311 1

‫�‬
‫إم�اطور ا�مراض‬
‫�‬
‫س�ة ذاتیة‬
‫ال�طان �‬
‫موخ�جي‬
‫سیدهارتا �‬
‫ترجمة‪ :‬طارق عریان‬
‫الجزء �‬
‫ا�ول‬
`g1434 ,á«Hô©dG á∏éŸG ì
öûædG AÉæKCG á«æWƒdG ó¡a ∂∏ŸG áÑàμe á°Sô¡a
ÉJQÉgó«°S ,»LÒNƒe
¥QÉW ;»LÒNƒe É``JQÉgó«°S / .¿ÉWöùdG ¢``VôŸ á«JGP IÒ°S :áaÉc ¢``VGôeC’G Qƒ``WGÈeEG
`g1434 ,¢VÉjôdG -.¿É«∏Y ó°TGQ
(61 ; á«Hô©dG á∏éŸG äGQGó°UEG) º°S 21x14 ; ¢U 600
978-603-8086-27-8 :∂eOQ
á∏°ù∏°ùdG .ê ¿Gƒæ©dG.Ü (ºLÎe) ó°TGQ ¥QÉW ,¿É«∏Y .CG ¿ÉWöùdG - 1

1433 /8836 616.992 …ƒjO
1433 /8836 :´Gój’G ºbQ

978 603--8086-27-8 :∂eOQ
THE EMPEROR OF ALL MALADIES

A BIOGRAPHY OF CANCER
SIDD HARTHA MUKHERJEE
SCRIBNER
A Division of Simon & Schuster, Inc.
1230 Avenue of the Americas
New York, NY 10020
2010
á«æ≤àdGh Ωƒ∏©∏d õjõ©dGóÑY ∂∏ŸG áæjóeh á«Hô©dG á∏éŸG ÚH ∑Î°ûŸG ¿hÉ©àdG øª°V
z™«ªé∏d á«ª∏©dG áaÉ≤ãdG{
¬fGõàNG hCG ,ÜÉàμdG Gòg AGõLCG ø`è AõL …CG ™Ñ£H ìƒª°ùe ÒZ ,áXƒØfi ™Ñ£dG ¥ƒ≤M ™``«ªL
âfÉc AGƒ°S á∏«°Sh ájCÉH hCG áÄ«g ájCG ≈∏Y ¬∏≤f hCG ,É``¡YÉLÎ°SGh äÉeƒ∏©ŸG ¿GÎN’ ΩÉ``¶f …CG ‘
ä’ÉM ‘ ’EG ÉgÒZ hCG ,Ó k «é°ùJ hCG ,kÉNÉ°ùæà°SG hCG ,á«μ«fÉμ«e hCG á``£æ¨‡ §FGöT hCG á``«fhÎμdEG
.Qó°üŸG ôcP ÜƒLh ™e á°SGQódG ¢Vô¨H IOhóëŸG ¢SÉÑàb’G
ĝíĎŃŗíčŎģíÄŃç
ôŔ÷íċóÂēŅîģĎĔĿí
ĲŔĿä÷
ǔƙƣǖƟǒǊƍƓëƍǐơǖƦ
ôńÿĎ÷
ûƍǖǈƸơƩáë÷ëƍƲ
ôĬÿíĎŃ
æƍƝǇáǏǈǇáơƐƸé
łœĊĸ÷
öƣƚǇáơǋƝǊé
THE EMPEROR OF ALL MALADIES

A BIOGRAPHY OF CANCER
SIDD HARTHA MUKHE RJEE
SCRIBNER
A Division of Simon & Schuster, Inc.
1230 Avenue of the Americas
New York, NY 10020
2010

2013 1434

61

9 ................................................................................................................................. áeó≤ŸG
15 .......................................................................................................... ∞dDƒª∏d á¶MÓe
19 ................................................................................................................................. ó«¡“
∫hC’G π°üØdG t
33 ............................................................................................ êÉ«àgG ¿hO ,Oƒ°SCG ¿ƒ∏H
34 ........................................................................................................................ ΩódG í«≤J
51 ................................................................................ á∏°ü≤ŸG øe á°SGöT ÌcCG ¢ûMh
71 .................................................................................................................... ôHQÉa …ó–
80 .................................................................................................... ¢UÉN ´ƒf øe AÓH
95 ......................................................................................................................... ¢SƒμfhCG
103 ...................................................................................................... á«°TÓàŸG •ÓNC’G
109 ...................................................................................................... ó©Ho øY ∞WÉ©àdG
118 ............................................................................................................... ájQòL Iôμa
140 ..................................................................... ∞«©°†dG Aƒ°†dGh Ö∏°üdG ÜƒÑfC’G
152 ......................................................................................................... äƒŸGh áZÉÑ°üdG
168 ............................................................................................. …ƒ÷G ±Ó¨dG º«ª°ùJ
175 ......................................................................................... ÒÿG ∫ÉªYCGh øØdG …OÉf
188 ............................................................................................ »ª«L √ÉæH …òdG â«ÑdG
ÊÉãdG π°üØdG t
195 ....................................................................................................... È°üdG OÉØf ÜôM
196 ............................................................................................... á«©ªL ¿ƒ∏μ°ûj q º¡fEG
212 ...................................................................... »FÉ«ª«μdG êÓ©∏d Oó÷G AÉbó°UC’G
233 ................................................................................................................ IQGõ÷G πfi
244 ............................................................................................................... ôμÑe QÉ°üàfG
250 ............................................................................................................ öûÑdGh ¿GôÄØdG
256 ...................................................................................... VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG
269 ..................................................................................................... íjöûàdG AÉÑWCG ΩQh
289 ......................................................................................................... IÒ°ùe ‘ ¢û«L
304 ........................................................................................................ ¿É°ü◊Gh áHô©dG
320 .............................................................................. ¿ÉWöùdG êÓ©d ôª≤dG ábÓ£fG
ådÉãdG π°üØdG t
343 ...................................................................... ?ø°ù–C q G ⁄ GPEG »LGôNEG ∂æμÁ πg
359 ................................................................................................... º°ùàÑŸG ΩGQhC’G ⁄ÉY
389 .............................................................................................................. ó«à°ùdÉg OÉeQ
405 ..................................................................................... ¿ÉWöùdG ¢Vôe äGAÉ°üMEG
™HGôdG π°üØdG t
423 ............................................................................................. êÓ©dG øe ÒN ájÉbƒdG
424 ....................................................................................................... AGOƒ°ùdG â«HGƒàdG
433 ........................................................................... ¿ƒ∏«ædG ÜQGƒLh ..QƒWGÈeE’G
444 ............................................................................................................... π«∏dG ‘ ¢üd
456 ................................................................................................................ …ôjò– ¿É«H
491 ....................................................................................... ∫ƒ°†ØdG øe ójõŸGh ójõŸG
509 ........................................................................................................ äƒÑμæ©dG áμÑ°T
549 ........................ (STAMP) áÑ∏°üdG ΩGQhC’G êÓ©d »JGòdG ´ÉîædG èeÉfôH
577 ............................................................................................ •ƒÑ¡dG á∏¶eh á£jôÿG
Robert Sandler

(1945-1948)
πμa .Ék bÉgQEG Ì``cCG áæWGƒe ƒgh ,IÉ``«◊G øe º∏¶ŸG Ö``fÉ÷G ƒg ¢``VôŸG
iôNC’Gh ,ÚaÉ©ŸG áμ∏‡ ‘ ÉªgGóMEG ,áLhOõe áæWGƒe πªëj ódƒjo ÇôeG
ôØ°S RGƒL ΩGóîà°SG π°†Øf Ék ©«ªL ÉæfCG øe ºZôdG ≈∏Yh .≈°VôŸG á``μ∏‡ ‘
k LBG ΩCG Ó
¤EG ,Ée IÎØd ƒdh ,Ó k ``LÉY ,Ék ©«ªL ô£°†æo °ùa ,§≤a ÚaÉ©ŸG á``μ∏‡
.iôNC’G áμ∏ªŸG ∂∏àd ÚæWGƒªc ÉæJÉjƒg RGôHEG
Susan Sontag

óbh ,¿ÉeõdG Ëó``b òæe ¿É°ùfE’G âHÉ°UCG »àdG ¢``VGôeC’G øe ¿ÉWöùdG È``à©j
¬LÓY GƒØ°Uhh ,º``¡JÉjOôH ‘ ¢``VôŸG Gòg ∞°Uh ø`è ∫hCG ¿ƒ``jöüŸG ¿Éc
Gòg ¿CG áÁó≤dG Qƒ``°ü©dG ‘ OÉ``°S óbh .QÉædÉH »``μdGh »``MGô÷G ∫É``°üÄà°S’ÉH
øe ºZôdG ≈∏Y øμdh .AÉØ°û∏d πHÉb Ò``Z ¬fCGh ,IôjöûdG ìGhQC’ÉH ≥∏©àj ¢``VôŸG
¬LÓY ádhÉfih ¢``VôŸG Gòg QGöSCG ∞``°ûc ‘ AÉª∏©dG Oƒ``¡L ∞bƒàJ ⁄ ∂``dP
,ΩGQhC’G ∫É°üÄà°SÉH É``æ«°S øHG í°üf …OÓ«ŸG öTÉ©dG ¿ô``≤dG »Øa ,¥ô£dG πμ``H
á«MGô÷G ¥ô£dG ø`è ójó©dG ¢ùdófC’G ‘ …hGô``gõdG º°SÉ≤dG ƒHCG ∞°Uh É``ªc
‘ É¡eGóîà°S’ á«MGôL á``dBG »àÄe øe ÌcCG ™«æ°üàH ΩÉ``bh ,ΩGQhC’G ∫É``°üÄà°S’
Ò°ùdG ÊÉ£jÈdG ìGô÷G âÑKCG …OÓ«ŸG öûY øeÉãdG ¿ô≤dG ‘h .äÉ«∏ª©dG ∂``∏J
QÉ°ûàfG ßM’ PEG ;¿É``WöùdGh áÄ«ÑdG πeGƒY Ú``H ábÓY OƒLh äƒH ∫É``Ø«°SÒH
.øNGóŸG ∞«¶æàH ¿ƒeƒ≤j øjòdG ∫Éª©dG ÚH ó∏÷G ¿ÉWöS
QÉ°üàf’ÉH ¿É°ùfE’G CGó``H ;Égó©H Éeh ,á°†¡ædG Qƒ``°üY ‘ Ωƒ∏©dG Qƒ£J ™`èh
ÉjÓN øY IQÉÑY ¬``fCGh ,¢VôŸG á©«ÑW ±É°ûàcG ó``©H ∂dPh ,¢VôŸG Gòg ≈``∏Y
á«∏ªY ∫hCÉH ΩÉ«≤dG ¤EG ôjóîàdG ±É°ûàcG iOCG É``ªc .á«©«ÑW ÒZ IQƒ°üH ôKÉμàJ
»μjôeC’G ìGô÷G ój ≈∏Y öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ájÉ¡f ‘ ¬d πeÉc …QòL ∫É°üÄà°SG
óM ¤EG ºgÉ°S ó≤a ™°ûŸG ΩƒjOGôdGh ¢``ùcEG á©°TCG ±É°ûàcG ÉeCG .ó«à°ùdÉg ΩÉ``«∏jh
.¬LÓYh ¢VôŸG ¢ü«î°ûJ ‘ ÒÑc
,áaó°üdÉH »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ±É°ûàcG GC óH á«fÉãdGh ¤hC’G á«ŸÉ©dG Üô◊G ó©Hh
ôeC’G ,ÚHÉ°üª∏d AÉ°†«ÑdG ΩódG äÉjôc ≈∏Y ΩÉ°ùdG ∫OôÿG RÉZ ÒKCÉJ á¶MÓe ó©H
9
á«JGP Iô«°S ¿ÉWô°ùdG .. ¢VGôeC’G QƒWGôÑeEG
ºK .ájhÉØª«∏dG Oó¨dGh ΩódG äÉfÉWöS êÓY ‘ ìÉéæH ¬dÉª©à°SG ¤EG iOCG …òdG
êÓY ‘ IÒÑμdG á«∏YÉØdG äGP á«FÉ«ª«μdG á``jhOC’G äÉÄŸ äÉaÉ°ûàc’G â``dGƒJ
.¿ÉWöùdG
.¬àHQÉfi πFÉ°Shh å«ÑÿG ¢VôŸG Gòg ±É°ûàcGh Qƒ¡X ïjQÉJ QÉ°üàNÉH Gò``g
.(¢VGôeC’G πc Qƒ``WGÈeEG) ¬fCÉH ÉæjójCG Ú``H …òdG ÜÉàμdG ∞dDƒe ¬Ø°Uh ó``bh
…ODƒJ »àdG ÜÉÑ°SC’G ¢†©H ±É°ûàcG øe åjó◊G öü©dG ‘ AÉª∏©dG øμ“ ó``≤dh
ájOôØdG πeGƒ©dG É``¡«∏J ,á«Ä«H π`èGƒY É¡Ñ∏ZCGh ,¿É``WöùdG ¢VôÃ á``HÉ°UE’G ¤EG
.á«KGQƒdGh
øμeCG ó≤a åjó◊G ö``ü©dG ‘ á«Ñ£dG Ωƒ∏©dG ∫É``› ‘ ÒÑμdG Ωó≤à∏d á``é«àfh
»ª∏Y ôjô≤J ∫hCG í°VhCG »°VÉŸG »Øa ,AÉØ°ûdG èFÉàf ‘ Oô£eh ÒÑc ìÉ‚ ≥«≤–
ä’É◊G ™«ª÷ AÉØ°ûdG áÑ°ùf §°Sƒàe ¿CÉH Ω1878 ΩÉY ¿ÉWöùdG ≈°Vôe AÉØ°T øY
áÑ°ùf âëÑ°UCGh ,Ω1930 ΩÉY ‘ % 20 ¤EG áÑ°ùædG √òg â©ØJQG ºK ,§``≤a % 5
¢†jôe AÉØ°T ø``μÁ …CG ≈°VôŸG øe % 50 ¤EG π``°üJ ‹É◊G â``bƒdG ‘ AÉ``Ø°ûdG
,% 100 ¤EG % 20 øe AÉØ°ûdG áÑ°ùf ìhGÎJh ,ˆG ¿PEÉH Ú°†jôe πc øe óMGh
™«ª÷ ΩÉàdG AÉØ°ûdGh .êÓ©dG IAÉØc ∂dòch ,¬à∏Môeh ΩQƒdG ´ƒf Ö°ùM Gògh
.kGôμÑe É¡aÉ°ûàcG ºàj »àdG ΩGQhC’G ‘ –ˆG ¿PEÉH– ¬≤«≤– øμÁ ä’É◊G
OóY ¿EÉa ;¿ÉWöùdG ≈°Vôe AÉØ°T ‘ ìÉéædGh Ωó≤àdG ∂dP ø`è ºZôdG ≈∏Yh
AÉL Éªch .Oô£e OÉjORG ‘ ⁄É©dG AÉëfCG ™«ªL ‘ ¬H ¿ƒHÉ°üj øjòdG ¢UÉî°TC’G
ÚjÓe 8 áHGôb ≈∏Y 2010 ΩÉY ‘ ≈°†b ¢VôŸG Gòg ¿EÉ`à áãjóM äGAÉ``°üMG ‘
¿ÉWöùdG ä’É◊ ájƒæ°ùdG á«Ñ°ùædG IOÉjõdG ∫ó``©e ó©j Ék «dÉMh .⁄É©dG ‘ ¢üî°T
≥WÉæŸG ¢†©H ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,§``°ShC’G ¥öûdG á≤£æe ‘ (≥∏£ŸG Oó©dG ¢``ù«dh)
10
.⁄É©dG ‘ IOÉjõdG ä’ó©e ≈∏YCG øe ;É«°SBG ¥öT ÜƒæLh á«böûdG ÉHhQhCG ‘
ÌcC’G áFôdG ¿ÉWöS Èà©j §°ShC’G ¥öûdG á≤£æeh á``«Hô©dG ∫hódG º¶©e ‘h
‹hóL ô¶fG) çÉfE’G óæY kGQÉ°ûàfG ÌcC’G …óãdG ¿ÉWöSh ,QƒcòdG óæY kGQÉ°ûàfG
∫hO ¿C’h .(AÉ°ùædG ÚHh ∫ÉLôdG ÚH ¿ÉWöùdG ø`è Iöûàæe ´GƒfCG á°ùªN Ì``cCG
πeGƒ©dG áHQÉfi ‘ áeó≤àŸGh á``«eÉædG ∫hódG øe πbCG Ék eÉªàgG ‹ƒJ ådÉãdG ⁄É``©dG
áæª°ùdGh çƒ∏àdGh ,ÚNóàdG πãe ¿ÉWöùdG ä’ó©e IOÉjR ≈∏Y IóYÉ°ùŸG á«Ä«ÑdG
¿ÉWöùdG ä’ÉM ‘ IOÉjõdG ∫ó©e ´ÉØJQG ¤EG ∂dP iOCG ó≤a ;∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y
.áeó≤àŸG ∫hódG ‘ ¿ÉWöùdG ´GƒfCG ¢†©H ¢VÉØîfGh ,ådÉãdG ⁄É©dG ∫hO ‘
øe kGÒãc ¿EÉa ;¬H áHÉ°UE’G ÖMÉ°üJ á``«Ñ∏°S QÉKBG øe ≈°VôŸG ¬«fÉ©j ÉŸ á``é«àfh
’ äÉ©ªàéŸG º¶©e ‘ ¬``ª°SG ¿EG πH ,¬æY å``jó◊G ¿ƒaÉîj GƒëÑ°UCG ¢``SÉædG
¢VôŸG Gò¡H º¡Øjô©Jh ¢SÉædG á«YƒJ øe óH’ ¿Éc É``æg øeh .Ék °ùªg ’EG ∫hGó``àj
.¥ƒ°ûeh π°ù∏°S ,§«°ùH »ª∏Y Üƒ∏°SCÉH
ÉJQÉgó«°S Qƒ``àcó∏d (¿É``WöùdG IÒ°S ..¢``VGôeC’G πc Qƒ``WGÈeEG) ÜÉ``àc
™JÉe Üƒ∏°SCÉH ¢``VGôeC’G ∫É› ‘ âÑàc »``àdG IQOÉædG ÖàμdG øe »``LÒNƒe
,¢VôŸG Gòg á«gÉe ÇQÉ``≤dG º∏©j ¿CG ¬ÑJÉc ∫hÉM óbh .¬JGP â``bƒdG ‘ ó``«Øeh
¬d ìöûj º``K ,IöVÉ◊G ·C’G ‘ ô``KDƒj Éªc Iô``HÉ¨dG ·C’G ‘ √ô``KCG ¿Éc ∞``«ch
¿CG ∞«ch .ihóL ¿hO ¬LÓ©d ¿ÉeRC’G ÈY Iôë°ùdGh AÉªμ◊G ™ªàLG ∞``«c
∂dP ™e ¬fCGh ,IÒãc ä’ÉM ‘ ¬«∏Y RÉ¡LE’G âYÉ£à°SG IÒNC’G äÉaÉ°ûàc’G
¿ƒfÉ©j ≈°VôŸG ¿hógÉ°ûj º``gh ôNBG ¤EG ¿Éμe øe ÚãMÉÑdG òNCÉj Ék «°üY »``≤H
⁄É©dG ‘ Ék ©«Ñe ÖàμdG ÌcCG øe ó©j ÜÉàμdG Gòg{ .…ôë°ùdG êÓ©dÉH ¿ƒãÑ°ûàjh
Ö°ùM- á«°VÉŸG ΩÉY á``ÄŸG ∫GƒW kGÒKCÉJ ÌcC’G áÄŸG ÖàμdG ø`èh ,Ω2010 ΩÉ``©d
11
¢SÉædG áeÉY √CGô≤j ¿CG Öéj .IAGô≤dG ≥ëà°ùj ƒg ‹ÉàdÉHh ,á«μjôeC’G (ËÉàdG) á∏›
Üƒ∏°SCG º¡Øàjh ,QƒWGÈeE’G á«°üî°T º¡Øj ¿CG öûÑdG øe óMGh πc ≥M øe ¿C’
¬aöüJh áØ«©°†dG ΩÉ``°ùLC’G ™e ¬HôM ‘ ¬``à°SÉ«°S ¢SQójh ,¬JÉ«M ¤EG ¬``dƒNO
ºZQ ¬Hƒ∏°SCG ádƒ¡°S ¬JAGôb ≈∏Y ™«ª÷G ™é°TCG »æ∏©éj É‡h .É``jÉë°†dG ∂∏J ™e
∂∏©d ,¬àjÉ¡f ¤EG π°üJ ≈``àM ,∞bƒJ ¿hO √Dhô≤J ∂∏©éj É‡ ,á`àöüdG ¬à«ª∏Y
k ©a øμªŸG øe πg) :¬HÉàc ‘ ÖJÉμdG ¬MôW …òdG ∫GDƒ°ùdG øY áHÉLE’G ó``Œ
Ó
¿ÉWöùdG øe Ék «dÉN ÉæŸÉY íÑ°üjh ,ájöûÑdG IÉ«◊G øe Ék eÉ“ ¢VôŸG Gòg ∫É``°üÄà°SG
IÒ°S ‘ á«îjQÉJ á``∏MQ ¢ù«d ¬ÑJÉc óYh Éªch ÜÉ``àμdG Gòg ¿EG .z(ó``HC’G ¤EG
Ú°ü°üîàŸG ™``bGh øe ÜQÉŒ …ƒàëj ¬æμdh ;Ö``°ùëa ¢VGôeC’G Qƒ``WGÈeEG
¿ƒæeDƒj …òdG ¢VôŸG ™e á«eƒ«dG º¡JÉfÉ©eh ,¿ÉWöùdG ¢VGôeCG π≤ëH Ú∏eÉ©dGh
.á«JÉ©dG ¢VGôeC’G øe √ÒZ Ghô¡b Éªc Ék eƒj ¬fhô¡≤«°S º¡fCÉH
≈∏Y õ«ªàŸG Oƒ¡éŸG ôμ°TCG Éªc ,õ«ªŸG ó¡÷G Gòg ≈∏Y ÜÉàμdG ∞dDƒe ôμ°TCG
ïjQÉJ ≈∏Y ±ô©àdG øe ÜÉ``àμdG á¨d ø≤àj ’ øe øμªàj ≈àM á«Hô©∏d ¬``àªLôJ
ƒ¡a Iôe øe ÌcCG ¬JAGô≤H ™«ª÷G í°üfCG kGÒNCGh .øjÒãμdG ™LÉ°†e ¢†bCG ¢``Vôe
Ωƒ¡Øe ,º«μM Üƒ∏°SCÉH â°VôY á``∏gòe äÉeƒ∏©e ≈∏Y …ƒàëj ó«Øe ÜÉ``àc
.á«ª∏©dG ¬àª«b øe ¢UÉ≤f’G ¿hO áeÉ©∏d
QOÉ¨j ’ AÉØ°T º``gÉ°Vôe ≈Ø°Th ,√hôμe πc ø`è ≈°VôŸG ™«ªL ˆG ≈`àÉY
.Ö«› ™«ª°S ¬fEG Ék ª≤°S

!""#
$"% &'
()*+
Ω 2012 / 12 / 16
12
:§°SƒàŸG ¢†«HC’G ôëÑdG ¥öT ∫hO ‘ AÉ°ùædG ÚH ¿ÉWöùdG øe Iöûàæe ´GƒfCG á°ùªN øe ÌcCG
$% #
"! !
¢†«ÑŸG ºMôdG ≥æY A…ôŸG Ió©ŸG …óãdG ¿ÉWöS ¿Éà°ùfÉäCG
Ió©ŸG áFôdG ¢†«ÑŸG á«bQódG Ió¨dG …óãdG ¿ÉWöS øjôëÑdG
¢†«ÑŸG A…ôŸG óÑμdG …óãdG ¿ÉWöS ºMôdG ≥æY »JƒÑ«L

¿ÉWöS) É«ª«cƒd
áfÉãŸG óÑμdG …óãdG ¿ÉWöS …óãdG ¿ÉWöS öüe
(ΩódG
A…ôŸG º«≤à°ùŸG Ió©ŸG ºMôdGh ¢†«ÑŸG …óãdG ¿ÉWöS ¿GôjEG
ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G áFôdG áfÉãŸG …óãdG ¿ÉWöS ¥Gô©dG

ájhÉØª∏dG Oó¨dG ¢†«ÑŸG º«≤à°ùŸG …óãdG ¿ÉWöS ¿OQC’G
(ΩódG
ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G á«bQódG Ió¨dG ºMôdG ≥æY º«≤à°ùŸG …óãdG ¿ÉWöS âjƒμdG
ÆÉeódG Éª«cƒ«d ºMôdG ºMôdG ≥æY …óãdG ¿ÉWöS ¿ÉæÑd

º«≤à°ùŸG áfÉãŸG ºMôdG ≥æY …óãdG ¿ÉWöS É«Ñ«d
(ΩódG
¢†«ÑŸG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G º«≤à°ùŸG ºMôdG ≥æY …óãdG ¿ÉWöS Üô¨ŸG
ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G á«bQódG Ió¨dG ºMôdG ≥æY …óãdG ¿ÉWöS ¿ÉªY
(ΩódG
ájhÉØª∏dG Oó¨dG A…ôŸG ºMôdG ≥æY ºØdG ∞jƒŒ …óãdG ¿ÉWöS ¿Éà°ùcÉH
ºMôdG ≥æY ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G á«bQódG Ió¨dG ºMôdG …óãdG ¿ÉWöS ô£b
ó∏÷G ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G º«≤à°ùŸG á«bQódG Ió¨dG …óãdG ¿ÉWöS ájOƒ©°ùdG
¢†«ÑŸG º«≤à°ùŸG óÑμdG …óãdG ¿ÉWöS ºMôdG ≥æY ∫Éeƒ°üdG
¢†«ÑŸG º«≤à°ùŸG ºØdG ∞jƒŒ ºMôdG ≥æY …óãdG ¿ÉWöS ¿GOƒ°ùdG

á«bQódG Ió¨dG º«≤à°ùŸG ºMôdG ≥æY …óãdG ¿ÉWöS ÉjQƒ°S
(ΩódG
ºMôdG áfÉãŸG º«≤à°ùŸG …óãdG ¿ÉWöS ¢ùfƒJ
(ΩódG
ó∏÷G ºMôdG ≥æY ¢†«ÑŸG á«bQódG Ió¨dG …óãdG ¿ÉWöS äGQÉeE’G
ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G ºØdG ∞jƒŒ º«≤à°ùŸG ºMôdG ≥æY …óãdG ¿ÉWöS øª«dG
13
§°SƒàŸG ¢†«HC’G ôëÑdG ¥öT ∫hO ‘ ∫ÉLôdG ÚH ¿ÉWöùdG øe á©FÉ°T ´GƒfCG á°ùªN øe ÌcCG
$% #
"! !
º«≤à°ùŸG ºØdG ∞jƒŒ A…ôŸG áFôdG Ió©ŸG ¿Éà°ùfÉäCG
Ió©ŸG º«≤à°ùŸG áfÉãŸG äÉà°ShÈdG áFôdG øjôëÑdG
ájGƒØª∏dG ΩGQhC’G …RƒjÉc ¿ÉWöS äÉà°ShÈdG A…ôŸG óÑμdG »JƒÑ«L

áFôdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G óÑμdG áfÉãŸG öüe
(ΩódG
äÉà°ShÈdG ó∏÷G º«≤à°ùŸG A…ôŸG Ió©ŸG ¿GôjEG
äÉà°ShÈdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G Iôéæ◊G áfÉãŸG áFôdG ¥Gô©dG
äÉà°ShÈdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G º«≤à°ùŸG áfÉãŸG áFôdG ¿OQC’G
ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G óÑμdG áFôdG äÉà°ShÈdG º«≤à°ùŸG âjƒμdG

óÑμdG Iôéæ◊G áfÉãŸG áFôdG ¿ÉæÑd
(ΩódG
º«≤à°ùŸG º«≤à°ùŸG äÉà°ShÈdG áFôdG áfÉãŸG É«Ñ«d
º«≤à°ùŸG Ió©ŸG äÉà°ShÈdG áfÉãŸG áFôdG Üô¨ŸG
äÉà°ShÈdG áFôdG äÉà°ShÈdG Ió©ŸG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G ¿ÉªY
äÉà°ShÈdG áfÉãŸG Iôéæ◊G ºØdG ∞jƒŒ áFôdG ¿Éà°ùcÉH
äÉà°ShÈdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G º«≤à°ùŸG óÑμdG áfÉãŸG ô£b
äÉà°ShÈdG áFôdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G º«≤à°ùŸG óÑμdG ájOƒ©°ùdG
Ió©ŸG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G äÉà°ShÈdG A…ôŸG óÑμdG ∫Éeƒ°üdG
óÑμdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G A…ôŸG äÉà°ShÈdG ºØdG ∞jƒŒ ¿GOƒ°ùdG

º«≤à°ùŸG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G áFôdG áfÉãŸG ÉjQƒ°S
(ΩódG
º«≤à°ùŸG äÉà°ShÈdG áfÉãŸG ó∏÷G áFôdG ¢ùfƒJ
ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G äÉà°ShÈdG Ió©ŸG áFôdG º«≤à°ùŸG äGQÉeE’G
Ió©ŸG A…ôŸG º«≤à°ùŸG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G óÑμdG øª«dG
14
!
ÚM ¤EG ¿Éc ,Ëób ¢VôŸ ñQDƒ``«a ,¿ÉWöùdG ïjQÉàH ÜÉàμdG Gò``g ≈æ©jo
,πμ°ûdG Ò¨àe π``JÉb ¿É«c ¤EG ∫ƒ``ëàa
s Ék °ùªg ¢``SÉædG ¬dhÉæàj Ék ``qjöS Ék ``°Vôe
Ék ÑdÉZ ¬fCG áLQód ,Iò`àÉf á«°SÉ«°Sh á«ª∏Yh á«ÑWh ájRÉ› Iƒ``≤H ≠Ñ£°UG óbh
(á«JGP IÒ°S) ÜÉàμdG Gò``gh .Éæ∏«÷ õ«ªŸG
u AÓÑdG ¬``fCÉH ¿ÉWöùdG ∞°Uƒj É`è
º¡Ød ódÉÿG ¢VôŸG Gòg π≤Y ∫ƒNód á``dhÉfi …CG ,áª∏μ∏d á«≤«≤◊G ≈``æ©ŸÉH
¥É£f êQÉN ìô``W ƒg »FÉ¡ædG ‘óg øμd .¬``cƒ∏°S í«°VƒJh ¬``à«°üî°T
πgh ?πÑ≤à°ùŸG ‘ ¿ÉWöùdG ¢VôŸ á``jÉ¡f Qƒ°üJ øμÁ πg :á«JGòdG IÒ``°ùdG
?óHCÓd ÉæJÉ©ªà›h ÉfOÉ°ùLCG øe ¢VôŸG Gòg ≈∏Y AÉ°†≤dG øμªŸG øe
∞«°U »Øa .Ék ©°VGƒJ ÌcCG ´höûªc áeÉî°†dG í``°VGh ´höûŸG Gòg CGóH
‘ êôîàdG ´höûeh Ö``£dG ‘ ¢ü°üîàdG IÎa â``ª“CG ¿CG ó``©Hh ,2003
ΩGQhC’G º∏Y) ¿ÉWöùdG ÖW ∫É› ‘ Ωó≤àŸG »ÑjQóJ äCGóH ,¿ÉWöùdG áYÉæe
Dana-Farber Cancer Institute ¿ÉWöù∏d ô``HQÉa-ÉfGO ó¡©e ‘ (»Ñ£dG
‘ Massachusetts General Hospital ΩÉ``©dG ¢ùà°Sƒ°ûJÉ°SÉe ≈Ø°ûà°ùeh
Iô¶f áHÉãÃ ¿ƒμJ ΩÉ©dG ∂dòd äÉ«eƒj áHÉàc ájGóÑdG ‘ ‹ÉÑH ô£N .ø£°SƒH
≈©°ùŸG Gò``g É‰ Ée ¿ÉYöS ø``μd .¿ÉWöùdG êÓY ≈``∏Y çó◊G Ö∏b ø`è
Ö£dGh º∏©dG ¥É``ªYCG ¤EG ÊòNCÉJ ⁄ È``cCG á«aÉ°ûμà°SG á``∏MQ ¤EG ∫ƒ``ëà«d
ïjQÉJ ¤EG ,á°SÉ«°ùdGh ÜOC’Gh ïjQÉàdGh áaÉ≤ãdG ¥ÉªYCG ¤EG Ék °†jCG πH ,ÉgóMh
.¬∏Ñ≤à°ùe ¤EGh Ëó≤dG ¿ÉWöùdG
ÉªgÓch ,¿GöUÉ©e ÉªgÓch ,á°ü≤dG √òg IQDƒH ¿Óàëj ¿É°üî°T ∑Éæg
15
ÉμjôeCG ‘ É``«LƒdƒæμàdGh Ωƒ∏©dG ‘ Iô``Ø£dG AÉæHCG ø`è ÉªgÓch ,¿É``«dÉãe

¤EG »°Sƒg »©°S á`èGhO ‘ É©bh ÉªgÓch ,á``«fÉãdG á«ŸÉ©dG Üô◊G ó©H É`è
,Sidney Farber ôHQÉa Êó«°S ƒg ∫hC’G .(¿É``WöùdG ≈∏Y ÜôM) ¥ÓWEG
ájƒb á«FÉ«ª«c IOÉe áaó°üdÉH ∞°ûàμj …òdG ,åjó◊G »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ƒHCG
êÓ©H º∏ëj CGóÑjh vitamin analogue ÚeÉà«a »gÉ°†e ‘ ¿ÉWöù∏d IOÉ°†e
™ªàéŸG Ió«°S ,Mary Lasker ôμ°S’ …QÉe ƒg ÊÉ``ãdGh .¿ÉWöù∏d πeÉ°T
¤EG âª°†fG »àdGh ájQƒ£°SC’G á«°SÉ«°ùdGh á«YÉªàL’G ábÉ£dG äGP ø``JÉ¡fÉÃ
iƒ°S ôHQÉah ôμ°S’ ó°ùéj u ’ øμdh .Oƒ≤©d äóàeG »àdG ¬à∏MQ ‘ ôHQÉa
Ék HôM Gƒæ°T øjòdG AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG øe ∫É«LCG ∫DhÉ``ØJh QÉμàHGh ∫É«Nh ΩõY
ïjQÉJ øY IQÉ``ÑY Gòg ,Ée ƒëf ≈∏Yh .á``æ°S ±’BG á©HQC’ ¿É``WöùdG ≈``∏Y
Gògh .π¨∏¨àdG ≈``∏Y QOÉbh ,øeR Ó``Hh ,πμ°T ÓH ¬«a hó``©dG ,…ô``μ°ùY
,äÓªM É¡FGQh øe äÓ``ªM ,ôFÉ°ùNh äGQÉ°üàfG Ék °†jCG ó``¡°ûj ïjQÉàdG
º¡«∏Y ΩƒμëŸGh ≈Mô÷G Ék ªàM ∑Éægh ,áfhôeh Ak É≤H ,Ú°Sô£¨àeh ’k É£HCG
Öàc Éªc- Ék ≤q M ¿ÉWöùdG RÈj ,ájÉ¡ædG ‘h .≈JƒŸGh ¿ƒ«°ùæŸGh AÈdG Ωó©H
QƒWGÈeEG) ¬Ø°UƒH -ÖàμdG óMCG á¡LGƒe ‘ øjöû©dG ¿ô≤dG »MGôL óMCG
.(∫GƒgC’G ∂∏e ,áaÉc ¢VGôeC’G
óMCG á``«≤Ñ°SC’ ¿ƒ``μj å``«M ,Ö``£dGh Ωƒ``∏©dG ‘ :á``«dhDƒ°ùe AÓ``NEG
áYƒª› πÑn bp øe ∞°ûàμŸG hCG ´ÎîŸG IAÉ``ÑY íæ o“ ,ÒÑc ¿Rh äÉaÉ°ûàc’G
¢ü°üb ø`è ójó©dG ∑É``æg ¿CG øe º``ZôdG ≈∏Yh .Ú``ãMÉÑdGh AÉ``ª∏©dG ø`è
á«fƒfÉb äÉÑdÉ£e É¡æe …CG πãÁ Óa ,ÜÉàμdG Gòg ‘ ´GÎN’Gh ±É°ûàc’G
.á«≤Ñ°SC’G ≥ëH
16
á«Øë°U ä’É≤eh äÉ°SGQOh Öàc ‘ OQh Ée ≈∏Y kGÒãc πª©dG Gòg óªà©j
äÉeÉ¡°SE’G ≈``∏Y óªà©j É``ªc .iôNCG á``«°üî°T äÓ``HÉ≤eh äGô``còeh
äÓé°Sh äÉ«æà≤ŸG äÉYƒª›h äÉ``ÑàμŸGh OGôaC’G É¡eób »àdG áªî°†dG
.ÜÉàμdG Gòg ájÉ¡f ‘ É¡«dEG QÉ°ûŸG äÉ°SGQódGh äÉXƒØëŸG
ÜÉàμdG Gò¡a .ájÉ¡ædG ≈àM ¬côJ øμÁ ’ ó«Mh QGôbEG ∑Éæ¡a ,∂dP ™`èh
»é°†æd á«°üî°T á∏MQ Ék °†jCG ƒg πH ,¿ÉWöùdG »°VÉe ¤EG á∏MQ Oô› ¢``ù«d
øe ºgGóY Ée πc ø`è ÌcCG- Gƒ∏X øjòdG ,≈°VôŸG ’ƒ``dh .ΩGQhCG Ö``«Ñ£c
á∏MôdG √ò¡H ΩÉ«≤dG øμeCG ÉŸ áHÉàμdG AÉæKCG »ææeƒ¡∏jh »æfƒª∏©j -ÚªgÉ°ùŸG
.kGóHCG π°†ØdÉH øjOCG º¡∏a .á«fÉãdG
πμ°ûJ ÜÉàμdG Gò``g ‘ IOQGƒdG ¢``ü°ü≤dÉa .äÉ≤ëà°ùe ø``jódG Gò``¡dh
»Øa .º¡àeGôch ≈``°VôŸG A’Dƒg á«°Uƒ°üN ≈``∏Y ®ÉØ◊G ‘ Ék ``ª¡e
q Ék jó–
äÓHÉ≤ŸG ‘ Éªc) π©ØdÉH á«æ∏Y ¢``VôŸÉH áaô©ŸG É¡«a âfÉc »àdG ä’É``◊G
ä’É◊G ‘h .ká«≤«≤M Ak Éª°SCG â∏ª©à°SG ,(á``≤HÉ°ùdG ä’É≤ŸG hCG á«°üî°ûdG
¿ƒcQÉ°ûŸG É¡«a Ö``∏W »àdG hCG ,¢VôŸÉH á«æ∏Y á`àô©e ≈∏Y πªà°ûJ ⁄ »``àdG
äóª©Jh ,IQÉ©à°ùe Ak Éª°SCG âeóîà°SG ,º``¡FÉª°SCG ôcP ΩóY äÓHÉ≤ŸG ‘
¿ƒ«≤«≤M ≈°Vôe A’Dƒ¡a ∂dP ™eh .º¡©ÑàJ Ö©°üj ≈àM äÉjƒ¡dG ¢``ùªW
.º¡JÉeôMh º¡JÉjƒg ΩGÎMG »FGôb πμH Ö«gCG ÉfCGh .á«≤«≤M äGAÉ≤dh
17
¿É°ùfEG ÚjÓe 7 øe ÌcCGh ,»μjôeCG ∞dCG áÄªà°S ƒëf IÉah ¤EG äGôjó≤àdG Ò°ûJ
IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘h .2010 ΩÉY ‘ ¿ÉWöùdG ¢VôÃ áHÉ°UE’G ÖÑ°ùH ,⁄É©dG ∫ƒM
¢VôÃ Ú∏LQ πc øe óMGhh AÉ°ùf çÓK πc øe IóMGh ÜÉ°üoà°S ,á«μjôeC’G
,á«μjôeC’G äÉ«aƒdG ™HQ IÉah ‘ ¿ÉWöùdG ÖÑ°ùà«°Sh .º¡JÉ«M ∫ÓN ¿ÉWöùdG
¢†©H ‘ ¿ÉWöùdG ¥ƒØà«°Sh .⁄É©dG ∫ƒM áaÉc äÉ«aƒdG øe áÄŸG ‘ 15 ‹GƒMh
.IÉaƒ∏d kÉYƒ«°T ÌcC’G ÖÑ°ùdG ¬àØ°üH Ö∏≤dG ¢Vôe ≈∏Y ¿Gó∏ÑdG
"#$
’ hCG áÑ°SÉæŸG êÓ©dG πFÉ``°SƒH É¡æe AôŸG ≈Ø°ûojh ,á«``°ü©à°ùŸG ¢VGôeC’G ≈``°ûØàJ)
(¥ÓWE’G ≈∏Y É¡æe ≈Ø°ûoj
,'- ./+ 0+12 '3
William Shakespeare, Hamlet
øμªŸG øe ,IOôéŸG á«ª∏©dG ≥FÉ≤◊G º°†N ‘h .¢SÉædG ™e »¡àæjh ¿ÉWöùdG CGóÑj)

º¡æμd ,¢VGôeC’G AÉ``ÑWC’G è``pdÉ©j ..á«``°SÉ°SC’G IôμØdG ∂``∏J øY »``°VÉ¨àdG kÉ``fÉ«MCG
‘ º¡Hòéj Ée kÉfÉ«MCG »``æ¡ŸG ºgOƒLƒd ≥Ñ``°ùŸG •öûdG Gògh ,kÉ``°†jCG ¢SÉædG ¿ƒ÷É©j
.(¬°ùØf âbƒdG ‘ ÚgÉŒG
5'%6 6
June Goodfield
ÉgôjöS ‘ 2004 ΩÉY ƒjÉe 19 ìÉÑ°U ‘ Carla Reed ójQ ’QÉc â¶≤«à°SG
Ék eÉY ÚKÓK ôª©dG øe ≠∏ÑJh ∫É``ØWCG áª∏©e ’QÉc πª©J .´Gó°üH ô©°ûJ »``gh
áKÓãd ΩCG »gh ,á«μjôeC’G ¢``ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe áj’h ‘ ¢ûjƒ°ùHEG á``æjóÃ ø£≤Jh
n G øe ´ƒf ¬æμd ,Ék jOÉY Ék YGó°U øμj ⁄) :É¡°ùØf øY »μ–h .QÉ¨°U ∫ÉØWCG
Q nóÿ
.(áÑ«gQ á∏μ°ûe øe ÊÉ©J ∂fCÉH ∫É◊G ‘ ∑Èîj …òdG Q nóÿ n G ¬fEG ;»°SCGQ ‘
‘ âØ°ûàcG óbh ,Ék Ñjô≤J ô¡°T òæe áÑ«gQ á∏μ°ûe øe ÊÉ©J ’QÉc â``fÉc
äÉeóμdG √òg äô``¡X .Égô¡X ≈∏Y äÉeóc ™°†H Oƒ``Lh πjôHCG ô``NGhCG
ô¡°ûdG QGóe ≈∏Y âØàNGh äÈc ºK ,áÑjôZ Ühóf πãe ,ìÉÑ°üdG ‘ ICÉéa
äCGóH óbh .Égô¡X ≈∏Y á£jôN áÄ«g ≈∏Y IÒÑc äÉeÓY âcôJh ,‹É``àdG
19
∫ƒ∏ëH ’QÉc øμªàJ ⁄h .¬``ª¡a Qò©àe ƒëf ≈``∏Y ¢†«HCG Ék fƒd òîàJ á``ã∏dG
äÉYÉ°S AÉ°†b ≈∏Y äOÉàYG »àdG á°ùªëàŸG á£«°ûædG ICGôŸG »gh ,ƒjÉe πFGhCG
á°ùeÉÿG ÚH º``gQÉªYCG ìhGÎJ ’k ÉØWCG OQÉ``£J »gh »``°SGQódG π``°üØdG ‘
âfÉc ,ΩÉjC’G ¢†©H ‘h .á``YöùH º∏q °ùdG äÉLQO RÉ«àLG ø`è ,á``°SOÉ°ùdGh
ΩóYh ¥ÉgQE’ÉH ô©°ûJ »gh ™HQC’G É``¡aGôWCG ≈∏Y É¡dõæe ágOQ ‘ ∞``MõJ
πμ°ûH ΩÉæJ âfÉc .iôNCG ¤EG á`àôZ øe π≤àæJ »μd ±ƒbƒdG ≈∏Y IQó``≤dG
¥ÉgQE’ÉH ô©°ûJ »gh ß≤«à°ùJ ∂dP ºZQh ,Ék «eƒj áYÉ°S 14 hCG 15 IóŸ ™£≤àe
.ΩÉæàd iôNCG Iôe áμjQC’G ≈∏Y É¡°ùØæH »eôJ âfÉc É¡fEG ≈àM ,ójó°ûdG
™«HÉ°SC’G ∫ÓN ÚJôe á°Vô‡h ΩÉ``Y Ö«ÑW ¤EG É¡LhR ™e ’QÉc â``ÑgP
hCG äGQÉ``ÑàNG ¿hO Iôe πc É``¡à«H ¤EG Oƒ``©J âfÉc É¡æμd ,∂``∏J á``©HQC’G
âfÉc .»ØàîJ ºK ô¡¶J É¡eÉ¶Y ‘ á©£≤àe Ω’BÉH ô©°ûJ âfÉc .¢``ü«î°ûJ
áÑ«Ñ£dG âdÉb .É¡àdÉ◊ Ò°ùØJ …CG ø``Y Ék ãëH ∑ÉÑJQÉH É¡≤jôW ¢ùª∏àJ á``Ñ«Ñ£dG
±õædG Aƒ°S øe OGR ¬æμd ,øjÈ°SC’G ’QÉμd âØ°Uhh ,»Ø°üf ´Gó°U ¬``∏©d
.AÉ°†«ÑdG É¡àãd ‘
áμÑJôe äóÑa ,¢``SÉª◊Gh Iöû©dG ø``°ùMh
o OƒdÉH ≈``∏ëàJ ’QÉc â``fÉc
Ö°üon J ⁄ É¡fEG .∞©°†dÉH É``¡HÉ°UCG …òdG ⁄DƒŸG É¡°Vôe ¿CÉ°ûH á≤∏b É``¡æe ÌcCG
Iôμa πãÁ ¿Éμ`è øY IQÉÑY ≈Ø°ûà°ùŸG â``fÉc .É¡JÉ«M ‘ Ò``£N ¢``VôÃ
,πÑb øe »ÑW »°UÉ°üàNG IQÉ``°ûà°SG hCG IQÉjõH º≤J ⁄ ;É¡d áÑ°ùædÉH á``jójôŒ
Ò°ùØàd ÜÉÑ°SCG IóY äQƒ°üJh
r â∏«îJ
r ó≤d .ΩGQhCG »°UÉ°üàNG øY ∂``«gÉf
.¥QC’G ,ÜÉ°ü©o dG ,º°†¡dG Aƒ°S ,•ÉÑME’G ,π``ª©dG :É¡HÉàæJ »àdG ¢VGôYC’G
É¡JÈNCG »àdG á©HÉ°ùdG á``°SÉ◊G É¡fEG ;É¡bÉªYCG øe A»°T ™Ñf ,ájÉ¡ædG ‘ ø``μd
20
.IÒÑch IOÉM á∏μ°ûe øe ÊÉ©j É¡ª°ùL ¿CÉH
äQGRh É¡JQÉL iód áKÓãdG É¡dÉØWCG ƒjÉe 19 Ωƒj IÒ¡X ‘ ’QÉc âcôJ
áÑ«Ñ£dG âÑ∏W .Ωó``dG äGQÉÑàNG ¢†©H AGôLEG âÑ∏Wh ,iô``NCG Iôe IOÉ``«©dG
»æØdG
q Ωƒ≤j Éªæ«Hh .Ωó``dG äÉjôc OóY ¢üëØd »æ«JhQ QÉ``ÑàNG AGôLEG É``¡æe
¬«∏Y GóHh ,É¡eO ¿ƒ``d ‘ Üôb øY ôn ¶n fn ,ÉgójQh ø`è ΩO ÜƒÑfCG Ö``ë°ùH
AÉŸG ¿ƒ∏H ’QÉc IOQhCG ø`è ¬Ñë°S ” …òdG πFÉ°ùdG GóH .ìƒ°VƒH ΩÉ``ªàg’G
.ΩódG ¬Ñ°ûj OÉμdÉHh Ék Ø«ØNh Ék ÑMÉ°Th
‘ ∫ƒéàJ »gh áŸÉμe â≤∏Jh .QÉÑNCG …CG ¿hO Ωƒ«dG á«≤H ’QÉc äô¶àfG
.‹ÉàdG Ωƒ«dG ìÉÑ°U ∂ª°ùdG ¥ƒ°S
.(iôNCG ΩO áæ«Y êÉàëf) :äÉ°VôªŸG ióMEG É¡JÈNCG
.(?A»éŸG »ææμÁ ≈``àe) :¿ƒë°ûe Ωƒj ‘ ôμØJ »``gh ’QÉc âdAÉ°ùJ
áëjöT ∑Éæg âfÉc :§FÉ◊G á``YÉ°S ¤EG ™∏£àJ »gh äÉ¶ë∏dG ∂∏J ô``còàJ
á∏°S πNGO »gh É``¡JQGôM áLQO ™ØJôJ ƒ``∏«c ∞°üf É¡fRh ¿ƒŸÉ°ùdG ø`è
.Gòμg πjƒW âbƒd É¡àcôJ Ée GPEG ∞∏àà°Sh ,É¡∏ª– »àdG ¥ƒ°ùàdG
u »àdG »g áaƒdCÉŸG π``«°UÉØàdG ¿EG
’QÉc äÉjôcP ±É£ŸG á``jÉ¡f ‘ πμ°ûJ
,∫ÉØWC’G ,IQÉ«°ùdÉH øjôNBG ™e ácÎ°ûe á∏MQ ,§FÉ◊G áYÉ°S :É``¡°Vôe øY
â– ∑hÎŸG ∂``ª°ùdG ,√òNCG º``àj ⁄ ΩÉªM ,Ö``MÉ°ûdG Ωó``dG øe Üƒ``ÑfCG
¿CG ’QÉc ™«£à°ùJ ’ .∞JÉ¡dG ÈY É¡«JCÉj äƒ``°üd áªμëŸG IÈædG ,¢ùª°ûdG
.ò«ØæàdG áYöùH ΩÉY Qƒ©°ûH â°ùMC
q G §≤a ,á°VôªŸG É¡d ¬àdÉb É‡ ÒãμdG ôcòàJ
.(¿B’G Qƒ°†◊G ∂«∏Y)p .(¿B’G Qƒ°†◊G ∂«∏Y)p :âdÉb á°VôªŸG ¿CG ø¶J
Ïe ≈∏Y ÉfCGh Ék MÉÑ°U á©HÉ°ùdG áYÉ°ùdG ƒ``jÉe 21 Ωƒj ’QÉc ádÉëH â``©ª°S
21
.ø£°SƒH ‘ Charles õdQÉ°ûJ ´QÉ°Th Kendal ∫Góæc ¿Gó«e ÚH ôÁ QÉ``£b

™£≤àe ÒKCÉJ »H ¢`ÙÉÿG AÉYóà°S’G RÉ¡L ≈∏Y äOOô``J »àdG á``∏ªé∏d ¿Éc
ÊÉ©J IójóL á°†jôe/ójQ ’QÉc :á«≤«≤M áFQÉW á«ÑW ádÉM OƒLƒH ΩQÉ``°Uh
ÉeóæYh .∂dƒ°Uh OôéÃ É¡°üëa AÉLQ/öûY ™HGôdG ≥HÉ£dG/É«ª«cƒ∏dG ø`è
á«LÉLõdG êGôHC’G ≥`àC’G ‘ âM’ ,º∏¶e π``jƒW ≥Øf øe QÉ£≤dG êô``N
Massachusetts General Hospital ΩÉ``©dG ¢``ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe ≈``Ø°ûà°ùŸ
.öûY ™HGôdG ≥HÉ£dG ±ôZ òaGƒf ájDhQ øe âæμ“h
o ,ICÉéa
ô©°ûJ »gh ,ÉgOôØÃ ±ô¨dG √òg ióMEG ‘ ¢ù∏Œ ’QÉc ¿CG ó≤àYCG âæc
Ö«HÉfCGh .áaô¨dG êQÉN CGóH ób ΩƒªëŸG •É``°ûædG øe Ék æ«æW π©dh .±ƒ``ÿÉH
ÚM ‘ .ÊÉãdG QhódG ‘ äGÈàîŸGh ôHÉæ©dG ÚH Ék HÉgPh áÄ«L ∑ôëàJ Ωó``dG
äÉfÉ«ÑdG ¿ƒ©ªéj ¿ƒ``ª«≤ŸG AÉÑWC’G ìGQh ,äÉæ«©dÉH äÉ``°VôªŸG ∑ôëàJ
.π°SôJ äÉfÉ«ÑdG äÉëØ°Uh ,ø£J äGQGòfE’G äòNCGh ,ìÉÑ°üdG ôjQÉ≤J øe
ióMEG â–h Üƒ``μ°Shôμ«e ¢†eƒj ≈``Ø°ûà°ùŸG Ö``∏≤H Ée ™``°Vƒe ‘h
.’QÉc øe âÑë
n °So »àdG ΩódG ÉjÓN ¢üëa ºàj ¬JÉ°SóY
ÊÉ©j ¢†jôe ∫ƒ``°Uh ¿C’ ;∂dP πc çhó``M øe Ée Ék Yƒf ó``cCÉàe »``æfEG
øe kGAóH ≈Ø°ûà°ùª∏d …ô``≤ØdG Oƒª©dG ‘ Ió``YôH å©Ñj IOÉM É«ª«cƒd ø`è
‘ IOƒLƒŸG á«μ«æ«∏cE’G äGÈàîŸG ¤EG ájƒ∏©dG ≥HGƒ£dG ‘ ¿ÉWöùdG ô``HÉæY
¬«∏Y ≥∏£jo h) leukemia É``«ª«cƒ∏dG ¢Vôe ¿EG .≈Ø°ûà°ùŸÉH »``∏Ø°ùdG QhódG
ƒgh ;AÉ°†«ÑdG ΩódG ÉjÓîH ¿ÉWöS øY IQÉÑY (ΩódG ¿ÉWöS hCG ¢VÉ°†«HG Ék °†jCG
ôHÉæ©dÉH äÉ°VôªŸG ióMEG Ö– Éªch .√ôgÉ¶e iƒbCGh ∞``æYCG ‘ ¿ÉWöS
ó©jo ábQh øe Ék ``£«°ùH Ék MôL ¿CG) »æ©j ¢VôŸG Gò``g ,kGÒãc ÉgÉ°Vôe Ò``còJ
22
.(áFQÉW ádÉM áHÉãÃ
kGó«°ùŒ É«ª«cƒ∏dG πã“ ,Ék °†jCG ,ÖjQóàdG â– ΩGQhCG »°UÉ°üàN’ á``Ñ°ùædÉH
≈∏Y ÈŒ ÖYôŸGh ÒãŸG Égƒ‰ ≈æëæeh É¡JóMh É¡àYöùa .¿ÉWöù∏d Ék °UÉN
áHÉ°UE’G ‘ ∞«fl ¢Vôe ƒ¡a ;Ö``dÉ¨dG ‘ á«eGQOh á∏LÉY äGQGôb PÉ``îJG
É«ª«cƒ∏dG Ö``«°üJ ÉeóæY .¬``LÓY ‘ ∞``«flh ,¬àÑbGôe ‘ ∞``«flh ,¬``H
,Iõ¡LC’G π``ª©àa ;»Lƒdƒ«°ùa ø``gh ≈°übCG ƒ``ëf ¬©aóJ É``¡fEÉa ,ó``°ù÷G
äÉ°VôªŸG »``æà£YCG .AGOCÓ``d ió`è ≥«°VCG ‘ Ωó``dGh ,á``FôdGh ,Ö``∏≤dGh
’QÉc Ö«ÑW ÉgGôLCG »àdG ΩódG äGQÉÑàNG â``Ø°ûch .ádÉ◊G á°ü≤H Ék °üî∏e
å∏ãdG øe πbCG ≠∏H ó≤a ,ájÉ¨∏d ¢``†Øîæe É¡jód AGôª◊G ΩódG ÉjÓN Oó``Y ¿CG
ÚjÓÃ É¡eO CÓàeG ,ájOÉ©dG AÉ°†«ÑdG ΩódG ÉjÓN øe ’k óHh .…OÉ©dG iƒà°ùª∏d
hCG á«dhC’G ÉjÓÿG º``°SG É¡«∏Y ≥∏£jo »àdGh ;áã«ÑÿG IÒÑμdG Ωó``dG äGôc ø`è
‘ èdÉ©ŸG É¡Ñ«ÑW ∂°T É`èóæYh .¿ÉWöùdG ¢Vôe á¨∏H blasts(1) á``«ehQC’G
≈Ø°ûà°ùe ¤EG É¡∏jƒëàH ΩÉ``b ,±É£ŸG ájÉ¡f ‘ É¡àdÉ◊ »``∏©ØdG ¢``ü«î°ûàdG
.ΩÉ©dG ¢ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe
ttt
πFÉ°ùH É¡Ø«¶æJ ” »àdG ,’QÉc á`àôZ êQÉN ,ájQÉ©dG á∏jƒ£dG á``gOôdG ‘
,É¡eO ≈∏Y É¡FGôLE’ êÉàëæ°S »àdG äGQÉ``ÑàN’G áªFÉb â°Vô©à°SG
o ,º≤©e
ƒYój ƒëf
m ≈∏Y ,â``¶M’
o .É¡©e É¡jôLCÉ°S »àdG áKOÉëŸG Ék ``«ægP äQôch
ÉjÓÿG √òg ∫ƒëàJ ,áLÉ◊G CÉ°ûæJ ÉeóæYh ,´Éîæ∏d QhòÑdG áHÉãÃ ó©J ,áé°VÉf ÒZ ÉjÓN :blasts á«ehQC’G hCG á«dhC’G ÉjÓÿG (1)
’CG »¨Ñæj ,IAÉØμH º°ù÷G ∞FÉXh πª©J »``μdh .ájƒeO íFÉØ°Uh AÉ°†«Hh AGôªM ΩO ÉjÓN :É¡d »©«Ñ£dG π``ªàμŸG πμ``°ûdG ¤EG
(ºLÎŸG) .iôNC’G á«©«Ñ£dG ÉjÓÿG êÉàfEG ‘ Qƒ°üb √Éæ©e Gòg ¿C’ ,»©«ÑW ÒZ ôKÉμJ hCG ΩÉ°ù≤fG ádÉM ‘ ÉjÓÿG √òg π¶J
23
ƒg Gòg ¿Éc .»``àØWÉ©H §ÑJôj ‹BG πμ``°ûH OOÎj Ék ``Ä«°T ∑É``æg ¿CG ,≈``°SCÓd
ΩQÉ°U »ÑW è`èÉfôH ƒgh– ¿ÉWöùdG Ö``W (ádÉeR) ‘ ‹ ö``TÉ©dG ô``¡°ûdG
»æfCG ƒd Éªc äô©°Th –¿ÉWöùdG »«°UÉ°üàNG Ö``jQóàH ≈æ©jo h Úàæ°ùd óàÁ
Ió◊ÉH âª°ùJG »àdG öû©dG ô¡°TC’G ∂∏J ‘ .´ÉîædG ≈àM ôeC’G ‘ ¢ùª¨æe
≈∏Y âaöTCG øjòdG ≈``°VôŸG äGöûY ‘ƒJ ,∞°Uƒj ’ πμ°ûH á``Hƒ©°üdGh
;⁄C’Gh IÉaƒdG ä’ÉM ≈∏Y A§``ÑH OÉàYG äCGóH »æfCÉH ô©°TCG âæc .º``¡J’ÉM
¿Éc .»ØWÉ©dG ∫É``©Øf’G ó°V âHÉK πμ°ûH »æ«°ü–h »``ª«©£J ºàj ¬``fCÉch
≈∏Y áÑYôe Iƒ≤c hóÑf Éæc .≈Ø°ûà°ùŸG π``NGO ádÉeõdG ‘ AÉÑWCG á©Ñ°S ∑É``æg
,á«ª«∏©J äÉ«Ø°ûà°ùe ™HQCGh á``Ø∏àfl äÉ«∏c ¢ùªN ƒéjôN øëæa ;¥Qƒ``dG
áLQO IöûY ÉàæKG ∑Éægh ,»ª∏©dGh »Ñ£dG Ö``jQóàdG øe áæ°S Úà°Sh â°Sh
Gò¡d Éfót ©op J ⁄ äÉLQódGh äGƒæ°ùdG √òg ¿CG hó``Ñj øμd .Éææ«H É«∏Y äÉ°SGQO
kGôeCG áeÉbE’Gh ,RÉ``«àe’Gh ,Ö£dG äÉ«∏c äQÉ°U ó``≤d .»ÑjQóàdG è`èÉfÈdG
∂∏J πc â°†Øf ádÉeõdG øe ¤hC’G ô¡°TC’G øμd ,Ék ``«ØWÉYh Ék jó°ùL Ék ≤gôe
.»Ñ£dG ÖjQóàdG áfÉ°†M hCG ∫ÉØWCG Ö©d É¡∏c âfÉc ƒd Éªc äÉjôcòdG
πàMGh ;É``æJÓ«îJ Gõ``Z ó≤d .É``æJÉ«M ‘ ÆÉ``W
m Oƒ``Lh ¿É``Wöù∏d ¿Éc
ób ,AÉÑWC’G ø``ëf ,Éæc ¿EGh .Iô``μa πch ,áKOÉfi πc π``∏s îJh ;É``æJÉjôcP
ÚMRGQ ¬©bGh ¿ƒ°û«©j ≈°VôŸG ¿EÉa ,¿ÉWöùdG ‘ Ú°ùª¨æe Éæ°ùØfCG ÉfóLh
Aleksandr Solzhenitsyn Ú°ùà«fõdƒ°S Qóæ°ùμdCG á``jGhQ ‘ .¬JCÉWh â–
¢ûà«Øj’ƒμ«f π`àÉH ∞°ûàμj ,Cancer Ward (¿É``WöùdG È``æY) ¿Gƒ``æ©H
‘ §«°ûf »°ShQ ÜÉ°T ƒgh ,Pavel Nikolayevich Rusanov ±ƒfGRhQ
¿ÉWöù∏d ÈæY ‘ ¬©°Vh ºàjh áÑbôdG ‘ ΩQƒH ÜÉ°üe ¬fCG ,Ú©HQC’G ∞°üàæe
24
¬àdÉM ¢ü«î°ûJ ¿EG .IOQÉ``ÑdG á«dÉª°ûdG á≤£æŸG ‘ º°S’G ∫ƒ``¡› ≈Ø°ûà°ùÃ
QÉ°U –√OƒLh ≈``∏Y áeÓY Oô› É‰EGh ,¬``°ùØf ¢VôŸG ¢ù«dh– ¿É``WöùdÉH
¢VôŸG ÜƒK ¬°ùÑdCGh ,¬àjƒg øe ¢VôŸG √OôL
q ó≤d .±ƒfGRhôd ΩGóYEG áHƒ≤Y
Iƒ°ùb πbCÉH ¢ù«dh ∫õ¡dGh IÉ``°SCÉŸG ÚH ™ªéj ™°ûH ÜƒK ƒgh) ¢``VÉØ°†ØdG
±ƒfGRhQ ∞°ûàcG .á≤∏£e Iô£«°S ¬dÉ©aCG ≈∏Y ô£«°Sh ,(Úé°ùdG ádòH ø`è
k ≤à©e ∂dÉNOEG »æ©j ¿ÉWöùdÉH ∂àdÉM ¢ü«î°ûJ ¿CG
»gh ,OhóM ÓH Ék «ÑW Ó
≈Ø°ûà°ùe ¿QÉ≤j ¿CG Ú°ùà«fRƒ°S OGQCG ÉÃQ .õé©dÉH ¬Ñ«°üJh OôØdG hõ¨J ádÉM
øμd ,É¡LQÉN á«Ñ¨dG ájOGóÑà°S’G á``dÉ◊ÉH ∞«î°ùdG …OGóÑà°S’G ¿ÉWöùdG
âdÉb ,áfQÉ≤ŸG ∂∏J øY ºMôdG ≥``æY ¿ÉWöS øe ÊÉ©J Ik CGôeG âdC
o É°S É`èóæY
,ÜÉàμdG º¡Ød ájRÉ› äGÒ``Ñ©J …CG ¤EG áLÉëH øcCG ⁄ ,∞°SCÓd) :Iô``NÉ°S
q á``Ñ°ùædÉH ,¿ÉWöùdG È``æY ¿Éc ó``≤a
¿Éc ó≤d ;∫Gõ``©f’G øe ádÉM áHÉãÃ ,‹
.(Ék æé°S
¬fEÉa ,¿ÉWöùdG ≈°Vôe ájÉYQ á«Ø«c Ö«Ñ£c âª∏©J »æfCG øe ºZôdG ≈∏Yh
ºZQh .É¡H ¿hôÁ »àdG ∫Gõ©f’G á``dÉM øY á£«°ùH áëŸ iƒ°S …ód ø``μj ⁄
IÒÑμdG ™aódG Iƒ``≤Hh ¬Jƒ£°S ióÃ ô``©°TCG âæc ó≤a ,¬£«fi È``Y …Qhôe
,‹ ´ƒÑ°SCG ∫hCG ‘ .¿É``WöùdG QGóe ƒëf Oôa πch A»``°T πc ÜòŒ »``àdG
q EG ió°SCGh Ék ãjóM ádÉeõdG ≈∏Y Gƒ∏°üM ø``jòdG AÓeõdG óMCG ‹
¢†©H ‹ q EG Ωó``≤J
ÖjQóJ èeÉfôH º¡æ«H Éª«a ¬fƒª°ùj º¡fEG) :¢†Øîæe äƒ°üH ‹ ∫Éb .í°üædG
¬«a ¥ô¨J ≈àM ∂``«∏Y PGƒëà°S’G »æ©J …PGƒ``ëà°SG áª∏ch .…PGƒ``ëà°SG
IÉ«M ∂d ¿ƒμJ ¿CG »¨Ñæj .¬H Ωƒ≤J A»°T πc ¤EG Üö``ùàj ¬∏©Œ ’ Gòd .Ék ``«∏c
.(∂°SGÎaG ºà«°ùa ’EGh ,∂dP ¤EG êÉàëà°S .≈Ø°ûà°ùŸG êQÉN
25
¢UÉN äGQÉ«°ù∏d ∞bƒe ‘ .∂``°SGÎaG ºàj ’CG π«ëà°ùŸG øe ¿Éc ø``μd

,¿ƒ«ædG í«HÉ°üÃ AÉ``°†e OQÉH ÊÉ°SôN ¥hóæ°U óLƒj å``«M ,≈Ø°ûà°ùŸÉH
äƒ°Uh ,∫ƒgòdGh ¢Tƒ°ûàdG ø`è ä’ƒL ó©H á∏«d πc ájÉ¡f »°†bCG â``æc
IOÉYEG kGógÉL ∫hÉMCG ÉfCGh ,á«Ø∏ÿG ‘ πFÉW ÓH √Gó°U OOÎj IQÉ«°ùdG ƒ``jOGQ
Pƒëà°ùJh ,»æbô¨à°ùJ …ód ≈°VôŸG ¢ü°üb âfÉc .Ωƒ«dG çGóMCG ¢VGô©à°SG
ádƒL ‘ QGôªà°S’G Ö``FÉ°üdG øe ¿Éc πg .É¡JòîJG »àdG äGQGô``≤dG ≈∏Y
ÊÉ©j ôª©dG øe Úà°ùdGh á°SOÉ°ùdG ‘ ‹ó«°üd »FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe iôNCG
¿CG π°†aC’G øe ¿ÉcCG ?iôNC’G ÒbÉ≤©dG πc ¬``©e â∏°ûah
r áFôdG ¿ÉWöS øe
øjöû©dGh á°SOÉ°ùdG ‘ ICGôe’ ÒbÉ≤©dG øe ÉgQÉÑàNG ” ádÉ©a áØ«dƒJ AÉ£YEG ºàj
ΩCG ,É¡àHƒ°üÿ É¡fGó≤ØH Iô``WÉîŸGh ÚμLOƒg ¢Vôe øe ÊÉ©J ôª©dG ø`è
»¨Ñæj ¿Éc πg ?É¡àHƒ°üN ≈``∏Y ßaÉ– ¿CG øμÁ ÌcCG áHô›
q á``Ø«dƒJ QÉ``«àNG
¿ÉWöS øe ÊÉ©Jh ∫ÉØWCG áKÓãd ΩCGh á«fÉÑ°SE’G çóëàJ ICGô`èG êGQOEG ºàj ¿CG
á¨∏dG IAGôb OÉμ``dÉH âYÉ£à°SG Éªæ«H ,IójóL á``«μ«æ«∏cEG áHôŒ ‘ ¿ƒ``dƒ≤dG
?á≤aGƒŸG êPÉªæd á°†eÉ¨dGh á«ª°SôdG
IÉ«M iƒ°S iQCG ’ â``æc .Ék «eƒj ¿ÉWöùdG ¢Vôe IQGOEG ‘ Ék ``bQÉZ â``æc
É¡∏«°UÉØàH »eÉeCG ¢übGÎJ »gh º¡LÓY ≈∏Y ±öTCG øjòdG ≈°VôŸG Ò°üeh
≈°übCÉH ¬æjÉÑJ áLQO §Ñ°†H ºgóMCG ΩÉb RÉØ∏J RÉ¡L πãe ,¿GƒdC’ÉH Iô``NGõdG
ƒëf ≈∏Y ,±ôYCG âæc .á°TÉ°ûdG øY OÉ©àH’G ™«£à°SCG ’ âæc .øμ‡ ó``M
,¿ÉWöùdG øe ÒãμH È``cCG ácô©e øe kGAõL ó©oJ äGÈÿG √ò``g ¿CG ,…õjôZ
ïjQÉàdÉH ™dh …ó``d ¿Éc .¬«dEG ∫ƒ°UƒdG »``ææμÁ É‡ ó©HCG É¡£«fi ¿Éc ø``μd
.√Qƒ°üJ ≈∏Y ÇóàÑŸG IQób Ωó©H êõàÁ Ék °†jCG ¬æμd ,ÚFóàÑŸG ™dh ¬Ñ°ûj
26
ttt
,áÑjôZ Iƒ°ùb øe Éª¡HÉàfG Éeh ∂∏J ádÉeõdG »àæ°S øe â«¡àfG ÉeóæY ø``μd
Ée ?¿ÉWöùdG ôªY º``c :¿ÉWöù∏d iÈμdG á°ü≤dG ∫ƒM á∏Ä°SCG »``∏Yq â◊q CG
Òãc ‘ …É°Vôe »ædCÉ°ùj ¿Éc É``ªc ,hCG ?¢VôŸG Gòg ó°V É``æàcô©e Qhò``L
√òg ¤EG Éæ∏°Uh ∞«c ?¿É``WöùdG ó°V (ÉæHôM) ‘ øëf øjCG :¿É«MC’G ø`è
?ácô©ŸG √òg ‘ RƒØdG ÉææμÁ πg ?óM ∑Éæg πg ?á∏MôŸG
âãëH ó≤d .á∏Ä°SC’G √ò``g øY áHÉLEÓd ádhÉfi ‘ ÜÉàμdG Gò``g AÉL ó``≤d
¬¡LGhCG âæc …òdG ¢VôŸG Gò``¡d πμ°T AÉ£YE’ ¿ÉWöùdG ïjQÉJ ‘ Ék ``≤«ªY
Ö°†Zh ádõY ¿EG .öVÉ◊G ìöTC’ »°VÉŸG ¤EG äCÉ÷ .¬∏μ°T øe Ò¨j
q …òdGh
Éª¡d áãdÉãdG á∏MôŸG ‘ …óãdG ¿ÉWöS øe ÊÉ©J ÚKÓãdGh á°SOÉ°ùdG ‘ ICGôeG
ÜÉ°üŸG É¡jóK äó«bq »``àdG ¢SQÉa áμ∏e Atossa É°SƒJCG ió``d áÁób AGó``°UCG
,ó°TôdG ¿Gó≤ah ΩQÉ©dG Ö°†¨dG øe áHƒf ‘h ,¬FÉØNE’ ¢TÉª≤dÉH ¿ÉWöùdÉH
™£b ‘ äÉ°†jôŸG ió``MEG áÑZQ ¿EG .Úμ°ùdÉH ¬``©£≤H ó«Ñ©dG óMCG äô`èCG
iôcP πªëj –É¡dƒb óM ≈∏Y (É¡JóFÉa Ωó©d)– ¿ÉWöùdÉH áHÉ°üŸG É¡Jó©e
öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ‘ ô¡X …òdG William Halsted ó«à°ùdÉg ΩÉ«∏jh ìGô÷G
øe ¢ü∏îàj ¿Éc å«M ;∫ÉªμdG êPƒªæd ∫ƒ°UƒdÉH Ék ªà¡e ¿Éch …OÓ``«ŸG
k eCG Ék ¡jƒ°ûJ ÌcCGh ÈcCG äÉMGôéH ¿ÉWöùdG
¿ÉWöùdG øe ójõŸG ™£b ¿CG ‘ Ó
.AÉØ°ûdG øe kGójõe »æ©j
,¿ÉWöù∏d ájRÉéŸGh ,á``«aÉ≤ãdGh ,á«Ñ£dG äÉ°VGÎY’G √ò``g ‘ ô¶ædÉHh
âKóM …òdG º¡ØdG ƒgh ;¢Vôª∏d Ék «Lƒdƒ«H Ék ª¡a ó‚ ,¿hô≤dG QGóe ≈``∏Y
ÉªÑ°ùM ,¿ÉWöùdG ¿EG .ôNBG ¤EG ó≤Yp øe ,…ôgƒL πμ°ûH Ék ÑdÉZ ,ä’ƒ– ¬d
27
.IOôØe á«∏ÿ ¬«a º``μëàe ÒZ ƒ‰ øY CÉ°ûæj ¢Vôe øY IQÉ``ÑY ,¿B’G ¬`àô©f

(¬jCG ¿EG …O)`dG ¢``†ªM ‘ äGÒ¨J …CG ;äGôØW ÖÑ°ùH ƒ``ªædG Gòg ÉC ``°ûæjh
ÒZ …ƒ∏ÿG ƒ``ªædG ¬ÑæJ »àdG äÉ``æ«÷G ‘ Oófi πμ°ûH ô``KDƒj …ò``dG DNA
á«∏ÿG ΩÉ°ù≤fG º«¶æàH á``jƒb á«æ«L ôFGhO Ωƒ≤J ,ájOÉ©dG á``«∏ÿG ‘ .OhóëŸG
¥ÓWEG ¤EG …ODƒj É``Ã ôFGhódG √òg ∂μØàJ ,¿ÉWöùdG á«∏N ‘h .É``¡JÉahh
.ƒªædG øY ∞bƒàdG É¡æμÁ ’ á«∏N
¿hO ÉjÓÿG ƒ``‰– á£«°ùH hó``ÑJ »``àdG á``«dB’G ∂``∏J ´ƒ``bh á``«fÉμeEG ¿EG
Iƒ≤dÉH IOÉ¡°T ƒ``¡d ¬LhC’G Oó©àe ´ƒæàŸG ¢VôŸG Gò``g §«fi ‘ –õ``LGƒM
á«M äÉæFÉμc É``æd ÉjÓÿG ΩÉ°ù≤fG í``ª°ùj .…ƒ∏ÿG ƒ``ªæ∏d É¡ª¡a Qò``©àŸG
GPEG øμd .¢û«©dÉH Éæd íª°ùj …CG ;¢†jƒ©àdGh AÉ``Ø°ûà°S’Gh ∞«μàdGh ƒªædÉH
É¡°TÉ©àfGh ¿ÉWöùdG É``jÓN ƒªæH íª°ùj ¬fEÉa ,¥Ó``£f’Gh √ƒ°ûà∏d ¢``Vô©J
ÉjÓÿÉa .ÉæJÉ«M ÜÉ°ùM ≈∏Y É¡°û«Y …CG ;É¡°†jƒ©Jh É¡FÉØ°ûà°SGh É¡Ø«μJh
ÌcCG ï°ùf É``¡fEG .π°†aCG πμ°ûH ∞``«μàJh ,´öSCG πμ°ûH ƒ``ªæJ á``«fÉWöùdG
.ÉfÉjÓN øe ’k Éªc
™æŸ á∏«°Sh ¤EG ∫ƒ``°UƒdG ‘ ø``ªμj ¿É``WöùdG á``HQÉfi ‘ ¿PEG ö``ùdG ¿EG
á∏«°Sh ¤EG ∫ƒ°UƒdG hCG ,É¡àHÉ°UEÉH ¬Ñà°ûŸG ÉjÓÿG ‘ äGôØ£dG √òg çhó``M
IõLƒŸG á∏ª÷G √òg ¿EG .…OÉ©dG ƒªædÉH á«ë°†àdG ¿hO ÉjÓÿG øe ¢``ü∏îà∏d
,Ék «æ«L …OÉ©dG ƒ``ªædG ™e å«ÑÿG ƒªædG ∂``HÉ°ûàj .áª¡ŸG áeÉî°V ¢``†bÉæJ
äÉjóëàdG ó``MCG ÚæK’G Ú``H ∂HÉ°ûàdG Gò``g πMq ¿ƒμj ¿CG ø``μÁ å``«ëH
Ωƒæ«÷G ‘ èeóe ¿ÉWöùdG ¿EG .…öûÑdG ´ƒædG É¡¡LGƒj »àdG áª¡ŸG á«ª∏©dG
q »àdG äÉæ«÷Éa ;É``æH ¢UÉÿG
≈∏Y áÑjôZ â°ù«d …OÉ``©dG ÉjÓÿG ΩÉ°ù≤fG π–
28
.ájƒ«M ájƒ∏N ∞FÉXh …ODƒJ »àdG äÉæ«é∏d ágƒ°ûe ï°ùf É¡æμd ,ÉæeÉ°ùLCG
≥∏£f Ék «ªàM ÉæfEÉa ,´ƒæc ÉæJÉ«M IÎa ó‰ Éªæ«Ña ;¿ÉWöùdÉH ´ƒÑ£e Éæ©ªà›h
Gòdh ;ø°ùdG ‘ Ωó≤àdG ™e ¿ÉWöùdG äÉæ«L ‘ äGôØW º``cGÎJ) Ék ã«ÑN kGƒ‰
»Øa ,Oƒ∏ÿG ‘ ÖZôf Éæc GPEG .(ô``ª©dÉH …ôgƒL πμ°ûH ¿ÉWöùdG §``ÑJôj
.Ék °†jCG ∂dP ‘ á«fÉWöùdG á«∏ÿG ÖZôJ πHÉ≤ŸG
á≤jôW ≥«bO ƒëf ≈∏Y º∏©àj ¿CG »∏Ñ≤à°ùe π``«÷ øμÁ ∞«c kGöS ∫GR É`èh
⁄É©dG ¿Éc) .å``«ÑÿG ƒªædG ø`è …OÉ©dG ƒ``ªæ∏d áμHÉ°ûàŸG π``FGó÷G π``°üa
¿ô≤dG ‘ ô¡X …òdG ,J. B. S. Haldane ¿GódÉg ¢SEG »H ¬«L »``Lƒdƒ«ÑdG
øμÁ É‡ ÜôZCG ¬æμd ,ø¶f É‡ ÜôZCG ¢ù«d ⁄É©dG ¿EG) :∫ƒ≤dG π°†Ø
u jo ;øjöû©dG
…ƒàëà°S ¢VôŸG á°üb ¿CG ócDƒŸG øμd .(º∏©dG QÉ°ùe ƒg Gògh – (ø``¶f ¿CG
Ée ó°V QGö`ÙE’Gh áfhôŸGh QÉμ``àH’G á°üb É¡fEG .É``gƒfi øμÁ ’ π``«°UÉØJ
É¡æμd .ájöûÑdG ¢VGôeC’G øe (å«ÑNh ¢SÉb
m hóY ÈcCG) ÜÉàq μdG óMCG √Éª°S
,∑GQOE’G Aƒ°Sh ,á``«ªμëàdGh ,á°Sô£¨dGh ,á`àôé©dG á°üb Ék °†jCG ¿ƒ``μà°S
òæe ,™°SGh ¥É``£f ≈∏Y ,∞°Uho ¢Vôe ó``°V ´GóÿGh ,ÜPÉμdG π`èC’Gh
.Úæ°S ™°†H ∫ÓN (êÓ©∏d πHÉb) ¬fCÉH ,Ö°ùëa Oƒ≤Y áKÓK
ttt
âfÉc ,º≤©e AGƒ¡H É¡àjƒ¡J ºàj »àdGh í£°ùdG ájQÉY ≈Ø°ûà°ùŸG á`àôZ ‘
âfÉc ,âo ∏r °Un hn É`èóæY .¿ÉWöùdG ó``°V á°UÉÿG É¡HôM ‘ í`àÉμJ ’QÉc
…CG) .äÉ¶MÓe øjhóàH Ωƒ≤J áª∏©e ..É``gôjöS ≈∏Y ÖjôZ Ahó¡H ¢ù∏Œ
ó«YCGh ÖàcCG âæc ó≤d) .Ék ``≤M’ ’QÉc ôcòàà°S Gòμg (?∂∏J äÉ``¶MÓe
¿GÒW á∏MQ ó``©H áaô¨dG ‘ ICÉ``éa É¡eCG äô¡X .(É``¡°ùØf QÉμaC’G á``HÉàc
29
‘ Égó©H â°ù∏L .´ƒeódÉH ÚàÄ∏à‡h øjhGôªM ÉgÉæ«Y äóHh π«∏dG ∫GƒW

•É°ûædG è«é°V QÉ°U .Iƒ≤H √õ¡J »gh IòaÉædG QGƒ``éH »°Sôc ≈∏Y âª°U
,Ék HÉgPh áÄ«L πFGƒ°ùdG òNCÉH äÉ°VôªŸG Ωƒ``≤J :Ék Ñjô≤J Ék «HÉÑ°V ’QÉc ∫ƒM
äGOÉ°†ŸGh ,á°VÉØ°†ØdG á«Ñ£dG ÜÉ``«ãdGh á©æbC’G ¿ƒª«≤ŸG AÉÑWC’G …óJôjh
.É¡JOQhCG πNGO É¡Ñjöùàd IV πeGƒM ≈∏Y á≤∏©e ájƒ«◊G
,äGQÉÑàN’ÉH Ék Ä∏à‡ É¡eÉeCG Ωƒ``«dG ¿Éc .Ék «aGh Ék MöT ∞bƒŸG âMöT ó``≤d
.º¶©dG ´Éîf øe áæ«Y É¡æe Öë°SCÉ°S âæc .ôNBG ¤EG πª©e øe ´Éaóf’Gh
äGQÉÑàN’G øμd .É``¡d iôNCG äÉ°Uƒëa AGôLEG øjôNBG AÉ``ÑWCG ≈∏Y ¿Éch
ÌcCG óMCG ƒgh .IOÉ◊G ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dÉH áHÉ°üe ’QÉc ¿CG äócCG á«dhCq ’G
.Ú¨dÉÑdG iód ¬``KhóM Qóæj øμd ,∫ÉØWC’G ió``d Ék Yƒ«°T ¿ÉWöùdG ´Gƒ``fCG
k HÉb -≈∏YC’ »æ«Y Ék ©aGQ ó«cCÉà∏d Éæg âØbƒJ óbh- ¿ƒμj Ée Ék ÑdÉZh
.AÉØ°û∏d Ó
k ``HÉb
â©°ùJGh ,IQÉ``Ñ©dG É¡YÉª°S ó``æY É¡°SCGôH ’QÉc â``dÉeCG :AÉ``Ø°û∏d Ó
?IÉéædG ¢Uôa É`è ?∞«c :áaô¨dG AÉª°S ‘ á``«ªàM á∏Ä°SCG â≤∏©J .É``gÉæ«Y
øe ócCÉàdG Oô``éÃh ,ä’ÉªàM’G â``Môp Wo ?êÓ©dG ô`èCG ¥ô¨à°ù«°S º``c
.óMGh ΩÉY øe ÌcC’ Ωhó«°Sh ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dÉH AóÑdG ºà«°S ,¢ü«î°ûàdG
πμd óMGh øe πbCG ,á∏«Ä°V áÑ°ùf »gh ,% 30 ‹GƒM É¡LÓY ¢Uôa â¨∏H
ó≤d .Ék MÉÑ°U ∞°üædGh á©°SÉàdG ¿B’G É¡fEG .Ì``cCG ÉÃQh ,áYÉ°ùd ÉæKó– .áKÓK
»æà©aO .äQOÉZ ¿CG ó©H »``Ø∏N ÜÉÑdG ≥∏¨fG .Ék eÉ“ Éæà– áæjóŸG â``¶≤«à°SG
.πNGódÉH ’QÉc â«≤Hh êQÉî∏d AGƒ¡dG ácôM
30
% &'(
êÉ«àgG ¿hO ,Oƒ°SCG ¿ƒ∏H
´ƒLôdÉH QÉμaC’G •ÉÑæà°SG ≈∏Y IQó≤dG ƒg º¡ŸG ,´ƒædG Gòg øe á∏μ°ûe πM óæY)
.(kGÒãc É¡fƒ°SQÉÁ ’ ¢SÉædG øμd ,kGóL á∏¡°Sh ,kGóL áª¡e Iƒ£N É¡fEG .AGQƒdG ¤EG
789
'
!% .
: - ;2
<=>?@ABC DA@E>FI K <LMNO PQ <BR?@>L
$3 TU
<P? K?L=M? VAQRQ XAO@>
33
ΩódG í«≤J
AÉÑWC’G ô¡°TCG
,Gƒ∏q M ÉeóæY øμd ;∫É◊G ‘ GƒYOo
:º¡HÉ©JCG ¿hòNCÉj ºgh GƒHÉLCG
.(AGódG Gò¡d AÉØ°T óLƒj ’)
;'Y '-
Hilaire Belloc
.ól ≤qàe lπeCG √o oDhÉØ°Th ,lá«eƒj ál ª¡e ¬o oæ«μ°ùJ

