getal vertegenwoordigd
de noot die een tel duurt.

Notatie
Bij het noteren van bladmuziek wordt de maat zoveel mogelijk opgedeeld in hele tellen. Dit leest veel
fijner. 8en en 16en worden per tel gegroepeerd.

Tempo

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 31

Toontrappen
Als een lied in een bepaalde toonsoort staat, gebruik je in dat stuk voornamelijk de tonen van die
toonsoort. Zodra je akkoorden gaat gebruiken in dit stuk , gebruik je voornamelijk dezelfde tonen. Elke
toon van een toonladder kun je als bas (grondtoon gebruiken). Om de harmonie voller te laten klinken
worden er op die grondtoon twee tertsen gestapeld. Per toonsoort bouwen we zeven akkoorden. Deze
akkoorden noemen we de zeven toontrappen van de toonsoort.

De zeven toontrappen van de toonladder C majeur.

Deze toontrappen worden aangeduid met romeinse cijfers. Net zoals elke toon in een toonladder,
hebben de toontrappen ook een eigen karakter.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 32

Akkoorden
Drieklanken Majeur
Een majeur drieklank in grondligging is een stapeling van een grote terts (4x een halve toon) met daarop
een kleine terts (3x een halve toon.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 33

Drieklanken Mineur

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 34

Drieklanken opzoeken

De diagrammen in het vorige hoofdstuk zijn superhandig om akkoorden te vinden. Je kunt ze ook zelf
opzoeken. In dit hoofdstuk ga ik je uitleggen hoe je de meest gangbare akkoorden in grondligging zelf op
kunt zoeken. Ik ga je dit uileggen

Interval Toonafstand Voorbeeld

Secunde 1 C-D
Kleine terts 1½ C – Eb
Grote terts 2 C–E
Kwart 2½ C–F
Kwint 3½ C–G
Sext 4½ C-A
Klein septiem 5 C – Bb
Groot septiem 5½ C-B

Drieklanken
Naam drieklank Afstand tov grondtoon Voorbeeld
Mineur Kwint G
Kleine terts Eb
Grondtoon C
Majeur Kwint G
Grote terts E
Grondtoon C
Sus2 Kwint G
Secunde D
Grondtoon C
Vermindert Verminderde kwint Gb
Kleine terts Eb
Grondtoon C
Overmatig Overmatige kwint G#
Grote terts E
Grondtoon C
Sus4 Kwint G
Kwart F
Grondtoon C

Vierklanken
Naam vierklank Afstand tov grondtoon Voorbeeld
7 Klein septiem Bb
Kwint G
Kleine terts Eb
Grondtoon C
min7 Klein septiem Bb
Kwint G
Kleine terts Eb
Grondtoon C

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 35

Maj7 Groot septiem B
Kwint G
Grote terts E
Grondtoon C
6 Sext A
Kwint G
Kleine terts Eb
Grondtoon C
min6 Sext A
Kwint G
Kleine terts Eb
Grondtoon C

Power akkoorden
Hele sterkte naam voor krachtige akkoorden. Deze worden veel in rock gebruikt.
5 Kwint G
Grondtoon C

Toevoegingen

Omkeringen

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 36

Toontrappen

De eerste trap.
De eerste trap is de belangrijkste trap binnen een toonsoort. Dit is de thuisbasis. Hij bestaat uit de

Oefening : speel van een aantal mineur en majeur toonsoorten de eerste

toontrap.
Hoe klinkt het als je de noten los van elkaar indrukt?
Verdeel de noten van het akkoord meer over de toetsen van de piano. Hoe
klinkt het nu?

grondtoon,terts en kwint van de toonladder. Een andere naam van de eerste trap is tonica.

De tonen van een akkoord kun je dichtbij elkaar spelen of meer uit elkaar. De grondtoon en geslacht van
het akkoord blijft desondanks hetzelfde.

De vijfde trap
Zoals de eerste en vijfde toon van een toonladder de belangrijkste tonen zijn, zijn de eerste en vijfde
toontrap de belangrijkste trappen van een toonsoort.
De eerste toontrap stelt de vragen. De vijfde geeft het antwoord.
De vijfde toontrap bestaat uit de kwint, septiem en secunde van de toonladder. Een andere naam van de
vijfde toontrap is dominant.
Een andere vergelijking tussen I en V is de volgende:
I = thuis, V = onderweg
Voorbeeld F majeur
I V =F C

Je kunt beide akkoorden opzoeken door vanaf de grondtoon eerst 4x een halve toon omhoog te gaan
(grote terts). Deze toon druk je in. Vervolgens ga je vanaf deze toon 3x een halve toon (kleine terts)
omhoog.

Vanuit de kwintencirkel kun je de vijfde trap vanaf elke toonsoort ook vinden. Je gaat steeds een stapje
met de klok mee. Het is immers de kwint vanaf de grondtoon.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 37

De vijfde toontrap wordt ook vaak als vierklank gespeeld. Hier krijgt het een extra toon. De kwart van de
toonladder. Gerekend vanaf de grondtoon van het akkoord een klein septiem.

In mineur wordt I V iets anders. De vijfde toontrap blijft majeur, maar de eerste is in mineur.Voorbeeld g

mineur:
I is Gm. V is D
Een vijfde trap in een mineur toonsoort klinkt heel anders dan in een majeur toonsoort. Je voelt als het

Oefening : maak een vraag en antwoordspelletje met I en V in een paar

toonsoorten. Eindig op I

ware het mineureffect nog.