1950 _ '
` b)g !% I$ '3
jP@@PRE VRFL@>I
ÆQÉØH ,ô¶àæj Sidney Farber ô``HQÉa Êó``«°S ≈``Yójo πLQ ∑É``æg ¿Éc
∫ƒ°Uh ,ø£°SƒH ‘ Ék `èób 20×14 ¬``àMÉ°ùe ÖWQ È``àfl πNGO ,È``°üdG
’ (ÈàîŸG) ¿Éc .1947 ΩÉY Èª°ùjO ΩÉjCG óMCG ìÉÑ°U ‘ ∑Qƒjƒ«f øe OôW
ájƒ¡àdG áÄ«°S áaôZ øY IQÉÑY ƒ¡a ,Ú«FÉ«ª«μdG óMC’ ádõ©æe áaôZ øY ó``jõj
≈Ø°ûà°ùÃ ∫hC’G QhódG ∞°üf ¬àMÉ°ùe ≠∏ÑJ ,¢VQC’G â– ≥HÉW ‘ áfƒaóe
ó©Ho ≈∏Yh .¬H ¢UÉN »Ø∏N πNóe ∫ÓN øe ¬«dEG ∫ƒNódG ºàjh ,∫ÉØWC’G
ôHÉæ©dG øY Qó°üJ áÑ«JQ πªY äGƒ°UCG ∑Éæg âfÉc ,ΩGóbC’G øe äÉÄe ™°†H
á«Ñ£dG ÜÉ«ãdG ‘ ôé°†H ¿ƒ∏ª∏ªàj ∫ÉØWC’G ¿Éc .A§ÑH ≈Ø°ûà°ùª∏d á``«Ñ£dG
s p nCG ≈∏Y á°VÉØ°†ØdG
äÉ°VôªŸGh AÉÑWC’G ¿Éc .∫ƒ¨°ûŸG ójó◊G øe IÒ¨°U IöS
¿ƒÑàμjh ,äÉ££îŸG ¿ƒ°üëØj ,±ô``¨dG ÚH •É°ûfh ám ªg ‘ ¿ƒcôëàj
34
k eÉN ôHQÉa È``àfl ¿Éc øμd .ájhOC’G ¿ƒØ°üjh ,äÉ``ª«∏©àdG
ƒ¡a ;Ék ZQÉah Ó
,á«LÉLõdG á``«YhC’Gh á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG º°†J AÉ£Z Ó``H á≤£æe øY IQÉ``ÑY
âfÉch .IOQÉÑdG õ«dÉgódG øe á∏°ù∏°S ∫ÓN øe ¢ù«FôdG ≈Ø°ûà°ùŸÉH §ÑJôJh
±ô¨dG ‘ ≈``°Vôe ∑Éæg øμj ⁄ .AGƒ``¡dG CÓ``“ ájƒ≤dG Ú``dÉeQƒØdG á``ëFGQ
πØ°SC’ ÉgQÉ°†MEG ” »``àdG ≈°VôŸG á``é°ùfCGh åã÷G É``‰EGh ,Éæg IOƒ``LƒŸG
¢VGôeCG »°UÉ°üàNG π``ª©j ôHQÉa ¿Éc .É¡°üëah É¡ëjöûàd ,¥É``ØfC’G ÈY
ójó–h ,íjöûàdG AGô``LEGh ,äÉæ«©dG π«∏ëàH ≈æ©oJ ¬``àª¡e âfÉch ,∫ÉØWCG
.≈°VôŸG á÷É©e øª°†àJ ’ É¡æμd ,¢VGôeC’G ¢ü«î°ûJh ,ÉjÓÿG
»àdG ¢VGôeC’G á``°SGQO …CG ;∫ÉØWC’G ¢``VGôeCG ‘ Ék ``°ü°üîàe É``HQÉa ¿Éc
IOƒLƒŸG ±ô¨dG √òg ‘ Ék eÉY ø``jöûY ƒëf ≈°†eCG ó≤d .∫ÉØWC’G Ö``«°üJ
ÈY »Ø«XƒdG º∏°ùdG ó©°Uh ,√ô¡› πØ°SCG ΩÉªàgÉH Ék bófi
q ¢VQC’G í£°S â–
≈Ø°ûà°ùe ‘ (É«LƒdƒKÉÑdG) ¢VGôeC’G ÖW ¢ù«FQ íÑ°ü«d á«ÁOÉcC’G õcGôŸG
k μ°T òîàj ¢VGôeC’G º∏Y ¿Éc ,ôHQÉØd áÑ°ùædÉH .∫É``ØWC’G
,Ö£dG øe kGõ«‡ Ó
øe ¿B’G ôHQÉa È``°U óØf ó≤d .AÉ«MC’G øe Ì``cCG äGƒeC’ÉH ºà¡j ´ôa ƒ``¡a
á÷É©e hCG ¢``ùŸ ≈∏Y ¬JQób Ωó``Yh ,íFGöûdG ∫Ó``N øe ¢VôŸG Ió``gÉ°ûe
q ó``≤d .»M ¢``†jôe
‘ ó«≤àdGh ≥``«°†dÉH ô©°Th .ÉjÓÿGh á``é°ùfC’G øe πe
.√òg á«LÉLõdG IÒ¨°üdG ¬àaôZ
‘ ô¶ædG øe ’k ó``Ña .πeÉ°ûdG »æ¡ŸG ∫ƒ``ëàdÉH kGQGôb ôHQÉa ò``îJG ,Gò``dh
‘ äGOÉ«©dG IÉ«M ¤EG õ``Ø≤dG ∫hÉë«°S ,¬JQÉ¶f â– øe Ió`èÉÿG äÉæ«©dG
k ≤àæe ..ájƒ∏©dG ≥``HGƒ£dG
⁄É©dG ¤EG áaô©ŸG ΩÉ“ ¬aôY …ò``dG ô¡éŸG ⁄ÉY øe Ó
»àdG áaô©ŸG Ωóîà°ùj ¿CG ∫hÉ``ë«°Sh .¢VGôeC’Gh ≈°Vôª∏d ÈμŸG
s »``≤«≤◊G
35
äÉLÓY ∫ƒM äGQƒ``°üJ »æÑ«d á«°Vp ôn nŸG äÉ``æ«©dG ™e ¬∏eÉ©J ø`è É¡©ªL
IOÉe øe äÉLÉLR ™°†H …ƒàëj ∑Qƒjƒ«f ø`è ΩOÉ≤dG Oô£dG ¿Éc .Ió``jóL
” ó≤d .aminopterin ø``jÎHƒæ«eCG ≈``YóoJ ¿ƒ``∏dG AGôØ°U Iô``∏Ñàe á``«FÉ«ª«c
.∫ÉØWC’G ‘ É«ª«cƒ∏dG ƒ‰ ∞bƒJ ¿CG πeCG ≈∏Y ø£°SƒH ‘ √Èàfl ¤EG É¡æë°T
ttt
ôHÉæ©dG ‘ Ék HÉgPh ák ``Ä«L ¿ƒMhôj øjòdG ∫ÉØWC’G AÉÑWCG øe Ék ``jq CG ôHQÉa ∫CÉ°S ƒ``d
,É«ª«cƒ∏d OÉ``°†e QÉ≤Y ô``jƒ£J ∫ÉªàMG ∫ƒ``M ájƒ∏©dG ≥``HGƒ£dG ‘ IOƒ``LƒŸG
AÉÑWC’G ∫É``ØWC’G É«ª«cƒd â``∏gPCG ó≤d .ádhÉëŸG á``≤°ûe óÑμJ Ωó``©H √ƒ``ë°üf
¬Ø«æ°üJh ¢VôŸG π``«∏– ” ó≤d .øeõdG øe ¿ôb øe ÌcC’ º``¡à£ÑMCGh º``¡JÒMh
âfÉc ;…Òà°ùg ƒëf ≈∏Y ´hôØ∏d ´hôa ™°Vhh ,¬d á«Yôa äÉØ«æ°üJ â©°Vhh
áÑàμe ∞aQCG ≈``∏Y ó∏÷ÉH áØ∏¨ŸG á``≤«à©dG ÖàμdG ‘ iôNC’G ƒ``∏J äÉ``ëØ°üdG
hCG Anderson ¿ƒ°SQófC’ Pathology ¢``VGôeC’G ÖW ÜÉàc πãe– ≈``Ø°ûà°ùŸG
–Boyd ójƒÑd Pathology of Internal Diseases á«æWÉÑdG ¢VGôeC’G ÖW ÜÉàc
s äÉØ«æ°üàH ák ≤ë∏eh É«ª«cƒ∏dG ÉjÓÿ Qƒ°üH ák ``æjõe
øμd .ÉjÓÿG ∞°Uƒd á©°Sƒe
∫ƒ– ó≤d .§≤a »``Ñ£dG õé©dÉH ¢SÉ°ùME’G ø`è âªî°V äÉeƒ∏©ŸG ∂``∏J πc
¬à°SGQO ºàJ å«M –™ª°ûdG ∞ëàÃ á«e oóc– ÆQÉ``ØdG ¿ÉààaÓd ±óg ¤EG ¢VôŸG
óMCG ôcòàjh .»∏ªY hCG »``LÓY Ωó≤J …CG ¿hO øμd á∏°üØe IQƒ°üH √ô``jƒ°üJh
ΩÓμdG øe ÒãμdG AÉÑWCÓd ôaƒJ ÖàμdG √òg âfÉc) :¬dƒ≤H ΩGQhC’G »«°UÉ°üàNG
≈∏Y A»°T ‘ º``gÉ°Vôe óYÉ°ùJ ⁄ É``¡æμd .á``«Ñ£dG äGAÉ≤∏dG ‘ ∫ó``é∏d Ò``ãŸG
≈Ø°ûà°ùŸG ¤EG IOÉ``◊G É«ª«cƒ∏dÉH ÜÉ°üe ¢``†jôe QÉ°†MEG ºàj ¿Éc .(¥Ó``WE’G
ÚjQÉ°ûà°S’G πÑb ø`è á«Ñ£dG ä’ƒ÷G ‘ ¬àdÉM ¢ûbÉæJo h ,êÉ``«¡dG øe á``Hƒf ‘
36
ºàj) :ájôî°ùH á``«Ñ£dG äÓéŸG ióMEG â≤∏Y É``ªc ,∂dP ó©Hh ,∫ÓL πμ``H
.(äƒª«d ¬à«H ¤EG π°Sôjo ºK ..ΩO π≤f á«∏ª©d ™°†îjh ¬àdÉM ¢ü«î°ûJ
óbh .¬aÉ°ûàcG òæe É``«ª«cƒ∏dG ¢Vôe á°SGQO ¢SCÉ«dGh ∑É``ÑJQ’G ÜÉ°T ó≤d
¢SQÉe 19 ‘ John Bennett â``«æ«H ¿ƒ``L ≈Yójo …óæ∏àμ°SCG Ö``«ÑW ΩÉb
ΩQƒH ÜÉ°üe á``æ°S 28 √ôªY ÜÉ°ûd á``jOÉY ÒZ ádÉM ∞``°UƒH 1845 ΩÉ``Y
¿Éc) :»∏j Ée ¬°†jôe øY â«æ«H Öàc .áæcGO á``≤ÑW ¬d ∫Éë£dG ‘ ¢``†eÉZ
òæe ¬fCG ôcPh ;∫GóàY’Gh áë°üdÉH ™àªàj ¿Éc Ée Ik OÉY .áæcGO IöûH π``ªëj
∫ƒªÿG ƒgh ,Oƒ¡› …CG ∫ò``H ó©H ÒÑc ∫ƒªîH ô©°ûj GC ó``H kGô¡°T ø``jöûY
‘ ΩQh OƒLh kGÒNCG ßM’ ,ƒ«fƒj ‘h .Ú◊G ∂dP ≈àM ¬©e ôªà°SG …òdG
Ék àHÉK Ék ©°Vh òîJG ≈àM Ék «éjQóJ ¬ªéM OGR å«M ¬æ£H øe öùjC’G Ö``fÉ÷G
.(ô¡°TCG á©HQCG òæe
»FÉ¡ædG ¬ªéM ≠``∏H ób áæcGódG á≤Ñ£dG hP ΩQƒ``dG ¿ƒμj ¿CG ø``μªŸG ø`è
Ú∏«∏≤dG ÚYƒÑ°SC’G QGóe ≈∏Y .âYQÉ°ùJ á«ë°üdG ¬JÓμ°ûe øμd ,â``HÉãdG
,±õf äÉHƒf ,≈``ªM :ôNBG ¤EG ¢Vôn Yn øe â``«æ«H ¢†jôe π≤àfG ,Ú``«dÉàdG
ºK ,ájGóÑdG ‘ Ék «éjQóJ ¢Vô©dG ô¡¶j å«M ,ø``£ÑdG ⁄CG øe áÄLÉØe äÉHƒf
k ≤àæe ,´öSCGh ≥``«°VCG ≈æëæe πμ°T ò``NCÉj
¿ÉYöSh .iôNCG ¤EG á``Hƒf øe Ó
ΩGQhC’G øe ó``jõe Qƒ¡X ™e äƒŸG ∂``°Th ≈∏Y áæcGódG á≤Ñ£dG â``fÉc É`è
¬à÷É©e â``“ óbh .áÑbôdG ‘h ,ø``jòîØdG Ú``Hh ,§``HE’G â``– á``îØàæŸG
ÓH øμd ,purging AÉ°†YC’G ≠jôØJh ±ƒdCÉŸG leeches ≥∏n ©n dG OhO ΩGóîà°SÉH
ÖÑ°ùdG óLh ¬fCÉH â«æ«H ™æàbG ,á∏«∏b ™«HÉ°SCG ó©H ¬àãL íjöûJ óæYh .ihóL
ÉjÓN ¿EG) .AÉ°†«ÑdG ΩódG ÉjÓîH Ék Ä∏à‡ ¢†jôŸG ΩO ¿Éc .¢VGôYC’G √ò``g AGQh
37
ák HÉéà°SG äGQÉ°TEG Qó°üJ Ée IOÉY ,í«≤∏d

r ¢ù«FôdG ¿ƒμŸG
u »gh ,AÉ°†«ÑdG ΩódG
.(ÉgGóME’ â©°†N á``æcGódG á≤Ñ£dG ¿CG â«æ«H §Ñæà°SG ó``bh ,ihó``Y …C’
å«M ,á°UÉN áª«b äGP ‹ áÑ°ùædÉH á«dÉàdG ádÉ◊G hóÑJ) :∫ƒ≤j á≤ãH Ö``àch
πNGO áeÉY áØ°üH ¿ƒμàj …òdG »≤«≤◊G í«≤dG OƒLh ¿É«H ≈∏Y πª©à°S É¡fEG
(1)
.(á«YhC’G RÉ¡L
∫ƒ°UƒdG øe øμªàj ⁄ â«æ«H ¿CG ’ƒd Ék eÉ“ ¢V
m ôr eo Ò°ùØJ áHÉãÃ ∂``dP ¿Éc
áé°ùfC’G ™ªLh ,íjöûàdG ∫ÓN ¢`ÙôëH º°ù÷G πeCÉJ .í«≤∏d
r Qó``°üe ¤EG
π°üj ⁄ øμd .ìô``L hCG êGôN q øY äÉeÓY …CG ø``Y ∞°ûμ∏d AÉ``°†YC’Gh
AÉ≤∏J øe –Ék ë«≤àe– kGó°SÉa ΩódG Gó``H ó≤d .ihó©∏d iôNCG äÉeÓY á``jCG ¤EG
∞°Uh Gòμg ,(…ƒeO í«≤J) .»≤«≤M í«b ¤EG ájƒØY IQƒ°üH Ék bÎfi ,¬°ùØf
.∫É◊G √òg ≈∏Y ôeC’G ∑ôJh .ádÉ◊G â«æ«H
ô¡°TCG á©HQCG ó©Hh .Ωó``∏d »FÉ≤∏àdG í«≤àdG ¿CÉ°ûH ™Ñ£dÉH Ék Ä£fl â``«æ«H ¿Éc
24 √ôªY ÊÉŸCG åMÉH ΩÉb ,áæcGódG á``≤Ñ£dG ¢VôŸ â«æ«H ∞°Uh øe π``«∏≤H
öûæH ,π≤à°ùe πμ°ûH ,Rudolf Virchow hÉ``°ûJÒa ∞dhOhQ ≈Yójo ,á``æ°S
hÉ°ûJÒa ádÉM âfÉc .â``«æ«H ádÉM ™e ¢ûgóe πμ°ûH ¬``HÉ°ûàj ádÉM ô``jô≤J
‘ AÉ°†«ÑdG ΩódG äGôc äOGR ó≤d .Ú©HQC’G ∞°üàæe ‘ á«gÉW ø``Y IQÉÑY
.∫Éë£dG ‘ áØ«ãc á«ª◊ äÉ©ªŒ ¿ƒ``μJ ¤EG äOCGh ,•ôØe πμ°ûH É``¡eO
¤EG ,É¡àãL íjöûJ óæY ,GƒLÉàëj ⁄ ¢VGôeC’G »«°UÉ°üàNG ¿CG íLôŸG øeh
¿ÉàfE’Gh (í«≤àdG) í«≤dG ÚH ábÓ©dG Ió«L áaô©e ±ô©j ¿Éc ¬fEÉa ,ihó©dGh á≤«bódG á«◊G äÉæFÉμdG ÚH §Hôj ⁄ â«æ«H ¿CG ºZQ (1)
.ìôL hCG êGôNs øY Ék ÑdÉZ CÉ°ûæJ »àdGh ,äƒŸGh ≈ª◊Gh
38
âØW »àdG AÉ°†«ÑdG ΩódG äGôc øe á«æÑ∏dG áØ«ãμdG á``≤Ñ£dG õ««ªàd ≈àM ô¡›
.AGôª◊G ΩódG äGôc ¥ƒa
¿CG ,â«æ«H ÉgôcP »àdG á``dÉ◊ÉH º∏Y …òdG ,Virchow ƒ°ûJÒa ™``£à°ùj ⁄
∫ƒëà«d ÖÑ°S …CG ∑Éæg øμj ⁄ ¬fEG ƒ°ûJÒa ∫Ébh .ÒNC’G ájô¶æH ¬°ùØf ™æ≤j
¢VGôYC’G ¬àéYRCG ,∂``dP ≈∏Y IhÓY .áWôØe IQƒ°üH ôNBG A»°T ¤EG Ωó``dG
k FÉb á``jOÉ©dG ÒZ
ìôL …CG ÜÉ«Z hCG ?Ió``°ûH ºî°†àŸG ∫Éë£dG øY GPÉe :Ó
ÒZ ¬°ùØf Ωó``dG ¿Éc ¿EG ∫AÉ°ùàj ƒ``°ûJÒa CGóHh ?ΩódG ‘ í``«≤∏d Qó``°üe hCG
º°SG øY Ék ``ãëHh ,óMƒe Ò``°ùØJ ¤EG ∫ƒ``°UƒdG ≈∏Y ¬JQób ™`èh .»``©«ÑW
ΩódG º°SÉH ádÉ◊G á«ª°ùJ ≈∏Y ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ƒ``°ûJÒa ô≤à°SG ,ádÉ◊G √ò``¡d
ΩódG äGôc øe ÚjÓŸ ‘ô``M ∞°Uh Oô› ƒgh ,weisses Blut ¢``†«HC’G
É«ª«cƒd ¤EG 1847 ΩÉY ‘ º°S’G ÒZ ó≤dh .√ô``¡› â– ÉgBGQ »àdG AÉ``°†«ÑdG
¥É≤à°TG ºàjh ..ÈcCG á«ÁOÉcCG äGAÉëjEG ¬d …òdG (ΩódG ¢VÉ°†«HG) leukemia
.(¢†«HC’G) »æ©J á«≤jôZEG áª∏c »gh ,Leukos øe áª∏μdG
ttt
OóëŸG º°S’G ¤EG (Ωó``dG í«≤J) ´õØŸG º°S’G øe– ¢VôŸG á``«ª°ùJ OÉμJ
≥«ªY ÒKCÉJ ¬d ¿Éc ∂dP øμd ,…ô≤ÑY »ª∏Y πª©c hóÑJ –(ΩódG ¢VÉ°†«HG)
Iôgõc ;¬aÉ°ûàcG á¶◊ á°ûg IôμØc GóH ¢VôŸG Gò``¡a .É«ª«cƒ∏dG º¡a ≈∏Y
AÉª°SC’ÉH ähÉ``Øàe πμ°ûHh Iƒ``≤H äôKCÉJ á«YGQõdG äÉ``Hƒ°üdG QÉgRCG ø`è
øe äÉ«æ«fÉªãdG πFGhCG ‘ ,¿É`èõdG øe ¿ôb øe ÌcCG ó``©Hh) .äÉ``Ø«æ°üàdGh
§ÑJôŸG áYÉæŸG ¢``Vôe øe– º``°S’G ‘ ôNBG Ò«¨J çó``M ,»°VÉŸG ¿ô``≤dG
áYÉæŸG ¢ü≤f áeRÓàe ¤EG (gay related immune disease (GRID PGƒ°ûdÉH
39
±hô©ŸG (acquired immuno syndrome (AIDS Ö°ùàμŸG

⁄ (1).(¢VôŸG º¡a ‘ »ªë∏e Ò¨J ¤EG …ODƒ«°S …òdG Ò«¨àdG ƒgh –RójE’ÉH
¢ùμY ≈∏Y ¬æμd ,â«æ«H πãe ∂dP ‘ ¬∏ãe É«ª«cƒ∏dG ¢Vôe ƒ``°ûJÒa º¡Øj
ójôŒ ™eh .á«Ñ∏°S É¡∏c √QÉμ`àCG âfÉc .¢Vôª∏d ¬ª¡ØH ôgÉ¶àj ⁄ ,Ò``NC’G
.ÒμØàdG ∫ÉªYE’ ∫ÉéŸG ó«¡“ ” ,á≤Ñ°ùŸG QÉμaC’G πc øe áæcGódG á≤Ñ£dG
è¡æe ¢üÿ (ádÉë∏d ¬ª¡a ∫ƒM »``æª°†dG ™°VGƒàdGh) º°S’G ™``°VGƒJ ¿EG
,Wurzburg êÈ°ùJQƒa á©eÉL ‘ ø°ùdG Ò¨°U PÉà°SCÉch .Ö£dG ‘ ƒ°ûJÒa
,≥∏WCG óbh .É``«ª«cƒ∏dG á«ª°ùJ AGQh É`è ¤EG ƒ°ûJÒa π``ªY óàeG Ée ¿É``YöS
∞°Uh :ƒg ¬JÉ«M á∏«W ¬∏¨°û«°S Ék Yhöûe ,ÖjQóàdÉH ¢VGôeCG »°UÉ°üàNÉc
.äGóMh øe ∞dCÉàJ á£«°ùH äÉë∏£°üe á£°SGƒH ájöûÑdG ¢VGôeC’G
‘ Ö£dG ∫É› ƒ°ûJÒa πNO ó≤d .•ÉÑME’G §``°Sh øe ´höûŸG Gòg ™``Ñf
¢Vôe πc hõY ºàj ¿Éc å``«M ,öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©HQC’G á``jGóH
,êGõŸG ÜGô£°VG ,»``HÉ°üY ¢Vôe ,…QÓ`è ¢Vôe :á«Fôe Ò``Z iƒb ¤EG
¢SÉªëH ∑ô– Gòdh ,√Gôj ’ Ée √ÉŒ ∑ÉÑJQ’ÉH ô©°ûj ƒ°ûJÒa ¿Éc .ÉjÒà°ù«g
¢SÉ«JÉe äÉÑædG ⁄ÉY ≈YOG .ô¡éŸG â– ÉjÓÿG :√Gôj ¿CG øμÁ Ée ƒëf …QƒK
Theodor ¿Gƒ°T QhOƒ«J »°ùØædG Ö``«Ñ£dGh Matthias Schleiden ¿ó``«∏°T
øe áfƒμe á«◊G äÉæFÉμdG πc ¿CG ,É``«fÉŸCG ‘ πª©j É``ªgÓch ,Schwann
,É¡«∏Y πª©dGh IôμØdG √òg »æÑàHh .ÉjÓÿG ≈ª°ùoJ á``«°SÉ°SCG á«FÉæH äGóMh
»FóÑŸG (ø¡μàdG) π``gÉŒ ¤EG ;⁄É©dG ÈY ¢ShÒØ∏d ™``jöùdG QÉ°ûàf’Gh ,¢V pô‡o π`èÉ©c HIV ¢ShÒa ójó– iOCG É`è ¿É``YöS (1)
.PGƒ°ûdÉH §ÑJôŸG –á«aÉ≤K m¿É©Ã πªëŸGh–
40
É¡«a õμJQGh ,ájöûÑdG É``«Lƒdƒ«Ñ∏d (ájƒ∏N ájô¶f) AÉ``°ûfEG ‘ ƒ°ûJÒa ´ö``T
πc ΩÉ°ùLCG πãe) á``jöûÑdG ΩÉ°ùLC’G ¿ƒμàJ ,’k hCG :Ú``«°SÉ°SCG øjCGóÑe ≈``∏Y
ÉjÓN øe ÉjÓÿG √ò``g äCÉ°ûf ,Ék «fÉKh ;É``jÓN øe (äÉJÉÑædGh äÉ``fGƒ«◊G
.¬dƒb óM ≈∏Y omnis cellula e cellula …CG ;iôNCG
áª¡e á«°Vôa ìô£H ƒ°ûJÒØd É``ëª°S Éª¡æμd ,Ú£«°ùH ¿GAóÑŸG GóH É``ÃQ
,iôNCG ÉjÓN øe ÉjÓÿG äCÉ°ûf GPEG .…öûÑdG ƒªædG á``©«ÑW ¿CÉ°ûH áª°SÉMh
hCG ÉjÓÿG ΩÉ``bQCG IOÉjõH ;Ö``°ùëa Úà≤jô£H çó``ëj ¿CG øμÁ ƒªædG ¿EÉ`à
•ôa º°SG Ú``LPƒªædG ø``jòg ≈∏Y ƒ°ûJÒa ≥``∏WCG óbh .É``¡ªéM IOÉ``jõH
Ò¨àj ⁄ ,ºî°†à∏d áÑ°ùædÉH .hypertrophy ºî°†àdGh hyperplasia è``°ùæàdG
πãe ;Ö°ùëa ájOôa á«∏N πc ºéM ≈eÉæJ ,∂``dP øe ’k óHh ;ÉjÓÿG Oó``Y
IOÉjR π°†ØH ƒ‰ øY IQÉ``ÑY è°ùæàdG •ôa ¿Éc ,πHÉ≤ŸG ‘ .¬``îØf ” ¿ƒ``dÉH
è°ùæàdG •ôa å«M øe ΩÉf
m …öûH è«°ùf πc ∞°Uh øμÁ .ÉjÓÿG Oó``Y ‘
∫ÓN øe π°†©dGh øgódG ƒªæj Ée IOÉY ,á¨dÉÑdG äÉfGƒ«◊G ‘h .ºî°†àdGh
∫ÓN øe ó∏÷Gh ,AÉ°ûMC’Gh ,ΩódGh ,óÑμdG ƒ``ªæj ,πHÉ≤ŸG ‘h .ºî°†àdG
∫ƒ≤j Éªc hCG ,É``jÓÿG øe kGójõe º``K ÉjÓN íÑ°üJ ÉjÓÿÉa ;è``°ùæàdG •ô`à
.omnis cellula e cellula e cellula
k °†a ,…OÉ©dG ƒªæ∏d kGójóL Ék ª¡a QÉKCG óbh ,Ék ©æ≤e Ò°ùØàdG ¿Éc
ƒªædG øY Ó
∫ÓN øe Ék °†jCG »°Vôn nŸG ƒ``ªædG ≥«≤– øμÁ ,…OÉ©dG ƒªædG πãeh .»``°Vôn nŸG
AGREG ´Éaóf’G ƒëf Ö∏≤dG á∏°†Y ™aO ºàj ÉeóæYh .è°ùæàdG •ô`àh ºî°†àdG
á«∏°†Y á«∏N πc π©L ≥jôW øY ∞«μàJ Ée Ék ÑdÉZ É¡fEÉa ,≥∏ë »WQhCG òØæe
ºî°†J ¤EG ±É``£ŸG ájÉ¡f ‘ …ODƒj Ée ƒ``gh ,Iƒ≤dG øe ójõe ó``«dƒàd È``cCG
41
.»°Vôn en ºî°†J ;á«©«ÑW IQƒ°üH ¬ØFÉXh AGOCG ≈∏Y QOÉb ÒZ ¬∏©éj ÉÃ Ö∏≤dG
Ée ¿ÉYöS ,á°ü≤dG √ò¡d áÑ°ùædÉH º¡e ôeCG ∑Éæg ,∂dP øe ¢ùμ©dG ≈``∏Yh
:»°Vôn nŸG è°ùæàdG •ôØd …ô``gƒ÷G ¢VôŸG ΩÉeCG kGÒëàe ¬°ùØf ƒ°ûJÒa ó``Lh
kGƒ‰ ƒ°ûJÒa ∞°ûàcG ,√ô¡› ÈY á«fÉWöùdG ΩGQhC’G ¤EG ô``¶ædÉHh .¿ÉWöùdG
¿Éc Éªæ«Hh .√Qƒ``°U ∞æYCG ‘ è°ùæJ •ôa ;¬«a º``μëàdG øμÁ ’ É``jÓî∏d
IÉ«M Ö°ùàcG ó``bh ΩQƒdG GóH Ée Ék ÑdÉZ ,äÉ``fÉWöùdG á«æH ¢``üëØj ƒ``°ûJÒa
⁄ .ƒªæJ »μd ¢``†eÉZ ójóL ™aGO ÉjÓÿG ≈∏Y ô``£«°S ób ƒd Éªc ,á``°UÉN
IQƒ°U ‘ ΩQh ,√ó``jó– ó«YoCG ó``b ΩQh É‰EGh ,…OÉ``Y ΩQh Oô› Gòg ø``μj
º°SG ∂dP ≈∏Y ƒ°ûJÒa ≥∏WCG ,(á``«dB’ÉH ¬àjGQO ΩóY ºZQ) AÉcòHh .Ió``jóL
s »`èQh ƒ‰ ;neoplasia ΩQƒ``dG ¿ƒμJ
»gh ,√Ò°ùØJ Qò``©àe ójóL √ƒ°ûe q
(1)
.¿ÉWöùdG ïjQÉJ ‘ ÚfQ É¡d ¿ƒμ«°S áª∏c
A§ÑH ¿ÉWöù∏d IójóL ájô¶f â∏μ°ûJ ,1902 ΩÉY ‘ ƒ°ûJÒa äÉe ÉeóæY
è°ùæJ •ôØH º°ùàj Ék ``°Vôe ¿ÉWöùdG ¿Éc .äÉ¶MÓŸG √òg πc ∫Ó``N øe
ΩÉ°ù≤f’G Gòg iOCGh .ΩÉ°ù≤fÓd á``∏≤à°ùe IOGQEG ¬«a ÉjÓÿG Ö°ùàμJ »``°Vôn en
s
(ΩGQhCG) áé°ùfC’G øe πàc Qƒ¡X ¤EG ¬«a ºμëàŸG ÒZh »©«Ñ£dG ÒZ …ƒ∏ÿG
ΩGQhC’G √ò``g âæμ“h .á«©«Ñ£dG á``é°ùfC’G äô`èOh AÉ°†YC’G â``ªLÉg
á«fÉWöS πFÉ≤f º°SG É¡«∏Y ≥``∏WCGo h– ôNBG ¤EG ™°Vƒe øe ∫É≤àf’G øe Ék ``°†jCG
πãe Ió«©H ™``°VGƒe ‘ ¢VôŸG Qƒ``¡X ‘ â``ÑÑ°ùJ å``«M –metastases
¿ÉWöS ∑Éæ¡a ;áØ∏àfl Qƒ°U ‘ ¿ÉWöùdG ô¡X .áFôdG hCG ,ÆÉeódG hCG ,ΩÉ¶©dG
q ƒ°ûJÒa º≤j ⁄ (1)

k eÉ°T kGÒ°ùØJ Ωób ¬fCG ºZQ í∏£°üŸG Gòg ∂°ùH
.¬d Ó
42
.ájhÉØª«∏dG ΩGQhC’Gh ,É«ª«cƒ∏dGh ,ºMôdG ≥æYh ,ó∏÷Gh ,Ió©ŸGh ,…ó``ãdG
.ÉjÓÿG iƒà°ùe ≈∏Y Ék °†©H É``¡°†©ÑH á£ÑJôe ΩGQhC’G √òg πc âfÉc ø``μd
»°Vôn en …ƒ∏N ΩÉ°ù≤fG ;É¡°ùØf á«°UÉÿG ÉjÓÿG âÑ°ùàcG ,ä’É◊G πc ‘h
.¬«a ºμëàdG øμÁ ’
‘ É«ª«cƒ∏dG Gƒ``°SQO øjòdG ¢VGôeC’G ƒ«°UÉ°üàNG ™``LQ ,º¡ØdG Gò``¡Hh
øμJ ⁄ .ƒ``°ûJÒa ∫ÉªYCG ¤EG ö``ûY ™°SÉàdG ¿ô``≤dG øe äÉ``«æ«fÉªãdG ô``NGhCG
âÑÑ°ùJ ó≤d .ΩódÉH ΩGQhCG ¿ƒμJ
q πH ,ΩódG í«≤J øY IQÉÑY , mòFóæY ,É«ª«cƒ∏dG
ÚH áYOÉÿG äGQƒ°üàdG øe πeÉc ∫É› öûf ‘ â``«æ«Ñd IôμÑŸG äGQƒ°üàdG
á«FôŸG ÒZ ÉjÒàμÑdGh äÉ«∏«Ø£dG ´GƒfCG πc øY åëÑ∏d GƒÑgP øjòdG AÉª∏©dG
™aGóH É¡«dEG π°UƒàdGh) ¿ÉWöù∏d iô``NC’G Qƒ°üdG ÉjÓNh É«ª«cƒ∏dG ÉjÓÿ
AÉ°†«ÑdG ΩódG äGôμd å«ÑN QÉ°ûàfG øY IQÉÑY É«ª«cƒ∏dG â``fÉc .(ÖLGƒdG
.áHGòe á∏FÉ°S IQƒ°U ‘ Ék fÉWöS âfÉc ó≤d .ΩódG ‘
ICÉéa ìƒ°VƒdG áØ°U É«ª«cƒ∏dG á°SGQO âÑ°ùàcG ,á«FóÑŸG á¶MÓŸG √ò¡Hh
¢VôŸG ¿CG í°VGƒdG øe ¿Éc ,ø``jöû©dG ¿ô≤dG ájGóH ‘h .ΩÉeCÓd â`èó≤Jh
´Éîf ≥æîj ,§«°ùH ¬ŸCGh Ék æeõe ¿ƒ``μj ¿CG øμÁ ó≤a .Qƒ°U IóY òîJG ó``b
»àdGh) ƒ°ûJÒa É¡°üëa »àdG á«∏°UC’G ádÉ◊G ‘ Éªc ,A§ÑH ∫Éë£dGh º¶©dG
¿CG øμÁ hCG .(chronic leukemia áæeõŸG É«ª«cƒ∏dG º°SG Ék ≤M’ É¡«∏Y ≥∏WCGo
,≈ªM äÉHƒæH º°ùàj ¬à«°üî°T ‘ Ék Ñjô≤J Ék Ø∏àfl Ék °Vôe ;Ék Ø«æYh kGOÉM ¿ƒμj
¢†jôe ™e çóM Éªc ;ÉjÓî∏d ¢ûgóeh ™``jöS ƒ‰ •ôah ,±õf äÉHƒfh
.â«æ«H
º°SG É¡«∏Y ≥``∏WoCG »àdGh ,¢``VôŸG øe á«fÉãdG á``î°ùædG √òg äô¡X ó``bh
43
Ak ÉæH ,ÚjôNCG Ú``à«Yôa Ú``JQƒ°U ‘ ,acute leukemia IOÉ``◊G É``«ª«cƒ∏dG

AÉ°†«ÑdG ÉjÓÿG º``«°ù≤J øμªŸG øe .áæª°†àŸG
s á``«fÉWöùdG á«∏ÿG ´ƒ``f ≈∏Y
á«YÉîf ÉjÓN :Éªg ÉjÓÿG øe ÚYƒf ¤EG ™°SGh ƒëf ≈∏Y Ωó``dG ‘ ájOÉ©dG
º°SÉH Ék °†jCG ±ô©j Ée hCG OÉ``◊G »YÉîædG ΩódG ¿ÉWöS ¿EG .ájhÉØª«d É``jÓNh
IQÉÑY (acute myeloid leukemia (AML IOÉ◊G ájƒ≤ædG É«ª«cƒ∏dG ¢Vôe
IOÉ◊G ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG ¢``Vôeh .á«YÉîædG ÉjÓÿG Ö«°üj ¿ÉWöS ø``Y
ÉjÓÿG ‘ ¿ÉWöS ø``Y IQÉ``ÑY (acute lymphoblastic leukemia (ALL
¬Ñ°T ÉjÓî∏d á«fÉWöùdG ΩGQhC’G ≈``∏Y ≥∏£jo ) áé°VÉædG Ò``Z ájhÉØª«∏dG ¬Ñ°T
.(lymphomas ájhÉØª«∏dG ΩGQhC’G º°SG Ék é°†f ÌcC’G ájhÉØª«∏dG
¢VôŸ ™FÉ°ûdG πμ``°ûdG (IOÉ◊G ájhÉØª«∏dG É``«ª«cƒ∏dG) ALL ¢Vôe ó``©jo
‘h .Ék ªFGO º¡JÉah ¤EG …ODƒj Ée ¿ÉYöSh ,∫ÉØWC’G Ö«°üj …òdG É«ª«cƒ∏dG
Michael ôeÒH ¿ƒ``£fCG πμjÉe ≈Yójo ƒ°ûJÒa iód Ö``dÉW ΩÉb 1860 ΩÉ``Y
É«ª«cƒd ø`è ´ƒædG Gò``¡d á`àhô©e á``dÉM ∫hCG ∞``°UƒH Anton Biermer
Maria ôjÉÑ°S É``jQÉe áMRÉŸG á``°ùªëàŸG á≤dCÉàŸG á``∏Ø£dG äAÉL .∫É``ØWC’G
á°SQóŸG ‘ ∫ƒ``ªÿÉH ô©°ûJ âfÉc É``¡fC’ ;á``jGóÑdG ‘ IOÉ``«©dG ¤EG Speyer
äGƒæ°S ¢ùªN ôª©dG øe ÉjQÉe ≠∏ÑJ .ájƒeO äÉeóc Égó∏L ≈∏Y äô``¡Xh
âÑ«°UCG ,‹ÉàdG Ωƒ«dG ìÉÑ°U ‘h .êÈ°ùJÒa áæjóe ‘ kGQÉ‚ ÉgódGh π``ª©jh
á«dõæe IQÉjõH ôeÒH Ωƒ≤j ¿CG ≈``Yóà°SG Ée ƒgh ,≈ªMh ,áÑbôdG ‘ Ö``∏°üàH
ô¶fh ,ΩO Iô£b ÉjQÉe ójQh øe ôeÒH Öë°S ,á∏«∏dG ∂∏J ‘h .É¡d á``∏LÉY
ÚjÓe ógÉ°Th ,´ƒª°ûdG Aƒ°V â– √ôjöS QGƒéH ô¡› ΩGóîà°SÉH áæ«©dG ¤EG
‘h .AÉ°ùŸG ôNBG ‘ Ék ©£≤àe Ék eƒf ÉjQÉe âeÉf .ΩódG ‘ É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN øe
44
¬FÓeR ≈∏Y ¢Vô©j ôeÒH ¿Éc É``ªæ«H ,‹ÉàdG Ωƒ«dG IÒ¡X øe ô``NCÉàe âbh
ôªMCG ¿ƒ∏H Ék eO É``jQÉe äCÉ«≤J ,(É«ª«cƒ∏dG ø`è á≤«bO ádÉM) áæ«Y ¢``SÉªëH
âfÉc ,AÉ°ùŸG ∂dP ‘ ¬dõæe ¤EG ôeÒH OÉY ÉeóæY .áHƒÑ«Z ‘ â∏NOh —Éa
øe ÌcCG »eÉæàŸG »°SÉ≤dG É¡°Vôe Ωój ⁄ .äÉYÉ°S IóY òæe âJÉe ób á``∏Ø£dG
.IÉaƒdG ≈àMh ¢ü«î°ûàdÉH kGQhôe ¤hC’G ¢VGôYC’G Qƒ¡X òæe ΩÉjCG áKÓK
ttt
ÉjQÉe É¡H â``Ñ«°UoCG »àdG É«ª«cƒ∏dG ø`è ∞æYCG ƒg Ée Oƒ``Lh ΩóY º``ZQh
,§°SƒàŸG ‘ ,¿ƒ¨dÉÑdG ∂∏àÁ .¬JGP óM ‘ Ó k gòe ’QÉc ¢Vôe ¿Éc ,ôjÉÑ°S
ΩO ¿Éc .ΩódG øe Î``ª«∏e πc ‘ QhóJ AÉ°†«H ΩO Iô``c ±’BG á°ùªN ƒ``ëf
iƒà°ùŸG ∞©°V ‹GƒM …CG ;Îª«∏e πμd á«∏N ∞``dCG Ú©°ùJ …ƒàëj ’QÉc
»gh ;á«dhCG ÉjÓN øY IQÉÑY É¡æe % 59 ∑Éæg âfÉch .Iôe øjöûY …OÉ©dG
ÒZ É¡æμd ,áÑ«gQ áYöùH É``¡LÉàfEG ” áã«ÑN ájhÉØª«d ¬Ñ°T ÉjÓN ø``Y IQÉÑY
¢Vôe ‘ .Ék eÉ“ IQƒ£àe á``jhÉØª«d ÉjÓN ¤EG ∫ƒëàdGh è°†ædG ≈``∏Y IQOÉb
ºàj ,iôNC’G ¿ÉWöùdG ´Gƒ``fCG ¢†©H ‘ Éªc ,IOÉ◊G ájhÉØª«∏dG É``«ª«cƒ∏dG
è°†ædG ‘ ¢†eÉZ •ƒ``Ñgh á«fÉWöùdG É``jÓî∏d •ôØŸG êÉàfE’G Ú``H ™ª÷G
É¡æμd ,ÒÑc •GôaEÉH ájhÉØª«d ¬``Ñ°T ÉjÓN êÉàfEG ºàj Gòdh .ÉjÓî∏d »``©«Ñ£dG
á«©«Ñ£dG É¡àØ«XƒH Ωƒ≤J ¿CG ™«£à°ùJ ’ »¡a ;è°†ædG ≈``∏Y IQOÉb ÒZ ¿ƒμJ
Iôah ºZQ »YÉæe ∞©°†H á``HÉ°üe ’QÉc âfÉc .äÉHhôμ«ŸG á``ëaÉμe ‘
.á«YÉæŸG ÉjÓÿG
º¶©dG ´Éîf áæ«Y âfÉc .º¶©dG ´Éîf ‘ AÉ°†«ÑdG ΩódG äGôc êÉàfEG º``àj
âjCGQ …òdG Ωƒ«dG ìÉÑ°U ‘ ô¡éŸG â– É¡à°üëa »àdG áæ«©dG ∂∏J ,’QÉμd
45
º¶àæe ÒZ GóH ¬fCG ºZQh .Ò£N ƒëf ≈∏Y á«©«ÑW ÒZ ,Iôe ∫hCG ’QÉc ¬``«a
-ôeC’G ™bGh ‘ ƒ°†Y- è«°ùf øY IQÉÑY º¶©dG ´Éîf ¿EÉa ,Ék jôgÉX πμ°ûdG
á«◊G äÉæ«©dG …ƒà– Ék ``«£‰h .Ú¨dÉÑdG iód ΩódG èàp æj å«ëH á``jÉ¨∏d º¶æe
äÉμjƒ°ûdG √òg πNGOh ,º¶©dG øe spicule áμjr ƒn °To ≈∏Y º¶©dG ´Éîf øe
q ;á«eÉædG ΩódG äGô``c øe kGQõo Lo ó``‚
” ó≤dh .ójóL ΩO ø``jƒμàd äÉfÉ°†M
iôNCG ó©H äÉë«Ø°U äCÓe ó``≤d .’QÉc ΩO ‘ Ék eÉ“ áeƒ¶æŸG √òg Ò`èóJ
¬∏μ«gh ¬à«æH â°ùª£a ,´ÉîædÉH á°UÉÿG áMÉ°ùŸG áã«ÑÿG á«dhC’G ÉjÓÿG øe
.ΩO …CG êÉàfE’ áMÉ°ùe ∑ÎJ ⁄h ,πeÉμdÉH
äGôc OóY ¢†ØîfG ó≤d .»``Lƒdƒ«°ùa QÉ«¡fG ∂°Th ≈∏Y ’QÉc â``fÉc
πeÉμdG óŸG ‘ ¬àª¡e AGOCG ≈∏Y kGQOÉb É¡eO øμj ⁄ å«ëH É¡jód AGôª◊G ΩódG
,ádÉ◊G ïjQÉJ AÉYóà°SG óæY ,´Gó°üdG äÉHƒæH ÉgQƒ©°T ¿Éch) Úé°ùcC’ÉH
,ájƒeódG äÉë«Ø°üdG äQÉ``¡fG ó≤d .(Úé°ùcC’G ¢ü≤f äÉeÓY ¤hCG ƒ``g
¤EG iOCG É``Ã ,Ék Ñjô≤J ôØ°üdG ≈``àM ,ΩódG §∏Œ ø``Y ádhDƒ°ùŸG ÉjÓÿG »``gh
.äÉeóμH É¡àHÉ°UEG
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¤EG áLÉëH âfÉch .á«dÉY IQÉ¡e Ö∏£àj É¡LÓY ¿Éc
‘ …ODƒ«°S »``FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ΩGóîà°SG ø``μd ,É«ª«cƒ∏dG ≈``∏Y AÉ``°†≤∏d
ƒëf iƒbCG áLQóH É¡©aóf Éæc .á«≤Ñàe á«©«ÑW ΩO äGôc …CG ÒeóJ ¤EG πHÉ≤ŸG
ó«MƒdG êhôÿG ≥jôW ¿Éc ,’QÉμ``d áÑ°ùædÉH .ÉgPÉ≤fE’ ádhÉfi ‘ á``jhÉ¡dG
.¬æe óH ’ …òdG ≥jô£dG áHÉãÃ
ttt
‘ ,∑Qƒjƒ«f áj’ƒH ,ƒ∏aÉH áæjóe ‘ Sidney Farber ô``HQÉa Êó«°S ó``dho
46
ôLÉg ó≤dh .ÚdôH áæjóe ‘ ƒ``°ûJÒa IÉah øe óMGh ΩÉY ó©H ,1903 ΩÉ``Y
¤EG ,óf’ƒH ‘ ≥``HÉ°S ìÓe ƒgh ,Simon Farber ô``HQÉa ¿ƒÁÉ°S ,√ó``dGh
á∏FÉ©dG â°TÉY .ÚeCÉà∏d ádÉch ‘ πªYh öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ôNGhCG ‘ ÉμjôeCG
∫hõ©e …Oƒ¡j ™ªà› ‘ ,áæjóª∏d á«böûdG áaÉ◊G ≈∏Y á©°VGƒàe ±hôX ‘
∫ÉªYh äÓfi ∑Óq eo ¬æ£≤j ,IÒãc äÉbhCG ‘ Ék jOÉ°üàbG Üô£°†eh ≥``∏ëh
ƒëf √AÉæHCG ™aój ôHQÉa ¿Éc .¿ƒdƒéàe ¿ƒ©FÉHh äÉ``HÉ°ùM ÜÉàq ch ™fÉ°üe
ºàj ¿Éc .á«dÉY á``«ÁOÉcCG äÉLQO Æƒ``∏H øe Gƒæμªàa ,π∏c ¿hO ìÉ``éædG
ájõ«∏‚E’Gh á«fÉŸC’G É`èCG ,∫õæŸG øe …ƒ∏©dG ≥HÉ£dG ‘ á``jOƒ¡«dÉH çóëàdG
ÈcC’G ôHQÉa ¿Éc É`è kGÒãc .»∏Ø°ùdG ≥``HÉ£dG ‘ Éª¡H çóëàdG º``àj ¿Éμ`à
¿CG Ék ©bƒàe ,AÉ°û©dG IóFÉe ≈``∏Y É¡©°†jh ∫õæŸG ¤EG á«°SQóe Ék Ñàc Ö``ë£°üj
.√GƒàëÃ π°üØe ôjô≤àH ¬d »JCÉj ºK ¬«a Ée ø≤àjh Ék HÉàc πØW πc QÉàîj
áÄ«ÑdG √ò``g ‘ ,öûY á©HQCG ø``ª°V ådÉãdG π``Ø£dG ƒgh ,Êó``«°S í`àÉc
o ‘ á``Ø°ù∏ØdGh AÉ``«MC’G º∏Y ¢``SQO .á``ª«¶©dG äÉ``©∏£àdÉH á``Ä∏àªŸG
á«∏q μdG
‘ ¿ÉªμdG á``dBG ≈∏Y ±õ©j ¿Éch ,1923 ΩÉ``Y ƒ∏aÉH á``©eÉL ‘ êô``îJh
çóëàdG ‘ ¬àMÉ°üØd kGô``¶fh .»©eÉ÷G ¬ª«∏©J ºYód á«≤«°SƒŸG ä’É``°üdG
Heidelberg êÒ``ÑdójÉg ø`è πμ``H Ö``£dG ∫É``› ‘ ÜQó``J ,á``«fÉŸC’ÉH
ÖW ÖdÉ£c ¬d Ék fÉμe óLh ,É«fÉŸCG ‘ ´ôH É`èóæYh .Freiburg êÈjGôah
ájôFGódG á∏MôdG øμJ ⁄) .ø£°SƒH ‘ á«Ñ£dG OQÉaQÉg á«∏μH á«fÉãdG á``æ°ùdG ‘
≈∏Y kGÒãc Qò©J ó≤d .á`àƒdCÉe ÒZ êÒÑdó«g ÈY ø£°SƒH ¤EG ∑Qƒ``jƒ«f øe
≈∏Y Gƒ∏°üëj ¿CG øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æjöû©dG ∞°üàæe ‘ Oƒ¡«dG á``Ñ∏£dG
∂dP ‘ Gƒë‚ É`è Ék ÑdÉZ º¡æμd ;Éμ``jôeCG πNGO Ö£dG äÉ``«∏c ‘ ¿Éμ`è
47
á°SGQO ¤EG IOƒ©dG πÑb ,á``«fÉŸC’G ≈àMh πH ,á«HhQhC’G Ö£dG äÉ``«∏c iód
√óLh .Öjô¨c OQÉaQÉg ¤EG ôHQÉa π°Uh Gòdh .(á«∏°UC’G ºgOÓH ‘ Ö£dG
kGô¶f ;∂dP πc øe IÉfÉ©ŸG Ék °†jCG ¬«∏Y äóHh ,¥É£jo ’h Ék °Sô£¨àe √DhÓ`èR
πμ°ûdÉH Ωõà∏j ¿Éc .πÑb øe É¡ª∏©J ób ¿Éc ¢ShQO º∏©àd kGô£°†e ¿Éc ¬fC’
™àªàjh ,≥fCÉàdGh ôgÉ¶ŸG ‘ äÉ«ª°SôdÉH ∂°ùªàj ,π«°UÉØàdÉH Ék «æ©eh Ék ≤«bOh
Four-Button ó«°S ¿ƒJÉH-Qƒa º°SG ¬«∏Y ≥∏WCGo Ée ¿ÉYöSh .Qƒ°†◊G Iƒ≤H
∫ƒ°üØdG ‘ á«ª°SQ ∫ò``H AGóJQG ƒëf ¬∏«Ÿ (QGQRCG á``©HQC’G Ö``MÉ°U) Sid
.á«°SGQódG
øe äÉ«æjöû©dG ôNGhCG ‘ ¢VGôeC’G º``∏Y ‘ Ωó≤àŸG ¬ÑjQóJ ôHQÉa π``ªcCG
≈Ø°ûà°ùe ‘ πeÉc ΩGhóH ¢VGôeCG »°UÉ°üàNG ∫hCG íÑ°UCGh ,øjöû©dG ¿ô≤dG
Ék HÉàch ∫ÉØWC’G ΩGQhCG ∞«æ°üJ ‘ ák ©FGQ ák °SGQO Öàch .ø£°SƒH ‘ ∫ÉØWC’G
…òdGh ,The Postmortem Examination »``ëjöûàdG ¢``üëØdG ¿Gƒ``æ©H
∫ƒ∏ëHh .™°SGh ¥É``£f ≈∏Y ∫ÉéŸG ‘ á``«μ«°SÓμdG ™LGôŸG ó``MCG È``ào YG
á«Ø∏ÿG áaô¨dG ‘ ¬``àfÉμe òNCG ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«KÓãdG ∞``°üàæe
.(≈JƒŸG Ö«ÑW) – RQÉH ¢VGôeCG »°UÉ°üàNÉc ≈Ø°ûà°ùª∏d
‘ ¬°Sƒ∏L AÉæKCGh .Ék ©aO ¬©aój ∫GR É`è ≈°VôŸG á÷É©Ã ôHQÉa ∞¨°T ø``μd
Iôμa ¬d âM’ ,1947 ΩÉY ∞«°U ‘ ≈Ø°ûà°ùŸG øe »àëàdG ≥HÉ£dÉH √Èàfl
¬eÉªàgG õcôj ¿CG ,¿ÉWöùdG Qƒ°U ™«ªL ÚH øe ,QÉàNG ó≤d :áª p¡∏e Ió«Mh
º¡Ødh .∫ÉØWC’G É«ª«cƒd :Ak É``°ü©à°SGh ák HGôZ ´GƒfC’G ÌcCG ø`è óMGh ≈∏Y
;Ió≤©ŸG ¬JóYÉb øe CGóÑJ ¿CG ,ôHQÉa ¬£n Ñn ær à°SG ÉŸ Ék ≤ah ,∂«∏Y ,πμc ¿ÉWöùdG
É«ª«cƒ∏dG ¢Vôe π``ªà°ûj ,Iójó©dG ¬°UGƒN ºZQh .¬``d »àëàdG ≥HÉ£dG ø`è
48
.¬°SÉ«b á«fÉμeEG »gh ,OôØàe ƒëf ≈∏Y áHGòL á«°UÉN ≈∏Y
¿CG º∏©dG ≈``∏Y Öéj ,Ée Iô``gÉX º¡Ødh .AÉ°üME’Gh ó``©dÉH
q º``∏©dG CGó``Ñj
¿Éc GPEG .’k hCG É¡°ù«≤j ¿CG ¬``«∏Y Öéj ,á«Yƒ°VƒÃ É¡Ø°Uƒdh ;’k hCG É``¡Ø°üj
OGó©J πªY ¤EG áLÉëH ø``ëæa ,…ƒb º∏Y ¤EG ¿ÉWöùdG ÖW πjƒ– Ö``éj
.É¡«∏Y óªà©jo QGôμà∏d á∏HÉb á≤jô£H ¬°SÉ«b …CG ;Ée Ék Yƒf ¿ÉWöùdG
¿ÉWöùdG øe ôNBG ´ƒf …CG øY ∞``∏àîj É«ª«cƒ∏dG ¢Vôe ¿Éc ,Éæg ø`èh
ÚfôdÉH ô``jƒ°üàdGh CT scan á``«©£≤ŸG á``©°TC’G πÑb É`è ⁄É``Y ‘h .Ék ``Ñjô≤J
ΩQh ºéM ‘ Ò¨àdG ¢``SÉ«b Ék «∏ªY π«ëà°ùŸG ø`è ¿Éc ,MRI »``°ù«WÉæ¨ŸG
’ Ée ¢SÉ«b ∂``æμÁ Óa :áMGôL ¿hO …ó``ãdG hCG áFôdG ‘ »``∏NGO Ö``∏°U
‘ ájôëH íÑ°ùj …òdG ,É``«ª«cƒ∏dG ¢Vôe ¢SÉ«b øμÁ øμd .¬àjDhQ ∂``æμÁ
hCG ΩódG øe áæ«Y Öë°S ≥jôW øY ;É¡°ùØf ΩódG ÉjÓN ¢SÉ«b ádƒ¡°ùH ,Ωó``dG
.ô¡éŸG â– É¡°üëah º¶©dG ´Éîf
…CG ¿EÉa ,ôHQÉa §Ñæà°SG Éªc ,√DhÉ°üMEGh É«ª«cƒ∏dG óY
q øμªŸG øe ¿Éc GPEG
QÉÑàN’ ¬ª««≤J øμÁ –ΩódG ‘ ¿GQhó∏d á«FÉ«ª«c IOÉe ∫É°SQEG π≤æd– πNóJ
‘ äƒ“ hCG ƒªæJ »gh ÉjÓÿG ájDhQ ¬æμÁ ¿Éc .AÉ«MC’G ≈°VôŸG ‘ ¬``à«dÉ©a
øe π©ØdÉH øμ“ óbh .Ée QÉ≤Y π°ûa hCG ìÉ‚ ¢SÉ«b ‘ ∂dP ΩGóîà°SGh ΩódG
.¿ÉWöùdG ¢Vôe ≈∏Y (áHôŒ) AGôLEG
,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿGh äÉ«æ«©HQC’G ‘h .IôμØdÉH ôHQÉa Ï`ò
p a
ôgGƒ¶dG º¡Ød á£«°ùH êPÉ``‰ ΩGóîà°SG IôμØd Ú«Lƒdƒ«ÑdG ÜÉ``Ñ°T ¢ùª–
øe CGóÑj êPƒ‰ AÉæÑH ¿ƒ``μj Ée π°†aCG ≈∏Y ó«≤©àdG º¡a º``àj ¿Éch .Ió``≤©ŸG
,ÉjÒàμÑdG πãe ,á«∏ÿG Ió«Mh AÉ«MC’G Éæd ∞°ûμJ ¿CG øμªŸG øªa .IóYÉ≤dG
49
⁄ÉY ø∏©«°S º°ùM πμHh .öûÑdG π``ãe ÉjÓÿG IOó©àe IÒÑc äÉfGƒ«M π``ªY
¿CG 1954 ΩÉY ‘ Jacque Monod Oƒfƒe ∑É``L »°ùfôØdG ájƒ«◊G AÉ``«ª«μdG
≈∏Y ≥Ñ£æj ¿CG Öéj ájô¡éŸG E. coli …’ƒc …E’G ÉjÒàμH ≈∏Y ≥Ñ£æj Ée
.Ék °†jCG ∫É«aC’G
Gòg øªa q ,ôHQÉØd á``Ñ°ùædÉH
p .»Lƒdƒ«ÑdG êPƒ``ªædG Gòg É«ª«cƒ∏dG â°üÿ
n §Ñæà°ùjh Qó≤«°S
´GƒfCÓd kGó«≤©J ÌcC’G ⁄É©dG q ,»``£ªædG ÒZ §«°ùÑdG øFÉμdG
¬à©«Ñ£H ¿Éc .π«ØdG ‘ Ò``μØàdG ÉjÒàμÑdG ¬ª∏u ©à°S ;¿É``WöùdG øe iô``NC’G
.ájõjôZ á©jöS IõØb ≥≤M Ék °†jCG Éægh .Ék ©aóæe ¿ƒμj Ée kGÒãch ,Ék ©jöS kGôμØe
ìÉÑ°üdG ∂dP ‘ ¬∏ª©e π``NGO √QÉ¶àfG ‘ ∑Qƒjƒ«f øe »JB’G Oô``£dG ¿Éc
OGƒª∏d á«LÉLõdG ôjQGƒ≤dG Öë°ùjh ,¬ëàØj ¿Éc Éªæ«Hh .Èª°ùjO ô¡°T øe
‘ Ék eÉ“ kGó``jóL Ék ≤jôW ≥``°ûj ¿Éc ¬fCG QOÉ``f ƒëf ≈``∏Y ∑QOCG ,á``«FÉ«ª«μdG
.¿ÉWöùdG ¢VôÃ ÒμØàdG
50
' ) *+, +-. /
√ÒKCÉJ ió`è ™e Ö``°SÉæàJ ’ É«ª«cƒ∏dG ¢``VôŸ á«Ñ£dG á``«ªgC’G âfÉc É`è kÉ``ªFGO)
áª¶àæŸG á÷É©ŸG ‘ É¡à¡LGƒe ºàJ »àdG äÓμ°ûŸG âqdO ó≤d ,ôeC’G ™bGh ‘ ..»∏©ØdG
.(πμc ¿ÉWöùdG çÉëHCG É¡«a âeós ≤J »àdG áeÉ©dG äÉgÉŒ’G ≈∏Y É«ª«cƒ∏d
7'
q $)v w
g x!'3y: z T6
{AQRL=RQ |MBC>?} ~@@P>x K V=P@NF P=L KRPQFL >MC>EPR
πãªàj ∂dP ¿Éc Ée IOÉY ..öûàæŸG ¿ÉWöùdG êÓY ‘ äÉMÉ‚ á©°†H ≥«≤– ” ó≤d)
.(Oô£q e πμ°ûH ¢†jôŸG ºéM ô¨°üj Éªæ«H Èμj ΩQƒdG ºéM ¿CG á¶MÓe ‘
7

"_ !% x)v
_: 6
{A=Q RF@A} |=> VM?> A V=P@N=AAN >MC>EPRx QLA L=> K> A P?RB@>F
‘ á«FÉ«ª«c OGƒ`è …ƒàëj …òdG ô``HQÉa Êó«°S OôW π``°Uh ¿CG ±OÉ``°U
øe áYƒª› ⁄É©dG ΩÉeCG ∞°ûμàJ âfÉc .Ö£dG ïjQÉJ ‘ á«ªgC’G á¨dÉH á¶◊
äÉ«æ«©HQC’G ôNGhCG ‘ äGOÉ``«©dGh äGÈàîŸG ‘ á«f’ó«°üdG äÉaÉ°ûàc’G
ÒbÉ≤©dG √ò``g ÌcCG »g á``jƒ«◊G äGOÉ°†ŸG â``fÉch .øjöû©dG ¿ô``≤dG ø`è
âaõæp ào °SG »àdG áª«≤dG
q á``«FÉ«ª«μdG IOÉŸG ∂∏J- Ú∏«°ùæÑdG êÉàfEG º``àa .Iô¡°T
IOÉYEG â“ ,1939 ΩÉ``Y ‘) á«fÉãdG á«ŸÉ©dG Üô``◊G ∫ÓN Iô£b ôNBG ≈``àM
πc ≈∏Y ®ÉØë∏d ¬``H Gƒ÷ƒY øjòdG ≈``°VôŸG ∫ƒH øe QÉ``≤©dG ¢`ÙÓîà°SG
äÉfƒdÉ÷G ±’BG ™°ùnn J áªî°V á«YhCG ‘ É¡LÉàfEG ”h –(IÒNC’G äÉ``Äjõ÷G
Merck ∑Òe âeÉb ÉeóæY ,1942 ΩÉ``Y ‘h .äÉ«æ«°ùªÿG πFGhCG ∫ƒ``∏ëH
øe ΩGôL ∞°üfh á``°ùªN ≠∏Ñj É¡fRh– Ú``∏«°ùæÑdG øe á``©aO ∫hCG ø``ë°ûH
51
OÉ°†ŸG Gòg øe πeÉμdG ¿hõ``îŸG ∞°üf πãq “ á«ªμdG ∂∏J â``fÉc –QÉ≤©dG
áªî°V äÉ«ªμH Ú∏°ùæÑdG êÉàfEG ” ,äGƒæ°S öûY ó©Hh .ÉμjôeCG ‘ …ƒ«◊G
øªK …CG ;áYôé∏d äÉ``àæ°S ™HQCG ¤EG √ô``©°S ¢†ØîfG å«ëH IÒ``Ñc á``«dÉ©ØH
.Ö«∏◊G øe ¿ƒdÉL ∞°üf áØ∏μJ
∫ƒμ«æ«ØeGQƒ∏c :Ú∏°ùæÑdG ÜÉ≤YCG ‘ iôNCG ájƒ«M äGOÉ°†e äô``¡Xh
ΩÉ``Y ‘ tetracycline Ú``∏μ«°SGÎJh 1947 ΩÉ``Y ‘ chloramphenicol
ƒg ™FGQ ô``NBG …ƒ«M OÉ``°†e á``«≤æJ â``“ É`èóæY ,1949 AÉ``à°T ‘ .1948
ÜƒÑM ¿õîŸ mPÉfi AÉæa øe øØ©dG øe á∏àc øe streptomycin Ú°ù«eƒàHÎ°S
êÓ©dG) :É¡aÓZ ≈∏Y á«dÉàdG IQÉÑ©dG Time ËÉJ á∏› äRôHCG ,êÉLO áYQõÃ
πNGO Ió«©H á``jhGR ‘ ó«eô≤dG øe ≈``æÑe ‘h .(ÉædRÉæŸ »``Ø∏ÿG AÉ``æØdG ‘
»°UÉ°üàNG ∑É``æg ¿Éc ,ôHQÉØd »Ø∏ÿG AÉ``æØdG å«M ,∫ÉØWC’G ≈``Ø°ûà°ùe
π∏°T ¢ShÒa ´Qõà°ùj John Enders RQó``fEG ¿ƒL ≈Yójo É``«Lƒdƒ«Hhôμ«e
»g √òg âfÉch ,á``«fGƒ£°SCG á``«μ«à°SÓH ¥QGhO ‘ poliovirus ∫É``ØWC’G
∂dÉ°Sh Sabin ÚHÉ°ùd ∫ÉØWC’G π∏°T äÉMÉ≤d ôjƒ£àH â∏éY
q Iƒ``£N ∫hCG
øμj ⁄ ,1950 ΩÉY ∫ƒ∏ëÑa ;¢ûgóe ∫ó©Ã IójóL ÒbÉ≤Y äô¡Xh .Salk
öûY òæe ’EG Ék ahô©e ™FÉ°ûdG »``Ñ£dG ΩGóîà°S’G ‘ ájhOC’G ∞°üf øe Ì``cCG
.Ö°ùëa äGƒæ°S
‘ ä’ƒ– øe çóM Ée ƒg ábQÉÿG ÒbÉ≤©dG √òg øe á«ªgCG ÌcC’G π©dh
‘ ájQòL äGÒ«¨J ¤EG äOCG »àdGh á«ë°üdG äGOÉ©dGh áeÉ©dG áë°üdG ∫É``›
ihóY »gh ,OƒØ«àdG ≈ªM â°TÓJ óbh .¢VôŸÉH »eƒ≤dG »æWƒdG »``YƒdG
Ò¡£J ó©H ,´ƒÑ°SCG ‘ É``¡∏ªcCÉH AÉ«MCG IOÉHEG ¤EG É``gQÉ°ûàfG …ODƒj ¿CG ø``μÁ
52
øe ¥É£ædG á©°SGh Oƒ``¡L á£°SGƒH ¿óŸG øe ójó©∏d áKƒ∏ŸG √É``«ŸG äGOGóeEG
…òdG á©ª°ùdG Å«°S (¢†«HC’G ¿ƒYÉ£dG) ∂dP ,π°ùdG
t ≈àMh πH .ájó∏ÑdG πÑbp
¤EG ¬KhóM á``Ñ°ùf â°†ØîfG ó≤a ;≈``ØàNG ,öûY ™°SÉàdG ¿ô``≤dG ‘ ö``ûàfG
ø°ù– ¤EG ÒÑc πμ°ûH ∂dP iõ©jh ,1940h 1910 »eÉY ÚH Éª«a ∞°üædG
™bƒàŸG ôª©dG §``°Sƒàe ™ØJQGh .áeÉ©dG á``ë°üdG Oƒ¡Lh »ë°üdG ±ö``üdG
ÈcCG ájôªY IõØb ó©j Ée ,¿ôb ∞°üf ∫ÓN Ék eÉY 68 ¤EG 47 øe ¿Éμ``jôeCÓd
.á≤HÉ°S ¿hôb IóY QGóe ≈∏Y ¬≤«≤– ” É‡
ádÉ©ØdG IQó``≤dG Üô◊G ó©H É`è Ö£d áë°SÉμdG äÉ``MÉéædG â``ë°VhCG
äÉ«Ø°ûà°ùŸG OóY OGORG ó≤a .á«μjôeC’G IÉ«◊G ‘ á«æ≤àdGh º∏©∏d á«∏jƒëàdGh
Ék Ñjô≤J ójóL ≈Ø°ûà°ùe ∞dCG ìÉààaG ” å«M ,1960h 1945 »eÉY ÚH É``ª«a
Éª«a äÉ«Ø°ûà°ùŸG Gƒ∏NO øjòdG ≈°VôŸG OóY ≠∏Hh ;OÓ``ÑdG AÉëfCG ™«ªL ‘
7 ÚH Ée ºgOóY ìhGôJ å«M ,∞©°†dG øe ÌcCG 1952h 1935 »`èÉY ÚH
,á«ë°üdG ájÉYôdG iƒà°ùe IOÉjõHh .áæ°ùdG ‘ ¢``†jôe ¿ƒ«∏e 17 ¤EG ÚjÓe
¿Éc ÉeóæY) :áÑ∏£dG ó``MCG í°VhCG Éªch .»Ñ£dG AÉØ°ûdÉH äÉ``©bƒàdG äOGR
,¬àdÉ◊ Oófi êÓY OƒLh Ωó©H ¬°†jôe Èîj ¿CG AÉÑWC’G óMCG ≈∏Y Ö``Lƒàj
.(√öüY ÖcGƒj Ö«Ñ£dG ¿Éc ¿EG ∫AÉ°ùàj hCG áfÉ¡ŸÉH ô©°ûj (¢†jôŸG) ¿Éc
¿óŸG ‘ äÉ``LÓ©dG ÒaƒàH º``∏ëj ÜÉÑ°ûdG ø`è π«L ∑É``æg ¿Éc ,Gò``d
hCG ¢Vôe ¿hO ø`è IÉ«M πLCG øe äÉLÓY ;á«ë°üdGh Ió``jó÷G á``jö†◊G
º¡°ùØfCÉH GƒeQ Gò``dh ,IÉ«◊G ájQGôªà°SG Iô``μa º¡YhQ øe äCGógh .IÉ`àh
,ÜQÉ≤dG º``éëH Rôμ«HOƒà°S äGQÉ``«°S :á«cÓ¡à°S’G ™``∏°ùdG ø``°†M ‘
n H
∫RÉæe ,ƒjOGQ Iõ``¡LCG ,¿ƒjõØ∏J Iõ¡LCG ,»YÉæ°üdG ô``jô◊G øe ágQÉa ∫ò``p
53
‘ .¢ùHÓe ä’É``°ùZ ,AGƒ``°û∏d äÉ``jGƒ°T

q ,∞``dƒL á``jófCG ,äÓ``£©∏d
¢ùWÉ£Ñ∏d π≤M ≈∏Y »æHo ±GôWC’G »eGÎe »M øY IQÉÑY ƒgh ,¿hÉ``à«Ø«d
ådÉãdG õcôŸG ‘ ¿B’G (¢``VôŸG) »``JCÉj –ájõeQ É``«HƒJƒj– ófÓjBG „ƒ``d ‘
.(∫ÉØWC’G á«HôJ)h (á``«dÉŸG OQGƒŸG) ó©H ∂``dPh (±hÉîŸG) áªFÉb ø``ª°V
ÒZ áLQóH ∫ÉØWC’G á``«HôJ ádCÉ°ùÃ »eƒ≤dG ∫É¨°ûf’G OGR ó``≤d ,á``≤«≤◊G ‘
m¿GƒK ™Ñ°S πc πØW ódƒj ¿Éch ;äÉÑãH áHƒ°üÿG iƒà°ùe ™ØJQGh .á``bƒÑ°ùe
åjÈdÉL ¿ƒL OÉ°üàb’G ⁄ÉY ∞°Uh óM ≈∏Yh .1957 ΩÉY ‘ Éμ``jôeCG ‘
ºFGO ÜÉÑ°T á∏Môe ‘ ¬°ùØf π«îJ (áÑîædG ™ªà›) ¿EÉ`à ,John Galbraith
.ô¡≤jo ’ …òdG ™ªàéŸG ;ájóHC’G áë°üdÉH ¿Éª°V ¬©eh
ttt
Ωó≤àdG IÒ°ùe ‘ •ƒ``≤°ùdG ¿ÉWöùdG ΩhÉb ,¢``VGôeC’G πc ÚH øe ø``μd
ƒ°†Y ≈∏Y Qƒ°ü≤e ¬fCG …CG) Ék «©°Vƒe ¢``VôŸG ¿ƒμj ¿CG ádÉM ‘ .IQƒ``còŸG
á°Uôa ∑Éæg ¿ƒμJ ,(áæμ‡ áMGô÷G á£°SGƒH ¬``àdGREG ¿ƒμJ Oófi ™``°Vƒe hCG
≥∏£jo ¿Éc ÉªÑ°ùM ,extirpations ∫É``°üÄà°S’G äÉ``«∏ªY âfÉc .¬``LÓ©d
.öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ‘ á``MGôé∏d IÒÑμdG äGQƒ£à∏d çGÒe á``HÉãÃ ,É¡«∏Y
…óã∏d …QòL ∫É°üÄà°SÉH …óãdG ‘ ádõ©æe áã«ÑN á∏àc ádGREG øe ø``μªàdG ”
≈Ø°ûà°ùe ‘ William Halsted ó«à°ùdÉg ΩÉ«∏jh º«¶©dG ìGô÷G ¬«∏Y ±öTCG
á©°TC’G ±É°ûàcÉHh .öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«©°ùàdG ‘ õæμHƒg õfƒL
Ék °†jCG ´É©°TE’G Ωóîào °SG ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe ∫hC’G ó≤©dG ‘ X-ray á«æ«°ùdG
.á«©°VƒŸG øcÉeC’G ‘ á«eQƒdG ÉjÓÿG πà≤d
¢†eÉZ ¿É«c ;á«ª∏©dG á«MÉædG øe Oƒ°SCG ¥hóæ°U áHÉãÃ ¿ÉWöùdG »≤H øμd
54
êÓ©d .IòaÉf á«ÑW IÒ°üÑH ¬``à÷É©e øe ’k óH á∏ª÷G ≈∏Y ¬dÉ°üÄà°SG π``°†Øjo
¿Éà«é«JGÎ°SEG AÉÑWC’G iód ¿Éc ,(Ék eÉ“ ¬æe AÉØ°ûdG øμÁ ¿Éc ¿EG) ¿É``WöùdG
™°†ÑŸG ÚH Ée QÉ«ÿG …CG ;´É``©°TE’ÉH ¬à÷É©e hCG Ék ``«MGôL ΩQƒdG ≥°T :§``≤a
.øNÉ°ùdG ´É©°ûdGh OQÉÑdG
á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG ΩGóîà°SÉH ¬``HQÉŒ ôHQÉa CGóÑj ¿CG π``Ñb ,1937 ƒ``jÉe ‘
í°ùŸG) ¬àª°SCG É`è Fortune ø``°ûJQƒa á∏› äöûf ,Ék ``Ñjô≤J äGƒæ°S ö``û©H
:‹ÉàdG ƒëædG ≈``∏Y Ék æÄª£e ôjô≤àdG ø``μj ⁄ .¿ÉWöùdG Ö``£d (»`èGQƒfÉÑdG
AGƒ°S ,êÓ©∏d ójóL CGó``Ñe OƒLh ¤EG π°UƒàdG Ωó``Y »g áYhôŸG
q á``≤«≤◊G)
.á«fÉ°ùfEGh á«dÉ©a ÌcCG íÑ°üàd êÓ©dG ¥ôW äQƒ£J ..ájÉbƒdG hCG AÉØ°ûà°SÓd
Ò¡£J hCG ôjóîJ ¿hO º``àJ »àdG áYQÉÑdG Ò``Z áMGô÷G øY á``°VÉ©à°S’G ”h
.™«aQ »``æa ø°ùëàH º``°ùàJ »àdG á``ŸDƒŸG ÒZ á``ãjó◊G á``MGô÷G ΩGó``îà°SÉH
≈°VôŸ á«°VÉŸG ∫É«LC’G º◊ ‘ πcCÉ``J âfÉc »àdG ájhÉμdG OGƒŸG äQÉ``°Uh
øμd ..ΩƒjOGôdGh á«æ«°ùdG á©°TC’G ΩGóîà°SÉH ´É©°TE’G π°†ØH ák Áób ¿ÉWöùdG
§≤a øjCGóÑe ≈∏Y πªà°ûj ∫GR Ée ¿ÉWöùdG (êÓY) ¿CG ÉgOÉØe á≤«≤M ≈``≤ÑJ
á©°TC’ÉH ÊÉãdGh áMGô÷ÉH ∫hC’G) √ÒeóJh »°Vôn nŸG è«°ùædG ∫É``°üÄà°SG :Éªg
.(iôNCG πFÉ°Sh äÉÑKEG ºàj ⁄ .(á«æ«°ùdG
Cancer: The (º«¶©dG ΩÓ``¶dG :¿ÉWöùdG) ¿Gƒæ©H ø``°ûJQƒa ∫É≤e AÉL
ƒg Ée Qó≤H »°SÉ«°S (ΩÓ``¶dG) Gòg ¿CG ¿ƒ``ØdDƒŸG ó``cCGh ,Great Darkness
¬H •ÉMCG …òdG »Ñ£dG ¢Vƒª¨dG Ió°ûd kGô¶f Ék ≤dÉY ¿ÉWöùdG ÖW ¿Éc .»ÑW
k °†a
Qó°üe 24 øe ÌcCG ∑Éæg) :¿ÉWöùdG çÉëHC’ πeÉ°ûdG ∫É``ªgE’G øY Ó
ìhGÎjh .á«°SÉ°SC’G ¿ÉWöùdG çÉëHC’ á°ü°üfl IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ πjƒ“
55
≈àMh Q’hO 500 ƒ``ëf øe IQƒcòŸG πjƒªàdG QOÉ``°üŸ ∫ÉŸG ¢SCGQ QGó``≤e
ÚjÓe 5 øY ™Ñ£dÉH ójõj ’ ∫É``ŸG ¢SCGQ ´ƒª› øμd ,Q’hO Êƒ«∏e AÉ``gR
Iôc IGQÉÑe IógÉ°ûŸ ≠∏ÑŸG Gòg å∏K ôWÉN Ö«W øY áeÉ©dG ≥Øæjh ..Q’hO
.(áª¡e Ωób
ójGõàŸG ƒªædG øe ¢†«≤ædG ≈∏Y çÉëHC’G πjƒ“ QOÉ°üe ‘ OƒcôdG ∞``≤jh
ÉμjôeCG ‘ Ék Xƒë∏eh kGOƒLƒe ™Ñ£dÉH ¿ÉWöùdG ¿Éc ó≤d .¬°ùØf ¢VôŸG RhÈd
¢VGôeC’G πX ‘ ÒÑc πμ°ûH ≈Øîàj ¿Éc ¬æμd ,ö``ûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ∫ÓN
∑QÉH πjhRhQ çó``– ÉeóæY ,1899 ‘h .™°SGh ƒ``ëf ≈∏Y Ék Yƒ«°T Ì``cC’G
≈£îàj …òdG Ωƒ«dG »JCÉ«°S ¬fCÉH ,ƒ∏aÉH øe Ò¡°T ìGôL ƒgh ,Roswell Park
ÖÑ°ùdG í``Ñ°ü«d ,π°ùdGh
t Oƒ``Ø«àdG ≈ªMh …Qó``÷G øe Ó k c ¿É``WöùdG ¬``«a
Oô› ¬JÉ¶MÓe QÉ``ÑàYG ” ,Ö©°ûdG ió``d IÉaƒdG ¤EG …ODƒ``j …òdG ¢``ù«FôdG
¬eÉjCG ≈°†b ,A»°T πc º``ZQ ,πLôd É¡«a Ék ¨dn ÉÑe äÉæ«ªîJ ;(á``Yhu ôe IAƒÑf)
âëÑ°UCG ,öû©dG äGƒæ°ùdG ájÉ¡f ‘ øμd .¿ÉWöùdG ¢Vôe ≈∏Y πª©j ¬«dÉ«dh
,OƒØ«àdG QÉ°Uh .ô``NBG ó©H Ék eƒj kGDƒÑæJ ÌcCGh ,Ék ``©jhôJ πbCG ∑QÉH äÉ``¶MÓe
.ójGõàe ƒëf ≈∏Y çhó◊G QOÉf ,á``∏«∏≤dG IôKÉæàŸG ä’É◊G ¢†©H øY kGó``«©H
.Ék eÉ“ ÉμjôeCG øe ≈ØàNG ,1949 ∫ƒ``∏ëHh ;…Qó÷G çhóM ∫ó©e §``Ñgh
¢VGôeC’G ≈£îàjh π©ØdÉH ¿ÉWöùdG ∫ó``©e ójGõàj ¿Éc ,∂dP ¿ƒ``°†Z ‘h
äÉ«aƒdG ∫ó©e ™ØJQGh .á∏JÉ≤dG ¢``VGôeC’G º∏q °So ‘ ¬≤jôW Ék μdÉ°S ,iô``NC’G
Ö∏¨Jh ,áÄŸG ‘ 29.8 áÑ°ùæH 1916h 1900 »eÉY ÚH Éª«a ¿ÉWöùdÉH §ÑJôŸG
πJÉ≤dG ƒg ¿ÉWöùdG íÑ°UCG ,1926 ΩÉY ∫ƒ∏ëHh .IÉaƒ∏d ÖÑ°ùc π``°ùdG
t ≈∏Y
.Ö∏≤dG ¢Vôe ó©H AÉL å«M ,Ö©°û∏d Ék Yƒ«°T ÌcC’G ÊÉãdG
56
AÉæH ∫ÓN ó«MƒdG ∫É``≤ŸG ƒg (º«¶©dG ΩÓ¶dG :¿É``WöùdG) ∫É≤e ø``μj ⁄
∂dP øe ƒjÉe ô¡°T »``Øa .¿ÉWöùdG √ÉŒ á≤°ùæŸG á«æWƒdG á``HÉéà°SÓd á``dÉM
,¿ÉWöùdG çÉëHCG ∫ƒM á«Øë°U äÉ≤«≤– Life ∞``j’ á∏› äôLCG ,ΩÉ©dG
q ∏p oŸG Qƒ©°ûdG â∏≤f å``«M
New õÁÉJ ∑Qƒjƒ«f á``Ø«ë°U äöûfh .¬°ùØf í``
.ƒ«fƒjh πjôHCG ‘ ,IójGõàŸG ¿ÉWöùdG ä’ó©e ∫ƒM øjôjô≤J York Times
,1937 ƒ«dƒj ‘ Time ËÉ``J á∏› äÉ``ëØ°U ≈∏Y ¿ÉWöùdG ô``¡X É`èóæYh
πFÉ°Sh ‘ Iójó°T ihóY áHÉãÃ (¿ÉWöùdG á∏μ°ûe) »ªu °So ÉÃ ΩÉªàg’G QÉ°U
.ΩÓYE’G
ttt
áª¶àæŸG á«æWƒdG á``HÉéà°S’G IOÉ``jõd áMhô£ŸG äÉ``MGÎb’G äOGR ó``≤d
øe ∫hC’G ó≤©dG π``FGhCG òæe ÉμjôeCG ‘ ΩÉ``¶àfÉH â©ØJQGh ,¿ÉWöùdG ó``°V
1907 ΩÉY ‘ ¿É``WöùdG »MGôL ø`è áYƒª› äó≤Yh .ø``jöû©dG ¿ô``≤dG
áª¶æe AÉ°ûfE’ ø£æ°TGƒH New Willard Hotel OQÓ``jh ƒ«f ¥ó``æa ‘ Ak É≤d
çÉëHC’ ¬LƒŸG
s πjƒªàdG øe ójõe ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d ¢Sô‚ƒμdG ≈∏Y §``¨°†∏d
çÉëHC’ á«μjôeC’G á«©ª÷G â«ª°So »àdG ,áª¶æŸG √òg âæμ“h .¿É``WöùdG
Ωó≤àdG øe Taft â`àÉJ ¢ù«FôdG ´É``æbEG øe ,1910 ΩÉY ∫ƒ``∏ëH ,¿É``WöùdG
ΩÉªàg’G ºZQh .¿ÉWöùdG çÉëHC’ ¢ü°üfl »æWh Èàfl á£îH ¢Sô‚ƒμ∏d
ä’hÉëŸG øe π«∏≤dG ó``©H ø£æ°TGh ‘ Oƒ¡÷G â©LGôJ ,á``£ÿÉH ‹hC’G
.»°SÉ«°ùdG ó«jCÉàdG ΩGó©fG ¤EG ÒÑc πμ°ûH ∂dP iõ©jh ,IôªãŸG
á£ÿG øe äGƒæ°S öûY ó©H ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æjöû©dG ô``NGhCG ‘h
p Wo »àdG
kGójóL Ék jóëàe ¿É``WöùdG çÉëHCG äó``Lh ,âaÉJ ¢ù«Fô∏d â``Mô
57
ó«æ©dG ≥HÉ°ùdG »eÉëŸG ∂dP ,Matthew Neely »∏«f ƒ«KÉe ƒg ™bƒàe ÒZh
»°†≤j ¿Éc …ò``dGh ,É«æ«LÒa â``°ùjh ‘ âfƒeÒa ø`è Ék °SÉªM ó``≤àŸGh
‘ IÒÑc IÈN ¬d øμJ ⁄ »``∏«f ¿CG ºZQh .ñƒ«°ûdG ¢``ù∏› ‘ ¤hC’G ¬``JÎa
äGƒæ°ùdG ‘ ¿ÉWöùdG äÉ«ah ‘ IÒÑμdG IOÉjõdG ßM’ ó≤a ,Ωƒ∏©dG á°SÉ«°S
ΩÉY ‘ Ék ØdCG 115 ¤EG 1911 ΩÉY ‘ ICGôeGh πLQ ∞dCG 70 øe ;á«°VÉŸG öû©dG
ÚjÓe 5 ÉgQób ICÉaÉμe ø``Y ø∏©j ¿CG ¢Sô‚ƒμdG øe »``∏«f Ö``∏Wh .1927
.(…öûÑdG ¿ÉWöùdG ±É≤jEG ¤EG …ODƒJ äÉeƒ∏©e) …C’
óMC’ IQƒ°U ≥``«∏©àd »ª∏©dG Å`àÉμŸG ¬Ñ°ûJ á``dòàÑe á``«é«JGÎ°SEG â``fÉc
.ádòàÑe áHÉéà°SG É¡æY º‚ óbh ,Ióª©dG Öàμe ‘ º¡«∏Y ¢†Ñ≤dG Üƒ``∏£ŸG
±’BG øe ¿É°†«a ‘ ø£æ°TGh ‘ »∏«f Öàμe ¥ô``Z ,á∏«∏b ™«HÉ°SCG ∫Ó``Nh
πc GƒYOq G øjòdG ¿ƒ``«fÉMhôdG AÉÑWC’Gh ¿ƒdÉLódG É¡∏°SQCG »``àdG äÉHÉ£ÿG
á©Ñ°ûe πjOÉæe ,ºgGôe ,äÉ¡Ñæe ,á«cÉμàMG OGƒe :¿ÉWöù∏d π«îàe
s êÓY
,π©ØdG OQ øe ¢Sô‚ƒμdG Ö``°†Z .∑QÉÑe AÉe ,IóYÉ°ùe πFÉ°Sh ,â``jõdÉH
…òdG ¿ÉWöùdG ≈``∏Y Iô£«°ùdG ´hö``ûŸ Q’hO 5000 ó``ªàYG á``jÉ¡ædG ‘h
≠∏ÑŸG øe §≤a áÄŸG ‘ 1 Ék ``Ñjô≤J ‹õg ƒëf ≈∏Y ™£àbG å«M ,»∏«f ¬``MôW
.á«fGõ«ŸG øe Üƒ∏£ŸG
ΩÉY ñƒ«°ûdG ¢ù∏› ‘ π``Á ’h πμj ’ …òdG »∏«f ÜÉ``îàfG IOÉYEG â``“
√ògh ,¿ÉWöùdG ó°V á``«æWh á∏ªM ¥ÓWE’ iôNCG kGOƒ¡L ∫ò``Hh ,1937
¢ù∏› ƒ°†Yh ,Homer Bone ¿ƒH ôeƒg ñƒ«°ûdG ¢ù∏› ƒ°†Y áfhÉ©Ã IôŸG
Gòg ‘ ¿É``WöùdG ¿Éc .Warren Magnuson ¿ƒ``°SƒæLÉe ¿QGh ÜGƒ``ædG
äöûfo »àdG ä’É≤ŸG äQÉKCG ó≤d .áeÉ©dG ¿ƒ«Y ‘ kGÒãc ºî°†J ób â«bƒàdG
58
¿ƒ«°SÉ«°ùdG ∞¡∏Jh ,¢SÉædG ÚH AÉ«à°S’Gh ≥∏≤dG (ËÉJ)h (ø°ûJQƒa) »à∏› ‘
ÜGƒædGh ñƒ«°ûdG »°ù∏éŸ ∑Î°ûe ô“Dƒe ó≤Y ”h .á°Sƒª∏e áHÉéà°SG ¿É``«Ñd
´Éªà°S’G äÉ°ù∏L ó``©Hh .á∏μ°ûŸG á÷É©Ÿ ™jöûJ áZÉ«°üd ƒ``«fƒj ô¡°T ‘
´ÉªLE’ÉH ¬dƒÑb ”h ,¢Sô‚ƒμdG ‘ Ék ©jöS ´höûŸG ¿ƒfÉb ôjô“ ” ,á«dhC’G
‘ kGójó– ,ÚYƒÑ°SCG ó©Hh .1937 ΩÉY ƒ``«dƒj 23 ‘ ácÎ°ûe áæ÷ á``£°SGƒH
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ¿ƒfÉb QGôbEÉH Roosevelt â∏aRhQ ¢ù«FôdG ΩÉb ,¢``ù£°ùZCG 5
.¿ÉWöù∏d
(NCI) ¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG ≈YóoJ Ió``jóL á«ª∏Y IóMh â``fƒμJ
∞«≤ãàdGh ¿ÉWöùdG çÉëHCG ≥``«°ùæJ »g É¡àª¡e âfÉch ,¿ƒfÉ≤dG ≈``°†à≤Ã
äÉ©eÉ÷G øe ó¡©ŸG Gò¡d AÉª∏©dG øe …QÉ°ûà°SG ¢ù∏› AÉ°ûfEG ” .(1)¢``VôŸÉH
±ôZh á©WÉ°S ä’É°üH ™àªàj ,åjóM Èàfl AÉ°ûfEG ” Éªc .äÉ``«Ø°ûà°ùŸGh
,Bethesda Gó°ù«ã«H »MGƒ°V ‘ ≥FGóMh Iôé°ûe äGô‡ §°Sh ,äGô“Dƒe
ƒgh ó«cCÉJ IÈæH QƒJÉæ«°ùdG ø∏YCGh .OÓÑdG áª°UÉY øe á∏«∏b ∫É«eCG ó©H ≈``∏Y
™aóJ áeC’G ¿EG) :1938 ΩÉY ôHƒàcCG 3 ‘ ójó÷G ≈æÑª∏d ¢SÉ°SC’G ôéM ™°†j
.(…öûÑdG ¢ùæ÷G ºLÉg AÓ``H º¶YCG ó©jo …òdG ,¿ÉWöùdG áHQÉëŸ É``¡JGƒ≤H
äCGóH ,ÒÑc πμ°ûH ájóéŸG ÒZ Oƒ¡÷G øe øeõdG øe øjó≤Y ‹GƒM ó``©Hh
.kGÒNCG É¡≤jôW ≥°ûJ ¿ÉWöùdG ó°V áª¶æŸG á«eƒ≤dG áHÉéà°S’G hóÑj Ée ≈∏Y
AÉæãà°SÉH ;í«ë°üdG √ÉŒ’G ‘ áYÉé°Th áÄjôL Iƒ£N áHÉãÃ ∂dP πc ¿Éc
ájGóH ∂dP ¿Éch .(NIH) á``«eƒ≤dG áë°üdG ógÉ©Ÿ á©HÉJ á°ù°SDƒe 1944 ΩÉ``Y ‘ NCI ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG í``Ñ°ü«°S (1)
.á«dÉàdG öû©dG äGƒæ°ùdG QGóe ≈∏Y á°ü°üîàŸG ¢VGôeCÓd iôNCG ógÉ©e AÉ°ûfE’
59
™ª› ìÉààaG øe §≤a ô¡°TCG ó©H ,1938 ΩÉY AÉà°ûdG πFGhCG ∫ƒ∏ëHh .â«bƒàdG
øe ôNBG ´ƒf øe ±hÉfl â≤dCG ,Gó°ù«ã«H ‘ NCI ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG
äGƒ≤dG âYöT ,Èªaƒf »Øa .¿ÉWöùdG ó°V ácô©ŸG ≈∏Y É¡dÓ¶H Ühô◊G
Oƒ¡«dG ±’BÉH âLRh
q ,É«fÉŸCG ‘ Oƒ¡«dG ó°V »eƒb èeÉfôH ò«ØæJ ‘ ájRÉædG
‘ ájôμ°ùY äÉYGöU âKóM ,AÉà°ûdG ôNGhCG ‘h .∫É≤àYG äGôμ°ù©e ‘
,1939 ∫ƒ∏ëHh .á«fÉãdG á``«ŸÉ©dG Üôë∏d ≥jô£dG äó¡eh ,É``HhQhCGh É«°SBG
Ék ©aO ÉμjôeCG â©aOo ,1941 ΩÉY Èª°ùjO ‘h ,Ék eÉ“ äÉ°ThÉæŸG IóM
q äó≤JG
.»ŸÉ©dG ≥jô◊G Gòg ƒëf
k «é°ùJ Üô◊G â°†àbG
≈Ø°ûà°ùe áÄ«¡J IOÉYEG â“ .äÉjƒdhCÓd Ék ``«eGQO Ó
πeCÉj ¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG ¿Éc »àdG ,Qƒª«àdÉH ‘ á``«μjôeC’G á``jôëÑdG
≈Ø°ûà°ùe Ék ©jöS í``Ñ°üàd ,»μ«æ«∏cEG ¿ÉWöS õcôe ¤EG É``¡∏jƒ– ‘ Ée Ék `èƒj
äÉYhöûe ¤EG ∫ƒ``–
q å«M á``«ª∏©dG çÉëHC’G π``jƒ“ ∞bƒJh .Üô``ë∏d
,¿ƒ«°SÉ«°ùdGh ,§``¨°†dG RƒeQh ,AÉª∏©dG §≤°Sh .Iö``TÉÑe Üô◊ÉH á£ÑJôe
,(âª°üdG Ωõà∏j º¡ª¶©e) ¿Éch – á`èÉ©dG QGOGôdG á°TÉ°T øe ¿ƒ``MGô÷Gh
∫É°SQEG ‘ º¡JÉªgÉ°ùe â°üî∏J Ée IOÉYh) ,Ú``ãMÉÑdG óMCG ∫ƒb óM ≈∏Y
.(»©ædG äÉ«bôH
¢Sô‚ƒμdG óYh ≥≤ëàj ⁄ .Ék °†jCG »``©p fo ób ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG π``©dh
.∫ÉªgE’G ICÉWh â– ó¡©ŸG ìRQh ,(¿ÉWöùdG èeGôH)`d ∫GƒeCG ¢``ü«°üîàH
äÉ«æ«©HQC’G ‘ á∏«îàŸG áãjó◊G äÓ«¡°ùàdG πμH ¬àjõgÉL øe ºZôdG ≈∏Yh
á«ª∏Y áæjóe ¤EG ∫ƒ``– ó¡©ª∏d π``gòŸG ™ªéŸG ¿EÉa ,ø``jöû©dG ¿ô≤dG ø`è
¿Éμe ¬fEG) :Ék MRÉe AÉª∏©dG ó``MCG ¬«∏Y ≥∏WCG Iôe äGPh .ìÉÑ°TC’G É``¡æμ°ùJ
60
AôŸG ¢ù©æj ¿CG π«ª÷G øe ¿Éc ,ΩÉjC’G ∂∏J ‘ .∞``jôdG ‘ ÇOÉgh ∞jôX
(1)
.(á°ùª°ûŸG IÒÑμdG òaGƒædG â–
§«∏°ùJ ó©Hh .Ék ``°†jCG ¿ÉWöùdG ó``°V á«YÉªàL’G á``NöüdG äóªN ó``≤d
iôNCG Iôe ¿É``WöùdG íÑ°UCG ,Iõ«Lh IÎ``Ød ¢VôŸG ≈∏Y Aƒ°†dG á`àÉë°üdG
.áæ∏©e IQƒ°üH óMCG ¬``æY çóëàj ’ …òdG »°ùæŸG »°ûØàŸG º``«¶©dG ¢VôŸG
Fanny hÉfRhQ ÊÉa â∏°üJG ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG π``FGhCG ‘h
á∏ªM QÉ°üfCG óMCGh …óãdG ¿ÉWöS øe äÉ«LÉædG ió``MEG »gh ,Rosenow
áYÉªL øY ¿ÓYEG ∫É°SQE’ ,õÁÉJ ∑Qƒjƒ«f áØ«ë°üH ,¿ÉWöùdG ≈°Vôe ºYO
Òãe ƒëf ≈∏Y ,hÉfRhQ π``jƒ– ” .…óãdG ¿ÉWöùH äÉHÉ°üŸG AÉ``°ùædG º``YO
,É¡fÓYEG ™°Vh âÑ∏W ÉeóæYh .áØ«ë°ü∏d »YÉªàL’G QôëŸG ¤EG ,∫DhÉ°ùà∏d
,»Jó«°S ,∞°SBG ÉfCG) :Qô``ëŸG É¡d ∫ƒ≤j ¿CG πÑb ,á∏jƒW ∞bƒJ IÎa äOÉ``°S
≈∏Y )¿ÉWöS( á``ª∏c hCG )…óK) áª∏c ö``ûf É¡æμÁ ’ áØ«ë°üdG ¿EG å``«M
k ``FÉb ±É``°VCGh .(É``¡JÉëØ°U
∫ƒM Ak É≤d ∑É``æg ¿CÉH ∫ƒ``≤dG ∂æμÁ ÉÃQ) :Ó
.¿É«ã¨dÉH äô©°Th ,hÉfRhQ Oq ôdG º÷CG .(Qó°üdG QGóL ¢VGôeCG
ttt
ô¡X …òdG ΩÉ©dG êÉéàM’G OóÑJ ,1947 ¿ÉWöùdG ⁄ÉY ôHQÉa πNO ÉeóæY
IOóéàe ôHÉæ©dG ‘h .Ék «°SÉ«°S Ék æcÉ°S Ék °Vôe ¿ÉWöùdG íÑ°UCG .ΩöüæŸG ó≤©dG
p ‘
ó°V á°UÉÿG º¡cQÉ©e ≈°VôŸGh AÉÑWC’G ¢VÉN ,∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùŸ AGƒ``¡dG
»¨doCG óbh .ådÉK »eƒb ¿ÉWöS ¿ƒfÉb ´höûe Claude Pepper È«H Oƒ∏c QƒJÉæ«°ùdGh »∏«f ≥∏WCG ,1947-1946 IÎa ‘ (1)
.1947 ‘ π«Ä°V äGƒ°UCG ¥QÉØH ¢Sô‚ƒμdG ‘
61
,á«∏Ø°ùdG ¥ÉØfC’G ‘ ,á«°Uƒ°üN Ì``cCG Ék HôM ôHQÉa ¢VÉN Éªæ«H .¿É``WöùdG

.¬HQÉŒh á«FÉ«ª«μdG √OGƒe ™e
¬dGõ©fG ÖÑ°ùÑa .ôHQÉØd ôμÑŸG ìÉéædG ‘ Ék °ù«FQ Ék ÑÑ°S ádõ©dG √òg â``fÉch
âfÉc .õ¨∏dG ø`è ¢†eÉZh Ò``¨°U AõL ≈∏Y π``ªY p ,áeÉ©dG AGƒ``°VC’G ø``Y
º¡jód ôaGƒàj ⁄ øjòdG ,á``æWÉÑdG ƒ«°UÉ°üàNG √ôég ,Ék ª«àj Ék °Vôe É``«ª«cƒ∏dG
øe Gƒæμªàj ⁄ øjòdG ¿ƒ``MGô÷G Ék °†jCG √ôégh ,ºgÉ°VôŸ ¬``Áó≤àd AGhO …CG
,É«ª«cƒ∏dG ø``μJ ⁄) :AÉÑWC’G óMCG ôcP É``ªch .ΩódG ≈∏Y äÉ«∏ªY AGô``LEG
¢VôŸG Gòg ¿Éc .(á``«fÉãdG á«ŸÉ©dG Üô``◊G πÑb ¿ÉWöùc ±ô©oJ ,É`è ≈æ©Ã
áaô©ŸG ´hôa ÚH »Øàîj Pƒ``Ñæe ¢Vôe ƒ¡a ;¢VGôeC’G OhóM ≈∏Y ¢``û«©j
.¬°ùØf ôHQÉa øe ¢†«≤ædG ≈∏Y ¢ù«d – á«Ñ£dG ΩÉ°ùbC’Gh
ΩódG ÖW IôFGO ‘ ™``≤J É¡fEÉa ,Ée A»``°ûd (»ªàæJ) É``«ª«cƒ∏dG â``fÉc GPEG
π°UƒàdG ” GPEG ¬fCG ô``HQÉa §Ñæà°SG .»©«Ñ£dG ΩódG á``°SGQO …CG ;hematology
∞°ûμdG ¬æμeCG GPEG .Ωó``dG á°SGQO ∫ÓN øe ∂dP ≈sJCÉà«°ùa ,É``¡d êÓ``Y
m ¤EG
á≤jôW ¤EG π°üj ¿CG ø``μªŸG øªa ,á«©«Ñ£dG Ωó``dG äGôc ¿ƒμJ
q á≤jôW ø``Y
√ÉŒ’G ‘ ¿ÉWöùdG ¬LGƒj …CG ..á``«©«Ñ£dG ÒZ É«ª«cƒ∏dG äGôc ƒ‰ á``bÉYE’
.¢ùcÉ©ŸG
George äƒæ«e êQƒL øe »©«Ñ£dG ΩódG øY ôHQÉa ¬`àôY Ée º¶©e AÉL
ÚJó¡› Ú``æ«©H ™``∏°UCG ™``«aQ »``WGô≤à°SQCG ƒ``gh ,äƒ``æ«e ¿Éc .Minot
∞°U áÄ«g ≈∏Y ôé◊Gh ó«eô≤dGh ôLB’G øe ájÉæH ‘ kGÈàfl ôjój ,ÚàÑMÉ°T
á©°†H ó©H ≈∏Y ,ø£°SƒH áj’h ‘ ¿ƒ°ùjQÉg ≥jôW øe áYôØàe IóªYC’G øe
Ohƒ‚ƒd ≥jôW ‘ óàªŸG äÉ``«Ø°ûà°ùŸG ™ª› øe ΩOÉ≤dG ≥jô£dG ø`è ∫É«eCG
62
,äƒæ«e ™e Iõ«Lh IÎØd ôHQÉa ÜQóJ ó≤dh .∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùe º°V …òdG
äÉ«æjöû©dG ‘ ,OQÉaQÉg ‘ ΩódG »«°UÉ°üàNG øe ójó©dG πãe ∂dP ‘ ¬∏ãe
.∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùÃ ¢ùjQóàdG áÄ«¡H ¥Éëàd’G πÑb øjöû©dG ¿ô≤dG øe
,äƒæ«e öü©d áÑ°ùædÉHh ,ΩódG º∏Y ‘ ójôa õ¨d øeõdG øe ó≤Yp πμd ¿Éc
É«ª«fC’Gh .pernicious anemia á``ã«ÑÿG É«ª«fC’G ‘ π``ãªàj õ¨∏dG Gò``g ¿Éc
Ék Yƒ«°T É¡dÉμ°TCG ÌcCG CÉ°ûæJh ..AGôª◊G ΩódG äGôc ‘ ¢ü≤f »g (ΩódG ô≤a)
ΩódG äGô``c AÉæH ‘ Ωóîà°ùjo …Qhö``V mò``ë ƒgh ójó◊G ‘ ¢``ü≤f ø`è
É¡°SQO »àdG IQOÉ``ædG IQƒ°üdG »gh ,áã«ÑÿG É«ª«fC’G ÉC ``°ûæJ ⁄ øμd .AGô``ª◊G
êÓ©∏d É¡àehÉ≤e øe É``¡ª°SG »JCÉj ,™bGƒdG ‘) ójó◊G ¢ü≤f ø``Y ,äƒæ«e
áØ∏àfl äÉØ«dƒJ ≈``°VôŸG äƒæ«e ≈£YCG óbh .(ó``jó◊ÉH É«ª«fCÓd »``©«Ñ£dG
,ñƒÑ£e ∞°üf ôLÈeÉg ,êÉLódG óÑc øe πWQ ∞°üf :É¡æe ΩÉ©£dG ø`è
IóMGh á©aO ¬HÓW óMCG ÉgCÉ«≤J ájóp ©p en ôFÉ°üY πH ,Iƒ¡£e ÒZ ôjõæN Ió``©e
äƒæ«e í°VhCG ÉgóæYh ;(¢ùfhó≤ÑdGh ¿ƒ``ª«∏dGh óHõdÉH Égƒ¡W ” å``«M)
áª¡eh á≤«bO IOÉ`è ¢ü≤f øY ÉC ``°ûæJ áã«ÑÿG É``«ª«fC’G ¿CG 1926 ‘ ¬``≤jôah
RÉa ,1934 ΩÉY ‘ .12`H ÚeÉà«ØH Ék ≤M’ ¬Øjô©J ” OôØe A…õL øe ¿ƒμàJ
âÑKCG ó≤d .»YGóHE’G π``ª©dG Gò¡d πHƒf IõFÉéH ¬FÓeR ø`è ¿ÉæKGh äƒ``æ«e
‘ Ωó∏d á«©«Ñ£dG ádÉ◊G ó«©à°ùj ¿CG ø``μÁ OôØe A…õL ∫GóÑà°SG ¿CG äƒ``æ«e
¬aÉ≤jEGh ¬WÉ°ûf π«¨°ûJ øμÁ kGƒ``°†Y ΩódG ¿Éc .ó≤©ŸG …ƒeódG ¢VôŸG Gò``g
.á«Äjõ÷G äÓjƒëàdG ≥jôW øY
áYƒª› É¡÷É©J ⁄ »``àdG á``«FGò¨dG É«ª«fCÓd iô``NCG IQƒ°U ∑É``æg â``fÉc
≈æ©e øe áª∏μdG ¬``∏ª– ÉÃ- (áã«ÑÿG) É``«ª«fC’G ¬Ñ°ûJ É«ª«fCG É``¡fEG ,äƒ``æ«e
63
…ÉÑeƒH áæjóÃ ¢``TÉª≤dG ™fÉ°üe ‘ ,π``«e ∞dCG á«fÉªK ó``©H ≈∏Y .»``bÓNCG
á≤Ñ£dG øe QGö``TCG ¿ƒ«∏fi ∫ÉLQ É``gôjójh õ«∏‚E’G QÉ``éàt dG É¡μ∏Á »``àdGh)
∫ÉªY ¢TÉY å«ëH á``°†Øîæe äÉjƒà°ùe ≠∏Ñàd QƒLC’G â``fóJ ,(≈£°SƒdG
ÉeóæYh .á«ÑW ájÉYQ …CG ¿hO ájò¨J Aƒ°S øe GƒfÉYh ,™bóe ô≤a ‘ ™fÉ°üŸG
äÉ«æjöû©dG ‘ ™fÉ°üŸG √òg ∫Éª©d äÉ°Uƒëa AGôLEÉH õ``«∏‚E’G AÉÑWC’G ΩÉb
¿CG GƒØ°ûàcG ,Gò``g øeõŸG á``jò¨àdG Aƒ°S QÉ``KBG á°SGQód ø``jöû©dG ¿ô≤dG ø`è
¿Éc) .Iójó°T É«ª«fCG øe ÚfÉ©j ,IO’ƒdG ó©H AÉ``°ùædG Éª«°S ’ ,º¡æe ójó©dG
º¡°†jô©J ºK ,¿Éμ°ù∏d ¢SDƒÑdG ±hôX ≥``∏N :Ék °†jCG QÉª©à°S’G øJÉØe óMCG
.(»Ñ£dGh »YÉªàL’G Öjôéà∏d
õ∏jh »°Sƒd ≈YóoJ ,ø°ùdG IÒ``¨°U ájõ«∏‚EG áÑ«ÑW äôaÉ°S ,1928 ΩÉ``Y ‘
‘ …ÉÑeƒH ¤EG ,AÉ°ùæ∏d ¿óæd ÖW á«∏c ‘ Ék ``ãjóM âLôîJ ,Lucy Wills
;ΩódG »«°UÉ°üàNG §°Sh á``ÑjôZ hóÑJ õ∏jh âfÉc .ΩódG ô≤a á°SGQód á``ëæe
¤EG É¡à©aO á``LQód ´Ó£à°SG ÖMh áeQÉY á``ÑZôH áYƒaóe IôeÉë ICGô`èG
çÉëHCÉH º∏Y ≈∏Y âfÉc .á``°†eÉZ É«ª«fCG á∏μ°ûe π◊ ó«©H ó∏H ¤EG ô``Ø°ùdG
É«ª«fC’G ¿CG âØ°ûàcG ,äƒæ«e É¡°SQO »àdG É«ª«fC’G ¢ùμY ≈∏Y øμd .äƒæ«e
ÚeÉà«a á£°SGƒH hCG á``«Ñ£dG äƒæ«e äÉØ«dƒàH É``¡dÉ£HEG øμÁ ’ …É``ÑeƒH ‘
AÉ°ùM ΩGóîà°SÉH É``gDhÉØ°T øμÁ ¬fCG âØ°ûàcG ,Òãe ƒ``ëf ≈∏Yh .(12Ü)
á«ë°üdG ájÉYôdÉH Úªà¡ŸG ÚH ´É°Th ∂dP ó©H öûàfG marmite äGhGö†N
á«FÉ«ª«μdG á``jò¨ŸG IOÉŸG ó``jó– øe õ∏jh ø``μªàJ ⁄ .É``«dGÎ°SCGh GÎ``∏‚EG ‘
.õ∏jh πeÉY É¡àª°SCG óbh .äGhGö†ÿG AÉ°ùM ‘ á«°SÉ°SC’G
¢†ªM øY IQÉ``ÑY Wills Factor õ∏jh π`èÉY ¿CG ∂dP ó©H í``°†JG ó``bh
64
‘ óLƒJ ÚeÉà«ØdG ¬``Ñ°ûJ IOÉ`è øY IQÉÑY ƒgh ,ä’ƒ``ØdG hCG ,∂``«dƒØdG
º°ù≤æJ ÉeóæYh .(äGhGö``†ÿG AÉ°ùM ‘ kGÒ``ãch) äGhGö†ÿGh ¬``cGƒØdG
– DNA (¬jCG ¿EG …O)`dG ¢†ªM ø`è ï°ùf AÉ°ûfEG ¤EG áLÉëH É¡fEÉa ,É``jÓÿG
¢†ªM ¿EG .á«∏N ‘ á«æ«÷G äÉeƒ∏©ŸG πc πª– »àdG á«FÉ«ª«μdG IOÉŸG »gh
πeÉY ¬fEÉa ‹ÉàdÉHh ,DNA ¢``†ª◊ áª¡e á«FÉæH IóMh øY IQÉÑY ∂``«dƒØdG
á£°SGƒH ΩódG äGôc êÉàfEG º``àj ¬fC’ kGô¶fh .á«∏ÿG ΩÉ°ù≤f’ áÑ°ùædÉH …ƒ``«M
á«∏N QÉ«∏e 300 øe ÌcCG- …öûÑdG º°ù÷G ‘ ÉjÓÿG ΩÉ°ù≤fG øe ∫ó©e ÈcCG
‘h .∂«dƒØdG ¢†ªM ≈``∏Y ¢UÉN πμ°ûH ΩódG øjƒμJ óªà©j -Ωƒ``«dG ‘
Éªc ,äGhGö†ÿG ¢``ü≤f øe ¿ƒfÉ©j ø``jòdG AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG ió``d) ¬``HÉ«Z
´Éîf ‘ Iójó÷G ΩódG äGôc êÉàfEG ∞bƒàj ,(…ÉÑeƒH áæjóe ‘ ∫É``◊G ƒg
™∏°S πãe ºcGÎJh ,á``é°VÉædG ∞°üf ΩódG äGôc øe ÚjÓe ÉC ``°ûæJ .º``¶©dG
øY IQÉÑY º¶©dG ´É``îf íÑ°üjh .™«ªŒ §``N ‘ á°Sóμàe á«FÉ¡f ∞``°üf
≈∏Y Éfôcòj ,ájò¨àdG Aƒ°ùH ÜÉ°üe »Lƒdƒ«H ™æ°üe ;∞FÉXƒdG πàfl ™æ°üe
.…ÉÑeƒH ‘ ¢TÉª≤dG ™fÉ°üÃ ÖjôZ ƒëf
ttt
,º¶©dG ´Éîfh ,äÉæ«eÉà«ØdG ÚH IOƒLƒŸG– §HGhôdG √ò¡H ôHQÉa π¨°ûfG
¬àHôŒ âdƒ– ,™bGƒdG ‘ .1946 ΩÉ``©d ∞«°üdG πFGhCG ‘ –»©«Ñ£dG Ωó``dGh
ó≤a .™jôe CÉ£N ¤EG ,§HGhôdG √òg ≈∏Y äóªàYG »àdG ,¤hC’G á``«μ«æ«∏cE’G
ÚHÉ°üŸG ≈°VôŸG ¤EG ∂«dƒØdG ¢†ªM AÉ£YEG ” GPEG ¬fCG õ∏jh »°Sƒd â``¶M’
GPEG Ée ôHQÉa ∫AÉ°ùJh .Ωó∏d »``©«Ñ£dG ¿ƒμàdG IOÉ©à°SG º¡æμÁ ,ájò¨J Aƒ``°ùH
ó«©j ¿CG ¬æμÁ É«ª«cƒ∏dÉH ÚHÉ°üŸG ∫ÉØWC’G ¤EG ∂«dƒØdG ¢†ªM AÉ``£YEG ¿Éc
65
≈∏Y π°üM ,á°†eÉ¨dG á``HôéàdG √òg Ö≤Yh .á``«©«Ñ£dG ádÉ◊G ¤EG º``gAÉeO
ÚHÉ°üŸG ∫ÉØWC’G øe áYƒª› ¿ƒch ,»≤«∏îàdG ∂«dƒØdG ¢†ªM øe ¢†©H
.¢†ª◊G Gò¡H º¡æ≤M CGóHh ,É«ª«cƒ∏dÉH
øY kGó«©H ,∂«dƒØdG ¢``†ªM ¿CG ôHQÉa ∞°ûàcG ,äô`è
q »àdG ô``¡°TC’G ‘
,≈°VôŸG óMCG ‘ .π©ØdÉH ¬©jöùJ ≈∏Y πªY ób ,É«ª«cƒ∏dG Ωó≤J q ‘ ¬``ÑÑ°ùJ
ÉjÓN äOGR ,ôNBG ¢†jôe ‘h .Ék Ñjô≤J AÉ``°†«ÑdG ΩódG äGôc OóY ∞``YÉ°†J
ÉjÓÿG øe äÉ``«©Ñ°UEG â∏°SQCGh ,Ωó``dG iô› ‘ áª«¶Y IOÉ``jR É``«ª«cƒ∏dG
≈∏Y ≥∏WCGh .QƒØdG ≈∏Y áHôéàdG ô``HQÉa ∞bhCGh .ó∏÷G ‘ π¨∏¨à∏d á``ã«ÑÿG
áWôØe áYöùH â©aO å``«M ,acceleration ´QÉ``°ùàdG º°SG IôgÉ¶dG √ò``g
.¬àjÉ¡f ƒëf
≈Ø°ûà°ùe ‘ ∫É``ØWC’G ÖW »``«°UÉ°üàNG Ö°†Z ô``HQÉa áHôŒ äQÉ``KCG
πH ,Ö°ùëa É«ª«cƒ∏dG ™``jöùJ ≈∏Y πª©J ⁄ ä’ƒØdG ôFÉ¶f ¿EG .∫É``ØWC’G
∫AÉ°ùJh ,Ék fƒàØe ¿Éc ôHQÉa øμd .Ék °†jCG ∫ÉØWC’G IÉaƒH â∏éY
q É¡fCG π``ªàëjo
GPÉªa ,∫ÉØWC’G ‘ É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN øe ´QÉ°S ób ∂«dƒØdG ¢``†ªM ¿Éc GPEG
IOÉŸ øμÁ πg ?ä’ƒØ∏d OÉ°†e :ôNBG QÉ``≤Y á£°SGƒH ¬Øbƒj ¿CG ´É£à°SG ƒ``d
?É«ª«cƒ∏dG ∞bƒJ ¿CG AÉ°†«ÑdG ΩódG äGôc ƒ‰ ≥«©J á«FÉ«ª«c
GPEG .á«HÉÑ°V IQƒ``°U ¤EG ∫ƒ``NódG ‘ õ∏jhh äƒ``æ«e äÉ¶MÓe äCGó``H
,¬«∏Y πª©dÉH AóÑdG øμÁ §«°ûf …ƒ∏N ™æ°üe øY IQÉÑY º¶©dG ´É``îf ¿Éc
∂dòHh ;•É°ûædG •ôØe ™æ°üe áHÉãÃ É«ª«cƒ∏dÉH ∫ƒ``¨°ûe ´Éîf OƒLh ¿EÉa
õ∏jhh äƒæ«e ΩÉb ó≤d .¿ÉWöùdG ÉjÓÿ ∞``FÉXƒdG á∏àfl ™«æ°üJ IóMh π``ãÁ
.º°ù÷G ¤EG äÉjòë áaÉ°VEG ≥jôW øY º¶©dG ´Éîf êÉàfEG •ƒ£N π``«¨°ûàH
66
?äÉjò¨ŸÉH OGó`èE’G ≥æN ≥jôW øY º¶©dG ´É``îf ¥ÓZEG øμÁ πg ø``μd
‘ Ék «LÓY …ÉÑeƒH ‘ ™fÉ°üŸG ∫ÉªY iód É«ª«fC’G øjƒμJ IOÉYEG øμÁ π``g
?ø£°SƒÑH á«Ñ£dG äGóMƒdG
øe á∏jƒ£dG ¬``J’ƒL ∫ÓN QÉ≤©dG Gò``g πãe øY á`èGöüH ôHQÉa ∫AÉ``°ùJ
‘ …QƒeCG ≥jô£H ¬dõæe ¤EG ∫É``ØWC’G ≈Ø°ûà°ùÃ »∏Ø°ùdG ≥HÉ£dG ‘ √È``àfl
,¬dõæÃ á«Ñ°ûÿG ±ô``¨dG ‘ ¬dhÉæàj …òdG ,AÉ``°û©dG ¿Éc Ée Ik OÉY .Ú``∏chôH
çóëàJ ,áÑJÉch á``«≤«°Sƒe »gh ,Norma ÉeQƒf ¬``àLhR âfÉc .Ék ``«æ«JhQ
,íjöûàdG äÉ«∏ªYh ,Êó«°S ø``Y çóëàj ôHQÉa Éªæ«H ô©°ûdGh GôHhC’G ø``Y
∫hóLh ,Ó k «d ≈``Ø°ûà°ùŸG ¤EG kGóFÉY ¿Éc É``ªæ«Hh .≈°VôŸGh ,ÜQÉ``éàdGh
IOÉe ¤EG π°UƒàdG
q Iôμa ¬«∏Y äPƒëà°SG ,¬«fPCG ‘ q¿ôj ÉeQƒæd ƒfÉ«ÑdG á°SQÉ‡
¬æμd .Ö«gQ ¢SÉªëH ák «Fôeh ák °Sƒª∏e É¡∏«îJ .¿ÉWöù∏d IOÉ``°†e á«FÉ«ª«c
êÓ©dG IQÉÑY Ωóîà°ùj ⁄ .É¡«∏Y ¬≤∏£j …òdG º°S’G hCG »g Ée ±ô©j øμj ⁄
ájhOCÓd áÑ°ùædÉH ,Ωƒ``«dG ¬ª¡Øf …òdG ≈æ©ŸÉH ,chemotherapy »``FÉ«ª«μdG
»àdG (IOÉ°†ŸG äÉæ«eÉà«ØdG) øe Qƒ£àŸG OÉà©dG óLƒj ⁄ (1).¿ÉWöù∏d IOÉ°†ŸG
.¬eÓMCG ‘ Iƒ≤H ôHQÉa É¡H º∏M
ttt
á«KQÉμdG ¤hC’G ¬àHôŒ ‘ ôHQÉa ¬©ÑJG …òdG ∂«dƒØdG ¢†ªëH OGó`èE’G ¿EG
èæjƒjEG ¢ùª«Lh William B. Coley ‹ƒ``c .»H ΩÉ«∏jh øe πc ¿Éc ,øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è ÊÉãdG ó``≤©dG ‘ ,∑Qƒ``jƒ«f ‘ (1)
;ájÒàμÑdG äÉæ«°ùcƒàdG øe §«∏îH º``¶©dG ÉeƒcöS ¿ƒ÷É©j Ernest Codman ¿É`èOƒc â``°ùfQEGh James Ewing
ób ¿ƒμJ ¿CG πªàëŸGh á©bƒàŸG Ò``Z äÉHÉéà°S’G øμd ,á«°Vôn Yn äÉHÉéà°SG ‹ƒc ßM’ ó≤d .‹ƒc Ú``°ùcƒJ ≈Yójo Ée ƒ``gh
.ÚMGô÷G hCG ΩGQhC’G »«°UÉ°üàNG √ÉÑàfG Ék eÉ“ ÜòŒ ⁄ ,»YÉæŸG ¬«ÑæàdG øY âª‚
67
hGQÉHƒ°S GOÉ``LGôHÓj ≈``Yójo »``FÉ«ª«c ;Ëó``b ≥jó°üd È``àfl øe AÉ``L ób

.¬FÓeR º¶©e ¬jOÉæj ¿Éc ÉªÑ°ùM (Ó``p«j) hCG – Yellapragada Subbarao
s Ö«ÑW ƒ¡a ;ÉjGhR Ió``Y øe kGóFGQ Ó``p«j ¿Éc
;ÉjÓN »Lƒdƒ«°ùa ¤EG ∫ƒ``–
¬JÉ¶MÓe Qó°üe ¿Éc .á°VQÉY IQƒ``°üH AÉ«MC’G º∏Y ¢SQO »FÉ«ª«c ƒ``gh
ΩÉY ‘ ø£°SƒH ¤EG π``°Uh .IôeÉëh á``°ùFÉj á«FÉjõ«a äÉ``¶MÓe á``«ª∏©dG
π°üMh óæ¡dG ‘ »``Ñ£dG ¬ÑjQóJ ≈¡fCG ó``bh ,ó©à°ùe ÒZh Ék ``°ù∏Øe ,1923
.OQÉaQÉ¡H ájQGóŸG áë°üdG á«∏μH Ωƒ``∏HO ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d á«°SGQO áëæe ≈∏Y
Ωó©d kGô¶fh .Iô``ŸÉH …QGó`è ÒZ ø£°SƒH ‘ ƒ``÷G ¿CG Óp«j ∞``°ûàcG ó``bh
¬jód øμJ ⁄) ∞°UÉ©dG OQÉ``ÑdG AÉà°ûdG ‘ áØ«Xh ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ≈∏Y ¬``JQób
á©àeCG πeÉëc π``ª©dG CGóH ,(IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ Ö``£dG á°SQÉªŸ á``°üNQ
íàØj ,Brigham and Women›s Hospital ΩÉ¨jôHh AÉ°ùædG ≈Ø°ûà°ùÃ »``∏«d
.∫ƒÑdG ™ªL á«fBG ∞¶æjh ,äGAÓŸG Ò¨jh ,ÜÉÑdG
‘ äÉbÓYh äÉ``bGó°U hGQÉ``Hƒ°S ΩÉbCG ó``≤a ,Ö£dG ø`è ¬HGÎbG √OÉ`àCG
.ájƒ«◊G AÉ«ª«μdG º°ùb ‘ å``MÉH »g á«eƒj áØ«Xh ¤EG π≤àfGh ≈``Ø°ûà°ùŸG
É¡ëjöûJh ,á«◊G ÉjÓÿG øe äÉÄjõ÷G á«≤æJ ≈∏Y ∫hC’G ¬``Yhöûe πªà°TGh
.ÉjÓÿG ≈∏Y …ƒ«M »FÉ«ª«c (íjöûJ) AGôLEGh ,É¡JÉÑ«côJ ójóëàd Ék «FÉ«ª«c
øY â°†î“ É¡æμd ,’k É``«N É¡æe ÌcCG IôHÉãe Ö∏£àJ á``≤jô£dG √òg â``fÉc
ƒgh ,ATP ≈``Yójo A…õL á«≤æàH hGQÉ``Hƒ°S ΩÉb .á¶MÓŸÉH Iô``jóL è``FÉàf
‘ á«FÉ«ª«c (á``bÉW) ATP πªëj) á«◊G äÉ``æFÉμdG πc ‘ ábÉ£dG Qó``°üe
ÉjÓÿG ‘ á``bÉ£dG πeÉM ƒgh ,Ú``JÉjôμdG ≈Yójo ô``NBG A…õLh ,(á``«∏ÿG
≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ¬``d øª°†«d Ék «aÉc ¿Éc äÉ`àÉ°ûàc’G ∂∏J øe …CG .á``«∏°†©dG
68
§°TÉf ‹Gõ©fG ¢üî°T ƒ¡a ;Ék «ÑæLCG ¿Éc hGQÉHƒ°S øμd .OQÉaQÉ¡H á``jPÉà°SC’G
,Ió∏ÑdG §°SƒH Ió``MGh áaôZ øe á≤°T ‘ ¢û«©j á``é¡∏dG π«≤K »JÉÑf π``«∏dÉH
ΩÉY ‘ .ôHQÉa π``ãe π«∏dG »Ñfi øjôNB’G Ú``«dGõ©f’G øe AÉbó°UCG Iô``FGO ¬d
äGÈàfl ¤EG π≤àfG ,ôjó≤J …CG hCG Ö°üæe ≈∏Y Ó«pj π°üëj ⁄ É`èóæY ,1940
á°ù°SDƒe ¬μ∏r“h ,∑Qƒjƒ«f ∫Éª°T ‘ Ê’ó«°U Èàfl ƒgh ,Lederle ∫ôjó«d
±öûj ¿CG ¬æe Ö``∏Wo å«M ,American Cyanamid á``«μjôeC’G ó``«eÉæ«°S
.»FÉ«ª«μdG ≥«∏îàdG ‘ πª©J áYƒª› ≈∏Y
¬à«é«JGÎ°SEG á``ZÉ«°U áYöùH hGQÉ``Hƒ°S Óp«j OÉYCG ,∫ô``jó«d äGÈ``àfl ‘h
á«©«Ñ£dG á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG øe á``«≤«∏îJ ï°ùf ™«æ°üJ ≈``∏Y õcQh ,á``Áó≤dG
‘h .á«FGòZ äÓªμªc É¡eGóîà°SG ‘ Ó k eBG ,É``jÓÿG πNGO ÉgóLh »àdG
»g ,iôNCG Ò``bÉ≤Y ácöT ∑Éæg âfÉc ,ø``jöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``«æjöû©dG
,12`H ÚeÉà«a øe Iõcôe á¨«°U ™«H ø`è äGhôK »æŒ ,Eli Lilly »∏«d »``∏jEG
¬eÉªàgG õcôj ¿CG hGQÉ``Hƒ°S Qôb .áã«ÑÿG É``«ª«fC’G ‘ Oƒ≤ØŸG …ò``¨ŸG ƒ``gh
øμd .ä’ƒØdG ¢ü≤f øY áªLÉædG á∏ª¡ŸG É``«ª«fC’G ;iôNC’G É«ª«fC’G ≈∏Y
øe á«FÉ«ª«μdG IOÉŸG ¢UÓîà°S’ á∏°TÉa ä’hÉ``fi IóY ó©H ,1946 ΩÉY ‘
∂«dƒØdG ¢†ªM ≥«∏îJ ‘ CGóHh ¬££N ≈∏Y kGÒ«¨J iôLCG ,ôjRÉæÿG OÉ``ÑcCG
,Harriet Kiltie »à∏«c â«jQÉg º°†j AÉª∏©dG øe ≥jôa IóYÉ°ùÃ ,É°ûædG ø`è
.∫ôjó«d ‘ IÒ¨°U á«FÉ«ª«c »gh
á«aÉ°VEG áé«àæH ∂«dƒØdG ¢†ªM ™``«æ°üàd á«FÉ«ª«μdG äÓYÉØàdG âJCG ó``≤d
ó≤a ,á£«°Sh äGƒ£N IóY âæª°†J äÓYÉØàdG ¿C’ kGô¶fh .áaó°üdÉH á©FGQ
∫ÓN øe ∂«dƒØdG ¢†ª◊ á``∏jóH Qƒ°U AÉ°ûfEG øe »à∏«ch hGQÉ``Hƒ°S øμ“
69
∂«dƒØdG ¢†ª◊ á∏jóÑdG Qƒ°üdG √òg âμ∏àeG .áØ°UƒdG ‘ áØ«ØW äGÒ``«¨J

Ée IOÉY .¢Só◊G ™e ¢VQÉ©àJ ¢üFÉ°üN –Iƒ≤H á£ÑJôe á«ÄjõL äÉ«cÉfi–
äÉÄjõ÷G ≈∏Y ±ô©àdG ≥jôW øY ÉjÓÿG ‘ äÓÑ≤à°ùŸGh äÉÁõfE’G πª©J
á«æH …CG– (á«cÉfi) á``«ÄjõL á«æÑd øμÁ ø``μd .á«FÉ«ª«μdG É¡à«æH ΩGó``îà°SÉH
≥«©Jh ËõfE’G hCG π``Ñ≤à°ùŸÉH §``ÑJôJ ¿CG –á«©«Ñ£dG êPÉ``ªædG Ék ``Ñjô≤J »``cÉ–
k Øb ≥∏¨j ∞FGR ìÉàØe πãe ,¬∏ªY
á«Äjõ÷G äÉ«æÑdG ¢†©H âæμ“ ‹ÉàdÉHh .Ó
.∂«dƒØdG ¢†ª◊ antagonists äGOÉ°†ªc ±öüàdG øe Ó k «p d á«cÉëŸG
ôHQÉa Öàch .ôHQÉa É¡∏«îJ »àdG IOÉ°†ŸG äÉæ«eÉà«ØdG »g ábóH √òg âfÉc
ä’ƒØdG äGOÉ°†e áHôŒ ¬æμÁ ¿Éc Ée GPEG Éª¡æe Ék ÑdÉW hGQÉHƒ°Sh »à∏«c ¤EG
êôN ,1947 ∞«°U ôNGhCG ‘h .hGQÉHƒ°S ≥aGhh .É«ª«cƒ∏dG ≈°Vôe ≈``∏Y
¤EG π°Uhh ∑Qƒjƒ«f ‘ ∫ôjó«d äGÈàfl øe ä’ƒØdG OÉ°†e øe Oô``W ∫hCG
.ôHQÉa Èàfl
70
ôHQÉa …ó–
.¿hô≤dG ÈY kÉÑjô≤J á∏«îàŸG ÖjôéàdG Qƒ°U πμd ™°†îj ¢VôŸG Gò¡H ÜÉ°üŸG ¿Éc)
øe AÉØ°û∏d áëLÉf á∏«°Sh øY åëÑJ ,óHÉ©ŸGh äÉ«dó«°üdG ,äÉHÉ¨dGh ∫ƒ≤◊G âfÉc
hCG ¿Éæ°SC’G ,ó∏÷G hCG ô©``°ûdÉH ,áªgÉ``°ùŸG øe ¿Gƒ«M …CG â∏Øj ⁄ .ó«æ©dG ¢VôŸG Gòg
ÒZ ¿É``°ùfE’G åëH ‘ ,∫Éë£dG hCG óÑμdG ,á«bQódG hCG ájÎYõs dG Ió¨dG ,Ωó≤dG ô`àÉXCG
.(êÓY á∏«°Sh øY …óéŸG
530Y '3
jP@@PRE RPQ?PN>
á«ÑjôéàdG çÉ``ëHCÓd ∑hÎe ..AÓ``ÑdG Gòg ≈∏Y AÉ``°†≤∏d á≤jôW øY å``ëÑdG ¿EG)
.(áª¶àæŸG ÒZ á«°Vôn ©n dG
1946 _ ,Y 2
.)g
jRF=PQLAQ AFL}
‘ Longwood Ohƒ‚ƒd ≈Ø°ûà°ùe »``HôZ ÜƒæL ∫É«eCG á©Ñ°S ó©H ≈``∏Y

ƒ«æH óà‡ …ó«∏≤J »``M áHÉãÃ Dorchester Î°ù°ûJQhO Ió``∏H ó©oJ ,ø``£°SƒH
á«YÉæ°üdG äÉ``æWƒà°ùŸG ÚH öûëæJ á``ã∏ãe á©£b øY IQÉ``ÑY ƒgh ,ó``fÓ‚EG
…OÉeôdG ö†NC’G ¿ƒ``∏dG äGP ¿Éé∏ÿGh Üô``¨dG √ÉŒÉH ΩÉî°ùdÉH IÉ``£¨ŸG
¿ô≤dG øe äÉ``«æ«©HQC’G ô``NGhCG ‘h .¥ö``ûdG √ÉŒÉH »``£æ∏WC’G §``«ëª∏d
´Éæ°U– ÚjóædôjC’Gh Oƒ``¡«dG øjôLÉ¡ŸG øe äÉLƒe äô``≤à°SG ,øjöû©dG
∫ÉªYh ,øjOÉ«°Uh ,ójóM ∂μ°S »°Sóæ¡eh ,ójóM Ö°U ∫ÉªYh ,ø``Ø°S
ôLB’ÉH áYƒæ°üŸG ÊÉ``ÑŸG øe Ék aƒØ°U Gƒ``∏àMGh ,Î°ù«°ûJQhO ‘ –™``fÉ°üe
71
.π«g ƒ∏H ≥``jôW ƒëf É¡≤jôW â``≤°T »àdG á``«Ñ°ûÿG ìGƒ``dC’Gh ó``«eô≤dGh
äÓFÉ©dG »``M IQƒ°U ‘ É``¡°ùØf π«μ°ûJ IOÉ``YEÉH Î``°ù«°ûJQhO â`èÉbh
,∞dƒé∏d Ö©∏eh ,ô¡ædG ∫ƒ£H ÖYÓŸGh äÉgõàæŸG óLƒJ å«M ,‹É``ãŸG
√õàæÃ äÓFÉ©dG ™ªàŒ ,OÉMB’G ΩÉ``jCG IÒ¡X ‘h .…Oƒ¡j óÑ©eh ,á``°ù«æch
á«Ñ£≤dG áÑHódGh ΩÉ©ædG IógÉ°ûe hCG áb pQƒŸG ¬JGQÉ°ùe ∫ÓN »°ûª∏d Ú``∏μfGôa
.¿Gƒ«◊G á≤jóëH QƒªædGh
,¿Gƒ«◊G á≤jóM øe ôNB’G Ö``fÉ÷ÉH â«H ‘ ,1947 ¢``ù£°ùZCG 16 ‘h
á°†eÉZ ≈ªëH Ék °†jôe ø£°SƒH ¢VGƒMCG ‘ øØ°ùdG ∫ÉªY óMC’ πØW §≤°S
ÚYƒÑ°SCG QGóe ≈∏Y É``¡JóM â°†ØîfG ºK â©ØJQG á°†Øîæe á``LQO äGP
ôªY ¿Éc .»``©«ÑW ÒZ Üƒ``ë°Th ∫ƒªN IOÉ``jR ∂dP ™``ÑJCGh ,§``‰ ¿hO
Elliott äƒ``«dEG ¬eCGƒJ ¿Éch .Ú``àæ°S Robert Sandler ô``dófÉ°S äô``HhQ
.Ió«L áë°üH ™àªàjh »°ûŸG á∏Môe ájGóH ‘ Ék «μFÓe Ó k ØW ;Ék £«°ûf
IQƒ°üH äôHhQ ádÉM äAÉ°S ,É¡H Ö«°UCGo ≈ªMo ∫hCG øe ΩÉjCG IöûY ó``©Hh
¿ƒd ¤EG …OQƒdG øe ¬``JöûH ¿ƒd ∫ƒ–h .¬JQGôM áLQO â©ØJQGh .IÒ``Ñc
ºî°†Jh
s .ø£°SƒH ‘ ∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùe ¤EG ¬``∏≤f ”h .»ëÑ°T »æÑd ¢†«HCG
¬àØ«Xh ó«dG á°†Ñb ºéëH ƒ°†Y ∫Éë£dGh .áXƒë∏e IQƒ°üH ¬jód ∫É``ë£dG
GóHh .(´ƒ∏°†dG ¢üØb â– Ék ``ë°VGh hóÑj Ée Ik OÉY) ΩódG øjƒμJh ø``jõîJ
” ,ôHQÉa ô``¡› â– ΩO á£≤f ¢``üëØHh .ïØàæe ¢ù«c π``ãe ¬``ªî°†J ‘
ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG É``jÓN øe ±’B’G âfÉc ;¬°Vôe ájƒg øY ∞``°ûμdG
√òg äÉeƒ°Sƒehôc ¢†©H â``fÉch ,á«fƒæL á≤jô£H º°ù≤æJ áé°VÉædG Ò``Z
ÒZh áªμfi á``≤«bO äÉ°†Ñb πãe ,∞``ãμàe ÒZh ∞ãμàe Ú``H Ée É``jÓÿG
72
.áªμfi
ôHQÉa ΩÓà°SG øe ™«HÉ°SCG á©°†H ó©H ∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùe ¤EG ôdófÉ°S π``°Uh
ø≤M ôHQÉa CGó``H ,1947 ΩÉY øe ÈªàÑ°S 6 ‘h .∫ô``jó«d ø`è ∫hC’G √Oô``W
ä’ƒØdG äGOÉ°†e ∫hCG ƒgh ,PAA hCG ∂«JQÉÑ°SCG πjhp ÒJ
n ¢†ªëH ô``dófÉ°S
AGôLE’ á≤aGƒe ≈∏Y ∫ƒ``°ü◊G ¤EG áLÉM Ik OÉY ∑Éæg øμJ ⁄) .∫ô``jó«d ø`è
ÆÓHEG ºàj ¿Éc Ée Ék fÉ«MCG .Ék eÉ°S kGQÉ≤Y ¿Éc ƒ``d ≈àM ,QÉ≤©d á«μ«æ«∏cEG á``HôŒ
.Ék Ñjô≤J º¡jCGQ òNCG hCG ∫É``ØWC’G ÆÓHEG ºàj øμj ⁄ ;áHôéàdÉH Ék ©jöS ø``jƒHC’G
Ö∏£àj …òdG ,…öûÑdG Öjôéà∏d Nuremberg êÈeQƒf ¿ƒfÉb áZÉ«°U â“
πbCG πÑb ,1947 ΩÉ©d ¢ù£°ùZCG 9 ïjQÉàH ,≈°VôŸG øe áëjöU ájOGQEG á≤aGƒe
™ª°S ób ø£°SƒH ‘ ôHQÉa ¿CG ¬``«a ∑ƒμ°ûŸG øe .PAA áHôŒ øe ô¡°T ø`è
.(¢†jôŸG á≤aGƒe ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ¤EG áLÉ◊ÉH »æ©ŸG ¿ƒfÉ≤dG Gòg πãÃ ≈àM
≈∏Y ∫ƒªÿG øe ó``jõÃ ôdófÉ°S ô©°Th .π``«Ä°V ÒKCÉJ PAA á``Hôéàd ¿Éc
πÑ◊G ≈∏Y É«ª«cƒ∏dG §``¨°V ÖÑ°ùH êô©dÉH Ö«°UoCGh .‹É``àdG ô¡°ûdG QGó`è
äôéØfG ,∂dP ó©H .áØ«æY á∏–ôe Ω’BGh ,π°UÉØe Ω’BG äô¡Xh .»cƒ°ûdG
,öùc çhó``M iOCG …òdG ô`èC’G ,∑Qƒ``dG ΩÉ¶Y ó``MCG ∫ÓN É``«ª«cƒ∏dG
Ék °ShDƒ«e ádÉ◊G äóH ,Èª°ùjO ô``¡°T ∫ƒ∏ëHh .ójó°Th ∞ãμe ⁄CG ¥Ó``WEGh
íÑ°UCG ¿CG ó``©H ,¢Vƒ◊G ≈àM ô``dófÉ°S iód ∫Éë£dG ±ô``W §≤°S .É``¡æe
,’k ƒ°ùch ,’k õ©æe QÉ``°U .É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN ÖÑ°ùH πÑb …P øY á`àÉãc ÌcCG
.äƒŸG áaÉM ≈∏Y ¬fCÉch GóHh ,Ék ÑMÉ°Th ,Ék eQƒàeh
ä’ƒa OÉ°†e øe IójóL áî°ùf Èª°ùjO 28 ‘ ôHQÉa πÑ≤à°SG ,∂dP ™eh
øY IQÉÑY ƒgh ;aminopterin ø``jÒàHƒæ«eCG ≈``Yójo »à∏«ch hGQÉ``Hƒ°S ø`è
73
s .PAA á«æH øY Ék £«°ùH kGÒ``¨J øª°†àJ á«FÉ«ª«c IOÉ`è

QÉ≤©dG ôHQÉa ∞``£îJ
k eBG ,¬H πØ£dG ø≤M CGóHh ,¬dƒ°Uh Qn ƒ`à
çGóMEG ‘ ,∫GƒMC’G ø°ùMCG ‘ ,Ó r
.¿ÉWöùdG Ωó≤J ‘ §«°ùH ƒdh ÒNCÉJ
ΩódG äGôc OóY ´É``ØJQG ICÉéa ∞bƒJ ó≤d .áXƒë∏e á``HÉéà°S’G âfÉc
,ÈªàÑ°S ô¡°T ‘ ±’BG IöûY ;á``«μ∏a IQƒ°üH ójGõJ ób ¿Éc …òdG AÉ``°†«ÑdG
∂dP ó©H ßMƒdh .Èª°ùjO ‘ Ék ØdCG Ú©Ñ°S ‹GƒMh ,Èªaƒf ‘ Ék ØdCG øjöûY
ÉjÓN OóY íLQCÉJh ,OÉà©e ÒZ πμ``°ûH Ék «∏©a ™LGÎdG ‘ CGóH ób Oó``©dG ¿CG
¢SCGQ á∏«d ∫ƒ∏ëHh .∂dP ó``©H Ék eÉ“ ≈ØàNG ºK ΩódG ‘ Ék «éjQóJ É``«ª«cƒ∏dG
≈fOCG ¤EG π°Uhh ,Ék ``Ñjô≤J IhQòdG áª«b ¢Só°S ≈àM Oó©dG ¢``†ØîfG ,áæ°ùdG
å«M– ¿ÉWöùdG ∞``àîj p ⁄ .Ék ``Ñjô≤J »©«Ñ£dG iƒ``à°ùŸG ≠∏Ñ«d ¬``d iƒ``à°ùe
,Ék àbDƒe ¬JóM âqØN øμd –Ék ``°†jCG áã«ÑN AÉ°†«H ÉjÓN ô¡éŸG â– äô``¡X
.óªéàŸG ø£°SƒH AÉà°T ‘ …ƒeO ∞bƒJ ‘ óªŒh
∫hC’ √OôØÃ »°ûÁ ƒgh 1948 ΩÉY ôjÉæj 13 ‘ IOÉ``«©dG ¤EG ôdófÉ°S OÉ``Yh
å«ëH IÒÑc IQƒ°üH ¬jód óÑμdGh ∫É``ë£dG ¢ûªμfGh .øjô¡°T ∫ÓN Iô`è
∞bƒJh .(ø``£ÑdG ∫ƒM á©°SGh) ,ô``HQÉa ßM’ É``ªc ,¬°ùHÓe â``ëÑ°UCG
áà°S ¢†jƒ©J ∫hÉëj ¿Éc ƒ``d Éªc ,ΩÉ©£∏d º¡f ¬jód íÑ°UCGh .¬``jód ±õ``ædG
á¶≤j ¿CG ôHQÉa ßM’ ,ôjGÈa ∫ƒ∏ëHh .äÉÑLƒdGh á«¡°û∏d ¬fGó≤a øe ô¡°TCG
,∂dP ƒëf hCG õ«Lh ô¡°T IóŸh .¬eCGƒJ ™e ähÉ°ùJ ¬WÉ°ûfh ¬àjò¨Jh πØ£dG
.iôNCG Iôe Ú∏KÉªàe ôdófÉ°S äƒ«dEGh äôHhQ ¿ÉeCGƒàdG GóH
ttt
ïjQÉJ ‘ á``bƒÑ°ùŸG Ò``Z– ôdófÉ°S ió``d ¢VôŸG ¿ƒ``μ°S IÎa â``≤∏WCG
74
‘ AÉà°ûdG π``FGhCG ∫ƒ∏ëHh .ôHQÉØd á``Ñ°ùædÉH •É°ûædG ø`è áHƒf –É``«ª«cƒ∏dG
√ôªY πØW ¬``«dEG ö†M :¬JOÉ«Y ‘ ∫É``ØWC’G øe ó``jõe ∑É``æg ¿Éc ,1948
áHÉ°üe ¿É``àæ°S É``gôªY IÉàah ,≥``∏◊G ÜÉ``¡àdG øe ÊÉ``©j äGƒæ°S çÓ``K
¢VôÃ ¿ÉHÉ°üe É``ª¡fCG ≈∏Y ¢ü«î°ûàdG ”h ,¢``SCGôdGh ≥æ©dG ‘ äÉ`èQƒàH
ä’ƒØdG äGOÉ``°†e øe ÒãμdG ¬`èÓà°SÉHh .IOÉ◊G á``jhÉØª«∏dG É``«ª«cƒ∏dG
k °†a (Ó``«pj) øe
á°SÉe áLÉëH GƒfÉc øjòdG ≈``°VôŸG øe ójõŸ ¬dÉÑ≤à°SG øY Ó
»°UÉ°üàNG º¡æe AÉÑWC’G ø`è ójõÃ áfÉ©à°S’ÉH ôHQÉa ΩÉb ,äGOÉ°†ŸG ∂``∏àd
ºg øjóYÉ°ùŸG øe áYƒª›h ,Louis Diamond ó``fƒeÉjO ¢ùjƒd ≈Yójo ΩO
äôHhQh Robert Mercer öSÒe äôHhQh James Wolff ∞dhh ¢ùª«L
.Robert Sylvester Î°ùØ∏«°S
¬HQÉŒ ¤hCÉ``H ∫É``ØWC’G ≈``Ø°ûà°ùe ‘ äÉ``£∏°ùdG Ö``°†Z ô``HQÉa QÉ``KCG
áÄ«g âeÉb .á``«fÉãdG ¬àHôŒ √RÉ‚EÉH ¬``JhQP Ö°†¨dG ≠∏H ó``bh .á``«μ«æ«∏cE’G
Úª«≤ŸG ∫É``ØWC’G AÉÑWCG πc Ö``ë°ùd â``jƒ°üàdÉH ≈``Ø°ûà°ùŸÉH ¢``ùjQóàdG
ôHQÉa ∑ôJ ±ó``¡H ∂dP ¿Éch ,É``«ª«cƒ∏d »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG IóMh ø`è
á≤jôW âfÉc ,º``¡d GóH ÉªÑ°ùM) .º``¡°ùØfCÉH ≈°VôŸG ¿ƒ``Yôj ¬``jóYÉ°ùeh
‘ ádÉ©a ÒZ ‹É``àdÉHh ,á«ÑjôŒh á``£Ñfi hóÑJ É«ª«cƒ∏dG ô``HÉæY ‘ êÓ``©dG
óMCG ßM’ É``ªc ,¿ÉWöùdÉH ¿ƒ``HÉ°üŸG ∫É``ØWC’G ¿Éc .(Ö``£dG á``°SGQO
GƒfÉc .(äÉ«Ø°ûà°ùŸG ôHÉæ©H øcÉeCG ó©HCG ‘ ¿hõéàëjo ) Ée IOÉY ,ÚMGô÷G
¿ƒμj ødCG) :∫ÉØWC’G AÉÑWCG ∫Ébh ,∫É``M …CG ≈∏Y äƒŸG IöSC
s p G ≈∏Y ¿ƒ``©Ñ≤j
ìÎbG ÉeóæYh .(?ΩÓ``°S ‘ GƒJƒª«d º¡côJ º``àj ¿CG ∞£∏dGh ∞£©dG ø`è
CÉé∏j Ée ôNBG ôHQÉØd Iójó÷G á``«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ¿ƒμJ ¿CG Ú«μ«æ«∏cE’G ó``MCG
75
¬JÉ«M ™LÎ°SG …ò``dG ,ôHQÉa OQ ,∫ÉØWC’G É«ª«cƒd êÓ``Y ‘ AÉÑWC’G ¬``«dEG

k FÉb ,¢VGôeCG »°UÉ°üàNÉc á``≤HÉ°ùdG
¿ƒμà°S ,âbƒdG Gòg »``JCÉj ÉeóæY) :Ó
.(§«æëàdG πFÉ°S »g É¡«dEG êÉà– »àdG Ió«MƒdG á«FÉ«ª«μdG IOÉŸG
IOÉ«Y ¤EG É¡dƒMh äÉeÉª◊G
q Üôb ôHÉæ©dG óMCÉH á«Ø∏N áaôZ ôHQÉa õ``¡L
q
áØ∏àfl øcÉeCG ‘ â«ÑJ ¬©e π``ª©J »àdG IÒ¨°üdG áYƒªéŸG âfÉch .á``àbDƒe
ôÄH IóªYCGh ,á«Ø∏ÿG ±ô¨dG π``ãe ,¢VGôeC’G º∏Y º°ùb ‘ áeóîà°ùe Ò``Z
∂dòdh ,¬d óM ≈fOCG ‘ »°ù°SDƒŸG ºYódG ¿Éc .áZQÉØdG Ö``JÉμŸGh ,º∏°ùdG
;É¡H ¿ƒ∏ª©j »``àdG º¶©dG ´Éîf ôHEG òë°ûH ¿ƒ`èƒ≤j ôHQÉa hó``YÉ°ùe ¿Éc
¢VôŸG ¿ƒÑ≤©àj ôHQÉa hó``YÉ°ùe ¿Éc .øeõdG É¡«∏Y ÉØY áÁób á≤jôW »``gh
OóY ™«ªL π«é°ùJ ≥``jôW øY :π«°UÉØàdÉH ó``jó°T ΩÉªàgÉH ≈°VôŸG ió``d
¬fCG iôj ôHQÉa ¿Éch .≈ªq Mo πch ,ΩódG π≤f äÉ«∏ªY ™«ªLh ,ΩódG äÉjôc
ácô©ŸG ∂∏J øe á≤«bO πc π«é°ùJ øe óH Óa ,Ωõ¡ào °S É«ª«cƒ∏dG â``fÉc GPEG
.∂dP IógÉ°ûe ‘ óMCG ÖZôj øμj ⁄ ƒd ≈àM ,áeOÉ≤dG ∫É«LC’G πLCG øe
ttt
äôéØfGh .ø``£°SƒH ≈``∏Y Ö«Äch ó``jó°T OôH §``Ñg ,1948 AÉ``à°T ‘
≥jô£dG ¿Éch .ô``HQÉa IOÉ``«Y •É``°ûf ∞``bƒJ ¤EG äOCG ,á``«é∏K ∞``°UGƒY
äÉ≤Ñ£dG øe ΩGƒcCÉH Ék ``¶àμe Ohƒ‚ƒd ≥jôW ¤EG …ODƒ``ŸG ≥«°†dG »``à∏Ø°SC’G
A±ódG áÄ«°S âfÉc »àdGh ,»àëàdG QhódG ¥ÉØfCG äóªŒh ,á∏MƒŸG ájó«∏÷G
¢ü∏≤Jh ,ä’ƒØdG äGOÉ°†Ã »eƒ«dG ø≤◊G Qò©Jh .∞jôÿG π°üa ‘ ≈àM
ÉeóæY ,ôjGÈa ‘h .´ƒ``Ñ°SC’G ‘ äGô`è çÓK ¤EG ô``HQÉa áYƒª› π``ªY
.iôNCG Iôe »eƒ«dG ø≤◊G äGAGôLEG äCGóH ,∞°UGƒ©dG âqØN
76
‘ ∫ÉØWC’G É``«ª«cƒd ™e ô``HQÉa áHôŒ QÉÑNCG äCGó``H ,∂``dP ¿ƒ``°†Z ‘
ádÉMh .¬``JOÉ«Y ¤EG π``°üJ ∫ÉØWC’G ø`è áÄ«£H á``∏aÉb äCGó``Hh ,QÉ``°ûàf’G
π«∏≤J øe ä’ƒØdG äGOÉ``°†e âæμ“ :¥ó°ü q jo ’ §``‰ ô¡X ,iô``NCG AGQh
πbC’G ≈∏Y – ΩÉ``àdG É¡FÉØàNG ¤EG äOCG É`è Ék fÉ«MCGh ,É«ª«cƒ∏dG É``jÓN Oó``Y
ádÉM ™e çóM Éªc IÒãe ¢Vôª∏d ¿ƒμ°S äGÎa ∑Éæg âfÉch .äÉ¶ë∏d
iôNCG á∏ØW .á°SQóŸG ¤EG ø``jÎHƒæ«eCÉH Éª¡LÓY ” ¿ÓØW OÉYh .ô``dófÉ°S
á©Ñ°S ó©H (∑Éægh É``æg …ô÷Gh Ö©∏dG) ‘ äCGóH ∞``°üfh ¿Éàæ°S É``gôªY
Ék Ñjô≤J ádƒØ£dG äOÉYCG ¬à©«ÑW ¤EG ΩódG IOƒY ¿EG .ôjöùdG ‘ OƒbôdG øe ô¡°TCG
.Ék Ñjô≤J ∞WÉNh íLQCÉàe ƒëf ≈∏Y á«©«Ñ£dG É¡àdÉM ¤EG
¿ƒμ°S øe ô¡°TCG á©°†H ó©Ña .Qôμàj á©jóÿG ƒjQÉæ«°S ¿Éc Ée Ék ÑdÉZ ø``μd
ÒbÉ≤Y ÌcCG ≈∏Y ájÉ¡ædG ‘ Ék Ñ∏¨àe ,Ék ``ªàM Qƒ¡¶dG ¿ÉWöùdG OhÉ©j ,¢``VôŸG
øμªàj ødh ,ΩódG ‘ ôéØæJ ºK ,º¶©dG ´Éîf ‘ ÉjÓÿG Oƒ©Jh .ká«dÉ©a Ó«pj
‘ ôdófÉ°S äôHhQ ‘ƒJ .Égƒ‰ π``«∏≤J øe á«dÉ©a ä’ƒØdG äGOÉ°†e Ì``cCG
.ô¡°TCG á©°†Ñd êÓ©∏d ÜÉéà°SG ¿CG ó©H ,1948 ΩÉY
äGÎa »g ,áàbDƒe âfÉc ¿EGh ,¢VôŸG ¿ƒμ°S äGÎa âfÉc ∂dP º``ZQh
á«aÉc äÉfÉ«H äôaGƒJ ,1948 πjôHCG ∫ƒ∏ëHh .á«îjQÉJh ..á«≤«≤M ¿ƒ``μ°S
.New England Journal of Medicine á∏› ¤EG …ó«¡“ åëH ‘ É¡Áó≤àd
»≤Hh ,º¡æe IöûY êÓ©∏d ÜÉéà°SG ,Ék ``°†jôe öûY áà°S êÓ©H ≥jôØdG ΩÉ``b
á©HQCG IóŸ IÉ«◊G ó«b ≈∏Y –á«dhC’G áYƒªéŸG å∏K ‹GƒM– ∫ÉØWCG á``°ùªN
IóŸ ¢û«©dG ó©jo ,É``«ª«cƒ∏d áÑ°ùædÉH .º¡J’ÉM ¢ü«î°ûJ ó``©H ô¡°TCG á``à°S hCG
.áª«¶Y IÎa ô¡°TCG áà°S
77
ttt
,1948 ΩÉY ‘ ƒ«dƒj 3 ïjQÉàH öûfo …òdGh ,ôHQÉa ¬eób …òdG åëÑdG ¿Éc
á«aGôZƒJƒØdG Qƒ``°üdGh ΩÉbQC’Gh ∫hGó``÷ÉH CÓ``àeGh ,äÉëØ°U 7 º``éëH
á«ª°SQh áeQÉ°U ¬à¨d âfÉc .ΩódG äÉjôc OóY º«bh ,á«∏ª©e º«bh ,ájô¡éŸG
ôHQÉa åëH ¿Éc ,áª«¶©dG á«Ñ£dG çÉëHC’G πc πãeh .á«ª∏Yh á«Yƒ°Vƒeh
óŒ ,Ωƒ«dG √Dhô≤J ÉeóæY :¬fÉeR ió©àj ¿Éc ,Ió«÷G äÉjGhôdG πμch .kGÒãe
øjòdG ≈°VôŸGh ,ø£°SƒH IOÉ«Y ‘ áÑNÉ°üdG IÉ«◊G ógÉ°ûŸ kGOhó°ûe ∂°ùØf
ÒbÉ≤Y ¤EG π°Uƒà∏d ¿ƒ``côëàj √hóYÉ°ùeh ô``HQÉa Éªæ«H ,πeC’ÉH ¿ƒ``≤∏©àj
øY IQÉÑY åëÑdG ¿Éc .OÉ``Y ºK kGó``©àÑe kGó«©H ÖgP ∑Éàq a ¢``VôŸ Ió``jóL
.ájÉ¡f ∞°SCÓdh §°Shh ájGóH äGP áμÑM
ôcP ÉªÑ°ùM ,(AÉ«à°S’Gh ,≥``jó°üàdG ΩóYh ,∂«μ°ûàdÉH) å``ëÑdG πHƒb
á«Ñ«ZôJ ádÉ°SQ π``ª– á°SGQódG âfÉc ,ô``HQÉØd áÑ°ùædÉH øμd .AÉ``ª∏©dG ó``MCG
êÓ©dG á£°SGƒH ,√Qƒ°U ∞æYCG ‘ ≈àM ,¿ÉWöùdG êÓY ” ó≤d :á``«Ñ«gôJh
»eÉY ÚH Éª«a ô``¡°TCG áà°S ∫ÓNh .á``«FÉ«ª«c IOÉe ø``Y IQÉÑY ¿Éc …ò``dG
¬æμd –ôëh
m õLƒe n ƒ``ëf ≈∏Y– Ék MƒàØe Ék HÉH ô``HQÉa ó``Lh ,1948h 1947
¿EG .ÜÉÑdG Gò``g ∫ÓN øe π`èCG ábQÉH ¬``d âM’h .ΩÉμMEÉH ≥``∏ZoCGh OÉ``Y
kGôeCG ¿Éc »FÉ«ª«c QÉ≤Y ΩGóîà°SG ≥jôW øY ∞«æY …RÉ¡L ¿ÉWöS AÉ``ØàNG
iôLCG ÉeóæY ,1948 ∞«°U ‘h .¿É``WöùdG ïjQÉJ ‘ Ék «∏ªY ¥ƒÑ°ùe Ò``Z
ΩÉbh É«ª«cƒ∏dÉH ÜÉ°üe πØW øe »M è«°ùf ∫É°üÄà°SG ôHQÉa …óYÉ°ùe óMCG
π°UƒJ »àdG èFÉàædG óYÉ°ùŸG ¥ó°üj ⁄ ,ø``jÎHƒæ«eC’ÉH ¬LÓY ó©H ¬``à°SGQóH
Aôª∏d øμÁ å«ëH kGóL Ék «©«ÑW º¶©dG ´Éîf GóH ó≤d) :∫ƒ≤j Öàch .É``¡«dEG
78
.(êÓ©H º∏ëj ¿CG
áã«ÑÿG ÉjÓÿG ≈∏Y AÉ°†≤dÉH º∏M .êÓ©dG Gò¡H º∏ëj ôHQÉa ¿Éc π``©ØdÉHh
ìÓ°UEGh á«©«Ñ£dG ÉjÓÿG OóéàHh ,¿ÉWöù∏d IOÉ°†e IOófi ÒbÉ≤Y á£°SGƒH
ájRÉ¡÷G äGOÉ°†ŸG √òg πãe ø`è á∏eÉc á∏°ù∏°ùHh ;á«Lƒdƒ«°ùØdG É``gRÉ«MCG
,á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG á£°SGƒH É«ª«cƒ∏dG êÓ``©Hh ;áã«ÑÿG ÉjÓÿG øe ¢ü∏îà∏d
≈∏Y É«ª«cƒ∏dG êÓ``Yh á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG ΩGó``îà°SG ‘ ¬JÈN ≥``«Ñ£J º``K
êÓY ¤EG π°Uƒà∏d …óëàdG ø``∏©j ¿Éc .á©FÉ°ûdG ¿ÉWöùdG ´GƒfCG øe ó``jõe
k eÉc Ó
.¬«∏Y ∫ƒ°üë∏d AÉª∏©dGh AÉÑWC’G øe Ó k «L ôeC’G ¥ô¨à°SGh .¿ÉWöù∏d
79
¢UÉN ´ƒf øe AÓH

∞°Uƒd ÉgQÉàîf »àdG ájƒ¨∏dG äGQÉ©à``°S’G ‘ Éæ``°ùØfCG øY ÜÉ≤ædG ∞``°ûμf ÉæfEG)
.(ô¨°üe πμ°ûH ¿ƒμdG
56 86 )
<L>=>Q {RO AM@N
ájöûÑdG â∏X ,Gòdh .ÌcCG hCG áæ``°S 3000 òæe Ö£dG áæ¡e ‘ ¢VôŸG Gòg ±ô``Yo )
.(ÌcCG hCG áæ°S 3000 òæe (êÓY)`d kÉÑ∏W Ö£dG áæ¡e ÜÉH ¥ô£J
1937 *z% .'
A?LMQ>
.(∫ƒNódG πÑb ¿PCÉà°ùj ’ …òdG ¢VôŸG ¿ƒμ«d ¿B’G ¿ÉWöùdG ≈∏Y QhódG AÉL ó≤d)
7 `
:

<MFRQ <AQLR} @@Q>FF RF >LR=A?
äGÒÑ©àdG ¿EG å«M ,(åjóM) ¢Vôªc ¿ÉWöùdG ‘ ÒμØàdG ¤EG π«‰ ÉæfEG
;ójó°ûdG ƒªædGh •ôØŸG ôKÉμàdÉH ¢VôŸG Gòg º°ùàj .áãjóM ¬H á≤∏©àŸG ájƒ¨∏dG
AÉ«MC’G º∏Y Éæ©é°ûjh .Iô£«°ùdG ΩóY áaÉM ƒëf ™aóæj ƒ``‰ ;∞bƒJ ÓH ƒ‰
ÒZ ádB’G ∂``∏J ƒg ¿ÉWöùdGh .á``«ÄjõL ádBÉc á``«∏ÿG π«îJ ≈``∏Y å``jó◊G
π«¨°ûJ ™°Vh ¤EG â∏≤àfG ‹ÉàdÉHh (ƒ``ªædG) ‹hC’G ÉgôeCG íÑc ≈∏Y IQOÉ``≤dG
.±É≤jEÓd πHÉb ÒZ ™aódG »JGP ‹BG
áÑ°ùædÉH ád’O É¡d øjöû©dG ¿ô≤dG ¤EG Ék «LPƒ‰ »ªàæj ¢Vôªc ¿ÉWöùdG Iôμa ¿EG
¿ô≤dG ‘ tuberculosis π°ùdG t ƒgh iôNCG á«æeR áÑ≤◊ kGQÉ©°T Èào YG ôNBG ¢``VôŸ
(IQÉ©à°SÉc ¢VôŸG) É¡HÉàc ‘ Iƒ≤H êÉàfƒ°S ¿GRƒ``°S äôcP Éªc ,öûY ™°SÉàdG
80
¬HÉ°ûJ ,ìƒ°VƒH êÉàfƒ°S äôcP Éªc ,Úr °Vn ôn nŸG Óc ¿EG .Illness as Metaphor
.(¢SGƒë∏d ôqØæe ,A…OQ ,ΩDƒ°T ÉªgÓμa ,≈æ©e øe áª∏μdG πª– ÉÃ ;íÑ≤dG) ‘
Éà∏c ‘h ;äƒŸG ™`è á¡LGƒŸG π¡°ùj ÉªgÓch ;á``jƒ«◊G π°UCÉà°ùj É``ªgÓch
.äƒŸG øe ÌcCGh πH ,äƒŸG ƒg ¢VôŸG ∞jô©J ¿EÉa ,ÚàdÉ◊G
¢Vôe ¿Éc .ôNBG ¿ôb ¤EG »ªàæj π°ùdG ¢Vôe ¿EÉa ,äÉ¡HÉ°ûàdG √òg ºZQh
m ,…q ƒp ªs Mo ¢Vôe :»°Vôn nŸG É¡aô£J ‘ ájQƒàμ«a á«°ùfÉehQ πãÁ π``°ùdG
,¢SÉb
ôYÉ°ûdG ¬H Ö«°UCÉa :AGô``©°ûdG ¢Vôe ƒ``g π°ùdG
q ¿Éc .…PGƒëà°SG ,≥``gôe
p
áaôZ ‘ äƒ``ŸG øe âª°U ‘ ÜÎ``bG …òdG John Keats ¢``ùà«c ¿ƒ``L
Ö«°UCGh ,ÉehQ ‘ Spanish Steps á«fÉÑ°SE’G äÉ``LQódG ≈∏Y π£J IÒ¨°U
√ô©°T ‘ çó– »``°ùfÉehQ ôYÉ°T ƒgh ,Byron ¿hô``jÉH ôYÉ°ûdG Ék °†jCG ¬``H
Ée Ék ÑdÉZ) :1852 ΩÉ``Y hQƒK ∫Éb .¬JÉ≤jó°U ∞``£Y Qóà°ù«d √QÉ°†àMG ø``Y
ájGhQ ‘h .(∑Ó¡à°SÓd ΩƒªëŸG •É°ûædÉc ..∫ÉªL ¢VôŸGh äƒª∏d ó``‚
≥∏£j ,Thomas Mann ¿Ée ¢SÉeƒàd (Magic Mountain ôMÉ°ùdG π``Ñ÷G)
Iô¡£eh áØ°TÉc Iƒb ;ÉjÉë°V ‘ ábÓN ábÉ£d ¿Éæ©dG (ΩƒªëŸG •É°ûædG) Gòg
.á«æeõdG É¡àÑ≤M ôgƒéH áfƒë°ûe É¡fCÉch hóÑJ á«eÉ°Sh
á«fÉWöùdG á«∏ÿG ¿EG .IöUÉ©ŸG Qƒ°üdG øe ójõÃ ¿ÉWöùdG Å∏àÁ ,πHÉ≤ŸG ‘
∫ƒb óM ≈∏Y ,(Ék `èÉ“ Ωõà∏e Ò``Z öüæY) ,¢ùFÉH …Oô`à öüæY øY IQÉ``ÑY
á∏«≤f á``ª∏c ó©J .Sherwin Nuland ó``f’ƒf ø``jhÒ°T Ö``JÉμdG ìGô``÷G
¤EG ™°Vƒe øe ¿ÉWöùdG ∫É≤àfG ∞``°Uƒd Ωóîà°ùoJ »àdG ,metasis á``«fÉWöS
(¿ƒμ°ùdG AGQh Éª«a) …CG– stasish meta Ú©£≤ŸG ø`è Ék ≤«bO Ék £«∏N ,ôNBG
âfÉc GPEÉa .Ék «FõL Iô≤à°ùe ÒZh áMƒÑμe ÒZ ádÉM »gh –á«æ«JÓdG á``¨∏dÉH
81
Ωƒ≤J å«M) AÉ°ûMC’G ∫É°üÄà°SG ÖÑ°ùH ≈°VôŸG πà≤J π°ùdG ä’ÉM ióMEG
Oó©H OÉ°ùLC’G ≥æîj ¿ÉWöùdG ¿EÉa ,(Ék «éjQóJ áFôdG ∞jƒéàH π°ùdG ájq ƒ°ün Yn
.á«°VôŸG IOÉjõdG ≈``æ©e ‘ π°ùdG ¢Vôe ™e ≥Øàj ¬``fCÉμa ;ÉjÓÿG øe π``FÉg
‘ äGôª©à°ùe º``«≤jh ,áé°ùfC’G ¥Î``îj ƒ¡a ;»©°SƒJ ¢Vôe ¿É``WöùdG
™°Vƒe ¤EG π≤àæj ºK ,AÉ°†YC’G óMCG ‘ (Aƒé∏dG) Ö∏£jh ,ájOÉ©ŸG »°VGQC’G
,QòMh ,»``©°Vƒeh ,¢SÉbh
m ,ô``μàÑeh ,Qƒ¡àe πμ``°ûH ¢û«©j ¬``fEG .ô``NBG
¿ÉWöùdG á¡LGƒe ¿EG .¢û«©f ¿CG Öéj ∞«c Éæª∏©j ¿Éc ƒ``d Éªc ;»YÉaOh
.Éæe ÌcCG ¢ûjÉ©àj ¿CG ™«£à°ùj ôNBG ¢ùæ÷ á¡LGƒe »g
»¡d ,ôjöT Qƒ¡àe ö`ÙÉ©e øjô≤c ¿ÉWöù∏d áeƒ°SôŸG ,IQƒ``°üdG √òg ¿EG
øY IQÉÑY á«fÉWöùdG á``«∏ÿG ¿EG .Ék «FõL áë«ë°U É¡fC’ ≥``∏≤∏d IÒãe IQƒ``°U
Ék ëLÉf kGôª©à°ùe
p ó``©j ¿ÉWöùdÉa ,á°ûgó∏d Òãe á``«©«Ñ£dG á«∏î∏d ±Gô``ëfG
ÚëLÉf Éæ∏©Œ »``àdG ¢üFÉ°üÿG π``¨à°ùj ∞«c ±ô``©j ƒ¡a ,ÒÑc πμ``°ûH
.»M øFÉμc
»æ©ŸÉH ƒ``ªædG ≈∏Y á``«fÉWöùdG á``«∏ÿG ó``ªà©J ,á``«©«Ñ£dG á``«∏ÿG π``ãeh
√òg º«¶æJ º``àjh .Úà«∏N ø``jƒμàd IóMGh á``«∏N ΩÉ``°ù≤fG …CG ;»``°SÉ°SC’G
á£°SGƒH ƒªædG ∂dP ¬«ÑæJ ºàj å``«ëH ,¿É≤JEÉH á«©«Ñ£dG áé°ùfC’G ‘ á``«∏ª©dG
s
¬«a ºμëàŸG ÒZ ƒªædG …ODƒj .iôNCG äGQÉ°TEÉH ¬aÉ≤jEG ºàjh IOófi äGQÉ``°TEG
AÉ«MC’G AÉª∏Y Ωó``îà°ùjh .ÉjÓÿG øe ôNBG ó©H π``«L Qƒ¡X ¤EG ¿É``Wöù∏d
¿EG .ácÎ°ûe á«æ«L ±Ó°SCG É¡d »àdG ÉjÓÿG ∞°Uƒd clone á∏«°ùf í``∏£°üe
´ƒf πc Ék Ñjô≤àa ;»∏«°ùf ¢``Vôe øY IQÉÑY ,¿B’G ¬aô©f ÉªÑ°ùM ,¿É``WöùdG
Ö°ùàμJ ÉeóæYh ,ancestral cell á«Ø∏n °Sn á«∏N øe CÉ°ûæj ¿ÉWöùdG ´GƒfCG øe
82
,AÉ≤ÑdG ™«£à°ùJh Ohó``ëŸG ÒZ …ƒ∏ÿG ΩÉ°ù≤f’G ≈``∏Y IQó≤dG á«∏ÿG √ò``g
kGójõe ºK ÉjÓN íÑ°üJ ÉjÓÿG ;ä’Ó°ùdG øe IOhófi ÒZ kGOGóYCG èàæJ É¡fEÉa
.ƒ°ûJÒa ôcP ÉªÑ°ùM omnis cellula e cellula e cellula ÉjÓÿG øe
GPEÉa ;»∏«°ùf ƒëf ≈∏Y Qƒ£àe πH ,Ék «∏«°ùf Ék °Vôe §≤a ¢ù«d ¿ÉWöùdG øμd
,AÉ≤ÑdGh ,hõ¨dG øe á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ø``μªàJ ø∏a ,Qƒ£J ¿hO ΩQh çóM
ÉjÓÿG øe kGÒ¨°U kGOó``Y Å°ûæj á«fÉWöùdG ÉjÓÿG øe π«L πc .∫É``≤àf’Gh
»FÉ«ª«c QÉ≤Y ¿ÉWöùdG ºLÉ¡j ÉeóæY .ΩC’G ÉjÓÿG øY Ék «æ«L ∞∏àîJ »``àdG
ÉjÓÿG ƒéæJh ,Ωƒé¡dG áehÉ≤e É¡æμÁ IôaÉW πFÉ°ùf ƒªæJ ,áYÉæŸG RÉ¡L hCG
ƒªædGh AÉ≤àf’Gh ∫ƒ``ëàdG IQhO øμªàJ Éªc .kGOGó``©à°SG ÌcC’G á``«fÉWöùdG
,ä’É◊G ¢†©H ‘h .ƒªædGh AÉ≤ÑdG ≈∏Y Ék Ø«μJ
q ÌcCG ÉjÓN ó«dƒJ øe •ôØŸG
Ö∏≤àdG ¿EG .iô``NCG äGôØW ≈∏Y ∫ƒ``°ü◊G ™jöùJ ≈``∏Y äGôØ£dG π``ª©J
Gòd .IôaÉW πFÉ°ùf ó«dƒàd Iƒ``≤dG øe ójõÃ ™aój ,πeÉc ¿ƒæL πãe ,»``æ«÷G
¢Vôe …CG ¢ùμY ≈∏Y Qƒ£àdGh Aƒ``°ûæ∏d »°SÉ°SC’G ≥£æŸG ¿ÉWöùdG π``¨à°ùj
Gò¡a ,øjhQGO Ö°ùM AÉ≤àfÓd »FÉ¡ædG œÉ``ædG áHÉãÃ ,¢ùæéc ,Éæc GPEG .ô``NBG
.Éæ∏NGO ™Ñ≤j …òdG AÉ≤àfÓd Ék «FÉ¡f Ék ŒÉf πãÁ Ék °†jCG Ö«gôdG ¢VôŸG
óæY É¡ÑæŒ øμÁ ’ øμd ,kGó«©H ájRÉéŸG äGAGô``ZE’G √òg Éæ©aóJ ¿CG øμÁ
â∏«îJ ÜÉàμdG Gòg ∞«dCÉJ äCGó``H ÉeóæY .¿ÉWöùdG πãe ´ƒ°Vƒe á``°ûbÉæe
∂dP ó©H äô©°T »``ææμd ,¿ÉWöùdG (ïjQÉJ) ∫ƒM Ék ``Yhöûe ÖàcCÉ°S »``æfCG
ó°ùéàj »Yƒ°Vƒe ¿Éc .A»``°T øY ¢ù«dh ¢üî°T øY ÖàcCG âæc ƒd É``ªc
‘ ,Ée Ék Yƒf á°Tƒ°ûe ,á``ª¡Ñe IQƒ°U – AôŸG ¬Ñ°ûj A»°T IQƒ``°U ‘ Ωƒ``j πc
.á«JGP IÒ°S :Ék ≤«ªY Ék «°üî°T Ék Ä«°T πH ,¢VôŸ Ék «ÑW Ék îjQÉJ ÖàcCG øcCG ⁄ .IBGôŸG
83
ttt
≈àe º∏©j ¿CG á``«JGP IÒ°S Öàμj ø`è πc ≈∏Y Öéj ,iôNCG Iô`è Aó``Ñ∏d
øe ∫hCG ør en ?√ô``ªY ºc ?¿ÉWöùdG AÉL ø``jCG øe :¬Yƒ°Vƒe IO’h â``fÉc
?¢Vôªc ¬∏é°S
s
á«°üî°T ƒgh– Edwin Smith å``«ª°S øjhOEG iÎ``°TG ,1862 ΩÉ``Y ‘
⁄ÉY hCG ∞–o Qhõe hCG ’k ƒéàe Ék ©FÉH iôNCG Ik QÉJh Ék ŸÉY Ik QÉJ √GôJ :ájOÉY Ò``Z
(É¡böS ¢†©ÑdG ∫Éb ÉªÑ°ùM hCG) Ék eób 15 ∫ƒ``£H ájOôH –»eÉ°üY äÉjöüe
äGPh ,É¡d ≈Kôjo ádÉM ‘ ájOÈdG âfÉc .öüe ‘ öübC’G ‘ ∞–o ™FÉH øe
É¡fCG ¿B’G ó≤à©jo .á∏°üàe ájöüe ±hô``ëH áÄ∏à‡h ,Ió©› AGôØ°U äÉëØ°U
ó«dÉH áHƒàμe á``Wƒ£fl »gh ,OÓ``«ŸG πÑb öûY ™``HÉ°ùdG ¿ô``≤dG ‘ â``Ñàco
πëàæe ƒgh– ï°SÉædG Ö``μJQG .OÓ«ŸG πÑb 2500 á``æ°S ¤EG É¡îjQÉJ Oƒ``©j
õ«Á ¿Éc Ée Ék ÑdÉZh ,áHÉàμdG AÉæKCG Ak É£NCG –Iójó°T ádÉéY ‘ ¬∏ª©H ΩÉb »``HOCG
.¢ûeGƒ¡dG ‘ ôªMC’G È◊ÉH ¬JÉë«ë°üJ
äÉª«∏©àdG ≈∏Y …ƒà– É¡fCG ¿B’G ó``≤à©jo h ,1930 ‘ ájOÈdG áªLôJ â``“
πÑb 2625 áæ°S ‘ ¢``TÉY º«¶Y …öüe »FÉjõ«a ƒ``gh ,ÖJƒfiE’ á``©ªéŸG
ÒZ ÚjöüŸG ø`è π«∏≤dG ø``ª°V Imhotep Ö``JƒfiEG ¿Éc .Ék ``Ñjô≤J OÓ``«ŸG
‘ Ék ©bƒe πàMG á°†¡f πLQ ƒgh ,áÁó≤dG áμ∏ªŸG øe Éæd Úahô©ŸG Ú«μ∏ŸG
π¨à°TG ,Djozer öShR ∂∏ŸG •ÓH ‘ ôjRƒch .á∏eÉ°T ájöüe á°†¡f §``°Sh
ä’ƒL ¬dh ,IQÉª©dG øa ‘ á«ÑjôŒ ∫ÉªYCG ¬d ¿Éc Éªc ,ÜÉ°üYC’G áMGôéH
¬«∏Y Gƒaô©J øjòdG ,≥jôZE’G ≈àMh π``H .∂∏ØdGh º«éæàdG »ª∏Y ‘ Iô``μÑe
ôMÉ°S ¬fCÉH √ƒ``Ø°Uh ,¿hôb ó©H öüÃ ºgQhôe AÉ``æKCG ójó°ûdG ¬FÉcP ≈``∏Yh
84
.Asclepius ¢Sƒ«Ñ«∏μ°SCG º°SÉH ±hô©ŸG º¡jód Ö£dG ¬dEÉH √ƒ£HQh Ëób
⁄ÉY ‘h .Éª¡HÉ«Z É``gõ«e É‰EGh ,ø``jódGh ôë°ùdG å«ª°S á``jOôH õ``«Á ⁄h
IQƒ°ùμŸG ΩÉ¶©dG ∫ƒM ÖJƒfiEG Öàc ,òjhÉ©àdGh Ëõ©àdGh ôë°ùdG ‘ ¥QÉZ
¿Éc ƒd Éªc Iõ«ëàe ÒZh áeQÉ°U á«ª∏Y á¨∏H ÉgÉjEG Ék Ø°UGh á©∏îæŸG äGô≤ØdGh
Ú©HQC’Gh á«fÉªãdG ä’É◊G êÓY ” .áMGô÷G º∏Y ‘ Ék ãjóM Ék ``HÉàc Öàμj
hCG ,ó∏÷ÉH ájƒéa èjQGôN hCG ,ó«dG ‘ Qƒ``°ùc »gh– ájOÈdG ‘ IQƒcòŸG
á≤∏©àe ôgGƒ¶c É¡Ø°Uh øe ’k óH á«ÑW ä’Éëc –á``ªéª÷G º¶©H Qƒ°ùc
,»ëjöûàdG …ƒ¨∏dG É¡°SƒeÉb É¡©eh ádÉM πc äAÉLh ,º«éæàdGh ô``ë°ùdÉH
.É¡J’ÉªàMÉH DƒÑæàdGh ,É¡°üî∏eh ,É¡°ü«î°ûJh
∫hCG ¿ÉWöùdG GóH ,Ëób ìGôL øe áë°VGƒdG äGAÉ``°VE’G ∂∏J Aƒ°V ‘h
:Ú©HQC’Gh á°ùeÉÿG ádÉë∏d ¬Ø°Uh ‘ ÖJƒfiEG ∫ƒ≤jh .õ«‡ ¢Vôªc GóH É`è
√òg ¿CG äóLhh Qó°üdG ≈∏Y IRQÉH πàc äGP (ádÉM) ¢``üëØH âªb GPEG)
¬JóLhh ∑Qó°U ≈∏Y ∑ó``j â©°Vh GPEG ;Qó°üdG ≈∏Y äö``ûàfG ób π``àμdG
,äÉÑ«ÑM ≈∏Y πàμdG √òg …ƒà– Óa ;¥ÓWE’G ≈∏Y ≈ªM q ¬H ¢ù«dh kGOQÉ``H
πàμdG √òg ¿CÉH äô©°T GPEG øμd ,πFÉ°S ∞jöüJ ¤EG …ODƒ``J ødh ,πFÉ°S ’h
πàc øY IQÉÑY É¡fEG) :»∏j Éªc ádÉ◊G ∂∏J öùØJ ¿CG ∂æμÁ ,É¡°ùŸ óæY IRQÉH
äÉeQƒJ OƒLh »æ©J …óã∏d áÄJÉædG ΩGQhC’G ¿EG ..É¡à¡LGƒe »∏Y
q ºàëàj áÄJÉf
áØ∏ZCG ¢ùŸ É¡°ùŸ ¬Ñ°ûjh ;áÑ∏°Uh Iöûàæeh IÒÑc äÉeQƒJ »gh ,…ó``ãdG ‘
.(OQÉHh Ö∏°U ¢ùª∏Ã º°ùàJ ,áé°VÉf ÒZ á¡cÉØH É¡¡«Ñ°ûJ øμÁ hCG
áØ«ãch áÑ∏°Uh IOQÉ``H– (…óãdG ‘ á``ÄJÉf á∏àc) IQÉ``ÑY ¿ƒμJ ¿CG ø``μÁ
¿ÉWöùd …ƒ``b ∞°Uh áHÉãÃ –ó``∏÷G â– öûàæJ ,hemat á``jƒeO Iô``ªãc
85
ƒd ≈àM ,äÉLÓ©∏d Iõ«Lh á°ûbÉæÃ á``jOÈdG ‘ ádÉM πc ™n ÑJn nCG óbh .…ó``ãdG
,á«Ñ°ü©dG áMGô÷G ≈°Vôe ¿PCG ‘ Í∏dG Ö°U
q :π``ãe äÉæμ°ùeq Oô› âfÉc
ádÉ◊G ‘ øμd .ìhôé∏d ájô£Y ºgGôe ΩGóîà°SG ,ìhôé∏d äGOÉªc ™°Vh
p â–h .IOÉ©dG ÒZ ≈∏Y Ék ghó°ûe ÖJƒfiEG ∞bh ,Ú©HQC’Gh á°ùeÉÿG
º°ùr ≤dG
óLƒj ’) :Ö°ùëa Ió``«Mh á∏ªL ôcP ,(êÓ©dG) :¿Gƒ``æY πªëj …ò``dG
.(êÓY
.Ëó≤dG »Ñ£dG ïjQÉàdG øe Ék «∏©a ¿ÉWöùdG ≈°TÓJ ,õé©dÉH ±GÎY’G Gò¡H
É¡JÉª°üH É``¡Ø∏N ák cQÉJ ,⁄É``©dG ‘ Ió``°ûH iôNC’G ¢``VGôeC’G äö``ûàfGh
¬∏©d– ∞«æY …ƒ``ªM
q AÉHh ô``éØfG ó≤d .≥``FÉKƒdGh Ò``WÉ°SC’G ‘ á``Ø«gôdG
,OÓ«ŸG πÑb 1715 á``æ°S ‘ Avaris ¢ùjQÉaCG AÉ``æ«e ‘ –typhus ¢``SƒØ«àdG
Ék Ø∏q fl ,á«aGô¨÷G Üƒ«÷G ‘ Ió°ûH …Qó÷G AÉHh ≈°ûØJh .¬fÉμ°S OÉHCG å«M
πÑb öûY ÊÉãdG ¿ô≤dG ‘ ¢ùeÉÿG ¢ù«°ùeQ ¬``Lh ‘ ¬«∏Y ∫óJ kGQƒ``ãH √AGQh
.á«ª°Sƒe äÉfÉ°†«a π``ãe óæ°ùdG
u …OGh ∫Ó``N §Ñgh π°ùdG ™ØJQG .OÓ``«ŸG
ó≤a ,IÒ£ÿG áÄHhC’G √ò¡d á∏°UÉØdG äGÎØdG ‘ ¿ÉWöùdG óLGƒJ Ée GPEG øμd
™LGôŸG ‘ ádƒ¡°ùH ¬«∏Y ±ô©àdG øμÁ kGôKCG ∞∏îj ⁄h ,â``ª°U ‘ óLGƒJ
.iôNC’G ™LGôŸG øe …CG ‘ hCG – á«Ñ£dG
ttt
iôNCG Iôe É``æ©ª°S ≈àM ÖJƒfiEG ∞``°Uh ó©H Úà«ØdC
s G ø`è ÌcCG ôe ó``≤d
Qó°üe ;âª°üdÉH ∞∏s ë ¢Vôe ΩÉeCG Éæ°ùØfCG ó‚ ,iôNCG Iôeh .¿É``WöùdÉH
‘ ÜƒàμŸG ,Histories ïjQGƒJ ¿Gƒæ©H Ö``©°ûàŸG ¬HÉàc ‘ .¢UÉN …õN
É°SƒJCG á°üb ¢ùJhOhÒg »≤jôZE’G ñQDƒŸG πé°S ,Ék Ñjô≤J OÓ«ŸG πÑb 440 áæ°S
86
É°SƒJCG âfÉc .…OÉY ÒZ ¢VôÃ ICÉéa âÑ«°UoCG »àdG ,¢SQÉa á``μ∏e ,Atossa
ÚÑbÉ©àŸG IôWÉHC’G ,Darius ¢``SƒjQGO áLhRh ,Cyrus ¢``ShôjÉ°S áæHG »g
á©bQ GƒªμM øjòdGh ájQƒ£°SC’G á«°ûMƒdÉH Gƒª°ùJG øjòdG á«æ«ªNC’G IöSCÓd
è«∏ÿG ‘ πHÉH ¤EG §``°SƒàŸG ôëÑdG ≈∏Y Éjó«d ø`è óà“ ¢VQC’G øe á``©°SGh
ájƒeO á∏àc OƒLh É``°SƒJCG â¶M’ ,É¡ªμM IÎ`à ∞°üàæe ‘ .»``°SQÉØdG
øe ¢UÉN ƒëf ≈∏Y å«ÑN πμ°T øe äCÉ°ûf ób ¿ƒμJ ¿CG øμÁ É``¡jóK ‘
¢Vôe ‘ ,áã«ÑÿG É``jÓÿG Ωƒ≤J) …óãdG ¿ÉWöS º``°SÉH ±hô©ŸG ÜÉ``¡àd’G
¤EG …ODƒj É``Ã ,…óã∏d ájhÉØª«∏dG Oó``¨dG hõ``¨H ,»HÉ¡àd’G …ó``ãdG ¿É``WöS
.(AGôªM áeQƒàe á∏àc çGóMEG ‘ ÖÑ°ùàdG
øe kGAóH AÉÑWC’G ø`è πeÉc ¢û«L IQÉ°ûà°SG ‘ Ö``ZôJ É°SƒJCG â``fÉc GPEG
’k óHh .É¡à÷É©Ÿ ÉgôjöS ¤EG ´ôg ób ¢û«÷G Gòg ¿Éμd ,¿Éfƒ«dG ≈àMh πHÉH
,äGAÓe ‘ É¡°ùØf â``Ød .á≤pÑ£eo Ió``jó°T ádõY ‘ âWôîfG ,∂``dP øe
,É¡LÓY ¢SƒjQGO AÉÑWCG ∫hÉM ÉÃQ .É¡°ùØf ≈``∏Y ¬à°Vôa »ë°U ôéM
r ‘
¢ùjó«°SƒÁO ¬``ª°SG »≤jôZEG óÑY É¡©æbCG ,á``jÉ¡ædG ‘h .ihóL ¿hO ø``μd
.ΩQƒdG ∫É°üÄà°SÉH ¬d ìÉª°ùdÉH Democedes
¢üf ø`è ¢``VƒªZ ‘ É``°SƒJCG â``ØàNG ,Iö``TÉÑe á``«∏ª©dG ∂``∏J ó``©Hh
’h .IÒ¨°U á«FGhQ á∏«M øY IQÉÑY ¬``d áÑ°ùædÉH É¡à°üb âfÉc .¢``ùJhOhÒg
∞«c ¢ùJhOhÒg ô``còj ⁄h ,’ ΩCG Qô``μJh OÉY ób ΩQƒ``dG ¿Éc ¿EG ±ô``©f
.πbC’G ≈∏Y âbDƒe ìÉ``éæH AGôLE’G »¶M øμd ,∂``dP â«bƒJ ’h â``JÉe
PÉ≤fE’G Gògh .¬∏°†ØH Ék aGÎYG ¢ùjó«°SƒÁO ≈∏Y â≤HCGh ,É°SƒJCG â``°TÉY ó≤d
ìƒª£dGh π«ª÷ÉH ¿É`àô©dG øe áæë°ûH É¡∏ªM
q ¢``VôŸGh ⁄C’G øe â``bDƒŸG
87
≈∏Y Scythia É``«ã«μ°S ó°V á∏ªM ø``°ûd §£îj ¢SƒjQGO ¿Éc .»``ª«∏bE’G
√ó∏H ¤EG IOƒ``©dG ¢ùjó«°SƒÁO OGQCG É`èóæY .¬àjQƒWGÈeE’ á``«böûdG Ohó◊G
É¡LhR äó°TÉfh É``¡ÑfÉL ‘ âæ©Wo É¡fCÉch É°SƒJCG äô``©°T ,¿É``fƒ«dG ΩC’G
q .¿Éfƒ«dG hõ¨d – Ék HôZ ¬à∏ªëH ¬``Lƒàj ¿CG
ájQƒWGÈeE’ ∫ƒëàdG Gòg πé°Sh
»àdG á«°SQÉØdG á``«≤jôZE’G Ühô◊G á∏°ù∏°Sh ,Üô¨dG ¤EG ¥ö``ûdG øe ¢``SQÉa
ôμÑŸG ïjQÉàdG ‘ á``ª°SÉ◊G äÉ¶ë∏dG ÌcCG ø`è Ik óMGh ,∂dP øY â``ª‚
∞dCG ¬«LƒJ ‘ Ö``Ñ°ùdG ƒg É°SƒJCG ÜÉ°UCG …ò``dG ΩQƒdG ¿Éc ó≤d .Üô``¨∏d
∑ôJ ób ,Ék ``jöS
q Ék °Vôe ¿Éc ¿EGh ≈``àM ,¿É``WöùdG ¿EG .Ahó``g πμH á``æ«Ø°S
.Ëó≤dG ⁄É©dG ≈∏Y ¬JÉª°üH
ttt
‘ É¡∏ãe ,Éª¡°ü°üb π``ªà°ûJh ,Ú°UÉ°üb Ö``JƒfiEGh ¢ùJhOhÒg ó``©jh
(¿ÉWöùdG ´GƒfCG) π©d .äÉ°†bÉæJh äGƒéa ≈∏Y ,¢``ü°ü≤dG πc πãe ∂dP
¿ÉØ°üj É``fÉc Éª¡∏©d hCG ,á``«≤«≤M Ék `èGQhCG â``fÉc ÉªgÓc É``¡Ø°Uh »``àdG
ä’É◊G ¿EG .¢†eÉZ ƒëf ≈∏Y äÉeÉ°T hCG ,π«dBÉK hCG ,äÉMô≤J hCG ,èjQGôN
É¡«a ” »àdG ∂``∏J »g ïjQÉàdG ‘ ¿ÉWöù∏d ∫ó``÷G πÑ≤J ’ »``àdG Ió``«MƒdG
Ék ¡Lh ¿ÉWöùdG Gòg π``ãe á¡LGƒŸh .Ée Ék Yƒf áã«ÑÿG áé°ùfC’ÉH ®É``ØàM’G
∫É–Q’G ¤EG AôŸG êÉ``àëj –Üôb øY Ék «∏©a Ëó≤dG ¢VôŸG ¢``üëØd– ¬Lƒd
.hÒÑd »Hƒæ÷G ±ô£dG ‘ ó«©H »∏eQ π¡°S ‘ áæ°S ∞dCG ÉgôªY IÈ≤e ¤EG
IQÉÑY »gh ,Atacama ÉeÉcÉJCG AGôë°üd á«dÉª°ûdG áaÉ◊G óæY π¡°ùdG ™``≤j
á∏°ù∏°ùd íjôdG √ÉŒG ‘ π«e áÄªà°S á``MÉ°ùe ≈∏Y ¢ûMƒe ±ÉL §jöT ø``Y
⁄h .»∏«°T ¤EG hÒ``H ÜƒæL ø`è IóàªŸG á``bÓª©dG Andes õ``jófE’G ∫É``ÑL
88
íjQ É¡«∏Y Ö¡J å«M Üƒ``àμŸG ïjQÉàdG ‘ QÉ£eCG •ƒ≤°S á``≤£æŸG ó``¡°ûJ
äGP ájöûH IÉ«M QÉ``gORG π«îàf ¿CG Ö©°üdG ø`èh .QGôªà°SÉH áÄaGO á`àÉL
»gh – IôKÉæàŸG ôHÉ≤ŸG äÉÄÃ π¡°ùdG Å∏àÁh .çóëj ⁄ Ée ƒgh ,∑Éæg Iô`è
¢UôëH É¡æ«£ÑJ º``K ,Ú£dG øe ÉgDhÉæH ” IÒ¨°U á``«ë£°S ôØM øY IQÉ``ÑY
ôHÉ≤ŸG √òg ¢ûÑæH ôHÉ≤ŸG ¢Uƒ°üdh ∞°UGƒ©dGh ÜÓμdG âeÉbh .ô``î°üdÉH
.¿hô≤dG QGóe ≈∏Y -ïjQÉàdG ¢ûÑf- á«ë£°ùdG
⁄ .Chiribaya ÉjÉÑjÒ°T á∏«Ñb AÉ``°†YC’ á£æëŸG ÉjÉ≤ÑdG ≈∏Y ôHÉ≤ŸG …ƒ``à–
RÉà‡ ¬Ñ°T ñÉæŸG ¿Éc óbh ,É¡JGƒeCG ≈``∏Y ®ÉØ◊G ‘ Ék ©°Sh ÉjÉÑjÒ°ûdG ô``NóJ
Ωƒ≤Jh ,πØ°SCG øe º°ù÷G øe πFGƒ°ùdGh AÉŸG Ú£dG í°Tôj .§«æëà∏d á``Ñ°ùædÉH
»àdG ,ΩÉ°ùLC’G ó«ªŒ ºàj Ée ¿ÉYöSh ,√ÓYCG øe áé°ùfC’G ∞«ØéàH ìÉjôdG
.¢Sƒ∏÷G ™°Vh ‘ ¿ƒμJ Ée Ék ÑdÉZ
ôKQBG √É``ÑàfG áãL 140 ≈``∏Y …ƒà– IÒÑc IÈ``≤e äQÉ``KCG ,1990 ΩÉ``Y ‘
‘ É``Jƒ°ù«æ«e á``©eÉéH PÉ``à°SCG ƒ``gh ,Arthur Aufderheide ó``jÉgôjóahCG
ÖW ‘ ¢ü°üîàe ¬æμd ,Ék ``HQóàe ¢VGôeCG ⁄ÉY ójÉgôjóahCG ó``©jo .çƒ``dhO
¢ùμY ≈∏Yh .á``Áó≤dG äÉæ«©dG á°SGQóH ≈``æ©jo å«M äGhÉ«eƒŸG ¢``VGôeCG
á£æëŸG ÉjÉ≤ÑdG øe øμd ,ƒà∏d GƒJÉe øjòdG ≈°VôŸG øe äÉæ«Y òNCÉj ⁄ ,ôHQÉa
ájöûÑdG äÉæ«©dG √òg øjõîàH Ωƒ≤j ¿Éc .ájôKC’G ™``bGƒŸG ‘ É¡«∏Y ÌYo »``àdG
óbh .ÉJƒ°ù«æ«e ‘ á``jƒÑb ¬``Ñ°T áaôZ ‘ IÒ¨°U á``ª≤©e Ö``«∏M á``«YhCG ‘
äÉLQOh ,áé°ùfC’G øe á©£b ∞dCG Ú°ùªN ‹GƒM ∑Éæg ¬àfGõN ‘ ™°Vh
.IQƒ°ùμŸG πcÉ«¡dG äÉÄeh ,á«◊G áé°ùfC’G äÉæ«©d
140 iôLCGh áàbDƒe íjöûJ Ió°†æe ójÉgôjóahCG õ¡L
q ,ÉjÉÑjÒ°T ™bƒe ‘h
89
áé«àf øY åã÷G ióMEG ¬d âØ°ûch .™«HÉ°SCG Ió``Y ∫ÓN Ék «ëjöûJ Ék °üëa