De vijfde trap wordt vaak als vierklank gespeeld. Deze krijgt dan de naam dominant septiem. De bastoon
wordt dan vergezeld van drie andere tonen; septiem, secunde en kwart.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 38

De vierde trap
De trap die na de eerste en de vijfde het meest gebruikt wordt in de muziek is de vierde trap. De vierde
trap wordt ook wel subdominant genoemd (sub = onder). Ga je vanaf uit de eerste trap een kwint
omhoog kom je bij de vijfde trap. Indien je vanaf de grondtoon een kwint naar beneden gaat, kom je uit
bij de subdominant.

I IV V I

Bovenstaand schema kun je voorstellen als een reis:

I IV V I
Thuis Onderweg Heimwee Thuis

In mineur wordt dat:

I IV V I
Thuis Onderweg Heimwee Thuis

Oefening : Transponeer bovenstaand schema naar een aantal verschillende

toonsoorten.

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 39

De tweede trap
De tweede toontrap wordt vaak gebruikt als vervanging of versiering van de vierde trap.

I II V I

In mineur wordt dat:

I II V I

De tweede trap wordt vaak als vierklank gespeeld. De volgende progressie wordt veel gebruikt in pop en
jazz:

II V I

Je kent nu drie V-voorbereiders:

- IV (minst sterke voorbereider)
- II (sterkte voorbereider)
- II7 (sterkste voorbereider)

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 40

De zesde trap
Een andere trap die vaak voorkomt is de zesde trap. Deze wordt regelmatig gebruikt als V voobereider.
Eigenlijk net als IV en II(7). Maar ook om I te kleuren.

De VI heeft twee versies:

1) een versie in een majeur toonladder – mineur akkoord
2) een versie in een mineur toonladder – majeur akkoord

Een (heel) vaak voorkomend schema die gebruikt maakt van de VI is :

I VI IV V

Met de zesde toontrap kun je de spaningsboog in de muziek langer maken. De weg naar V wordt
verlegd.

VI wordt ook vaak door II gevolgd

I VI II V

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 41

De derde trap
De derde trap wordt vaak gebruikt in beweging van I naar IV.

I III IV V

III wordt ook vaak gevolgd door VI.

De zevende trap
De zevende trap is een geval appart.

Het bestaat uit 3 instabiele tonen en lijkt ook veel op V7. Het zal je dan ook niet verbazen dat VII sterk
naar I trekt.

I VII I

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 42

Toontrappen van alle majeur toonladders
Majeur Toonsoort I II III IV V VI VII
C C Dm Em F G Am Bdim
F
G
Bb
D
Eb
A
Ab
E
Db
B

Vul zelf de akkoorden van de overige toonladders in

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 43

Toontrap oefeningen
1) Zoek zonder gebruik van de vorige tabel de volgende drieklanken op:

IV van toonsoort D III van toonsoort F

majeur majeur
V van G majeur VI van Ab majeur
II van C majeur II van E majeur
VII van E majeur V van D majeur

2) Elk van onderstaande drieklanken is een IV toontrap. Schrijf de toonsoort op

C B F
Eb A E

3) Elk van onderstaande drieklanken is een VI toontrap. Schrijf de toonsoort op

C#m Ebm Cm
Fm Gm F#m

4) Schrijf de akkoorden op van de volgende progressies in de opgegeven toonsoort:

I IV V I
C
F
G

I VI IV V
Bb
D
Eb

I II VI IV
A
G
E

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 44

Schrijf van de volgende progressies de toontrappen in romeinse cijfers
Toonsoort F F Bb C F

Toonsoort G G Em C D

Toonsoort Bb Bb Gm Cm F

Toonsoort D D F#m Bm G

Toonsoort A C#m F#m Bm E

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 45

Harmoniseren van de mineur toonladder

Mineur toonsoort I II III IV V VI VII

A Am Bdim C Dm Em F G
D
E
G
B
C
F#
F
C#
Bb
G#

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 46

Transponeren
Melodie transponeren

Het verplaatsen van een compositie naar een andere toonsoort heet transponeren. De verhoudingen
tussen de tonen en akkoorden blijven hetzelfde.
Bij het transponeren blijven de afstanden tussen de tonen hetzelfde.
Voorbeeld de melodie C D E F G kun je transponeren en beginnen op D: D E F# G A. Misschien valt het
je op dat er een zwarte toets in zit. Deze gebruik je om de hele toon van de 2e naar de 3e toon te
behouden.

Een goede oefening is het transponeren van een kinderliedje. Neem bijvoorbeeld hoedje van papier:

De noten in dit stuk zijn de C, D, E, F en G.

Begin nu eens op een F of D. Welke noten gebruik je dan?

Transponeren van akkoorden:

Nu je ontdekt hebt hoe toontrappen werken kun je ook schema’s transponeren. Dit kan op twee
manieren:
1) Per akkoord het opgegeven interval berekenen. Bijvoorbeeld een hele toon hoger of lager
2) Toontrappen opzoeken en deze omzetten naar de nieuwe toonsoort.

De tweede optie is iets meer werk, maar geeft je meer inzicht in de harmonische functies.

Schrijf van de volgende profressie de toontrappen op. Transponeer deze vervolgens naar C majeur

1)
Toonsoort F
F C Dm Bb
Edim Am Gm C

Toonsoort C

2)
Toonsoort Eb
Ab Eb Bb Cm
Ab Gm Fm Bb

Toonsoort C

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 47

3)
Toonsoort D
F#m G D A
C#dim D Bm A

Toonsoort C

Cursusboek Akkoord – Pianovid.com 25/07/2015 48