,ôª©dG øe ÚKÓãdGh á°ùeÉÿG ‘ äÉHÉ°ûdG ióME’ AÉ«eƒŸG âfÉc .ájOÉY ÒZ
ΩÉb ÉeóæYh .»ë£°S »æ«W È``b ‘ ,áØà∏e É¡eGóbCGh ,ká°ùdÉL ÉgóLh ó``bh
.öùjC’G …ƒ∏©dG É¡YGQP ‘ (áîØàæe á∏àc) ≈∏Y ¬©HÉ°UCG â``©bh ,É¡°üëØH
¤EG äOCG ób ,™FGQ πμ°ûH É¡¶ØM ” »``àdG ,ó∏é∏d á«bQƒdG ¬Ñ°T äÉ``«£dG ¿EG
.º¶©dG øe äÉμ``jƒ°ûH äOhRo h áª«∏°S â``fÉc »àdG ,á∏àμdG ∂``∏J Qƒ``¡X
á«ª¶Y ÉeƒcQÉ°S hCG ,å«ÑN »ª¶Y ΩQh øY IQÉÑY ¿Éc ,∂°T ¿hO ,Gògh
ó≤àYGh .AÉ«eƒe π``NGO ®ƒØfi áæ°S ∞dCG √ô``ªY ¿É``WöS ;osteosarcome
ó≤àYG Éªc ,ICGô``ŸG IÉ«M ∫ÓN ó∏÷G È``Y öûàfG ób ΩQƒ``dG ¿CG ó``jÉgôjóahCG
´GƒfCG πbCG ¿CG å«M Ék ¨dÉH ¿Éc áã÷G áÑMÉ°U ¬``æe ÊÉ©J âfÉc …ò``dG ⁄C’G ¿CG
.É¡∏«îJ øμÁ ’ áLQóH áŸDƒe ¿ƒμJ á«ª¶©dG ÉeƒcQÉ°ùdG
…òdG ó«MƒdG äGhÉ``«eƒŸG ¢``VGôeCG »°UÉ°üàNG ó``jÉgôjóahCG ø``μj ⁄h
¥É£f ≈∏Y πªàëjo ) .á``£æëŸG ΩÉ°ùLC’G ‘ ¿ÉWöùdG ø`è Ék YGƒfCG ∞``°ûàcG
kGô¶f ™FGQ πμ°ûH É¡H ßØàëjo h ¿hôb QGóe ≈∏Y º¶©dG ΩGQhCG ≈≤ÑJ ¿CG ™°SGh
´GƒfCG ∑Éæg) :ójÉgôjóahCG ∫ƒ≤j .(á``°ù∏μàeh áÑ∏°üàe áé°ùfCG ¿ƒμJ
q É¡fC’
áé°ùfC’ÉH ®ÉØàM’G ºàj å«M äGhÉ``«eƒŸG ‘ óLƒJ ¿ÉWöùdG øe iô``NCG
á∏NGódG á≤£æe ‘ ¬`àÉ°ûàcG ” …òdG ø£ÑdG ¿É``WöS ƒg É¡eóbCGh ,á``ã«ÑÿG
ä’ÉM ‘h .(OÓ``«ŸG ó©H áæ°S 400 ‹Gƒ``M ¤EG ¬îjQÉJ ™``Lôjh á``jöüŸG
¬æμd ,á«∏©ØdG ΩGQhC’G ¤EG äGhÉ``«eƒŸG ÖW »°UÉ°üàNG π°Uƒàj ⁄ ,iô``NCG
áÄ∏à‡ ¿ƒμJ πcÉ«¡dG ¢†©H .º°ù÷G ‘ ΩGQhC’G É¡àØ∏q N äÉeÓY ¤EG π°UƒJ
CÉ°ûæJ É¡∏ch ,∞àμdG º¶Y hCG áªéª÷G ‘ ¿É``WöùdG É¡Ø∏q N á≤«bO Üƒ≤ãH
90
1914 ΩÉY ‘ ÚjôKC’G øe ≥jôa Ì``Yh .…óãdG hCG ó∏÷ÉH »∏«≤f ¿ÉWöS ø`è
áHÉ°üe âfÉch ,ájQóæμ°SE’ÉH ôHÉ≤e ‘ ΩÉY ∞dCG ÉgôªY ájöüe AÉ«eƒe ≈∏Y
ÌY …òdG …ôKC’G ƒg Louis Leakey »μ«d ¢ùjƒd .¢Vƒ◊G º¶Y ‘ ΩQƒH
πcÉ«¡dG ΩóbCG ø`è IóMGh ó©oJ »àdGh »°Sƒd ≈``YóoJ »àdG AÉ«eƒŸG √òg ≈``∏Y
πÑb 400 ¤EG ¬îjQÉJ ™Lôj ∂a º¶Y Ék ``°†jCG ∞°ûàcG óbh .áahô©ŸG á``jöûÑdG
ÉeƒØª«∏dG øe ¢UÉN πμ``°ûd äÉeÓY πªM å«M QhÉ› ™bƒe ‘ OÓ``«ŸG
øe ΩQƒdG π°UCG øe ócCÉàdG ΩóY ºZQ) É«≤jôaCG ¥öT ÜƒæL ‘ ≈``°ûØàJ »àdG
á«îjQÉJ áeÓY π``ãÁ ’ ±É°ûàc’G Gò``g ¿Éc GPEGh .(á``«LƒdƒKÉÑdG á``«MÉædG
kGóMGh ó©jo ,(Ék ãjóM) Ék °Vôe ¬fƒc øY kGó«©H ,¿ÉWöùdG ¿EÉa ,áã«ÑÿG ΩGQhCÓd
¿ƒμj ¿CG πªàëŸG øeh – ájöûH áæ«Y ‘ É¡«∏Y ÌYo »àdG ¢VGôeC’G ΩóbCG øe
.ΩóbC’G
OƒLh ‘ πãªàj ’ á°ûgó∏d Ék ©°Vƒe äÉaÉ°ûàc’G ÌcCG ¿EÉa ,A»°T πc ºZQ
ÉeóæYh .OƒLƒdG QOÉf ¿Éc ¬fCG á≤«≤M ‘ øμd ,ó«©ÑdG »°VÉŸG ‘ ¿ÉWöùdG
k ``FÉb ∂ë°V ,∂dP øY ójÉgôjóahCG â``dC
¿ÉWöù∏d ôμÑŸG ïjQÉàdG ¿EG) :Ó o É°S
k «Ä°V kGô``μÑe Ék îjQÉJ »``æ©j
Ée OÓH πgCG ∑QOCG ó``≤d .(¿ÉWöùdG ø``Y kGóL Ó
äÉHƒf ≈∏Y Ék ª°SG ¿ƒjöüŸG ≥``∏WCGh ;»Ø°üædG ´Gó°üdG ¢Vôe øjô¡ædG Ú``H
.º¡Ñàc ‘ tsara’at ≈Yójo ¢UÈdÉH Ék ``¡«Ñ°T Ék °Vôe ¿ƒjhÓdG ôcPh .è``æ°ûàdG
Gƒ°ü°üNh AÉ≤°ùà°S’G AGO ≈∏Y Ék «ÑW Ék ë∏£°üe Oƒæ¡dG Gó«ØdG ƒ≤æà©e ≥``∏WCGh
å«ëH ÚeóbC’G ió``d Ék aƒdCÉeh Ék ``©FÉ°T π°ùdG
q ¢Vôe ¿Éc .…Qó``é∏d á``¡dEG
ƒª«μ°SE’G πgCG π©Øj Éªc– √Qƒ°U øe IQƒ``°U πμd Iõ«‡ äÉª∏c äôaGƒJ
πãe ,¿ÉWöùdG ø`è á©FÉ°ûdG ´GƒfC’G ≈àM ø``μd .ó«∏÷G Qƒ°U ∞``°Uh ‘
91
’h .áë°VGh IQƒ``°üH áÑFÉZ âfÉc É``JÉà°ShÈdGh ,áFôdGh ,…ó``ãdG ¿É``WöS

ä’ÉM ‘ ’EG Ö£dG ïjQÉàd ™°SGƒdG ióŸG ÈY ¿ÉWöù∏d ¬dEG hCG ÜÉàc óLƒj
.áXƒë∏e á∏«∏b á«FÉæãà°SG
Ék fÉ«MCGh ;ôª©dÉH §ÑJôe ¢Vôe ¿ÉWöùdÉa .∂dP AGQh ÜÉÑ°SCG IóY ∑Éægh
≈∏Y ,…óãdG ¿ÉWöS ¢VôÃ áHÉ°UE’G ô£N ≠∏Ñj .Ék jOôW •ÉÑJQ’G Gòg ¿ƒμj
√òg ójõJh ÚKÓãdG ø°S ‘ ICGô``ª∏d áÑ°ùædÉH 400 øe 1 ‹GƒM ,∫ÉãŸG π``«Ñ°S
äÉ©ªàéŸG º¶©e ‘ .Ú``©Ñ°ùdG ø°S ‘ øŸ áÑ°ùædÉH 9 ø`è 1 ≠∏Ñàd á``Ñ°ùædG
k ``jƒW ¢``SÉædG ¢û©j ⁄ ,á``Áó≤dG
AÉ°ùædG Ö``«°UCG ó≤d .¿É``WöùdÉH GƒHÉ°ü«do Ó
hCG ,…Qó÷G hCG ,GÒdƒμdG hCG ,AÉ≤°ùà°S’G hCG ,π°ùdÉH ó«©H ó¡Y òæe ∫ÉLôdGh
ó≤a ,kGOƒLƒe ¿ÉWöùdG ¿Éc GPEG .…ƒFôdG ÜÉ¡àd’G hCG ,¿ƒYÉ£dG hCG ,¢UÈdG
¿ÉWöùdG Qƒ¡X ¿EG ,™bGƒdG ‘ .iôNC’G ¢VGôeC’G í£°S â– Ék fƒaóe »≤H
’EG Ék ©FÉ°T ¿É``WöùdG íÑ°üj ⁄ :áLhOõe á``«Ñ∏°S πeGƒ©d êÉ``àf ƒ¡d ⁄É``©dG ‘
öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG AÉÑWCG ΩÉb Ée Ék ÑdÉZ .øjôNB’G á∏à≤dG ≈∏Y AÉ°†≤dG ” É`èóæY
áeGhódG øY CÉ``°ûf ób ¿ÉWöùdG ¿CG Gƒ``∏«îJ ó≤d :IQÉ°†◊ÉH ¿É``WöùdG §HôH
Gòg .º°ù÷ÉH »°Vôe ΩQh Qƒ¡X ¤EG iOCG Ée ƒgh ,áãjó◊G IÉ``«ë∏d á©aóæŸG
áHÉ°UE’G ‘ ÖÑ°ùàJ ⁄ IQÉ``°†◊Éa :∂dP ÒZ ÖÑ°ùdG øμd ,í``«ë°U §HôdG
.¬æY ΩÉã∏dG IQÉ°†◊G âWÉeCG ó≤d ;¿É°ùfE’G ôªY âdÉWCG É¡æμd ,¿ÉWöùdÉH
¿ÉWöùdG öûf ‘ º``gÉ°S πeÉY ºgCG ó``«cCÉàdÉH ƒg ôª©dG ∫ƒ``W ¿CG º``ZQh
.ó«MƒdG πeÉ©dG ƒ``g ¿ƒμj ’CG π``ªàëŸG øªa ,øjöû©dG ¿ô``≤dG π``FGhCG ‘
ôμÑe πμ``°ûH ¿ÉWöùdG ±É``°ûàcG ≈∏Y É``æJQób ÒÑc πμ``°ûH äOGR ó``≤d
É«ª«cƒ∏dG ø`è πØW IÉah ¿EG .»``°VÉŸG ¿ô``≤dG ‘ ábóH äÉ``«aƒdÉH ¬``£HQh
92
hCG êGôN ¤EG É``ghõY ºà«°S ¿Éc ö``ûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ø`è äÉ``«æ«°ùªÿG ‘
ó≤dh .(ΩódG ‘ í«≤J ¤EG ,â``«æ«H ôcP ÉªÑ°ùM ,ÉghõY º``à«°S hCG) ihó``Y
íjöûJh ,É¡à°SGQOh á«◊G áé°ùfC’G ∫É°üÄà°SGh ,á``MGô÷G Ö«dÉ°SCG âæ°ùM
áfÉ©à°S’ÉH kGÒãc ∂dP Rõ``©Jh .¿ÉWöùdG ¢ü«î°ûJ ≈∏Y ÉæJQób ø`è åã÷G
»gh ;kGôμÑe …óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G øY ∞°ûμ∏d á©°TC’ÉH …óãdG ôjƒ°üàH
íª°ùJ á«æ«°ùdG á©°TC’G ¿CG ∑Qóf ÉeóæY iõë äGP Ék jôgÉX á``°†bÉæàe áé«àf
.IôμÑŸG ΩGQhC’G ¢ü«î°ûàH
¿ÉWöùdG ióe Ò«¨J ¤EG á``ãjó◊G IÉ«◊G á«æH ‘ äGÒ``¨àdG äOCG ,kGÒ``NCGh
≈∏Y .ôNB’G ¢†©ÑdG çhóM π«∏≤Jh ,É¡°†©H çhóM IOÉjR ..ÒÑc πμ°ûH
áæ«©e äÉ©ªà› ‘ IÒ``Ñc IQƒ°üH Ió©ŸG ¿É``WöS ≈°ûØJ ó≤d ,∫ÉãŸG π``«Ñ°S
≈∏Y Qƒã©dG ¤EG ∂dP ™``Lôj ¿CG πªàëjo h ,öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ô``NGhCG ≈``àM
øe äOGRh ,á¶aÉ◊G OGƒ``ŸGh äÓ∏q îŸG ‘ ¿ÉWöù∏d á``ÑÑ°ùe πeGƒY Ió``Y
q
¿ÉWöùH áHÉ°UE’G ¤EG …ODƒ``J ÉjÎμÑH ájó©ŸGh áæWƒàŸG ihó``©dG É``¡JQƒ£N
äCGôW »àdG äGÒ¨àdG π``ªàëŸG øeh) åjó◊G ójÈàdG Qƒ``¡X ™eh .Ió``©ŸG
AÉHh πb q
q ,(á``æWƒàŸG ihó©dG ∫ó©e π``«∏≤J ¤EG äOCGh áeÉ©dG á``ë°üdG ≈``∏Y
áFôdG ¿ÉWöS çhóM áÑ°ùf äOGR ,πHÉ≤ŸG ‘ .hóÑj Ée ≈∏Y Ió©ŸG ¿É``WöS
IOÉjR áé«àf øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ‘ ÒÑc πμ``°ûH ∫ÉLôdG iód
Ék °†jCG ¬JhQP áFôdG ¿ÉWöS ≠∏Ñ«°Sh .¿ô≤dG ∂dP äÉjGóH òæe ôFÉé°ùdG ÚNóJ
.øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ‘ ÚNóàdG IôgÉX ¿CGóH »JÓdG AÉ°ùædG ™e
‘ .IÒÑc á«FÉHƒdGh á«aGôZƒÁódG ä’ƒëàdG √òg áé«àf âdGR Éeh âfÉc
ÜÉÑ°SCG ÌcCG ƒg ¿Éc π°ùdG ¿CG Roswell Park ∑QÉH πjhRhQ ßM’ ,1900
93
óbh) á«fÉãdG áÑJôŸG á``FôdG ÜÉ¡àdG ¢Vôe πàMGh .Éμ``jôeCG ‘ Ék Yƒ«°T IÉ`àƒdG
õfƒL á©eÉL øe Ò¡°ûdG »≤«°SƒŸG ,William Osler ô∏°ShCG ΩÉ«dh ¬«∏Y ≥∏WCG
.AÉ©eC’Gh Ió©ŸG ÜÉ``¡àdGh ∫É¡°SE’G √ÓJh (äƒ``ŸG ∫ÉLQ óFÉb ,õ``æ«μHƒg
øe äÉ«æ«©HQC’G π``FGhCG ‘h .™``HÉ°ùdG õcôŸG ‘ kGô``NCÉàe ¿É``WöùdG ¿Éch
»JCÉ«d áªFÉ≤dG ‘ ÊÉãdG õcôŸG πàë«d ¬``≤jôW ¿ÉWöùdG ≥°T ,øjöû©dG ¿ô``≤dG
ÚH OôØdG ôªY §°Sƒàe OGR ,É¡°ùØf IÎ``ØdG ‘h .kIöTÉÑe Ö∏≤dG ¢Vôe ó``©H
¢UÉî°TC’G áÑ°ùf Ék Ñjô≤J âØYÉ°†Jh .áæ°S øjöûYh â°S ‹GƒëH Ú«μjôeC’G
¿ÉWöùdG ´GƒfCG º¶©e ¬«a CGóÑJ …òdG ôª©dG ƒ``gh ;Úà°ùdG ø°S Ghó©J ø``jòdG
.Ωƒé¡dG
‘ É‰ …òdG ΩQƒdG ¿É«°ùf Qò©àŸG øe ,Ék Áób á«fÉWöùdG ¢VGôeC’G IQóf ™eh
¿Éc .ójÉgôjóahCG É¡«∏Y ÌYn »àdG Ék eÉY ÚKÓãdGh ¢ùªÿG äGP AÉ«eƒŸG º¶Y
…òdG ñÉØàf’Gh ,É¡ª¶Y ‘ ⁄CÓd ójó°ûdG ôîædG øY öùØà°ùJ ¿CG ICGôŸG ≈∏Y
AôŸG ¿CÉH Qƒ©°ûdG ¿hO ΩQƒdG ‘ ô``¶ædG Ö©°üdG øe .É¡YGQP ‘ A§ÑH ô``¡X
.√ó¡e ‘ kGQÉÑL Ék °ûMh ¬LGh ób
94
¢SƒμfhCG
.(É¡é«¡J ΩóY ádÉM ‘ ¿ÉWöùdG ¢Vôe ‘ AGOƒ°ùdG IQÉ°ü©dG ÖÑ°ùàJ)

5Y 130 _ 6
Galen,
‘ ∞≤f øëf .á``«∏©ØdG ¬à©«ÑW hCG ¿É``Wöù∏d »≤«≤◊G ÖÑ``°ùdG øY kÉÄ«``°T º∏©àf ⁄)
.(≥jôZE’G √óæY ∞≤j ¿Éc …òdG ™°VƒŸG
1914 _ !% z +
%
?RQBPF VR?L>? jAAN
äÉæ«÷G É¡fEG .¿ƒÄ«°ùdG AÉ°SDhôdG º¡fEG .áÄ«°ùdG äGOÉ©dG É¡fEG .Iójó°T IQÉ``°üY É¡fEG)
.(áÄjOôdG
2000 _ I
*
y x v+
)36 $
>@ ?>R>F} VRQB>?x |=> ~A@MLPAQR?O >RBO}
,¬cGQOEG ∫Ó``N øe – OƒLƒe ¬fCG ≈``∏Y ≥Øàf ≈àM ¢VôŸG ó``Lƒj ’ ,Ée á``≤jô£H)
.(¬d áHÉéà°S’Gh ,¬à«ª°ùJh
0 8y !
V ~ AF>Q>?
»æ©J ¢VGôeC’G ó``MCG á«ª°ùJ ¿EG .º``°SG ¤EG êÉàëj Ëó≤dG ¢``ûMƒdG ≈àM
k ªY íÑ°üj ¿CG πÑb »FGhQ πªY ƒgh ;IÉfÉ©ŸG øe áæ«©e ádÉM ∞°Uh
.Ék «ÑW Ó
áWÉ°ùH πμH ƒg ,πjƒW âbƒH »Ñ£dG ¢üëØ∏d ™°†îj ¿CG π``Ñb ,¢†jôŸG ¿EG
øe ¢ü∏îà∏dh .¢``VôŸG áμ∏‡ Qhõj ∫GƒL
q ;¬JÉfÉ©e á``°üb »μëj ¢`ÙÉ°üb
.¬à°üb AÖY øe ¢ü∏îàdÉH CGóÑj ¿CG òFóæY AôŸG ≈∏Y Öéj ,Ée ¢Vôe
95
AÉL .É¡JGP óM ‘ á``Øãμe ¢ü°üb áHÉãÃ á``Áó≤dG ¢VGôeC’G AÉª°SCG ó``©Jh

áÑjôZ ≈ªëH º°ùàj ,∞°UÉY ¢Vôe ƒgh ,Typhus ¢SƒØ«àdG ¢Vôe í∏£°üe
..ìÉjôdG ódGh »æ©Jh á``«≤jôZE’G tuphon ¿ƒaƒJ áª∏c ø`è ,∫GhõdG á``©jöS
Ék °†jCG áãjó◊G typhoon ¿ƒ``ØjÉJ áª∏c Qƒ``¡X ¤EG äOCG »àdG á``ª∏μdG »``gh
§N Üôb ájQGóŸG á«NÉæŸG ≥WÉæŸG ‘ çóëj »ª°Sƒe QÉ°üYEG ¤EG IQÉ°TEÓd)
á°UÉNh …óæ¡dG §«ëŸGh (»μ«Ø«°SÉÑdG) ÇOÉ¡dG §«ëŸG ÜôZ ‘ AGƒà°S’G

É°ûfƒ∏ØfEG áª∏c øe
Gõfƒ∏ØfE’G âJCG ó≤d .(ÚÑ∏ØdG ‘
Gõfƒ∏ØfEÓd ájQhódG áÄHhC’G ¿CG ≈£°SƒdG ¿hô≤dG AÉÑWCG π«îJ å«M ,á``«æ«JÓdG
.É¡æY kGó«©Hh ¢VQC’G √É``ŒG ‘ QhóJ »àdG ÖcGƒμdGh ΩƒéædÉH äô``KCÉJ ób
Ò°ûJ »àdG ,tuber á«æ«JÓdG áª∏μdG øe tuberculosis π``°ùdG í∏£°üe AÉLh
¢Vôe ¿Éch .IÒ¨°U äGhGö†N πãe äóH »àdG Oó¨dG øe áeQƒàe πàc ¤EG
ΩQƒ``J) scrofula ≈``ª°ùj ,lymphatic tuberculosis …hÉ``Øª«∏dG π``°ùdG
t ∏u °So »``HÉ¡àdG
(Ò¨°U ôjõæN) ≈``æ©Ã á«æ«J’ á``ª∏c øe ≥à°TG ó``bh (CÉ°ûæŸG »``
IQƒ°U ¬Ñ°ûj óMGh §N ‘ áaƒØ°üe ¿ƒμJ áeQƒàŸG Oó¨dG ¿EG å«M ,piglet
.áYÉ°VôdG πLCG øe ∞£°üJ »àdG IÒ¨°üdG ôjRÉæÿG
áª∏c Iôe ∫hC’ äô¡X ,Ék Ñjô≤J OÓ«ŸG π``Ñb 400 ΩÉY ,•Gô≤HCG ¿É`èR ‘h
áª∏μdG øe karkinos ¢Sƒæ«côc »gh á«Ñ£dG ™LGôŸG ‘ ¿ÉWöùdG øY È``©J
q •Gô≤HCG ¿C’ ∂``dPh ,(…ôëH ¿É``WöS) crab á``«≤jôZE’G
ΩQƒdG á°†Ñb ¬``Ñ°T
∫ÉeôdG ‘ Rô¨j …òdG …ô``ëÑdG ¿ÉWöùdÉH ájƒeódG á«YhC’G ≈∏Y ÊÉ``WöùdG
¢†©H) Ék ë°VGhh kGó``jôa ô¶æŸG ¿Éc .ájôFGO á``≤jô£H ¬dƒM ¬eGóbCG öûæj º``K
,¿ƒ≤MÓdG ÜÉàq μdG ±É°VCGh .(ájôëÑdG äÉfÉWöùdG ¬Ñ°ûJ ¿É``WöùdG ´GƒfCG
96
,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈``∏Y ,äÓjó©àdG ¢†©H ,AGƒ``°ùdG ≈∏Y ≈°VôŸGh AÉÑWC’G ø`è
¿ÉWöùdG º°ù÷ Ö∏°üdG πjòdÉH ΩQƒ``∏d óÑ∏àŸG
u Ö∏°üdG í£°ùdG º¡°†©H ¬``Ñ°T
öûàæj Éªæ«H ó``∏÷G â– …ôëH ¿É``WöS ∑ôëàH ô©°T ¢``†©ÑdGh .…ô``ëÑdG
áÄLÉØŸG áæ©£dG â``fÉc ,øjôNB’ áÑ°ùædÉHh .¬``∏c º°ù÷G ‘ á°ù∏Np ¢``VôŸG
.…ôëÑdG ¿ÉWöùdG á°†Ñb ‘ ´ƒbƒdG ¬Ñ°ûJ ¢VôŸG øY ódƒàj …òdG ⁄CÓd
¢SƒμfhCG áª∏c »gh ,¿ÉWöùdG ïjQÉJ ™e iôNCG á«≤jôZEG áª∏c ™``WÉ≤àJh
≥à°TG ºK ,ΩGQhC’G ∞``°Uƒd äÉ``bhC’G ¢†©H ‘ â`èóîào °SG »``àdG onkos
øY IQÉÑY ¢SƒμfhCG áª∏ch .oncology ΩGQhC’G º``∏©d åjó◊G º°S’G É¡æe
;AÖYp Ék Mƒ°Vh ÌcCG IQƒ°üH hCG ,π``ªMp hCG á∏àc ∞jô©àd »≤jôZEG í``∏£°üe
,»≤jôZE’G ìöùŸG ‘ .º``°ù÷G ¬∏ªëj AÖ©c ¿ÉWöùdG ¤EG ô¶æjo ¿Éc ó``≤d
…ó«LGôJ ´Éæb ≈``∏Y ád’ó∏d Ωóîà°ùoJ (¢SƒμfhCG) É``¡°ùØf áª∏μdG â``fÉc
…òdG »°ùØædG AÖ©dG ¿É«Ñd ¬àªb ≈∏Y »Whôfl π≤ãH (Ók ≤n ãeo ) ¿ƒμj Ée Ék ``ÑdÉZ
.´Éæ≤dG …óJôe ¬à– ìRôj
öUÉ©ŸG Éæª¡a ≈∏Y á``jRÉéŸG äGÒÑ©àdG √òg ¬«a ôKDƒJ …ò``dG âbƒdG ‘h
¢Sƒæ«côc º°SG •Gô≤HCG ¬``«∏Y ≥∏WC
n G Ée ¿CG ôeC’G ™bGh ó‚ ,¿ÉWöùdG ¢``VôŸ
¿Éc .ÒÑc πμ°ûH Ék °†©H Éª¡°†©H øY ¿ÉØ∏àfl ¿ÉWöùdG º°SÉH ¿B’G ¬aô©f Éeh
ádƒ¡°ùH iôjo ÖdÉ¨dG ‘ ÒÑc »ë£°S ΩQh øY IQÉÑY •Gô≤HC’ ¢``Sƒæ«côμdG
§≤°Sh .¿É°ù∏dGh ≥``æ©dGh ∂ØdGh ó∏÷Gh …ó``ãdG ¿ÉWöS :IOôéŸG Ú``©dÉH
í∏£°üªa ;á``ã«ÑÿG ÒZh áã«ÑÿG ΩGQhC’G Ú``H ¥ô``ØdG •Gô≤HCG ∞``jô©J ø`è
,nodes ó``≤©dG- áeQƒàŸG π``àμ∏d á∏«îàe IQƒ``°U πc ø``ª°†J
q ¢``Sƒæ«côc
,protrusions äGAƒàædG ,polyps Ió«ª◊G ΩGQhC’G ,carbuncles äGôª÷G
97
o G
πàμàJ »àdG -glands Oó``¨dG ,pustules äÓ°üÑdG ,tubercles äÉ``Ñjó◊
.É¡°ùØf ¢VGôeC’G ÖW áÄa ‘ õ«‡ ÒZ πμ°ûH
øY ∂«gÉf ,á«∏N πãe Ék fÉ«c kGóHCG Gƒ∏«îàj ⁄h .ôgÉp ›n n ≥jôZE’G iód øμj ⁄
øY IQÉÑY ¿Éc ¢Sƒæ«côμdG ¿CG ‘ ºgÒμØJ ΩóY πªàëŸG øeh ,á«Fôe á«∏N
™FGƒŸG Éμ«fÉμ«Ã Údƒ¨°ûe GƒfÉc º¡æμd .Iô£«°ùdG QÉWEG êQÉN …ƒ∏N ΩQh
,∞jhÉéàdGh ,äÉ`èÉª°üdGh ,¢``ùHÉμŸGh ,Ò``YGƒædÉH–
mechanics
…ôdG øe äCGó``H ,Éμ«dhQó«¡dG º∏Y ‘ IQƒ``K º¡jód âfÉμa –Ohó``°ùdGh
…òdG Archaemedes ¢``Só«ª°TQCG ió``d É¡JhQP â¨∏Hh äGƒ``æ≤dG ôØMh
√OƒLh AÉæKCG (¢Só«ª°TQCG Ú``fGƒb) ¬ª°SÉH â«ªq °So »àdG ÚfGƒ≤dG ¤EG π``°UƒJ
Ö£dG ¤EG á«μ«dhQó«¡dÉH ∫É¨°ûf’G Gòg ≥aóJ óbh .ΩÉªëà°S’G ¢``VƒM ‘
n kCGóÑe •Gô≤HCG ÆÉ``°U ,Ée ¢Vôe ìöûdh .¢VGôeC’G ÖWh »``≤jôZE’G
Ék ªμfi
,áFôdG ÜÉ``¡àdG ≈∏Y ájôëH É``¡≤ÑW »àdG ,ΩÉ``éMC’Gh π``FGƒ°ùdG ≈∏Y Ak É``æH
…öûÑdG º°ù÷G ¿CG •Gô``≤HCG ô``cPh .Ò°SGƒÑdGh ,É``jQÉàæ°ShódGh ,äGÌ``ÑdGh
,AGOƒ°ùdG IQÉ°ü©dGh ,ΩódG :•ÓNCG ≈ª°ùoJ á«°SÉ°SCG π``FGƒ°S ™HQCG øe ¿ƒμàj
ójôa ¿ƒ∏H π``FGƒ°ùdG √ò``g øe πc º°ùàJ .º``¨∏ÑdGh ,AGô``Ø°üdG IQÉ``°ü©dGh
.Iõ«ªŸG á«°üî°ûdGh ,á``Lhõ∏dGh ,(¢†«HC’G ,ôØ°UC’G ,Oƒ``°SC’G ,ôªMC’G)
É¡fCG ºZQ ,RÉà‡ ¿RGƒ``J ‘ ™HQC’G πFGƒ°ùdG √ò``¡H »©«Ñ£dG º°ù÷G ß``Øàëj
Gòg ‘ ÜGô£°VG çóëj ,¢VôŸG AÉ``æKCGh .Ée Ék Yƒf Iô≤à°ùe ÒZ ¿ƒμJ ó``b
.πFGƒ°ùdG óMCG IOÉjõH ¿RGƒàdG
ôjõZ ÖJÉc ƒgh ,Claudius Galen ¢Sƒæ«dÉL ¢``SƒjOƒ∏c »FÉjõ«ØdG ΩÉb
ΩÉY ‘ ¿ÉehôdG Ú``H á«∏ª©dG ¬JÉ«M ¢SQÉe ô``KDƒe »≤jôZEG Ö«ÑWh êÉ``àfE’G
98
Éª∏ãeh .IhQòdG ƒëf •Gô≤HC’ •ÓNC’G ájô¶f ™aóH ,Ék Ñjô≤J OÓ«ŸG ó©H 160
‘ IOÉjõdG å«M øe ¢VGôeC’G πc ∞«æ°üJ ‘ ¢Sƒæ«dÉL ´öT ,•Gô≤HCG π©a
IQGõZ ¤EG –øNÉ°S ⁄Dƒe ôªMCG Oó“– ÜÉ¡àd’G Ö°ùæ
n jo ¿Éch .áYƒæàe πFGƒ°S
– ájhÉØª«∏dG ó≤©dGh ,ádõædGh ,äGÌÑdGh ,äGôª÷G âfÉch .áWôØe ájƒeO
¿ÉbÒdG ¿Éch .º¨∏ÑdG ‘ äGOÉjR øY IQÉÑY –AÉ``°†«Hh áÑWQh IOQÉH É¡∏ch
¢VôŸ áÑ°ùædÉHh .yellow bile AGô``Ø°üdG IQÉ``°ü©dG ‘ •ôa ƒ``g jaundice
IQÉ°ü©dG :Ék HGô£°VGh Ék ãÑN á©HQC’G •ÓNC’G ÌcCG ¢Sƒæ«dÉL ôcP ,¿É``WöùdG
Gòg ‘ IOÉjR ¤EG ôNBG §≤a óMGh ¢Vôe Ö°ùæ
n «°Sh)
o .black bile AGOƒ``°ùdG
ájhGOƒ°ùdG óªà°ùà°S ,™``bGƒdG ‘ .ÜÉÄàc’G ƒgh ’CG ,êõ∏dG »``àjõdG §∏ÿG
p
¿hô≤dG ‘ (ÜÉÄàc’G) ¢VôŸ ´É°T …òdG º°S’G ƒg Gò``gh ,melancholia
.(IQÉ°üY) kholeh (Oƒ``°SCG) melas Ú``«≤jôZE’G Ú©£≤ŸG ø`è ,≈£°SƒdG
»°ùØædG ¿É°VôŸG Éªgh ,¿ÉWöùdGh ÜÉÄàc’G ÚH á«∏NGO á``≤∏M ∑Éæg Gòdh
øY IQÉÑY ¿ÉWöùdG ¿CG ¢``Sƒæ«dÉL ìÎbGh .(AGOƒ°ùdG IQÉ``°ü©∏d …ó°ù÷Gh
™bƒe øe Üô¡dG ≈∏Y IQOÉb ÒZ áæcÉ°S IQÉ°üY – (Iõén àn fi) AGOƒ°S IQÉ°üY
π«L ¢SÉeƒJ …õ«∏‚E’G ìGô÷G Öàch .á«ë£°S á``∏àc ‘ äÌîJ ‹ÉàdÉHh
(AGOƒ°ùdG IQÉ``°ü©dG) Oƒ°SCG ¿ƒ``∏H ¿ÉWöùdG »``JCÉj) :∫ƒ``≤jThomas Gale
Gò¡dh ,í«≤J çhóM ¤EG …ODƒj ¬fEÉa ,kGOÉ``M §∏ÿG p ¿Éc GPEGh ,êÉ``«àgG ¿hO
.(¿ƒ∏dG å«M øe kGOGƒ°S ÌcCG ¿ƒμJ ΩGQhC’G √òg ¿EÉa ,ÖÑ°ùdG
πÑ≤à°ùe ≈``∏Y ≥«ªY ÒKCÉJ í``°VGƒdGh Ò``°ü≤dG ∞°UƒdG Gò``¡d ¿ƒ``μ«°S
¿Éc .(π«L hCG) ¢``Sƒæ«dÉL π«îJ É‡ Ék bÉ£f ™``°ShCG IQƒ°üH – ΩGQhC’G º``∏Y
á«∏NGO áYôL ;á``ã«ÑN ájRÉ¡L ádÉM êÉ``àf ,π«L ájô¶æd Ék ``≤ah ,¿É``WöùdG
99
á«©°Vƒe äGAƒàf øY IQÉÑY ΩGQhC’G âfÉch .AGOƒ°ùdG IQÉ``°ü©dG øe áWôØe

πª°T AÉ°†YC’G É«Lƒdƒ«°ùa ÚH ¿RGƒJ ΩGó©fG ;º``°ù÷ÉH ≥«ªY »Ø«Xh π∏ÿ
∑ôJ π°†aC’G øe) ¬fEG ∫ƒ≤j º¡Ñe ƒëf ≈∏Y •Gô≤HCG Öàch .¬∏ªcCÉH º``°ù÷G
ó©Hh .(ƒëædG Gòg ≈∏Y ∫ƒWCG ¿ƒ°û«©j ≈°VôŸG ¿C’ ;êÓY ¿hO ¿É``WöùdG
™FGQ Ò°ùØJ ‘ √PÉà°SC’ Iõ«LƒdG äÓ`èCÉàdG ¢Sƒæ«dÉL ìöT ,¿hôb á``°ùªN
‘ »MGô÷G πNóàdG á``∏μ°ûe ¿CG ¢Sƒæ«dÉL ô``cP .»Lƒdƒ«°ùØdG ¢``Sóë∏d
á«ªàM »¡a ,¿Éμ`è πc ‘ AGOƒ°ùdG IQÉ°ü©dG Oƒ``Lh ‘ øªμJ ¿É``WöùdG
IQÉ°ü©dG ≥aóJ øμd ,¿É``WöùdG ∫É°üÄà°SG ∂æμÁ .πFÉ°S …CG πãe Iö``ûàæeh
.Iôé°T ¿É°üZCG øe í°Tôj …òdG sap ≠°ùædG πãe ,ká«fÉK Oƒ©«°S
Ö£dG ‘ √ÒKCÉJ øμd ,OÓ«ŸG ó©H 199 ΩÉ``Y ‘ ÉehQ ‘ ¢Sƒæ«dÉL ‘ƒ`òJ
ájôëh á``HGòL ¿ÉWöù∏d AGOƒ``°ùdG IQÉ°ü©dG á``jô¶f âfÉc .¿hô``≤d ó``àeG
∫É°üÄà°S’G ¤EG ô¶æjo ¿Éc Éæg øeh .AÉÑWC’G ¿ÉgPCG ‘ Iƒ≤H â≤°üàdG å«ëH
á«∏ªY ¬fCG ≈``∏Y –á∏eÉ°T á∏μ°ûŸ »``©°Vƒe πM ƒgh– ΩGQhCÓ``d »``MGô÷G
¢SÉ°SC’G ≈∏Y º``¡JÉ¶MÓe áaÉ°VEÉH ÚMGô÷G ø`è ∫É«LCG âeÉbh .AÉ``≤ªM
±hCG ¿ƒL Öàch .Ék ``°†jCG ¬àjô¶f ø`è ó°†Y ÉÃ ,¢Sƒæ«dÉL ¬``©°Vh …ò``dG
öûY ™HGôdG ¿ô≤dG øe ∫hC’G ó``≤©dG ∞``°üàæe ‘ John of Arderne ¿QOQCG
p Jh kGÒãc ó©àÑJ ’) :∫ƒ``≤j
É«∏LÉÑ«JôH OQÉfƒ«d ±É°VCGh .(á``MGô÷G ≈∏Y Ωó≤o
¿ƒμ«°S) :öûY ¢ùeÉÿG ¿ô``≤dÉH Ò¡°ûdG ìGô``÷G ,Leonard Bertipaglia
,≥°ûdG ≥jôW øY ¿ÉWöùdG AÉØ°T »Yój øe πc ¿EG .ìGô÷G ≈∏Y kGQÉY ∂``dP
ôNBG ¤EG »Mô≤J ÒZ ¿ÉWöS π``jƒ– iƒ°S π©Øj ’ ∫É°üÄà°S’Gh ,á``dGRE’Gh
,≥°ûdÉH ≈Ø°ûjo ¿ÉWöS ¢Vôe ó¡°TCG ⁄ ,á``«∏ª©dG »JÉ°SQÉ‡ πc ‘ ..ìô≤àe
100
.(Ék °†jCG ∂dòH »Ø°To Ék °†jôe ±ôYCG ⁄h
ÉjÉë°†d áeóN ,Oƒ°ü≤e Ò``Z ƒëf ≈∏Y ,π©ØdÉH ¢Sƒæ«dÉL ió°SCG É``ÃQh
ôjóîàdG ÜÉ``«Z »Øa .πbC’G ≈∏Y á``àbDƒe áeóN – π``Ñ≤à°ùŸG ‘ ¿É``WöùdG
±ôZ ‘ iôŒo »àdG á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG º¶©e ¿ƒμJ ,ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸGh
áaô¨dG ‘ IOÉ``Y hCG– ≈£°SƒdG ¿hô``≤dG äGOÉ«Y ióMEÉH á``HƒWôdG Ió``jó°T
äGAGôLEG »¡d –ájó∏L §``HQ áWöTCGh áFó°U Úμ°ùH ábÓM π``ëŸ á«Ø∏ÿG
¿ô≤dG ìGôL ,Ambroise Paré …QÉH õjhÈeCG ∫Ébh .AôŸG IÉ«M Oó¡J á«KQÉc
ΩGQhC’G ¥ôM äÉ``«∏ªY ∫ÓN øe ¿ÉWöùdG êÓ``Y ” GPEG ,öûY ¢``SOÉ°ùdG
¢†ªM øe ¿ƒé©Ã Ék ``«FÉ«ª«c É¡©Ø°S hCG ºëØdG ≈``∏Y øî°ùe
s ΩÉ◊ ó``jóëH
¤EG ∫ƒëàdGh ìô≤àdG ‘ Ék ``©jöS ÖÑ°ùàj ¿CG ¬fCÉ°T øe ∂dP ¿EÉa ,∂``«àjÈμdG
.IQÉãà°SG §°ùHCG óæY IQGõ¨H ΩGQhC’G ±õæà°S Ée Ék ÑdÉä ,á∏JÉb ihóY
‘ ô¡X ÊÉŸCG »FÉjõ«a ƒgh ,Lorenz Heister Î°ùjÉg õfQƒd ∞°Uh óbh
¿Éc ƒd Éªc ¬JOÉ«Y ‘ …óãdG ∫É°üÄà°SG á«∏ªY Iôe äGP ,öûY øeÉãdG ¿ô≤dG
q äÉ«àØdG øe ójó©∏d øμÁ) :∫Éb å«M Ék fÉHô≤c ¬à°†jôe Ωó``≤j
á«∏ª©dG πª–
±ÓîH øμd .¥ÓWE’G ≈∏Y äÉghCÉJ …CG ¿hOh á``YÉé°ûdG øe Qób È``cCÉH
¥ƒ©j ÉÃ ák YÉé°T ÚMGô÷G ÌcCG §Ñãj ¿CG øμÁ Ék NGöU ¢†©ÑdG ≥∏£j ,∂``dP
íª°ùj ’h ¢TCÉ÷G §HGQ ìGô÷G ¿ƒμj ¿CG Öéj ,á«∏ª©dG AGôLE’h .á«∏ª©dG
.(¢†jôŸG äÉNöU øe êÉYõf’ÉH ¬°ùØæd
ÚMGô÷G A’Dƒg ój ≈∏Y áMGô÷G áHôŒ ¿ƒ∏°†Øj ≈°VôŸG º¶©e ø``μj ⁄h
GƒHôéjh ¢Sƒæ«dÉL ≈∏Y ºgôFÉ°üe Gƒ≤∏©j ¿CG º¡ª¶©e QÉàNG πH ,ÚeGó≤ŸG
äCÓàeG Ée ¿ÉYöS Gòdh .AGOƒ°ùdG IQÉ``°ü©dG ÆGôaE’ áª¶àæŸG ájhOC’G ∫hÉ``æJ
101
,¢UÉ°UôdG ø`è á¨Ñ°U :¿É``WöùdG á``jhOCG ø`è áªî°V á``ªFÉ≤H á``«dó«°üdG

äÉæ«∏ŸG
q ø`è ¢†©H ,ÖdÉ©K äÉ``FQ ,ôjõæN ¢``SöV ,ï``«fQõdG äÉ``°UÓN
⁄C’G ádÉM ‘ ¿ƒ``«aC’G øe á¨Ñ°Uh ∫ƒëμdG Ëó``≤J ºàj ¿Éc .äÓ``¡°ùoŸGh
¿ÉWöùdG ¿ƒ«Y ø`è ¿ƒé©e Ëó≤J öûY ™HÉ°ùdG ¿ô``≤dG ‘ CGóHh .ó``jó°ûdG
äÉFó¡ŸGh ºgGôŸG ΩGóîà°SG OGRh .πWQ πμd äÉæ∏°T á°ùªN ô©°ùH …ôëÑdG
øe QÉª°ûdG äÉÑf ,¿ÉHô¨dG ΩGóbCG ,ÓÉØ°V ,õYÉŸG çhQ :¿ô≤dG QGóe ≈``∏Y
¢SCGQ ≈∏Y ó«dG ™°VƒH á«LÓ©dG ácQÉÑŸG ,IÉØë∏°ùdG óÑc ,dog fennel ´ƒf
.¢UÉ°UôdG ìGƒdCÉH ΩQƒdG §¨°V hCG ,∑QÉÑŸG AÉŸG ,¢†jôŸG
∫GR Ée »°Vôn ©n dG Ò¨°üdG ΩQƒ``dG ∫É°üÄà°SG ¿Éc ,¢Sƒæ«dÉL íFÉ°üf º``ZQh
∂∏J πãe iôLCG ób ¬``°ùØf ¢Sƒæ«dÉL ¿CÉH kGQÉÑNCG ∑Éæg ¿EG ≈``àM) .çó``ëj
ºàj ¿Éc ,∂dP ºZQh .(áØ£∏e u hCG á«∏«ªŒ ÜÉÑ°SC’ ÉÃQ ,á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG
±hô¶dG ‘ ±É°Tm êÓ©c ¿ÉWöù∏d »MGô÷G ∫É°üÄà°S’G IôμØH Ö«MÎdG
êÓ©dG ¤EG AÉÑWC’G CÉ÷ ,äÉ«∏ª©dGh ájhOC’G â∏°ûa ÉeóæYh .kGóL Ió``jó°ûdG
á∏°ù∏°S :¢Sƒæ«dÉL äÉª«∏©J øe ¬°SÉÑàbG ” …òdG ,¿ÉWöù∏d ó«MƒdG ó``cDƒŸG
,º°ù÷G êQÉN •ÓNC’G ö``ü©d AÉ©eC’G ÆGôaEGh ó°üØdG ¢``Sƒ≤W øe á``≤«bO
.™Ñ°ûàdG áWôØe á∏«≤K áéæØ°SEG âfÉc ƒd Éªc
102
á«°TÓàŸG •ÓNC’G
.(áÄjOQ íjöûJ äÉ«∏ªY ¤EG …ODƒJ áÄjOôdG åã÷G)
(1:
{A=Q XAQQ> 6
¢Sƒ«dGõ«a ¢SÉjQófCG ≈Yójo π°ùchôH øe áæ°S IöûY ™°ùJ √ôªY ÖdÉW π°Uh
íjöûàdG º∏t ©J ‘ Ó
k eCG 1533 AÉà°T ‘ ¢ùjQÉH á©eÉL ¤EG Andreas Vesalius
á°SQÉ‡ Aó``Hh ¢VGôeC’G º``∏Yh (¢Sƒæ«dÉL ⁄É``©dG ¤EG á``Ñ°ùf) »``°Sƒæ«dÉ÷G
‘ íjöûàdG ¢ShQO âfÉc ,¬∏eCG áÑ«Nh ¢Sƒ«dGõ«a áeó°üdh .Ék «∏ªY á``MGô÷G
Oófi ¿Éμe ¤EG ô``≤àØJ á«∏μdG âfÉc .π≤©dG ‘É``æJ áÑjôZ ádÉM ‘ á``©eÉ÷G
Hospital ƒ``jO ≈Ø°ûà°ùŸ »àëàdG Qhó``dG ¿Éc .íjöûàdG äÉ``«∏ªY AGô``LE’
¿Éc å«M Ö«gQ ¿Éμ`è øY IQÉÑY ,íjöûàdG äÉ«∏ªY º``àJ å``«M ,Dieu
É¡eÉ¶Y ÜÓμdG º°†≤J Éªæ«H ,áæØ©àe åãL ∫ÓN º¡≤jôW ¿ƒª∏©ŸG ≥°ûj
kGó«©H) :∫ƒ≤j ¬JÉHÉ£N óMCG ‘ ¢``Sƒ«dGõ«a Öàch .É¡æe §bÉ°ùàj Ée ≥``©∏Jh
Ö«JôJh √ƒ°ûe ™°Vh ‘ ‹ q EG É``gƒeób
q »àdG ,ø£Ñ∏d á«fÉªãdG äÓ``°†©dG øY
™HÉàJ øY ∂«gÉf ,º``¶Y …CG ’h ,kGóHCG á``∏°†Y …CG ºgóMCG ¿ô``
p jo ⁄ ,Å``WÉN
º°ù÷G AÉ°†YC’ á£jôN ∑É``æg øμJ ⁄ .(ÚjGöûdGh ,IOQhC’Gh ,ÜÉ``°üYC’G
IQÉëÑdG πãe º°ù÷G ∫Ó``N º¡≤jôW Gƒ≤°û«d GƒcôoJ Gòdh ,ÚMGô÷G ó``°TôJ
.¿É«ªY Oƒ≤j ≈ªYCG ;á£jôN ¿hO ôëÑdG ¤EG ¿ƒ∏°Sô
n jo øjòdG
¬Hƒ∏°SCGh É¡à«©bGƒH ádÉªYCG äô¡à°TGh ,∫hC’G ¢ùªL ∂∏ŸG ó¡Y ‘ ¢TÉY ,(1631-1572) …õ«∏‚EG »eÉfih øgÉch ôYÉ°T (1)
.ÉJÉfƒ°S É¡æeh öTÉÑŸG
103
πª©j ¿CG Qôbh äÉëjöûàdG øe ´ƒædG Gòg øe πeCG áÑ«îH ¢Sƒ«dGõ«a ô``©°T
CGóÑa ,¬H á°UÉN äÉæ«Y ¤EG êÉàMGh .¬H á°UÉN á«ëjöûJ á£jôN OGóYEG ≈∏Y
¿ƒcƒØàfƒe ‘h .å``ãLh ΩÉ¶Y øY Ék ãëH ¢ùjQÉH ∫ƒM ô``HÉ≤ŸG OÉ``«JQG ‘
âfÉc Ée Ék ÑdÉZ å«M ,¢ùjQÉH áæjóŸ áÑ«¡ŸG á∏°ü≤ŸG ≈∏Y ÌY ,Montfaucon
IÈ≤e ‘ ,∫É«eCG á©°†H ó©Hh .É¡æe á«dóàe »gh ∑ÎoJ IÒ≤◊G AÉæé°ùdG åãL
áaƒ°ûμe ∞°üf áchÎe º``«¶©dG ¿ƒYÉ£dG ÉjÉë°V πcÉ«g âfÉc ,AÉ``jôHC’G
.º¶©dG ≈àM IQƒîæeh
íjöûàdG »«°UÉ°üàN’ á``ªFÓŸG ¿RÉîŸG– IÈ≤ŸGh á``∏°ü≤ŸG äôah óbh
É¡«∏Y OOÎj ¿Éc …òdG ¢Sƒ«dGõ«Ød iô``NCG ó©H áæ«Y –≈£°SƒdG ¿hô``≤dG ‘
¤EG É¡Ñjô¡Jh π``°SÓ°ùdG øe á``«dóàe ™£b òNC’ Ék ``«eƒj Ú``Jôe Ö``∏ZC’G ‘
Gòg ‘ íjöûàdG ∫É› ‘ Ék ``£°ûf ¢Sƒ«dGõ«a ¿Éc .¬H á°UÉÿG íjöûàdG á`àôZ
™e ¿hÉ©àdÉH ,1538 ΩÉY ¢Sƒ«dGõ«a CGóH ó``bh .≈JƒŸÉH Å∏àªŸG Ö«gôdG ⁄É©dG
≈∏Yh Öàc ‘ á``«∏«°üØàdG ¬JÉeƒ°SQ ö``ûf ‘ ,¿É«à«J ƒ``jOƒà°S ‘ Ú``fÉæØdG
ÚjGöûdG äGQÉ``°ùe Oóëj π°üØ
q eo h ≥``«bO ôØM ák æª°†àe ,á``«fó©e íFÉØ°U
¢Sƒ«dGõ«a ìGQ .á``jhÉØª«∏dG ó≤©dGh ÜÉ°üYCÓd á``£jôN º``°Sôjh IOQhC’Gh
äÉjƒà°ùŸG øY Ék Ø°TÉc ,íFÉØ°üdG ¢†©H ‘ ,á``é°ùfC’G øe äÉ≤ÑW Öë°ùj
ΩÉ°ùbC’G ‘ ÆÉeódG í``jöûàH ΩÉb ,ôNBG º°SQ ‘h .É``¡à– á≤«bódG á``«MGô÷G
¿hôb πÑb …öûH á«©£≤e á``©°TCG RÉ¡L áHÉãÃ ¿Éc …òdGh- á≤«bódG á``«≤aC’G
ÆÉeódG äÉ``æ«£Hh cisterns è``jQÉ¡°üdG Ú``H ábÓ©dG ¿É«Ñd -√Qƒ``¡X ø`è
.ventricles
øμd ,¢üdÉN »``∏≤Y øjôªàc ¢Sƒ«dGõ«Ød »``ëjöûàdG ´hö``ûŸG CGóH ó``≤d
104
á«£∏ÿG
p á``jô¶ædG âÑ∏£J ó``≤d .á«©bGh á``°SÉe áLÉM ¤EG ∫ƒ``– Ée ¿É``YöS
IQÉÑY âfÉc ¢VGôeC’G πc ¿CÉH ó«ØJ »àdGh– ¢``Sƒæ«dÉ÷ Humoral Theory
≈°VôŸG ó°üa º``àj ¿CG –™HQC’G á``°ù«FôdG πFGƒ°ù∏d á``«°Vôn en äÉ``ªcGôJ ø``Y
äÉ«∏ªY ìÉ‚EG º``àj »μdh .ájPDƒŸG •ÓNC’G √ò``g øe º¡eÉ°ùLCG Ò``¡£Jh
áLÉM ∑Éæg âfÉc GPEG .º°ù÷G ‘ á°UÉN ™bGƒe ‘ ÉgDhGôLEG Öéj ,ó°üØdG
øY kGó«©H Ò¡£àdG ºàj ¿CG Öé«a ,(¢Vôe ™æe ≈``æ©Ã) Ék «FÉbh ¢†jôŸG ó°üØd
” GPEG øμd .É¡æe •Ó``NC’G êGôNEG øμÁ å«ëH ,πªàëŸG ¢VôŸG ™``°Vƒe
øe ó°üØdG AGôLEG Öé«a –ócDƒe ¢Vôe øe ¬FÉØ°ûd– Ék «LÓY ¢†jôŸG ó°üa
.™°VƒŸG ¤EG ájODƒŸG ájƒeódG á«YhC’G
øe πãŸÉH Ék «HÉÑ°V kGÒÑ©J ¢Sƒæ«dÉL ¢ùÑàbG ,á«HÉÑ°†dG ájô¶ædG √òg í«°Vƒàdh
∞°Uƒd - (öTÉÑe) »æ©j »≤jôZEG Ò``Ñ©J ƒgh - ƒg •Gô``≤HCG
¢Sƒæ«dÉL í∏£°üe øμd .ΩGQhC’G ƒëf (kIöTÉÑe) â¡ŒG »àdG á«YhC’G ∫õ``Y
»æ©j ¢Sƒæ«dÉL ¿Éc GPÉe :GƒdAÉ°ùJ ó``bh .IÒ◊G øe ójõe ƒëf AÉÑWC’G ™`àO
,ƒ°†Y hCG ΩQh ƒëf (IöTÉÑe) â¡ŒG á«YhCG …CG ?(kIöTÉÑe) ∞°UƒdÉH π©ØdÉH
.º¡ØdG Aƒ°S øe á`èGhO ¤EG äÉª«∏©àdG âdƒ– ó``bh ?kGó«©H ¬ŒG É``¡æe …CGh
øe ¿Éc -á«©«Ñ£dG ádÉ◊G ó«cCÉJ ¿hO- áª¶æe á«ëjöûJ á£jôN ÜÉ``«Z ‘h
.»©«Ñ£dG ÒZ íjöûàdG º¡a π«ëà°ùŸG
…ƒeO AÉYh πμd πeÉ°T º°SQ Ëó≤J ≥jôW øY á∏μ°ûŸG πM ¢Sƒ«dGõ«a Qôb
.ÚMGôé∏d »ëjöûJ ¢``ù∏WCG ™°Vh ¤EG iOCG É``‡ ,º°ù÷G ‘ Ö``°üY πch
øe πc AGQBG ìö``T ∫ÓN øe) :∫ƒ≤j ¬JÉHÉ£N ó``MCG ‘ ¢Sƒ«dGõ«a Ö``àch
,áWQÉN ≈``∏Y IOQhC’G ójóëàH â``ªb ¿CGh çó``M ,¢Sƒæ«dÉLh •Gô``≤HCG
105
•Gô≤HCG ¬ª¡a Ée í«°VƒJ π¡°ùdG ø`è π©éj ób πª©dG Gòg ¿CG ôμaCG â``æch
QGO …òdG ∫ó÷Gh ±ÓÿG ¿ƒª∏©J ºμfCG å«M , ÒÑ©àdG ø``Y
.(Úª∏©àŸG ÚH ≈àM venesection ó°üØdG ∫ƒM
å«M ∞bƒàdG ¬æμÁ ’ ¬fCG ¢``Sƒ«dGõ«a óLh ,´höûŸG Gòg AóH ó©H ø``μd
IòJÉ°SCG iód ÜÉéYE’G IOQhCÓd É¡à©°Vh »àdG äÉeƒ°SôdG äQÉKCG ó≤d) :∫Éb
ÚjGöû∏d §£fl ™°VƒH Ωƒ``bCG ¿CG áØ¡∏H Gƒ©bƒJ å«M áÑ∏£dG ™«ªLh Ö``£dG
k °üàe º°ù÷G ¿Éc .(º``¡∏eCG Ö«NC’ ø``cCG ⁄h ..Ék °†jCG ÜÉ``°üYCÓd ô``NBGh
Ó
á∏°üàe ÜÉ°üYC’Gh ,ÜÉ°üYC’G ™e …RGƒ``àdÉH IOQhC’G Ò°ùJ :Ék °†©H ¬°†©ÑH
Qƒ°üJ øμÁ ’ .kGô``L
q º∏gh ,ÆÉeódÉH »cƒ°ûdG π``Ñ◊Gh ,»cƒ°ûdG π``Ñ◊ÉH
kGó≤©eh Ék bÓªY ´höûŸG íÑ°UCG Ée ¿ÉYöSh ,á«∏μdG ¬JQƒ°U ‘ ’EG í``jöûàdG
.¬dÉªcE’ øjôNBG ÚeÉ°SQ ¤EG ¬æe AõL ¢ü«°üîJ ÖLƒàj ¿Éc å«ëH
¬fEÉa ,º°ùé∏d ¢``Sƒ«dGõ«a √’hCG …òdG OÉ``¡àL’G ióe øY ô¶ædG ¢``†¨Hh
áã÷G íjöûJ á``ª∏c äAÉL ó≤d .¢Sƒæ«dÉ÷ AGOƒ``°ùdG IQÉ°ü©dG ≈``∏Y Ì``©j ⁄
≈∏Yh ;(∂°ùØæH ô¶fG) á«≤jôZE’G á``∏ª÷G øe autopsy IÉaƒdG ÖÑ°S á`àô©Ÿ
¢Sô¨æJ ¿CÉH íª°ùj ó``©j ⁄ ¬fEÉa ,¬°ùØæH ô¶æj ¿CG ¢``Sƒ«dGõ«a º∏©J øe º``ZôdG
k FÉ°S πªëj …hÉØª«∏dG RÉ¡÷G ¿Éc .¬``∏≤Y ‘ ¢Sƒæ«dÉ÷ á°†eÉ¨dG iDhô``dG
Ó
âfÉch .™bƒàe ƒg Éªc Ωó``dÉH áÄ∏à‡ ájƒeódG á«YhC’G âfÉc ;Ék ÑMÉ°T Ék ``«FÉe
IOÉŸG ;AGOƒ°ùdG IQÉ°ü©dG ≈∏Y Qƒã©dG ºàj ⁄ øμd ,óÑμdG ‘ AGôØ°üdG IQÉ°ü©dG
.ÜÉÄàc’Gh ¿ÉWöù∏d á∏eÉ◊G á«MÉ°ûJQ’G
ï°SGQ CGóÑe øY ≈∏îJ ó≤a ,ÖjôZ ∞bƒe ‘ ¿B’G ¬°ùØf ¢Sƒ«dGõ«a óLh
‘ Ì©j ⁄ ¬fEÉa ,¬Ñàc öûf OÉYCGh QôMh ¢SQO ¬fCG ºZQh ;¢Sƒæ«dÉL Ió«≤Y ‘
106
É«Lƒdƒ«°ùa ‘ kGõ«ªàe kGõcôe πà– »àdG ;AGOƒ°ùdG IQÉ°ü©dG ≈∏Y ™``°Vƒe …CG
∂dP ìóe ‘ ±GöSE’G óª©Jh ,¬aÉ°ûàcG ∫ƒM ¢Sƒ«dGõ«a Ωn É``M .¢Sƒæ«dÉL
.¢Sƒæ«dÉL √É``Œ ÖfòdÉH ¬æe kGQƒ``©°T ,ó«©H øeR òæe π``MQ …òdG π``LôdG
Gƒ∏°UƒJ Ée ¿ƒª°Sôj √ÒZ Ék cQÉJ ,ÉgGôj Éªc AÉ«°TC’G º``°Sôj ¢Sƒ«dGõ«a ¿Éch
»ëjöûàdG ¬Yhöûe ¢Sƒ«dGõ«a CGó``H ó≤d ,AGOƒ°S IQÉ°üY ∑É``æg øμJ ⁄ .¬«dEG
.É¡æaóH ΩÉb ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ¬æμd ,¢Sƒæ«dÉL ájô¶f ájÉª◊
ttt
¿óæd ‘ Mathew Baillie »``∏«H ƒ«KÉe íjöûàdG ⁄É``Y ΩÉb 1793 ΩÉ``Y ‘
º°ùL ‘ AGõLC’G ºgCG ¢†©Ñd »°VôŸG íjöûàdG) º°SG ¬«∏Y ≥∏WCG ÜÉàc öûæH
The Morbid Anatomy of Some of the Most Important (¿É``°ùfE’G
AÉª∏Yh Ú``MGôé∏d Ék ``¡Lƒe
s ÜÉ``àμdG ¿Éc .parts of the Human Body
ΩÉb ób ¢Sƒ«dGõ«a ¿Éc GPEÉ`à :¢Sƒ«dGõ«a ´hö``ûŸ πHÉ≤ªc »JCÉjh ,í``jöûàdG
º°ùé∏d á£jôN óYCq G »``∏«H ¿EÉa ,(»©«Ñ£dG) º°ù÷G í``jöûàd á£jôN ™°VƒH
¢Sƒ«dGõ«a á°SGQód IAGôb áHÉãÃ ÜÉàμdG ¿Éc .á«©«Ñ£dG ÒZ á«°Vôn nŸG ¬``àdÉM ‘
¢VGôeC’G ∫ƒM áÑjô¨dG ¢Sƒæ«dÉL äÓeCÉJ âfÉc .áHƒ∏≤e á°SóY ∫ÓN ø`è
øμÁ ƒëf ≈∏Y IOƒLƒe AGOƒ°ùdG IQÉ``°ü©dG øμJ ⁄ ÉÃQ .¿B’G ∂ëŸG ≈``∏Y
ºZQ ,Ék eÉ“ É¡H á``≤æàfl ΩGQhC’G âfÉc øμd ,á«©«Ñ£dG á``é°ùfC’G ‘ ¬``cGQOEG
‘ áFôdG ¿ÉWöùc ¿É``WöùdG øe Ék YGƒfCG »∏«H ∞°Uhh .É``¡«∏Y Qƒã©dG Ωó``Y
áMôb Úà«°üÿG ¿ÉWöSh ,(ô£ØdÉc hóÑJ) Ió©ŸG ¿ÉWöSh ,ádÉ≤JÈdG º``éM
øμªàj ⁄ ¬æμd .ΩGQhC’G √ò¡d áë°VGh ájôjƒ°üJ Ék eƒ°SQ ™°Vhh áKƒ∏e á≤«ªY
»àdG ΩGQhC’G ‘ ≈àM ’h – ¿Éμe …CG ‘ IQÉ°ü©dG äGƒæb ≈∏Y Qƒã©dG ø`è
107
.(áKƒ∏ŸG á≤«ª©dG äÉ``Mô≤dG) ∞jhÉŒ ≥``ªYCG ‘ ’h ,ádÉ≤JÈdG º``éM ‘

…CG ¢Sƒæ«dÉL É¡æY ÈNCG »``àdG á«FôŸG ÒZ πFGƒ°ùdG áμÑ°ûd ¿Éc GPEG ∂``dòHh
OhóM êQÉN ,»°Vôn nŸG ⁄É©dG êQÉ``N ,ΩGQhC’G êQÉN óLƒJ É¡fEÉa ,Oƒ``Lh
πãe ¬∏ãeh .Ö£dG Ωƒ∏Y êQÉ``N ,QÉ°üàNÉH – »©«Ñ£dG »ëjöûàdG å``ëÑdG
,kGÒNCGh .ÉgBGQ Éªc ¿É``WöùdGh »ëjöûàdG Ö«cÎdG »∏«H º°SQ ,¢``Sƒ«dGõ«a
‘ »àdG •ÓNC’Gh ,AGOƒ°ùdG IQÉ°ü©∏d ájƒ«◊G äGƒæ≤dG IQƒ°üdG øe â°TÓJ
.IóY ¿hô≤d ≈°VôŸGh AÉÑWC’G ∫ƒ≤Y Iƒ≤H âμr ∏s “ »àdGh ,ΩGQhC’G
108
ó©Ho øY ∞WÉ©àdG
äÉLÓ©dG ‘ á``≤K óLƒJ ’ ¬``fCG QÉÑàY’ ‘ ò``NC’G Ö``éj ¿É``WöùdG êÓ``Y ‘)
(.ÜÉ°üŸG Aõ÷G ∫É°üÄà°SÉH ’EG êÓY áªK ¢ù«d ¬fCGh á«∏NGódG
1836 _ I!'
./

¡
XPBLPAQR?O A ?RBLPBR@ <M?>?O
…ôμØdG ¢SÉ°SC’G »∏«H ƒ«KÉŸ morbid anatomy »``°VôŸG íjöûàdG ™°Vh

Éªc ,AGOƒ°S IQÉ``°üY ∑Éæg øμJ ⁄ GPEGh .ΩGQhCÓ``d »``MGô÷G ∫É``°üÄà°SÓd
¢ü∏u îj ¿CG π©ØdÉH ø``μÁ Ék «MGôL ¿ÉWöùdG ∫É``°üÄà°SG ¿EÉa ,»∏«H ∞``°ûàcG
ó©H Ió©à°ùe ø``μJ ⁄ ,‘ô©e ´ô``Øc ,áMGô÷G øμd .¢``VôŸG øe º``°ù÷G
John Îæg ¿ƒL ≈Yójo …ó``æ∏àμ°SCG ìGôL ´öT ó≤d .äÉ«∏ª©dG √ò``g πãŸ
¿óæ∏H IOÉ«Y ‘ √É°Vôe øe ΩGQhC’G ∫É°üÄà°SG ‘ ,»∏«H ∫ÉN ƒgh ,Hunter
¿ô≤dG øe äÉ«æ«à°ùdG ‘ ∂dPh ,ìƒ°Vh πμH ¢Sƒæ«dÉL äÉª«∏©J Ék ``jóëàe
≈∏Y ájGóÑdG ‘ âjôLCGo »àdG– Îæ¡d á∏°üØŸG äÉ``°SGQódG øμd .öûY øeÉãdG
´É£à°SG ó≤d .áLÉLõdG ≥æY RhÉéàJ ⁄ –¢UÉÿG ¬dõæÃ å``ã÷Gh äÉfGƒ«◊G
≥∏WCG Éªc) (∫É≤àfÓd á``∏HÉb) âfÉc GPEÉa ,AÉcòH ΩGQhC’G ¤EG π``°üj ¿CG Î``æg
¿hO É¡Ñë°ùH Ωƒ``≤j ¿Éc ,(ájQÉ°ûàfG Ò``Z á«ë£°S ¿É``WöS ´GƒfCG :É``¡«∏Y
k HÉb ΩQƒdG ø``μj ⁄ GPEGh .É¡à– IOƒLƒŸG á``é°ùfCÓd á≤«bôdG á``«æÑ∏d êÉ``YREG
Ó
.Îæg OÉaCG ÉªÑ°ùM ,Ék °†jCG Éª¡dÉ°üÄà°SG Öé«a ,¬∏c Aõ÷G ∂dòch ∫É``≤àfÓd
øμÁ ΩGQhC’G òg âfÉc GPEG É`è áaô©Ÿ Ék ¨dÉH kGQòM Ö∏£àj ¿Éc ô`èC’G ø``μd
.≥jô£dG π°†f ¿CG øμªŸG øe PEG ,’ ΩCG áë«ë°U IQƒ°üH É¡«dEG ∫ƒ°UƒdG
109
¤EG ΩGQhC’G ∞``«æ°üJ ‘ Î``æg CGó``Hh .áª°SÉM IÒ``NC’G á``∏ª÷G â``fÉc

á∏HÉ≤dG ΩGQhC’G âfÉc Ée Ik OÉY .§«°ùH ƒëf ≈∏Y ∂dP RÉ‚EG ºZQ (π``MGôe)
.»©°VƒŸG ¿ÉWöùdG øe ´GƒfCG »¡a ;IôμÑe á∏Môe πã“ movable ∫É≤àfÓd
ájQÉ°ûàfGh á«∏¨∏¨Jh á`èó≤àe É¡fCÉH immovable á``àHÉãdG ΩGQhC’G â``ª°ùJGh
≥ëà°ùJ »àdG »g ∫É≤àfÓd á∏HÉ≤dG ¿ÉWöùdG ´GƒfCG ¿CG ¤EG Îæg ¢ü∏o Nh .Ék °†jCG
¿Éc ,¿ÉWöùdG øe áeó≤àŸG ∫Éμ°TCÓd á``Ñ°ùædÉHh .Ék «MGôL ∫É°üÄà°S’G §≤a
ÉfôcòJ »àdGh ,ÒKCÉàdG ó``jó°T ¿Éc ¿EGh ¬H ¥ƒKƒe êÓY ∫É``ª©à°SÉH »°Uƒj
(1)
.(ó©Ho øY ∞WÉ©àdG) :êÓ©dG ‘ ÖJƒfiEG á≤jô£H
.kGó«©H √òNCÉj ¿Éc »``MGô÷G ¬∏≤Y ø``μd ,Ék °ü∏fl íjöûJ ⁄É``Y Î``æg ¿Éc
ΩÉæj ¿Éc å«M ,ájOÉY ÒZ ábÉW ¬jód âfÉch ,Ék Hô£°†eh Ék ©aóæe ¿Éc ó``≤a
IQƒ°üH Ék «∏ªY á``«MGô÷G ¬JGQÉ¡e ¢SQÉe óbh .á``∏«d πc §≤a äÉYÉ°S ™``HQCG
∑Éª°SCGh ,Ohô≤dG ;¿Gƒ``«◊G áμ∏‡ ‘ áØFÉW πc øe åã÷G ≈∏Y á``∏°UGƒàe
¿hO ∞bh ¬æμd .§ÑdGh ,ÖHódGh ,êGQódG Qƒ«Wh ,ßØdG ¿Gƒ«Mh ,¢Tô≤dG
¬°†jôe kGQófl
u ,áØWÉN áYöùH πªY ƒd ≈àMh .öûÑdG øe ≈°VôŸG ΩÉeCG ∑GôM
¤EG IÉ«◊G IóbÉa åã÷G øe ∫É≤àf’G ¿Éc ,Ék eÉJ kGôjóîJ ¿ƒ«aC’Gh ∫ƒ``ëμdÉH
⁄C’G øμj ⁄ ¿EG ≈``àMh .IÒÑc ôWÉfl ≈∏Y …ƒ£æJ á``«∏ªY AÉ«MC’G ≈``°VôŸG
ó©H çƒ∏àdG IQƒ£N ¿EÉa ,ájÉ¨∏d Ék Ä«°S áMGô÷G AÉæKCG ¢†jôŸG ¬d ¢Vô©àj …òdG
áHôéàdG ∂∏àH Ghôe øjòdG A’Dƒg ´É£à°SG ƒ∏a ,IOQGh âfÉc áMGô÷G AGô``LEG
¿ƒJƒÁ Ée Ék ÑdÉZ º¡fEÉa ,IÉ``«◊ÉH Gƒμ°ùªàj ¿CG äÉ«∏ª©dG ádhÉW ≈∏Y á``ÑYôŸG
.ó«Øe ÒZ ¿Éc êÓ©dG ¿CÉH ∫ƒ≤∏dh –kGó«©H π≤àæj …òdG– »∏«≤ædG ¿ÉWöùdG ∞°Uƒd í∏£°üŸG Gòg Îæg Ωóîà°SG ó≤d (1)
110
.kGAƒ°S ÌcCG ádÉM ‘ ∂dP ó©H º¡JöSC
u G ≈∏Y
ttt
¿GójóL ¿ÉaÉ°ûàcG ô``¡X ,1867h 1846 Ú``H Éª«a Iõ«LƒdG IÎ``ØdG ‘h
ƒgh ,πÑb øe áMGô÷G ≈∏Y äôKCG »àdG äÓμ°ûŸG ≈∏Y Ö∏¨àdG ≈∏Y Ó``ªY
áÄjô÷G ä’hÉëŸ ∂∏J ‘ iôNCG Iôe ¢VƒÿÉH ¿ÉWöùdG »MGô÷ íª°S Ée
.¿óæd ‘ É¡fÉ≤JEG Îæg ∫hÉM »àdG
ΩÉY ‘ ák «fÓY ¬``æY ∞°ûμdG ” ó``bh ,ôjóîàdG ƒ``g ±É``°ûàcG ∫hCG ¿Éc
ΩÉ©dG ¢ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe ≈``Ø°ûà°ùe π``NGO Ò``Ñc »``MGôL êQó`è ‘ 1846
Èàfl øe ∫É«eCG 10 øY π≤J áaÉ°ùe ≈∏Y Hospital Massachusett General
.øeõdG øe ¿ôb ó©H ¬KÉëHCG ôHQÉa Êó«°S ¬«a …ôé«°S
p …òdG »∏Ø°ùdG ≥HÉ£dG
≈Ø°ûà°ùŸG õcôÃ áYQÉ°üŸG áÑ∏M ¬Ñ°ûJ áaôZ ‘ AÉÑWC’G øe áYƒª› â©ªŒ
øe ¿Éæ°SCG Ö«ÑW ∞°ûc .ôHƒàcCG 16 Ωƒj ìÉÑ°U IöTÉ©dG á``YÉ°ùdG ‹GƒM ‘
u ø``Y ,William Morton ¿ƒJQƒe ΩÉ``«∏jh ≈Yójo ,ø``£°SƒH
»LÉLR ôîÑe
íàa .¥É°ûæà°SG á``∏«°SƒH õ¡› ,ÌjE’G ø`è ¿ƒdÉL ™HQo ƒëf …ƒàëj Ò``¨°U
ƒgh ,Edward Abbott äƒHCG OQGhOEG ¢†jôŸG ø`è Ö∏Wh ágƒØdG Ö«Ñ£dG
¥ô¨à°SG ¿CG Oô``éÃh .QÉîÑdG øe äÉÑg
q ¢†©H ≥``°ûæà°ùj ¿CG ,á©Ñ£e π`èÉY
äÉcôëHh ,êQóŸG §°Sh ¤EG ÚMGô÷G óMCG ≥``∏£fG ,≥«ªY Ωƒf ‘ äƒHCG
Ék gƒ°ûe
s Ék jƒeO Ak ÉYh ≥∏ZCGh ,äƒHCG ≥æY ‘ kGÒ¨°U Ék ≤°T iôLCG ,áYQÉHh á©jöS
øY (Ió«ªMh áã«ÑN äÉeQƒJ ÚH Ék ©eÉL ,(ΩQh) º``°SÉH ¬«dEG QÉ°ûjo ) Ék `èQƒàe
⁄) :∫Éb ,≥FÉbO ™°†H ó©H äƒHCG ¥ÉaCG ¿CG ó©Hh .Ék ©jöS ìô÷G áWÉ«N ≥``jôW
.(ájQÉL á«∏ª©dG ¿CG ±ôYCG âæc »æfCG ºZQ âbh …CG ‘ ⁄CÉH ô©°TCG
111
AGôLEÉH AÉÑWCÓd ,á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG øY ⁄C’G ∫GRCG …òdG ,ôjóîàdG í``ª°S

áÑ≤Y â«≤H øμd .äÉ``YÉ°S ™Ñ°ùd ôªà°ùJ Ée Ék ÑdÉZ â``fÉc ,á∏jƒW äÉ``«∏ªY
¿Éc ,öûY ™``°SÉàdG ¿ô≤dG ∞``°üàæe ≈àëa ,á``MGô÷G »``∏j …òdG çƒ``∏àdG
k JÉbh Ék ``©FÉ°T çƒ∏àdG ∂dP
óMCG ¢ü∏Nh .Ék °†eÉZ ¬ÑÑ°S »≤Hh ,ÒÑc πμ°ûH Ó
»ØN A»°T ¬H ìô÷G ¿CG óH ’) ¬fCG ÉgOÉØe áé«àf ¤EG 1819 ΩÉY ‘ ÚMGô÷G
.(ô¶ædG øY ÖFÉZ
ΩÉY ‘ Joseph Lister Î``°ù«d ∞jRƒL ≈Yójo …ó``æ∏àμ°SCG ìGôL È``NCG
…òdG (»ØÿG A»°ûdG) ∂dP ∫ƒ©Øe ∫É£HEG á«Ø«c ∫ƒM ójóL OÉ≤àYÉH 1865
á¶MÓe ≥jôW øY ¬LÉàæà°SG Î°ù«d CGóH .IÒfi IQƒ°üH ìô÷G πNGO ø``ªμj
Ée ¿ÉYöS AGƒ¡∏d á``MƒàØe ∑ÎoJ »àdG ìhô``÷G ¿CG ÉgOÉØe áÁób á``«μ«æ«∏cEG
ÜÉ°üoJ ’h Ék ``ÑdÉZ áØ«¶f á``≤∏¨ŸG ìhô÷G ≈``≤ÑJ Éªæ«H ,É``æjô¨æ¨dÉH ÜÉ``°üoJ
,ƒé°SÓL ≈``Ø°ûÃ áMGô÷G Ö≤Y ≈``°VôŸG ájÉYQ ô``HÉæY ‘h .çƒ``∏àdÉH
o G πNGO öûàæj ègƒàe ôªMCG §jöT Qƒ``¡X Iôe øe ÌcCG Î°ù«d ógÉ°T
,ìô÷
∂dP ™Ñàj Ée Ék ÑdÉZh ,êQÉî∏d πNGódG øe øØ©àdG ‘ ∂dP ó©H ó∏÷G CGóÑj ºK
.(í«≤J) ™jöS äƒeh í«bh ≈ªM
q
.ÉgôgÉX ‘ á∏°U äGP ÒZ hóÑJ á∏≤à°ùe áHôŒ ‘ ∂``dP ó©H Î°ù«d ôμa
»°ùfôØdG »``FÉ«ª«μdG ,Louis Pasteur Ò``à°SÉH ¢``ùjƒd QÉ``°TCG ,¢``ùjQÉH ‘
,ôªîàjh ôμ©àj AGƒ``¡∏d Ék aƒ°ûμe ∑Îjo …òdG ºë∏dG ¥ô`è ¿CG ¤EG ,º``«¶©dG
√òg ≈∏Y Ak É``æHh .Ék «aÉ°U º≤©e AÉ``Yh ‘ ®ƒØëŸG ºë∏dG ¥ô`è ≈≤Ñj É``ªæ«H
turbidity IQÉμ``©dG äCÉ°ûf ó≤d :Ék ÄjôL Ék ``°VGÎaG Òà°SÉH Ωób ,äÉ``¶MÓŸG
AGƒ¡dG øe â£≤°S »àdG –ÉjÎμÑdG– á«FôŸG ÒZ á≤«bódG äÉæFÉμdG ƒ‰ ÖÑ°ùH
112
ìô÷Éa ,∂dP øe ó©HCG ƒg Ée ¤EG Òà°SÉH •ÉÑæà°SG Î°ù«d ò``NCGh .¥ôŸG ≈∏Y
k μ°T ó©j –…QÉ©dG ºë∏dGh §∏éàŸG ΩódG øe §«∏N ƒgh– ìƒ``àØŸG
Ék Ø∏àfl Ó
.ÉjÎμÑdG ƒ‰h áYGQõd ≥ÑW ƒ¡a ;Òà°SÉH ¬æY çóëàj …òdG ºë∏dG ¥ôe ø`è
§≤°ùJ ¿CG É°ùfôa ‘ Òà°SÉH äÉ``àÑæà°ùe ‘ â£≤°S »àdG ÉjÎμÑ∏d øμÁ π``g
?Góæ∏àμ°SCG ‘ Î°ù«d º¡÷É©j øjòdG ≈°VôŸG ìhôL ≈∏Y AGƒ¡dG øe
¬fCG ÉgOÉØe iô``NCG á«≤£æe Iôμa ¤EG π°üj ¿CG ∂``dP ó©H Î°ù«d ´É``£à°SG
ÉÃôa ,áMGô÷G ó©H çó``ëj …òdG çƒ∏à∏d áÑÑ°ùŸG »g ÉjÒàμÑdG â``fÉc GPEG
.çƒ∏àdG Gòg áehÉ≤e ≈∏Y »FÉ«ª«c Öcôe hCG ÉjÒàμÑ∏d OÉ°†e AGôLEG óYÉ°ùj
øμÁ ¬fCG ‹ ô``£N ó≤d) :∫ƒ≤j á«μ«æ«∏cE’G ¬``JÉ¶MÓe ióMEG ‘ Ö``àch
™°Vh ≥jôW øY ∂dPh ,AGƒ¡dG OÉ©Ñà°SG ¿hO ÜÉ°üŸG Aõ÷G ‘ øØ©àdG ÖæŒ
.(á«aÉ£dG äÉª«°ù÷G IÉ«M ÒeóJ ≈∏Y IQOÉb IOÉe É¡H IOÉª°V
∫ÉªY Ωƒ≤j IQhÉ``éŸG Carlisle π``°ù«dQÉc Ió``∏H ‘ ¬fCG Î``°ù«d ß``M’h
…ƒàëj áëFGôdG ó«L ¢``ü«NQ πFÉ°ùH äÉjÉØædG ∞«¶æàH »``ë°üdG ±öüdG
≈∏Y ∂«dƒHôμdG ¢†ªM ¿ƒé©e ™°Vh ‘ Î°ù«d GC óHh .∂«dƒHôμdG ¢†ªM
k «∏b ƒ``dh Üô¨à°ùj ⁄ ¬fCG hóÑjh) .áMGô÷G ó``©H ìhô÷G
¬eGóîà°SG Iôμa Ó
.(√É°Vôe ™e ±öU ∞¶æŸ
≈∏Y ¬∏ªY AÉæKCG Ék ¨dÉH Ék MôL ¬YGQP áæ°S 13 √ôªY »Ñ°U ìôL ¿CGh çóM
¬H πª©j …òdG ≈Ø°ûŸG ¤EG √hö†MCÉa ,ƒé°SÓéH ¢Vô©e ‘ ä’B’G ióMEG
¬≤jôW ‘ – Ió°ûH Ék Kƒ∏eh Ék MƒàØe ìô÷G ¿Éc .1867 ¢``ù£°ùZCG ‘ Î°ù«d
øe ºgôe ÖjôéàH Î°ù«d ΩÉb ,√ój ™£b øe ’k ó``H øμd .Éæjô¨æ¨dÉH áHÉ°UEÓd
∂°ThCG .çƒ``∏J ¿hO ´GQòdG ≈∏Y ®É``Ø◊G ‘ Ók eCG ,∂``«dƒHôμdG ¢``†ªM
113
Î°ù«d øμd .êGôN ¤EG ∫ƒëàdÉH kGOó``¡e ,Ö«gQ çƒ∏àH ÜÉ°üj ¿CG ìô``÷G
á©°†Ñdh .∂«dƒHôμdG ¢``†ªM ¿ƒé©e ™°Vh øe ∞ãch ,¬``∏ªY ≈∏Y ôHÉK
∞éj ìô÷G CGóH ,∂``dP ó©H øμd .ihóL ÓH ¬∏c Oƒ``¡éŸG GóH ,™``«HÉ°SCG
k ÑM ¥ô``– âfÉc kGQÉf ¿CÉch
ádGREG óæY ,ô¡°T ó©Hh .¬àjÉ¡f ≈àM èjQóàdÉH Ó
.¬à– Ék eÉ“ »Ø°To ób ó∏÷G ¿Éc ,äGOÉªμdG
áMGôL ‘ Ék `èó≤àe Ék ©bƒe Î°ù«d QÉμ``àHG πàMG ≈àM π``jƒW âbh ô``Á ⁄
Isabella Pim º«H Ó«HGõjEG ¬àNCG øe …óãdÉH ΩQh ádGREÉH Î°ù«d ΩÉb .¿É``WöùdG
ÌjE’Gh ,á«MGôL äÉ«∏ªY Ió``FÉªc AÉ°û©dG IóFÉe ΩGóîà°SÉH 1869 ΩÉ``Y ‘
ºZQ) çƒ∏J ¿hO â‚ óbh .ô¡£ªc ∂«dƒHôμdG ¢†ªMh ,ôjóîJ IOÉªc
áKÓK ó©H liver metastasis ó``ÑμdÉH á∏«≤f øe ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ âJÉe É``¡fCG
¢†jôe ≈∏Y IÒ``Ñc ÎH á«∏ªY Î°ù«d iô``LCG ,ô¡°TCG á``©°†H ó©Hh .(ΩGƒ``YCG
.òîØdG ‘ É`èƒcQÉ°S âfÉc É¡fCG π``ªàëŸG øe ,¿ÉWöùdG ø`è ÊÉ©j ô``NBG
∞°üàæe ‘ …óãdG ¿É``WöS äÉ«∏ªY »æ«JhQ πμ``°ûH …ôéj Î``°ù«d ¿Éch
πª°ûàd á«MGô÷G ¬``JÉ«∏ªY â©°SƒJh ,öûY ™°SÉàdG ¿ô``≤dG øe äÉ``«æ«©Ñ°ùdG
.…óãdG â– ¿ÉWöùdÉH áHÉ°üŸG ájhÉØª«∏dG ó≤©dG
ttt
Úàeó≤àe Úà«æ≤J áHÉãÃ ÉfÉc anesthesia ôjóîàdGh antisepsis Ò¡£àdG ¿EG
π«L í∏q °ùJ ó≤d .≈``£°SƒdG ¿hô≤dG ‘ á≤HÉ°ùdG Oƒ``«≤dG øe áMGô÷G GQô``M
s
äGAGôLEG ƒëf Gƒ≤∏£fGh ‹ƒ``HôμdG ¿ƒHÉ°üdGh ÌjE’ÉH ÚMGô÷G øe ó``jóL
äGP åã÷G ≈∏Y ÉgƒHôL ób √DhÓ`èRh Îæg ¿Éc IôYhh Ió≤©e á``«ëjöûJ
¿ƒMGô÷G º``LÉg å«M ¿ÉWöùdG á``MGôL øe ègƒàe ¿ô``b ÆõHh .Iô`è
114
.ΩGQhC’G ∫É°üÄà°SGh º°ù÷G ≥q °ûH
n 1950h 1850 ÚH Éª«a ICGôéH ¿ÉWöùdG
Theodor çhô∏«H QhOƒ``«J ≈Yójo Éæ««a øe §°ûf ìGôL ∂``dP ó©H ô¡X
áMGô÷Gh ≈≤«°SƒŸG çhô``∏«H ¢SQO .1821 ΩÉY ‘ ó``dho …ò``dGh Billroth
¤EG Ék ÑæL ÖdÉ¨dG ‘ Ò``°ùJ âdGR Ée ø¡ŸG âfÉc) .Ék ``Ñjô≤J á∏KÉªàe á``jƒ«ëH
;øμ‡ Qób ≈``°übCÉH ájhó«dG IQÉ``¡ŸÉH áMGô÷Gh ≈``≤«°SƒŸG ≈æ©oJh .Ö``æL
≈∏Y óªà©j ÉªgÓch ;ø°ùdG ‘ Ωó≤àdGh á«∏ª©dG á°SQÉªŸÉH è°†æj ÉªgÓch
.(iôNC’G ™HÉ°UC’G ±Gô``WC’ á∏HÉ≤ŸG ΩÉ``¡HE’G ™HÉ°UCGh ,ábódGh ,á``gGóÑdG
¥ô£d á«é¡æe á°SGQO ,1867 ΩÉY ÚdôH ‘ kGPÉà°SCG ¬àØ°üH ,çhô∏«H ¢``VôY
,çhô∏«H ø`èR ≈àMh .áã«ÑÿG π``àμdG ádGRE’ …ö``ûÑdG ø£ÑdG í``àØH ≈``æ©oJ
çhô∏«H á÷É©e âfÉc .áéYõe á«æ£ÑdG áMGô÷G ó``©H äÉ«aƒdG áÑ°ùf âfÉc
ó©H áMGôL …ô``éj πeÉc ó≤Y IóŸ πX ó``≤a ;á«é¡æeh á≤«bO á``∏μ°ûª∏d
äGQÉ°ùŸG kGOófi
q ájöûÑdG åã÷Gh äÉfGƒ«◊G ¿ƒ£H ≥∏¨jh íàØj ƒgh iôNCG
øe äÉ«æ«fÉªãdG πFGhCG ∫ƒ∏ëHh .á«∏NGódG º°ù÷G AGõLC’ áæeB’Gh á``ë°VGƒdG
ÜQÉéàdG ó©J) :∫ƒ≤j Öàch ;äGQÉ``°ùŸG ¢ù°SCG ™°Vh öûY ™°SÉàdG ¿ô``≤dG
k «dO ¿B’G ≈``àM âjôLoCG »``àdG
¿CG »¨Ñæjh .á``æμ‡ áMGô÷G ¿CG ≈``∏Y Ék «aÉc Ó
ôjƒ£Jh ¢VGôYC’G ójó– ≈∏Y áeOÉ≤dG IÎØdG ‘ ÉæãëH IOÉ`èh Éfõ«côJ Ωƒ≤j
Ék eó≤J ÉfRôMCG ób ¿ƒμf ¿CG ƒ``LQCG ;ä’É◊G ´GƒfCG ™«ªL Ö°SÉæJ äÉ``«æ≤J
≈∏Y ¿ƒ°ü©à°ùe º¡fCG ≈∏Y º¡«dEG ô¶æjo øjòdGh ÚHÉ°üŸG A’Dƒg ÚeCÉJ √ÉŒG ‘
.(¿B’G ≈àM êÓ©dG
,Éæ««a á``æjóÃ Allgemeines Krankenhaus »``ª«∏©àdG ≈``Ø°ûà°ùŸG ‘h
øe áYƒª› ¿É``≤JEG ‘ ¬JòeÓJh çQhô``∏«H CGóH ,PÉ``à°SCÉc ¬``æ««©J ” å``«M
115
,¢†jÉÑŸGh ,¿ƒdƒ≤dGh ,Ió©ŸG ø`è ΩGQhC’G ádGREG ‘ É¡eGóîà°SGh äÉ``«æ≤àdG

±É°ûμà°S’G øe ∫ƒëàdG ¿EG .¿ÉWöùdG øe º°ù÷G AÉØ°T ‘ Ó k eCG ,A…ô``ŸGh
¿CG ¿ÉWöùdG ìGô``L áª¡e â``fÉc .™bƒàe Ò``Z mó``– ¤EG iOCG êÓ``©dG ¤EG
¿hO á«©«Ñ£dG AÉ``°†YC’Gh áé°ùfC’G ∑Îj É``ªæ«H ,å«ÑÿG è«°ùædG π``°UCÉà°ùj
q Ék MhQ Ö``∏£àJ áª¡ŸG √òg ¿CG çhô``∏«H ∞°ûàcG óbh ,¢``SÉ°ùe
¬Ñ°T ábÓN
.Ék Ñjô≤J á«¡dEG
øμd ,¢Sƒ«dGõ«a øeR òæe »©«Ñ£dG íjöûàdG á°SGQO ‘ áMGô÷G âWôîfG
å«ëH ,¬gƒ°ûjh »``©«Ñ£dG íjöûàdG Ohó``M ΩhÉ≤j ¿ÉWöùdG ¿Éc É`è Ék ÑdÉZ
,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈``∏©a .¬MÉªL íÑμd á«©«ÑW Ò``Z OhóM QÉμàHG ÖLƒJ ¬``fEG
¿CG çhô∏«H ≈∏Y ¿Éc ,¿ÉWöùdÉH áÄ∏à‡ Ió©e øe ó«©ÑdG ±ô£dG ∫É``°üÄà°S’
.IQhÉéŸG á≤«bódG AÉ©eC’G øe AõéH áMGô÷G ó©H »≤ÑàŸG …ƒ©ŸG Ö«÷G §Hôj
á«≤ÑdG §Hôj ¿CG ¬«∏Y ¿Éc ,πeÉμdÉH Ió©ŸG øe »∏Ø°ùdG ∞°üædG ∫É``°üÄà°S’h
øe äÉ«æ«©°ùàdG ∞°üàæe ∫ƒ∏ëHh .ó«©ÑdG jejunum ºFÉ°üdG »©ŸG øe AõéH
Ú©HQCGh óMGƒd á«MGôL äÉ«∏ªY AGôLEÉH çhô``∏«H ΩÉb ,öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG
É‚ óbh .IójóL á«ëjöûJ äÉ«æ≤J ΩGóîà°SÉH á``jó©p nŸG Éeƒæ«°SQÉμdÉH Ék °†jôe
.Ék °†jôe öûY á©°ùJ º¡æe
.ájQƒfi IQƒ``°üH ¿ÉWöùdG êÓ``Y Ωó≤J ‘ äGAGô``LE’G √òg â``ª¡°SCG
´GƒfCG øe ójó©dG ∫É°üÄà°SG øe øμªàdG ” ,ø``jöû©dG ¿ô≤dG πFGhCG ∫ƒ∏ëHh
.(á«∏«≤f ¢VGôeCG ¿hO á«dhC’G ΩGQhC’G ≈æ©Ã) Ék «©°Vƒe IQƒ``°üëŸG ¿ÉWöùdG
¿ÉWöSh ,¢†«ÑŸGh ºMôdG ¿ÉWöS ∫É°üÄà°SG ≈∏Y äÉ«∏ª©dG √òg â∏ªà°TGh
∫É°üÄà°SG ∫ÉM ‘h .áFôdG ¿ÉWöSh ,¿ƒdƒ≤dG ¿ÉWöSh ,ÉJÉà°ShÈdGh …óãdG
116
á«MGô÷G äÉ``«∏ª©dG √òg ¿EÉa ,iô``NCG AÉ°†YC’ ÉghõZ π``Ñb ΩGQhC’G √ò``g
.≈°VôŸG øe IÒÑc áÑ°ùf AÉØ°T ¤EG …ODƒJ
´GƒfCG ¢†©H âfÉc ,áXƒë∏ŸG á`èó≤àŸG Ö«dÉ°SC’G √òg ΩGóîà°SG º``ZQh
ó©H ¢ùμàæJ ∫Gõ``J Ée –Ék «©°Vƒe kGQƒ°üfi É``¡æe hóÑj Ée ≈àMh– ¿É``WöùdG
áãdÉK Ö``dÉ¨dG ‘h á«fÉK ä’hÉ``fi AGô``LEG Ö∏£àj …ò``dG ôeC’G ,á``MGô÷G
≥°ûdGh
s áMGô÷G á``dhÉW ¤EG ¿hOƒ©j ¿ƒ``MGô÷G ¿Éc .ΩGQhC’G ∫É``°üÄà°S’
ºàj ¿Éc å«M ,QCÉØdGh §≤dG áÑ©d ‘ Ú``Wôîæe GƒfÉc ƒd Éªc ,iôNCG Iô`è
.á©£b á©£b …öûÑdG º°ù÷G øe A§ÑH ¿ÉWöùdG ∫É°üÄà°SG
¤hC’G ¬à∏Môe ‘ πeÉμdÉH ¿ÉWöùdG ∫É°üÄà°SG øe øμªàdG ” ƒd GPÉe øμd
¤EG π°UƒàdG øμeCG ƒd GPÉeh ?É¡∏«îJ øμÁ áª°SÉM áMGôL ÌcCG ΩGó``îà°SÉH
≥jôW øY ájó«∏≤àdG á«©°VƒŸG áMGô÷G á£°SGƒH ≈Ø°û«do øμj ⁄ ¿ÉWöS êÓY
∑Îj ’ å«ëH Ék `èÉ“ √QhòL øe ¬∏°UCÉà°ùJ á``Ø«æY ájQòL á«MGôL á``«∏ªY
øe √QhòL øe ¿ÉWöùdG ∫É°üÄà°SG Iôμa ôgOõJ äCGóH ?πªàfi ôKCG …CG Égó©H
ÚMGô÷G äGQób É¡«a äOGR á«æeR áÑ≤M ‘ ∂dPh ,ìGô÷G ™°†Ñe ∫Ó``N
q ÿG
πμd º¡ædGh ÖgCÉàŸG ΩGQhC’G º∏Y AÉª°S ‘ ∂dP ≥∏ë«°S .º¡JAÉØch ábÓ
.OhQÉÑdG §°Sh ‘ â≤∏WoCG áØjòb πãe ¿ƒμ«a ójóL
117
578 9+:;
áÑ°SÉæŸG ∑QÉH …òdG Qƒ°ù«ahÈdG ÜÎbG
á≤«ªY Iôμa ìöûH ¬d âëª°S »àdG
:»æ¡Lƒj ìGQh »æe ÜÎbG
.(…óãdG ™£bG)
,kIQò©e) :¿õM ‘ â∏b
.(á«∏ª©dG â«°ùf ó≤d

*
0v
!%
3% )
ANA@A PMA>?AR} A>L =OFPBPRQF
»gh ,ádhÉ£dG ¥ƒa øe ΩÉ°ûàMGh ábôH âdõfh ,É¡°ùHÓe äóJQG :ôeC’G ≈¡àfG
,ΩGÎMG ‘ âæëfGh ,áÑ∏£dGh ìGô÷G ¤EG âàØàdG ,Égó©H .(¢ùª«L) øY åëÑJ
±öüJ É¡æe Qó°U ób ¿Éc ¿EG Qò©dG º¡æe â°ùªàdG ,¢†«ØN í°VGh äƒ°U ‘h
.AÉ£¨H ìGô÷G É¡qØdh ;∫ÉØWC’G πãe –Éæ«μH Éæ∏c– áÑ∏£dG ≈μH .ºFÓe ÒZ
*_ q
9
!% 85T "¢
.' b)g !%
Y 6
John Brown
…òdG ,William Stewart Halsted ó``«à°ùdÉg äQGƒ``«à°S ΩÉ``«∏jh ¿EG

øμj ⁄ ,radical surgery (ájQò÷G) áMGô÷G Ωƒ¡ØÃ Iƒ≤H ¬ª°SG §``ÑJQG
¤EG πn °Un hn ™°†Ñe πãe ,¬Ñ∏£j ¿CG ¿hO ¬«dEG Ωó`òb ¬æμd ,õ«ªàdG Gò¡d ≈``©°ùj
,ájQò÷G áMGô÷G ó«à°ùdÉg ô``μàÑj ⁄ .áª∏μH ¢ùÑæj ¿CG ¿hO ìGô``÷G ój
Égóé«d ;»≤£æŸGh ΩÉàdG ∫ÉªμdG ¤EG É¡H πn °Un hn hn ,¬aÓ°SCG øY É¡KQh É‰EGh
.πeÉc πμ°ûH ¬ª°SÉH â£ÑJQG óbh
118
‘ ∫É◊G Qƒ°ù«e á``°ûªbCG ôLÉàd øHG ƒgh ,1852 ΩÉ``Y ‘ ó«à°ùdÉg ó``dho
≥ëàdG ºK ôahófCG ‘ ¢``ùÑ«∏«a á«ÁOÉcCG ‘ ájƒfÉãdG á∏MôŸG ≈``¡fCG .∑Qƒ``jƒ«f
,»ÁOÉcC’G ¬∏«°ü– ¢``ù«dh ,á«°VÉjôdG ¬àYGôH â``HòL å«M ,π«j á``©eÉéH
ó≤a ,Ék Ñjô≤J áaó°üdÉH áMGô÷G ⁄ÉY ó``«à°ùdÉg πNO .¬«ª∏©eh ¬JòJÉ°SCG √É``ÑàfG
¿CG √OGó©à°SG Ωó©d É‰EGh ,Ék MGôL íÑ°üj ¿CG ‘ ¬àÑZôd ’ Ö£dG á«∏μH ≥ëàdG
AÉÑWC’G á«∏μH 1874 ΩÉY ‘ ó«à°ùdÉg ≥ëàdG .√ódGh áæ¡e πãe kGôLÉJ í``Ñ°üj
Ée ¿ÉYöSh .íjöûàdG º∏©H ô¡ÑfG Ée ¿ÉYöSh .É«Ñeƒdƒc á©eÉéH Ú``MGô÷Gh
¬JÉeÉªàgG øe ójó©dG π``ãe ,¬«∏Y Pƒëà°SGh ó«à°ùdÉg iód QÉ¡Ñf’G Gò``g É‰
,OÉ«÷Gh ,ádÓ°ùdG á``«≤f ÜÓμdG AÉ``æàbG πãe .á«dÉàdG ΩGƒ``YC’G ‘ iô``NC’G
,á«°ùjQÉÑdG ájó∏÷G ájòMC’Gh ,¿ÉàμdG ¿É°üª≤dGh ,á≤«fC’G óFGƒŸG ¢``TQÉØeh
,ÒÑc º¡æH íjöûàdG Ö``àc ≈∏Y ó«à°ùdÉg πÑbCG ;á``Ø«¶ædG áMGô÷G •ƒ``«Nh
.Ú«≤«≤◊G ≈°VôŸG ¤EG ¬JGP º¡ædÉH π≤àfG ,ÖàμdG á°SGQO øe ≈¡àfG ÉeóæYh
¿ÉëàeG ó«à°ùdÉg RÉàLG ,öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG ∞``°üàæe ‘
ßàμJ »àdG ∑Qƒjƒ«f áæjóÃ ƒ«Ø«∏«H ≈Ø°ûà°ùe ‘ Ék ª«≤e Ék MGôL ¿ƒμ«d ∫ƒÑ≤dG
,áMGô÷G IOÉ``«Yh Ö£dG á«∏c ÚH ¬àbh ó``«à°ùdÉg º°ùb q .á``MGô÷G ≈``°VôÃ
k ``≤æàe
≈¡fCG ¿CG ó``©Hh .É«Ñeƒdƒch ƒ``«Ø«∏«H ÚH ∑Qƒ``jƒ«f ÈY ∫É«eCG Ió``Y Ó
‘ ™«HÉ°SCG á©°†Ñd ¬æe ≈aÉ©J ,»Ñ°üY QÉ«¡fÉH Ö«°UCGo ,Ö£dG á«∏c ‘ ¬à°SGQO
øe ¬°ùØf Qó≤dÉH ¬JÉ°SGQO ∞``fCÉà°SGh ,√QƒeCG Ö«JôJ OÉYCG ºK ,∑ƒ∏H Iô``jõL
ó¡àéj ;πª©dG ‘ ó«à°ùdÉg á``≤jôW »g ∂∏J âëÑ°UCGh .•É°ûædGh á``bÉ£dG
‘ ¬àª°S ∂∏J âëÑ°UCG Éªc ,QÉ«¡f’G áaÉM ¤EG π°üj ≈àM ∫É£HC’G OÉ¡àLG
‘ ¬é¡æe ≈∏Y Iõ«‡ áeÓY Gò``g ∑Îj ±ƒ°Sh .Ék Ñjô≤J mó– πc ™`è ¬∏eÉ©J
119
.¿ÉWöùdGh ,»MGô÷G º«∏©àdGh ,áMGô÷G

âfÉc .É¡îjQÉJ È``Y á«dÉ≤àfG á∏Môe ‘ á``MGô÷G ∫É› ó``«à°ùdÉg π``NO
leaching í«°TÎdGh cupping á`èÉé◊Gh bloodletting ó``°üØdG äÉ«∏ªY
.á©FÉ°T äGAGôLEG purging Ò¡£àdGh
áMGô÷G çƒ∏J ÖÑ°ùH ≈ªMh äÉ``éæ°ûàH ICGôeG âÑ«°UCG ,1850 ΩÉ``Y ‘
∫Ébh .É¡JGP áMGô÷G ø`è á«éªg ÌcCG É¡LÓY ¿Éc º``K É¡d âjôLCGo »``àdG
,´GQP πc ‘ IÒ``Ñc áëàa ≥``°ûH âªb) :AÓ``©à°SG ‘ ∫hDƒ``°ùŸG ìGô``÷G
,ájôëH Éª¡æe ÜÉ``°ùæj ΩódG âcôJh Ú««Zó°üdG Ú``fÉjöûdG Óc â``©£bh
Ö«ÑW ∑Éægh .(äÉéæ°ûàdG ∞bƒàJ ≈àM É¡eO ó°üa ≈∏Y Ék eRÉY âæc ó``≤a
…ODƒj §«°ùÑdG ±õ``ædG) :∫ƒ≤j áFôdG ¿É``WöS êÓ©d ¬Ø°Uh ‘ Öàc ô``NBG
,ƒ«Ø«∏«H ‘h .(∂dP QGô``μJ øμÁ ’ ,ó«cCÉJ πμH ,øμd ,áàbDƒe á``MGQ ¤EG
á«YhCG) Ú∏eÉM äGôªŸG ‘ ∑Éægh É``æg ¿ƒ°†côj (¿ƒª«≤ŸG AÉ``ÑWC’G) ¿Éc
á«MGô÷G •ƒ``«ÿG âfÉc .≈°VôŸG ΩÉ``°ùLCG øe äô``£≤J »àdG ;(ó``jó°üdG
á«dóàe É¡fƒcÎj ºK ä’B’G ióMEÉH Égòë°T ºàjh ,§£≤dG AÉ``©eCG øe ™æ°üoJ
Üƒ«L øe ¤óàJ ™°VÉÑŸG â``fÉc Éªc .ƒé∏d ák °Vô©e »``MGô÷G ≥°ûdG ø`è
,AÉeódÉH áKƒ∏ŸG ¢``VQC’G ≈∏Y ÉgóMCG §``≤°S GPEÉa ,¿ƒ``°ûÁ ºgh Ú``MGô÷G
¤EG hCG ,º¡Hƒ«L ¤EG iôNCG Iôe ¬fhó«©j ºK ΩO øe ¬H ≥°üd Ée ¿ƒ°†Øæj GƒfÉc
.äÉ«∏ª©dG ádhÉW ≈∏Y ¢†jôŸG º°ùL
√AGQh Ék Ø∏q fl ,1877 ΩÉ``Y øe ôHƒàcCG ô¡°T ‘ É``HhQhCG ¤EG ó«à°ùdÉg π``≤àfG
äGOÉ«©dG Qhõ``«d ,ÚdÉLódGh ójó°üdG á``«YhCGh ó°üØdÉH çƒ∏ŸG ⁄É``©dG Gòg
OÉà©ŸG ø`è ¿Éc å«M ,Æõ``Ñj’h ,ÚdôHh ,¢``ùjQÉHh ,¿ó``æd ø`è πc ‘
120
á«MGô÷G Ö«dÉ°SC’G ≈``∏Y Gƒaô©à«d ÜÉÑ°ûdG Ú``«μjôeC’G ÚMGô÷G ∫É``°SQEG
¤EG ó«à°ùdÉg π``°Uh ó≤a ;Ék eÉ“ Ék Ñ°SÉæe â``«bƒàdG ¿Éc .Iô``μàÑŸG á``«HhQhC’G
äÉLQóŸG ‘ .¿É``WöùdG äÉMGôL ¬``«a Qƒ£àJ äCGó``H âbh ‘ É``HhQhCG
QhOƒ«J ¿Éc ,É``æ««a ‘ Allgemeines Krankenhaus ≈``Ø°ûà°ùŸ á``ªîØdG
∫É°üÄà°S’G ¿CG º¡d ôcP) Ió©ŸG íjöûàd IójóL Ö«dÉ°SCG ¬HÓW º∏q ©j çhô∏«H
,π«g áæjóe ‘h .( (áÄjôL Iƒ£N) ’EG ƒ``g Ée ¿ÉWöù∏d πeÉμdG »``MGô÷G
¿ƒa OQÉ°ûàjQ ÊÉŸC’G ìGô÷G ¿Éc ,É``æ««a øe ∫É«eC’G äÉÄe ™°†H ó©H ≈``∏Y
‘ IójóL á«æ≤J ≥``«Ñ£J ≈∏Y π``ª©j Richard von Volkmann ¿É``ªμdƒa
:Ú«HhQhC’G áMGô÷G á``≤dÉªY ™e ó«à°ùdÉg πHÉ≤J .…ó``ãdG ¿ÉWöS á``MGôL
¿ƒ£fCGh ;óÑμdG íjöûJ ábóH π∏ëj ¿Éc …òdG Hans Chiari …QÉ«°ûJ õ``fÉg
íjöûJ ≈∏Y ÜQóàj ¿Éch çhô∏«H ™e ¢SQO …òdG Anton ô∏Ødƒa
.á«bQódG Ió¨dG
¿óædh ïjQƒjRh π«gh ÚdôH ÈY á∏MôdG √ò``g âfÉc ,ó«à°ùdÉ¡d áÑ°ùædÉH
¤EG OÉY ÉeóæYh .intellectual baptism …ôμah ‘É≤K ó«ª©J áHÉãÃ É``æ««ah
;öûY ™°SÉàdG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«©°ùàdG πFGhCG ∑Qƒ``jƒ«f ‘ á«∏ª©dG á``°SQÉªŸG
,Î°ù«∏d ∂«dƒHôμdG PGPQ :¬à∏MQ ‘ É¡«∏Y ±ô©J QÉμaCG ™e Qhój ¬∏≤Y ¿Éc
ø£ÑdG äÉMGôLh ,¿É``ªμdƒØd ¿ÉWöùdG áMGôL ‘ á«dhC’G ä’hÉ``ëŸGh
‘ ¬°ùØæH ≈≤dCÉa ,ΩÉ¡dE’Gh •É°ûædÉH Ék Ä∏à‡ ó«à°ùdÉg ¿Éc .çhô``∏«Ñd Iõé©ŸG
≈Ø°ûà°ùe ‘ ≈°VôŸG ≈∏Y á«MGôL äÉ«∏ªY iôLCGh ,OÉ÷G πª©dG ¿É°†MCG
,ƒ«Ø«∏«H ‘h ,É«Ñeƒdƒc á``©eÉéH ÚMGô÷Gh AÉÑWC’G á``«∏c ‘h ,â∏aRhQ
äóÑJh ,áYÉé°ûdGh QÉμàH’Gh ICGô÷ÉH ™àªàj ¿Éc .RÈeÉ°ûJ ≈Ø°ûà°ùe ‘h
121
ó°ùL øe IQGô``ŸG ∫É°üÄà°SG øe øμ“ ,1882 ‘h .¬``∏ªY á≤jôW ‘ ¬``à≤K

k ``é°ùe ,ïÑ£ŸG ádhÉW ≈``∏Y ¬`èCG
´ƒædG Gòg øe á``«∏ª©d ìÉ‚ ∫hCG ∂dòH Ó
±õæJ âfÉc »àdG ,¬àNCG ¢üëØd á∏LÉY IQƒ°üH »``YOo ÉeóæYh .ÉμjôeCG ‘
±ô©j øμj ⁄) .É``¡«dEG ¬∏≤fh ,Ék eO ¬°ùØf ø`è Öë°S ,IO’ƒdG ó``©H IQGõ``¨H
ó«à°ùdÉg ΩO á∏«°üa â``≤aGƒJ §≤a ß◊G ø°ù◊ øμd ;ΩódG ´Gƒ``fCG øY Ék ``Ä«°T
.(¬àNCG ™e
ttt
øY Ék ãëH ó«à°ùdÉg GC ôb ,∑Qƒjƒ«f ‘ á«æ¡ŸG ¬JÉ«M ájGóH ™eh ,1884 ΩÉY ‘
áæjóe ‘ √óLGƒJ AÉæKCGh .ÚjÉcƒμdG ≈Yójo ó``jóL »MGôL Qófl ΩGóîà°SG
¿ƒeóîà°ùj ¿ÉŸC’G ÚMGô÷G ó«à°ùdÉg iCGQ ,¿Éªμdƒa IOÉ``«Y πNGO ,π«g
,’k ƒÑ≤eh ,Ék °ü«NQ QóîŸG ¿Éc .á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG AGôLEG AÉæKCG QóîŸG Gòg
OGR .»MGô÷G ôjóîà∏d á``©jöS á∏«°Sh πãÁh ;AÉ``£YE’G π¡°Sh ,Ék ``fƒª°†eh
πÑb √ÈàNGh ,QóîŸÉH ¬``°ùØf ø≤ëj CGóHh ,áHôéàdG ƒ``ëf ó«à°ùdÉg ∫ƒ``°†a
óbh .É¡FGôLEG ¤EG í``ª£j »``àdG äÉMGô÷G ‘ ≈``°VôŸG ≈``∏Y ¬`èGóîà°SG
q ó≤a ;ôHÉY ô``jóîJ øe ÌcCG ƒg Ée ódq h ób Qó``îŸG ¿CG ∞``°ûàcG
¬jód ºî°V
,¬∏≤Y íÑ°UCGh .áeƒªëŸG ¬àbÉW ™e Iõjô¨dG √òg äó–G óbh ;IôHÉãŸG IõjôZ
hCG ¥ÉgQE’ÉH Qƒ©°T …CG ¿hO ,kGÒ``ãc í°VhCG) ,ÚÑbGôŸG óMCG ∞°Uƒd Ék ``≤ah
:ájó°ù÷G ¬Hƒ«Y πc ô¡b ób ¿Éc ƒd Éªc ôeC’G GóH .(ΩƒædG ¤EG áLÉM hCG áÑZQ
‘ äóLh ób áfiÉ÷G ¬``à«°üî°T ¿CG ô©°Th ,¥ÉgQE’Gh ,Ωƒ``ædG ¤EG á``LÉ◊G
.É¡d Ék Ø«dCG AGhódG
á©FGQ á«æ¡e IÉ``«M ó«à°ùdÉg ¢``TÉY ,á``«dÉàdG ¢ùªÿG äGƒ``æ°ùdG ∫Ó``Nh
122
.ÚjÉcƒμ∏d ó``jGõàŸGh ójó°ûdG ¬``fÉeOEG º``ZQ ∑Qƒjƒ«f ‘ ÜÉ``°T ìGô``éc
¢ùØædG §Ñ°V ≥jôW øY ∂dP ó©H ¬fÉeOEG ‘ A»°ûdG ¢†©H ºμëàdG ´É£à°SGh
¬JQób Èàî«d π«∏dÉH √ôjöS ÖfÉéH Ú``jÉcƒμdG IQhQÉb ™°†j ¿Éc) ΩÉ¶ædGh
¬æμd (¬jój ∫hÉæàe ‘ Ú``jÉcƒμdG ¿ƒμj ÉeóæY ¬°ùØf ≈``∏Y Iô£«°ùdG ≈``∏Y
.IOÉ©dG √òg ≈``∏Y Ö∏¨àdG ≈∏Y QOÉb ÒZ iô``NCG Iôe Oƒ©jh ¢``ùμàæj ¿Éc
ΩGóîà°SG ”h ,¢ùfó«ahôH ‘ Butler ô``∏àH áë°üe ák «YGƒW ó«à°ùdÉg π``NO
‘ ∂dP ¿Éch ;ÚjÉcƒμ∏d ¬``fÉeOEG øe ¢ü∏îàj »``μd ¬LÓY ‘ Ú`àQƒŸG
ó«à°ùdÉg ¿Éc Éªæ«Hh 1889 ‘h .ôNBÉH ¿ÉeOE’G øe ´ƒf ∫GóÑà°SG ôeC’G ™bGh
á∏gòe IQƒ°üH πª©j ¿Éc ,∂dP ºZQh) ¿ÉeOE’G »``Yƒf ÚH kGOOÎe ∫GR Ée
õæμHƒg õfƒL ≈Ø°ûà°ùe ‘ ¬Ø«XƒJ ” ,(∑Qƒjƒ«f ‘ á``«MGô÷G ¬JOÉ«Y ‘
;William Welch ¢``û∏jh ΩÉ«∏jh Ò¡°ûdG Ö«Ñ£dG ≥``jôW øY Ék ãjóM CÉ``°ûæoŸG
∫õ©æŸG ∑Qƒ``jƒ«f ⁄ÉY øe ¬Ñë°ùdh ,á``«MÉf øe ójóL á``MGôL º°ùb Aó``Ñd
.iôNCG á«MÉf øe Qóîª∏d ¬fÉeOEGh •ôØŸG πª©dGh
,ó«à°ùdÉg iód Ò«¨J çGóMEG ƒg õæμHƒg ≈Ø°ûà°ùÃ πª©dG øe ¢Vô¨dG ¿Éc
êhôî∏d Ék ``Ñfi Ék «YÉªàLG Ék °üî°T ¿Éc ¬``fCG º``Zôa ;π©ØdÉH çóM É`è ƒgh
‘ ∫õ©fGh Ék ≤∏¨æe Ék ``ëÑ°UCGh ¬°ùØf ≈∏Y ™``bƒ≤J ¬fCG ’EG ,á``≤HÉ°ùdG ¬``JÉ«M ‘
kGõØfi Ék «ÑjQóJ Ék ›ÉfôH ó«à°ùdÉg CGó``H .Ék ª¶æeh Ék ªμfi ¬«a A»°T πc GóH ™``ªà›
k ªY ;ÉgÉæªàj »àdG IQƒ°üdÉH º``¡FÉæH ¤EG ¬«a óªY ÚMGô÷G ÜÉ``Ñ°ûd
Ék bQÉN Ó
≥∏Yh .IôHÉãŸGh äGò``dG QÉμfEGh ádƒ£Ñ∏d √ƒYóJ »``àdG ¥QÉÿG πLôdG á``æ¡Ÿ
Ióe ∫ƒW ≈∏Y ¢†©ÑdG ¢``VÎ©j) :Ó k FÉb 1904 ΩÉY ‘ ∂dP ≈∏Y ó``«à°ùdÉg
øcÉeCÉH â°ù«d √òg øμd ,ÜÉ°ûdG ¬``dòÑj …òdG »æ°†ŸG Oƒ¡éŸGh Ö``jQóàdG
123
ó«à°ùdÉg êhõJ ..º¡àæ¡e á``°SGQO øe Ék ©jöS ΩCÉ°ùdG º¡Ñ«°üj ø``jòdG ∂ÄdhC’

‘ É°TÉYh ,≥HÉ°ùdG ‘ ¬d IóYÉ°ùŸG äÉ°VôªŸG IÒÑc ,¿ƒàÑeÉg ÚdhQÉc øe
OQÉH ¬JòeÓJ óMCG ¬Ø°Uh Éªc ƒgh) ∫ÓàdG óMCG ≈∏Y ≥HGƒW áKÓK øe â«H
kGô¶fh .π°üØæe ≥HÉW ‘ º«≤j Éª¡æe πch ,(≈æn μ°ù∏d
o í∏°üj ’h IQÉé◊Éc
≈∏Y Éª¡dGõ©fGh IÉ«◊G áeGöUh êÉYõf’ÉH ÉªgQƒ©°Th ,∫ÉØWCG OƒLh Ωó©d
¿Éc .á«≤ædG á«fÉŸC’G óæ¡°TódG
s ÜÓch á∏«°UC’G OÉ«÷G á«HÎH ÉeÉb ,¢SÉb
m ƒëf
äÉYôL ‘ QóîŸG ∫hÉ``æàj ¿Éc ¬æμd ,ÚaQƒª∏d Ék ``æeóe ∫GR Ée ó``«à°ùdÉg
¿Éch .¬JòeÓJ øe …CG ¬«a ∂°ûj ⁄ å``«ëH ΩQÉ°U ∫hóL Ö°ùMh ,á``ææq ≤e
¿hôFGR »JCÉj ¿Éc ÉeóæYh .Qƒª«àdÉH ™ªà› ÖæŒ ≈∏Y ¿É``°Uôëj ¿ÉLhõdG
øe …CG Oƒ``Lh Ωó©H º¡¨∏ÑJ á`èOÉÿG âfÉc ,Éª¡à«H ¤EG ó``Yƒe ÒZ ≈``∏Y
.∫õæŸG ‘ ÚLhõdG
¿Éc ,ΩQÉ``°üdG ´É≤jE’Gh Ú``JhôdG Gò``g ICÉ``Wh â– ¬``ŸÉY ìhRQ ™`èh
‘ ¿Éªμdƒa IOÉ``«Y ‘h .Ú∏J ’ á``bÉ£H …óãdG ¿ÉWöS º``LÉ¡j ó``«à°ùdÉg
á«°SÉbh á≤«bO äÉMGôL …ô``éj ƒgh ÊÉŸC’G ìGô÷G ó«à°ùdÉg ó¡°T ,π``«g
¿Éªμdƒa ¿CG ±ô©j ó«à°ùdÉg ¿Éch .…ó``ãdG ΩGQhCG ∫É°üÄà°S’ ÒÑc πμ``°ûH
¿EÉa ,É¡JOÉjRh äÉMGô÷G QÉ``gORG ºZôa ,Ohó°ùe ≥jô£d ájÉ¡ædG ‘ π``°üj
ó©H ≈àM hCG ô¡°TCG Ió``Y ó©H Iôe πc ‘ ¬LGQOCG Oƒ©j ¿Éc …ó``ãdG ¿É``WöS
.áMGô÷G øe äGƒæ°S IóY
‘ ¿óæ∏H ∑ƒ``d âfÉ°S ≈``Ø°ûà°ùe ‘ ?¢``SÉμàf’G Gò``g AGQh ¿Éc GPÉ`è
Qƒe õdQÉ°ûJ …õ«∏‚E’G ìGô÷G ßM’ ,öûY ™``°SÉàdG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG
áÑ«îH Qƒe ô©°T .IÒëŸG á«©°VƒŸG äÉ°SÉμàf’G √òg Ék °†jCG Charles Moore
124
,á°SÉμàfG πc íjöûJ π«é°ùJ ‘ GC óHh ,IQô``μàŸG äÉbÉØNE’G √òg øe π`èCG
OGóJQG ™``°Vƒeh ,áMGôé∏d ≥``«bódG ó◊Gh ,»``∏°UC’G ΩQƒdG á``≤£æe Ék ``æ«Ñe
AÉ°ûfEG ¤EG iOCG É‡ ,§£fl ≈∏Y á≤«bO AGOƒ°S •É≤f º°SQ ∫ÓN øe ¿É``WöùdG
á°ûgódh .cancer recurrence ¿É``WöùdG QGô``μàd á«îjQÉJ áMƒd ¬Ñ°ûj É`è
OGóJQG ™°VGƒe â``©ªŒ ó≤d .•É≤ædG ∫ÓN ø`è »éjQóJ §‰ ô¡X ,Qƒ`è
øe á≤«bO ÉjÉ≤H âfÉc ƒd Éªc ,á«∏°UC’G áMGô÷G OhóM ∫ƒM ábóH ¿ÉWöùdG
Qƒe ¢ü∏o Nh .iôNCG Iôe â‰ Gòdh ,áMGô÷G ∫ÉªàcG Ωó©d âcôoJ ¿ÉWöùdG
Qƒ¡¶dG ¿EG .πeÉμdÉH ƒ°†©∏d kGQòM ’k É°üÄà°SG Ö∏£àj …óãdG ¿ÉWöS) ¿CG ¤EG
π°UGƒàŸG ƒªædG ¤EG ™Lôj äÉ«∏ª©dG AGôLEG ó©H ¿É``Wöù∏d »©°VƒŸG QôμàŸG
.(»∏°UC’G ΩQƒdG øe AGõLC’
Iôe Oƒ©j ¿ÉWöùdG ¿Éc GPEÉ`à ,áë°VGh á«©«ÑW áé«àf Qƒ`è á«°VôØd ¿Éc
¬fEÉa ,á«∏°UC’G »``MGô÷G ∫É°üÄà°S’G á``«∏ªY ‘ ábódG Ωó``Y áé«àf iô``NCG
¿CG ÉÃh .á«MGô÷G á``«∏ª©dG ‘ …óãdG áé°ùfCG ø`è ójõe ∫É°üÄà°SG Ö``Lƒàj
∫Éb ?Ohó◊G ó`èq ºàj ’ GPÉª∏a ,á``∏μ°ûŸG »g âfÉc ∫É``°üÄà°S’G Ohó``M
Ék ÑdÉZh) ágƒ°ûe
u áMGôL øe AÉ°ùædG PÉ≤fEG ¿ƒdhÉëj øjòdG ÚMGô÷G ¿EG Qƒ`è
¿ÉWöùdG ¿ƒ∏©éj å``«M ;(ÅWÉN ∞WÉ©J) ¤EG ¿ƒ≤dõæj (IÉ``«ë∏d IOó¡e
q
¿Éªμdƒa ÊÉŸC’G Ö«Ñ£dG ó«à°ùdÉg ógÉ°T ,É«fÉŸCG ‘ .º¡©°VÉÑe øe ó«Øà°ùj
‘ OóªàJ áMhôŸG ¬Ñ°ûJ á©«aQ á∏°†Y ÖæL ¤EG Ék ÑæL ¿ÉWöùdG π°UCÉà°ùj ƒgh
,pectoralis minor iô¨°üdG ájQó°üdG á∏°†©dG ≈``YóoJh …óãdG â– ∫É◊G
.¿ÉWöùdG ÉjÉ≤H øe IÒ¨°üdG AGõLC’G ∞«¶æJ ‘ Ók eCG
¿Éc GPEÉa .á``«fÉãdG á«ªà◊G Iƒ``£ÿG ¤EG •É``Ñæà°S’G Gò¡H ó``«à°ùdÉg π``≤àfG
125
≥°ûj ¿CG ¿B’G ™«£à°ùj ó«à°ùdÉg ¿EÉa ,Ohó°ùe ≥jôW ¤EG Ék ªFGO π°üj ¿Éªμdƒa
,á©«aôdG iô¨°üdG ájQó°üdG á∏°†©dG Öë°S øe ’k óÑa .ó°ùdG Gòg ÈY Ék ``≤jôW
∞jƒŒ ‘ ≥ª©àj ¿CG ó``«à°ùdÉg Qô``b ,IOhófi áØ«Xh ’EG É``¡d ¢``ù«d »``àdGh
á∏°†©dG »gh ,pectoralis major iÈμdG o ájQó°üdG á∏°†©dG ™£≤jh ,…óãdG
∫hCG ƒg ó«à°ùdÉg øμj ⁄ .ó«dGh ∞àμdG ∂jô– øY ádhDƒ°ùŸG IRQÉÑdG iÈμdG
…ôéjo ìGôL ƒgh ,Willey Meyer ôjÉe »∏jh π°UƒJ ó≤a ;Gò¡H ôμØj øe
øe äÉ«æ«©°ùàdG ‘ π≤à°ùe πμ°ûH É¡°ùØf á«∏ª©dG ¤EG ,∑Qƒjƒ«f ‘ äÉ«∏ªY
…óãdG ∫É°üÄà°SG) AGôLE’G Gòg ≈∏Y ó«à°ùdÉg ≥∏WCG óbh .öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG
»æ«JÓdG ≈æ©ŸÉH radical áª∏c Ék eóîà°ùe ,radical mastectomy (…Qò÷G
.√QhòL øe ¿ÉWöùdG π°UCÉà°SG å«M ;root Qò÷G ¤EG Ò°ûàd »∏°UC’G
ó«à°ùdÉg ∞bƒàj ⁄ ,(Å``WÉÿG ∞WÉ©àdG) CGó``ÑŸ í°VGƒdG √QÉμæà°SG ™`èh
OhÉ©j ¿ÉWöùdG ¿Éc É`èóæYh .iÈμdG ájQó°üdG á∏°†©dG ó``æY áMGô÷G ‘
πNGO ójõŸG π°UCÉà°ùj ¿Éc ,…Qò``÷G ∫É°üÄà°S’G äÉ``«∏ªY ó©H ´ƒ``LôdG
∫É°üÄà°S’G äÉ``«∏ªY ‘ ó``«à°ùdÉg Ωó≤J ,1898 ΩÉ``Y ∫ƒ``∏ëHh .Qó``°üdG
,IƒbÎdG øe ÜGÎb’G ‘ ¿B’G GC óH .(ájQòL ÌcC’G) √Éª°SCG Ée ¤EG â``dƒ–h
.§Ñ°†dÉH É¡à– ™≤J »àdG á``jhÉØª«∏dG ó≤©dG øe IÒ¨°U áYƒª› ¤EG π``°Uhh
IƒbÎdG ¥ƒ`à IôØ◊G ´õf hCG ∞``«¶æJ ÉææμÁ) :»``MGôL ô“Dƒe ‘ ø``∏YCGh
ÒZ á¶ØëàŸG á``MGô÷G ¿CG Iôμa ∂``dòH kGócDƒe ,(kGó``L á∏«∏b äGAÉ``æãà°SÉH
.Ée Ék Yƒf (∞«¶f ÒZ) …óãdG âcôJ ób ájQò÷G
º``gPÉà°SCG …ó``– ¤EG AÉ``¡ÑædG ó``«à°ùdÉg ò``«eÓJ ≥``HÉ°ùJ ,õ``æμHƒg ‘h
óMCG ƒ``gh ,Joseph Bloodgood Oƒ``LOƒ∏H ∞``jRƒL CGó``H .º``¡©°VÉÑÃ
126
∫É°üÄà°S’ ≥æ©dG ‘ ≥ª©àdG ‘ ,ó«à°ùdÉg ió``d πFGhC’G Úª«≤ŸG ÚMGô÷G
IòeÓJ øe ™e’ ôNBG ìGôL ΩÉbh .IƒbÎdG ≈∏YCG óLƒJ »àdG Oó¨dG øe á∏°ù∏°S
»eÉeC’G ∞°üp ær nŸG ∞«¶æàH ,Harvey Cushing è``æ«°Tƒc ‘QÉg ,ó``«à°ùdÉg
πNGO áfƒaóŸG á≤«ª©dG á``jhÉØª«∏dG ó≤©dG »``gh ,anterior mediastinum
,Öjô≤dG πÑ≤à°ùŸG ‘ ,Éæ«∏Y ¿ƒ``μj ÉÃQ) :∫ƒ≤j ó«à°ùdÉg Öàch .Qó``°üdG
∑Éæg ¿Éc .(á°ù«FôdG É``æJÉ«∏ªY ióMEG ‘ »Ø°üæ
n Ÿp G iƒ``àëŸG π``°UCÉà°ùf ¿CG
πeÉμdG iƒàëŸG çÉãàLG ¿hOƒj √DhÓeRh ó«à°ùdÉg ¿Éc .Ö«gQ ¿ƒ``KGQÉe
óMCG ΩÉb ,ÉHhQhCG ‘ .¿É``WöùdG Qƒ¡X QGô``μàH Gƒ¡LGƒj
n ’ ≈àM º``°ùé∏d
™£bh …Qó°üdG ¢üØ≤dG ø`è iôNCG AGõLCGh ´Ó°VCG áKÓK ´õæH Ú``MGô÷G
.…óãdG ¿ÉWöS øe ÊÉ©J ICGôeG øe IƒbôJh ∞àc
;É¡H Ωƒ≤j »àdG á«∏ª©∏d (ájó°ùL äÉgƒ°ûJ) ∑É``æg ¿CÉ`H ó«à°ùdÉg ±ÎYG
∫É°üÄà°SÉÑa .ΩGhódG ≈∏Y ≈°VôŸG ΩÉ°ùLCG √ƒ°ûJ …óãdG ∫É°üÄà°SG äÉMGôéa
ádÉM ‘ âfÉc ƒd Éªc πNGó∏d ±ÉàcC’G ¢Sƒ≤àJ ,iÈμdG ájQó°üdG á∏°†©dG
.ÚÑfÉ÷G ≈∏Y hCG ΩÉeCÓd ´GQòdG ∂jô– Qò©J ¤EG …ODƒj É‡ ,º``FGO ¢TÉªμfG
≥aóàdG ábÉYEG ¤EG §HE’G â– ájhÉØª«∏dG ó``≤©dG ádGREG á«∏ªY …ODƒJ Ée Ék ``ÑdÉZh
,π«ØdG Ωó≤c ¬∏©éj º``cGÎe πFÉ°ùH ´GQòdG AÓàeG ¤EG …ODƒ``j É‡ ,»``Øª«∏dG
.surgical elephantiasis (»``MGô÷G π«ØdG AGO) º°SÉH É¡Ø°Uh ádÉM »``gh
øe AÉØ°ûdG ≈∏Y Gƒ``∏°üë«d äGƒæ°S ÉÃQh kGQƒ``¡°T ¿ƒbô¨à°ùj ≈``°VôŸG ¿Éc
ìhôL âfÉc ƒd Éªc è``FÉàædG ∂∏J πc ó«à°ùdÉg πpÑbn ∂dP ™`èh .áMGô÷G
»àdG ä’É◊G ióMEG ∞``°üj Öàch .ájÒ°üe ácô©e ‘ á«ªà◊G Ühô``◊G
¿ô≤dG øe äÉ«æ«©°ùàdG ‘ ÉgGôLCG ób ¿Éc ,áÑbôdG ¤EG á``MGô÷G É¡«a äóàeG
127
√ƒ°TCG ¿CG √ôcCG âæch áHÉ°T ICGôeG á°†jôŸG âfÉc) :∫ƒ≤j Öàc ,öûY ™°SÉàdG
ÖæL ¤EG Ék ÑæL ó«à°ùdÉg É¡fhój »àdG á«°üî°ûdG äGôcòŸG âfÉc .(Égó°ùL
,º¡gÉŒ á«fÉ◊G √ôYÉ°ûeh ≈°VôŸG ≈∏Y ¬bÉØ°TEG ô¡¶oJ á«Ñ£dG äÉ¶MÓŸG ™e
.´GQò∏d ó«L ΩGóîà°SG) :¬dƒ≤H ä’É◊G ióMEG øY ¬JÉæjhóJ ióMEG ºàNh
ádÉ◊ ¢ûeGƒ¡dG óMCG ‘ πé°Sh .(ΩQh óLƒj ’ ..Ö°ûÿG ™£≤J ¿CG É¡æμÁ
.(∫ÉØWCG á©HQC’ ΩCGh áLhõàe) :iôNCG
ttt
PÉ≤fEG øe ó``«à°ùdÉg øμ“ πg ÉgOÉØe É``¡°ùØf ¢VôØJ á``∏Ä°SCG áªK ¿CG ó``«H
øe AÉØ°ûdG ¤EG ájQò÷G áMGô÷G äOCG πgh ?…óãdG ∫É°üÄà°SÉH ≈°VôŸG IÉ«M
(É¡ª°ùL √ƒ°ûj ¿CG √ôc) »àdG áHÉ°ûdG ICGôŸG äOÉ``Øà°SG πgh ?…óãdG ¿ÉWöS
?É¡àgƒ°T »àdG áMGô÷G øe
â°û©àfG »àdG áÄ«ÑdG º¡a ôcòdÉH ôjó÷G øe ,á∏Ä°SC’G √òg øY áHÉLE’G πÑb
™°SÉàdG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«©Ñ°ùdG ‘ .…Qò÷G …óãdG ∫É°üÄà°SG á``MGôL É¡«a
ΩÉ¶©dG IòJÉ°SC’G ø``Y º∏©dG ≈≤∏à«d ÉHhQhCG ¤EG ó«à°ùdÉg ô`àÉ°S ÉeóæY ,ö``ûY
.á≤gGôŸG ¥ƒ``W øY Ö°ûj ‘ô©e ´ôa á``HÉãÃ áMGô÷G âfÉc ,Ö``£dG ‘
,á«æ≤àdG É¡JGQó≤Hh É¡JGòH ôîàØJ áæ¡e ¤EG áMGô÷G âdƒ– ,1898 ∫ƒ∏ëHh
ƒgR ‘ º¡°ùØfCG ¤EG ¿hô``¶æj Gƒ``fÉc QÉÑμdG Ú``MGô÷G ¢``†©H ¿CG á``LQód
≈ª°ùJ âfÉc äÉ«∏ª©dG á`àôZ ¿EG πH .äÉ°VGô©à°S’G »``Lôîªc QhôZh
¢VGô©à°SG áHÉãÃ á``MGô÷G âfÉch ,operating theater äÉ``«∏ª©dG ìöùe
¿EG .ìöùŸG ≈∏YCG ¿Éμ`è øe äƒÑμe ôJƒàe Qƒ¡ªL ÖdÉ¨dG ‘ ¬``«dEG ô¶æj
¬Ñ°ûJ ,1898 ‘ ÚÑbGôŸG óMCG iCGQ ÉªÑ°ùM ,πª©j ƒgh ó«à°ùdÉg Ió``gÉ°ûe
128
äÉëæd
q ≥«bO πªYh ,¢``†jôŸG QGƒéH ÚfÉæØdG óMC’ ¢VGô©à°SG) Ió``gÉ°ûe
ó«à°ùdÉg ¿Éc .(ô``gÉe AÉ°ùØ«°ùa ¿É``æa hCG É``°ùfQƒ∏a hCG á«bóæÑdG ø`è ´QÉ``H
πeÉ©àj ¿Éc Ée Ék ÑdÉZh ,É``¡jôéj »àdG äÉ«∏ª©∏d á«æ≤àdG äÉjóëàdÉH Ö``Môj
»°ùØf ‘ óLCG) :AÉØ°û∏d á∏HÉ≤dG ∂∏J ™e πeÉ©àj Éª∏ãe áLô◊G ä’É◊G ™`è
¿ÉWöùdG Ék jóëàe Öàc Gòμg ,(ΩQƒ``dÉH ¢UÉÿG) ºî°†àdÉH Ö«MÎ∏d Ó k «e
.(¬©°†ÑÃ
πjƒW É¡MÉ‚ ≈∏Y kGö``TDƒe øμj ⁄ …QƒØdG »æ≤àdG áMGô÷G ìÉ``‚ ¿CG ó«H
≈∏Y …óãdG ∫É°üÄà°SG π©d .¿ÉWöùdG OGóJQG π«∏≤J ≈``∏Y É¡JQób …CG ;óeC’G
øμd ,É°ùfQƒ∏a øe AÉ°ùØ«°ùØdG ‘ ôgÉe ¿ÉæØd á«∏ªY áHÉãÃ ¿Éc ó«à°ùdÉg ó``j
ƒd ≈àM ,¬dÉ°üÄà°SG π©∏a ,øeõe …OGóJQG ¢Vôe øY IQÉÑY ¿ÉWöùdG ¿Éc GPEG
ób ó«à°ùdÉg ¿Éc GPEG Ée ójóëàdh .Ék «aÉc øμj ⁄ ,IôgÉŸG ó«à°ùdÉg á``bóH ¿Éc
…QƒØdG ìÉéædG Ö≤©J ¤EG áLÉëH AôŸG øμj ⁄ ,≥``ëH …óãdG ¿ÉWöS èdÉY
QGóe ≈∏Y ìÉéædG πH ,ô¡°TCG IöûY hCG á°ùªN QGóe ≈∏Y ìÉéædG hCG á«∏ª©∏d
.äGƒæ°S öûY hCG ¢ùªN
á«æeR IÎa QGóe ≈∏Y ≈°VôŸG á©HÉàe ≥jôW øY áMGô÷G QÉÑàNG Öéj ¿Éc
êhCG ‘h ,öûY ™°SÉàdG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«©°ùàdG ∞°üàæe ‘ ,Gò``dh .á∏jƒW
á∏jƒW äGAÉ°üME’G ™``ªL ó«à°ùdÉg CGóH ,á``MGô÷G ∫É› ‘ á«∏ª©dG ¬``JÉ«M
ôe ób ¿Éc , mòFóæYh .πãeC’G QÉ«ÿG »g ÉgGôLCG »àdG á«∏ª©dG ¿CG ¿É«Ñd ióŸG
äÉ«∏ªY ó«à°ùdÉg iôLCG .¿ÉeõdG ø`è ó≤Y …Qò÷G …óãdG ∫É°üÄà°SG ≈``∏Y
√Éª°SCG Ée AÉ°ûfE’ ,ΩGQhC’G øe Ék «aÉc kGOóY ¢ü∏îà°SGh AÉ°ùædG øe ±Éc
m Oó©d
.õæμHƒg ‘ (¿ÉWöùdG ¿õfl)
129
ttt
¿CG ≈æ©Ã ;ájQò÷G á``MGô÷G øY ¬àjô¶f ‘ Ék ``≤fi ó«à°ùdÉg ¿Éc ó``«cCÉàdÉH
»g á°SöûdG á«©°VƒŸG áMGô÷G ≥jôW øY IÒ¨°üdG ¿ÉWöùdG ´GƒfCG áªLÉ¡e
¿CG Éæ∏«îJ GPEÉa ,º``«gÉØŸG ‘ ≥«ªY ÉC £N áªK ¬fCG ó``«H .êÓ©∏d á≤jôW π``ãeCG
‘1Ó k ãe ;âHÉK ∫ó©Ã …óãdG ¿ÉWöS º¡Ñ«°üj ¿Éμ°ùdG øe á``Yƒª› ∑Éæg
¢†©H »Øa .ΩQƒdG QÉ°ûàfG ä’ó©e ‘ Ék aÓàNG ∑Éæg ¿CG óéæ°S ,Ék jƒæ°S á``ÄŸG
êQÉN π©ØdÉH kGöûàæe ΩQƒdG ¿ƒμj ¢VôŸG ¢ü«î°ûJ OôéÃ ¬fCG ó‚ ä’É◊G
ä’É◊G ‘h .óÑμdGh ÚàFôdGh ΩÉ¶©dG ‘ Ék «∏«≤f Ék fÉWöS ∑Éæg ¿CG …CG ;…óãdG
,ó≤©dG ¢†©Hh …óãdG ≈∏Y hCG …óãdG ≈∏Y kGQƒ°ü≤e ¿ÉWöùdG ¿ƒμj iôNC’G
.§≤a Ék «©°Vƒe Ék °Vôe ádÉ◊G √òg ‘ ¿ƒμ«a
√ò``g §``°Sh ‘ ,á``«MGô÷G ¬``Wƒ«Nh ¬``©°†ÑÃ ,¿B’G ó``«à°ùdÉg ™``°†æd
…C’ …Qò÷G ∫É°üÄà°S’G á«∏ªY AGô``LE’ õgÉL ƒgh ,á«fÉμ°ùdG á``YƒªéŸG
¿ÉWöS ≈°Vôe êÓY ≈∏Y ó«à°ùdÉg IQób ¿EG .…óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°üe ICGô`èG
–…óãdG ¿ÉWöS á∏Môe– ¿ÉWöùdG ´ƒf ≈∏Y í``°VGh πμ°ûH óªà©J …óãdG
øY ≈Ø°ûJ ø``d »∏«≤ædG ¿ÉWöùdG ø`è ÊÉ©J »àdG ICGô``ŸG ¿EG .É``¡¡LGƒj »``àdG
»àdG ábódG ióe ø``Y ô¶ædG ¢†¨H ,…óã∏d …QòL ∫É``°üÄà°SG á«∏ªY ≥``jôW
ÊÉ©J …òdG ¿ÉWöùdÉa ;…óãdG øe ΩQƒdG ∫É``°üÄà°SG ‘ ó«à°ùdÉg É¡H Ωƒ≤«°S
¿ÉWöS øe ÊÉ©J »àdG ICGô``ŸG ¿EÉa ,πHÉ≤ŸG ‘ .á«©°Vƒe á``∏μ°ûe ó©j ⁄ ¬``æe
∫É°üÄà°S’ §≤a êÉà– πH ,ájQò÷G áMGô÷G √ò¡d êÉà– ’ Ò¨°U »``©°Vƒe
‘ ºFÓe ÒZ ó``«à°ùdÉ¡d …Qò÷G ∫É°üÄà°S’G ¿EÉ`à Gòdh .ΩQƒ``∏d »``©°Vƒe
‘ ¬ªî°†Jh
q ¤hC’G ádÉ◊G ‘ É``¡aóg ¢ùîÑJ á«∏ª©dG √ò¡a ;ÚàdÉ◊G É``à∏c
130
Ée ƒgh áÑ«Äch ,ágƒ°ûe
u äÉ«∏ª©d AÉ°ùædG ™``°†îJ ,ÚàdÉ◊G Éà∏c ‘ .á«fÉãdG
‘h ;»©°Vƒe …óK ¿ÉWöS øe Ú``fÉ©j »JÓdG AÉ°ùædG ä’ÉM ¬``«Yóà°ùJ ’
ÚfÉ©j øŸ áÑ°ùædÉH Üƒ∏£ŸG øe πbCGh kGôNCÉàe Ak GôLEG ¿ƒμj iôNC’G ä’É◊G
.»∏«≤f ¿ÉWöS øe
á«Ñ£dG á«©ªé∏d …ƒ``æ°ùdG ô``“DƒŸG ó``«à°ùdÉg ö``†M ,1898 π``jôHCG 19 ‘
øe á°ùªëàe á``Yƒª› ΩÉeCG ,‹ÉàdG Ωƒ``«dG ‘h .õfÉ«dQhCG ƒ``«f ‘ á``«MGô÷G
áÑ≤JôŸG ¬JÉfÉ«H ¢Vô©J »àdG ∫hGó÷Gh ΩÉbQC’G ¬©eh á°üæŸG ≈≤JQG ,ÚMGô÷G
âbƒØJ ó≤d :á°ûgóe ¬JÉ¶MÓe â``fÉc ,¤hC’G á∏gƒdG øeh .ÒÑc πμ``°ûH
ÚMGô÷G ™«ªL äÉ``«∏ªY ≈∏Y É``gGôLCG »àdG …ó``ãdG ∫É°üÄà°SG äÉ``«∏ªY
¢†«ØîàH ó«à°ùdÉg ΩÉb ,Qƒª«àdÉH ‘h .»©°VƒŸG QGôμàdG å«M øe øjôNB’G
‘ ÒÑc ø°ù– áHÉãÃ Gògh ,kGó``L á∏«Ä°V áÑ°ùf ¤EG »©°VƒŸG QGôμàdG ∫ó``©e
øe ¿ÉWöùdG OÉHCG ó``≤a ,ó«à°ùdÉg óYh Éªch .çhô∏«H hCG ¿É``ªμdƒa ΩÉbQCG
.hóÑj Ée ≈∏Y √QhòL
≈∏Y ádOC’G ¿EG .â«≤H ób Qhò``÷G ¿CG óéæ°ùa ,Öãc øY Éfô¶f GPEG ø``μd
á°†jôe ¿ƒ©HQCG .∫ÉeBÓd áÑ«fl øe ÌcCG âfÉc …óãdG ¿ÉWöùd »≤«≤M êÓY
á°†jôe Ú©Ñ°ùdGh â``°ùdG ÚH ø`è äGƒæ°S çÓK ø`è ÌcC’ â°TÉY §``≤a
ó≤d .(ájQò÷G á``≤jô£dG)`H ø¡LÓY ” »``JÓdG …óãdG ¿ÉWöùH äÉ``HÉ°üŸG
çÓK ∫ÓN »∏°UC’G ºbôdG ∞``°üf ƒëf hCG á°†jôe ¿ƒKÓKh â°S â``«aƒJ
(¬dÉ°üÄà°SG) ” ób ¬fCG ¢VnÎØjo ¢Vôe ÖÑ°ùH ÚaƒoJ ó≤d ;áMGô÷G øe äGƒæ°S
.ó°ù÷G øe
∫GDƒ°ùdG á¡LGƒe øe ’k ó``Hh ,∂dòH GhôKCÉàj ⁄ ¬JòeÓJh ó«à°ùdÉg ¿CG ó``«H
131
∫É°üÄà°S’G äÉ«∏ªY óYÉ°ùJ π``g √OÉØeh ,äÉfÉ«ÑdG ¬àMôW …òdG »``≤«≤◊G

.ÈcCG OÉæ©H º``¡JÉjô¶æH Gƒμ°ù“ ó≤a -?ôª©dG á``dÉWEG ≈∏Y …óã∏d …Qò``÷G
…ôéj) ¿CG ìGô÷G ≈∏Y Öéj :»∏j Ée ≈∏Y õfÉ«dQhCG ƒ«f ‘ ó«à°ùdÉg ócCGh
ÉgóLh ,Qòë∏d Ék ``ÑÑ°S ¿hôNBG óLh Éªæ«Hh .(ádÉM πc ‘ ≥``æ©∏d á``MGôL
IQƒ£N ÌcCG ≥æ©dG ‘ áMGô÷G ¿CG iQCG ’ ÉfCG) :∫Éb å«M á``°Uôa ó«à°ùdÉg
.(§HE’G πãe πeÉc πμ°ûH ≥æ©dG ∞«¶æJ øμÁ PEG ,§HE’G á≤£æe ‘ É¡æe
ÚMGô÷G á«©ªL ¤EG äÉfÉ«ÑdG øe kGójõe ó«à°ùdÉg Ωó``b ,1907 ∞«°U ‘
Ak ÉæH äÉYƒª› çÓK ¤EG √É°Vôe º``°ùbh
q .áª°UÉ©dG ø£æ°TGh ‘ á``«μjôeC’G
§HE’G ‘ ájhÉØª«∏dG ó≤©dG ¤EG áMGô÷G πÑb öûàfG ób ¿ÉWöùdG ¿Éc GPEG Ée ≈∏Y
¬jód íÑ°UCG ,áMGô÷G øe ÚLÉædG ∫hGóL ó«à°ùdÉg ™°Vh ÉeóæYh .≥æ©dG hCG
n
§HE’G ‘ áæWöùe ó≤Y øe ¿ƒfÉ©j ’ Ék °†jôe Úà°S ÚH øªa ;í°VGh êPƒ‰
Ú©HQCGh Ék °ùªN ≠``∏H …óãdG ¿ÉWöS øe º¡æe ÒÑc OóY AÉ``Ø°T ” ,≥``æ©dG hCG
Ú©HQC’G ÚH øe §≤a ä’ÉM çÓK â‚ óbh .äGƒæ°S ¢ùªN ∫ÓN ádÉM
.ó≤©dG ∂∏àH áHÉ°üŸG ádÉM
IÒÑc ábÓY …óãdG ¿ÉWöS øe IÉéæ∏d øμj ⁄ ¬fCÉH ∫ƒ≤dG ø``μÁ QÉ°üàNÉH
QÉ°ûàfG ió`è ≈∏Y óªàYG ô`èC’G ø``μd ;…óãdG ™`è ìGô÷G π`èÉ©J ió``Ã
óMCG ,George Crile πjGôc êQƒ``L ßM’ Éªch .áMGô÷G πÑb ¿É``WöùdG
å«ëH kGóL Ék eó≤àe ¢VôŸG ¿Éc GPEG) ¬fEÉa ,ájQò÷G áMGôé∏d øjó≤àæŸG Ì``cCG
Gò¡a ,ΩQƒdG øe ¢ü∏îàdG πLCG øe äÓ°†©dG øe ¢ü∏îàdG AôŸG ≈∏Y ¿ƒμj
.∫óé∏d IÒãe É¡àeôH á«∏ª©dG π©éj É‡ ..(π©ØdÉH öûàfG ób ¬fCG »æ©j
ΩÉY ‘ √OÉ``≤àYG ‘ á≤ãdG ≈¡àæe ≠``∏H ób ó«à°ùdÉg ¿CG ø`è º``ZôdG ≈``∏Yh
132
ádOC’G ¿hO ≈àM) :¬KÉëHCG ó``MCG ‘ ôcPh ,¬æY GóM ób Ék ``«∏©a ¬``fEÉa ,1907
IójóY ä’ÉM ‘ …ôéj ¿CG ìGô``÷G ≈∏Y ¬fCG ó≤àYCG »æfEÉa ,ÉgÉæeób »``àdG
‘ ¿ÉWöù∏d Ò¨àŸG ™°VƒdG CGó``H âbƒdG ∂dP ‘ .(IƒbÎdG ¥ƒa äÉ``MGôL
;¬«æ©j Ée »g äÉ££îŸGh ∫hGó``÷Gh ÜQÉéàdG øμJ ⁄ .ó«à°ùdÉg ¥É``gQEG
ºà¡ŸG ìGô÷G ¿EG) :∫ƒ≤j Öàch .äÉHÉ°ùM ÖJÉc ¢ù«dh Ék MGôL ¿Éc ó``≤d
.(…óãdG ¿ÉWöS ‘ √É¨àÑe óé«°S ¥ô``£dG π°†aCÉH äGAÉ°üMEG π°†aCG Ò`àƒàH
â– ¬JÉ«∏ªY ™°Vh ‘ ó``jGõàŸG ó«à°ùdÉg ∂°T ≈∏Y íjöüàdG Gò``g ∫O óbh
Ò¨àŸG ¢VôŸG Gòg º¡a ‘ √É¡àæe ¤EG ∂dòH π°Uh ¬fCG ±ôY ó≤d .QÉ``ÑàN’G
.¬cGQOEG IôFGO øY Ék ªFGO êôîj …òdG
çÉëHC’G ô``NBG ƒg 1907 ΩÉ``Y ‘ ó«à°ùdÉg ¬`èób …ò``dG å``ëÑdG ¿Éc
IójóL á«ëjöûJ ¥ÉaBG í``àa OGQCG ó≤d .…óãdG ¿ÉWöS øY á«dƒª°T É``gÌcCGh
∫ƒM ∫óL ¿hOh Ahó``g ‘ IôgÉŸG á«æ≤àdG ¬``JÉ«∏ªY ≥«Ñ£J ¬``æμÁ å«ëH
≈∏Y kGóHCG ó«à°ùdÉg ô``£«°ùj ⁄ .áMGôé∏d á``jÉ¡ædG •É≤f ¢SÉ«b IOÉYEGh ¢``SÉ«b
áaôZ ‘ ∫õ©fGh Ék eÉ“ Öë°ùfGh ,¢UÉN πμ°ûH É¡æeój »àdG äGOÉ©dG ¢†©H
π©ØdÉH π≤àfG óbh .¬dõæe ‘ IOQÉÑdG á©°SGƒdG á``ÑàμŸGh ¬H á°UÉÿG äÉ«∏ª©dG
ÚjGöûdGh á«bQódG Ió¨dGh Qó°üdG ≈∏YCG πãe ¬JÉMGôL ‘ iôNCG AÉ``°†YCG ¤EG
Öàμj ⁄ ¬æμd ,á©e’ á«MGôL äÉYGóHEG Ëó``≤J ‘ ôªà°SG å«M – IÒ``ÑμdG
k «∏– kGóHCG
.¬ª°SG â∏ªM »àdG á∏°TÉØdG hCG áëLÉædG äÉ«∏ª©∏d ôNBG Ék «ª∏Y Ó
ttt
á∏KÉ‡ iôNCGh ΩÉeCÓd áª«¶Y Iƒ£N ¿ÉWöù∏d êÓY øY åëÑdG ó``¡°T
òæe ,1907 ¤EG 1891 øe äóàeG »àdG ö``ûY áà°ùdG äGƒæ°ùdG ‘ ∞``∏î∏d
133
IQGó°üdG õcôe É¡dÓàMG ¤EG Qƒ``ª«àdÉH ‘ …óãdG ∫É°üÄà°SG äÉ«∏ªY Aó``H

k É› ´ój ’ ÉÃ ó«à°ùdÉg âÑKCG óbh .á«ŸÉ©dG áMGô÷G äGô“Dƒe ‘
∂°û∏d ’
√ò¡d øμÁh .…óãdG ¿ÉWöS ‘ Ék «æa áæμ‡ á≤«bódG á∏eÉ°ûdG äÉ``MGô÷G ¿CG
Gò¡d »©°VƒŸG QGô``μàdG ôWÉfl ø`è Ió°ûH π∏≤J ¿CG á``«MGô÷G äÉ``«∏ª©dG
,äÉfÉ«ÑdG ™``ªL øe Ék Ñjô≤J ø``jó≤Y ó©Hh ,∂d º``ZQh .â«ªŸG ¢``VôŸG
¿Éc ,ôNBG ó©H ô“Dƒe ‘ É¡∏«∏– IOÉ``YEGh É¡∏«∏–h É¡Móeh É¡«∏Y AÉ``æãdGh
Iõà¡e ¢VQCG ≈``∏Y ∞≤j ¿ÉWöùdG (êÓ``Y) ‘ ájQò÷G áMGô÷G ¥ƒ``ØJ
¤EG IójGõàŸG äÉMGô÷G ºLÎJ ⁄h ,¬``JÉÑKE’ á«æ°†ŸG ó«à°ùdÉg Oƒ¡L º``ZQ
.á«dÉ©a ÌcCG äÉLÓY
k FÉM ∑ƒμ°ûdG ∂∏J πc ∞≤J ⁄ ø``μd
øjòdG øjôNB’G ÚMGô÷G ΩÉ`èCG Ó
ájPGƒëà°SG Iô``μa (ájQò÷G) âëÑ°UCG ó``≤d .áØ«æY äÉ``MGôL ¿hôéj
∞°UƒdG Ωƒ¡Øe ¿Éch .¿ÉWöùdG áMGôL ‘ Iƒ≤H É¡≤jôW â≤°Th ,á«°ùØf
»æ«JÓdG ≈æ©ŸÉH ó«à°ùdÉg ¬eóîà°SG ó≤d .ôë
m ïam áHÉãÃ radical (…QòL)
‘ ≥ª©àdG »æ©J É¡jôéj »àdG á«MGô÷G á«∏ª©dG âfÉc å«M root (QòL)
(ájõ«∏‚E’G ‘) radical á``ª∏c øμd .¿ÉWöù∏d áfƒaóŸG á``«àëàdG Qhò÷G
n
»àdG »g ÊÉ©ŸG √òg âfÉch ,(A…ôL)h ,(ôμàÑe)h ,(∞«æY) Ék °†jCG »æ©J
¿ÉWöùdG øe ÊÉ©j …òdG AôŸG ≈∏Y ¿Éc GPÉe .≈°VôŸG ¿ÉgPCG ‘ â©Ñ£fG
ó≤d ,™bGƒdG ‘ ?(á¶ap ÉëŸG) áMGô÷G ΩCG ájQò÷G ÒZ áMGô÷G :QÉ``àîj ¿CG
ô¶æj »àdG á≤jô£∏d áÑ°ùædÉH §≤a ¢ù«d Ék jõcôe Ék ©bƒe ájQò÷G Ωƒ¡Øe ò``îJG
Öàch .º¡°ùØfC’ º¡Jô¶f á≤jôW ‘ Ék °†jCG øμd ,¿ÉWöù∏d ¿ƒMGô÷G É¡H
Ék «∏ªY ájQò÷G áMGô÷G á°SQÉ‡ âdƒ– Ée ¿ÉYöS) :∫ƒ≤j ÚNQDƒŸG ó``MCG
134
.(≥jô£dG ‘ äÉÑ≤Y …CG ¿hOh á¡L …CG øe ¢VGÎYG …CG ¿hO Ió«≤Y ¤EG
¢†©H CGóH ,É``¡JÉ©bƒJ ≥«≤– ‘ á``Äjô÷G áMGô÷G √ò``g íéæJ ⁄ É`èóæYh
óMCG ø∏YCGh .kÉ`èÉ“ AÉØ°û∏d É¡≤«≤– á«dhDƒ°ùe ø`è ¢ü∏ªàdG ‘ Ú``MGô÷G
” GPEG ,¬«a ∂°T ’ É‡) :1931 ΩÉY ‘ Qƒª«àdÉÑH ô“Dƒe ‘ ó«à°ùdÉg IòeÓJ
√ògh ,kÉ«©°Vƒe ádÉ◊G êÓY øμÁ ,áªFÓe IQƒ°üH á``MGô÷G √òg AGôLEG
IQÉÑ©H .(É¡æY ¬à«dhDƒ°ùe ìGô÷G ø∏©j ¿CG Öéj »àdG Ió«MƒdG á£≤ædG »``g
á«MGôL á«∏ªY π°†aCG AGô``LEG ƒg ¬∏ªY ìGôé∏d øμÁ Ée π``°†aCG ,iôNCG
.ôNBG ¢üî°T á∏μ°ûe ƒ¡a ,¿ÉWöùdG øe AÉØ°ûdG ÉeCG .kÉ«æa
á∏¶e â–– áØ«æ©dGh áÄjô÷G äÉ«∏ª©dG øe ójõe ƒëf ¬LƒàdG ¢ù n
n μYh
ÒμØà∏d πeÉμdG QÉ°ùŸG – (π°†aCG ∂dP ¿Éc ,á«∏ª©dG ájQòL äOGR Éª∏c)
ìGô÷G ≈``°UhCG .øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ``«æ«KÓãdG π``FGhCG ‘ »``MGô÷G
á«MGôL á«∏ªY AGôLEÉH Alexander Brunschwig è``jƒ°ûfhôH Qóæ°ùμdCG
complete pelvic »∏μdG ¢Vƒ◊G AÉ°ûMCG çÉãàLG ≈YóoJ ,≥æ©dG ¿ÉWöùd
ÚMGô÷G º¶©e ¿EG ≈``àM Ió¡›h á``Ø«æY á``«∏ªY »``gh ,exenteration
òNC’ á«∏ª©dG §°Sh ‘ ∞``bƒàdG ¤EG ¿ƒLÉàëj ó«à°ùdÉg ájô¶æd Ú``©HÉàdG
êQƒL ∑Qƒjƒ«f ìGôL ≈``∏Y ≥∏WCG .´É°VhC’G Ò«¨Jh áMGôdG ø`è §°ùb
Ék æª«J- Pack the Knife (™°†ÑŸG ÖMÉ°U ∑ÉH) º°SG George Pack ∑É``Hn
Éªc ,(Mack the knife Úμ°ùdG ÖMÉ°U ∑Ée) ∑GòfBG IÒ¡°ûdG á``«æZC’ÉH
q
.kGóMGh Ék æFÉc Óμ°û«d Ék ©e É›ófG ób ,á∏°†ØŸG ¬JGOCGh ìGô÷G ¿Éc ƒd
…õ«∏‚EG ìGôL Ö``àch .πÑ≤à°ùŸG ƒëf Ωó``≤àJ á«fÉμeEG AÉØ°ûdG í``Ñ°UCG
™°ShCG ‘ ,á«MGô÷G á``÷É©ŸG á«fÉμeEG ¢SÉ«b óªà©j :∫ƒ``≤j 1929 ΩÉY ‘
135
:∫GDƒ°ùdG ≈∏Y ¢ù«dh (?∫É°üÄà°SÓd á∏HÉb áaB’G πg) :∫GDƒ°ùdG ≈∏Y ,¬«fÉ©e
¿ƒMGô÷G ÈàYG Ée Ék ÑdÉZ .(?¢†jôŸG AÉØ°T ¤EG …ODƒ«°S áaB’G ∫É°üÄà°SG πg)
âÑàch .á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG √òg øe ≈°VôŸG É``‚ GPEG ÚXƒ¶fi º¡°ùØfCG
ΩÉY ‘ Ió©ŸG ¿ÉWöS ∫ƒM IOÉM á°ûbÉæe ájÉ¡f ‘ ,ÚMGô÷G øe áYƒª›
¿hO Ö«ÑW óLƒj ’) ∫ƒ≤j Ëób »HôY πãe ∑Éæg) :∫ƒ≤J âÑàc ,1933
äÉ«∏ªY …ôéj …òdG ìGô÷G ôcòàj ¿CG Öéjh ,(ÉjÉë°†dG øe ÒÑc OóY
.(kGÒãc ádƒ≤ŸG ∂∏J Ió©ŸG Éeƒæ«°SQÉc ≈∏Y
≈∏Y Ék °SCGQ •Gô``≤HCG º°ùb Ö∏≤fG ¿CG ó©H– ≥``£æŸG Gòg ¤EG ∫ƒ``°UƒdG ¿EG
¿ÉWöùdG áMGôL âëLQCÉJ .kÉ«FÉ¡f ’ k DhÉØJ hCG Ék «FÉ¡f Ék °SCÉj Ö∏£àj –Ö``≤Y
ó«à°ùdÉg ΩhGO .øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«KÓãdG ‘ øjó◊G øjòg ÚH ∞æ©H
Ghó≤àYG å«M IÒ£ÿG á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG AGôLEG ≈∏Y ∑ÉHh èjƒ°ûfhôHh
GƒfÉc øμd .¿ÉWöù∏d IÒ£ÿG ¢VGôYC’G ≈∏Y º¡FÉ°†b á«fÉμeEG ‘ ¥ó°üH
ºgOÉ≤àYG áªb ¤EG ¿ƒ``∏°üj GƒfÉc Éªæ«Hh ,»°SÉ°SC’G π``«dódG ¤EG ¿hô``≤àØj
¿ƒMGô÷G ó≤àYG Éª∏ch .ÜQÉéàdG AGô``LEG Qò©Jh ΩAÓe ÒZ π«dódG ¿Éc
áHôŒ É¡∏©L Qò©J ,É¡fhôéj »àdG á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG á«MÓ°U ‘ Ió°ûH
≥£æŸG Gòg áª∏X πNGO á``jQò÷G áMGô÷G â∏X ∂dòHh .á«ª°SQ á``«ª∏Y
.kÉÑjô≤J πeÉc ¿ô≤d
ttt
»àdG áª¡ŸG äGQƒ``£àdG ≈∏Y ≈£Z ájQò÷G á``MGô÷G á«HPÉLh ô``ë°S ¿EG
ô¡¶J âfÉc »àdGh ¿ÉWöù∏d ájQòL πbC’G iôNC’G äÉMGô÷G ‘ â``KóM
≈∏Y AÉ°†≤∏d IójóL äGAGôLEG QÉμàHG ‘ ó«à°ùdÉg IòeÓJ ´ö``T .É¡d ™HÉàc
136
.AÉ°†YC’G øe ƒ°†Y (á°SGQóH Ék eõà∏e) º¡æe óMGh πc ¿Éc å«M ¿É``WöùdG
¬∏©L ÉÃ á≤FÉa A…ô÷G »``MGô÷G ÖjQóàdG èeÉfôH ‘ ó«à°ùdÉg á``≤K âfÉc
ƒ°†Y …CG øe √ƒ``fih ¿ÉWöùdG á¡LGƒe ≈``∏Y ¿hQOÉb ¬JòeÓJ ¿CG Qƒ``°üàj
≈Yójo h ÜÉÑ°ûdG ÚMGô÷G óMC’ ó«à°ùdÉg ió°üJ ,1897 ΩÉY ‘ .º``°ù÷ÉH
≈Ø°ûà°ùe äGô``‡ óMCG ‘ Hugh Hampton Young „ƒ``j ¿ƒ``àÑeÉg ƒ«g
.á«dƒÑdG ∂``dÉ°ùŸG áMGô÷ ójó÷G º``°ù≤dG ¢SCGôj ¿CG ¬``æe Ö∏Wh ,õ``æμHƒg
Oôa ,∂dÉ°ùŸG á``MGôL øY Ék Ä«°T ±ô``©j ’ ¬fC’ ;∂dP ≈``∏Y „ƒj ¢``VÎYG
Éææμd ,∫ÉéŸG Gòg ‘ Ék Ä«°T ±ô©J ’ ∂fCG º∏YCG) :Ék Ñ°†à≤e kGOQ ¬«∏Y ó«à°ùdÉg
.¬≤jôW ‘ ≈°†e ºK ..(¬ª∏q ©àJ ¿CG ∂fÉμeEÉH ¿CG ó≤à©f
á°SGQO ‘ ,ó«à°ùdÉ¡H kGô``KCÉàeh ¢ùØædÉH á``≤ãdÉH ô©°ûj ƒgh ,„ƒ``j •ôîfG
,á«∏μdGh ,É``JÉà°ShÈdG ¿É``WöS πãe á``«dƒÑdG ∂``dÉ°ùŸG ¿É``WöS äÉ``MGôL
á«∏ªY AGôLEG ‘ ,ó``«à°ùdÉg áfhÉ©Ã ,„ƒ``j í‚ ,1904 ΩÉ``Y ‘h .á``fÉãŸGh
≈∏Yh .πeÉμdÉH Ió``¨dG ∫É°üÄà°SG ≥jôW ø``Y ÉJÉà°ShÈdG ¿ÉWöùd á``«MGôL
,ó«à°ùdÉg ó«∏≤J Ö°ùëH ,…Qò÷G ÉJÉà°ShÈdG ∫É°üÄà°SG É¡à«ª°ùJ øe ºZôdG
π°UCÉà°ùj ⁄ .á``jQò÷G Ωƒ¡ØÃ ák fQÉ≤e á¶aÉfi â``fÉc ¿ƒàÑeÉg áMGôL ¿EÉ`à
IôμØH ßØàMG ó≤d .º``¶©dG hCG ,ájhÉØª«∏dG ó≤©dG hCG ,äÓ``°†©dG ¿ƒ``àÑeÉg
≠jôØàH º≤j ⁄ ¬``æμd ,ájQò÷G áMGôé∏d Ék ``≤ah ƒ°†©∏d π`èÉμdG ∫É``°üÄà°S’G
¤EG Ωóîà°ùjh) .áfÉãŸG hCG ∫ƒ``ÑdG iô› IÉæb ∫É°üÄà°SG hCG πeÉμdÉH ¢``Vƒ◊G
ƒgh ,»©°VƒŸG ÉJÉà°ShÈdG ¿É``WöS ∫É°üÄà°S’ ∂dP øe ∫ó©e AGô``LEG ¿B’G
.(ΩGQhC’G √òg øe ¿ƒfÉ©j øjòdG ≈°VôŸG øe IÒÑc áÑ°ùf AÉØ°T ¤EG …ODƒj Ée
ìGôLh ó«à°ùdÉg IòeÓJ óMCG ,Harvey Cushing èæ«°Tƒc ‘QÉ``g õcQ
137
,øjöû©dG ¿ô≤dG øe ∫hC’G ó≤©dG πFGhCG ∫ƒ∏ëHh .ïŸG á°SGQO ‘ ,¢ù«FQ º«≤e
‘ ÉÃ ,Ék «MGôL á«ZÉeódG ΩGQhC’G ∫É°üÄà°S’ IôμàÑe Ék bôW èæ«°Tƒc ∞°ûàcG
ΩGQhCG »gh ;IÒ£ÿG glioblastomas á``«≤HódG á«dhC’G É``jÓÿG ΩGQhCG ∂``dP
,âbh …CG ‘ ±õæJ ¿CG É``¡æμÁ å«ëH ájƒeódG á«YhC’G ™e Ió``°ûH ™WÉ≤àJ
.ïŸG ‘ ájƒ«◊Gh á≤«bódG äÉ«æÑdG ∫ƒM Ió``ªZCG πãe áØà∏e á«FÉë°S ΩGQhCGh
»MGô÷G Üƒ∏°SC’G ó«à°ùdÉg øe èæ«°Tƒc çQh ,„ƒ``j πãe ∂dP ‘ ¬∏ãeh
‘ ºK ,™°Vƒe ‘ π``ª©j å«M ,ïŸG øY ΩQƒ``∏d A»£ÑdG π``°üØdG) :ô``gÉŸG
ºμëà∏d ∞à∏ŸG øNÉ°ùdG ø£≤dG øe áë£°ùe IÒ¨°U äÉYƒª› Ék cQÉJ ,ôNBG
óéj ⁄ ™bGƒdG ‘ .ájQò÷G áMGô÷ÉH ó«à°ùdÉg ™dh çôj ⁄ ¬æμd ,(í°TôdG ‘
,Ö°ùëa áÑ©°U ÆÉeódG ΩGQhCG ≈∏Y ájQò÷G á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG ¿CG èæ«°Tƒc
π°UCÉà°ùj ¿CG ìGôé∏d øμÁ ’ ,ÉgOGQCG ƒd ≈àMh :Ék °†jCG É¡∏«îJ øμÁ ’ øμd
.πeÉμdÉH ƒ°†©dG
ìGôL ∑Éæg ¿Éc ,¢``ùjƒd â``fÉ°ùH õ``fGôH ≈``Ø°ûà°ùe π``NGO ,1933 ‘
á«MGôL á«∏ªY ø≤JCG Evarts Graham ΩÉ``gGôL ¢ùJQÉØjEG ≈Yójo ôNBG ô``gÉe
»àdG á≤HÉ°ùdG äÉ«∏ª©dG ÚH ™ª÷G ≥jôW øY ¿É``WöùdG øe ÊÉ©J áFQ ádGRE’
ìhôdÉH Ék °†jCG ΩÉ``gGôL ßØàMG .π°ùdÉH áHÉ°üŸG á``FôdG ádGRE’ É``¡eGóîà°SG ”
¢ûeGƒg íàah πeÉμdÉH ƒ°†©∏d ≥«bódG ≥°ûdG :ájó«à°ùdÉ¡dG áMGôé∏d á«°SÉ°SC’G
¬æμd ,¿ÉWöùdG Qƒ¡¶d á«©°VƒŸG äGQGôμàdG øe ájÉbƒ∏d ΩQƒdG ∫ƒM á©°SGh
,áé°ùfC’G ∫É°üÄà°SG ‘ πZƒàdG áÑZQ ΩhÉ``b ó≤d .É¡Hƒ«Y Öæéàj ¿CG ∫hÉM
áaÉØ∏dG hCG ,iÈμdG ájƒeódG á«YhC’Gh ,Qó°ü∏d á∏∏îàŸG ájhÉØª«∏dG ó≤©dG πãe
Ö°ùëa áFôdG ∫É°üÄà°SÉH ΩÉ``bh ,A…ôŸGh á«FGƒ¡dG á``Ñ°ü≤dG ∫ƒM IQhÉ``éŸG
138
.¿ÉμeE’G Qób áª«∏°S áé°ùfC’G ≈∏Y Ék ¶aÉfi
áLQód ÚMGô÷G ≈``∏Y IPƒëà°ùe ó«à°ùdÉg á``jô¶f âfÉc ,∂dP º``ZQh
ä’hÉfi Ió``°ûH Ghó≤àfGh ,É``gAGQh É`è ájDhQ ≈∏Y ø``jQOÉb Ò``Z º``¡à∏©L
øe ¿ÉWöùdG π°UCÉà°ùj ’ »``MGôL AGôLEG …CG ¿Éch .ájQò÷G ÒZ á``MGô÷G
•Gôîf’G ¿Éch .(áàbDƒŸG á«∏ª©dG)`H ∞``°Uƒjo h ¿Éé¡à°S’ÉH ¬LGƒ
n jo º°ù÷G
∞WÉ©àdG)`d áÁó≤dG Üƒ«©dG ¤EG OGóJQ’G »æ©j áàbDƒŸG äÉ«∏ª©dG ∂∏J πãe ‘
.Ió°ûH ¬æY OÉ©àH’G ÚMGô÷G øe π«L ∫hÉM …òdG (ÅWÉÿG
139
∞«©°†dG Aƒ°†dGh Ö∏°üdG ÜƒÑfC’G

(¢Vôª∏d kÉLÓY á«æ«°ùdG á©°TC’G ‘ ÉfóLh ó≤d)
1902 _ $3Y¤ 6 I3z '¤ .)g
AF KQ>@>F |PE>F
ôcòàf ÉfƒYO ;á«æ«°ùdG á©``°TCÓd IôeóŸG Iƒ≤dÉH ≥∏©àj Éª«a ,í«``°VƒàdG π«Ñ``°S ≈∏Y)
øe kÉÑjô≤J GƒJÉe Ió``ëàŸG äÉj’ƒdG ‘ á«Ñ£dG á«æ«``°ùdG á©``°TC’G äGÈàfl OGhq Q πc ¿CG
(¥hô◊G øY ºLÉædG ¿ÉWöùdG
1945 _ I,Y 2
.)g
|=> jRF=PQLAQ AFL
∞°ûc øe ô``¡°TCG á©°†H ó``©H ,1895 ΩÉ``Y øe ôHƒàcCG ô``¡°T ô``NGhCG ‘

¿Éc ,Qƒª«àdÉH ‘ …Qò``÷G …óãdG ∫É°üÄà°SG á``«∏ªY øY ÜÉ≤ædG ó``«à°ùdÉg
É«fÉŸCÉH êÒÑ°ùJÒa ó¡©e ‘ öVÉëŸG ,Wilhelm Röntgen øéàfhQ º∏¡∏«a
ÜƒÑfCG) äÉfhÎμdEG ÜƒÑfCG Ωóîà°ùj ,Wurzburg Institute in Germany
,Ék ÑjôZ Ék ÑjöùJ ßM’ ÉeóæY ,(ôNBG ¤EG ¿hÎμdEG øe äÉfhÎμdEG ≥∏£j ≠jôØJ
äÉ≤ÑW ¥GÎNG ≈``∏Y IQOÉbh ,á«Fôe ÒZh á``jƒb á©°ûŸG ábÉ£dG ¬``«a âfÉc
øe õLÉM ≈∏Y ¢†«HCG Ék jQƒØ°Sƒa Ék égh âKóMCGh Oƒ°SC’G iƒ≤ŸG ¿ƒ``JôμdG
.áaô¨dG ‘ πjƒW ó©≤e ≈∏Y áaó°üdÉH kGOƒLƒe ¿Éc ΩƒjQÉÑdG
Qó°üe ÚH Égój ™°Vhh πª©ŸG ¤EG ,Anna ÉfBG ,¬àLhR øéàfhQ ≈Yóà°SG
º¶©d á«∏q X IQƒ°U âcôJh Égój á©°TC’G âbÎNG .‘GôZƒJƒa ìƒdh á©°TC’G
íjöûàdG ô¡Xh ;‘GôZƒJƒØdG ìƒ``∏dG ≈∏Y Êó©ŸG ±ÉaõdG ”ÉNh É``¡©HÉ°UCG
140
äógÉ°T ó≤d) :É``fBG âdÉb .ájôë°S á°SóY È``Y ¿Éc ƒd Éªc ó«∏d »``∏NGódG
øμÁ »àdG kGóL ájƒ≤dG ábÉ£dG øe Ék Yƒf :ôNBG Ék Ä«°T iCGQ É¡LhR øμd ,(»Jƒe
øe ´ƒædG Gòg ≈∏Y ø``éàfhQ ≥∏WCGh .á«◊G áé°ùfC’G º``¶©e ∫ÓN ô``“ ¿CG
X-rays á«æ«°ùdG á©°TC’G º°SG Aƒ°†dG
ábÉ£dG øe á«©«ÑW ÒZ á«°UÉN á``«æ«°ùdG á©°TC’G ¿CG ó≤à©jo ¿Éc ,á``jGóÑdG ‘
øe á∏«∏b ô¡°TCG ó©H ,1896 ΩÉY ‘ øμd .äÉfhÎμdE’G Ö«HÉfCG á£°SGƒH èàn æoJ
»FÉ«ª«μdG ,Henri Becquerel πjôμH …Ôg ∞°ûàcG ,øéàfhQ ±É``°ûàcG
– áæ«©e á«©«ÑW OGƒe ∑É``æg ¿CG ,øéàfhQ πªY øY ™ª°S …òdG ,»``°ùfôØdG
á©°TC’G ¬Ñ°ûJ ¢üFÉ°üîH á«Fôe ÒZ á©°TCG É``¡æe å©ÑæJ –Ωƒ«fGQƒ«dG É¡æ«H øe
¿ÉHÉ°T ¿ÉLhR É``ªgh ,πjôμÑd AÉbó°UCG ∑Éæg ¿Éc ,¢``ùjQÉH ‘h .á``«æ«°ùdG
Pierre Curie …Qƒ``c Ò«H ¿É``«Yój AÉ«ª«μdGh AÉ``jõ«ØdG ∫É``› ‘ ¿Ó``ª©j
»©«Ñ£dG ⁄É©dG ∫ƒM á∏MQ ‘ ¿ÉLhõdG CGóH .Marie Curie …Qƒc …QÉ`èh
™e Ò«H ≈≤àdG .á«æ«°ùdG á``©°TC’G øe Iƒb ÌcCG á«FÉ«ª«c QOÉ``°üe ¤EG π``°Uƒà∏d
¢û«©J á°ù∏Øe ájóædƒH IôLÉ¡e ,Éμ°ShOƒ∏°S ÉjQÉe ∑Gòàbh É``¡ª°SGh) …QÉe
kGô¶f ¢†©ÑdG Éª¡°†©H ¤EG ÉHò‚Gh ,¿ƒ``HQƒ°ùdG ‘ (¢ùjQÉÑH â«H í``£°S ‘
¿ô≤dG øe äÉ«æ«fÉªãdG ∞°üàæe ‘h .»°ù«WÉæ¨ŸG Ò``KCÉàdÉH ∑Î°ûŸG Éª¡©dƒd
º«ª°üàd á≤«bódG õJQGƒμdG äGQƒ∏H ΩGóîà°SÉH …Qƒc Ò«H ΩÉb ,öûY ™``°SÉàdG
ábÉ£dG øe IÒ¨°üdG äÉ``Yô÷G ¢SÉ«b ¬æμÁ electrometer AÉ``Hô¡c ¢``SÉ«≤e
¢SÉ«b Ék °†jCG ø``μÁ ¬fCG ÉjQÉe âàÑKCG ,RÉ``¡÷G Gòg ΩGóîà°SÉHh .Ò``Ñc ¿É``≤JEÉH
ΩGóîà°SÉHh .Ωƒ``«fGQƒ«dG ΩÉN øe å©ÑæŸG ´É©°TE’G ø`è á≤«bódG äÉ``«ªμdG
øe πc CGóH ,√QÉμàHÉH ÉeÉb …ò``dG »YÉ©°TE’G •É°ûæ∏d ójó÷G ¢SÉ«≤dG RÉ``¡L
141
¥ÓWEG ” Gòdh .á``«æ«°ùdG á©°TCÓd Iójó÷G QOÉ``°üŸG •É≤àdG ‘ …QÉeh Ò``«H

.¢SÉ«≤dG ≈∏Y á«æÑe »ª∏©dG ∞°ûμ∏d iôNCG áªî°V á∏MQ
ΩÉN IOÉe ∫ÓN øe ójóL öüæ©d IQÉ°TEG ∫hCG ¤EG …Qƒ``c á∏FÉY â``∏°UƒJ
»JCÉj Oƒ°SCG »æ«W Ö°SGQ øY IQÉÑY ≈gh ,pitchblende QÉ≤dG á£∏N ≈ª°ùJ
±ô©jo Éª«a Joachimsthal ∫É``ã°ù«ª°ûJGƒ÷ Ék «FõL á``ªëØàŸG äÉHÉ¨dG ø`è
Ωƒ«fGQƒ«dG ¬YÉ©°TEG ¥ƒ``Øj öüæ©dG Gògh .á``«μ«°ûàdG ájQƒ¡ª÷G º``°SÉH ¿B’G
Gòg RÉéàM’ »æ«£dG Ö°SGôdG Ò£≤J ‘ …Qƒc á∏FÉY âYöT .äGôe Ió``Y
IOÉe øe ¿ÉæWCG IóY øeh .¬d IQƒ°U ≈≤fCG ‘ Ék «YÉ©°TEG §°ûædG ∫É©ØdG Qó°üŸG
»æ«£dG Ö°SGôdG äÓ°†a øe ∫OGô÷G äÉÄeh ,AÉŸG øe øW áÄª©HQCGh ,QÉ≤dG
ójó÷G öüæ©dG ø`è ΩGôL öûr Yo ≈∏Y á``jÉ¡ædG ‘ Gƒ∏°üM ,É``gÒ£≤J ” »``àdG
,öUÉæ©∏d …QhódG ∫hó``÷G ±ôW ájÉ¡f ‘ ¿ó©ŸG Gò``g »``JCÉjh .1902 ‘
,Ωƒæe
u ¥QRCG Aƒ°†H è``gƒàJ É¡fEG å«ëH Iójó°T áaÉãμH á«æ«°S á``©°TCG å©Ñjh
ºgh áHÉãÃ ó©j ¿Éc ¬fEÉa ,ô``≤à°ùe ÒZ ¬fƒμd kGô¶fh .¬°ùØf AÉ≤∏J øe Oó``Ñàj
…QÉe â≤∏WCGh .ábÉW ¤EG πëæJh IOÉŸG ∂μØàJ ;ábÉ£dGh IOÉŸG ÚH Ö``jôZ
.(Aƒ°†dG) á«≤jôZE’G áª∏μdG øe ,ΩƒjOGQ º°SG ójó÷G öüæ©dG ≈∏Y …Qƒc
á©°TCÓd á©bƒàe Ò``Z IójóL á«°UÉN ,¬à«dÉ©a π``°†ØH ,ΩƒjOGôdG ∞``°ûch
ájöûÑdG áé°ùfC’G È``Y á©°ûŸG á``bÉ£dG πªM øe øμªàJ ⁄ å``«M ,á``«æ«°ùdG
ôjƒ°üJ øe øéàfhQ øμ“ .áé°ùfC’G ≥ªY ‘ ábÉ£dG âYn On hCr G É‰EGh ,Ö°ùëa
ºë∏dG ÈY á«æ«°ùdG ¬``à©°TCG äóàeG ó≤d :¤hC’G á``«°UÉÿG π°†ØH ¬àLhR ó``j
â∏ªM ,πHÉ≤ŸG ‘h .ôjƒ°üàdG º∏«a ‘ áé°ùfC’G ≈∏Y Ó k X âcôJh º¶©dGh
QÉ≤dG á£∏N Ò£≤J ó``©Ña ;ÊÉãdG ÒKCÉàdG øY áŒÉf Ék e’BG …Qƒ``c …QÉe …ó``jCG
142
»YÉ©°TE’G •É°ûædG ¢UÉæàbG á``∏MQ ‘ ôNBG ó©H Ék YƒÑ°SCG ¿ƒ«∏ŸG øe Aõ``L ¤EG
ƒd Éªc AGOƒ``°S äÉ≤ÑW ‘ öû≤àjh ∂``◊ÉH ≈∏Ñr jn É``¡Øc ó∏L GC ó``H ,≈``≤fC’G
á©°†H á°ùeÓe âØ∏q N ó``bh .πNGódG øe ¥ôë∏d ¢Vô©J ó``b è``«°ùædG ¿Éc
è«°ùædG ™e Ò«H Ö«r Ln πNGO IQhQÉb ‘ OƒLƒŸG Ωƒ``jOGôdG øe äÉeGôé«∏e
Ö«°UCGh .√Qó°U ≈``∏Y áªFGO áHófo âØ∏q N ,¬``jóJôj …òdG π«≤ãdG ‘ƒ``°üdG
Qƒ¡X ™e √ÉØ°ûdG ‘ ΩQƒàH ΩÉY ¢Vô©e ‘ Ωƒ``jOGô∏d ádBG ¢Vô©j ¿Éc π``LQ
ájÉ¡f ‘ ´É©°TE’G Üöùàj ±ƒ°Sh .√ôaÉXCGh √ÉàæLh â£≤°Sh ,É¡«∏Y QƒãH
.ºFGO ΩO ô≤ØH áHÉ°üe ÉgÉjEG Ék cQÉJ ,…Qƒc …QÉŸ º¶©dG ´Éîf ¤EG ±É£ŸG
õ¨d πM øe Ék eÉ“ Gƒ``æμªàj ≈àM kGOƒ≤Y ¿ƒ«Lƒdƒ«ÑdG ¥ô``¨à°ùj ±ƒ``°Sh
,√ÉØ°ûdGh ,ó∏÷G áé°ùfCG ‘ ∞∏J øe çóM Ée ¿CG ó«H ,äGÒKCÉàdG ∂∏J á``«dBG
ºLÉ¡j ΩƒjOGôdG ¿CG ƒgh ’CG ;õ¨∏dG π◊ Ék MÉàØe Ωób ôaÉXC’Gh ,áã∏dGh ,ΩódGh
A…õL øY IQÉ``ÑY DNA `dG ¢†ªM ¿EG .DNA (¬``jCG ¿EG …O) ```dG ¢``†ªM
»g ¬àª¡e ¿EG å``«M ,á«FÉ«ª«μdG äÓ``YÉØàdG º¶©e á``bóH ΩhÉ≤j ,π`èÉN
º£– ¿CG á«æ«°ùdG á©°TCÓd øμÁ øμd .á``«æ«÷G äÉeƒ∏©ŸG äÉÑK ≈∏Y ®É``Ø◊G
.DNA `dG ∞∏J ≈∏Y πª©J á`èÉ°S á«FÉ«ª«c OGƒe óqdƒJ hCG DNA `dG π``FGóL
.ΩÉ°ù≤f’G øY ∞bƒàdÉH Ö∏ZC’G ‘ hCG äƒŸÉH ∞∏àdG Gò¡d ÉjÓÿG Ö«éà°ùJ
»gh ;º°ù÷G ‘ ák ``YöS IôKÉμàŸG ÉjÓÿG Ì``cCG á«æ«°ùdG á©°TC’G π``à≤J Gò``dh
.ΩódGh áã∏dGh ôaÉXC’Gh ó∏÷G ‘ IOƒLƒŸG ÉjÓÿG
ô“ ⁄ ΩÉ°ù≤f’G á©jöS ÉjÓî∏d »FÉ≤àf’G πà≤dG ≈∏Y á«æ«°ùdG á©°TC’G IQób ¿EG
§≤a ΩÉY ó©H ,1896 ΩÉY »Øa .¿ÉWöùdG »ãMÉH ≈∏Y ák °UÉN ,ΩGôμdG Qhôe
»HôL π«eEG ÖdÉ£dG iód äô£N ,á«æ«°ùdG á``©°TCÓd øéàfhQ ±É°ûàcG øe
143
,ƒLÉμ«°T ‘ Ö£dG ÖdÉW ,Ék ``©«HQ øjöû©dGh ó``MGƒdG …P Emil Grubbe

¿Éc .¿ÉWöùdG êÓY ‘ á«æ«°ùdG á``©°TC’G ΩGóîà°SG ‘ πãªàJ áª¡∏e Iô``μa
èàæj ƒLÉμ«°ûH ™æ°üe ‘ πª©j ¿Éch ,IÒÑc IQƒ°üH kGôμàÑeh kGôeÉë »HôL
…ôé«d Ék «FGóH Ék HƒÑfCG ™``æ°üj ¿CG »HôL ´É£à°SG .áZôØe á«æ«°S á©°TCG Ö``«HÉfCG
á«æ«°ùdG á©°TCÓd ¿ƒ°Vô©àj øjòdG ™æ°üŸG ∫ÉªY ¿CG iCGQ ÉeóæYh .¬HQÉŒ ¬«∏Y
âeQƒJh äöû≤J ób ¬°ùØf ƒg ¬``jój ¿EG ≈àM ,ºgôaÉXCGh ºgOƒ∏L ö``û≤àJ
¤EG IQƒ°üdG √ò¡H ÉjÓÿG äƒe »HôL ™LQCG ,á©°TCÓd Qô``μàŸG ¢Vô©àdG øe
.ΩGQhCG OƒLh
øe ÊÉ©J RƒéY ICGô`èG ¢†jô©J ‘ »HôL CGó``H 1896 ΩÉY ¢``SQÉe 29 ‘
á©°TCG ÜƒÑfCG ΩGóîà°SÉH ´É©°TEÓd Rose Lee ‹ RhQ ≈``YóoJ …óãdG ¿É``WöS
≥∏©àj ’h) ó«à°ùdÉg ´QÉ°T ‘ ™≤j ƒLÉμ«°T ‘ ™æ°üe πNGO ô``μàÑe á«æ«°S
’k É°üÄà°SG äô``LCG ób (‹) âfÉc .(ó``«à°ùdÉg ìGô÷ÉH ´QÉ°ûdG Gò``g º°SG
” .ÉgQó°U ‘ áŸDƒe á∏àc ¤EG ∫ƒ``ëà«d ójóL øe OÉY ΩQƒdG øμd ,…ó``ã∏d
¢ù«dh »ÑjôéàdG ¬``©∏£J AÉ°VQE’ ,»FÉ¡f AGôLEÉc »``HôL ¤EG É¡àdÉM π``jƒ–
øY ™æ°üŸG ‘ »HôL åëH .á°†jôª∏d á``«μ«æ«∏cEG IóFÉa …CG Ëó≤J ‘ ák ``ÑZQ
¢†©ÑH ¬à«£¨àH ΩÉb ,¿ó``©e …CG óéj ⁄ ÉeóæYh ,(‹) Qó°U ¬H »``£¨j A»°T
¬Lh
q .»æ«°U …É``°T áÑ∏Y πØ°SCG ‘ √ó``Lh ób ¿Éc »°†ØdG Êó©ŸG ¥Qƒ``dG
êÓ©dG ¿Éc .Ék ``«dÉààe Ék eƒj 18 Ió``Ÿ ÊÉWöùdG ΩQƒ``dG ¤EG ´É``©°TE’G »``HôL
q ,(‹) …óK ‘ ΩQƒ``dG ìô≤J
,πbh q ó≤a ,Ée Ék Yƒf Ék ``ëLÉf ¿Éc ¬æμd ,Ék ``ŸDƒe
á©°TC’ÉH êÓ©dG ïjQÉJ ‘ á«©°Vƒe áHÉéà°SG ∫hCG ∂``dP íÑ°UCGh .¢ûªμfGh
QGhódG øe (‹) âfÉY ,‹hC’G êÓ©dG øe ô¡°TCG ó©Hh ,∂dP ºZQ .á«æ«°ùdG
144
ó©H â«aƒoJh óÑμdGh ÆÉeódGh …ô≤ØdG Oƒª©dG ¤EG ¿ÉWöùdG π≤àfGh ¿É«ã¨dGh
¬fCG ÉgOÉØe iôNCG áª¡e á¶MÓe ¤EG ∂dP ó©H »HôL π°UƒJ .kIöTÉÑe ∂dP
ÒKCÉJ ™e ,Ék «©°Vƒe ¿ÉWöùdG êÓY ‘ §≤a á``«æ«°ùdG á©°TC’G ΩGóîà°SG øμÁ
(1)
.π©ØdÉH â∏≤àfG »àdG ΩGQhC’G ≈∏Y §«°ùH
»HôL ,áàbDƒe É¡fƒc º``ZQ ,á«æ«°ùdG á©°TCÓd áHÉéà°S’G √òg â©aO ó``bh
ΩGQhCÉH ÚHÉ°üe ø``jôNBG ≈°Vôe êÓ©d á©°TC’G ΩGó``îà°SG ‘ CGóÑa ,ΩÉ`èCÓd
ÖW ‘ á©°TC’G ƒ``gh ,¿ÉWöùdG Ö``W øe ójóL ´ô`à ô¡Xh .á``«©°Vƒe
‘ á``«æ«°ùdG á``©°TC’G äGOÉ``«Y äö``ûàfGh ,radiation oncology ΩGQhC’G
ó©H ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe ∫hC’G ó``≤©dG πFGhCG ∫ƒ∏ëHh .Éμ``jôeCGh É``HhQhCG
øe AÉ°ûàf’ÉH AÉ``ÑWC’G ô©°T ,øéàfhQ ±É``°ûàcG øe äGƒæ°S öûY øe π``bCG
‘ ƒLÉμ«°T øe Ö«ÑW ∫É``bh .´É©°TE’G á£°SGƒH ¿ÉWöùdG êÓY á``«fÉμeEG
;¿ÉWöùdG Qƒ°U πμd »FÉ¡f êÓY áHÉãÃ êÓ©dG Gòg ¿CG ó≤àYCG) :1901 ΩÉY
.(OhóM ¬d ¢ù«d
§«∏°ùJ øe ¿ƒMGô÷G øμ“ ,1902 ‘ Ωƒ``jOGô∏d …Qƒc ∫BG ±É``°ûàcÉHh
äGô“Dƒe º«¶æJ ” .ΩGQhC’G ≈``∏Y äGôŸG ±’BG iƒ``bCG ábÉ£dG ø`è äÉ©aO
”h .IQÉKE’G øe áLƒe ‘ áYô÷G ‹ÉY ´É©°TE’ÉH êÓ©dG ∫ƒM äÉ``«©ªLh
äÉYôL êÉàfE’ ΩGQhC’G ‘ Ik öTÉÑe É¡£««îàd á«ÑgP ∑Ó°SCG ‘ ΩƒjOGôdG èeO
¿hOGôdG øe äÉjôc ¿ƒMGô÷G ´QRh .á``«æ«°ùdG á©°TC’G øe ≈∏YCG á``«©°Vƒe
,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«©HQC’Gh äÉ«æ«KÓãdG ∫ƒ∏ëHh .ø``£ÑdG ΩGQhCG ‘
.Ohófi ìÉ‚ ≥«≤– ºZQ á«æ«°ùdG á©°TC’G ΩGóîà°SÉH ¿ÉWöù∏d á«∏«≤ædG ™bGƒŸG êÓY Ék fÉ«MCG øμÁ (1)
145
¬©«H øY ¿ÓYE’G ” ób ¬fEG ≈àM ,ΩƒjOGôdG øe Ék «eƒb Ék °†FÉa ÉμjôeCG â``μ∏àeG

áZôØŸG Ö«HÉfC’G á«æ≤J â`èó≤Jh .∞ë°ü∏d á«Ø∏ÿG äÉëØ°üdG ‘ ¢``SÉæ∏d
âæμ“ øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ``«æ«°ùªÿG ∞``°üàæe ∫ƒ∏ëHh ;…RGƒ``àdÉH
ábÉW øe á«dÉY äÉYôL π«°UƒJ ø`è Ö«HÉfC’G √òg øe áYƒæàe äÓ``«μ°ûJ
.áæWöùŸG áé°ùfC’G ¤EG á«æ«°ùdG á©°TC’G
;…QòdG √öüY ‘ ¿ÉWöùdG ÖW √É``Œ ¬ØFGòb »YÉ©°TE’G êÓ©dG Üƒ``°U
q
Qƒ°üdGh äÉª∏μdG â∏ªM óbh .ôWÉîŸGh OƒYƒdÉH Ék ª©Øe ¿Éc …òdG öü©dG
.¿ÉWöùdG ≈∏Y É¡bÓWEG ” »``àdG ájQòdG ábÉ£∏d ádÉ©ØdG á``jõeôdG äGRÉéŸGh
äÉYöùe)h (á«£dƒØdG á``WôØe á©°TCG)h (¿hôJƒ∏μ«°S Iõ``¡LCG) ∑Éæg ¿Éc
o .(¿hô``Jƒ«f á©°TCG Ωõ``M)h (á``«£N
¤EG ô¶æj ¿CG ∫É``LôdG óMCG ø`è Ö∏Wh
øe á≤«bódG äÉahò≤ŸG ÚjÓe) πãÁ ¬fCG QÉÑàYG ≈∏Y á«æ«°ùdG á©°TC’ÉH ¬``LÓY
Ée πμH á«FÉ°†a á∏MQ ádõæÃ »YÉ©°TE’G êÓ©dG áHôŒ äÈào YG Éªc .(á``bÉ£dG
,Úé°ùcC’G áaôZ ‘ ádÉ≤f ≈``∏Y ¢†jôŸG ™°Vƒj) ;ÖYQh IQÉKEG øe ¬``∏ª–
∫hÉëj ,áaô¨dG ÖfÉéH Ú«æah äÉ°Vô‡h AÉÑWCG áà°S øe ≥jôa ∑ôëàj Éªæ«Hh
áëàØdG ¥ÓZEG ó©Hh .¬©°Vƒe ‘ ¿hôJÉà«H RÉ¡L â«ÑãJ á©°TC’G »°UÉ°üàNG
â– á≤«bO 15 ó``©Hh ,É¡«a Úé°ùcC’ÉH ¿ƒ``«æØdG ™aój ,á`àô¨dG á``jÉ¡f ‘
≥∏£«d ¿hôJÉà«ÑdG RÉ¡L π«¨°ûàH á©°TC’G »°UÉ°üàNG Ωƒ≤j ..πeÉμdG §¨°†dG
≈∏Y ¢†jôŸG øY §¨°†dG ∞«ØîJ ºàj ,êÓ©dG Ö≤Yh .ΩQƒdG ≈∏Y ´É©°TE’G
.(¢TÉ©fE’G áaôZ ¤EG π≤æjo h ôëÑdG ¥ÉªYCG ‘ ¢ùWÉ¨dG á≤jôW
º¡àÑbGôeh ,∑Éægh Éæg º¡dƒM ∑ôëàdGh ,±ô¨dG ‘ ≈°VôŸG ∫ÉNOEG ó©H
,Úé°ùcC’ÉH º¡YÉÑ°TEGh ,º¡«∏Y §¨°†dG §«∏°ùJh ,á«∏NGO äÉ``fƒjõØ∏J ÈY
146
º∏°ùj ,¢TÉ©fE’G á`àôZ ¤EG iôNCG Iôe º``¡dÉ°SQEGh ,º¡æY §¨°†dG á``dGREG ºK
.á«Fôe ÒZ ácôHn Gƒëæeo ób GƒfÉc ƒd Éªc ´É©°TE’G IhGöV øe ≈°VôŸG
áÑ°ùædÉH ácÈdG áHÉãÃ ´É©°TE’G ¿Éc ,¿ÉWöùdG ø`è áæ«©e ´GƒfC’ áÑ°ùædÉHh
‘ ®ƒë∏e πμ°ûH ’k É``©a ´É©°TE’G ¿Éc ,á``MGô÷G πãe ¬∏ãeh .≈``°Vôª∏d
á©°TC’ÉH ≥ë°ùoJ …ó``ãdG ΩGQhCG âfÉch .»``©°VƒŸG ¿ÉWöùdG ø`è ¢ü∏îàdG
âfÉc ICGôeG â¶≤«à°SG óbh .ájhÉØª«∏dG ΩGQhC’G äÓàμJ â°TÓJh ,á«æ«°ùdG
k `èÉc Ék eÉY äô``ªà°SG áHƒÑ«Z ó``©H ÆÉeódÉH ΩQh ø`è ÊÉ``©J
É¡°ùØf óéàd Ó
.≈Ø°ûà°ùŸÉH É¡àaôZ ‘ á∏°S Iôc IGQÉÑe ógÉ°ûJ
√OhóM ó°V »YÉ©°TE’G êÓ``©dG íaÉc ,áMGô÷G ‘ ∫É◊G ƒg Éªc ø``μd
;¤hC’G ¬àHôŒ ∫ÓN »HôL π«eEG Ohó◊G √òg âbÉYCG óbh .Ék ``°†jCG á∏°UCÉàŸG
¿Éc ∂dòd ,§≤a Ék «©°Vƒe ’EG á«æ«°ùdG á©°TC’G ¬«LƒJ øe øμªàj ⁄ ¬fEG å``«M
Aôª∏d øμÁh (1).á«∏«≤ædG ¿ÉWöùdG ´GƒfCG êÓ©d Ohófi ΩGóîà°SG GP ´É©°TE’G
áØYÉ°†ŸG √òg øμd ,±É©°VCG á©HQCG ≈àM á©°ûŸG ábÉ£dG äÉYôL ∞YÉ°†j ¿CG
Ö«°üj »FGƒ°û©dG ´É©°TE’G ¿EÉa ,∂dP øe ’k óHh .êÓ©dG øe kGójõe »æ©J ’
.É¡∏ª– øμÁ ’ »àdG äÉYô÷G ÖÑ°ùH ¥hô◊Gh ≈ª©dGh äÉHóædÉH ≈°VôŸG
áHÉ°UE’G ¤EG …ODƒ``j ´É©°TE’G ¿Éc å«M ;kGQó``Z ÌcCG ÊÉãdG ó``«≤dG ¿Éch
ÉjÓî∏d á«æ«°ùdG á©°TC’G πà≤H ≥∏©àŸG ÒKCÉàdG iOCG ó≤d .¿ÉWöùdG ´GƒfCG ¢†©ÑH
çhóM ¤EG –DNA `dG ¢†ªM ±Ó``JEÉH ±ô©jo Ée ƒgh– ΩÉ°ù≤f’G á``©jöS
∂∏J ‘ AÉØ°û∏d …ODƒj É`è kGQOÉf ¬æμd ,IOófi ä’ÉM ‘ É¡æ«μ°ùJ hCG á``«∏«≤ædG ΩGQhC’G ‘ ºμëà∏d ´É©°TE’G ΩGó``îà°SG ø``μÁ (1)
.±hô¶dG
147
¿ô≤dG øe ÊÉ``ãdG ó≤©dG ‘h .Ék °†jCG äÉ``æ«÷G ‘ ¿ÉWöù∏d á``ÑÑ°ùe äGô``ØW

IójóL ácöT äCGóH ,Iö``TÉÑe ΩƒjOGô∏d …Qƒc ∫BG ±É°ûàcG ó©H ,ø``jöû©dG
§∏N ‘ U.S. Radium »μjôeC’G Ωƒ``jOGôdG ácöT ≈YóoJ »°SÒL ƒ``«f ‘
øY IQÉÑY ƒgh ;Undark ∑QGó``fCG ≈``ª°ùjo èàæe AÉ°ûfE’ AÓ``£dÉH Ωƒ``jOGôdG
É¡«Yh ºZQh .π«∏dG ‘ kGö``†fl ¢†«HCG kGAƒ°V å``©Ñj ΩƒjOGôdÉH •ƒ∏fl AÓ``W
»μd ∑QGófC’G èjhôJ ≈∏Y ácöûdG â∏ªY ,ΩƒjOGô∏d IQÉ°†dG Iójó©dG QÉKB’ÉH
‘ Ék égh Qó°üJ »àdG äÉYÉ°ùdÉH á``«gÉÑàe ,äÉYÉ°ùdG ¢UGôbCG ™e Ωó``îà°ùjo
AÉ°ùædG ∞«XƒJ ºàj ¿Éc Ée IOÉYh ,á≤«bO á«æa áaôM áYÉ°ùdG AÓW ¿Éc .π«∏dG
A’Dƒg ™«é°ûJ ”h ,Iójó÷G äÉYÉ°ù∏d è``jhÎ∏d á∏«ªL mójCÉH ø©àªàj »JÓdG
,áeRÓdG äÉWÉ«àM’G PÉ``îJG ¿hO ójó÷G AÓ``£dG ΩGóîà°SG ≈``∏Y Iƒ°ùædG
.Ék ≤jôH ÌcCG íÑ°üàd ø¡àæ°ùdCÉH äÉYÉ°ùdG ø≤©∏j øc ø¡fEG ≈àM
,¥ÉgQE’Gh ,∂``ØdG Ω’BG ø`è Ú``μà°ûj AÉ``°ùædG A’Dƒ``g CGó``H Ée ¿É``YöS
,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æjöû©dG ôNGhCG ‘h .¿Éæ°SC’Gh ó∏÷G ‘ äÓμ°ûeh
âÑ«°UCGh ,ôîæ∏d â°Vô©J ób ÚμØdG ΩÉ¶Y ¿CG á«Ñ£dG äÉ°UƒëØdG âØ°ûc
É«ª«fC’ÉH áHÉ°UEÓd ø¡ª¶©e ¢Vô©Jh ,´É©°TE’G AGôL
q øe ÜhóædÉH ø¡àæ°ùdCG
¢†©H ¿CG ±É°ûàcG ”h .(º¶©dG ´Éîf ‘ ójó°T ∞∏àd ¢VôY ƒgh) á``æeõŸG
âfÉc »YÉ©°TE’G •É``°ûædG äGOGó``Y
q á£°SGƒH ø``¡°üëa ” »``JÓdG AÉ``°ùædG
äGöûY äô¡X ,á«dÉàdG Oƒ``≤©dG QGóe ≈∏Yh .´É``©°TE’ÉH ™ª∏J ø``¡eÉ°ùLCG
;´É©°TEÓd ¿ƒ°Vô©àj øjòdG ∫Éª©dG A’Dƒg ‘ ΩƒjOGôdG øY á``ªLÉædG ΩGQhC’G
ΩÉY ‘h .ÚμØdGh ≥æ©dGh ¿É°ù∏dGh º``¶©dG ΩGQhCGh É«ª«cƒ∏dGh ÉeƒcQÉ°ùdG
ƒ«f ‘ Iójó°T äÉHÉ°UE’ ø``°Vô©J AÉ°ùf ¢ùªN øe áYƒª› â`èÉb ,1927
148
ø¡«∏Y ΩÓYE’G ≥``∏WCG óbh ,»``μjôeC’G ΩƒjOGôdG á``cöT IÉ°VÉ≤Ã »``°SÒL
ÚfÉ©j øq co øμd ;¿ÉWöùdÉH ó©H øgGóMEG Ö°üoJ ⁄ .(Ωƒ``jOGôdG äÉ«àa) º°SG
.¿Éæ°SC’Gh ó``∏÷Gh ÚμØdG ‘ ôîf ;ΩƒjOGôdÉH º``ª°ùà∏d IOÉ◊G QÉ``KB’G øe
10 √Qób ¢†jƒ©J í``æÃ ácöûdG ΩGõdEÉH kGQGô``b áªμëŸG äòîJG ,ΩÉY ó``©Hh
á°û«©ŸG äÉ≤Øf á«£¨àd ΩÉY πc Q’hO 600 OGó°Sh ,IÉàa πμ``d Q’hO ±’BG
øe ójó©dG äÉe ó≤a ,á∏jƒW IóŸ (¢†jƒ©àdG) ¿òNCÉj ⁄ .á«Ñ£dG ∞``«dÉμàdGh
™aQ ø©£à°ùj ⁄ ø¡fEG ≈àM ,≠dÉH øgh øe ÚfÉ©j øc »JÓdG ΩƒjOGôdG äÉ«àa
äÉjôNCG âJÉe ÚM ‘ ,É«ª«cƒ∏dÉH kGôKCÉJ ,áªμëŸÉH Úª«dG ∞∏◊ ø``¡jójCG
.IöTÉÑe á«°†≤dG AÉ¡àfG ó©H ¿ÉWöùdG øe ´GƒfCÉH kGôKCÉJ
,»HôL π«eEG É`èCG .1934 ƒ«dƒj ‘ É``«ª«cƒ∏dG øe …Qƒc …QÉe â``«aƒoJ
áà«ªŸG äGÒKCÉàdÉH Ö«°UoCG ó≤a ,Ée Ék ``Yƒf ∞©°VCG á«æ«°S á©°TC’ ¢Vô©J …ò``dG
™£b ” ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©HQC’G ∞°üàæe ∫ƒ∏ëHh .øeõŸG ´É©°TEÓd
,Éæjô¨æ¨dÉH áHÉ°üeh IQƒîæe ΩÉ``¶Y ádGRE’ ôNB’G ƒ∏J kGóMGh »HôL ™``HÉ°UCG
øY áªLÉædG ΩGQhC’G á``dGRE’ IQôμàe á«MGôL äÉ«∏ªY ‘ ¬``¡Lh ≥``°T ”h
k °†a ,´É``©°TE’G
‘ ,1960 ΩÉY ‘h .á``ã«ÑN ¿ƒμJ ¿CG πªàëjo π«dBÉK ø``Y Ó
øe IójóY Qƒ°üH Ék HÉ°üe ,ƒLÉμ«°T ‘ »HôL ‘ƒoJ ,ÚfÉªãdGh á°ùeÉÿG ø°S
.¬∏c √ó°ùL ‘ öûàfG …òdG ¿ÉWöùdG
ttt
‘ ´É©°TE’G ºgÉ°ùj å«M ;Ió``≤©e ábÓY ¿ÉWöùdÉH ´É©°TE’G á``bÓY ¿EG
π∏b óbh .iôNCG Ék ``fÉ«MCG ¬H áHÉ°UE’G ‘ ÖÑ°ùàjh ,Ék ``fÉ«MCG ¿ÉWöùdG êÓ``Y
´É©°TE’G ¿Éc .´É``©°TE’ÉH êÓ©dG √É``Œ ¿ÉWöùdG AÉª∏Y ¢SÉªM ø`è ∂dP
149
ióe øY ô¶ædG ¢†¨Hh .Ék ©°†Ñe ∫GR Ée ¬æμd ;»``Fôe ÒZ …ƒb ™°†Ñe áHÉãÃ
‘ Ió«©H äÉ`àÉ°ùe RÉ«àLG ™``°†ÑŸG Gò¡d ø``μÁ ¿Éc ,¬``bGÎNG hCG ¬``àbÉ°TQ
ák °UÉN ,kGõ«“ ÌcCG êÓ``Y ¤EG áLÉM ∑Éæg âfÉch .¿ÉWöùdG ó``°V ácô©ŸG
.á«©°VƒŸG ÒZ ¿ÉWöùdG ´GƒfC’
øe øμ“ Willy Meyer ôjÉe »∏jh ≈Yójo ∑Qƒjƒ«f øe ìGôL ∑Éæg ¿Éc
Ö∏Wo óbh ,ó«à°ùdÉg ™e ø`èGõàdÉH …Qò÷G …óãdG ∫É°üÄà°SG á«∏ªY QÉμ``àHG
.á«μjôeC’G ÚMGô÷G á``«©ª÷ …ƒæ°ùdG AÉ≤∏dG ö†ëj ¿CG 1932 ΩÉ``Y ‘ ¬``æe
øe øμªàj ød ¬fCG ôjÉe ±ôY ,¢TGôØdG íjôW ¬fƒch ójó°ûdG ¬``°VôŸ kGô¶fh
ó©H ,ƒjÉe 31 ‘h .äGô≤a â°S øe õ``Lƒe Ék HÉ£N π°SQCÉa ;AÉ≤∏dG Qƒ``°†M
ÚMGô÷G ΩÉeCG m∫ÉY äƒ``°üH ¬HÉ£N IAGôb â“ ,ôjÉe IÉah ø`è ™«HÉ°SCG á``à°S
≠∏H ób ¿ÉWöùdG êÓ``Y ¿CÉH Ék àHÉK Ék aGÎYG πªëj ÜÉ£ÿG ¿Éc .Ú``©ªàéŸG
øe Éæμ“ GPEG) :∫ƒ≤j ôjÉe Öàch .ójóL ¬LƒJ ¤EG áLÉM ∑Éæg ¿CGh ,¬àjÉ¡f
¿ƒ≤Ñj ±ƒ°S ≈°VôŸG º¶©e ¿CG ó≤àYCG ,á``dÉM πμd »Lƒdƒ«H êÓY áaÉ°VEG
.(áë«ë°U ájQòL áMGôL AGôLEG ó©H ÚaÉ©àe
¬fEÉa ,Ée ™°Vƒe ‘ GC óÑj ÉeóæY ¬fCG ±ôYh ,¿ÉWöùdG ¿ƒfÉb ôjÉe ∑QOCG ó≤d
≈°VôŸG ¬«a »JCÉj …òdG âbƒdG ‘h .¬£«fi êQÉN öûàæ«d á°UôØdG ô¶àæj §≤a
»MGô÷G π◊G É``¡©e õé©j IQƒ°üH ö``ûàfG ób ¢VôŸG ¿ƒ``μj ,AÉ``ÑWC’G ¤EG
¢Sƒæ«dÉL ÉgQƒ°üJ »``àdG AGOƒ°ùdG IQÉ°ü©dG π``ãe º°ù÷G ‘ ¢VôŸG ö``ûàæjh
.áæ°S »ØdCG øe Üô≤j Ée òæe
πãe ∂dP ‘ ¬``∏ãe ..A»``°T πc ºZQ Ék ``≤fi ¢Sƒæ«dÉL Gó``H ,á``≤«≤◊G ‘
¢Sƒª°SGQEG Iôμa hCG IQòdG ¿CÉ°ûH Ék ≤fi ¿Éc …òdG Democritus ¢Sƒ£jôbƒÁO
150
Ió©H äGôéŸG ±É°ûàcG πÑb Big Bang Ò``ÑμdG QÉéØf’G ∫ƒM Erasmus
.¿ÉWöùdÉH áHÉ°UEÓd »≤«≤◊G Ö``Ñ°ùdG ¤EG ¢Sƒæ«dÉL π°üj ⁄ ™Ñ£dÉH .¿hô``b
,ΩGQhCG IQƒ°U ‘ πμ°ûàJh º°ù÷G ‘ §∏éàJ AGOƒ``°S IQÉ°üY ∑Éæg øμJ ⁄
¬JGÒÑ©J ‘ ¿ÉWöùdG ∫ƒM …ôgƒL A»°T ¤EG á°ûgóe IQƒ°üH π°UƒJ ¬``æμd
¿ÉWöùdG ¬Ñ°ûj ,»£∏Np ¢Vôe øY IQÉÑY ¿ÉWöùdG ¿CG iCGQ å``«M ,á≤«ª©dG
ÒZ äGƒæ≤dG ÈY »ØîàdG ™«£à°ùj ¬fCGh ,ôªà°ùe ƒëf ≈∏Y ∑ôëàjh …ôëÑdG
∫ƒb óM ≈∏Y ,systematic (…RÉ¡L) ¢Vôe ¬fEG .ôNBG ¤EG ƒ°†Y øe á«FôŸG
.Iôe äGP ¢Sƒæ«dÉL
151
äƒŸGh áZÉÑ°üdG
,Ö£dG hCG AÉ``«ª«μdG ∫É› ‘ ÜQó``àj ⁄ øe ¿ÉWöùdG á``÷É©e áHƒ©``°U ±ô©j ’)
,iöù«dG ¿PC’G Ö``jòoj kGöüæY óŒ ¿CG áHƒ©``°U ,kÉeÉ“ ¢ù«dh ,ó«©H móM ¤EG ¬Ñ``°ûj ¬``fEG
á«∏ÿGh á«fÉWöùdG á«∏ÿG ÚH ¥QÉ``ØdG ¿EG .≈æª«dG ¿PC’ÉH ö†j ’h ,∫ÉãŸG π«Ñ``°S ≈∏Y
.(ôcòoj OÉμj ’ á«©«Ñ£dG
'6 '3
jP@@PRE jA@AE
.(»FÉ«ª«c çóM ..’EG IÉ«◊G Ée)

1870 I¥3y Y
RM@ ~=?@PB=
º¶àæŸG êÓ©dG ´ƒf ¿ƒμj GPÉªa ,Ék ª¶àæe Ék LÓY ájRÉ¡÷G ¢VGôeC’G Ö∏£àJ
…óãdG π°UCÉà°ùj ¿CG QÉ``≤Y …C’ ø``μÁ πg ?¿ÉWöùdG …hGó``j ¿CG øμÁ …ò``dG
AÉæKCG á«©«Ñ£dG áé°ùfC’G ≈∏Y »≤Ñjo å``«ëH ,Ék jô¡› Ék MGôL ¿Éc ƒd Éªc ,Ék ``«FGhO
…òdG ó«MƒdG Willy Meyer ô``jÉe »∏jh øμj ⁄ ?á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ∫É``°UCÉà°SG
GƒfÉc AÉÑWC’G øe ∫É«LCG ¬à≤Ñ°S å«M ,…ôë°ùdG êÓ©dG øe ´ƒ``ædG Gòg π«îJ
:ƒg ¬°ùØf ìô£j …òdG ∫GDƒ°ùdGh .´ƒædG Gòg øe êÓY OÉéjEG Ék °†jCG Gƒ∏«îJ ób
?√óMh ÜÉ°üŸG ƒ°†©dG ºLÉ¡j ¿CG ¬∏c º°ù÷G ‘ ¬dƒ©Øe …öùj QÉ≤©d ∞«c
±ó¡dG ÚH ábôØàdG ≈``∏Y êÓY …CG IQób ¤EG ôeC’G Gòg ‘ á``bódG ™LôJ
áª¡ŸÉH ¢ù«d QÉÑàNG ÜƒÑfCG ‘ á«fÉWöS á«∏N πàb ¿EG .ø°VÉ◊G ÚHh Oƒ°ûæŸG
É¡æμÁ »àdG ácÉàØdG Ωƒª°ùdG øe ≈°üëj ’ Oó©H è©j AÉ«ª«μdG ⁄É©a ,áÑ©°üdG
152
OÉéjEG ‘ øªμJ á∏°†©ŸG ¿CG ’EG ,≥FÉbO ∫ÓN á«fÉWöS á«∏N ≈∏Y »°†≤J ¿CG
¿CG ¿hO øe ¿É``WöùdG ≈∏Y »°†≤j ¿CG ¬``æμÁ QÉ≤Y ‘ π``ãªàj »FÉ≤àfG º``°S
.á«FGƒ°û©dG á``∏Ñæ≤dG ¬Ñ°ûj ≥``«bódG ÒZ êÓ©dÉa ,¢``†jôŸG IÉ`àh ‘ Ö``Ñ°ùàj
’k É©a kGQÉ≤Y ¿ƒ``μj ¿CG øμÁ ¿ÉWöù∏d OÉ``°†ŸG º°ùdG ¿CG ¤EG ô``jÉe π``°UƒJh
¬°ùØf âbƒdG ‘h ,¿ÉWöùdG πà≤d IOÉMh á≤«°TQ ™£b Úμ°ùc πªY É`è GPEG
.¢†jôŸG IÉ«M ≈∏Y AÉ≤HEÓd á«aÉc IQƒ°üH Ék «FÉ≤àfG
øe ójóL ´ƒf øY åëÑdG ¤EG QÉ≤©dG ø`è ´ƒædG Gòg á≤MÓe äOCG ó``bh
∫ƒ°ü◊G ‘ ¬àÑZQh QÉª©à°S’G ájGóH ¤EG á°ü≤dG Oƒ©Jh .á«FÉ«ª«μdG äÉÑcôŸG
¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ∞°üàæe »Øa .ø£≤dG »gh ’CG ;á°ù«FôdG áª«æ¨dG ≈∏Y
øe ΩGƒcCÉH á∏ªfi öüeh óæ¡dG øe ôëÑJ øØ°ùdG âfÉc É``ªæ«Hh ,öûY ™°SÉàdG
‘ è«°ùædG ™``fÉ°üe äôgORG ,GÎ``∏‚EG ÅfGƒe ‘ É``¡dÉªMCG ÆôØàd ø``£≤dG
É¡d øμÁ »àdG áª«¶©dG äÉYÉæ°üdG ióMEG ó©oJ âfÉch ,ÒÑc πμ°ûH GÎ``∏‚EG
äô¡Xh .iôNC’G á``«YôØdG äÉYÉæ°üdG øe á∏eÉc á``∏°ù∏°S ≈∏Y ß`àÉ– ¿CG
äòNCGh GÎ``∏‚EG §°Sh »YÉæ°üdG ¢``Vƒ◊G ‘ ™``fÉ°üŸG øe á``©°SGh á``μÑ°T
.Î°ù«°ûfÉeh Ò°TÉμf’h ƒ``é°SÓL äÉ©WÉ≤e ‘ QÉ°ûàf’Gh ´É``°ùJ’G ‘
âØYÉ°†Jh ,GÎ∏‚EG OÉ``°üàbG ≈∏Y áæª«¡ŸG »``g è«°ùædG äGQOÉ°U â``fÉch
á©HQCG øe ÌcCG ¤EG π°üàd 1857h 1851 »eÉY ÚH äÉLƒ°ùæŸG øe É¡JGQOÉ°U
Éªæ«Ña .ΩÉ©dG ‘ á©£b ¿ƒ«∏e 27 ¤EG ÚjÓe 6 øe â©ØJQG å«M ,±É``©°VCG
‹ÉªLEG øe % 6 áÑ°ùf iƒ°S πã“ ’ 1784 ΩÉ``Y ‘ ø£≤dG äÉéàæe â``fÉc
™°SÉàdG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ∫ƒ∏ëH áÑ°ùædG ∂∏J â¨∏H ,GÎ∏‚EG äGQOÉ°U
.äGQOÉ°üdG ºéM øe % 50 öûY
153
∫ÉªYCG ‘ QÉ``gOR’G ¤EG è«°ùædG á``YÉæ°U ‘ QÉ``gOR’G ∂dP iOCG ó``bh

øY iCÉ``æÃ É``¡àbh É``àfÉc Ú``àYÉæ°üdG ¿CG Ö``jô¨dG ø`è ¬``fCG ’EG ,á``ZÉÑ°üdG
¿ƒ∏dÉa ,á∏∏ëàŸG äÉ``JÉÑædG øe êô``îà°ùJ ÆÉÑ°UC’G â``fÉc .É``«LƒdƒæμàdG
,madder root Iƒ``ØdG äÉÑf QhòL ø`è êôîà°ùj ¿Éc øcGódG …õ`èô≤dG
ºàj ∂dP ¿Éch .indigo ¬``∏«f äÉÑf øe êôîà°ùj ≥`èÉ¨dG ¥QRC’G ¿ƒ``∏dGh
.á∏°UGƒàŸG áÑbGôŸGh IÈ``ÿGh È°üdG øe kGÒÑc kGQób Ö∏£àJ á``≤«àY Ö«dÉ°SCÉH
ø£≤dÉH ±ô©j Ée êÉàfE’- áfƒ∏ŸG ÆÉÑ°UC’ÉH è«°ùædG ≈∏Y áYÉÑ£dG âfÉc πH
k ãe (ƒ``μ«dÉμdG hCG) §``≤æŸG
q Ωóîà°SG É`è Ék ÑdÉZh ,áHƒ©°U ÌcCG -Ó
¿ƒZÉÑ°üdG
ób IóY πMGôe ‘ á``ÑjòŸG OGƒŸGh ≠``Ñ°üdG äÉî°Sôeh ¿Gƒ``dC’G äÉ``Øãμe
Ú«FÉ«ª«c ¤EG áLÉM ‘ è``«°ùædG áYÉæ°U âfÉc ,ºK øeh .™«HÉ°SC’ ô``ªà°ùJ
,ÆÉÑ°UC’G êGôîà°SG á©HÉàeh ,¢†«HC’G ¿ƒ∏dG áHGPE’ ±GÎM’G øe Qób ≈∏Y
AÉ«ª«μdG øe ójóL ´ôa CÉ°ûf Éæg øeh .è«°ùædG ≈∏Y ÆÉÑ°UC’G ∂∏J â«ÑãJh
¿óæd ‘ ¿ƒæØdG äÉ``«∏ch ógÉ©ŸG ‘ (á«∏ª©dG AÉ``«ª«μdG) º°SG ¬``«∏Y ≥``∏WCG
.è«°ùædG äÉ¨Ñ°U êÉàfE’
…òdGh ,Ék ©«HQ ö``ûY á«fÉªãdG hP ,øcÒH ΩÉ«∏jh ´É``£à°SG ,1856 ΩÉ``Y ‘
¬fCÉ°T øe ¿Éc …òdG §«ÿG ¤EG π°Uƒàj ¿CG ógÉ©ŸG ∂∏J óMCG ‘ ¢``SQój ¿Éc
á°ü«NQ á«FÉ«ª«c á¨Ñ°U ƒgh ’CG ;∫ÉéŸG Gòg ‘ ±É°ûàcG ºgCG ¤EG Oƒ≤j ¿CG
≈°übCG ‘ ™≤J »àdG ¬à≤°T »Øa .É¡LGôîà°SG ¢ù«dh πeÉμdÉH É``¡©«æ°üJ øμÁ
âbDƒe πª©e ¤EG É``¡dƒM »àdG IÒ¨°üdG ±ô``¨dG ióMEG øeh ,¿ó``æd ¥öT
»∏¨H øcÒH ΩÉ``b ,ádhÉW É¡£°SƒàJh ô``jQGƒ≤dG É¡aƒaQ πª– â``fÉc å«M
»FÉ«ª«c πYÉØJ ¤EG π°Uƒà«d á``«LÉLR á«æbCG ‘ øjõæÑdG ™e ∂jÎædG ¢``†ªM
154
»é°ùØæH ¿ƒd É¡d á«FÉ«ª«c IOÉe Ö«HÉfC’G πNGO â∏μ°ûJ ó≤a .™``bƒàe ÒZ
øμÁ ¿ƒd äGP á«FÉ«ª«c IOÉ`è …CG OƒLh ¿Éc âbƒdG ∂dP ‘h .Ö``MÉ°T
øe á©£b øcÒH ™°Vh ¿CG OôéÃh .IójóL á¨Ñ°üd Ók ªàfi Ék Yhöûe ÉgQÉÑàYG
≠Ñ°üJ ¿CG É¡æμÁ Iójó÷G á«FÉ«ª«μdG IOÉŸG ¿CG ±ôY IQhQÉ≤dG πNGO ø``£≤dG
,òFóæYh ,í°†æJ hCG â``¡ÑJ ⁄ IOÉŸG ∂∏J ¿EÉa ,∂dP øe Ì``cCGh πH .ø``£≤dG
.»gGõdG »é°ùØæÑdG Ú∏«fC’G º°SG É¡«∏Y øcÒH ≥∏WCG
∂dòa ,è«°ùædG áYÉæ°U ¤EG âaÉ°VCG áª«¶Y áaó°U øcÒH ±É°ûàcG È``àYG
¬æjõîJh ¬LÉàfEG ¿Éch ,á``Ø∏μe Ò``Zh áàHÉK IOÉe ø``Y IQÉÑY ¿Éc Ú``∏«fC’G
IöTÉÑe ∂dP ó©H ø``cÒH ∞°ûàcG óbh .á«JÉÑædG ÆÉ``Ñ°UC’G øe ÒãμH π``¡°SCG
ÆÉÑ°UC’G πμ``d ¢SÉ°SCÉc Ωóîà°ùjo ¿CG ø``μÁ IOÉ``ŸG ∂∏J Ö``«côJ π``°UCG ¿CG
øe ójó©dG ¬«∏Y óªà©J …ò``dG »FÉ«ª«μdG πμ«¡dG ƒg ¿ƒμj ¿CGh ,iô``NC’G
∫ƒ∏ëHh .áböûŸG ¿Gƒ``dC’G øe áYƒæàe á``∏°ù∏°S êÉàfE’ iôNC’G ∫Éμ``°TC’G
øe IÒÑc á``Yƒª› äôªZ ,öûY ™``°SÉàdG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«à°ùdG ∞``°üàæe
¥QRC’Gh ô``ªMC’Gh ¥QRC’Gh —É``ØdG ÊGƒ``LQC’G πãe á``«YÉæ°üdG ¿Gƒ``dC’G
,1857 ΩÉY ‘h .ÉHhQhCG ‘ è«°ùædG ™fÉ°üe »é°ùØæÑdGh ôªMC’Gh ö``†îŸG
‘ ¿Éch ,¿óæ∏H á«FÉ«ª«μdG á«©ª÷G ‘ á∏eÉμdG ádÉeõdG ≈∏Y ø``cÒH π°üM
.á«©ª÷G º¡eôμJ øe ô¨°UCG ∂dòH íÑ°ü«d ,òÄàbh √ôªY øe IöûY á©°SÉàdG
ÆÉÑ°UC’G áYÉæ°U ¿EÉa ,GÎ∏‚EG ‘ ¬aÉ°ûàcG ” Ú∏«fC’G ¿CG øe ºZôdG ≈``∏Yh
™eh ,¬°ùØf ¿ô≤dG ø`è äÉ«æ«°ùªÿG ôNGhCG »Øa .É«fÉŸCG ‘ É``¡àªb â∏°Uh
r Wn ‘ É«fÉŸCG äCGóH ,á«YÉæ°U á``dhóc Ék ©jöS Égôéa Æhõ``H
á°ùaÉæŸG ÜÉH ¥ô``
ÆÉÑ°UC’G ≈``∏Y óªà©J øμJ ⁄h ,Éμ``jôeCGh ÉHhQhCG ‘ è``«°ùædG ¥Gƒ``°SCG ‘
155
É«fÉŸCG ¬«a â``∏NO …òdG âbƒdG ‘h .GÎ``∏‚EG ±ÓîH ,kGQOÉ``f ’EG á``«©«Ñ£dG
äGôª©à°ùe ¤EG π©ØdÉH ¬``ª«°ù≤J ” ób ⁄É©dG º¶©e ¿Éc ,QÉª©à°S’G ¥É``Ñ°S
¤EG É«fÉŸCG ‘ è«°ùædG ƒ©fÉ°U ¬ŒG Gòd .ó©H º°ù≤J ⁄ ¬æe AGõLCG AÉ≤H ™`è IÒãc
Ée áYÉæ°üdG √ò``g øe GƒcQój ¿CG ‘ º¡æe Ó k eCG á``«YÉæ°üdG ÆÉÑ°UC’G ô``jƒ£J
.É¡æe º¡JÉa
.GÎ∏‚EG ‘ Ió≤©e á«FÉ«ª«c IQÉŒ ÆÉÑ°UC’G áYÉæ°U âëÑ°UCG Ée ¿É``YöSh
É¡«∏jƒ“h è«°ùædG áYÉæ°U IOÉ``jR ÖÑ°ùH ,É«fÉŸCG ‘ ÌcCG ÉÃQ ,äôgORG ó``bh
π°Uh ,1883 ΩÉY »Øa .πeÉ°ûdG …OÉ°üàb’G ƒªædG ∂dòch »eƒ≤dG ºYódÉH
…òdG ™eÓdG ôªMC’G ÖcôŸG alizarine øjQGõ«dC’G Öcôe ø`è É«fÉŸCG êÉàfEG
,øW ∞dCG ö``ûY »æKG ¤EG ,»©«Ñ£dG Ú`èQÉμdG Öcôe Ò``Ñc óM ¤EG ¬``Ñ°ûj
´öSCGh .¿óæ∏H õæcÒH ™æ°üe ‘ É¡LÉàfEG ºàj »àdG äÉ«ªμdG πMGôÃ ¥ƒ``Ø«d
,áØ∏μJ πbCGh Iƒbh Ék Yƒ£°S ÌcCG á«FÉ«ª«c OGƒe êÉàfEG ‘ ¿ÉŸC’G ¿ƒ«FÉ«ª«μdG
∞°üàæÃh .ÉHhQhCG AÉ``ëfCG πc ‘ äÉLƒ°ùæŸG ™fÉ°üe ‘ º¡≤jôW Gƒ``≤°Th
CÉ°ûf …òdG) á«FÉ«ª«μdG áë∏°SC’G ¥ÉÑ°S ∂``dòc É«fÉŸCG äQó°üJ ,ó≤©dG ∂dP
.ÉHhQhCG ‘ ÆÉÑ°UC’G á∏°S íÑ°üàd (kGAƒ°S ÌcCG …ôμ°ùY ¥ÉÑ°S ó©H Éª«a ¬æY
¿hóªà©j è«°ùædG ‘ ¿ƒ°ü°üîàŸG ¿É``ŸC’G ¿ƒ«FÉ«ª«μdG ¿Éc ,á``jGóÑdG ‘
≈∏Y º¡à©é°T Iôªà°ùŸG º¡JÉMÉ‚ ¿CG ’EG ,ÆÉÑ°UC’G áYÉæ°U ≈∏Y ΩÉJ πμ°ûH
ójóL ⁄ÉY ¤EG Gƒ¡ŒÉa ,äÉÑjòŸGh ÆÉÑ°UC’G Ö«côJ øe ó©HCG ƒg Éª«a ÒμØàdG
∫ƒëμdGh ∂«dƒHôμdG ¢†eÉëc πÑb øe óMCG ¬«∏Y ±ô©àj ⁄ äÉÄjõ÷G ø`è
øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG ôNGhCG ‘h .ó``«eC’Gh øjQGõ«dC’Gh ójƒdÉμdC’Gh ó``«ehÈdGh
øe ÌcCG äÉÄjõL ¤EG ¿É``ŸC’G AÉ«ª«μdG AÉ``ª∏Y π°UƒJ ,öûY ™°SÉàdG ¿ô``≤dG
156
(á«∏ª©dG AÉ«ª«μdG) â``ëÑ°UCGh .º¡JÉLÉM øY ≈àM IÒãch ,º``¡JÉLÉ«àMG
.ÉgQÉμàH’ ≥HÉ°ùàJ âfÉc »àdG äÉéàæª∏d »∏ªY ±óg AGQh ≈©°ùJ áYÉæ°U
ttt
áLQóH á£Ñfi Ö£dG ÚHh á``«YÉæ°üdG AÉ«ª«μdG ÚH á«dhC’G ábÓ©dG â``fÉc
¿ƒjó«L ƒgh ,öûY ™``HÉ°ùdG ¿ô≤dG ‘ Ú«FÉjõ«ØdG ó``MCG ≥∏WCG óbh .IÒ``Ñc
k ¡Lh ák MÉbh) ¢SÉædG ÌcCG º¡fCG Ú«FÉ«ª«μdG ≈∏Y ,Gideon Harvey ‘QÉg
Ó
.º∏©dG øe ÚYôØdG øjòg ÚH ∫OÉ``Ñàe AGóY ∑Éæg ¿Éch .(Ék ëéÑJh ák ``fGóHh
ΩÉ«∏jh PÉà°SCG ,August Hofmann ¿Éªaƒg â``°ùLhCG ôbCG ,1849 ΩÉY ‘h
:∫Éb å«M ,AÉ«ª«μdGh Ö``£dG ÚH Iƒg OƒLƒH ,á«μ∏ŸG á``«∏μdG ‘ øcÒH
q √ò``g óŒ ⁄)
™£à°ùf ⁄h .IÉ«◊G äÉ``≤«Ñ£J ‘ ¿B’G ≈àM É¡≤jôW äÉÑcôŸG
.(¢VGôeC’G êÓY ‘ É¡eGóîà°SG
ÚH õLÉ◊G QÉ¡æj ¿CG óH ’ ¬fCG Ék cQóe ¿Éªaƒg ¿Éc ,∂dP øe ºZôdG ≈∏Yh
¢ûàjQójôa ó«°ùdG π°UƒJ ,1828 ΩÉY ‘h .»©«Ñ£dG ⁄É``©dGh »YÉæ°üdG ⁄É©dG
∂dPh ,º∏©dG ‘ Iõé©e ¤EG ,ÚdôH AÉª∏Y óMCG ,Friedrich Wöhler ô∏gƒa
êôîàd ,…ƒ°†Y ÒZ »°SÉ°SCG í∏e ƒgh ,Ωƒ«fƒeC’G â«fÉ«°S »∏Z ≥jôW øY
¿Éà«∏μdG ÉgRôØJ »àdG IOÉŸÉH ¿ƒμJ Ée ¬Ñ°TCG ÉjQƒ«dG ≈ª°ùJ á«FÉ«ª«c IOÉe ¬æe
‘ áLPÉ°S äó``H ô∏gƒa áHôŒ ¿CG ø`è ºZôdG ≈∏Yh .¿É``°ùfE’G º``°ùL ‘
’EG á«©«ÑW á«FÉ«ª«c IOÉe ÉjQƒ«dÉa ,É¡d öüM ’ πF’O â∏ªM É¡fEÉa ,á``jGóÑdG
á«FÉ«ª«μdG IOÉŸG âfÉc GPEGh .…ƒ°†Y ÒZ Ék ë∏e âfÉc É¡àéàfCG »àdG IOÉŸG ¿CG
∂dP ¿EÉa ,IQhQÉb ‘ ádƒ¡°ùH É``¡LÉàfEG øμÁ »©«Ñ£dG ƒ°†©dG ÉgRôØj »``àdG
.Ö≤Y ≈∏Y Ék °SCGQ á«◊G äÉæFÉμdG πª©d πeÉμdG Qƒ°üàdG Ö∏≤j ¿CG ¬fCÉ°T ø`è
157
πªYh á°†eÉZ ¢UGƒN É¡d á«◊G äÉæFÉμdG AÉ«ª«c ¿CG ¿hô≤d ó≤à©jo ¿Éc ó≤a
ájô¶ædG º°SÉH â`àôYo ájô¶f »gh ;äGÈ``àîŸG ‘ ¬à∏KÉ‡ øμÁ ’ …ƒ``«M
å«M ,√òg ájƒ«◊G ájô¶f â°†MO ô∏gƒa áHôŒ ¿CG ’EG ,vitalism á``jƒ«◊G
ô∏gƒa π°UƒJh .∫OÉÑà∏d á∏HÉb ájƒ°†©dG ÒZh ájƒ°†©dG äÉjhÉª«μdG ¿CG âÑKCG
º°ùL ¿EG πH ,AÉ«ª«μdG º∏©H Ék ≤«Kh Ék WÉÑJQG §ÑJôe AÉ«MC’G º∏Y ¿CG ¤EG ∂``dòH
É¡°†©H ™e π``YÉØàJ á«FÉ«ª«c OGƒ``Ã áÄ∏à‡ áÑ«≤ëH ¿ƒ``μj Ée ¬Ñ°TCG ¿É``°ùfE’G
.ìhQh π≤Yh ¿Éæ«Yh ¿ÓLQh ¿ÉYGQP É¡«a ájhÉM âfÉc ƒd Éªc ,Ék °†©H
ójó÷G Ωƒ¡ØŸG Gòg ΩAÓàj ¿CG øe óH ’ ¿Éc ,ájƒ«◊G ájô¶f QÉ°ùëfG ™`èh
π¡a ,äGÈàîŸG ‘ ájƒ«◊G äÉÑcôŸG ™«æ°üJ ¿ÉμeE’ÉH ¿Éc GPEÉa .Ö£dG ™e
AÉ«MC’Gh AÉ«ª«μdG âfÉc GPEGh ?á«◊G º°ù÷G Iõ¡LCG πNGO πª©J ¿CG ™«£à°ùJ
≈∏Y ôKDƒj ¿CG IQhQÉb ‘ ≥∏s flo A…õ÷ øμÁ π¡a ,IQƒ°üdG √ò¡H ∫OÉÑà∏d á∏HÉb
?»M øFÉμd á«∏NGódG äÓYÉØàdG
¿CG ¬«fhÉ©eh √ò«eÓJ Ió``YÉ°ùÃ ∫hÉM óbh ,Ék Ñ«ÑW ¬°ùØf ô∏gƒa ¿Éc ó``≤d
á«YÉæ£°U’G ¬JÉÄjõL ¿CG ’EG ,Ö£dG ⁄ÉY ‘ πNó«d AÉ«ª«μdG ⁄ÉY øe êôîj
áLÉëH âfÉc »àdG AÉ«ª«μdG äÉHÉ°ùëH áfQÉ≤e ,kGóL á£«°ùH ∫GõJ Ée âfÉc
.á«◊G ÉjÓÿG ‘ πNóàdG øe øμªààd kGó«≤©J ÌcCG äÉÄjõL ¤EG
å«M ,π©ØdÉH IOƒ``Lƒe âfÉc áÑ©°ûàŸG á``«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ∂``∏J ¿CG ó``«H
»μdh .OGƒŸG ∂∏àH áÄ∏à‡ äQƒØμfGôa ‘ ÆÉ``Ñ°UC’G ™fÉ°üe πeÉ©e â``fÉc
IQÉjõH ô∏gƒa ΩÉb ,AÉ«ª«μdGh AÉ«MC’G »ª∏Y ÚH §Hôj öùL AÉæH øe ø``μªàj
π°UƒàdG ¬JòeÓJ ’h ƒg ™£à°ùj ⁄ ¬fCG ’EG ,äQƒ``ØμfGôa πeÉ©e ¤EG IÒ``°üb
äÉYƒªéŸG ∂∏J ¿EÉa ,∂dP øe ºZôdG ≈∏Yh .Éª¡æ«H §HôJ á«FÉ¡f ábÓY ¤EG
158
è«°ùædG »«FÉ«ª«c π`èÉ©e ‘ ±ƒaôdG ¥ƒa IÉ≤∏ŸG äÉ``Äjõ÷G øe á``ªî°†dG
.Ö£dG ∫É› ‘ áeOÉb IQƒãH öûÑo
q J âfÉc ¿ÉŸC’G
ttt
¿ƒμJ »μd É``jQƒ«dG ≈∏Y ô∏gƒa á``HôŒ ó©H á∏eÉc á``æ°S ¿ƒ°ùªN äô`è
ΩÉY ‘h .á«◊G ÉjÓÿGh ÆÉÑ°UC’G ™``fÉ°üe äÉéàæe ÚH ájOÉe ábÓY ∑É``æg
,Paul Ehrlich ï``«dôjEG ∫ƒH ìÎ``bG ,,Leipzig ≠``jõp Ñpr «dn Ió``∏H ‘h ,1878
OGóYEG ≈∏Y πª©jh Ék eÉY øjöûYh Ék ©HQCG ô``ª©dG øe ≠∏Ñj …òdG Ö£dG Ö``dÉW
¢†©H ≠Ñ°üd ¬JÉ≤à°ûeh Ú∏«fC’Éc ¢ùHÓŸG ÆÉÑ°UCG Ωóîà°ùJ ¿CG ;á«ª∏Y ádÉ°SQ
É¡àjDhQ ¿ƒμàd áé°ùfC’G ≠Ñ°U ºàj ¿CG ¬∏eCÉj Ée πc ¿Éch .äÉfGƒ«◊G áé°ùfCG
πeÉY øμJ ⁄ äÉ``¨Ñ°üdG ¿CG ƒg ¬à°ûgO QÉ``KCG Ée øμd ,ô¡éŸG â– π``°†aCG
É¡æ«©H ÉjÓÿG øe Ak GõLCG Ú∏«fC’G äÉ≤à°ûe âaó¡à°SG å«M ,Ék «FGƒ°ûY øjƒ∏J
hóÑàd ,¢SÉ°ùe ¿hO iô``NC’G AGõLC’G âcôJ ÚM ‘ ,É¡æjƒ∏J ∫Ó``N øe
πNGO ICÉÑîŸG á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ÚH ≥jôØàdG øe âæμ“ ób É¡fCÉch ÆÉ``Ñ°UC’G
.ôNB’G ¢†©ÑdG øY π°üØæJh É¡°†©ÑH π°üààd ÉjÓÿG
ô¶f á«∏ÿGh á``¨Ñ°üdG Ú``H πYÉØàdG Gò``g ‘ äÉÄjõ÷G á``«°UÉN â``HòL
äôHhQ ™e ¬∏ªY AÉ``æKCG ï«dôjEG ∞°ûàcG ,1882 ΩÉ``Y ‘h ..Ió``°ûH ï``«dôjEG
IôŸG √òg ≥``∏©àJ âfÉch ,Ió``jóL á«FÉ«ª«c á``¨Ñ°U Robert Koch ñƒ``c
ñƒc ∞°ûàcG »``àdG á«◊G äÉ``æFÉμdG »``gh ;mycobacteria äGô``£ØàŸÉH
¿CG ¤EG Ék °†jCG ï``«dôjEG π°UƒJ ,ΩGƒYCG Ió``Y ó©Hh .π°ùdG AGO ‘ á``ÑÑ°ùàŸG É``¡fCG
ó«≤Jh ≥«©J IOÉ°†e Ék eƒª°S èàæoJ Ωƒª°ùdG øe áæ«©e ´GƒfCÉH äÉfGƒ«◊G ø``≤M
.(IOÉ°†ŸG ΩÉ°ùLC’ÉH ∂dP ó©H ±ôYo Ée ƒgh) ,á«dÉY IAÉØμH Ωƒª°ùdG √ò``g
159
k °üe ¿É°ü◊G ΩO øe ¢ü∏îà°ùj ¿CG Ék °†jCG ï«dôjEG ´É``£à°SG

º°S á¡LGƒŸ Ék jƒb Ó
‘ ∫É°üeC’G äGQÉ``ÑàNGh çƒëH ó¡©e ¤EG ∂``dP ó©H π≤àfGh .É``jÒàØjódG
π≤àfG ºK ,IÒÑc äÉ«ªμH π°üŸG ∂dP Ò°†– ≈∏Y πª©«d Steglitz õà∏é«à°S
.¢UÉÿG ¬∏ª©e º«≤«d äQƒØμfGôa ¤EG ∂dP ó©H
,¬àYÉæb ¤EG Ék ``ªFGO ™Lôj ¿Éc ,É``«Lƒdƒ«ÑdG ⁄É``Y ‘ ï«dôjEG ≥``ª©J ™`èh
™ªL ≈∏Y πª©J »``àdG äÉÄjõ÷ÉH è©j »``Lƒdƒ«ÑdG ¿ƒμdG ¿CG iô``j å«M
áeÉ°ùdG OGƒŸÉa .§``≤a óMGh ìÉàØŸ ¬ª«ª°üJ ºàj …òdG π``Ø≤dÉc ,É¡d ¿Gô``bCG
øe áæ«©e Ak GõLCG ¿ƒ∏J ÆÉ``Ñ°UC’Gh ,Ék ≤«Kh Ék WÉÑJQG Ωƒª°ùdG äGOÉ``°†Ã §ÑJôJ
º«KGô÷G øe IóMGh á∏«°üa õ``«“ ¿CG á«FÉ«ª«μdG ÆÉÑ°UCÓd ¿Éc Éªc ,É``jÓÿG
¬Ñ°TCG √ô¶f ‘ íÑ°UCG É«Lƒdƒ«ÑdG º∏Y ¿CG ÉÃh .äÉHhôμ«ŸG øe §«∏N ÚH øe
Ée GPEG çóëj ób …òdG Ée ï«dôjEG ∫AÉ°ùJ ,á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG ÚH ≥aGƒJ áÑ©∏H
,á«fGƒ«◊G ÉjÓÿGh á``jÒàμÑdG ÉjÓÿG ÚH õ««ªàdG á«FÉ«ª«c IOÉ`è âYÉ£à°SG
?iôNC’G ÉjÓÿÉH ¢SÉ°ùŸG ¿hO ájÒàμÑdG ÉjÓÿG ≈∏Y AÉ°†≤dG ºK øeh
k ``≤à°ùe ¿Éc É``ªæ«H á``∏«d äGPh
¤EG ÚdôH ‘ ô``“Dƒe øe kGó``FÉY QÉ``£≤dG Ó
:Ó k FÉb AÉª∏©dG øe ¬bÉaQ øe ÚæKG ≈``∏Y ¬Jôμa ï«dôjEG ¢VôY ,äQƒ``ØμfGôa
Ék ëLÉf Ék LÓY ¿ƒμJ á«YÉæ°U OGƒ``Ÿ π°UƒàdG øμªŸG øe ¬fCG ‹ ô£N ó``≤d)
.¢VGôYC’G øe ¢Vôn ©n d äÉæμ°ùe Oô› ¿ƒμJ ¿CG ’ ,É¡æ«©H ¢VGôeC’ ’k É©ah
äÉHhôμ«ŸG Ò`èóàd Ik ö``TÉÑe ¬LƒàJ ¿CG É``¡æμÁ á«LÓ©dG äÉ``ÑcôŸG √ò``g
∂dP øμd ,ó``©H øY Ak GôLEG ¢``ù«d ¬fCG …CG ;¢``VôŸG çGóMEG ø``Y á``dhDƒ°ùŸG
;äÉ«∏«Ø£dÉH á°UÉN á``bÓY ¬d »FÉ«ª«μdG ÖcôŸG ¿Éc GPEG §``≤a çó``ë«°S
.(É¡©e áØdCG ábÓY
160
∂∏J âëÑ°UCG ÚM ‘ ,ΩƒædG ¤EG QÉ£≤dG ÜÉcQ ó∏N åjó◊G ∂dP ó``©H
’CG ;Ö£dG ⁄ÉY ‘ QÉμaC’G º``gCG øe QÉ£≤dG áHôY ‘ âKóM »àdG á``°ûbÉæŸG
º°ù÷G êÓ©d É¡æ«©H á«FÉ«ª«c OGƒe ΩGóîà°SG …CG ,(»FÉ«ª«μdG êÓ©dG) »gh
.á∏«∏dG ∂∏J ∞°üàæe ‘ äódho »àdG IôμØdG »gh ,ÜÉ°üŸG
ÆÉÑ°UC’G á``YÉæ°U π``≤©e ‘ (á«LÓ©dG OGƒ``ŸG) ø``Y ¬ãëH ï``«dôjEG CGó``H
ΩÉbh .á«dhC’G á``«Lƒdƒ«ÑdG ¬``HQÉŒ ‘ áª¡e èFÉàf â``àÑKCG »àdG á``«FÉ«ª«μdG
∫É› ‘ kGQÉgORG äQƒ``ØμfGôa ™fÉ°üe ÌcCG ø`è Ék Ñjôb ¿ƒμ«d ¬∏ª©e π``≤æH
á«FÉ«ª«μdG ÆÉ``Ñ°UC’G OGƒ`è ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ø`è øμªàj å``«M ,ÆÉ``Ñ°UC’G
øe á∏°ù∏°ùH ΩÉ``«≤dG ‘ ï«dôjEG ´öTh .ádƒ¡°ùH É``¡LÉàëj »àdG É``¡JÉ≤à°ûeh
ÉgÒKCÉJ áaô©Ÿ ¬jód áMÉàe âfÉc »àdG á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ±’BG ≈∏Y ÜQÉéàdG
.äÉfGƒ«◊G ≈∏Y »Lƒdƒ«ÑdG
ttt
;äÉHhôμ«ª∏d IOÉ``°†ŸG á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG QÉ«àNGh á``©HÉàe ‘ ï«dôjEG CGó``H
ÉjÓÿG ™e èeóæJ ¿CG É¡æμÁ á«FÉ«ª«μdG ÆÉ``Ñ°UC’G ¿CÉH º∏Y ≈∏Y ¿Éc å``«M
(…ófƒL Éeƒ°SƒfÉÑjôJ) π«Ø£H Ö``fGQC’Gh ¿GôÄØdG ø≤ëH CGóÑa .á``«Hhôμ«ŸG
∂∏J ø≤ëH ΩÉb ºK ,ΩƒædG ¢Vôe ‘ ÖÑ°ùàj …ò``dG Trypanosoma gondii
…CG iód ¿Éc GPEG É`è Oóëj ¿CG π``LCG øe ájƒfÉK ájhÉª«c OGƒ``Ã äÉ``fGƒ«◊G
ÜQÉéàdG øe äÉ``ÄŸG ó©Hh .áHÉ°UE’G ±É``≤jEG ≈∏Y IQó≤dG OGƒ``ŸG ∂∏J ø`è
≥à°ûe ƒgh ,…ƒ«M OÉ``°†e ∫hCG ¤EG √ƒfhÉ©eh ï«dôjEG π``°UƒJ ,á``«FÉ«ª«μdG
º°S’ ¿Éch ,(ó``jQ ¿ÉÑjGôJ) º°SG ï«dôjEG ¬``«∏Y ≥∏WCG ôªMCG ¿ƒd ¬``d »¨Ñ°U
.Ö£dG ïjQÉJ ‘ πeÉc ¿ô≤d áª°üH …ƒ«◊G OÉ°†ŸG ∂dP
161
øe ¬d ö``üM ’ Oó©H ï``«dôjEG êôN ,±É``°ûàc’G ∂``dòH √QÉ¡ÑfG ™`èh

AÉ«ª«μdG ∫É``› ‘ á©°SÉ°T ¥É`àBG ¬eÉeCG â``ëàØfGh ,á``«FÉ«ª«μdG ÜQÉ``éàdG
á«JGP ó``YGƒ≤d ™``°VÉN ⁄É``Yh Iõ``«‡ ¢``üFÉ°üN äGP äÉ``ÄjõL ;á``jƒ«◊G
,ádÉ©a ÒbÉ≤Y ¤EG á«dhCG OGƒe Oô› øe äÉÑcôŸG ¢``†©H âdƒ–h .¢ù°ùëàdG
ÒZ äÉÄjõL íÑ°üàd ádÉ©a äGQÉ``≤Y É¡fƒc øe ôNB’G ¢†©ÑdG ™LGôJ É``ªæ«H
hCG IQGôŸG ‘ ™ªéàj ôNB’G ¢``†©ÑdGh ,∫ƒÑdG ‘ RôØj É¡°†©H ¿Éch .á``©aÉf
,ΩÉjCG Ió©d Ée ¿Gƒ«M π``NGO ≈≤Ñj ¿CG A…õ÷ øμª«a .ΩódG ‘ Ék ©jöS ö``ûàæj
äGQòdG øe π«∏b Oó``Y ‘ ¬æY ∞∏àîj …òdGh- »``FÉ«ª«μdG ¬``¡«Ñ°T ¿CG ’EG
.≥FÉbO ∫ÓN º°ù÷G øe Ék eÉ“ »Øàîj ób -á«°SÉ°SC’G
Ö£∏d ó°TÉM ô“Dƒe ‘ ï«dôjEG ø∏YCG ,1910 ΩÉY πjôHCG øe öûY ™°SÉàdG ‘h
A…õ÷ ¬aÉ°ûàcG øY Wiesbaden øjOÉÑ°ù«a á``æjóe ‘ º«bCG …òdGh »æWÉÑdG
ÖcôŸG) º°SG π``ªM …òdG ójó÷G QÉ``≤©∏d ¿Éch .¢UÉN ™``HÉW ¬d ó``jóL
…òdG Treponema pallidum áÑMÉ°ûdG á«Ñdƒ∏dG Ühôμ«e √ÉŒ á«dÉ©a (606
‘ ÉHhQhCG ‘ ∫ó``L QÉãe ¿Éc …òdG …ôgõdG ¢``VôÃ áHÉ°UE’G ‘ Ö``Ñ°ùàj
QÉ≤Y Qƒ¡X ¿CG Ék cQó`è ï«dôjEG ¿Éch .öûY øeÉãdG ¿ô≤dG ø`è âbƒdG ∂dP
kGó©à°ùe ¿Éc ó≤a Gò``d ,¬dƒM ¢TÉ≤ædG øe ÒãμdG Ò``ã«°S ¢VôŸG Gò¡d OÉ``°†e
‘ ≈°VôŸG ≈∏Y Ö``côŸG ∂dP QÉÑàNÉH kGö``S ΩÉb ¬fEG å«M ;∂dP á``¡HÉéŸ
¢†©H ≈∏Y √QÉ``ÑàNG IOÉYEÉH ΩÉ``b ºK ,êÒÑ°SÎH â``fÉ°S ≈Ø°ûà°ùe á``ëæLCG
âÑKCGh ,êÈjóLÉe ≈Ø°ûà°ùe ‘ »Ñ°ü©dG …ôgõdG AGóH ÚHÉ°üŸG øe ≈°VôŸG
ácöT øe πjƒªàH √DhÉ°ûfEG ºàj ºî°V ™æ°üe ∑Éæg ¿Éch .kGôgÉH Ék MÉ‚ QÉ≤©dG
Gòg ™«æ°üàd Hoechst Chemical Works á``«FÉ«ª«μdG ∫ÉªYCÓd â``°ùcƒg
162
.Ék jQÉŒ ¬éjhôJh QÉ≤©dG
¿É°SQÉØdÉ°S QÉ≤©H ó©H Éª«a √Éª°SCG …òdG √QÉ≤Yh ï«dôjEG äÉMÉ‚ âàÑKCG ó≤d
¿CG - (¢`ÙÓÿG) »``æ©J »``àdGh salvation á``ª∏c ¤EG á``Ñ°ùf- Salvarsan
,Ö°SÉæŸG A…õ÷ÉH É¡à¡HÉ› QÉ``¶àfG ‘ á«°Vôe ∫ÉØbCG ’EG »g É`è ¢VGôeC’G
≥∏£j ï«dôjEG ¿Éch .¬eÉeCG iôNC’G ¢VGôeC’G á¡HÉ› ¢Uôa äójGõJ ∂dòdh
πà≤J äÉ≤∏£dG ∂``∏J ¿EG å«M ,(ájôë°ùdG äÉ``≤∏£dG) º°SG √Ò``bÉ≤Y ≈``∏Y
.ΩGQhC’G º∏Y ‘ ió°U ó©H Éª«a º°S’G ∂dòd ¿Éch ,ôë°ùdG πãe á«∏YÉØH
ttt
ƒgh ’CG ;ô``NBG ±óg ï«dôjEG É¡Ñ«cÎH ΩÉ``b »àdG ÒbÉ≤©dG ∂``∏àd í``Ñ°UCGh
¿Gó©j trypanosomiasis äÉ«ps Ñ≤n ãr Ÿp G AGOh …ôgõdG ¢Vôªa .¿ÉWöùdG ¢Vôe
á«∏ÿG :ÒNC’G ¬`àóg øe A§ÑHh ÜÎ≤j ï``«dôjEG ¿Éch ,ÚjÒàμH Ú``°Vôe
øe ójó©dG ‘ Ék ``bô¨à°ùe ï«dôjEG ¿Éc ,1908h 1904 »`èÉY Ú``Hh .á``ã«ÑÿG
ÉÃ Ék æ«©à°ùe ,¿ÉWöù∏d OÉ°†e QÉ≤Y ¤EG ∫ƒ``°UƒdG πLCG øe á∏°üØŸG ™jQÉ°ûŸG
ó«eC’G áHôŒ ≈``∏Y ∞μY å«M ,á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG øe πFÉg ºc øe ¬``jód
,∫ƒëμdGh ó«ehÈdGh ï«fQõdG ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,É``Ø∏°ùdG äÉ≤à°ûeh Ú∏«fC’Gh
o ,Ék ©Øf óŒ
ºq °ùdÉa p ⁄ OGƒŸG ∂∏J øe Ék jCG ¿CG ’EG .á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ≈∏Y AÉ``°†≤∏d
ÉgÒZ ≈∏Y »°†≤«d Ék °†jCG óàÁ ¿Éc á«fÉWöùdG á``«∏ÿG ≈∏Y »°†≤j ¿Éc …òdG
,áÑ«éY iôNCG á«é«JGÎ°SEG ¤EG CÉ÷ ,π«◊G ¬à«YCG ¿CG ó©Hh .á«©«Ñ£dG ÉjÓÿG øe
É¡àZhGôe hCG ,äÉjò¨ŸG øe á«fÉWöùdG ΩGQhC’G ÉjÓN ¿ÉeôM ¤EG óªY å«M
∫É©a QÉ≤Y øY åëÑdG ¿CG ó``«H .áYOÉN äÉÄjõL ΩGóîà°SÉH É¡«∏Y AÉ``°†≤∏d
ÉeEG á«Ñ£dG ¬JGQÉ≤Y âfÉc å«M ,kGôªãe øμj ⁄ á«fÉWöùdG á«∏ÿG õ««“ ™«£à°ùj
163
.á«fÉWöùdG ÉjÓÿG õ««“ ™«£à°ùJ ’ ÉeEGh kGóL áØ«©°V

áØdC’G) ájô¶f ¬aÉ°ûàc’ πHƒf IõFÉL ï«dôjEG íHQ ¿CG ó©Hh ,1908 ΩÉ``Y ‘
á°ù∏L ¤EG Kaiser Wilhelm º∏«¡∏«a öü«≤dG É«fÉŸCG QƒWGÈeEG √ÉYO ,(á«YƒædG
¢VGôYCG É¡dh ¬HÉàæJ á«°Vôe ¢ShÉ°Sh ¿CÉ°ûH É¡«a √Ò°ûà°ùj ,√öüb ‘ á``°UÉN
¤EG π°UƒJ ób ï«dôjEG ¿Éc Ée GPEG ±ô©j ¿CG ójôj ¿Éc Gòdh .á«∏«îJ hCG á«≤«≤M
.á«fÉWöùdG ÉjÓî∏d OÉ°†e QÉ≤Y
á«fÉWöùdG á«∏ÿG ¿CG Ék ë°Vƒe ,∫GDƒ°ùdG øY áHÉLE’G ÖæŒ ï«dôjEG ∫hÉ``Mh
óªà©J ,πHÉ≤ŸG ‘ .ájÒàμH á«∏N É¡fƒc øY Ék ``Ø∏àfl Ék aóg π°UC’G ‘ âfÉc
ób á«FÉ«ª«μdG ï«dôjEG OGƒ`è âfÉch .±ÓàN’G ≈∏Y á«YƒædG áØdC’G á``jô¶f
âfÉc ájÒàμÑdG äÉÁõfE’G ¿C’ É``jÒàμÑdG ≈∏Y AÉ°†≤dG øe ìÉéæHh â``æμ“
¿EÉa ,¿ÉWöù∏d áÑ°ùædÉH ÉeCG .ájöûÑdG äÉ``ÁõfE’G øY Ék jQòL Ék aÓàNG ∞``∏àîJ
kGôeCG ¤hC’G ±Gó¡à°SG øe π©L á«©«Ñ£dG á``«∏ÿG ™e á«fÉWöùdG á«∏ÿG ¬``HÉ°ûJ
.π«ëà°ùe ¬Ñ°T
k eCÉàe √ÉŒ’G ∂``dP ï«dôjEG ∂``∏°Sh
á≤«ªY Iôμa âfÉc ∂``∏J ¿EG å«M ,Ó
¿Éc ,á«©«Ñ£dG ÒZ á«∏ÿG ±Gó¡à°SG ºàj »μ∏a .∫hC’G É``gQƒW ‘ âdGR Ée
Oƒ≤Y ó©H iôNCG Iôe OÉY ºK øeh .á«©«Ñ£dG á``«∏ÿG IôØ°T ∂a ºàj ¿CG Ék `èGõd
ICÉÑîŸG ájƒ«◊G äGôØ°ûdG ∂Ø«d ,á«YƒædG á``jô¶f ¤EG Ú∏«fCÓd ¬eGóîà°SG øe
Ωó©`H ¢ùMCGh √QÉμaCG πc óØæà°SG ób ¬fCG ï«dôjE’ GóH ÉŸh .á«M á``«∏N πc ‘
.É¡FÉ¡fEG ¤EG ô£°VG ,öü«≤dG ™e á°ù∏÷G ∂∏J ‘ ìÉ«JQG
ttt
AGôL ¬H q⁄CG ób ¿Éc Ée Ék ÑdÉZ …òdG ,π°ùdG AGóH ï«dôjEG Ö«°UCG 1915 ΩÉY ‘
164
áahô©ŸG êÈeƒg OÉ``H Ió∏H ‘ êÓ©∏d Ö``gPh .(ñƒc) πeÉ©e ‘ ¬``∏ªY
≈∏Y π£J âfÉc »``àdG ¬àaôZ øeh .á``«LÓ©dG ÊƒHôμdG í``∏ŸG äÉ`èÉªëH
Üô◊G ‘ √OÓH ¬«dEG âdBG É`è IQGôÃh ¬«æ«©H ™HÉàj ¿Éc ,¬eÉeCG í``«°ùa π``¡°S
≈∏Y ∫ƒ°üë∏d Ée Ék eƒj √PÓe âfÉc »àdG ÆÉÑ°UC’G ™fÉ°üªa .¤hC’G á«ŸÉ©dG
¤EG ¿B’G âdƒ– ,á«LÓ©dG ÒbÉ≤©dG Ö«côJ ‘ áeóîà°ùŸG á«FÉ«ª«μdG √OGƒe
ΩGóîà°SG ¤EG ó©H Éª«a Oƒ≤à°S »àdG á``«FÉ«ª«μdG OGƒŸG êÉàfE’ áªî°V ø``cÉeCG
k FÉ°S kGójó– áeÉ°ùdG äGRÉ¨dG ∂∏J óMCG ¿Éch .Ühô◊G ‘ äGRÉ¨dG
Ék YP’ Ó
¢†eÉM ™e ∫ƒμ«∏éjGOƒ«ãdG Öjòe πYÉØJ ≥jôW ø``Y ¬LÉàfEG ºàj ¬d ¿ƒd ’
¿ƒμj Ée ¬Ñ°TCGh Iõ«‡ RÉ``¨dG ∂dP áëFGQ âfÉch .»∏¨ŸG ∂``jQƒ∏chQó«¡dG
.∫OôÿG RÉ¨H ó©H Éª«a ±ôY …òdGh ,¥hôëŸG ΩƒãdG hCG ∫OôÿÉH
ó©H ,ÜÉÑ°†dG áØ«ãc á∏«d âfÉch ,1917 ΩÉY ƒ«dƒj øe öûY ÊÉãdG á∏«d ‘
Iõcôªàe âfÉc »àdG- ájõ«∏‚E’G äGƒ≤dG â°Vô©J ,ï«dôjEG IÉah øe Ú`èÉY
»àdG á«©aóŸG ∞FGòb ø`è πHGƒd -Éμ«é∏H ‘ ¢ùjÈjEG Ió``∏H øe Ék Ñjôb É``¡à∏«d
…òdG πFÉ°ùdG ôîÑJ É`è ¿ÉYöSh ,ôØ°UCG Ò¨°U Ö``«∏°U QÉ©°T πª– â``fÉc
ö†NC’G ¿ÉNódG ø`è áμ«ª°S áHÉë°S πμ``°û«d ¬∏ª– π``HÉæ≤dG ∂∏J â``fÉc
π°üàd AGƒ¡dG È``Y öûàfGh ,Oƒæ÷G ó``MCG ∞°Uh óM ≈∏Y ,Iô``Ø°ü∏d π``FÉŸG
¥OÉæÿG ‘ øjõcôªàŸG Oƒæ÷G ±ƒfCG ¤EG ,∫OôÿG áëFGQ ¬Ñ°ûJ »àdG ,¬àëFGQ
øe Ú©∏g ,Ió°ûH ¿ƒ``∏©°ùj ºgh É¡æe Üô``¡dG ≈∏Y ºgÈŒh ,äÉ``æμãdGh
•É£ŸGh ó∏÷G ‘ ∫OôÿG RÉZ π¨∏¨J ó≤d .º¡dƒM Ék JGƒeCG Gƒ£≤°S øe ô``¶æe
ácô©ŸG ¢VQCG ¥ƒa ΩÉjC’ áeÉ°S áHÉë°S â«≤Hh ,¢ùHÓŸG áé°ùfCG ‘ π``∏îJh
á∏«∏dG ∂∏J »Øa .á¡jôμdG ∫OôÿG áëFGôH ¿ƒMƒØj ≈∏à≤dG íÑ°UCG ≈àM ∂∏J
165
ΩÉ©dG ∂dP ‘h .∫OôÿG RÉ¨H øjôKCÉàe …óæL »``ØdCG øe ÌcCG »°†ob ÉgóMh
.≈∏à≤dG øe ±’B’G äÉÄe RÉ¨dG ∂dP ∞∏q N ,√óMh
πãªàJ »àdGh- »``æ«LhÎædG ∫Oô``ÿG RÉ¨d ióŸG IÒ``°üb QÉKB’G â``fÉch
áHÉ°UE’Gh ó∏÷G ¥GÎ``MG ™e ,»°ùØæàdG RÉ¡÷G ‘ äÉØYÉ°†e çhó``M ‘
Ió«©H RÉ¨dG QÉKBG ¿CG á``LQód áÑ«gQ -≈ª©dÉH áHÉ°UE’G ¤EG á`àÉ°VEG äÉMô≤àH
Edward and QÉÑehôc Ú``∏«gh OQGhOEG ΩÉb ≈àM ,IÎØd É``¡∏gÉŒ ” ió``ŸG
-¢VGôeC’G º∏Y ‘ ¿É«°UÉ°üàNG ¿É``«μjôeCG É``ªgh- Helen Krumbhaar
áæjóe ∞°üb ó©H IÉéædG øe Gƒæμ“ ø‡ Oƒæ÷G âHÉ°UCG »``àdG QÉKB’G π«∏ëàH
ÖjôZ ôeCG øe ¿ƒfÉ©j ÚLÉædG ¿CG ¿É«°UÉ°üàN’G óLh ó≤d .Ypres ¢``SÈjEG
âfÉc ΩódG øjƒμJ øY ádhDƒ°ùŸG ÉjÓÿG ¿EG å«M ,º¡eÉ¶Y ´É``îf ÜÉ°UCG
øeh .í°VGh πμ°ûH ±õæào °SG ób º¶©dG ´Éîf ¿Éc ºK øeh ,Ék eÉ“ âØL ób
,Iôe ô¡°ûdG ‘ Ωó``∏d π≤f á«∏ªY ¤EG ¿ƒLÉàëj ¿ƒ``LÉædG ∂ÄdhCG ¿Éc ,º``K
ÉjÓN OGóYCG âfÉc Ée IOÉYh .¢VGôeC’G ∫É≤àf’ á°Vô©e ºgOÉ°ùLCG âfÉch
.¢VÎØŸG Oó©dG øe πbCG º¡jód AÉ°†«ÑdG ΩódG
á°ü≤dG ∂∏J âàØd ,áÑYôŸG Qƒ°üdG ∂``∏J ÒZ åjóM ⁄É©∏d øμj ⁄ É``ªæ«Hh
∂∏J ¿EÉa ,áeÉ°S É¡fƒc øe ºZôdG ≈∏©a .¿É``WöùdG êÓY AÉÑWCG ¢†©H √É``ÑàfG
OóY ≈∏Y AÉ°†≤dG øe âæμ“h §≤a º¶©dG ´Éîf âaó¡à°SG á«FÉ«ª«μdG IOÉŸG
‘ ÉHhQhCG øμd .á«Yƒf áØdCG É¡jód á«FÉ«ª«c IOÉe íÑ°üàd ,ÉjÓÿG øe Ohó``fi
¿GƒNC’G öûf .áÑYôŸG Üô◊G ¢ü°üb ÒZ É¡∏¨°ûj Ée áªK øμj ⁄ 1919 ΩÉ``Y
íÑ°UCGh »°ùfo Ée ¿ÉYöSh
o ,á«fÉãdG áLQódG øe á«ÑW á∏› ‘ Éª¡ãëH QÉÑehôc
.Üô◊G AÉæKCG ¿É«°ùædG »W
166
á«FÉ«ª«c OGƒe ≈∏Y º¡JGQÉÑàNG Ghôé«d º¡∏eÉ©e ¤EG Üô◊G ƒ«FÉ«ª«c OÉY
ó°üb …òdG âbƒdG ‘ ,iôNCG á«HôM ∑QÉ©e ‘ É¡eGóîà°SG ø``μÁ IójóL
.á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ø`è º¡àdÉ°V øY Ék ãëH iôNCG øcÉeCG ï``«dôjEG ƒfhÉ©e ¬``«a
ÉjÓÿG øe º°ù÷G ¢ü∏îj ¿CG ¬fCÉ°T øe …ôë°S QÉ≤Y øY ¿ƒãëÑj GƒfÉc ó≤d
≈ª©dÉH Ék HÉ°üe ;â«e ∞°üf ¬H Ö«°UCG øe ∑Îj ΩÉ°S RÉZ øY ’ ,á«fÉWöùdG
áë∏°SC’G ‘ º¡JÉ°UÉ°UQ ∫Éª©à°SG GóH ó≤d .øeõŸG ΩódG ô≤ah äÉ``gƒ°ûàdGh
.ï«dôjEG º∏◊ Ék ¡jƒ°ûJh á«YƒædG áØdC’G ájô¶æd Ék bGÎNG ∂∏J ájhÉª«μdG
167
<= >!? @"A$

?§«∏ÿG ∂dP áHôŒ íéæJ ⁄ ƒd GPÉe
?kÉª°S âfÉc ƒd GPÉe
,6
AE>A RQN {M@P>L
.(á«MöùŸG ÚeÎëŸG ∫ÉLôdG πc ∑Îj ≈àM ∫hC’G π°üØdG ‘ AGƒLC’G ºª°ùæ°S)

1977 _ !% I!1

_ ¦ T5 I +z
6
James Watson
¢SOÉ°ùdG ¿ô``≤dG AÉÑWCG óMCG- Paracelsus ¢``Sƒ°ù∏«°SGQÉH Ö``«Ñ£dG ¿Éc

…hÉª«μdG êÓ©dG ó``Lhh .»ØN º°S ¬fCG ≈∏Y QÉ``≤Y πc ¤EG ô¶æj -ö``ûY
k °UCG ¿ÉWöù∏d
º°S πc ¿CG ƒgh ’CG ,ájô¶ædG ∂∏àd ¢ùcÉ©ŸG ≥£æŸG ‘ Ék æeÉc Ó
.Ék «Øîàe kGQÉ≤Y ¿ƒμj ób
áæjóe ≈∏Y ∫Oô``ÿG RÉZ AÉ≤dEG ø`è Ék eÉY øjöûYh á``°ùªN øe ÌcCG ó``©H
ÜöS ≥∏q M ,1943 ΩÉY Èª°ùjO øe ÊÉãdG ‘ ójóëàdÉHh ,á«μ«é∏ÑdG ¢``SÈjEG
á«Hô◊G äÉLQÉÑdG øe IÒÑc áYƒª› ¥ƒa ÊÉŸC’G ƒ``÷G ìÓ°S äGôFÉW øe
ÜƒæL á©bGƒdG …QÉH áæjóe êQÉN ÅfGƒŸG óMCÉH á©HÉb âfÉc »àdG á«μjôeC’G
∂∏J ‘ ¿GÒædG â``Ñ°T Ée ¿ÉYöSh .∞FGò≤dG ø`è πHGƒH Égô£eCGh É``«dÉ£jEG
-John Harvey »``"QÉg ¿ƒL áæ«Ø°S »gh- ÉgGóMEG â``fÉc »àdG ø``Ø°ùdG
Ék fƒë°ûe ¿Éc …òdG ∫OôÿG RÉZ øe Ék æW Ú©Ñ°ùH É¡ªbÉW º∏Y ÒZ øe á∏ªfi
.ΩÉ°ùdG RÉ¨dG øe É¡àdƒªMh áæ«Ø°ùdG äôéØfG ºK øeh ,¬eGóîà°SG á«fÉμeE’
‘ ¿Éμ°ùdGh ¿hOÉ``«°üdG CGó``Hh .IôKDƒeh áàZÉÑe á``«fÉŸC’G IQÉ``¨dG âfÉc
168
Öë°S ”h ,πéØdGh ¥hôëŸG ΩƒãdÉH ¬Ñ°TCG áëFGQ øe ¿ƒμà°ûj AÉæ«ŸG á≤£æe
⁄C’G áªb ‘ ºgh äƒjõdÉH Úî£∏e √É``«ŸG øe ¿ÉÑ°ûdG Ú«μjôeC’G IQÉ``ëÑdG
…É°ûdG øe Ék °†©H ºgDhÉ£YEG ”h .á∏Ø≤eh á``îØàæe º¡æ«YCG âfÉch ,´õØdGh
ÚH øeh .ºgOÉ°ùLCÉH ÌcCG RÉ¨dG ≥°üdCG Ée ƒgh ,á«£ZC’G ¢``†©ÑH ºgÒKóJh
áYöùH RÉ¨dG öûàfGh .∫hC’G ´ƒÑ°SC’G ‘ 83 ‘ƒJ ºgPÉ≤fEG ” Ék ``°üî°T 617
øe Ék ØdCG ÜQÉ``≤j Ée äƒe ‘ ÖÑ°ùJh ,kGÒ``Ñc kGQÉeO Ék ``Ø∏u fl …QÉH AÉ``æ«e ‘
.IQÉ¨dG â∏J »àdG Qƒ¡°ûdG ∫ÓN AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG
êGôMEG Qó°üe -∑GòfBG ΩÓ``YE’G É¡Ø°Uh Éªc- …QÉH áKOÉM â``fÉc ó≤d
¤EG áYöùH ÚHÉ°üŸG IQÉëÑdGh Oƒæ÷G π≤f ”h .AÉØ∏◊G äGƒ≤d ójó°T »°SÉ«°S
äÉ«∏ª©H Gƒeƒ≤«d ájq öS ‘ ¿ƒ«YöûdG AÉÑWC’G π≤àfG Éªc ,IóëàŸG äÉ``j’ƒdG
¬ààÑKCG Ée ∂``∏J íjöûàdG äÉ«∏ªY äô``¡XCGh .Ú«fóŸG åãL ≈∏Y í``jöûàdG
∞°ü≤dG øe Gƒ‚ øjòdG AÉ``°ùædGh ∫ÉLôdG ¿CG ƒgh ;πÑb øe QÉÑehôc á``∏FÉY
‘ AÉ°†«ÑdG äÉjôμdG ΩGó©fG øe GƒfÉY ób ,º¡JÉHÉ°UEG AGôL
q ∂dP ó©H GƒJÉeh
.º¡jód ΩÉ¶©dG ´Éîf óØæào °SG Éªc ,º¡eO
äGRÉ¨dG ‘ ≥``«≤ëà∏d áã«ãM Oƒ``¡L ∫òH ¤EG á``KOÉ◊G ∂``∏J âYO ó``≤d
ájöS IóMh π«μ°ûJ ”h .Oƒ``æ÷G ≈∏Y É¡JGÒKCÉJh Ühô``◊G ‘ áeóîà°ùŸG
»Hô◊G ÖàμŸG ≥``jôW øY âÄ°ûfCG á«FÉ«ª«μdG Üô``◊G IóMh É¡«∏Y ≥``∏WCG
‘ áeóîà°ùŸG äGRÉ``¨dG á``°SGQO ≈``∏Y πª©J »``ª∏©dG ô``jƒ£àdGh å``ëÑ∏d
‘ áeÉ°ùdG äÉ``ÑcôŸG øe ójó©dÉH á``≤∏©àŸG çÉëHC’G äöûàfGh .Ühô``◊G
‘ ≥«≤ëàdG åëH πchCGo óbh .ádhódG iƒà°ùe ≈∏Y á«ãëÑdG õ``cGôŸG ∞∏àfl
¿ÉeOƒL ¢ùjƒd Éªgh ,π«j á©eÉL øe ÚŸÉY ¤EG »æ«LhÎædG ∫OôÿG á``«°†b
169
.Alfred Gilman ¿Éª∏«L ójôØdCGh Louis Goodman

≈∏Y ¬JQób ió`èh ∫OôÿG RÉ``Z ¢üFÉ°üîH Úªà¡e ¿É``ŸÉ©dG ø``μj ⁄h
á«fÉμeEG ƒgh ,QÉ``Ñehôc ÒKCÉàH Éª¡eÉªàgG Qó``≤H á«°ûZC’Gh ó``∏÷G ¥Gô``MEG
A»°ûd hCG ÒKCÉàdG Gò¡d øμÁ πg .AÉ``°†«ÑdG ΩódG äÉjôc ≈∏Y RÉ¨dG Gòg AÉ``°†b
äÉYôéHh äÉ«Ø°ûà°ùŸG ‘ á≤«bOh áªμfi IQƒ°üH Ωóîà°ùj ¿CG ¬``æe Öjôb
?áã«ÑÿG AÉ°†«ÑdG ΩódG äÉjôc ±Gó¡à°S’ ábóH IOƒ°Uôe á∏«∏b
Goodman ¿ÉeOƒLh Gilman ¿Éª∏«L CGóH ,IôμØdG ∂∏J GÈàîj »μdh
RÉ¨dG ∂dòH ¿Gô``ÄØdGh ÖfGQC’G ø≤ëH É`èÉ≤a .äÉfGƒ«◊G ≈``∏Y Éª¡à°SGQO
ΩódG øe Ék Ñjô≤J á«©«Ñ£dG AÉ``°†«ÑdG ΩódG äÉjôc âØàNG ºK øeh ,ó``jQƒdG ‘
óbh .á©°ûÑdG äGÒKCÉàdG ∂∏J ø`è …CG ‘ ÖÑ°ùàJ ¿CG ÒZ øe º¶©dG ´É``îfh
øjõcôe ¿É°ùfE’G ≈``∏Y Éª¡HQÉéàH Éeƒ≤j ¿CG ≈``∏Y èFÉàædG ∂∏J É``ª¡à©é°T
Ö«°üJ »àdG á«fÉWöùdG ΩGQhC’G »gh ;ájhÉØª«∏dG ΩGQhC’G ≈∏Y É``ª¡«ãëH ‘
èμ°Sóæ«d ±Éà°SƒL ´É``æbEG øe Éæμ“ ,1942 ΩÉ``Y ‘h .ájhÉØª«∏dG Oó``¨dG
áæeÉãdG ‘ á°†a ™fÉ°U èdÉ©j ¿CÉH ,Qó°ü∏d ìGôL ƒ``gh ,Gustaf Lindskog
á«dÉààe äÉYôL öûY Ék eóîà°ùe …hÉØª«d ΩQh øe ÊÉ©j √ôªY øe Ú©HQC’Gh
iôéào d øμJ ⁄ áHôéàdG ∂``∏J ¿CG øe ºZôdG ≈∏Yh .ójQƒdG ‘ ∫Oô``ÿG ø`è
‘ ∫É◊G ƒg Éªc ,¿É°ùfE’G »``Øa .ìÉéædÉH â∏∏μJ É¡fEÉa ,IóMGh Iô``Ÿ ’EG
Oó¨dG ¬H âØàNGh ,áHƒéYCÉH ΩQƒdG ºéM ∞«ØîJ øe QÉ≤©dG øμ“ q ,¿GôÄØdG
IôgÉ¶dG ∂∏J ¿ƒ«μ«æ«∏cE’G AÉ``ÑWC’G ∞°Uh ºK øeh .áîØàæe â``fÉc »àdG
,¿ÉWöù∏d Ö∏°üdG »LQÉÿG AÉ°û¨dG ¿CÉch ,ÊÉWöùdG ΩQƒ``∏d ∞«ØîJ É¡fCÉH
.Ék eÉ“ ÜGP ób ,Ék Ñjô≤J áæ°S »ØdCG òæe ¢Sƒ«æ«dÉL ¬Ø°Uh …òdG
170
áã«ÑÿG ΩGQhC’Éa ,äÉ°SÉμàfG É¡©ÑàJ ¿CGh óH’ ¿Éc áHÉéà°S’G ∂∏J ¿CG ó``«H
,ôHQÉa ™e çóM Éªc ,Ωƒé¡dG äOhÉYh iôNCG Iôe äóà°TG âægh »``àdG
âfÉc ájöùdG ¿C’h .IhGöV ÌcCG kGOó› äOÉY ºK É«ª«cƒ∏dG âØàNG å``«M
‘ IÎa ó©H ¬«dEG Ó°UƒJ Ée ¿Éª∏«Lh ¿ÉeOƒL öûf ,Üô◊G âbh É``ªgó«≤J
‘ ∂«dƒØdG OÉ°†e ∫ƒM ôHQÉa åëH Qƒ¡X øe ô¡°TCG IóY πÑb 1946 ΩÉ``Y
.áaÉë°üdG
ttt
RhQÉH πª©e ‘ kGójó–h ,π«j áæjóe øe ∫É«eC’G øe äÉÄe IóY ó©H ≈∏Yh
George õéæ°ûà«g êQƒL á``jƒ«◊G AÉ«ª«μdG ⁄ÉY ¿Éc ,∑Qƒjƒ«æH Ωƒ``μ∏jh
¿Éc GPEG Ée áaô©Ÿ πÑb …P øe ï«dôjEG É¡μ∏°S »àdG á``≤jô£dG ™Ñàj Hitchings
∂«dƒØdG OÉ°†e ¬©aO óbh .á«fÉWöùdG á«∏ÿG ≈``∏Y AÉ°†≤∏d Ée IQób A…õé∏d
É¡æμÁ á«¡jƒ“ äÉÄjõL Ö«côJ ≈∏Y õcôj ¿CG hGQÉHƒ°S Ó«j ¬«dEG π°UƒJ …òdG
‘ ±ó¡à°SG óbh .É``¡«∏Y »°†≤J ºK øeh ÉgòNCÉJ »``μd á«∏ÿG ´ó``îJ ¿CG
.RNA …RƒÑjôdG …hƒædG ¢†ª◊Gh DNA …hƒædG ¢†ª◊G ∞FÓ°S ájGóÑdG
É¡fCÉH ÉgƒØ°Uhh õ``éæ°ûà«g á≤jô£H Gƒ``fÉ¡à°SG Ú«ÁOÉcC’G AÉ``ª∏©dG ¿CG ó``«H
¿ƒ«ÁOÉcCG AÉª∏Y πHÉb ó≤d) :õéæ°ûà«g AÓ`èR óMCG ∫Éb Éªch .ó«°U á``∏MQ
πª©J ¿CG è°†ædG ΩóY øe ¬fCG GƒªYRh ,AGQOR’É``H á£°ûfC’G øe ´ƒædG ∂``dP
‘ á«aÉc á«°SÉ°SCG á«Ø∏N ¤EG OÉ``æà°SG ÒZ øe …hÉª«μdG êÓ©dG QÉÑàNG ≈``∏Y
ó¡°ûj ⁄ á≤«≤Mh .(ádó«°üdG º∏Yh AÉ°†YC’G ∞FÉXh º∏Yh ájƒ«◊G AÉ«ª«μdG
.¬«a ï«dôjEG πªY ¿CG òæe Ék eÉY 35 ÜQÉ≤j ÉŸ Ωó≤J …CG ∫ÉéŸG ∂dP
áμª°S ø``Y õéæ°ûà«¡d √ò``g ó«°üdG á``∏MQ â``°†î“ ,1944 ΩÉ``Y ‘h
171
§©Jp ⁄ »àdG ÉjÒàμÑdG áYGQR ¥ÉÑWCG øe ºcGÎŸG Oó©dG ºZQ ,IóMGh á«FÉ«ª«c
É¡ª°SG áHƒgƒe áHÉ°T áãMÉH ¤EG óæ°SCG ,ºK øeh .Ö≤Jôe QÉ≤Y ≈∏Y IQÉ°TEG …CG
Ék àæH OhôJÒL â``fÉc .¬JóYÉ°ùe áª¡e Gertrude Elion ¿ƒ``«dEG Ohô``JÒL
ôμØdG ‘ è°†ædG äÉeÓY É``¡«∏Y äô¡Xh ,É«fGƒà«d øe øjôLÉ¡e ø``jƒHC’
.AÉ«ª«μdG ⁄É``Y ‘ áaô©ª∏d á°û£©àe Ék ``ªFGO âfÉch ,ô``¨°üdG òæe »``ª∏©dG
∑Qƒjƒ«f á©eÉL øe AÉ«ª«μdG ‘ Ò``à°ùLÉŸG áLQO ≈∏Y OhôJÒL â``∏°üM
á«©eÉ÷G πÑb Ée á∏Môª∏d Ωƒ``∏©dG ¢ùjQóJ ‘ πª©J âfÉch ,1941 ΩÉ``Y ‘
ºZQh .É``¡àdÉ°SQ çÉ``ëHCG ≈∏Y Ö``μæàd AÉ°ùŸG ‘ Oƒ``©J º``K QÉ``¡ædG AÉ``æKCG
,»ÁOÉcCG Èàfl ‘ á``ªFÓe áØ«Xh óŒ ⁄ É¡fEÉa ,É``¡JQÉ¡eh á«dÉ©dG É``¡JAÉØc
óMCG ‘ ™FÉ°†H áaöûªc πª©J ¿CG ,É¡WÉÑMEG ÖÑ°ùH ,∂dP øY ’k óH â``∏Ñbh
RôHCG øe ¿ƒμàd É¡≤jôW ‘ âfÉc ;¿ƒ«dEÉH õéæ°ûà«g ≈≤àdG É`èóæY .ôLÉàŸG
IõFÉL ≈∏Y π°üëà°S »``àdGh) É¡∏«L ‘ øjOóéŸG Ú«YÉæ°üdG Ú``«FÉ«ª«μdG
å«M ,∑Qƒjƒ«f ‘ ájòZC’G πeÉ©e óMCG ‘ πª©J âfÉc ,(ó``©H Éª«a πHƒf
…òdG ¢†«ÑdG QÉ``Ø°U ¿ƒ``dh äÓ∏îŸG ‘ á``°Vƒª◊G áÑ°ùf È``àîJ â``fÉc
.õ«fƒjÉŸG áYÉæ°U ‘ Ωóîà°ùj
AÉ«ª«μdG ⁄ÉY ¤EG õ``«fƒjÉŸGh äÓ∏îŸG IÉ«M ø`è ¿ƒ«dEG OhôJÒL â``Hôg
á«FÉ«ª«c OGƒe øY åëÑdG ‘ »``g äCGóH ,èæ«°ûà«g π©a Éªch .á``«≤«∏îàdG
É¡fCG ’EG .DNA ¢†ªM §«ÑãJ ∫Ó``N øe …ÒàμÑdG ƒªædG ∞bƒJ ¿CG É``¡æμÁ
Ék «FGƒ°ûY å``ëÑJ ¿CG øe ’k ó``Ña ,á°UÉÿG É¡à°ùŸ á`àÉ°VEÉH âeÉb ∂``dP ó©H
øe óMGh ∞æ°U ≈``∏Y OhôJÒL äõcQ ,á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG øe ΩGƒ``cCG ‘
k μ°T ø``jQƒÑdG äÉÄjõL òîàJh .øjQƒÑdG ≈ª°ùj äÉ``ÑcôŸG
Öd ¬dh Ék jôFGO Ó
172
.DNA ¢†ªM AÉ``æH ‘ πNóJ á«fƒHôc äGQP â``°S øe ¿ƒ``μàj …õ``côe
á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ø`è áØ∏àfl π°SÓ°S áaÉ°VEG É¡fÉμeEÉH ¬``fCG ¿ƒ«dEG äó``≤àYGh
äÉÑcôe øe äGöûY É``¡jód πμ°ûààd ,á«fƒHôc äGQP â``°S πμd á``jƒfÉãdG
.áØ∏àîŸG øjQƒÑdG
,áeGhóc hóÑJ É¡∏ª©H ¿ƒ«dEG âeÉb »àdG Iójó÷G äÉÄjõ÷G á∏«μ°ûJ âfÉc
äÉfGƒ«◊G Ió°ûH ºª°ùj øjQƒ«H ƒæ«eCG …GO 2,6 Ö``côe ƒgh ÉgóMCG ¿Éch
óM ¤EG ΩƒãdG ¬Ñ°ûJ áëFGQ ôNBG A…õ÷ ¿Éch .¬æe á∏«∏≤dG äÉYô÷G ‘ ≈àM
Éª¡«∏c hCG ó«Øe ÒZ hCG ô``≤à°ùe ÒZ äÉÑcôŸG ∂∏J øe ójó©dG ¿Éch .Ò``Ñc
º°SG ¬«∏Y ≥∏WCG ∞∏àfl A…õL ¤EG ¿ƒ«dEG â∏°UƒJ ,1951 ΩÉY ‘ ¬fCG ’EG .Ék ©e
.6-MP hCG øjQƒ«H ƒJ Öcôe6-
¬fEG å«M) äÉfGƒ«◊G ≈``∏Y á«dhC’G ÜQÉéàdG ¢†©H ‘ 6-MP í``éæj ⁄
RÉZ ÒKCÉJ ¿CG ’EG .Ék ``Ñjô≤J Ék °Vƒaôe ¿Éc ∂``dòdh (ÜÓμ∏d kGóL Ék `èÉ°S ¿Éc
‘ Ú«°UÉ°üàN’G ¤EG á≤ãdG OÉYCG á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ≈∏Y AÉ°†≤dG ‘ ∫Oô``ÿG
Cornelius ROhQ ¢Sƒ«∏«fQƒc ≈∏îJ ,1948 ΩÉY »``Øa .…hÉª«μdG êÓ©dG
óFÉ≤c ¬àØ«Xh øY -¢û«÷G ‘ Ék ``≤HÉ°S Ék ``£HÉ°V ¿Éch- (Dusty) Rhoads
∫ÉjQƒª«e ≈``Ø°ûà°ùŸ kGôjóe íÑ°ü«d ¢``û«÷G ‘ á«FÉ«ª«μdG Üô``◊G Ió``Mh
™£≤fG ,º``K øeh .É``¡H ≥``ë∏ŸG çÉ``ëHC’G ó``¡©eh Memorial Hospital
á«FÉ«ª«μdG Üô◊Gh ∑QÉ``©ŸG äÉMÉ°S ‘ ájhÉª«μdG Üô``◊G ÚH ∫É``°üJ’G
É¡JQóbh áeÉ°ùdG á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG ¢üFÉ°üîH ÖéYoCG ¿CG ó©Hh .º``°ù÷G ‘
¿hÉ©J ∑Éæg ¿ƒμj ¿CG ¤EG ROhQ ≈©°S ,á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ≈∏Y AÉ°†≤dG ≈``∏Y
≈Ø°ûà°ùeh Ωƒμ∏jh RhQƒH ‘ ¿ƒ«dEG OhôJÒLh õéæ°ûà«g πeÉ©e ÚHh ¬æ«H
173
OGóYEG ” ,…Î``H ≥ÑW ‘ ÉjÓî∏d ¬``°üëa øe ô¡°TCG ∫Ó``Nh .∫É``jQƒª«e

.≈°VôŸG ≈∏Y √QÉÑàN’ 6-MP Öcôe
ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG ±ó¡à°ùj äGQÉÑàN’G ∫hCG ¿Éc ,Ék ©bƒàe ¿Éc Éªch
πFGhCG ‘h .ΩGQhC’G º∏Y ΩÉªàgG ≈∏Y ¿B’G Pƒëà°ùj …òdG ΩQƒdG ƒgh ,IOÉ◊G
∫Éæ«°ûJQƒH ∞jRƒL AÉjõ«ØdG É``ŸÉY ≥∏WCG ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«°ùªÿG
áHôŒ Mary Lois Murphy ‘Qƒ`è ¢``ùjƒd …Ò`èh Joseph Burchenal
ÚHÉ°üŸG ∫ÉØWC’G ≈``∏Y 6-MP QÉÑàN’ ∫ÉjQƒª«e ≈Ø°ûà°ùe ‘ á``«LÓY
.IOÉ◊G ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dÉH
n Po
‘ 6-MP É¡≤≤M »``àdG á©jöùdG áé«àædG øe ‘Qƒ`èh ∫Éæ«°ûJQƒH π``g
ºK É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN â``°†eh ,êÓ©dG »≤∏J øe á∏«∏b ΩÉjCG ∫Ó``îa .êÓ©dG
äôªà°SGh áàbDƒe âfÉc ¬à«dÉ©a ¿CG ’EG ,º¶©dG ´Éîfh ΩódG øe Ék eÉ“ âØàNG
êÓ©dG ¿Éc ,∂``«dƒØdG äGOÉ°†eh ôHQÉa ™`è ∫É◊G Éªch .á∏«∏b ™``«HÉ°SC’
.∫GhõdG ™jöS
174
ÒÿG ∫ÉªYCGh øØdG …OÉf
QGƒ÷ÉH øμ°ùj …òdG »Ñ°ü∏d á«æc ƒgh ..ófÓ‚EG ƒ«f ‘ ±ƒdCÉe º°SG (»ª«L)
7!6: §Y 8¨
,0
{PEEO
Öãc øY ΩÓ¶dG πLQ âjCGQh ,ÖjôZ ó∏H ¤EG á∏jƒW á∏MôH âªb ó≤d
© z
Thomas Wolfe
øe ‘É©àdG äÉ`èÓY ¿EÉa ,∞``©°†dGh ¿É≤ØÿG Oƒ``Lh øe ºZôdG ≈``∏Y

øμªŸG øe ¿Éc GPEÉa .ôHQÉa â``°ûgOCG ób ∑Qƒjƒ«fh ø£°SƒH ‘ É``«ª«cƒ∏dG
¢Vôe øe á∏JÉ≤dG ∫Éμ``°TC’G ÌcCG óMCG ,IOÉ◊G á``jhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG §``«ÑãJ
ƒdh ≈àM) Iõ«ªàŸG á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG øe ÚæKG ≥jôW øY ∂dPh ,¿É``WöùdG
ÌcCG ¤EG ∫ƒ°Uƒ∏d á«fÉμeEG ∑Éæg âfÉc ÉÃôa ,(§≤a ÚæKG hCG ô¡°T Ió``Ÿ ¿Éc
πãe ‘ ICÉÑfl Ωƒª°ùdG ø`è á∏°ù∏°S ∑Éæg ¿ƒμJ ¿CG ø``μªŸG øªa .∂dP ø`è
ÉjÓÿG ≈∏Y AÉ``°†≤∏d É¡ª«ª°üJ ” »àdGh ,⁄É``©dG ‘ á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG √ò``g
ôHQÉa øgP ‘ á≤dÉY IôμØdG √òg â∏X .á«©«Ñ£dG É``jÓÿG ¢ù«dh á«fÉWöùdG
äÉ°UƒëØdG …ôéjo h äÉ¶MÓŸG Öàμj πXh ,¬eƒfh √ƒë°U ‘ √OhGôJh
øμÁ á«∏YÉa ÌcCG πM ≈∏Y Qƒã©dG πeCG ≈∏Y π«∏dG øe IôNCÉàe äÉYÉ°S ≈àM
.ÉgóMh á«FÉ«ª«μdG OGƒŸÉH ¿ÉWöùdG øe ΩÉàdG AÉØ°ûdG ¬dÓN øe
?á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG √òg πãe ±É°ûàcG GC ó``Ñj ¿CG ôHQÉØd øμÁ ∞``«c øμd
∞«ch .í°VGh πμ°ûH kGóL IÒ¨°U ø£°SƒH ‘ ÉgGôLCG »àdG á«∏ª©dG âfÉc
êÓY ¤EG √Oƒ≤J ¿CG É``¡fCÉ°T øe á©LÉf á£N QÉμ``àHG ¤EG π°UƒàdG ¬d ≈``æ°ùàj
175
?ΩÉY ¬LƒH ¿ÉWöùdG êÓY ºK ∫ÉØWC’G óæY É«ª«cƒ∏dG

;ÚNQDƒŸÉc »°ùLÉg πμ°ûH »°VÉŸG ¿É«MC’G øe Òãc ‘ AÉª∏©dG ¢SQój
øY IQÉÑY áHôŒ πμ`à .∂dP ≈∏Y Ió°ûH óªà©J iô``NC’G ø¡ŸG ¢``†©H ¿C’
¢†MO øY IQÉ``ÑY IójóL ájô¶f πch ,É``¡à≤Ñ°S »``àdG áHôéàdG ™e á``KOÉfi
πμ°ûH »°VÉŸG ∂dòc ô``HQÉa ¢SQO .É¡à≤Ñ°S »àdG áÁó≤dG ájô¶æ∏d ó``«æØJ hCG
á«eƒ≤dG á∏ª◊G á°üb ∫ƒ``M Qhój É¡H Ïa »àdG á≤∏◊G Qƒ``fi ¿Éch ,»`èGõdEG
¿ô≤dG äÉ«æjöûY ‘ OQÉaQÉg á©eÉL ‘ Ék ÑdÉW ¬àØ°üHh .∫ÉØWC’G π∏°T ó``°V
»àdGh ,áæjóŸG ìÉàŒ âfÉc »àdG ∫ÉØWC’G π``∏°T áÄHhCG ôHQÉa ó¡°T ,ø``jöû©dG
øe áLô◊G á∏MôŸG √òg ‘ .π∏°ûdÉH Ú``HÉ°üŸG ∫ÉØWC’G øe ’k É«LCG â``Ø∏q N
,õLÉ◊G ÜÉé◊G ‘ Ó k ∏°T ÖÑ°ùj ¿CG ¢ShÒØ∏d øμÁ ,∫ÉØWC’G π∏°T ¢Vôe
øe ó≤Y Qhôe ó``©H ≈àMh .Ék Ñjô≤J π«ëà°ùŸG ø`è Ék HöV ¢ùØæàdG π``©éj É‡
π∏°ûdG Gò¡d ìÉàŸG ó«MƒdG êÓ©dG ¿Éc ,äÉ«æ«KÓãdG ∞``°üàæe ‘h ,¿ÉeõdG
ôÁ ôHQÉa ¿Éc Éª∏ch .ájójó◊G áFôdG º°SÉH ±hô©ŸG »YÉæ£°U’G ¢ùØæàdG ƒg
äÉFôdG äGƒ°UCG âfÉc ,É¡H Ék ª«≤e Ék Ñ«ÑW ¬Ø°UƒH ;∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùe ábhQCÉH
≥«∏©J ¿Éch .QGôªà°SÉH á«Ø∏ÿG äÉMÉ°ùdG ‘ ÉgGó°U ¿ôjh ™ª°ùoJ ájójó◊G
∫ÉªgE’G ¤EG õeôj ™«HÉ°SC’ º``¡côJh ájójó◊G äÉFôdG √òg πNGO ∫É``ØWC’G
äÉeƒ∏©e ôaGƒàJ ⁄ .∫É``ØWC’G π∏°ûH ≥∏©àŸG åëÑdG ÜÉ°UCG …òdG π``∏°ûdGh
äÉfÓYE’G âfÉch ,ihó©dG É«Lƒdƒ«H hCG ¢``ShÒØdG ∂dP á©«ÑW øY IÒãc
πÑb øe É¡∏gÉŒ ºàj ¿Éch ájÉ¨∏d áÄ«°S ∫ÉØWC’G π∏°T áëaÉμe äÓªM ø``Y
.ΩÉY πμ°ûH Qƒ¡ª÷G
≥jôW øY ∫É``ØWC’G π∏°T çÉëHCG ‘ Ò``Ñc Qƒ£J çó``M 1937 ΩÉ``Y ‘
176
∂dòd á«ë°V â∏aRhQ ¿Éc ó≤a .Franklin Roosevelt â∏aRhQ Ú∏μfGôa
≈Ø°ûà°ùe áeÉbEG ‘ CGó``H Gòdh .πØ°SCG ¤EG ö``üÿG øe ’k ƒ∏°ûe ¿Éch ,AÉ``HƒdG
á°ù°SDƒe º°SG ´höûŸG Gòg ≈∏Y ≥∏WCGh ,çÉ``ëHCÓd õcôeh ∫ÉØWC’G π∏°ûd
.1927 ΩÉY É``«LQƒL ‘ ,Warm Springs Foundation á``ÄaGódG ™``«HÉæ«dG
≈∏Y ¢SÉæ∏d ¬JQƒ°U Ghô¡¶j ¿CG ¿ƒ``«°SÉ«°ùdG √hQÉ°ûà°ùe ∫hÉM ,á``jGóÑdG ‘
…òdG ∫ƒ∏°ûŸG ¢ù«FôdG IQƒ``°U âfÉc ó≤a) .¢VôŸG ∂dòH Ék HÉ°üe ¢ù«d ¬``fCG
IQƒ°U É¡H äôe
q »``àdG OÉ°ùμdG áÑ≤M øe êhô``î∏d áeC’G Oƒ≤j ¿CG ∫hÉ``ëj
”h .(§≤a ≈∏YC’G ¬Ø°üæH ¢SÉædG ΩÉeCG ô¡¶j â∏aRhQ ¿Éc Gòd ;á«KQÉc Ì``cCG
,1936 ΩÉY ‘ ¬«°ùaÉæe ø``Y πgòe ¥QÉØH iôNCG Iô`è â∏aRhQ ÜÉ``îàfG
π∏°ûd á«eƒ≤dG á°ù°SDƒŸG áeÉbEG ‘ CGóH ºK ,á«°SÉ°SC’G ¬à«°†b ¤EG â∏aRhQ OÉYh
∫ÉØWC’G π∏°T çÉ``ëHCG ‘ Ék eób »``°†ª∏d IójDƒe áYƒª› »``gh ;∫É``ØWC’G
.¬àëaÉμeh
ïjQÉJ ‘ ¢VGôeC’ÉH ák ``jÉæY äÉ°ù°SDƒŸG ÈcCG ó©J »àdG ,á``°ù°SDƒŸG äõcQ
óMGh ΩÉY ¿ƒ°†Z ‘h .∫É``ØWC’G π∏°ûH á≤∏©àŸG çÉ``ëHC’G ≈∏Y ,Éμ``jôeCG
Iöû©dG á``∏ªM Eddie Cantor Qƒ``àfÉc …OEG π``ãªŸG øn °TO
q ,É``¡bÓ£fG ø`è
kGó¡L á∏ª◊G âdòH å``«M ,á°ù°SDƒŸG í``dÉ°üd March of Dimes äÉ``àæ°S
∂dPh ,ájÉ¨∏d ≥``°ùæeh ™``°SGh ¥É£f ≈``∏Y á«æWƒdG ∫Gƒ`èC’G ™ª÷ kGÒ``Ñc
ºYód äÉàæ°S Iö``ûY â∏aRhQ ¤EG π°Sôj ¿CG ø``WGƒe πc IƒYO ∫ÓN ø`è
Ohƒ«dƒg Ωƒ‚ ≥ëàdG ≈``àM πjƒW âbh ¢†Á
p ⁄h .∫ÉØWC’G π``∏°T çÉ``ëHCG
‘h .Ók gòe ÜhÉ``éàdG ¿Éch á∏ª◊G √òg ¤EG …GhOhô``H Ωƒ‚h Ò``gÉ°ûŸG
â«ÑdG ‘ Ö°üJ äÉàæ°ùdG øe Ék ØdCG 2680 ‹GƒM ¿Éc ,™«HÉ°SCG á©°†H ¿ƒ°†Z
177
¢ü°üîŸG ∫ÉŸG Ì``ch ,º«°û¡dG ‘ QÉædÉc äÉ``≤°ü∏ŸG äöûàfGh .¢``†«HC’G

.ôeC’G ∂dòd ΩÉ``©dG …CGôdG ¬ÑàfGh ∫É``ØWC’G π∏°ûH á≤∏©àŸG çÉ``ëHC’G º``Yód
¿Éc …òdG ,John Enders RQófEG ¿ƒL í‚ ,äÉ«æ«©HQC’G ôNGhCG ∫ƒ``∏ëHh
,√Èàfl πNGO ∫ÉØWC’G π∏°T ¢ShÒa áYGQR ‘ ,ºYódG ∂dP øe kGAõL ≈≤∏àj
OGóYEG ‘ Éë‚h ,RQófCG √CGóH Ée Óªμ«d ,Salk ∂dÉ°Sh Sabin ÚHÉ°S AÉLh
.Iôe ∫hC’ ∫ÉØWC’G π∏°T ó°V äÉMÉ≤d
áëaÉμŸ ÉÃQh ,ΩódG ¿ÉWöS áëaÉμŸ á∏KÉ‡ á∏ªM πª©H º∏ëj ô``HQÉa ¿Éc
¿ÉWöùd á°ù°SDƒe ∫ƒM ¬à∏«fl ‘ kGQƒ°üJ ™``°Vh ó≤a .ΩÉY πμ°ûH ¿ÉWöùdG
AÉæH ‘ √óYÉ°ùj ∞«∏M øY åëÑj ôHQÉa ¿Éch .ó¡÷G Gòg ≈``æÑàJ ∫ÉØWC’G
,≈Ø°ûà°ùŸG êQÉN øe ∞«∏◊G Gòg ¿ƒμj ¿CG π``°†Øj ¿Éch ,á°ù°SDƒŸG √òg
.AÉØ∏◊G øe π«∏b OóY ∑Éæg ¿Éc å«M
ttt
k jƒW ô¶àæ«d ôHQÉa øμj ⁄
¿Éc Éªæ«Hh ,1947 ΩÉY ƒjÉe ô¡°T πFGhCG »Øa ,Ó
‘ »àjQÉa …OÉf øe ∫ÉLôdG øe áYƒª› ΩÉb ,øjÒàH ƒæ«eC’G áHôéàH ’k ƒ¨°ûe
.Bill Koster Î°Sƒc π«H IOÉ«≤H √Èàfl ‘ ádƒéH ófÓ‚EG ƒ«f
Ú∏eÉ©dG øe áYƒª› πÑb øe É«ØdOÓ«a ‘ 1927 ΩÉY ‘ »àjQÉa …OÉf ¢ù°SCÉJ
ÜÉë°UCGh Ú``fÉæØdGh Ú∏ãªŸGh Ú``LôîŸGh Ú``éàæŸG øe ø``ØdG ∫É``› ‘
‘ á«YÉªàL’G …OGƒædG QGô``Z ≈∏Y ôeC’G ÇOÉH ‘ ìöùŸGh É``ªæ«°ùdG QhO
…OÉæ∏d ¿Éc ,¬°ù«°SCÉJ øe áæ°S ó©Hh ,1928 ΩÉ``Y ‘ øμd .¿óædh ∑Qƒ``jƒ«f
ΩÉY AÉà°T »Øa .ó``°üb ¿hO á«YÉªàL’G äÉWÉ°ûædÉH ≥``∏©àe ∫ÉªYCG ∫hóL
É¡à∏ØW ICGôeG âcôJ ,OÉ°ùμdG ájhÉg ≈∏Y ífÎJ áæjóŸG âfÉc å«M ,1928
178
Sheridan Square Film Theater »``FÉªæ«°ùdG ¿GójÒ°T ìöùe á``ÑàY ≈∏Y
:É¡«a ∫ƒ≤J á«bQh á°UÉ°üb É¡©e âcôJh
…ó∏a É¡H AÉæàY’G ÊÉμeEÉH ó©j ⁄ .øjôKÉc É¡ª°SG .»``à∏ØW ájÉYQ AÉLôH)
.ôμ°ûdG ó«Y Ωƒj ‘ äódh ó≤d ,πª©dG øY πWÉY »LhRh .¿hôNBG á«fÉªK
Ghô¶æJ ¿CG ÜôdG ƒ``YOCGh øØdG …OÉæd ÒÿG ∫ÉªYCG øY Ék `èhO â©ª°S ó``≤dh
.(áªMôdG Ú©H É¡«dEG
,¬àØ∏q N …òdG »eGQódG ¢ù◊ÉHh ábOÉ°üdG É¡Jó°TÉæÃ ,ádÉ°SôdG √òg âcôM
∞«dÉμJ πª–h ,áª«à«dG á∏Ø£dG √òg …OÉ``ædG ≈æÑàa ,…OÉædG AÉ°†YCG ôYÉ°ûe
É¡ª°SG Ö°ùæj å«M ,¿GójÒ°T »àjGQÉa øjôKÉc Égƒª°SCGh .É¡ª«∏©Jh É¡à«HôJ
.¬HÉàYCG ≈∏Y äóLh …òdG ìöùª∏d ÒNC’G É¡ª°SGh …OÉæ∏d §°ShC’G
âb’h áaÉë°üdG ‘ ™``°SGh ¥É£f ≈∏Y ¿GójÒ°T ø``jôKÉc á°üb äö``ûàfG
∫ÉÑH Ée Ék eƒj ô``£îj ⁄ πμ°ûH …OÉ``ædÉH ΩÓYE’G πFÉ°Sh ΩÉ``ªàgG øe kGó``jõe
áª¶æªc …OÉædG ¤EG ΩÉ``©dG …CGôdGh ™``ªàéŸG Iô¶f øe Ék ``bÓ£fGh .¬``FÉ°†YCG
ôNGhCG ‘h .¬``d Ék ``Yhöûe ∫É``ØWC’G á``jÉYQ ø`è …OÉ``ædG ò``îJG ,á``jÒN
¤EG iOCG É‡ ,Üô◊G ó©H É``ªæ«°ùdG áYÉæ°U ‘ QÉgORG çóM ,äÉ``«æ«©HQC’G
øe IójóL ∫ƒ``°üa äô£°Sh
o ,…OÉ``ædG øFGõN ¤EG ∫É``ŸG øe ójõŸG Ö``∏L
o .OÓ``ÑdG AÉëfCG ∞∏àfl ‘ ¿óŸG ‘ äö``ûàfGh …OÉædG ï``jQÉJ
á°üb â©ÑWh
‘ …OÉædG ÖJÉμe ‘ Égöûf ”h É¡d á«aGôZƒJƒa IQƒ°Uh ¿GójÒ°T ø``jôKÉc
áÑ°ùædÉH á«ª°SôdG ÒZ ß``◊G áª«“ ¿GójÒ°T âëÑ°UCGh .OÓÑdG AÉëfCG ™``«ªL
Ék °†jCG ΩÉ©dG …CGô``dG √ÉÑàfG âHòLh …OÉ``ædG ≈∏Y ∫GƒeC’G â≤aóàa .…OÉ``æ∏d
‘ Î°Sƒc IQÉjR âfÉch .ø``jôNBG ∫ÉØWC’ ájÒN ™jQÉ°ûe øY å``ëÑdG ¤EG
179
ôNBG ´höûe ≈∏Y Qƒã©∏d ´Ó``£à°SG áª¡e ø£°SƒH ‘ ∫ÉØWC’G ≈``Ø°ûà°ùe

äGOÉ«©dGh äGÈàîŸG áaô©Ÿ ≈Ø°ûà°ùŸG ∫ƒM ±ÉW å«M ,π«Ñ≤dG Gòg ø`è
‘ ΩódG ¢``VGôeCG ¢ù«FQ ø`è Î°Sƒc Ö``∏W É`èóæYh .ø``jRQÉÑdG AÉ``ÑWC’Gh
¿Éc ,≈Ø°ûà°ùŸG ¤EG äÉYÈà∏d äÉMGÎbG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùe
‘h .(ójóL ô¡› ¤EG á``LÉM ‘ ÉfCG ,Ék æ°ùM) :∫É≤a kGQò``M ∫hDƒ°ùŸG Gò``g
p ΩÉ`èCG ¬fCÉH ¢ùMC
Òãe òa ⁄ÉY q G ¬Ñàμe ‘ ô``HQÉa Î°Sƒc iCGQ ÉeóæY ,π``HÉ≤ŸG
´höûe ¬jód ¿Éc øμd ,ô¡› ¤EG á``LÉM ‘ ôHQÉa øμj ⁄ .á≤«ªY ájDhQ ¬``d
¬JóYÉ°ùe …OÉædG øe ôHQÉa Ö``∏W .¬∏≤Yh Î°Sƒc Ö∏H òNCG A…ôLh Ò``Ñc
¿ÉWöS çÉëHC’ ¢ü°üfl ºî°V ≈Ø°ûà°ùe AÉæÑd ójóL ¥hóæ°U AÉ°ûfEG ≈``∏Y
.∫ÉØWC’G
áª¶æe AÉ°ûfEG ” ,1948 ΩÉ``Y πFGhCG ‘h ,QƒØdG ≈``∏Y Î°Sƒch ôHQÉa GC ó``H
πªY ‘ É``¡àª¡e ¢üî∏àJ ∫É``ØWC’G ¿É``WöS çÉ``ëHCG ¥hó``æ°U ≈``ª°ùJ
ÉeÉb ,1948 ¢``SQÉe ‘h .∫ÉØWC’G ¿É``WöS áëaÉμŸ Iƒ``YódGh çÉ``ëHC’G
.kGQ’hO 45456 ™ªL ” π©ØdÉHh ∫ÉŸG ™ª÷ äÉHƒë°S É¡H á≤HÉ°ùe º``«¶æàH
p ⁄ ¬fEÉa ,kGÒÑc Ék ¨∏Ñe ¿Éc ¬fCG º``ZQh
¢ùMCG .Î°Sƒch ôHQÉa äÉMƒª£H ∞``j
çÉëHCG á«ªgCÉH ¢``SÉædG á«Yƒàd Iƒb Ì``cCG ádÉ°SQ ¬«LƒJ Öéj ¬``fCG ¿Ó``LôdG
ôcòJ ,ΩÉ©dG ∂dP ™«HQ ‘h .Iô¡°ûdGh Aƒ°†dG IôFGO πNGO ¬©aOh ¿É``Wöù∏d
øY åëÑdG Iôμa ¬d äô``£îa ,¿GójÒ°T ™e ¬≤≤M …òdG ìÉ``éædG Î°Sƒc
øjôKÉc …CG ;¿ÉWöù∏d ô``HQÉa çÉëHCG ¥hóæ°U ídÉ°üd É¡eóîà°ùj (á``ª«“)
ôHQÉah Î°Sƒc åëH .¿É``WöùdG ≈°Vôe áeóN ‘ πª©J iôNCG ¿Gó``jÒ°T
¢SÉædG ÜòL áª¡Ÿ í``∏°üj πØW øY ôHQÉa IOÉ``«Y ‘h ∫ÉØWC’G ô``HÉæY ‘
180
.¥hóæ°üdG ∂dP πjƒªàd
ΩGóîà°SÉH ∫ÉØWC’G øe ójó©dG èdÉ©j ôHQÉa ¿Éc ó≤a ,kGóYGh »©°ùdG øμj ⁄
≈°VôŸÉH …ƒ∏©dG ≥HÉ£dG ôHÉæY ‘ IOƒLƒŸG IöSC
q ’G äCÓàeGh ,øjÒàHƒæ«eC’G
≈àM »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG øe ¿É«ã¨dGh ±ÉØ÷G øe ¿ƒfÉ©j ø``jòdG Ú``°ùFÉÑdG
ød A’Dƒ¡a ,º``¡eÉ°ùLCGh º``¡°ShDhQ Ö``°üf ≈∏Y øjQOÉb Ò``Z GƒJÉH º``¡fEG
ÒÑc πμ°ûH Ék jQÉL å``ëÑdG πXh .¿ÉWöùdG êÓ``©d ∫DhÉØàdG ºFÉ“ Gƒ``fƒμj
™°Vh ‘ kGóMGh Ó k ØW Î°Sƒch ôHQÉa óLh ≈àM ,≈°VôŸG ºFGƒb ∫ÓN øe
k jƒW πØ£dG ¿Éc ó≤d .¢SÉædG ¤EG ádÉ°SôdG πªëH ¬d íª°ùj »ë°U
,Ék Ø«ëfh Ó
¿ƒ°ùaÉà°SƒL QÉæjEG ¬``ª°SGh ,IöûÑdG ô≤°TCG ,Úæ«©dG ¥QRCG ,á``©∏£dG »μFÓe
øe èdÉ©j ¿Éc ¬æμd ,Ωó``dG ¿ÉWöS øe ÊÉ©j ø``μj ⁄h ,Einar Gustafson
.¬FÉ©eCG ‘ ájhÉØª«∏dG Oó¨dG ¿ÉWöS øe QOÉf ´ƒf
áj’h ¤EG ¬dƒ°UCG ™LôJh ,¬°ùØæH Ék ≤KGh ,Ék æjRQh Ék ``FOÉg ¿ƒ°ùaÉà°SƒL ¿Éc
¢û«©j ¿Éch ,Újójƒ°ùdG øjôLÉ¡ŸG ø`è √OGóLCG ¿Éc å«M ójƒ°ùdÉH ø``jÉe
ΩÉY ∞«°U ô``NGhCG ‘h .¢``SQGóŸG ióMEÉH ≥``ëàdGh É``WÉ£Ñ∏d á``YQõe ‘
¬Ñà°TGh ,¬``Jó©e ‘ á©Lƒe Ω’BG ø`è ≈μà°TG ,äƒ``àdG º°Sƒe ó``©H ,1947
áMGôL GhôLCGh ,á``jOhódG IóFGõdG ‘ ÜÉ``¡àdG ¬fCÉH ¿ƒ``à°ùjƒd ‘ AÉ``ÑWC’G
≈∏Y AÉ≤ÑdG ä’ó``©e âfÉch .»ØŸ ΩQh ¬fCG GƒØ°ûàcG º``¡æμd É``¡dÉ°üÄà°S’
¤EG π°üJ áÑ°ùædG ¿EG ≈àM kGóL á°†Øîæe ¢VôŸG Gòg ø`è IÉéædGh IÉ«◊G ó«b
á∏«Ä°V á°Uôa ¿ƒμj ób »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¿CG ‘ AÉÑWC’G ôμØa .á``ÄŸG ‘ 10
QÉæjEG º°SG ¿Éch .ø£°SƒH ‘ ôHQÉa ≈Ø°ûà°ùe ¤EG ¬``∏jƒëàH GƒeÉ≤a ,√PÉ≤fE’
.»ª«L º°SG Î°Sƒch ôHQÉa ¬«∏Y ≥∏WCÉa .≥£ædG Ö©°U ¿ƒ°ùaÉà°SƒL
181
ttt
á∏«d ‘ ,1948 ƒ``jÉe 22 ‘h .»ª«L ≥``jƒ°ùJ ¤EG áYöùH Î``°Sƒc π``≤àfG
ROQGhOEG ∞``dGQ ΩÉ``b ,OÓÑdG ¥ö``T ∫Éª°T ‘ á``ÄaGódG â``Ñ°ùdG ‹É``«d ø`è
Truth or (èFÉàædG hCG á≤«≤◊G) »YGPE’G è`èÉfÈdG Ωó≤e
q ,Ralph Edwards
á£ëŸ º°†fGh É«fQƒØ«dÉc áj’h øe OÉà©ŸG åÑdG á``©WÉ≤Ã ,Consequences
k FÉb ROQGhOEG CGóHh .ø£°SƒH ‘ á«YGPEG
Truth èeÉfôH áØ«Xh øe AõL ¬fEG) :Ó
¿ƒ©«£à°ùj ’ ø``jòdG ¢UÉî°TC’G ¤EG ø``ëf ö``†ëf ¿CG or Consequences
ø°ùdG Ò¨°U ≥jó°U ™`è óYƒe ≈∏Y ºàfCG á∏«∏dG √òg ‘ ..¢``Vô©dG Qƒ``°†M
.(»ª«L ≈Yój
O’hC’G ±’BG øe √Ò¨c ¬``fC’ ¬à∏FÉY º°SG ºμd ôcòf ød É``æfEG) :±É``°VCGh
™«ªL ‘ äÉ«Ø°ûà°ùŸGh á``°UÉÿG QhódG ‘ øjOƒLƒŸG ø``jôNB’G äÉæÑdGh
k «∏b ïØàæe ¬fEG .¿ÉWöùdG ¢Vôe øe »ª«L ÊÉ©j .OÓÑdG AÉëfCG
ΩóY ºZQh ,Ó
Öëj ¬fEÉa ,∫ÉØWC’G øe √ÒZ IÉ«M É«ëj ¿CG øe ¬©æe …òdG ÖÑ°ùdÉH ¬àaô©e
ø£°SƒH ≥jôa ,π°†ØŸG ¬≤jôa äGƒ£N øe Iƒ£N πc ™HÉàjh ,∫ƒÑ°ù«ÑdG áÑ©d
ÒKC’G ÈY ±ƒ£f ,ƒjOGôdG ôë°S ∫ÓN øeh ,¿B’Gh .Boston Braves õØjôH
,»ª«L ¬«∏Y óbôj …òdG ôjöùdG ¤EG º``μH Ögòfh IóëàŸG äÉj’ƒdG ∫ƒ``M
,¢ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe áj’ƒH ,ø£°SƒH áæjóe ,ÉcÒeCG ¿óe º¶YCG øe Ió``MGh ‘
,ø£°SƒH ‘ ∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùe ,á«μjôeC’G äÉ«Ø°ûà°ùŸG º¶YCG ióMEG ‘h
≈àMh .¿ÉWöùdG çÉëHCG á`èóÿ á©FGQ kGOƒ¡L É¡«a ¿ƒØXƒŸG Ωó≤j å``«M
.(ºμ∏°†a øe »ª«L Éfƒ£YCG ..»ª«L Éæ©ª°ùj ⁄ ,¿B’G
äƒ°U ¤EG ´Éªà°S’G øμn er nCG ,´ÉjòŸG ‘ á≤£≤W ÈYh ,á£«°ùH IÎa ó©Hh
182
.»ª«L
.Ék ÑMôe :»ª«L
»YGPE’G èeÉfÈdG øe ROQGhOEG ∞``dGQ ∂©e !»ª«L Éj Ék ``ÑMôe :ROQGhOEG
.õæjƒμ«°ùfƒc QhCG çhôJ
?í«ë°U Gòg πg .∫ƒÑ°ù«ÑdG áÑ©d Ö– ∂fCG â©ª°S ó≤d
.á∏°†ØŸG »à°VÉjQ É¡fEG ,º©f :»ª«L
ádƒ£ÑdÉH RƒØ«°S ∂``jCGQ ‘ øe !∂jód á``∏°†ØŸG á°VÉjôdG É``¡fEG :ROQGhOEG
?ΩÉ©dG Gòg á«°VÉjôdG
.∂dP πeBG ,Boston Braves õØjôH ø£°SƒH :»ª«L
.¬H óYh Ée ROQGhOEG Ωób ,ìGõŸG øe á∏°Uh ó©Hh
?Phil Masi »°SÉe π«a â∏HÉb πg :ROQGhOG
.’ :»ª«L
.»°SÉe π«a »ª°SG .»ª«L Ék ÑMôe :(áaô¨dG πNój) »°SÉe π«a
?»ª«L Éj Gòg øe ?GPÉe :ROQGhOEG
!»°SÉe π«a ¬fEG :(kGQƒ¡Ñe) »ª«L
?ƒg øjCGh :ROQGhOEG
!»àaôZ ‘ :»ª«L
π«a ;≈Ø°ûà°ùŸÉH ∂àaôZ ‘ É``æg ¬fEG ?¬æY ±ô©J GPÉe ,Ék ``æ°ùM :ROQGhOEG
?≥jôØdG ‘ ÜQÉ°V π°†aCG øeh !…ƒæ«dEG ‘ ÚdôH øe »°SÉe
.Jeff Heath å«g ∞«L :»ª«L
.(áaô¨dG å«g πNój)
183
?»ª«L Éj Éæg øe :ROQGhOEG

.å«g ..∞«L :»ª«L
ôNB’G ƒ``∏J kGóMGh ¿ƒ``∏Nój ¿ƒÑYÓdG ¿Éc »``ª«L QÉ``¡ÑfG OGR É``ª∏ch
Gƒ©qbh »àdG ∫ƒ``Ñ°ù«ÑdG äGô``ch ≥jôØdG äÓfÉa ¿ƒ``∏ªëj ºgh ¬``àaôZ ¤EG
…OEG º¡æ«H ø`è ¿Éch :äÉ©Ñ≤dG ¢†©Hh IGQÉ``ÑŸG ôcGòJh É¡«∏Y º``¡FÉª°SCÉH
¿ƒ°ù«LQƒJ ∫ôjEGh Bob Elliott äƒ``«dEG ÜƒHh Eddie Stanky »``μfÉà°S
Alvin Dark ∑GQO Ú``ØdCGh Johnny Sain Ú``°S Êƒ``Lh Earl Torgeson
πNOoCGh .Tommy Holmes õ``Ÿƒg »`èƒJh Jim Russell π``°ShQ º``«Lh
äƒ°üH ,»ª«L º¡©e ≈æZh ,AÉæ¨dG ‘ õØjÈdG ≥jôa GC óÑa áaô¨dG ¤EG ƒ``fÉ«ÑdG
:∫ƒ≤J á«æZC’G äÉª∏c âfÉch ®ƒë∏e ¢SÉªëHh m∫ÉY
,IôμdG áÑ©d ¤EG ÊòN
,á°†jô©dG ÒgÉª÷G ¤EG ÊòN
,QÉ°û«ØdGh ÊGOƒ°ùdG ∫ƒØdG ¢†©H ‹ Îp °TGh
..OƒYCG ’ ΩCG á«fÉK OƒYCÉ°S πg »æª¡j Óa
GƒfÉc ≈àM º¡æe kGÒãc ôKCÉJh ,ROQGhOEG ƒjOƒà°SCG ‘ OƒLƒŸG ó°û◊G π∏¡J
™£≤fG ,åÑdG ájÉ¡f ‘h .á«æZC’G øe ÒNC’G ™£≤ŸÉH kGôKt CÉJ AÉμÑdG ∂°Th ≈∏Y
.¬Jƒ°U âØNh ROQGhOEG ó¡æJh .ø£°SƒH øe ó©H øY ∫É°üJ’G
»æ©ª°ùj ¿CG »ª«÷ øμÁ ’ ,õjõ©dG …Qƒ¡ªL ¿B’Gh) :Ó k FÉb ±É°VCG º``K
¿Éc ’EGh π`èÉμdG ¬ª°SG ’h ¬``d kGQƒ°U Ωó``îà°ùf ’ øëf ?∂``dòc ¢``ù«dCG
øe √ÒZ ±’BGh »``ª«L ¬Lh ≈∏Y áª°ùÑdG »Ø°†f É``fƒYO .∂dP ±ô``©«°S
äÉfƒ©ŸG Ëó≤àH ∂dPh ¿ÉWöùdG ¢Vôe øe ¿ƒfÉ©j øjòdG äÉ«àØdGh ¿É``«àØdG
184
øeh .∫ÉØWC’G óæY ¢VôŸG Gò``¡d êÓY ¤EG π°üf ≈àM ¿ÉWöùdG çÉ``ëHC’
Ék «FÉ≤∏J Ú¨dÉÑdG ó``YÉ°ùf øëf ,∫ÉØWC’G ¿É``WöùH á≤∏©àŸG çÉëHC’G ∫Ó``N
ƒg kGóMGh Ék ``Ä«°T ¿CG ¿B’G ±ô``©f øëfh .√ó¡e ‘ ¢``VôŸG ≈∏Y »``°†≤fh
IógÉ°ûe ™«£à°ù«d ¿ƒjõØ∏J RÉ``¡L ƒgh ,√ÒZ øe ÌcCG »ª«L √ójôj …ò``dG
Q’hO ™HQ ∑DhÉbó°UCGh âfCG â∏°SQCG GPEÉa .É¡«dEG ™ªà°ùjh ∫ƒÑ°ù«ÑdG äÉjQÉÑe
çÉëHCG ¥hóæ°üd ´Èàc »ª«÷ á∏«∏dG äGQ’hO IöûY hCG kGó``MGh kGQ’hO hCG
¢Vô¨dG Gò¡d äGQ’hó``dG äÉÄe ™ª‚ ¿CG ™«£à°ùf ÉæfEÉa ,∫É``ØWC’G ¿É``WöS
.(»ª«÷ RÉØ∏àdG RÉ¡L …Î°ûf ¿CG ∂dòc ™«£à°ùfh ,π«ÑædG
çó–h .≥FÉbO ÊÉ``ªK ‹GƒM ROQGhOEG è`èÉfÈd »YGPE’G å``ÑdG ô``ªà°SG
âeóîà°SGo h .Ió``MGh á«æZCG ≈``æZh á∏ªL IöûY ió``MEG ƒëf ‘ »``ª«L
kGOhófi »``ª«L ¿ÉWöS øY å``jó◊G ¿Éch .äGô`è ¢ùªN ïØàæe á``ª∏c
.≈Ø°ûà°ùŸG áaôZ ‘ ™``Ñ≤j …òdG íÑ°ûdG ¬fEG ;åjó◊G äÉ«W ‘ ¿Éc ¬``æμd
ágOQ êQÉN ¿ƒ``YÈàŸG ∞£°UG ó≤a ,Ó k gòe Qƒ``¡ª÷G π©a OQ ¿Éc ó``≤d
∂dP ‘ »ª«L á`àôZ õØjÈdG ≥jôa IQOÉë π``Ñb ≈àM ∫ÉØWC’G ≈``Ø°ûà°ùe
πFÉ°SôdGh äÉ``bÉ£ÑdÉH »ª«éH ¢`ÙÉÿG πFÉ°SôdG ¥hó``æ°U CÓàeGh ,AÉ``°ùŸG
,ø£°SƒH ,»ª«L ¤EG π°üj) :‹ÉàdG ¿Gƒ``æ©dG πªëj É¡°†©H ¿Éch ,ájójÈdG
º¡∏FÉ°SQ ™e kGó``≤f äGQ’hódG ÚYÈàŸG ¢†©H π``°SQCGh .(¢``ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe
Q’hO ™HôdG áÄa øe Ö«é∏d Ék ahöüe ∫É``ØWC’G ¢†©H º∏°ùJh ,äÉμ``«°ûH hCG
ƒjÉe ∫ƒ∏ëHh .áªî°V á«dÉe äÉ`èÉgÉ°ùÃ õØjÈdG ≥jôa Ωó≤Jh .äÉ``àæ°ùdGh
Î°Sƒc √OóM …ò``dG Q’hO ∞dCG 20 `dG õ``LÉM äÉYÈàdG â``£îJ ,1948
øe äÉÄŸG â©°Vhh
o .Q’hO ∞``dCG 231 øe ÌcCG ¤EG â∏°Uh å``«M ÒãμH
185
ídÉ°üd ∫ƒÑ°ù«ÑdG Ö``YÓe ´QÉN äÉ``YÈà∏d AÉ°†«ÑdGh AGô``ª◊G ≥jOÉæ°üdG

Éªæ«°ùdG QhOh ìQÉ``°ùŸG ‘ ≥jOÉæ°üdG ô``jô“ ºàj ¿Éch .»``ª«L ¥hó``æ°U
¿ƒbô£j QÉ¨°üdG ∫ƒÑ°ù«ÑdG ƒÑY’ ìGQ .äGQ’hódG ´ÉHQCGh äÉàæ°ùdG ™``ª÷
¿óŸG ‘h .∞«°üdG ‹É«d ∫GƒW äÉYÈàdG ™ªL ≥jOÉæ°U Ú``∏eÉM ÜGƒHC’G
Jimmy õjGO »ª«L äÉ``jóàæe ó≤©oJ âfÉc ó``fÓ‚EG ƒ«f º«∏bEG ‘ IÒ``¨°üdG
IöûY »àæKG ≠∏ÑJ á°TÉ°ûH ,OƒYƒŸG RÉØ∏àdG RÉ¡L ≈∏Y »ª«L π°üMh .Days
AÉ°†«H á°üæe ≈∏Y ¬``©°Vh ”h ,™Hôe »Ñ°ûN ¥hóæ°U ‘ ¬dÉ°SQEG ” á``°UƒH
.≈Ø°ûà°ùŸG IöSC
q G ÚH
∂dòdh ,Iƒ≤H ∂∏¡à°ùoJh Qƒ£àJ á«Ñ£dG çÉëHC’G âfÉc ,1948 ΩÉ``Y ‘h
≠∏Ñe ƒgh ,»ª«L ¥hóæ°U ¤EG π``NO …òdG Q’hO ∞dCG 231 `dG ≠``∏Ñe ¿Éc
øμj ⁄ ¬æμd ,ø£°SƒH ‘ ójó÷G ≈æÑª∏d ≥HGƒW Ió``Y AÉæÑd Ék «aÉc ¿Éc ,Ò``Ñc
ΩÉY »Øa ,áfQÉ≤ŸÉHh .¿ÉWöùdG áëaÉμŸ »æWƒdG »ª∏©dG ìö``üdG AÉæÑd Ék «aÉc
∞∏μàj Oak Ridge êójQ ∑hCG ™``bƒe AÉæÑd øJÉ¡fÉe ´hö``ûe ¿Éc ,1944
øe ÌcCG ¿ƒ«μjôeC’G ≥ØfCG ,1948 ΩÉY ‘h .Ék jô¡°T Q’hO ¿ƒ«∏e 100 AÉgR
.ÉgóMh ’ƒc ÉcƒμdG ≈∏Y Q’hO ¿ƒ«∏e 126
,Ék ë«ë°U ¢ù«d §≤a äÉàæ°ùdGh äGQ’hó``dÉH »ª«L á∏ªM º««≤J ¿CG ó``«H
ôNBG êPƒ‰ AÉæÑd IôμÑe áHôŒ »ª«L ¥hóæ°U á∏ªM âfÉc ,ôHQÉØd áÑ°ùædÉÑa
;á«°SÉ«°ùdG á∏ª◊G πãe ¿ÉWöùdG ó°V á∏ª◊G ¿CG ôHQÉa º∏©Jh .ø°ùMCGh π°†aCG
Ék eÉ“ ¿ÓYEÓd äÉ«é«JGÎ°SEGh äGQÉ©°Th Qƒ°Uh ºFÉ“h RƒeQ ¤EG á``LÉM ‘
áLÉëH áMÉ°ùdG ≈``∏Y ¢Vôe …CG RGô``HEÉa .á``«ª∏©dG äGhOC’G ¤EG É``¡àLÉëc
ºàj ¿CG Öéjh .»°SÉ«°ùdG ≥``jƒ°ùàdG á∏ªM ‘ ∫É◊G ƒg Éªc ,≥``jƒ°ùàdG ¤EG
186
.Ék «ª∏Y ¬æY ¿ÓYE’G ºàj ¿CG πÑb Ék «°SÉ«°S ¢VôŸG øY ¿ÓYE’G
¢†ªM äGOÉ°†e ƒ``g ΩGQhC’G º∏Y ‘ ô``HQÉØd ±É``°ûàcG ∫hCG ¿Éc GPEGh
∂dP iOCG óbh .ÊÉãdG ¬aÉ°ûàcG ó©J É¡cQOCG »àdG á≤«≤◊G √òg ¿EÉa ,∂«dƒØdG
Ö«ÑW øe ¬dƒ– ¥ƒ``Øj …òdGh ¬∏ªY ‘ …Qƒfih º¡e ∫ƒ``– çhó``M ¤EG
Ö«ÑW øe ôNB’G ∫ƒëàdG ¿Éc ºK .ΩódG ¿ÉWöS ‘ ¢üàfl Ö«ÑW ¤EG »YöT
¿ÉWöùdG ≈∏Y ¢ùμ©fG Ée ƒgh ,¿ÉWöùdG çÉëHCG øY ™aGóe ¤EG »``μ«æ«∏cEG
¤EG iOCG Iô¡°ûdGh Aƒ°†dG Iô``FGO ¤EG ¬àª∏X øe ¿ÉWöùdG êhôN ¿EG .¬``°ùØf
Gòg Ö∏b ‘ øªμj …òdG πeÉμdG ∫ƒëàdG ¬fEG .É¡∏ªcCÉH á°ü≤dG QÉ°ùe Ò``«¨J
:ÜÉàμdG
187
»ª«L √ÉæH …òdG â«ÑdG

πc ±ƒÿGh .áª∏μ∏d á``«îjQÉàdG á«MÉædG øe (ÊÉ©oŸG) »``æ©J ¢†jôe áª∏c â``fÉc)
(∫’PE’G ¤EG …ODƒJ »àdG IÉfÉ©ŸG ¿ƒμJ É‰EGh ;ƒëædG Gòg ≈∏Y IÉfÉ©ŸG ¿ƒμJ ’CG ±ƒÿG
`
I

<MFRQ <AQLR} @@Q>FF RF >LR=A?
É¡æe ¢SƒÄ«e ä’ÉM Oô› ôHQÉa Êó«°ùd πeÉμdG ±ó¡dG ¿Éc

1966 0% 25 I 5 135 .'
>NPBR@ jA?@N «>¬F
≥∏WCG ¬fCG ≈àM ,¬``∏ª©e ô¨°U øe ¬«a ôîp °Sn âbh ô``HQÉa Êó«°S ≈∏Y ôe ó``≤d
¢SÉ«b øμªŸG øe ¿Éc ,™``bGƒdG ‘h .(QCÉa ±’BG IöûYh óMGh ó``YÉ°ùe) ¬«∏Y
Ê’ó«°üdG áfGõN ºéM ‘ IóMGh IôéM :ájOôa ΩÉbQCG Ió©H É¡∏c á«Ñ£dG ¬JÉ«M
ÚJhôH ƒæ«eC’G ƒg óMGh QÉ≤Yh ,äÉ«Ø°ûà°ùŸG óMCÉH »∏Ø°ùdG ≥HÉ£dG ‘ áfƒaóe
u
øe óMGh øμ°ùeh ,IÒ°üb IÎØd É«ª«cƒ∏dÉH ÜÉ°üe πØW ôªY π«£j ób …ò``dG
.áæ°S øY ójõj ’ ’k ƒ©Øe É¡dƒWCG ,´GƒfCG á°ùªN ÚH
1951 ΩÉY øe ¤hC’G ô¡°TC’G ‘ Ó k FÉg Ék ©°SƒJ ô``HQÉa πªY ™°SƒJ ,∂dP ™`èh
É‡ ,º¡FÉæHCGh AÉHB’ÉH á«LQÉÿG ¬``JOÉ«Y äCÓàeGh ,Ëó≤dG ¬∏ª©e OhóM Ék ``«£îàe
ájhGR ‘ ™≤J á«æμ°S IQÉªY ‘ ÈcCG ô≤e ¤EG ≈Ø°ûà°ùŸG êQÉN ∫É≤àfÓd √ô£°VG
Iójó÷G IOÉ«©dG â``¶àcG Ée ¿ÉYöSh ,(Ohh „ƒ``d) ≥jôWh (»æ«H) ´QÉ``°T øe
(∫ÉØWC’G) ≈Ø°ûà°ùe ‘ á``«∏NGódG ≈°VôŸG áëæLCG äCÓàeG ∂``dòc .É¡jOÉJôÃ
GƒfÉc ∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùe ‘ Ú°SQÉªŸG AÉ``ÑWC’G øe øjÒãc ¿C’ kGô¶fh .áYöùH
k Ø£àe ôHQÉa ¿hÈ``à©j
øμJ ⁄ ≈Ø°ûà°ùŸG ‘ ìÉæ÷G áMÉ°ùe IOÉjR á``dCÉ°ùe ¿EÉa ,Ó
188
√ÈàYG ó≤d) :¬dƒ≤H ∂``dP ≈∏Y ≈Ø°ûà°ùŸG »Yƒ£àe ó``MCG ≥∏©jh ,¢TÉ≤æ∏d Ó k ``fi
≈Ø°ûà°ùe ‘ ¿Éμ`è ∑Éæg ¿Éc ¿EG ≈``àMh .(kGó``«æYh kGQhôë AÉ``ÑWC’G º``¶©e
.Ék «°üî°T ƒg ¬d ¿Éμe ∑Éæg øμj ⁄ ¬fEÉa ,¬à°UÉN ≈°VôŸG øe π«∏b Oó©d ∫ÉØWC’G
,äÉYÈàdG ™ªL ‘ ¬°ùØæH ôHQÉa ≈``≤dCG ,Ö°†¨dGh ádõ©dÉH ¬°SÉ°ùME’ kGô``¶fh
¬WÉÑMEG ÖÑ°ùHh .√É``°Vôe ™«ªL ÜÉ©«à°S’ π`èÉc ≈æÑe ¤EG êÉàëj ¿Éc ó``≤a
,∫ÉØWC’G ¿ÉWöùd ó``jóL õcôe AÉæHh Ö£dG á``«∏c ôjƒ£àd á«eGôdG √Oƒ``¡L ‘
πHÉ≤e ‘ ≈Ø°ûà°ùe AÉ``æH ≈∏Y ΩõYh ,á``«JGòdG √Oƒ¡L ≈∏Y ô``HQÉa óªàYG ó``≤a
.≈Ø°ûà°ùe
Ék aGógCG ôμàÑj ¿CG ≈``∏Y äÉYÈàdG ™``ªL á∏ªM ‘ ∫hC’G ¬MÉ‚ ¬``©é°T ó``bh
∫GƒeC’ ÈcCG äÉcôfi ≈∏Y OÉªàY’ÉH ∂dPh ,çÉ``ëHCÓd ¢ü°üîŸG ∫Éª∏d ÈcCG
,á°SÉ«°ùdG äÉ``fhQÉHh ,Ohƒ«dƒg Ωƒéæd áHGò÷G á``«°TÉ◊G ¤EG óæà°ùJ çÉ``ëHC’G
RÉ«àeG π≤àfG ÉeóæY ,1953 ΩÉ``Y ‘h .äGhÌdG ÜÉë°UCGh ,á°VÉjôdG Ò``gÉ°ûeh
áÑWÉfl ‘ Î°Sƒch ôHQÉa øe πc í‚ ,»chƒ∏«e ¤EG ø£°SƒH øe Braves õØjôH
º¡à«©ªL ƒg »ª«L ¥hóæ°U π``©÷ Boston Red Sox ¢ùcƒ°S ójQ ø``£°SƒH
.á«ª°SôdG ájÒÿG
óFÉ©dG õeÉ«dh ó«J ƒgh ’CG ,¬Jô¡°T ¬``d ôNBG kGƒ°†Y ôHQÉa ∞°ûàcG Ée ¿É``YöSh
™àªàj kGÒ¨°U Iô``c ÖY’ õeÉ«dh ¿Éc ó``bh .ájQƒμdG Üô``◊G ‘ ¬àeóN ø`è
øe á∏ØM »ª«L ¥hó``æ°U ΩÉbCG ,1953 ΩÉY ø`è ¢ù£°ùZCG ‘h .PÉ qNCG ô``ë°ùH
kGÒÑc Ék MÉ‚ á∏Ø◊G √òg â≤≤M óbh .(ó«J IOƒ©H Ö«MÎdG) :¿GƒæY â– ¬∏LCG
Ée ‹ÉªLEG ¿Éch ,Q’hO 100 AÉ°û©dG ≥ÑW ô©°S ≠∏H å«M ,äÉYÈàdG ™``ªL ‘
‘ Ék ª¶àæe kGôFGR õeÉ«dh íÑ°UCG ,ΩÉ©dG ∂dP ájÉ¡f ‘h .Q’hO ∞dCG 150 ¬©ªL ”
189
Qƒ°U øY Ék ãëH ∞ë°üdG …Qƒ°üe √AGQh Üò``éj ¿Éc Ée Ék ÑdÉZh ,ôHQÉa IOÉ``«Y
.¿ÉWöùdÉH ¢†jôe Ò¨°U πØW ™e º«¶©dG IôμdG ÖYÓd
™°Vh ”h ,â«H πμd ák «°†bh Ék ``ª°SG »ª«L ¥hóæ°U íÑ°UCG ,âbƒdG Qhô``Ãh
(áªî°V ∫ƒÑ°ù«H Iôc πμ°T ≈∏Y) äÉYÈàdG ™ª÷ ¿ƒ∏dG AÉ°†«H IÒÑc (ádÉ°üM)
≈Ø°ûà°ùe ¿ÉWöS çÉëHCG ¥hóæ°U øY äÉfÓYEG ≥°üd ”h ,ô∏JÉà°S ¥óæa êQÉN
’ OóY ™°Vh ” ∂dòc .ø£°SƒH AÉ``ëfCG ‘ äÉfÓYE’G äÉMƒd ≈∏Y ∫É``ØWC’G
É¡«∏Y ≥∏WoCG »``àdGh– ôªMC’Gh ¢†«HC’ÉH á``fƒ∏ŸG äÉYÈàdG Ö``∏Y øe ¬d ö``üM
QOÉ°üŸG øe ∫GƒeC’G â≤aóJ ,ºK øeh .Éªæ«°ùdG QhO êQÉ``N - (»ª«L Ö∏Y)
»μjôeC’G »eƒ≤dG ó¡©ŸG øe Q’hO ∞dCG 100 :AGƒ°S óM ≈∏Y IÒ¨°üdGh IÒÑμdG
Q’hO ∞dCG 111h ,ø£°SƒH ‘ É«dƒ°UÉØdG AÉ°ûY øe Q’hO ±’BG 5h ,¿ÉWöù∏d
.ôjÉ°ûÑeÉg ƒ«f ‘ ∫ÉØWCÓd ∑Ò°S øe äGQ’hO á©°†Hh ,¿ƒª«∏dG Ò°ü©d πfi øe
,AÉ¡àf’G ≈∏Y ∂°ThCG ób ójó÷G ôHQÉa ≈æÑe ¿Éc ,1952 ΩÉY ∞«°U ∫ƒ∏ëHh
´ôØàŸG ,»æ«H ´QÉ°T áaÉM ≈∏Y º«boCG Ö©μe áÄ«g ≈``∏Y …ƒb ºî°V ≈æÑe ƒgh
k FÉe ≈æÑŸG Gòg ¿Éc óbh .Ohh „ƒd ≥jôW øe
ìƒ°VƒH õ«ªàa ,Ék ãjóMh Ék «∏ªYh Ó
øe äÉ«Ø°ûà°ùª∏d á``Ñjô¨dG äGAƒ``àædGh ΩÉ``NôdG IóªYCG ø``Y √ô¡¶e ∞``∏àNGh
ó≤©d êÉàæch .π«°UÉØàdG ‘ ôHQÉa …OÉjCG ôKCG íª∏j ¿CG Aôª∏d øμÁ ¿Éch .¬dƒM
Leonard QOƒd OQÉfƒ«d ¿Éc Ée kGÒãc .Iô£ØdÉH kGó°üà≤e ôHQÉa ¿Éc ,äÉ``æ«KÓãdG
∂æμÁ ’ øμd ,ÜÉÄàc’G øe πØ£dG êGôNEG ∂æμÁ) :¬∏«L øY ∫ƒ≤j Lauder
,Ohó°ùdG ™«ªL ôHQÉa ∫GRCG »ª«L IOÉ«©H ø``μd .(πØ£dG øe ÜÉÄàc’G êGôNEG
áLQóàe »eÉeC’G ƒ``¡ÑdG ¤EG …ODƒJ »àdG á``©°SGƒdG á«àæª°SC’G äÉ``LQódG π©éa
≈∏Y QÉîÑdÉH áæî°ùeh ,ádƒ¡°ùH ÉgOƒ©°U ∫ÉØWCÓd øμÁ å«ëH IóMGh á°UƒÑH
190
òæe ¬∏ªY ∞bƒJ ¿CG äOÉc »àdG ø£°SƒH ‘ á``Ø«æ©dG á«é∏ãdG ∞°UGƒ©dG ¢``ùμY
.äGƒæ°S ¢ùªN
…ƒà– IAÉ°VE’G Ió``«L áØ«¶ædG QÉ``¶àf’G áaôZ âfÉc ,…ƒ``∏©dG Qhó``dG ‘h
áÑ©d ™°Vh ” É``ªc .∫ÉØWC’G Ö©∏H IAƒ∏‡ ≥``jOÉæ°Uh ¿É°SôØ∏d IÒ``ãe ¢VhôY
≈∏Y √Ò°S AÉæKCG Ék «dÉY Ék Jƒ°U çóë
p jo …ôéM (πÑL) ≈∏Y »°ûÁ »FÉHô¡c QÉ``£≤d
IÉàa â£ÑJQG GPEG) ¬``fCG 1952 ΩÉY ‘ ËÉàdG á∏› äOQhCG óbh .á``jójó◊G á``μ°ùdG
.(¿ÉμŸG ∂dP ‘ ójõŸG ∑Éæ¡a ,É¡H ®ÉØàM’G É``¡fÉμeEÉÑa ,áæ«©e á«eóH IÒ¨°U
,IRGõg á``æ°üMCG áKÓKh ,Ö``àμdG äÉÄÃ äCÓ``àeG áÑàμe ∑Éæg â``fÉc ∂``dòc
âeR’ »àdG ≈JƒŸG OGóY ‘ IòJÉ°SC’ ájOÉ©dG äÉeƒ°SôdG øe ’k óHh .¿ÉàLGQOh
ºé◊ÉH Qƒ°U º``°SôH ÚfÉæØdG óMCG ôHQÉa ô`èCG ,IQhÉéŸG äÉ``«Ø°ûà°ùŸG äGô``‡
,ƒ«cƒæ«Hh ,(è∏ãdG IÒeCG) âjGh ƒæ°S πãe -á«dÉ«ÿG ÖàμdG äÉ«°üî°ûd »©«Ñ£dG
.¿ÉWöùdG ¢VQCÉH óf’ ÊõjO ⁄ÉY èeófÉa -â«μjôc »æ«ª«Lh
ôHQÉa ¿CG ¢VÎØj ¿C’ ôHÉ©dG ôXÉædG IôgÉ¶dG á¡HC’Gh ¥ƒÑdG ¿É◊CG â©aO ó``bh
.√QÉ°üàfG ™bƒe »g Iójó÷G ¬``JOÉ«Y ¿CGh ,É«ª«cƒ∏d Ék LÓY Ék Ñjô≤J ∞``°ûàcG ób
ó«©H ∫Gõj Ée –É``«ª«cƒ∏dG êÓY ƒgh– ¢ù«FôdG ¬`àóg ¿Éc ,á≤«≤◊G ‘ ø``μd
É«ª«cƒ∏d OÉ``°†ŸG ΩÉ¶ædG ¤EG ¬H á``°UÉÿG ø£°SƒH áYƒª› â`àÉ°VCG º©f .∫É``æŸG
ä’ƒØdG äGOÉ°†e ™e Iƒ≤H ¬JÉÑcôe §∏N ºgÉ°S ,ó``jhÎ°ùdG ƒgh ,ôNBG kGQÉ≤Y
êÓ©dG Gò¡d π°UƒàdG º``ZQo øμd .ô¡°TCG IóY ¢VôŸG ∞«ØîJ äGÎ`à IOÉjR ‘
,IQôμàe áehÉ≤e ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ âëÑ°UCG Éª«cƒ∏dG ÉjÓN ¿EÉa ,áehÉ≤e ÌcC’G
äGQÉ£≤dGh ≈eódÉH ¿ƒÑ©∏j GƒfÉc ø``jòdG ∫ÉØWC’G OÉY ,ºK øeh .Ék ÑdÉZ á``°SöTh
,≈Ø°ûà°ùŸG ‘ áÑ«ÄμdG áëæLC’G ¤EG Ék ªàM »∏Ø°ùdG QhódG ‘ áé«¡ÑdG ±ô¨dG ‘
191
.ÒNCG ÜGòY ‘h »YƒdG ¿Gó≤a hCG ¿Éjò¡dG øe ádÉM ‘

IOÉ«Y ‘ ¿ÉWöùdG ø`è èdÉ©j É¡æHG ¿Éc »``àdG äGó«°ùdG ióMEG âÑàc ó``bh
øjòdG ∫ÉØWC’G πc ¿CG ‘É°ûàcG OôéÃ) :∫ƒ≤J äÉæ«°ùªÿG ó≤Y πFGhCG ‘ ôHQÉa
¢ûgófCG âæc ,ô``¡°TCG á©°†H ¿ƒ°†Z ‘ äƒ``ŸÉH º¡«∏Y Ωƒμfi Ék ``Ñjô≤J º``¡àjCGQ
AÉHB’G ÚYCG ‘ ≥«bóàdG ¿Éc ,á``≤«≤◊G ‘h .¿ÉμŸG Oƒ°ùj …ò``dG ìôŸG ƒL ø`è
óbh .π£¡J ⁄ ΩCG ´ƒeódG ∂∏J â∏£g AGƒ°S ∂°ûdG ´ƒ`èóH ™ª∏J É¡fCG ∞``°ûμj
IOÉ°†ŸG ÒbÉ≤©dG óMCG ÖÑ°ùH âfÉc á``jƒ≤dG ∫ÉØWC’G äGô¶f ¢†©H ¿CG äó``Lh
∫ÉØWCG ∑Éæg ¿Éc ¬fCG â¶M’ ∂dòc .º``°ù÷G ΩQƒJ ¤EG …ODƒj …òdG É``«ª«cƒ∏d
,º¡eÉ°ùLCG ø`è áØ∏àfl AGõLCG ‘ á``©jôe äÉeQƒJ º``¡H ∫ÉØWCGh ,Ühóf º``¡H
Ék ©«ªL º¡«∏Y hó``Ñj ,¢SCGôdG ƒ≤«∏M ∫É``ØWCGh ,±GôWC’G óMCG Ghó``≤a ∫É``ØWCGh
Éªc .áãjóM áMGôL á``é«àf ¿Éc ∂dP ¿CG í°VGƒdG ø`èh .º≤°ùdGh Üƒ``ë°ûdG
∫ÉØWCGh ,¿ƒ∏©°ùj ∫ÉØWCGh ,ácôëàe ¢SGôc
m ≈∏Y hCG ¿ƒëfÎj ∫ÉØWCG ∑Éæg ¿Éc
.(∫Gõ¡dÉH ¿ƒHÉ°üe
óH’ ¿Éch .á≤«≤◊G áeó°U IóM äOGR ,ô``¶ædG AôŸG ≥bO Éª∏c ,™``bGƒdG ‘h
Iójó÷G ¬àjÉæH ‘ ô≤à°SG …ò``dG ôHQÉa OQÉ£J ¿CG É¡æe ôØe ’ »àdG á``≤«≤◊G √ò``¡d
√QÉ¶àfG IôéM ‘ kGÒ``°SCG πX Gòd .¬jóYÉ°ùe ø`è äGöûY ™e ,á``jƒ¡àdG Ió``«L
’ ∞«c .ô¡°TCG á©°†H ∫ÉØWC’G iód Úμ°ùàdG IÎa ádÉWE’ ôNBG QÉ≤Y øY åëÑj
¢VhôY ∫ƒM GhõØbh ¬Ñàμe ¤EG ‹É«ÿG …QÉîÑdG º∏°ùdG Ghó©°U øjòdG √É°Vôeh
¿ƒJƒÁ ±ƒ°S – ÊƒJôμdG IOÉ©°ùdG ≥jÈH º¡°ùØfCG Ghô``ªZh á«≤«°SƒŸG ¿É°SôØdG
?1947 ΩÉY ‘ º¡à∏àb »àdG ¿ÉWöùdG ´GƒfCG ¢ùØæH ádÉfi ’
192
BC- &'(
È°üdG OÉØf ÜôM
ÖÑ°ùHh ,áæ÷G øe ÉæLôN È°üdG OÉØf ÖÑ°ùÑa .ájôgƒ÷G áÄ«£ÿG È°üdG OÉØf π©d)
.(É¡«dEG IOƒ©dG øe øμªàf ød È°üdG OÉØf
1%
%
?RQ RCR
’ ;ΩÉ©dG Gòg ¿ƒJƒª«``°S øjòdG ,ÉØdC

k G 325 º``gOóY ≠dÉÑdG ,¿ÉWöùdG ≈``°Vôe ¿EG)
hCG ,¿ÉWöùdG êÓ``Y ‘ kÉª«¶Y kÉ`èó≤J ≥≤ëf ¿CG kÉjQhöV ¢``ù«dh .É``fQÉ¶àfG º``¡æμÁ
á∏ãeCÉH A»∏e Ö£dG ï``jQÉàa ...á«ãëÑdG äÓμ``°ûŸG ™«ª÷ πeÉμàe πM ¤EG π``°üf ¿CG
∂∏J ÒKCÉJ á«dBG º``¡a ºàj ¿CG πÑb ,kÉfhôbh πH ,kGOƒ≤Yh äGƒæ``°S âbô¨à``°SG äÉLÓ©d
.(äÉLÓ©dG
Y% !5
<PNQ>O R?>?
(!á∏£Y øe É¡d Éj ?ÚàÄŸG ÉμjôeCG OÓ«e ó«Y ‘ ¿ÉWöùdG ô¡b ∫hÉëf ’ GPÉŸ)
1969 0+3 I3z ;3 !% 1 "¤ §* _y
195
á«©ªL ¿ƒ∏μq °ûj º¡fEG

»àdG QGô≤dG PÉîJG ™bGƒe ‘ ÚãMÉÑdG AÉª∏©dG ¢†©H OƒLh ÖÑ°S í``°Vƒj Gòg πc)
øe óH’h ,á≤«``°V ájDhQ èàæj π«``°üØàdG øe ójõÃ º¡ÑjQóJ ¿EG ;Qƒ``¡ª÷G á≤ãH ≈``¶–
.(ó«Øe πμ°ûH »ª∏©dG Ωó≤àdG ≥«Ñ£àd ™°ShCG Iô¶f …hP ∫ÉLQ
12 $13
PB=R>@ <=PECPQ
IöTÉÑe á«°SÉFQ IQOÉÑe ¢ü«°üîJ ¿CÉH ..»ª∏©dG ™ªàéŸG ‘ Qò◊G ¢†©H ∑QOCG »æfEG)
ájÉ¡f ‘ á«eƒ≤dG áë``°üdG ógÉ©e ∂«μØJ ¤EG Ée á≤jô£H …ODƒj ±ƒ``°S ¿ÉWöùdG ¢VôŸ
øeh .Ú∏j ’ QOÉZ hóY ™e ÜôM ‘ ÉæfEG ..ôYÉ``°ûŸG √òg º¡cQÉ``°TCG ’ ÉfCGh .±É£ŸG
äÉ©LGôeh ,»¡àæJ ’ ¿É÷ äÉYÉªàLG øe ’k óH ,í°VGh º°SÉM πª©H ÖdÉ£f ¿CG Éæ≤M
.(‹É◊G ™°Vƒ∏d áμdÉ¡àe äGQÈeh ádƒq £e ájó≤f
$- +
PFL>? DP@@
,Alexis de Tocueville π``«ØjƒcƒJ …O ¢ù«°ùμdCG ΩÉ``b ,1831 ΩÉ``Y ‘

IQó≤dG ¬à∏gPCÉa ,Ió``ëàŸG äÉj’ƒdG ‘ ádƒéH ,»``°ùfôa »WGô≤à°SQCG ƒ``gh
Ú«μjôeC’G ¿EG) :¬dƒ≤H ∂dP ≈∏Y Ék ≤∏©e Öàch ,É¡«æWGƒŸ á∏FÉ¡dG á«ª«¶æàdG
äÉ«©ª÷G ¿ƒ∏μ°ûj q ,∫ƒ«ŸG ™«ªLh ,ä’É◊G ™«ªLh ,QÉªYC’G ™«ªL øe
,á«bÓNCG hCG á``«æjO :äÉ«©ª÷G ø`è ´GƒfC’G ±’BG ∑É``æ¡a ..ºFGO πμ``°ûH
¿ƒ«μjôeC’G ¿ƒμj
q óbh .IÒ¨°U hCG IÒ``Ñc ,IOófi hCG áeÉY ,á¡aÉJ hCG IOÉ``L
hCG ,∫õæt dG AÉæÑd hCG ,á«ª∏©dG á«°TÉ≤ædG äÉ≤∏◊G ¢ù«°SCÉàd hCG ,á«∏°ùà∏d äÉ«©ª÷G
OhóM ¤EG ájÒ°ûÑàdG äÉã©ÑdG ∫É°SQE’ hCG ,ÖàμdG öûæd hCG ,¢ùFÉæμdG AÉ°ûfE’
196
õjõ©J hCG ,øgòdG ‘ Ée á≤«≤M ¢``SôZ ±ó¡dG ¿Éc GPEÉa ...á«°VQC’G Iô``μdG
q º¡fEÉa ,º«¶Y ∫Éãe ™«é°ûJ ÈY Ú©e Qƒ©°T
.(á«©ªL ¿ƒ∏μ°ûj
äÉj’ƒdG ‘ ∂∏J ¬àdƒéH π``«ØjƒcƒJ ΩÉ«b øe ¿ôb øe ÌcCG Qhô`è ó©Hh
á≤«≤◊G √òg ¿ÉWöùdG ó¡°ûe Ò«¨J ¬àdhÉfi AÉæKCG Iõjô¨dÉH ôHQÉa ∑QOCG ,IóëàŸG
á°UÉÿG ÚæWGƒŸG äÉYƒª› âfÉc GPEÉa .π«ØjƒcƒJ á¶MÓe Égó°ùŒ
q »``àdG
ôHQÉa ¿EÉa ,iDhôdG ‘ äGÒ``«¨àdG Æƒ°üj øe π°†aCG äÉ«©ª÷G ¿ƒ``μJ »àdG
»gh .¿ÉWöùdG ≈∏Y »eƒ≤dG ¬eƒég ø°û«d ∞dÉëàdG Gò``g πãe ¤EG áLÉëH
- √ófÉ°ùJ áªî°V Iƒb ¤EG êÉàMG ó≤a .√OôØÃ É¡«¡æjh ÉgCGóÑ«d øμj ⁄ á∏MQ
.∫GƒeC’Gh ,º«¶æàdGh ,ÒKCÉàdG å«M øe »ª«L ¥hóæ°U ÒãμH RhÉéàJ Iƒ``b
.¢Sô‚ƒμdG Iô£«°S â``– á«≤«≤◊G ∫ƒëàdG Iƒ``bh »≤«≤◊G ∫ÉŸG ∫Gõj Ó`à
á∏FÉg Iƒb Ö∏£àj ¿Éc á``MƒàØŸG áª«¶©dG á``jOÉ–’G øFGõÿG ¥GÎNG ø``μd
øe iƒà°ùŸG Gòg ¿CG ôHQÉa ±ô``Y óbh .™°SGh QÉ°ûàfG äGP á°UÉN á``«©ª÷
.¬JGQób ¥ƒØj §¨°†dG
áÑZôdGh ,OQGƒŸGh ,IQó≤dG ¬jód kGóMGh Ék °üî°T ∑Éæg ¿CG ¤EG π°UƒJ ¬fCG ó«H
¿CG âæ∏YCG ó``b âfÉc ∑Qƒjƒ«f øe á``°ùcÉ°ûe É¡fEG ;´höûŸG Gò``g ΩÉ``“EG ‘
,äÉYÉª÷G øjƒμJ ∫Ó``N øe á«μjôeC’G áë°üdG á«aGô¨L π``jƒ– É¡àª¡e
É¡JÉbÓYh ,»°SÉ«°ùdG É¡FÉgOh ,É¡FGÌd kGô¶fh .»°SÉ«°ùdG πª©dGh ,§¨°†dGh
â°übQh ,Rockefellers Ò∏∏«ØchQ ∫BG ™e AGó¨dG ∫hÉæJ øe âæμ“ ,Ió«÷G
,Kennedys …ó«æ«c ∫BG ™`è AÉ°û©dG âdhÉæJh ,Trumans ¿É`èhôJ ∫BG ™e
ôHQÉa ¿Éch .∫hC’G É¡ª°SÉH Bird Johnson ¿ƒ°ùfƒL OÒH Ió«°ùdG äOÉ``fh
áaOÉ°üe É¡H »≤à∏j ¿CG πÑb ,ø£°SƒH ‘ ÚYÈàŸGh ¬FÉbó°UCG øe É¡H ™ª°S ób
197
áØ£∏ŸG É¡àeÉ°ùàHG â``fÉc ó≤d .ø£æ°TGh ‘ ¤hC’G á``«°SÉ«°ùdG ¬JGhõZ AÉ``æKCG

∂dòch ,ø£æ°TGh ‘ á«°SÉ«°ùdG ôFGhódG ‘ áahô©e áàHÉãdG Égô©°T áëjöùJh
OQGOhh …QÉe É¡fEG ;É¡ª°SG ô¡à°TG ¬``°ùØf Qó≤dÉHh .∑Qƒjƒ«f äÉfƒdÉ°U ‘
.Mary Woodward Lasker ôμ°S’
ttt
ΩÉY ‘ Ú``°ùfƒμ°ùjh á``j’ƒH ,¿hÉJ ô``Jhh ‘ OQGOhh …QÉ`è äó``dh
Ék ëLÉf Ék ØXƒe ,Frank Woodward OQhOhh ∂``fGôa É``gƒHCG ¿Éch ,1900
Sara ¿ƒ°ùfƒL GQÉ``°S ,É¡eCG â``fÉc Éªæ«H ,IÒ``¨°U áæjóe ‘ ±ö``üe ‘
πª©J öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG øe äÉæ«fÉªãdG ‘ GóædôjCG øe Iô``LÉ¡e ,Johnson
Ék ©jöS ≈bÎJ á©FÉÑdG √òg âMGQ ó``bh .ƒZÉμ«°T ‘ ¿ƒ°SQÉc πfi ‘ á``©FÉH
âfÉch .ôéàŸG ‘ kGô``LCG äÉ©FÉÑdG ≈``∏YCG øe íÑ°üàd »``Ø«XƒdG º``∏°ùdG ‘
iód (á«©«ÑW áÑgƒe) ,ó``©H Éª«a ∂dP øY âÑàc Éªc ,™«ÑdG È``à©J ôμ°S’
§¨°†dG ¤EG ôéàŸG ‘ É¡∏ªY øe ¿ƒ°ùfƒL â∏≤àfG ,∂dP ó©Hh .¿ƒ°ùfƒL
QÉμaC’G ™«H …CG ;áeÉ©dG äÉ``YhöûŸGh ájÒÿG ∫ÉªYC’G πLCG ø`è »°SÉ«°ùdG
™«H ÉgQhó≤Ã) ICGôeG ,ôμ°S’ É¡àØ°Uh Éªc ,âfÉch .¢ùHÓŸG ™«H øe ’k óH
.(¬©«ÑJ ¿CG ójôJ A»°T …CG
πFGhCG ‘ äÉ©«ÑŸG ‘ É¡°ShQO ∫hCG äCGó``H ó≤a É¡°ùØf ôμ°S’ …QÉe É`èCG
Radcliffe ∞«∏cOGQ á«∏c øe É¡LôîJ óæY ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉæjöû©dG
ádƒª©dÉH á«HQhC’G äÉMƒ∏dG ™``«H ‘ áØ«Xh ∫hCG äóLh å``«M ,College
ÒãμdG Ö∏£àJ á``bÉ°T áæ¡e »``gh -∑Qƒjƒ«f ‘ ¢``VQÉ©ŸG ó``MCG ÜÉ``°ù◊
∞°üàæe ‘h .º``«μ◊G »∏ª©dG ¢``SÉ°ùME’Gh á``«YÉªàL’G äGQhÉ``æŸG øe
198
•É‰CG) ¬ª°SG ,Ék ``°UÉN Ék Yhöûe CGó``Ñàd ¢Vô©ŸG ôμ°S’ âcôJ ,äÉ``æ«KÓãdG
,iôNCG Iôeh .ôLÉàŸG øe á∏°ù∏°ùd IõgÉL AÉjRCG äÉª«ª°üJ ™«Ñd ,(Ohƒ«dƒg
πª©dG Iƒ≤H AÉ°ùædG ¥ÉëàdG ™ªa .ó«÷G â«bƒàdÉH Ió«÷G ÖgGƒŸG â``LõàeG
áéàæŸG á«æ¡ŸG ôμ°S’ ¢ùHÓe äóLh ,äÉæ«©HQC’G ó≤Y ‘ IójGõàe OGóYCÉH
OÉ°ùμdG ø`è ôμ°S’ âLôN ,Gò``μgh .IÒÑc Ék ``bƒ°S ºî°V ¥É``£f ≈∏Y
Ió«°S âëÑ°UCG ,äÉæ«©HQC’G ô``NGhCG ∫ƒ∏ëHh .ÜÉÑ°ûdG IOóéàe Üô``◊Gh
áÄdCÓàŸG ™ªàéŸG Ωƒ‚h áàHÉãdG ô``gÉ¶ŸG øeh ,»FÉæãà°SG πμ°ûH ájƒb ∫É``ªYCG
.∑Qƒjƒ«f AÉª°S ‘
øe ≠dÉÑdG ,ô``μ°S’ äÈdCG ™e OQGOhh …QÉ`è â∏HÉ≤J ,1939 ΩÉ``Y ‘h
(¢SÉeƒJh OQƒd) äÉfÓYE’G á``cöûd É°ù«FQ πª©j …òdG ,Ék eÉY Úà°S ô``ª©dG
,OQGOhh …QÉe πãe ,ôμ°S’ äÈ``dCG ¿Éc óbh .ƒZÉμ«°T áæjóe ‘ á``©bGƒdG
ø≤JCGh ôμàHG ób ¿Éc ,Ék ØfBG IQƒcòŸG ácöûdG »Øa .¬àæ¡e ‘ á¡jóÑdÉH Ék ``jô≤ÑY
¿CG kGócDƒe ,(´ƒ``Ñ£ŸG ™«ÑdG øa) É¡«∏Y ≥∏WCG ¿Ó``YEÓd IójóL á``«é«JGÎ°SEG
AGƒZE’ áªª°üŸG Qƒ°üdGh ó«°TÉfC’G øe áYƒª› Oô``› ¢ù«d íLÉædG ¿ÓYE’G
∂∏¡à°ùŸG ÈîJ ™ÑW ¥ƒ≤M É¡d áØ– ƒ``g É‰EGh ;Ée A»°T AGöûd Ú``μ∏¡à°ùŸG
»μdh .ÖÑ°ùdGh äÉ`èƒ∏©ª∏d πbÉf Oô› ¬fEG ;èàæŸG ∂``dòd ¬FGöT ÜÉ``Ñ°SCÉH
¤EG É¡æª°†àj »àdG äÉ`èƒ∏©ŸG á«Ø°üJ øe óH’ ¿Éc ,√Ò``KCÉJ Qƒ¡ª÷G º``¡Øj
ôμ°S’ äÓªM øe á∏ªM πc äõcQ óbh .á«°SÉ°SC’G ÉgöUÉæY ‘ É¡JQƒ°U
øY ¬JÓªM πãe ,á«é«JGÎ°SE’G ∂∏J ≈∏Y kGÒÑc Ék ``MÉ‚ âb’ »àdG á«FÉYódG
,Pepsodent â``æjOƒ°ùÑH ¿Éæ°SCG Oƒ``é©eh ,Sunkist â°ùμæ°U
p ∫É``≤JôH
,OóëŸG âbƒdG ‘h .É``gÒZh ,Lucky Strike ∂``jGÎ°S »c’ ô``FÉé°Sh
199
¿CG êÉà– äÉeƒ∏©e á∏ªL √QÉ``ÑàYÉH ¿ÓYE’G øY IôμØdG √òg ∑ÎJ ±ƒ``°S
.¿ÉWöùdG á∏ªM ≈∏Y Ék ªFGOh Ék ≤«ªY kGÒKCÉJ ,á«°SÉ°SC’G É¡JQƒ°U ¤EG ≈Ø°üJ
,IÒãŸG ádRÉ¨ŸGh ájƒ«◊ÉH áÄ«∏e á«°ùfÉehQ á°üb äÈdCGh …QÉe â°TÉY ó≤d
∂∏J âfÉch ;∫hC’G É``ª¡FÉ≤d ø`è §≤a kGô¡°T öûY á``°ùªN ó©H É``LhõJh
òÄæ«M …QÉe ôªY ¿Éch .äÈdC’ áãdÉãdGh ,á``«fÉãdG …QÉŸ á«fÉãdG »g áéjõdG
åëÑJ »gh ,IôeÉ¨ŸGh ,Ö∏≤dG áÑ«Wh ,AGÌdÉH ™àªàJ ¿B’G É¡fEG .áæ°S Ú©HQCG
…òdG ∫ÉªYC’G Ió``«°S øY É¡JódGh åjóM ák ``©LÎ°ùe ájÒÿG É¡à«°†b ø``Y
.ΩÉ©dG πª©dG ‘ É¡WÉ°ûf ≈∏Y ¬≤«Ñ£J ‘ ÖZôJ
ó≤a .á«°üî°ûdG É``¡JÉ«M ¤EG ,πNGódG ¤EG å``ëÑdG Gòg ¬ŒG Ée ¿É``YöSh
ÉgGóMEG ‘ â¶≤«à°SG .á≤gGôŸGh ádƒØ£dG IÎa øe äÉjôcP çÓK É¡JOQÉW
hCG ÉjQÉàæ°Shód á``à«‡ ¬Ñ°T á``≤YÉ°U ¿ƒμj ¿CG π``ªàëjo - ÖYôe ¢``Vôe øe
™aO É‡ ,øgòdG ¢Tƒ°ûJh ≈ª◊G øe ádÉM ‘ »gh –…ÒàμH …ƒFQ ÜÉ¡àdG
k FÉb ƒéæJ ¿CG πªàëŸG Ò``Z øe ¬fCG É¡eC’ ócDƒj ¿C’ á∏FÉ©dG AÉ``bó°UCG ó``MCG
:Ó
.(iôNCG Iôe É¡æ«©aÎ°S ∂fCG ó≤àYCG ’ ÉfCG ,IQÉ°S)
,¿hÉJôJhh ‘ Iö``SCÓd π°ù¨J áeOÉN IQÉ``jõd É¡eCG â``≤aGQ ,á``«fÉãdG ‘h
¿ÉWöùd á``MGôL øe ≈aÉ©àJ ICGô``ŸG √ò``g âfÉch .Ú``°ùfƒμ°ùjh á``j’ƒH
ôμ°S’ â∏NO ∑É``ægh .ÚjóãdG Óμd π`èÉc ∫É°üÄà°SG É``¡dÓN ” …ó``ãdG
»gh ¿ƒ°†côj ∫É``ØWCG á©Ñ°Sh ¢``†Øîæe Ò¨°U ô``jöS ¬H º∏¶e ñƒ``c ‘
Iôμa É¡«∏Y äPƒëà°SGh É¡àμHQCG ó≤d .¬°VƒªZh ó¡°ûŸG á«°ûMƒH IPƒNCÉe
:áHÉLEG øY Ék ãëH É``¡eCG ∫CÉ°ùJ âMGôa ,¿ÉWöùdG á`èhÉ≤Ÿ …óãdG ∫É``°üÄà°SG
ôμ°S’ âcQOCG Gòμgh !áeOÉÿG PÉ≤fEG ” ó≤d :áHÉLE’G É¡JAÉéa (?™£ob πg)
200
k JÉb IQhö†dÉH ¢ù«d ¬æμd Ék «°SÉb ¿ƒμj ób ¿ÉWöùdG) ¿CG
.(Ó
∫ÓN Gõfƒ∏ØfE’G ìÉæL á°ù«ÑM á«∏μdG ‘ á≤gGôe âfÉc ,áãdÉãdG IôŸG ‘h
êQÉÿÉH øen ìÉàŒ á«fÉÑ°SE’G Gõfƒ∏ØfE’G â``fÉc ó≤a .1918 ΩÉY ≈°ûØJ AÉHh
∞dCG áÄªà°S â∏àb Gõfƒ∏ØfE’G ø``μd ,ôμ°S’ â‚h .¿óŸGh iô≤dG ∂``∏¡Jh
ÚjÓe á°ùªN ø`è Üô≤j Ée IÉ«M ≈∏Y â°†bh ,ΩÉ``©dG ∂dP ‘ »``μjôeCG
.ïjQÉàdG ‘ Ék μàa áÄHhC’G ó°TCG É¡∏©L É‡ ,⁄É©dG iƒà°ùe ≈∏Y ¢üî°T
…òdG QÉeódG ƒgh ’CG ,äÉjôcòdG ∂∏J ÚH ∑Î°ûe §«N ∑Éæg ¿Éc ó``bh
IQóbh -∫GƒMC’G ™«ªL ‘ ójó¡àdGh Üô``≤dG ójó°T ƒgh- ¢VôŸG ¬Ø∏q îj
óbh .IÉ«◊G Ò``«¨J ≈∏Y ,á≤q≤fi Ò``Z ∫GõJ Ée »àdG »``gh ,á«°Vôn ©n dG AGhó``dG
»gh ,¢VGôeC’G áëaÉμŸ »Ñ£dG åëÑdG Iƒ≤d ¿Éæ©dG ¥ÓWEG ôμ°S’ â∏
r «îJ
q
,1939 ΩÉY ‘h .á∏¨à°ùe ÒZ ÒÑc óM ¤EG ∫GõJ Ée É¡fCG äô©°T »àdG Iƒ``≤dG
,¢VôŸÉH iôNCG Iôe É¡JÉ«M âeó£°UG ,äÈdCG ¬«a â∏HÉb …òdG ΩÉ©dG ƒgh
,áàμ°ùdÉH âÑ«°UoCG ºK ,ø°ùfƒμ°ùjh ‘ á«Ñ∏b áeRCG øe ÊÉ©J É¡eCG âfÉc ó≤a
k ``∏°T ÉgAGQh ák ``Ø∏q fl
á«©ª÷G ¢ù«FQ ¤EG á``HÉàμdÉH ôμ°S’ â`èÉbh .ábÉYEGh Ó
Iôe Ö°†¨dGh á°ûgódÉH âÑ«°UCG É``¡æμd .êÓY øY Ék ãëH á«μjôeC’G á``«Ñ£dG
:∫ƒ≤J âÑàμa ,Ö£dG äGQó``b ∑GQOEG ΩóYh áaô©ŸG ¢ü≤f Ö``Ñ°ùH iôNCG
..iôNCG ¢VGôeCG êÓ``Y øμªŸG øªa .∞«î°S ô`èCG ∂dP ¿CG âjCGQ ó``≤d)
πãe ,äÉæ«eÉà«ØdG ¢``ü≤f í``«ë°üJ øμeCGh ,É``Ø∏°ùdG Ò``bÉ≤Y äô¡X ó``≤d
A»°T π©a ≈∏Y ºμJQób Ωó©d Ék ¡«Lh Ék ÑÑ°S iQCG ’h ,GôLÓÑdGh •ƒ``Hô≤°SE’G
¿ƒμj ¿CG óH’ ..áàμ°ùdG ÖÑ°ùH ⁄É©dG ‘ ¿ƒJƒÁ ’ ¢SÉædG ¿C’ ;áàμ°ùdG AGREG
.(ÒKCÉJ ¬d Ú©e öüæY ∑Éæg
201
á∏jƒW ágÉ≤f IÎa ó©H ¿hÉJôJhh ‘ ôμ°S’ IódGh â«aƒJ ,1940 ΩÉY ‘h
ºcGôJ …òdG É¡£î°Sh ôμ°S’ Ö°†Z IÉaƒdG √òg â∏©°TCG óbh .áëLÉf ÒZ
Éª«a Ú«Øë°üdG óMC’ âMöU óbh !É¡àdÉ°SQ äóLh ó≤d .Oƒ≤©d É¡∏NGóH
.(áÄ«£ÿG AôŸG íaÉμj Éªc ¿ÉWöùdGh á«Ñ∏≤dG äÉHƒædG íaÉcCG ÊEG) :á∏FÉb ó©H
áÄ«£ÿG ≈∏Y ¢†©ÑdG »°†≤j Éªc ¢VGôeC’G ≈∏Y »°†≤J ¿CG äQÉàNG ¿PEG É¡fEG
á«é«JGÎ°SEG ™°Vh á«ªgCÉH ¢SÉædG øeDƒj ⁄ GPEÉa .π«‚E’ÉH Ò°ûÑàdG ∫ÓN ø`è -
‘ á∏«°Sh πc ák `èóîà°ùe ,(º¡qdƒ–) ±ƒ°S É¡fEÉa ,¢``VGôeC’G ó°V á``«eƒb
.É¡dhÉæàe
…QÉe ΩGõàdG ôμ°S’ äÈdCG º¡ØJ ó≤a .É``¡LhR ¬àdƒM øe ∫hCG ¿Éc ó``bh
∫Éb ¬fCG ≈àM ,ÒHóàdGh §«£îàdG ‘ É¡μjöTh ÉgQÉ°ûà°ùe íÑ°UCGh ,IôμØdÉH
∫ƒ°ü◊G á«Ø«c ≈∏Y ∂dOCG ±ƒ°S É¡d öüM ’ ∫GƒeCG ∑Éæg) :Iôe äGP É``¡d
»Ñ£dG åëÑdG ó¡°ûe πjƒ– Iôμa Iƒ≤H É¡«∏Y äPƒëà°SG π©ØdÉHh .(É¡«∏Y
äÉjƒà°ùe ≈∏Y äÉYÈàdG äÓªMh »°SÉ«°ùdG §¨°†dG ΩGóîà°SÉH ÉμjôeCG ‘
Éªc á«YÉªàL’G »MGƒædG ‘ ÚaÎfi ÉfÉc ÚLhõdG ¿CG ≥◊Gh .ábƒÑ°ùe ÒZ
äÉbÓY áμÑ°ûH ¿É©àªàj ÉfÉc ó≤a ,á°VÉjôdG hCG Ωƒ∏©dG ∫É› ‘ AôŸG ±Îëj
•ÓàN’G ‘ á``YGôH Éª¡jódh ,§``¨°†dG äÉYÉªéH É``≤ëàdGh ,ájOÉY Ò``Z
,π«àcƒμdG äÓ``ØM á`èÉbEGh ,äÉ``HÉ£ÿG á``HÉàch ´É``æbE’Gh å``jó◊Gh
Éª¡«a ¢Sô oZ É``ªc .äÉ≤Ø°üdG ó``≤Yh ,É``ª¡°ùØfC’ á``jÉYódGh ¢``VhÉØàdGh
≥ªY Éª¡d íª°S óbh ,AÉbó°UC’G ™``ªL ∂dP øe ºgC’Gh ,äÉYÈàdG ™``ªL
-Üƒ«Lh– ∫ƒ≤Y ¤EG ≥ª©H ∫ƒ``°UƒdÉH É¡YÉ°ùJGh á«YÉªàL’G É``ª¡JÓ°U
∂dP ôμ°S’ …QÉe ìö``ûJh .áeƒμ◊G πH ,¢UÉÿG ´É``£≤dG øe Ú``YÈàŸG
202
hCG áKÓK hCG ÚæKG áª«≤H ¿ÓYE’G ≥ëà°SG ..¿Éæ°SCG ¿ƒé©e ¿Éc GPEG) :É``¡dƒ≤H
»àdG ¢VGôeC’G áehÉ≤Ÿ á«eGôdG çÉëHC’G ¿EÉa ,áæ°ùdG ‘ Q’hO ÚjÓe á``©HQCG
≥ëà°ùJ ⁄É©dG AÉëfCG »bÉHh IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ ¢`ÙÉî°TC’G ¥ƒ©Jh √ƒ°ûJ
…QÉe âdƒ– ,äGƒæ°S ™°†H ¿ƒ°†Z ‘h .(äGQ’hódG øe ÚjÓŸG äÉ``Äe
çÉëHCÓd á«MhôdG ΩC’G ¤EG -Business Week ∂jhh ¢ùæjõ«H á∏éŸ Ék ≤ÑW-
.á«Ñ£dG
ttt
‘ ¿ÉWöùdG çÉ``ëHCG ⁄ÉY ≈∏Y (á«æ÷G á``«MhôdG ΩC’G) ìÉ``jQ âÑg ó``≤d
âeÉb ,1943 ΩÉY πjôHCG »``Øa .™bƒàe ÒZ QÉ°üYEG Iƒ≤H ΩÉjC’G ó``MCG ìÉÑ°U
Clarence Cook π``à«d ∑hƒc ¢ùæjQÓc.O Ö``àμe IQÉjõH ôμ°S’ …QÉ`è
.ASCC ∑Qƒjƒ«f ‘ ¿É``WöùdG áëaÉμŸ á«μjôeC’G á``«©ª÷G ô``jóe Little
çGóME’ §Ñ°†dÉH ¬``à«©ªL ¬H Ωƒ≤J Ée ±É``°ûàcÉH áªà¡e ôμ°S’ â``fÉch
.IóYÉ°ùŸG Ëó≤J É¡à°ù°SDƒŸ øμÁ ∞«ch ,¿ÉWöùdG çÉëHCG ‘ ôjƒ£J
á«YÉªàLG áª¶æe »``gh- á«©ª÷Éa ,QƒàØdÉH É¡àHÉ°UCG IQÉ``jõdG ∂∏J øμd
ôéëàŸG »YÉªàL’G øJÉ¡fÉe …OÉf áHÉãÃ âfÉc -AÉª∏©dG ¢†©Hh Ak ÉÑWCG º°†J
»àdG IÒ¨°üdG ájƒæ°ùdG É¡à«fGõ«e ø`è ≥ØæJ âfÉch .ö†àëŸGh Ék «JGP ∞``às μoŸG
≈∏Y ∫ƒ°üë∏dh .á``«ãëÑdG èeGÈdG ≈``∏Y πbCG Ék ¨∏Ñe Q’hO ∞``dCG 250 ≠``∏ÑJ
Women›s Field (ÊGó«ŸG AÉ°ùædG ¢``û«L) á«©ªéH áfÉ©à°S’G â“ πjƒªàdG
.ASCC á«©ªL IQGOEG ¢``ù∏› ‘ äÓãs ‡ ¬JÉYƒ£àe ø``μJ ⁄ …ò``dG Army
á«fÓYE’G äÓª◊G ≈∏Y äOÉàYG »àdG ôμ°SÓd áÑ°ùædÉH ¬``∏c ôeC’G ¿Éc ó≤d
,Ék «WÉÑàYG -(´ƒÑ£ŸG ™``«ÑdG øa)``H- ÒÑμdG »eÓYE’G ΩÉªàg’Gh á``ªî°†dG
203
,Ék YP’ kGOÉ≤àfG ∂dP ôμ°S’ äó≤àfG Gòd .‘GÎMG ÒZh ,Ó k ‡h ,∫É©a Ò``Zh
IQÉÑY IOÉY º¡fEG πH ,á∏FÉ£dG ∫GƒeCÓd øjôjóe Gƒ°ù«d AÉÑWC’G) :∫ƒ≤J âÑ n
r àn μa
¢ü≤f º¡jód ∫ÉLQ º¡fCG …CG ;(QÉ``¨°U Ú«æ¡e ...QÉ¨°U ∫ÉªYCG ∫ÉLQ ø``Y
äÉYÈJ â©ªL ∫ÉM ájCG ≈∏Y É¡æμd .¿ÉWöù∏d á«eÉ¶ædG ájDhôdG ‘ í``°VGh
.iôNCG Iôe IOƒ©dÉH äóYhh ,ASCC á«©ª÷ Q’hO 5000 áª«≤H
âfÉch .É``¡°ùØf ≈∏Y OÉ``ªàY’ÉH πª©∏d ô``μ°S’ â``dƒ– Ée ¿É``YöSh
á°ù«FôdG ∞ë°üdG âÑæéàa .áeÉY á«°†b ¿ÉWöùdG á«°†b π©L »g É``¡àjƒdhCG
±ƒ°S É¡fCG âª∏Y Ió``MGh á«eÓYEG á∏«°Sh ô``jóÃ áFOÉH IRQÉÑdG äÓ``éŸGh
â°ùéjGO RQó``jQ :»gh ’CG ,á``«μjôeC’G ìhô``dG ¥OÉæN ó``©HCG ¤EG π``°üJ
á∏°ù∏°S öûæH â°ùéjGO ‘ É¡≤jó°U ô``μ°S’ â©æbCG ó≤a .Reader Digest
‘h .1943 ΩÉY øe ôHƒàcCG ‘ ¬æY ∞°ûμdGh ¿ÉWöùdG ¢üëa øY ä’É≤e
,äÉ«bÈdGh ,ájójÈdG äÉbÉ£ÑdG øe Ék fÉaƒW ä’É≤ŸG äôéa ,™«HÉ°SCG ¿ƒ°†Z
≠dÉÑÃ ÖdÉ¨dG ‘ áHƒë°üe ,á∏éŸG ô≤e ¤EG ó«dG §îH áHƒàμŸG äÉ¶MÓŸGh
óMCG Gò¡a .á«°üî°ûdG Qƒ``°üdGh ¢ü°ü≤dÉHh ,Ö«÷G ±höüe ø`è IÒ¨°U
»eCG âJÉe ó≤d) :É¡«a Öàc IÒ¨°U áªgÉ°ùe π``°Sôj ¬eCG IÉaƒH »∏àHGo Oƒ``æ÷G
≈∏Y ¥OÉæN ‘ Ék ``«dÉM ¢û«©f ÉæfEG ...äGƒæ°S ™``°†H òæe ¿ÉWöùdÉH Iô``KCÉàe
√ògh .(IóYÉ°ùŸG Ëó``≤J ‘ ÖZôf ÉæfEG ’EG ∂``«Ø«°SÉÑdG ‘ Üô◊G ìö``ùe
áª«≤H ájó≤f á``bQh ∫É°SQEÉH Ωƒ≤J ¿É``WöùdÉH ÉgóL ‘ƒJ á``°SQóŸG ‘ IÉ``àa
äÉHÉ£ÿG ±’BG â°ùéjGO â``≤∏J ,á«dÉàdG ô¡°TC’G ∫Ó``Nh .óMGh Q’hO
øY ójõj Ée ƒ``gh ,Q’hO ∞dCG 300 ¤EG É``¡àª«b â∏°Uh »``àdG äÉ``YÈàdGh
.πeÉc ΩÉY ‘ ASCC á«©ªL á«fGõ«e
204
π°ûØd πeÉ°ûdG ìÓ°UE’G ‘ GC óÑJ ¿CG ô``μ°S’ áHÉéà°S’G √òg â©aO ó``bh
.¿ÉWöùdG áëaÉμe Oƒ¡L AÉ«MEG ‘ QÉÑμdG ÊÉeC’G ≥«≤– ‘ ASCC á«©ªL
Ωƒég ø°T øμªŸG øe) :∫ƒ≤j AÉbó°UC’G óMCG É¡«dEG Öàc ,1949 ΩÉ``Y ‘h
»æ¡ŸG ¿hÉ©à∏d è`èÉfôH :É¡«a áë°üdG ≥FÉ≤◊ á`èC’G πgÉéàd øjQƒfi ≈``∏Y
≈∏Y §¨°V äÉYƒª› ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,πjƒ£dG ióŸG ≈∏Y ∑Î°ûŸG »©ªàéŸG
É¡JGP π«μ°ûJ IOÉ``YE’ ASCC á«©ªL äô£°VG π©ØdÉHh .(Ò``°ü≤dG ióŸG
º°†fG ¿CG ó©H ,ôμ°S’ äÈdCG ÉYO óbh .(πLC’G IÒ°üb §¨°V áYƒª›) ¤EG
ƒgh ,Emerson Foote äƒ`à ¿ƒ°SôÁEG ,ASCC á«©ªL IQGOEG ¢``ù∏› ¤EG
ΩÉb óbh .É¡ª«¶æàd á``«©ª÷G ¤EG ΩÉª°†fÓd ,ájÉYódG äÉcö``T ióMEG ô``jóe
ÅWÉÿG á«©ª÷G π``ªY øe ôμ°S’ ∫BG π``ãe ÖYôdÉH Ö«°UCG …ò``dG ,äƒa
»YÉªàL’G …OÉædG πjƒëàH á∏«Øc á``jQƒa πªY á£ÿ IOƒ°ùe ™°VƒH ,Ék `èÉ“
∫É©aCG ∫ÉLQ ôeC’G Ö∏£J óbh .º«¶æàdG Iójó°T §¨°V áYÉªL ¤EG ö``†àëŸG
,ájhOCG äÉcöT …ôjóeh ,Ú«FÉYOh ,Ú«FÉªæ«°S Úéàæeh ,∫ÉªYCG ∫ÉLQ-
ôμ°S’ ∫BG áμÑ°T øe ø``jQÉàfl ±QÉ©eh AÉbó°UCG º¡ª¶©e ¿Éc ,Ú``«eÉfih
.AÉÑWCGh ,Ú``«ÑW ÚãMÉHh ,áÄHhCG AÉ``ª∏Yh ,AÉ«MCG AÉ``ª∏Y ¢ù«dh -Ió``àªŸG
IQGOEG ¢ù∏› ≈``∏Y øª«¡ŸG »Ñ£dG Ò``Z π«ãªàdG ¿Éc ,1945 ΩÉ``Y ∫ƒ``∏ëHh
äOÉYCG ó≤a .≈eGó≤dG ÉgAÉ°†YCG kGOQÉW IÒÑc IOÉjR OGORG ób ASCC á«©ªL
á«μjôeC’G á``«©ª÷G º«¶æJ ó«ª©J ≈``ª°ùoJ âfÉc Éªc (á``«fóŸG á``YƒªéŸG)
.ASCC ¿ÉWöùdG áëaÉμŸ
.¬JGP âbƒdG ‘ Ék ``Xƒë∏eh Ék ``YQÉH kGÒ¨J ™ªàéŸG á``ª¨f äÒ¨J ∂``dòc
‘ óc ÓH ÉgOƒ¡L õ``côJ πà«d á°SÉFQ â– ASCC á``«©ªL âfÉc É``ªæ«Ña
205
Ú°SQÉªª∏d ¿É``WöùdÉH ájÉYôdG Ò``jÉ©e ∫ƒM äGô``còe äGOƒ°ùe ™``°Vh

øe Ió«Øe øμJ ⁄ äGô``còŸG ∂∏J ¿EÉa ,Ωó≤ŸG êÓ©dG á``∏≤d kGô¶f) Ú``«Ñ£dG
ƒg Éªc ,äÉ``YÈàdG äÓªMh á``jÉYódG Oƒ¡L äCGó``H ,(á«∏ª©dG á``«MÉædG
áæ°S ‘h .ôμ°S’ ÚLhõdG IOÉ«b â– á«©ª÷G IóæLCG ≈∏Y ô£«°ùJ ,™``bƒàe
1.5h ,≥°ü∏e ∞``dCG 50h (»ª«∏©J) Ö``«àc ÚjÓe 9 áYÉÑW â“ ,Ió``MGh
,IQÉ«°S ábÉ£H ∞dCG 12h ,äÉYÈJ ¥hóæ°U ∞dCG 165h ,IòaÉf ≥°ü∏e ¿ƒ«∏e
º«ë°ûàdG Ió«L ájƒb ádBG ∫GóÑà°SGh Ò«¨J CGóH ,Ék Ä«°ûa Ék Ä«°Th .¢``Vô©e 3000h
Éªc (äGó«°ùdG á≤jóM …OÉf) hCG– ÊGó``«ŸG AÉ°ùædG ¢û«éH äÉYÈàdG ™``ª÷
832 â¨∏Ña ,áª≤dG ¤EG äÉ``YÈàdG â∏°Uhh .ôμ°S’ ±QÉ©e óMCG ¬``Ø°Uh
12045h ,1945 ΩÉ``Y ‘ Q’hO ∞dCG 4292h ,1944 ΩÉ``Y ‘ Q’hO ∞``dCG
.1947 ΩÉY ‘ Q’hO ∞dCG
ÚH äÉYGöU çGóMEG ‘ ,áeÉ©dG ájDhôdG ‘ ∫ƒëàdGh ,∫ÉŸG ÖÑ°ùJ ó``bh
ASCC á«©ªL ¢ù«FQ ,πà«d ¢ùæjQÓc óLh PEG ,Oó÷Gh Ú≤HÉ°ùdG AÉ°†YC’G
áYƒªéŸG øe Ék °ûª¡e
q ¬°ùØf ,áYƒªéŸG ‘ ôμ°SÓH Ωƒj äGP ÖMQ …ò``dG
≈∏Y ÚªFÉ≤dGh §``¨°†dG á``Yƒª› AÉ°†YCG ¿CG ø`è »``μà°ûj ìGQh .á``«fóŸG
∂dP øμd ,(¿ƒ«fGhóYh ,¿ƒ``éYõeh ,ÚdOÉY Ò``Z) äÉYÈàdG äÓªM
” ,1945 ΩÉY ‘ …ƒæ°ùdG á``«©ª÷G ´ÉªàLG »Øa .¿GhB’G äGƒa ó``©H ¿Éc
.(Ú«fóŸG) ™e á«°SÉb á¡LGƒe ó©H ádÉ≤à°S’G ≈∏Y √QÉÑLEG
πc ∞bh øμªŸG ÒZ øe íÑ°UCG ,IQGOE’G ¢ù∏› ∫GóÑà°SGh πà«d ™∏N ó©Hh
¬Ñ°T áYöùH á«©ª÷G ÚfGƒbh íFGƒd áZÉ«°U IOÉYEG âªàa .ôμ°S’h äƒa øe
áYÉªéc É¡à£°ûfCG ≈∏Y kGOó``› ócDƒj ÉÃh ,áæª«¡dG á«∏ªY Ö°SÉæàd á``«eÉ≤àfG
206
á«°SÉ«≤dG á°ù°SDƒŸG ¢``ù«FQ õeGOBG º«L ™°Vh ó``bh .∫GƒeC’G ™ªLh §``¨°†∏d
,ôμ°S’ …QÉe ¤EG á«bôH ‘ ,(á``«fóŸG áYƒªéŸG ‘ ÚãMÉÑdG RôHCG ó``MCGh)
kGPhò°T ÌcC’G »g áYƒª› É¡æª°†àd ,∫óé∏d Òãe πμ°ûH Iójó÷G ó``YGƒ≤dG
º°†J ’CG Öéj) :á«ª∏Y á«©ªL ájCG ÉgÉæÑàJ ¿CG Ö``éj »àdG äÉWGÎ°T’G Ú``H
¢ù«FôdG ¿ƒμj ¿CG ≈``∏Y ,Ú«ª∏Yh Ú«æ¡e AÉ``°†YCG á©HQCG øe Ì``cCG á``«©ª÷G
.(Ék «fóe …ò«ØæàdG
…òdG …OÉ``©dG ÒZ Ò«¨àdG Ú``JQÉÑ©dG Ú``JÉg ‘ õ`èGOBG ¢``üÿ ,Gò``μgh
Iƒb á«©ª÷G âëÑ°UCG ó``≤a .¿ÉWöùdG áëaÉμŸ á«μjôeC’G á``«©ª÷G ìÉàLG
™ª÷ Ú°ùªëàŸG (Ú«fóŸG) AÉ£°ûædG øe ábôa É¡eó≤àJ ôWÉîŸG á«dÉY á``∏FÉg
Gòg õcôe ôμ°S’ â``fÉc ™Ñ£dÉHh .á``«Ñ£dG äÓªë∏d ájÉYódGh ∫Gƒ`èC’G
AÉ£°ûædG CGóH ,’k ÉªLEGh .á``«∏ÿG ‘ πëædG áμ∏eh ,ájhƒædG ¬Jƒbh ,™``ªéàdG
.(ôμ°S’ QÉ°üfCG :…CG) (¿ƒ``jôμ°SÓdG) º¡fCÉH ΩÓYE’G π``FÉ°Sh ‘ ¿ƒaô©
n jo
.ôîa πμH º°S’G Gòg AÉ£°ûædG ∂ÄdhCG ≥æàYG ó≤dh
ttt
øe ¿ÉWöùdG á«©ªL ôμ°S’ …QÉ`è âã©H ,äGƒæ°S ¢ùªN ¿ƒ°†Z ‘h
πμH πª©J É¡d á``©HÉàdG (πLC’G IÒ°üb §¨°†dG á``Yƒª›) âfÉch .É``¡JGƒe
.¢Sô‚ƒμdG :ƒgh ,π``LC’G πjƒW ±óg ¿B’G Ú``jôμ°SÓd íÑ°UCGh ,Iƒ``b
¿EÉa ,(¿ÉWöùdG ≈∏Y Üôë∏d) …OÉ``–G ó«jCÉJ ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G GƒYÉ£à°SG GPEÉ`à
.»μ∏a πμ°ûH ∞YÉ°†àj ±ƒ°S º¡à∏ªM ∫É›h iƒà°ùe
,…óãdG ¿ÉWöS ≈°Vôe øe IóMGhh á£°TÉf »gh ,Ô°Tƒc RhQ âÑàc óbh
∑Qój ¢üî°T ∫hCG ÚfƒμJ ób) :ôμ°S’ …QÉÃ É¡HÉéYEG øY áHô©e Iôe äGP
207
»c ¢Sô‚ƒμdG ¢VQCG ≈``∏Y ’k hCG É¡°VƒN Öéj ¿ÉWöùdG ó°V Üô``◊G ¿CG
á≤«≤M áªμëH âÑYƒà°SG ôμ°S’ øμd .(äÉ«Ø°ûà°ùŸGh πeÉ©ŸG ‘ ô``ªà°ùJ
ÉgQÉ°†MEG πÑb π``ª©ŸG ‘ CGóÑJ ¿CG Ö``éj Üô◊G ¿CG »gh ,∂dP ø`è º``gCG
øe ¢üî°T- ô``NBG ∞«∏M ¤EG á``LÉëH âfÉc ,ºK ø`èh .¢``Sô‚ƒμdG ¤EG
≈∏Y Üô◊G) â``fÉc ó≤d º©f .º∏©dG π``jƒªàd ÜôM ¢Vƒÿ -º``∏©dG É``«fO
AÉ£°ûfh Ú«FÉYódG ™ªL ÚH á«ædG ø°ùM »ª∏Y ´GQ
m ¤EG á``LÉëH (¿ÉWöùdG
.ÚØjõŸG AÉÑWC’G ≈∏Y á«YöûdG AÉ``Ø°VE’ »≤«≤M Ö«ÑW- »°SÉ«°ùdG §``¨°†dG
Újôμ°SÓdG äÉ``«dƒdhCG Üƒ``∏£ŸG ¢``üî°ûdG Gò``g º``¡Øàj ¿CG ó``H’ ¿Éch
¿É£∏°ùH ÉgófÉ°ùj ºK ,ÖdÉ¨dG ‘ …õjôZ πμ°ûH á«°SÉ«°ùdG the Laskerites
¿CG ó«H .äÉ¡Ñ°ûdG iƒà°ùe ¥ƒa ∞≤j …òdGh ∂°ûdG ¬«dEG ≈bôj ’ …òdG º∏©dG
¬jódh ,¿ÉWöùdG çÉëHCG ‘ Ék Wôîæe ¿ƒμj ¿CG Ú©àj ∂dòd ‹ÉãŸG ¢üî°ûdG
óbh .ÒãμH ÈcCG á«eƒb áMÉ°S πàë«d •Gôîf’G Gòg øe êhôÿG ‘ á``ÑZôdG
QhódG Gòg ¬Ñ°SÉæj ¿CG øμÁ …òdG -ó«MƒdG ÉÃQh– Üƒ∏£ŸG ¢``üî°ûdG ¿Éc
.ôHQÉa Êó«°S ƒg
¿Éc ó≤a ,Ék `èÉJ Ék eÉé°ùfG Úaô£dG äÉ``LÉ«àMG âªé°ùfG ,™``bGƒdG ‘h
êÉàMG …òdG ¬°ùØf Qó≤dÉH »°SÉ«°S §¨°V áYƒª› ‘ §°TÉf ¤EG êÉàëj ôHQÉa
øe ÚæKG AÉ≤àdG áHÉãÃ ôeC’G ¿Éc ó``≤d .»é«JGÎ°SEG ⁄ÉY ¤EG ¿ƒjôμ°SÓdG ¬``«a
.á£jôÿG ∞°üf πªëj Éª¡æe πch πÑ°ùdG o º¡H â©£≤J s øjôaÉ°ùŸG
ttt
øe äÉæ«©HQC’G ôNGhCG ‘ ø``£æ°TGh ‘ ôμ°S’ …QÉeh ôHQÉa ≈≤àdG ó``bh
»eƒ≤dG iƒà°ùŸG ≈``∏Y ôHQÉa Iô¡°T øe Ò``°üb âbh ó©H ,øjöû©dG ¿ô``≤dG
208
á©°†H ó©H- 1948 ΩÉ``Y AÉà°T »Øa .É¡«dEG π``°UƒJ »àdG ä’ƒØdG äGOÉ``°†Ã
¿ƒL Öàc -kGó``jó– ä’ƒØdG äGOÉ°†e ø``Y ôHQÉa ábQh ö``ûf øe ô``¡°TCG
êÓ©dG Iôμa É¡d Ék eó≤e ôμ°S’ ¤EG ,¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ôjóe ,ô``∏«g
.ø£°SƒH ‘ IôμØdG √ò``¡H º∏M …òdG Ö«Ñ£dÉH ÉgÉjEG Ék `àô©eh
u ,»``FÉ«ª«μdG
êÓY ‘ á«FÉ«ª«c IOÉe ΩGóîà°SG ≈∏Y √òg »FÉ«ª«μdG êÓ©dG Iôμa Ωƒ≤Jh
»à°SGO ΩGQhC’G ⁄É``Y ¬«∏Y ≥∏WCG Éªc ,(¿É``WöùdG Ú∏«°ùæH) Ék eÉ“ ¿É``WöùdG
IôμØdG √òg äôë°S óbh .∫ÉjQƒª«e ≈Ø°ûà°ùe ‘ Dusty Rhoads ¢SOhQ
ΩÉ¶àfÉH ôHQÉa á∏°SGôÃ -äÉæ«°ùªÿG ó≤Y πFGhCG ‘- âeÉ≤a ,ôμ°S’ π``≤Y
¿Éc á°†«Øà°ùeh á«∏«°üØJh á∏jƒW äÉHÉ£îH É¡«∏Y Oq Òd ,ÒbÉ≤©dG ∂∏J ∫ƒM
.ø£°SƒH ‘ ¬eó≤àH É¡ª∏p ©«do (á«ª∏©dG äÉMhôWC’G) É¡«ª°ùj
äGP É¡fCG ≈∏Y ô``μ°SÓH IôgOõŸG ¬àbÓY ¤EG ô¶æj ¿Éc ô``HQÉa ¿CG hó``Ñjh
¿Éc ó≤a .(Ék ``°ù«ØæJ) É``¡«∏Y ≥∏£j ¿Éc Gò``d ,á«ë«°VƒJh á``jÒ¡£J á``©«ÑW
Ék °†jCG ¿Éc ¬fCG ∂dP øe ºgC’G øμd ,á``bÓ©dG ∂∏J ÈY á«ª∏©dG ¬àaô©e Æô``Øj
ádƒ¡°ùH ó``Lh …òdG ìƒª£dG ∂``dP .»°SÉ«°ùdGh »``ª∏©dG ¬MƒªW Æô``Øj
™°ùJG ,äÉæ«°ùªÿG ∞°üàæe ‘h .É``¡«æ«Y ‘ ¬d ,Ék ª«î°†Jh πH ,Ék ``°SÉμ©fG
á«fÉμeEG ¤EG áMGöU ôμ°S’h ôHQÉa ¥ô£Jh ,kGÒÑc Ék YÉ°ùJG Éª¡JÉHÉ£N ∫É``›
Ék ≤∏©e ∂dP øY ôHQÉa Öàc óbh .¿ÉWöùdG ≈∏Y ≥°ùæeh πeÉ°T Ωƒ``ég ø°T
.(¬«dEG ™∏£JCG âæc É‡ ÒãμH ÈcCG áYöùH Qƒ£àj »ª«¶æJ §‰ ∑Éæg) :¬dƒ≤H
»eƒ≤dG ó¡©ŸG º«¶æJ IOÉ``YEG ’k hÉfi ø£æ°TGh ¤EG ¬JGQÉjR ø``Y çó– Éªc
.¿ÉWöùdG ó°V á«∏YÉa ÌcCGh á¡Lƒe Iƒb ¤EG ¬∏jƒ–h ¿ÉWöù∏d
óMCG Iôe É¡Ø°Uh Éªc- (πàdG ¥ƒa Ék ªFGO) π©ØdÉH âfÉc ó≤a ôμ°S’ É`èCG
209
É¡àdòHh ,Ö°ûÿG ¿ƒ∏H ô©°T á``∏°üN ¬«∏Y ∫ó°ùæJ …òdG É¡¡LƒH -AÉ``ÑWC’G
≈æ©oJ ¢TÉ≤f áYƒª› hCG áæ÷ πc ‘ Ék ehO IöVÉ◊G É¡ÄdB’h ,Iõ«ªŸG á``jOÉeôdG
‘ Ék ≤fCÉàe ¿Éc ó≤a ,(Ék aƒdCÉe Ék °üî°T) ôHQÉa íÑ°UCG ∂dòc .á«ë°üdG ájÉYôdÉH
á©«aôdG áaÉ≤ãdG øY ºæJ »àdG IAGô≤dG IQÉ¶fh ,áLƒªàŸG áæcGódG ¬àdòÑH ¬``°ùÑ∏e
øY ¢Sô‚ƒμdG ∫É``LQ IQƒ°U »g √ò``gh ,¬ØfCG áaÉM ≈``∏Y Ék ÑdÉZ á``ªKÉ÷G
óMCG ≥∏Y Gòd ,Ö£dG Ωƒ∏Y ‘ (Ú«∏«‚E’G Iƒ``b) ∂∏àeG ó≤d .⁄É©dG Ö``«Ñ£dG
.(QƒØdG ≈∏Y πª©j ±ƒ°Sh ¬jój ‘ Ék aq Oo ™°V) :¬dƒ≤H ∂dP ≈∏Y ÚÑbGôŸG
q Oo ¤EG â`àÉ°VCG ô``μ°S’ ¿CG ∂``°T ’h
É¡dƒÑW ™``bh »``∏«‚E’G ô``HQÉa ±
≈∏Y äócCGh ,É¡à«°†b øY á``≤Kh á°SÉªëH âÑàch âKó– ó≤a .á``«°SÉª◊G
∑Qƒjƒ«f ¤EG iôNCG Iô`è äOÉY ÉeóæYh .á∏Ä°SC’Gh äÉ°SÉÑàb’ÉH É``gQÉμaCG
òNCGh äÓéŸGh ∞ë°üdG ‘ Ö«≤æà∏d øjóYÉ°ùŸG ø`è á«°TÉM âeóîà°SG
âfÉch ,¿ÉWöùdG ¤EG Iô``HÉY IQÉ°TEG ƒdh …ƒ``– »àdG ä’É≤ŸG äÉ``°UÉ°üb
É¡YRƒJ ºK ,≥«bOh Ò¨°U §îH á∏Ä°SCÉH ¢ûeGƒ¡dG ≈∏Y á≤∏©e ,É¡∏c É``gDhô≤J
.´ƒÑ°SCG πc Újôμ°SÓdG øe ÉgÒZ ≈∏Y
íÑ°UCG ÉªY kGÒãc ∂d âÑàc ó≤d) :∫ƒ≤j IOƒÃ ôμ°S’ ¤EG ôHQÉa Öàc óbh
k ``°†Øe Ék ``Hƒ∏°SCG
π°SôoJ ⁄ äÉ``HÉ£ÿG ∂∏J øμd ,ôWGƒÿG OQGƒ``J ƒgh ’CG ;Ó
ôHQÉa ´öT ,ábGó°U ¤EG á``ØdC’G Qƒ£Jh ,áØdCG ¤EG áaô©ŸG Qƒ``£J ™eh .(kGó``HCG
»àdG äÉHÉ£ÿG óMCG ‘ ¬fCG ≈àM ,Oƒ≤©d äóàeG ájQRBÉJ ácGöT ‘ ô``μ°S’h
Éª¡à∏ªM ∞°Uƒd (á«Ñ«∏°U ÜôM) áª∏c ô``HQÉa Ωóîà°SG 1954 ΩÉY âÑàco
,ôHQÉa Êó«°ùd áÑ°ùædÉÑa .ájõeôdG á≤«ªY áª∏μdG âfÉc ó≤dh .¿ÉWöùdG ó°V
,(á«Ñ«∏°U ÜôM) ¤EG π©ØdÉH ¿ÉWöùdG á∏ªM âdƒ– ,ôμ°S’ …QÉŸ Ék ``°†jCGh
210
¬à≤«≤M ∞°ünp J ¿CG øμÁ ’ …òdG ójó°ûdG Ö°ü©àdG É¡HÉ°T á«ª∏Y ácô©e »¡a
’ IOófi ájDhQ ≈∏Y GÌ``Y ób Éª¡fCÉc äÉH ôeC’G ¿EG .á``«æjódG IQÉ``©à°S’G ’EG
∂∏J ¤EG IOOÎe á`èCG ÜòL øY A»°T Éª¡Øbƒj ø``dh ,êÓ©dG øY ´õ``YõàJ
.ájDhôdG
211
»FÉ«ª«μdG êÓ©∏d Oó÷G AÉbó°UC’G

áª«¶Y áeCG •ƒ≤°S πãe ¿É°ùfEG äƒe)
,AÉ«ÑfCGh ,IOÉbh ,á∏°SÉH ¢Tƒ«L É¡jód âfÉc
,QÉëÑdG ™«ªL ‘ øØ°Sh ,ájôK ÅfGƒeh
IöUÉfi
n áæjóe ájCG ò≤æJ ød ¿B’G É¡æμd
(∞dÉ– ‘ πNóJ ødh
7®9+
: I¯' +*z
V>F@R¬ P@AF 7|=> R@@:
πãe ,º∏©dG ¥É``£f êQÉN Qhó``J »àdG çGóMC’G ¿CG kGô``NDƒe ß``M’CG äCo Gó``H ó``≤d)
™°VƒH ábÓY É¡d ,ôHQÉa Êó«°ùd »ª«L ¥hóæ``°U hCG ôμ``°S’ …QÉe π«àcƒc äÓØM
.(º∏©dG á°SÉ«°S
+3 Y
A>?L A?PFAQ
(ôWGƒÿG OQGƒ``J) ≥jôW øY ôμ°S’h ô``HQÉa ÚH ∫É°üJ’G ó``à°TG É`èóæY

q º¡e çOÉ``M ™bh ,1951 ΩÉY ‘ ¿ÉWöùdG ó``°V á∏ª◊G ¿CÉ``°ûH
πμ°ûH ÒZ
iód ¿ƒdƒ≤dG ¿ÉWöS ¢ü«î°ûJ ” å«M ,ÉªgOƒ¡L ìÉ◊EGh áª¨f ,…QòL
øμd ,ΩQƒdG ∫É°üÄà°SG ∑Qƒjƒ«f ‘ ¿ƒ``MGô÷G
q ∫hÉM óbh .ôμ°S’ äÈdCG
øμj ⁄h ,ÒÑc óM ¤EG AÉ©eC’G ∫ƒM ájhÉØª«∏dG ó≤©dG ≈∏Y ôKDƒ«°S ¿Éc ∂dP
kGõéàfi äÈdCG ¿Éc ,1952 ΩÉ``Y ôjGÈa ô¡°T ∫ƒ∏ëHh .ÒÑc ÒKCÉJ á``MGôé∏d
AÉ°†≤fG kGô¶àæe ,¢ü«î°ûàdG á`èó°U π©ØH »YƒdG øY Ék ÑFÉZ ,≈``Ø°ûà°ùŸG ‘
‘ º¡JÉfÓYEG ‘ ôμ°S’ QÉ°üfCG øe â∏Øj ¿CG çó◊G Gò¡d øμj ⁄h .πLC’G
212
¿CG Gƒë°VhCG Ée Ék ÑdÉZ º¡fEG PEG ,¿É``WöùdÉH »YƒdG IOÉjõd äÉæ«©HQC’G ô``NGhCG
íÑ°UCG ,¿B’Gh .¿ÉWöùdÉH äƒÁ ¿CG øμÁ Ú«μjôeCG á©HQCG πc ÚH øe kGóMGh
∫hÉM …òdG ¬°ùØf ¢VôŸÉH Ö«°UCG ó≤d !(á©HQC’G øe kGóMGh) ¬``°ùØf äÈdCG
øŸ ¬fEG) :∫ƒ≤j ƒZÉμ«°T ‘ ¬d ÚHô≤ŸG AÉbó°UC’G óMCG ¬«dEG Öàch .√ô¡≤j ¿CG
¿CG ∫ÉéŸG Gòg ‘ πª©dG Ωó≤àd ÒãμdG ≈£YCG ∂∏ãe ¢üî°ûd ±É°üfE’G ÒZ
.(¬æe Ék «°üî°T ƒg ÊÉ©j
,äGôcòŸÉH IAƒ∏‡ ≥jOÉæ°U á«fÉªK ƒëf- áªî°†dG É¡bGQhCG áYƒª› ‘h
á∏«∏b äGQÉ°TEG iƒ``°S ôμ°S’ …QÉe Ö``àμJ ⁄ -äÓHÉ≤ŸGh ,äÉ``HÉ£ÿGh
âfÉc ,¢VôŸG øe É¡LÉYõfG ºZôa .áYhôŸG IÉ°SCÉŸG √òg √ÉŒ É¡∏©a OQ ø``Y
øe ô¡¶J äÉëŸ ∑Éæg ¿CG ÒZ .äƒŸG Iƒ°ùb ¿CÉ°ûHh ,√OƒLh ¿CÉ°ûH áàeÉ°U
¿ƒ«∏«aÉH ¢ùæp cQÉg ¤EG É¡JGQÉjR πãe ;≈°SC’Gh AGƒ£f’G øY ÅÑæàd ôNB’ ÚM
¤EG QƒgóàJ »gh äÈdCG á``dÉM ógÉ°ûàd ∑Qƒ``jƒ«f ‘ Harkness Pavilion
øeh- ΩGQhC’G »°ü°üîàe ∞∏àfl ¤EG É``¡à∏°SQCG »àdG äÉHÉ£ÿG hCG ,á``HƒÑ«Z
â≤Ñ°S »àdG ô¡°TC’G ‘h .Ò``NCG QÉ≤Y øY ák ``ãMÉH -™Ñ£dÉH ôHQÉa º``¡æª°V
Ék HÉ°üe ¿Éc ó≤a ,áë∏e ¢Sƒg áª¨f äÉHÉ£ÿG ∂∏J âÑ°ùàcG ,äÈdCG äƒe
Éª¡e ,¬d øμ‡ êÓY …CG øY å``ëÑJ …QÉe âMGQ óÑμdG ‘ »∏«≤f ΩQƒ``H
;âª°üdG ∑Éæg ¿Éc Ée Ék ÑdÉZ øμd .¬°Vôe øμ°ùj å«ëH ,∫ÉæŸG ó``«©H ¿Éc
¤EG §Ñ¡J ¿CG ôμ°S’ …QÉe äQÉàNG ó≤d .¥GÎNÓd πHÉb ÒZ ójó°T âª°U
!ÉgOôØÃ ¿õ◊G
äÈdCG äÉe ,1952 ΩÉ``Y ƒjÉe 30 Ωƒ``j ìÉÑ°U ø`è á``æeÉãdG á``YÉ°ùdG ‘h
‘ ôμ°S’ á`èÉbEG ¿Éμe ‘ á``°UÉN IÒ¨°U IRÉ``æL áeÉbEG â``“h ,ô``μ°S’
213
⁄ √AÉ£Y ¿C’ ø°ùfi øe ÌcCG ¿Éc ó≤d) :õÁÉàdG â≤∏Y ,¬«©f ‘h .∑Qƒ``jƒ«f
.(¬Jƒbh ¬JQóbh ¬JÈN ≈£YCG πH ,IOÉŸG ≈∏Y öüà≤j
áeÉ©dG IÉ«◊G ¤EG iô``NCG Iôe IOƒ©dG ‘ èjQóàdÉH ôμ°S’ …QÉ`è äCGóHh
äÉYÈàdG ™ªL äÓØM ‘ OÉà©ŸG É``¡WÉ°ûf ¤EG äOÉ©a ;É¡LhR IÉah ó``©H
∞∏àîŸ ¢übQ äÓØM :á«YÉªàL’G É¡JóæLCG äCÓàeGh ,ájÒÿG äÓØ◊Gh
¢VôŸ äÉYÈJ ™ªLh ,¿É`èhôJ …QÉ¡d ´GOh á∏ØMh ,á«Ñ£dG äÉ``°ù°SDƒŸG
∑õ«ædÉc áégƒàe- ájƒ«◊ÉH á``Ä«∏e áμ°SÉªàe äóH óbh .π°UÉØŸG ÜÉ``¡àdG
.π≤∏≤àŸG ∑Qƒjƒ«f ƒL ‘
ΩÉY ‘ iôNCG Iô`è ∑Qƒjƒ«f ™ªà› ¤EG É``¡≤jôW â≤°T »àdG ICGôŸG ø``μd
ó≤d .≈°†e ΩÉY òæe É¡LhR É¡côJ »àdG ICGôŸG øY Ék eÉ“ áØ∏àfl â``fÉc 1953
…QÉe á∏ªM äòîJG ,äÈ``dCG äƒe ∫ÓX ‘h .É¡∏NGóH Ée A»°T ö``ùμfG
øY åëÑJ ó``©J ⁄h .kGQGöUEGh Ék ``MÉ◊EG ÌcCG á``ª¨f ¿ÉWöùdG ó``°V ô``μ°S’
åëÑJ âJÉH É¡æμd ,¿ÉWöùdG ó``°V á«Ñ«∏°U ÜôM ¤EG ájÉYó∏d á``«é«JGÎ°SEG
Lister π«g Î°ù«d QƒJÉæ«°ùdG É¡≤jó°U ∞°Uh óbh .É¡JQGOE’ á«é«JGÎ°SEG øY
.(Ú∏j ’ QOÉZ hóY ™e ÜôM ‘ É``æfEG) :¬dƒ≤H ≥M’ âbh ‘ ∂``dP Hill
Öéjh .´õYõàj ’ Ó k eÉch Ék eÉJ Ék eGõàdG Ö∏£àJ âfÉc ºé◊G Gò¡H ÜôMh
áHQÉëŸh .º∏©dG hõ¨J ¿CG Öéj πH ,º∏©dG IQÉKEG Oô› ≈∏Y á«©ØædG öüà≤J ’CG
,…QòL πμ°ûH É¡à∏μ«g IOÉ©e ¿ÉWöù∏d ádÉch ¿ƒjôμ°SÓdG OGQCG ,¿ÉWöùdG
øe ¬°ü«∏îJ ºàjh ,¢SÉ°SC’G ø`è ¬FÉæH IOÉYEG ºàJ ¿ÉWöù∏d »eƒb ó``¡©e …CG
;áeQÉ°U áHÉbQ ¬«∏Yh ,Úàe ¢SÉ°SCG ≈∏Y õμJôjh ,á«WGôbhÒÑdG äGRhÉ``éàdG
Qƒã©dG √ÉŒ º°SÉM πμ°ûH π≤àæjh ±ó``¡dG ƒëf ¬éàj ó¡©e :QÉ``°üàNÉH …CG
214
áëaÉμŸ á«eGôdG Oƒ¡÷G ¿CG ôμ°S’ …QÉe …CGQ ¿Éch .¿ÉWöù∏d êÓY ≈∏Y
É¡fEÉa ,Égójóéàdh .á`èÉYh ,Iöûàæeh ,á°ü°üîàe â``ëÑ°UCG ób ¿ÉWöùdG
IQÉ©à°ùe á¡Lƒe á«é«JGÎ°SEG …CG ;»``MhôdG ôμ°S’ äÈdCG çQEG ¤EG êÉ``à–
.¿ÓYE’Gh IQÉéàdG ⁄ÉY øe
IóŸ É¡©bƒàj ¿Éc ¬fCG hóÑj áHÉ°UEG- ¿ÉWöùdÉH Ék °†jCG ôHQÉa IÉ«M âÑ«°UCG óbh
¢†eÉZ »HÉ¡àdG ¢VôÃ Ö«°UCG ,äÉæ«©HQC’G ó≤Y ôNGhCG »Øa .äGƒæ°S ö``ûY
ƒgh ;»Mô≤àdG ¿ƒ``dƒ≤dG ÜÉ¡àdG ¿ƒμj ¿CG π``ªàëjo - AÉ©eC’G ‘ ø`èõeh
.¿ÉWöùdÉH áHÉ°UEÓd ájQGôŸG IÉæ≤dGh ¿ƒdƒ≤dG ¢``Vô©j ∂¡æe ÊÉWöS ¢Vôe
ôHQÉa ™°†N ,(ábódG ¬Lh ≈∏Y ïjQÉàdG ±ô©f ’) äÉæ«°ùªÿG ∞°üàæe ‘h
¬∏©dh ,ø£°SƒH ‘ ¿ÒHhCG âfƒe ≈Ø°ûà°ùÃ Ö¡à∏ŸG ¬fƒdƒb ádGRE’ á``MGô÷
≈∏Y ®ÉØë∏d õdQÉ°ûJ ô¡f È``Y Ò¨°üdG ¢UÉÿG êójÈeÉc ≈Ø°ûà°ùe QÉ``àNG
ΩôM ‘ ¬FÉbó°UCGh ¬FÓeR øY áMGô÷G ∂∏J AÉ``ØNEGh ¢ü«î°ûàdG Gòg ájöS
øe ÌcCG ƒg Ée ±É``°ûàcG ” ób ¿ƒμj ¿CG πªàëŸG ø`è ¬fCG Éªc .Ohh „ƒ``d
…QÉe âfÉc á≤M’ äGƒæ°S ‘ ¬fC’ ;áMGô÷G AÉæKCG (¿ÉWöùd áeó≤e) Oô``›
í°üØJ ¿CG ¿hO ,(¿ÉWöùdG øe ÚLÉædG óMCG) ¬fCG ≈∏Y ôHQÉa ¤EG Ò°ûJ ôμ°S’
,Qò◊Gh ,¢ùØædG Iõ©H ™àªàj ¿Éc ¬fC’ kGô¶fh .¿ÉWöùdG Gòg á©«ÑW øY kGó``HCG
Éªc- á°UÉÿG (¬àcô©e)`H ¿ÉWöùdG ó°V ¬àcô©e §∏îj ¿CG CÉ°ûj ⁄ ,º``àμàdGh
¢†aQ ,Ék ≤M’) .CÓ``ŸG ≈∏Y á«°üî°ûdG ¬``àdÉM á°ûbÉæe Ió``°ûH ôHQÉa ¢``†aQ
k ``FÉb ∂dP á°ûbÉæe Thomas Farber ô``HQÉa ¢SÉeƒJ ¬``æHG
∂dP ócDhCG ød) :Ó
πX ‘ √ôªY äGƒæ°S ôNBG) ¢TÉY ób √ódGh ¿CÉH ¬`àGÎYG ºZQ ,(√ôμfCG ødh
»≤ÑàŸG ó«MƒdG A»``°ûdGh .(¢Vƒª¨dG Gòg ΩÎ``MG ¿CG äÎNG
o óbh (¢``VôŸG
215
colostomy bag ¿ƒdƒ≤dG ôä ¢ù«c ƒg ¬fƒdƒ≤d âjôLCG »àdG áMGô÷G ø`è
…P ¢†«HC’G ¬°ü«ªb â– äÉ«Ø°ûà°ùŸG ‘ ¬J’ƒL AÉæKCG IÈîH √ÉØNCG …ò``dG
.á©HQC’G QGQRC’G äGP ¬JÎ°Sh ºμdG
™e á«°üî°ûdG ¬``à¡LGƒÃ âWÉMCG »àdG ádõ©dGh á``jöùdG øe ºZôdG ≈``∏Yh
.¬à∏ªM ìÉ◊EGh áª¨f »°SÉ°SCG πμ``°ûH äÒZ á¡LGƒŸG √òg ¿EÉa ,¿É``WöùdG
¬«∏Y ±ôaôJ ¬dÓ¶H ¢ùMCG ¿CG ó``©H kGOô› Ék Ä«°T ¬d áÑ°ùædÉH ó``©j ⁄ ¿É``WöùdÉa
:¬dƒb ‘ ìƒ°VƒH ∂dP ≈∏Œ óbh .ôμ°S’ ™e ∫É◊G ¿Éc Éªc Ék eÉ“ ,áeÉà≤H
π°üf ¿CG Éæd áÑ°ùædÉH ¿É``WöùdG êÓY ‘ ÒÑc ìÉ‚ ≥«≤ëàd Ék jQhöV ¢``ù«d)
á∏ãeCÉH A»∏e Ö``£dG ïjQÉàa ..á«ãëÑdG äÓμ``°ûŸG ™«ª÷ πeÉμàe π``M ¤EG
ÒKCÉJ á«dBG º¡a ºàj ¿CG πÑb ,Ék fhôb πH ,kGOƒ≤Yh äGƒæ°S âbô¨à°SG äÉ``LÓ©d
.(äÉLÓ©dG ∂∏J
ød ΩÉ©dG Gòg ¿ƒJƒª«°S øjòdG ¿ÉWöùdG ≈°Vôe) ¿CG ≈∏Y ô``HQÉa öUCG óbh
.ôμ°S’ …QÉe hCG ƒg ™«£à°ùj ød Éªc .(QÉ¶àf’G º¡æμÁ
ttt
äQÉ°S å«M ,á∏FÉg ó¡÷G Gò``g äÉfÉgQ ¿CG ôμ°S’ …QÉe âaôY ó``bh
êPƒªædG ´GõàfG ó°V IöTÉÑe ¿É``Wöù∏d áMÎ≤ŸG ôμ°S’ QÉ°üfCG á``«é«JGÎ°SEG
¢ù«FôdG ¢Sóæ¡ŸG ¿Éc óbh .äÉæ«°ùªÿG ‘ …ƒ«◊G »Ñ£dG åëÑ∏d ø``ª«¡ŸG
k jƒW Ék °Sóæ¡e óFÉ°ùdG êPƒ``ªæ∏d
¢ùà°Sƒ°ûJÉ°SÉe ó¡©e ‘ Ék ``HQóàe Ék bÓªY Ó
åëÑdG ÖàμŸ kGôjóe πª©jh ,Vannevar Bush ¢TƒH QÉØfÉa ≈``Yójo ,MIT
ΩÉY Å°ûfCGo …ò``dG ,ÖàμŸG Gò``g Ö©d óbh .(OSRD) ô``jƒ£àdGh »``ª∏©dG
¬«LƒJ ∫ÓN øe ÒÑc óM ¤EG Üô``◊G äGƒæ°S ∫ÓN Ék ``jƒ«M kGQhO ,1941
216
‘ É¡eGóîà°SG øμÁ IójóL äÉ«æ≤J ´GÎNG ƒëf á«μjôeC’G á«ª∏©dG áYGÈdG
çÉëHC’ÉH ΩÉ«≤∏d AÉ``ª∏Y ÜÉ£≤à°SÉH ÖàμŸG ΩÉb ,∂dP ≥«≤ëàdh .Üô``◊G
åëÑdG ¿Éch .(è`èÈŸG å``ëÑdG) ≈∏Y õ``côJ äÉ``Yhöûe ‘ á``«°SÉ°SC’G
äÉ«dÉªμdG øe -á«°SÉ°SCG á∏Ä°SCG ∫ƒM πeÉ°Th ™°Sƒe åëH ƒgh- »°SÉ°SC’G
ÌcCGh Gòg øe πéYCG Ék Ä«°T Ωõ``∏à°ùJ âfÉc Üô◊G ¿CG ó«H .º∏°ùdG â``bh ‘
äÉ«æ≤J QÉμàHGh ,IójóL áë∏°SCG ™«æ°üJ Ék Hƒ∏£e ¿Éc ó``≤a .±ó¡∏d Ék ¡LƒJ
Égôª¨J ácô©ŸG âJÉH π©ØdÉHh .ácô©ŸG ¿Gó«e ‘ Oƒæ÷G IóYÉ°ùŸ ,Ió``jóL
≥ah- (Iôë°ùdG Üô``M)`H ±ôY É``ª«a ójGõàe πμ°ûH á``jôμ°ù©dG á``«æ≤àdG
Iôë°ùdG AÉª∏©dG øe kGQOÉc Ö∏£J ôeC’G ¿CG ∂°T ’h .É¡àbh ∞ë°üdG Ò``Ñ©J
.Üô◊G ‘ QÉ°üàf’G ≈∏Y ÉμjôeCG IóYÉ°ùŸ
AÉjõ«ØdG AÉª∏Y ôμàHÉa .Ék °ûgóe Ék «æ≤J kGôë°S (Iôë°ùdG) A’Dƒg êôNCG ó≤dh
äÉHÉHódGh ,Ék ``«μ∏°S’ á``¡LƒŸG πHÉæ≤dGh ,QGOGô``dGh ,á``«Jƒ°üdG äÉ``LƒŸG
á«dÉ©ØdG Ió``jó°T ájhÉª«μdG á``ë∏°SC’G AÉ``«ª«μdG AÉ``ª∏Y è``àfCGh .á``«FÉeÈdG
ó≤a AÉ«MC’G AÉª∏Y ÉeCG .á©ª°ùdG áÄ«°S Üô``◊G äGRÉZ ∂dP ‘ ÉÃ ,∂àØdGh
.ôëÑdG √É«e ´ÓàHGh á≤gÉ°T äÉYÉØJQG ≈∏Y AÉ≤ÑdG QÉ``KBG á°SGQO ≈∏Y GƒØμY
∂Ød ácô©ŸG ∂``∏àd Gƒª°†fG ,RÉ``¨dC’G áØbÉ°SCG ,äÉ``«°VÉjôdG AÉª∏Y ≈``àMh
.ájOÉ©ŸG ¢Tƒ«é∏d ájöùdG äGôØ°ûdG
»g ¬LƒŸG ó¡÷G Gò¡d É¡«∏Y ´Gõf ’ »àdG êÉàdG IôgƒL âfÉc ™``Ñ£dÉHh
Öàμe IOÉ«b â``– øJÉ¡fÉe ´höûe äÉ``éàæe óMCG »gh ,ájQòdG á``∏Ñæ≤dG
ìÉÑ°U ,1945 ΩÉ``Y ¢ù£°ùZCG øe ™HÉ°ùdG »Øa .ô``jƒ£àdGh »ª∏©dG å``ëÑdG
¢SÉªëH õÁÉJ ∑Qƒ``jƒ«f áØ«ë°U âdhÉæJ ,Éª«°ThÒg ∞``°ü≤d ‹ÉàdG Ωƒ``«dG
217
äÉ©eÉ÷G IòJÉ°SCG ¿EG) :É¡≤«∏©J ‘ âdÉbh ,´höûª∏d …OÉ©dG Ò``Z ìÉéædG

πeÉ©ŸG á≤jôW QGôZ ≈∏Y çÉëHC’G ¬«LƒJh §«£îJh º«¶æJ Gƒ°VQÉY øjòdG
øY áHÉ«f åëH ºgCG AGôLEG ” ó≤d !¿B’G ¬``«a ¿hôμØj Ée º¡jód ..á``«YÉæ°üdG
á«FÉ¡ædG áé«àædGh .á«YÉæ°üdG πeÉ©ŸG É¡àæÑJ »àdG á∏«°SƒdÉH á«gÉæàe ábóH ¢û«÷G
¿CG øμÁ ¿Éc ,§``≤a äGƒæ°S çÓK ∫ÓN ,⁄É``©dG ¤EG ´GÎNG Ëó≤J :»``g
ÚãMÉÑdG AÉª∏©dG ≈∏Y ÉfóªàYG GPEG OƒLƒ∏d êôîj »c ¿ôb ∞°üf ¥ô``¨à°ùj
∫ÓN øe É¡∏Mh ,á∏μ°ûŸG ìôW ”h ..ºgOôØÃ ¿ƒ∏ª©j øjòdG á«ædG »æ°ùM
AÉ°VQEG ‘ áÑZôdG OôéÃ ¢ù«dh ,»°ùaÉæàdG ¬«LƒàdGh ,§«£îàdÉH ,πªY ≥jôa
.(∫ƒ°†ØdG
Qƒ©°ûdG ≈∏Y á``«Øë°üdG äÉ«MÉààa’G ‘ á``Äæ¡àdG áª¨f äPƒëà°SG ó``bh
ób øJÉ¡fÉe ´hö``ûe ¿CG ∂°T ’h .á`èC’G ìÉàLG …òdG º``∏©dG ∫ƒM ΩÉ``©dG
Ö°ùM ,á∏Ñæ≤dG º«ª°üJ ” å«M ,»ª∏©dG ±É°ûàcÓd óFÉ°ùdG êPƒªædG Ö∏b
»æ°ùM) Úæ°ûN Ú``«©eÉL IòJÉ°SCG πÑn bp ø`è ¢ù«d ,ôNÉ°ùdG õ``ÁÉàdG ∞°Uh
áÑZôdG Oô``éÃ §≤a ÚYƒaóe á``°†eÉZ ≥FÉ≤M ø``Y Ék ãëH ¿ƒdƒéàj (á``«ædG
øe ¿ƒμe SWAT á``°UÉN ΩÉ¡e ≥jôa á£°SGƒH É``‰EGh ,∫ƒ°†ØdG AÉ``°VQEG ‘
ójóL êPƒ‰ ô¡X ó``bh .IOófi áª¡e RÉ‚E’ º``¡dÉ°SQEG ” øjòdG Ú``ãMÉÑdG
ΩƒμëŸG åëÑdG øY IQÉÑY ƒgh- ´höûŸG øe ≥ãÑfG …òdG »ª∏©dG ºμë∏d
Ö°ùM- (öTÉÑŸG Ωƒé¡dG) º∏Y ,IOófi ±GógCGh ,á«æeR ∫hGóLh ,ôeGhCÉH
.Üô◊G AÉæKCG ÒÑμdG »æ≤àdG Ωó≤àdG çóMCG -AÉª∏©dG óMCG ∞°Uh
¤EG Ωóou b ôKC’G ≠``dÉH ôjô≤J »Øa .¬eób ÉÃ Ék ©fÉb ø``μj ⁄ ¢TƒH QÉØ«fÉa ø``μd
∫hCG öûfh ,(»¡àæj ’ …òdG ó◊G q :º∏©dG) ¿Gƒæ©H ¿ÉehôJ »μjôeC’G ¢ù«FôdG
218
âÑ∏b Üô◊G ó``©H Ée IÎØd çÉëHCÓd á``jDhQ ¢TƒH ™°Vh ,1945 ΩÉ``Y Iô`è
ºàj) :∫ƒ≤j Öàc PEG ,Ö≤Y ≈∏Y Ék °SCGQ Üô◊G âbh ‘ çÉ``ëHCÓd ¬LPƒ‰
¤EG …ODƒj É``‡ ,á«∏ªY ±GógCG ‘ Ò``μØàdG ¿hO »°SÉ°SC’G å``ëÑdG AGô``LEG
Ωó≤J áeÉ©dG áaô©ŸG √ò``gh .É¡æ«fGƒbh á©«Ñ£∏d º``¡ah áeÉY áaô©Ÿ π``°UƒàdG
’ É¡fCG ºZQ ,áª¡ŸG á«∏ª©dG äÓμ°ûŸG øe ÒÑc OóY π◊ á∏«°SƒdG É``gQhóH
(..É¡æe …C’ IOófi á«aÉ°T áHÉLEG Ωó≤J
,Ék «ª∏Y ∫É`è ¢SCGQ ôaƒJ Ió``jóL áaô©e ¤EG »``°SÉ°SC’G å``ëÑdG …ODƒ``j)
¿EG ..¬æe áaô©ª∏d á«∏ª©dG äÉ≤«Ñ£àdG Öë°S Öéj …òdG ¥hóæ°üdG Å°ûæJh
,öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG »Øa .»æ≤àdG Ωó≤à∏d ΩÓ°ùdG ™fÉ°U ƒg »°SÉ°SC’G åëÑdG
≈∏Y ÒÑc óM ¤EG äóªàYG »àdG »gh ,á«μ«fÉμ«ŸG »μjôeC’G áYGôH âæμ“
‘ IÒÑc áLQóH ΩÉ``¡°SE’G øe ;Ú«HQhC’G AÉª∏©∏d á``«°SÉ°SC’G äÉ`àÉ°ûàc’G
≈∏Y óªà©J »àdG áeC’Éa ,∞∏àfl ¿B’G ∞bƒŸG ø``μd .á«æ≤àdG ä’ÉéŸG Ωó≤J
É¡eó≤J ‘ áÄ«£H ¿ƒμJ ±ƒ°S á«°SÉ°SC’G É¡àaô©e ≈``∏Y ∫ƒ°üë∏d øjôNB’G
øY ô¶ædG ¢†¨H ,á«ŸÉ©dG IQÉéàdG ‘ »°ùaÉæàdG É¡Øbƒe ‘ áØ«©°V ,»YÉæ°üdG
.(á«μ«fÉμ«ŸG É¡JQÉ¡e
-(èeÈŸG) º∏©dG– Ú©e ±óg ¬d …òdG ¬LƒŸG åëÑdG ¿CG ¢TƒH …CGQ ó≤d
øμÁ Ék LPƒ‰ ¢``ù«d Üô◊G äGƒæ°S ¿É``HEG ΩÉªàg’G ≈∏Y Pƒ``ëà°SG …ò``dGh
´höûe ¿CG áWÉ°ùÑH iôj ¿Éc ¬fCG ∂dP .»``ª∏©dG ÉμjôeCG πÑ≤à°ùŸ √QGô``ªà°SG
¿CG í«ë°U .»°SÉ°SC’G å``ëÑdG øe OÉØà°SG ób ¬°ùØf â«°üdG ™``FGP øJÉ¡fÉe
√òg øμd ,á``«μjôeC’G (á«μ«fÉμ«ŸG á``YGÈdG) èFÉàf ió``MEG âfÉc á``∏Ñæ≤dG
á©«ÑW ∫ƒM á«ª∏©dG äÉ`àÉ°ûàc’G ±ÉàcCG ≈∏Y â`èÉb á«μ«fÉμ«ŸG á``YGÈdG
219
√DhGôLEG ” å``ëH ≈∏Y …CG ,É¡∏NGóH Iõ``éàëŸG ábÉ£dGh á``«°SÉ°SC’G IQò``dG

ób á∏Ñæ≤dG ¿CG ºZQh .ájQòdG á∏Ñæ≤dÉc Ú``©e A»°T êÉàfE’ ¬Lƒe ±ó``g ¿hO
âfÉc á«∏≤©dG á«MÉædG øe É¡fEÉa ,¢Sƒe’CG ¢Sƒd ‘ Ék «∏©a OƒLƒdG ¤EG âLôN
.Üô◊G πÑb Ée IÎa ÉHhQhCG ‘ ≥ª©H á∏°UCÉàŸG AÉ«ª«μdGh AÉjõ«ØdG Ωƒ∏©d Ék LÉàf
øe Êƒ≤jC’G »æWƒdG èàæŸG ó©j πbC’G ≈∏Y á«Ø°ù∏ØdG á``«MÉædG øªa ,ºK øeh
.kGOQƒà°ùe Üô◊G øeR ‘ »μjôeC’G º∏©dG
äÉ«é«JGÎ°SE’G ¿ƒc ºZQ ¬fCG Gò``g πc øe ¢TƒH ¬ª∏©J …òdG ¢``SQódG ¿EG
äGÎa ‘ ™ØædG IOhófi π¶à°S É¡fEÉa ,Üô◊G øeR ‘ Ió«Øe ±ó¡dG IOófi
Ée º∏Y øμd ,Üô◊G IÎa ‘ Ió«Øe (IöTÉÑŸG äÉªé¡dG) âfÉc ó≤a .º∏°ùdG
êPƒªæH ¢TƒH iOÉf ∂dòd .Qó°üj ôeCÉH ¬LÉàfEG ºàj ¿CG øμÁ ’ Üô◊G ó``©H
ΩÉàdG ∫Ó≤à°S’ÉH ÚãMÉÑ∏d ¬«a íª°ùjo êPƒ‰ ,»ª∏©dG Qƒ£à∏d Ék eÉ“ ¢Sƒμ©e
.ìƒàØŸG åëÑ∏d ájƒdhC’G ≈£©oJh º¡JÉaÉ°ûàcG ‘
AÉ°ûfEG ” ó``≤a ,ø£æ°TGh ‘ ô``ªà°ùe ≥«ªY ÒKCÉJ á``£ÿG √ò¡d ¿Éc ó``bh
á«dÓ≤à°S’G ™«é°ûàd Ék °ü«°üN 1950 ΩÉY ‘ (NSF) Ωƒ∏©∏d á«eƒ≤dG á°ù°SDƒŸG
óMCG ∞°Uh Ö°ùM ,á°ù°SDƒŸG √ò``g âdƒ– ,OóëŸG âbƒdG ‘h .á``«ª∏©dG
áeƒμ◊G ∫GƒeCG ÚH ≥«aƒàdG ≈∏Y ÒÑc º«ª°üàd ¢TƒH êPƒ‰) ¤EG ,ÚNQDƒŸG
åëÑdG) »g ,IójóL á«ãëH áaÉ≤K â‰ É`è ¿ÉYöSh .(»ª∏©dG ∫Ó≤à°S’Gh
êÓY ‘ Iõ``côŸG çƒëÑdG ø`è ’k ó``H ,(óeC’G ó``«©H »``°SÉ°SC’G »``ª∏©dG
ógÉ©ŸG ‘ ºK øeh ,Ωƒ∏©∏d á``«eƒ≤dG á°ù°SDƒŸG ‘ ,É¡æe ájÉbƒdGh ¢``VGôeC’G
.áë°ü∏d á«eƒ≤dG
220
ttt
ó≤a .≥«ªY ´GöüH kGôjòf Újôμ°SÓd áÑ°ùædÉH πμ°ûj ∂``dP ¿Éc ™Ñ£dÉHh
Ék Yƒf ábódG ¬Lh ≈``∏Y Ö∏£àJ (¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô◊G) ¿CG ¿ƒ``cQój GƒfÉc
k °†a .¢Sƒe’CG ¢Sƒd ‘ á«dÉ©ØH ≥≤– …ò``dG ∂dP ¬Ñ°ûj õcôŸG ΩGõàd’G ø`è
Ó
∫ƒ∏Mh äÓμ°ûÃ »Ñ£dG åëÑdG â``∏≤KCG ób á«fÉãdG á«ŸÉ©dG Üô◊G ¿CG ø``Y
ΩódG ∫ƒM çÉ``ëHCGh ,IôμàÑe ¢TÉ©fEG Ö``«dÉ°SCG Qƒ``¡X ¤EG â©aO Ió``jóL
,á«ZÉeódG áàμ°ùdG ‘ á``«dÉæjQOC’G äGójhÎ°ùdG QhOh ,IóªéŸG É`èRÓÑdGh
A. N. ROQÉ°ûàjQ .¿EG .¬jEG ∫Éb Ée Ö°ùMh .»Ñ∏≤dGh »ZÉeódG ΩódG ≥`àóJh
ïjQÉJ ‘ πÑb øe çóëj ⁄ ¬fEÉa ,á«Ñ£dG çÉëHC’G á«©ªL ¢ù«FQ ,Richards
.(»Ñ£dG »ª∏©dG ó¡é∏d º«¶©dG ≥«°ùæàdG Gòg) OƒLh Ö£dG
QÉ°üfCG ôYÉ°ûe QÉKCG ≥``«°ùæàdGh ∑Î°ûŸG ±ó¡dÉH ¢SÉ°ùME’G ¿CG ∂``°T ’h
º¡jód ójGõJ ¿CG ó``©H ,¿ÉWöù∏d (øJÉ¡fÉe ´hö``ûe) GhOGQCG øjòdG ô``μ°S’
πÑb ¿ÉWöùdG øY á«°SÉ°SC’G á∏Ä°SC’G πM QÉ¶àfG Ék jQhöV ó©j ⁄ ¬fCÉH Qƒ``©°ûdG
É«ª«cƒ∏dG ÜQÉ``Œ ¤EG ¬≤jôW ôHQÉa ≥°T ,kGÒ``NCGh .¬«∏Y πeÉ°T Ωƒég ø``°T
‘ ÚJhôH ƒæ«eC’G π``ªY á«Ø«c øY Ék ``Ñjô≤J á≤Ñ°ùe á`àô©e á``jCG ¿hO ¤hC’G
ÉÃ Éfôcòj ∂dP π``©dh .á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ø``Y ∂«gÉf ,(á«©«Ñ£dG) É``jÓÿG
äÉ«°VÉjQ ⁄ÉY ƒgh ,Oliver Heaviside ó``«°ù«Ø«g ôØ«dhCG Iôe äGP ¬``Ñàc
πeCÉàj ⁄ÉY øe kGô``NÉ°S ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉæjöû©dG ¤EG »``ªàæj …õ``«∏‚EG
RÉ¡÷G º¡aCG ’ ÊC’ AÉ``°û©dG ¢†aQCG ¿CG »``∏Y
q Öéj πg) :AÉ``°ûY Ió``FÉe ‘
πg :±öüàH ¬°ùØf ó«°ù«Ø«g ∫GDƒ°S ìôW ób ôHQÉa ¿CG hóÑjh .(?»``ª°†¡dG
¬JÉ«dB’ πM ¤EG π°UCG ⁄ ÊC’ ¿É``WöùdG ≈∏Y Ωƒé¡dG ¢†aQCG ¿CG »``∏Y
q Ö``éj
221
?á«°SÉ°SC’G ájƒ∏ÿG
¿ÉÁQ »∏fÉà°S Ö``àc å«M ,•ÉÑME’G Gò``g øY ¿hôNBG AÉ``ª∏Y ÈY ó``bh
Öéj) :áMGöüH Ó k ``FÉb ,É«Ø∏jOÓ«ØH ¢``VGôeC’G ⁄É``Y ,Stanely Reimann
º¡∏ªY º``«¶æàd øμ‡ ó``¡L πc ∫ò``H ¿ÉWöùdG ∫É``› ‘ Ú``∏eÉ©dG ≈``∏Y
¿hóYÉ°ùj ±ƒ°S º¡fC’ πH (¿ƒªà¡e) º¡fCG OôéŸ ¢ù«dh ,áeƒ∏©e ±GógCÉH
ìƒàØŸG åëÑdÉH ¢TƒH ™dh ¿CG á∏μ°ûŸG ¿CG ó``«H .(¿ÉWöùdG á∏μ°ûe πM ‘
óH’ ¿Éc Ió«≤Y ¤EG ∫ƒ– ób -(ÒãŸG) º∏©dG ƒg Gògh- ∫ƒ°†ØdÉH Ék ``Yƒaóe
.¿ÉWöùdG áëaÉμŸ É¡«∏Y ÜÓ≤f’G øe
IóMh ≥∏N ‘ √É``Œ’G Gò``g ‘ á«°SÉ°SC’G ¤hC’G Iƒ``£ÿG â``∏ã“ ó``bh
áHƒf ó©H ,1954 ΩÉ``Y ‘h .¿ÉWöù∏d IOÉ°†ŸG Ò``bÉ≤©dG ±É°ûàc’ Iõ``côe
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ñƒ«°ûdG ¢ù∏› ∫ƒN ,Újôμ°SÓd »°SÉ«°ùdG §¨°†∏d Ö``°†Z
IöTÉÑe á≤jô£H »FÉ«ª«c êÓY ÒbÉ≤Y ±É°ûàc’ èeÉfôH ™°Vh ‘ ¿ÉWöù∏d
áeóÿG õcôÃ ±ôY Éª«a ¬JhQP ó¡÷G Gòg ≠∏H ,1955 ΩÉY ∫ƒ∏ëHh .IOófi
1954 »eÉY ÚH Éª«ah .(CCNSC) ¿É``Wöù∏d »FÉ«ª«μdG êÓ©∏d »`èƒ≤dG
á«FÉª«c IOÉ`è 82700 ÈàîJ ¿CG äQô``b ób IóMƒdG √ò``g â``fÉc ,1964h
âeÉb Éªc ,»JÉÑf ≥``à°ûe 17200h ,…ôªîJ è``àæe ∞dCG 115h ,á``«≤«∏îJ
±É°ûàc’ á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ∞∏àîÃ ΩÉY πc QCÉa ¿ƒ«∏e øe Üô≤j Ée êÓ©H
.‹ÉãŸG QÉ≤©dG
ó≤a .È°üdG OÉØæH ¢SÉ°ùME’G øe ¬©æÁ ⁄ ∂dòH ôHQÉa AÉ°ûàfG ¿CG hóÑj ø``μd
AÉbó°UC’G A’Dƒ``g ...á°SÉªM) ¿CG kGócDƒe ô``μ°S’ ¤EG 1955 ΩÉY ‘ Ö``àc
≈≤ÑJ É¡fCG ÒZ ,Ék ``«≤«≤M Ék °SÉ°SCG hóÑJh á°û©æe »``FÉ«ª«μdG êÓ©dG ‘ Oó``÷G
222
øe ójõŸG ∫ƒ``NO ájDhQ áHÉJôdG ø`è íÑ°üj Ék fÉ«MCÉa .´hô`è πμ``°ûH á``Ä«£H
.(ÉμjôeCG ±É°ûàcG á©àÃ Qhôª∏d èeÉfÈdG ‘ ∫ÉLôdG
ttt
.ø£°SƒH ‘ QÉ≤Y ±É°ûàcÉH á°UÉÿG √Oƒ¡L ‘ ôHQÉa êQóJ ,∂dP ™eh
¿Éª∏°Sp É«Lƒdƒ«Hhôμ«ŸG ⁄É``Y ¿Éc ,ø``jöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``æ«©HQC’G »Øa
ÉjÒàμH ⁄ÉY ‘ º``¶àæe πμ°ûH π qZƒJ ó``b Selman Waksman ¿É``ª°ùcGh
øØY ¿CG Éªch) .ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸG ø`è áYƒæàe áYƒª› á«≤æàH ΩÉbh ,á``HÎdG
ø°ûd ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸG èàæJ É``jÒàμÑdG ¿EÉa ,Ú∏∏«°ùæÑdG èàfCG ób Ωƒ``«∏«°ùæÑdG
äGOÉ°†ŸG √òg äAÉL ó``bh .(iôNC’G äÉHhôμ«ŸG ≈∏Y á«FÉ«ª«c Üô``M
øe (Actinomycin D O Ú``°ù«eƒæ«àcCG) ¿É``ª°ùcGh ÉgÉª°SCG »àdG á``jƒ«◊G
¿Éch .Actinomyces á``«©°ûdG ≈``ª°ùjo Ö``«°†b πμ``°T ≈``∏Y Ühô``μ«e
k ``FÉg Ék ``ÄjõL (O Ú``°ù«eƒæ«àcCG)
Ò¨°U ´òL ¬``d ,≥jôY »≤jôZEG ∫É``ãªàc Ó
øY πª©j ¬fCG ó©H É``ª«a ∞°ûàcGo óbh .¿ÓjƒW ¿É``MÉæLh ¢SCGôdG ´ƒ``£≤e
ÉjÓÿÉH Ék cÉàa ¿Éc ¬``fCG á≤«≤◊Gh .¬aÓJEG ºK DNA ¢``†ªëH ¬WÉÑJQG ≥``jôW
q É``‡ ,ájöûÑdG É``jÓÿG Ék °†jCG π``à≤j ¿Éc ∞``°SCÓd ¬``æμd ,á``jÒàμÑdG
øe óM
.ÉjÒàμÑ∏d OÉ°†e πeÉ©c ¬eGóîà°SG
¿Éª°ùcGh ôHQÉa ™æbCG ,ΩGQhC’G ⁄ÉY Òãj ¿CG Ék ªFGO øμÁ …ƒ∏ÿG º°ùdG ¿C’h
É¡«a ÉÃ ,ájƒ«◊G äGOÉ``°†ŸG øe kGOó``Y ¬d π°Sôj ¿CÉH 1954 ΩÉ``Y ∞``«°U ‘
,ΩGQhCÓd IOÉ°†e πeGƒY É``gQÉÑàYÉH É¡eGóîà°SG IOÉYE’ ,(O Ú``°ù«eƒæ«àcCG)
∞°ûàcG óbh .¿Gô``ÄØdG ΩGQhCG øe áYƒª› ‘ É``gQÉÑàNG ≥jôW øY ∂``dPh
â°†b PEG ,¿Gô``ÄØdG ≈∏Y áë°VGh á``«dÉ©a ¬d (O Ú``°ù«eƒæ«àcC’G) ¿CG ô``HQÉa
223
πãe ;¿Gô``ÄØdG iód ¿ÉWöùdG ´Gƒ``fCG øe Ò``ãμdG ≈∏Y ¬æe á``∏«∏b äÉ``YôL
ôHQÉa ™aO Ée Gò``g π©dh .…óãdG ¿ÉWöSh ,á``«Øª«∏dG ΩGQhC’Gh ,É``«ª«cƒ∏dG
Ö©°üj ¬fCG ó«H ,(äÉLÓY) É``¡à«ª°ùJ ‘ AôŸG OOÎj) :ÖbÎH Ö``àμj ¿C’
.(∂dP ÒZ É¡Ø«æ°üJ
á∏°ù∏°ùH 1955 ΩÉY ‘ ôHQÉa ΩÉb ,á«fGƒ«◊G (äÉLÓ©dG) √ò¡H Ék ``©é°ûàeh
(O Ú°ù«eƒæ«àcCÓd) øμj ⁄ ¬``fCG ’EG ,öûÑdG ≈∏Y QÉ≤©dG á«dÉ©a º««≤àd ÜQÉ``Œ
≥∏WCG …òdG ôHQÉa ∞bƒj ⁄ ∂``dP øμd .∫ÉØWC’G iód É«ª«cƒ∏dG ≈∏Y Ò``KCÉJ
k ØW 275 ≈∏Y QÉ≤©dG
,ájhÉØª«∏dG ΩGQhC’G :¿ÉWöùdG ´GƒfCG ∞∏àîÃ Ék HÉ°üe Ó
óbh .á«dhCG á«Ñ°üY ÉjÓN ΩGQhCGh ,äÓ``°†©dG ÉeƒcöSh ,≈∏μdG É`èƒcöSh
ájÉZ ‘ ¿Éc (O Ú°ù«eƒæ«àcC’G) à ,Ê’ó«°U ¢SƒHÉc áHÉãÃ áHôéàdG â``fÉc
ƒdh âHöùJ GPEG- »ë∏e ∫ƒ∏fi ‘ Ió°ûH ¬Ø«ØîJ Ωõ∏à°SG ¬fCG áLQód á«ª°ùdG
ÜöùàdG á≤£æÃ §«ëŸG ó∏÷G ô``îæJ ,IOQhC’G ¤EG ¬æe kGóL IÒ¨°U äÉ``«ªc
IOQhC’G …hP ∫É``ØWCÓd QÉ≤©dG AÉ``£YEG ºàj ¿Éc É`è Ék ÑdÉZh .¬``fƒd Oƒ``°ùoJh
.¢SCGôdG Ihôa ‘ ¬dÉNOEG ºàj ójQƒdG πNGO §N ∫ÓN øe IÒ¨°üdG
á«dhC’G ÜQÉéàdG √òg ‘ ÜÉéà°SG …òdG ó«MƒdG ¿ÉWöùdG ´ƒf ¿Éc óbh
√ó°UQ ºàj Ée Ék ÑdÉZ ≈∏μdG ¿ÉWöS øe QOÉf ´ƒf ƒgh ,Wilms ¢ùª∏jh ΩQh
á«∏μ∏d »MGô÷G ∫É°üÄà°S’ÉH Ék «£‰ ºàj ¬LÓY ¿Éch .QÉ¨°üdG ∫É``ØWC’G ‘
á©°TCÓd áHÉ°üŸG á«∏μdG Iƒéa ¢†jô©J »MGô÷G ∫É°üÄà°S’G »∏j ºK ,á``HÉ°üŸG
ΩGóîà°SÉH (¢``ùª∏jh) ä’ÉM ™«ªL êÓ``Y Ék æμ‡ øμj ⁄ ø``μd .á``«æ«°ùdG
¿ƒμj ,ΩQƒdG ø``Y ∞°ûμdG óæY ,ä’É◊G ¢†©H ‘h .»``©°VƒŸG êÓ``©dG
¢ùª∏jh ΩGQhCG ¿ƒμJ òFóæYh .Ú``àFôdG ¤EG Ék ÑdÉZ π°Uhh π©ØdÉH ≈°ûØJ ó``b
224
ÒbÉ≤©dGh á``«æ«°ùdG á©°TCÓd IOÉ``Y É¡°†jô©J º``à«a ,êÓ©dG ≈∏Y á``«°ü©à°ùe
.áHÉéà°SG ≥«≤– ‘ Ék Ø«©°V ≈≤Ñj πeC’G øμd ,áYƒæàŸG
¬fEÉa ,ójQƒdG πNGO (O Ú°ù«eƒæ«àcCG) AÉ``£YEG óæY ¬fCG ∞°ûàcG ôHQÉa øμd
¢Vôª∏d Ék °ü«∏≤J è``àæj Ée Ék ÑdÉZh ,√òg á``«°ûØàŸG áFôdG ΩGQhCG ƒ``‰ Iƒ≤H §``Ñãj
á©°TC’G âfÉc GPEÉa .¬H πª©dG π``°UGh ó≤a ∂dòH ¬fÉààa’h .Qƒ¡°ûd ô``ªà°ùj
á«°ûØàŸG ¢ùª∏jh ΩGQhCG áªLÉ¡e Éª¡«∏μd ø``μÁ (O Ú°ù«eƒæ«àcCGh) á«æ«°ùdG
,1958 ΩÉ``Y ‘ ?Ú∏eÉ©dG è`èO ” ƒ``d çóë«°S GPÉ``ªa ,√ó``M ≈``∏Y Ó k c
ƒ«‚CG O ƒ«dƒL Éªg ,á©°TC’G ‘ Ú``°ü°üîàŸG ¿ÉÑ°ûdG øe ÚæKG ôHQÉa ∑ö``TCG
≈``Yójo ΩGQhCG ⁄É``Yh ,Audrey Evans õ``fÉØjEG …QOhCGh Giulio D’Angio
¿ƒ°†Z ‘h .´höûŸG Gò``g ‘ πª©dG ‘ Donald Pinkel π«μæH ó``dÉfhO
¿GQRBÉàj (O Ú°ù«eƒæ«àcCG)h á«æ«°ùdG á©°TC’G ¿CG øe ≥jôØdG ó``cCÉJ ,ô¡°TCG IóY
ÜÉéà°SG óbh .ôNBÓd »``ª°ùdG ÒKCÉàdG ∞YÉ°V ÉªgÓμa ,®ƒë∏e πμ``°ûH
ΩÉ¶ædG ∂dòH º``¡©e πeÉ©àdG ” øjòdG å``«ÑN ¿ÉWöùH ¿ƒHÉ°üŸG ∫É``ØWC’G
:¬dƒ≤H ∂dP ƒ``«‚CG ôcòàjh .∫Gƒ``MC’G Ö∏ZCG ‘ áYöùH êÓ``©∏d ∑Î``°ûŸG
ób ¢ùª«dh ΩQh É¡bõe »àdG áFôdG âfÉc ,™«HÉ°SCG áKÓK øe Üô≤j Ée ∫Ó``N)
AôŸG Qhó≤Ã É¡«a íÑ°UCG »àdG ΩÉjC’G ∂∏J IQÉKEG π«îàJ ¿CG ∂dh .Ék eÉ“ â``«Ø°T
.(¬LÓY ÉææμÁ :ÉgQÈj Ée É¡d á≤ãH Iôe ∫hC’ ∫ƒ≤j ¿CG
ºZôdG ≈∏©a .á``jó©e ¢ù«°SÉMC’G √òg É¡Jódh »``àdG á°SÉª◊G âfÉc ó``≤d
á∏jƒW äÉLÓY ≥≤– ⁄ »FÉ«ª«μdG êÓ``©dGh á«æ«°ùdG á©°TC’G áØ«dƒJ ¿CG ø`è
êÓ©∏d Ö«éà°ùj Ö∏°U å``«ÑN ΩQh ∫hCG ¿Éc ¢ùª∏jh ΩQh ¿EÉ`à ,πLC’G
´GƒfCG ⁄ÉY øe ÉgQÉ¶àfG ∫ÉW IôØW ∂dòH ≥≤M ób ôHQÉa ¿CG …CG .»FÉ«ª«μdG
225
.áÑ∏°üdG ΩGQhC’G ¤EG á∏FÉ°ùdG ¿ÉWöùdG

ttt
¿ô≤dG øe äÉæ«°ùªÿG ôNGhCG ‘ ∫DhÉØàdÉH Ék égƒàe ¿Éc ôHQÉa ¿CG ™bGƒdGh
äÉæ«°ùªÿG ∞°üàæe ‘ »ª«L ¥hó``æ°U IOÉ«Y hôFGR ¿Éc ¿EGh .ø``jöû©dG
Sonja øjÉà°SódƒL É«fƒ°ùd á``Ñ°ùædÉÑa .kGó≤©Jh ábO ÌcCG á≤«≤M GhógÉ°T ó``b
êÓ©dÉH èdÉ©j Úàæ°S ôª©dG øe ≠dÉÑdG ó``«ØjO É¡æHG ¿Éc Ió``«°S- Goldstein
á≤∏©e hóÑJ IOÉ``«©dG âfÉc 1956- ΩÉ``Y ‘ ¢ùª∏jh ΩQh ø`è »``FÉ«ª«μdG
≈∏Y åYÉHh kGóL Ö«Äc ...…hÉ``°SCÉeh ™FGQ) ÉªgÓc ,ÚÑ«°†b ÚH Ék `èhO
óæY ÉgQƒ©°T øYh .ó©H É``ª«a É¡Ø°Uh Ö°ùM ,(∞°Uƒj ’ πμ°ûH π`èC’G
Qƒ©°T …ód)
q :∫ƒ≤J Ék ``≤M’ øjÉà°SódƒL âÑàc ,¿ÉWöùdG ìÉ``æL É¡dƒNO
ºZQ ,’k DhÉØJ ÌcCG »æ∏©éj ±É``°ûàcG ÉØ°T ≈∏Y ÊCÉH Qƒ©°T ;IQÉ``KE’ÉH »ØN
.(IQôμàŸG äÉWÉÑME’G
óMCG ∫ƒ£H Êƒ``Jôc QÉ£≤H áæjõe IÒ``Ñc ádÉ°U πNóf ÉæfEG) :∞``«°†J º``K
A»°†J ¿CG øμÁ á«≤«≤M hó``ÑJ Qhôe IQÉ°TEG ìÉæ÷G ∞°üàæe ‘h .¿GQó``÷G
QÉ£≤dG ∑ôfi ¤EG Oƒ``©°üdG øμÁh .ôØ°UC’Gh ,ôªMC’Gh ,ö``†NC’G ¿ƒ``∏dÉH
»≤«≤◊G ºé◊ÉH øjõæH áî°†e ìÉæ÷G øe ôNB’G ±ô£dG ‘h .¢Sô÷G ó°Th
•É°ûæH Qƒ©°ûdG ∫hC’G »``YÉÑ£fG ¿Éc ó≤d ..øªãdGh áYÉÑŸG á«ªμdG π``é°ùJ
.(¿ÉÑ©K áZó∏d ¬Jó°T ‘ ¿ƒμj Ée ÜôbCG •ôØe
±ƒØ∏e ,»∏¨j Qƒªë ¥hóæ°U ƒ``¡a ,¿ÉÑ©ãdG áZó∏c π©ØdÉH ¿É``WöùdGh
™HQCG ‹GƒM ÉgôªY ,Jenny »æ«L »YóoJ IÉàa √ò¡a .¢SCÉ«dGh πeC’Gh ¢VôŸÉH
É¡eCG âfÉch ,øcôdG ‘ ¿GƒdC’G øe IójóL áYƒªéÃ Ö©∏J âfÉc ,äGƒæ°S
226
óæY á«Ñ∏fl äGô¶æH É¡£«–h ,É¡jôXÉf øY Égó©ÑJ ’ ∫É©Øf’G á©jöS áHGò÷G
•É°ûf Éæg óLƒj ’ ¬fCG ±ô``©J øjÉà°SódƒL ¿C’h .¿GƒdC’G òNC’ É``¡FÉæëfG
»æ«L ¿CG âcQOCG - kGôjòf hCG Ék °VôY hCG áeÓY ¿ƒμj ób A»°T …CÉa - A…ô``H
Éeh ,¿ÉbÒdÉH âÑ«°UCG É¡fC’ ≈Ø°ûà°ùŸG ‘ Ék «dÉM É¡fCGh ,É«ª«cƒ∏dÉH á``HÉ°üe)
,»æ«L âfÉc ó≤d .…óÑμdG π°ûØdÉH ôjòf Gògh - (øjhGôØ°U ÉgÉà∏≤e ∫GõJ
É¡eÉªàgG ¿Éch ,É¡°Vôe ≈æ©e øY á∏aÉZ ,ìÉæ÷G »æWÉb øe øjÒãμdG π``ãe
.Ió°ûH É¡d âHò‚G Ωƒ«æeƒdC’G øe …É°T ájÓZ ó«MƒdG
‘ ∫ÉØWCG áHôY ‘ ¢``ù∏Œ IÒ¨°U IÉàa ∑É``æg âfÉc) »æ«÷ á`àÉ°VE’ÉHh
Lucy »°Sƒd âfÉc ó≤d ..Ú©dG AGOƒ°S É¡fCG ¤hC’G á∏gƒ∏d äó≤àYG á``dÉ°üdG
∞∏N á©bGƒdG á``≤£æŸG ‘ öûàæj ¿É``WöS øe ´ƒf øe ÊÉ``©J Ú`èÉ©dG äGP
âfÉch ,á«HPÉ÷G Iójó°T á``∏ØW »°Sƒd øμJ ⁄h .É¡«a Ék Øjõf Ö``Ñ°ùjh Ú©dG
,Debbie »ÑjO â``fÉc ∂dòc .∫hC’G É``¡eƒj ‘ Ék Ñjô≤J ∞``bƒJ ÓH »``μÑJ
Ö£≤e ¢†«HCG É¡¡Lh ,äGƒæ°S ™HQCG ÉgôªY á«μFÓe Iô¶f äGP á∏ØW »gh
ΩQh ;»°Sƒd iód …òdG ΩQƒ``dG ´ƒf ¢ùØæH áHÉ°üe âfÉc óbh .IÉfÉ©ŸG ø`è
ióMEG ‘ kGó«Mh Ék «≤∏à°ùe ¿Éc …òdG Teddy …ó«J ÉeCG .á«dhCG á«Ñ°üY ÉjÓN
¬¡Lh ¿Éc PEG ,¬«dEG ∫ƒNódG ≈∏Y CGôŒCG ¿CG πÑb ΩÉjCG IóY äôe ó≤a ,±ô``¨dG
á«©«Ñ£dG ¬fiÓe â°ùªW ,ójó°ûdG ∫Gõ¡dG ¬«∏Y hóÑj ,Ék Ø«Øc ¿Éc ó≤a .Ék ©°ûH
øe ¬àjò¨J ºàJ ,¬°SCGQ »ÑfÉL óMCG ™∏àHGh ¿PC’G ∞∏N CGóH …òdG ΩQƒdG π©ØH
.(Ék eÉ“ Ék «YGh ∂dP ºZQ ¿Éc ¬æμd ,¬ØfCG ‘ ÜƒÑfCG ∫ÓN
QÉμàHG ø`è IÒ¨°U äGôμàÑeh äÉ``YGÎNG ∑É``æg âfÉc ,ìÉ``æ÷G ‘h
º¡bƒ©J ∑É¡fE’G øe áLQO ‘ GƒfÉc ∫ÉØWC’G ¿C’ kGô¶fh .Ék ÑdÉZ ¬°ùØf ôHQÉa
227
AÉëfCG ‘ IÌ©Ñe âfÉc IÒ¨°üdG á``«Ñ°ûÿG ∫ÉØWC’G äÉHôY ¿EÉa ,»°ûŸG ø``Y
êÓ©dG äÓeÉM âfÉch .á«Ñ°ùf ájôëH ≈°VôŸG ∫É≤àfG øμÁ å«ëH áaô¨dG
ÒbÉ≤©dG AÉ£YEÉH ìÉ``ª°ù∏d äÉHô©dG ‘ á≤∏©e ójQƒdG ≥``jôW øY »FÉ«ª«μdG
áÑ°ùædÉH) :øjÉà°SódƒL âÑàc ∂dP øYh .Ωƒ«dG äÉbhCG ™«ªL ‘ ájhÉª«μdG
∫ÉØWCG áHôY âfÉc âjCGQ Ée πc ÚH øe á≤Ø°û∏d IQÉKEG ô``XÉæŸG ÌcCG ¿EÉ`à ,‹
IôHE’G AÉ≤HE’ äGOÉª°†H á``WƒHôe ¬YGQP hCG ¬bÉ°S ,Ò¨°U πØW É¡«a IÒ``¨°U
¿Éc ó≤d ;áMÉë°S ¬``H πjƒW ójQƒdG ‘ π``«°UƒJ OƒªY É``¡Hh ,ó``jQƒdG ‘
å«M ,´GöT ÓH øμd á``jQÉ°S ¬d Ék HQÉb iôJ ∂fCÉH Qƒ``©°ûdG ΩÉ©dG ´É``Ñ£f’G
.(∫ƒ¡› èFÉg ôëH ‘ √OôØÃ ±ôéæj
ttt
´GöT ÓH …ò``dG ¬HQÉb Oƒ≤j ¿Éc ìÉ``æ÷G ¤EG ô``HQÉa √ö``†MCG A»``°T πc ¿EG
òNCÉ«d ôjöS πc ó``æY ∞bƒàj ƒg Égh .∫ƒ¡éŸG èFÉ¡dG ô``ëÑdG Gòg ‘ Iƒ``≤H
.™ØJôe äƒ°üH äÉª«∏©àdG Qó°üj ÖdÉ¨dG ‘h ,ádÉM πc ¢ûbÉæjh äÉ¶MÓŸG
,Ú«YÉªàL’G Ú°ü°üîàŸGh ,äÉ°VôªŸGh ,Úª«≤ŸG AÉÑWC’G øe á«°TÉM ¬©ÑàJh
≈∏Y kGöüeo ¿Éc ó≤d .ádOÉ«°üdGh ,ájò¨àdG ‘ Ú°ü°üîàŸGh ,Ú°ùØædG AÉÑWC’Gh
,§≤a Ék jó°ùL ¢ù«d ≈°VôŸG ≈∏Y ô£«°ùj ¢Vôe …CG ;πeÉ°T ¢Vôe ¿ÉWöùdG ¿CG
¢VôŸG Gòg áëaÉμŸ á°Uôa ∑Éæg ¿ƒμJ ødh .Ék «ØWÉYh Ék «YÉªàLGh Ék «°ùØf É‰EGh
º°SG ¬«∏Y ≥∏WCG Ée ƒgh ;äÉ°ü°üîàdG Oó©àŸGh ÖfGƒ÷G Oó©àŸG Ωƒ``é¡dÉH ’EG
.(á∏eÉ°ûdG ájÉYôdG)
äƒŸG ¿EÉa ,(á∏eÉ°ûdG á``jÉYôdG) Òaƒàd ádhòÑŸG Oƒ¡÷G √ò``g πc ºZQ øμd
David ó«ØjO IQÉ``jR ó©H ,1956 AÉ``à°T »Øa .IOGƒ``g ÓH ìÉæ÷G OQÉ``£j π``X
228
Betty »à«H âfÉch .ô``HQÉa IOÉ«Y äÉ«aƒdG øe πHGh ìÉàLG ,™``«HÉ°SCG á``©°†ÑH
äGP …É°ûdG ájÓZ á∏ØW Jenny »æ«L É¡à∏J ,äÉe øe ∫hCG É«ª«cƒ∏dÉH áHÉ°üŸG
∂dP ó©Hh .á«μÑ°ûdG ΩQƒH ÜÉ°üŸG Teddy …ó«J Éª¡©ÑJ ºK ,™HQC’G äGƒæ°ùdG
≈àM É«ª«cƒ∏dÉH ÜÉ``°üe ,Axil π«°ùcCG ≈``Yójo ,ôNBG πØW ±õ``f ,´ƒ``Ñ°SCÉH
¿EG) :É¡dƒ≤H ∂dP ≈∏Y øjÉà°SódƒL â≤∏Y óbh .¬ªa ‘ ∞jõæH kGôKCÉàe äƒ``ŸG
k μ°T äƒª∏d
Éªc ,Éª¡∏ØW IôéM øe ¿GƒHC’G êôîj :Ék ``æ«JhQh ,IQƒ°Uh ,Ó
¤EG ºgòNCÉàd á°VôªŸG »JCÉàa .IÒ°üb áMGQ äGÎa òNC’ ΩÉjC’ ΩÉ¶àfÉH ¿Ó``©Øj
.¬Ø∏N ÜÉÑdG Ék ≤∏ë Ö«Ñ£dG πNój ÉgóæYh .Ö«Ñ£dÉH ¢UÉÿG Ò¨°üdG ÖàμŸG
IÒÑc á«bQh áÑ«≤M ø``jódGƒdG º∏°ùJ ºK ,Iƒ``¡≤dG á°VôªŸG ö†– ,∂``dP ó©Hh
∑Éæg ¿CG ÉfQhôe AÉæKCG ßMÓf ,≥FÉbO ™°†H ó©Hh .¢VGôZC’G …ƒà– ¿ƒ∏dG á«æH
.(!ájÉ¡ædG É¡fEG .Ék «dÉN ôNBG kGôjöS
áKÓãdG ΩGƒYC’G hP É«fƒ°S øHG øjÉà°SódƒL ó«ØjO ‘ƒJ ,1956 ΩÉY AÉà°T ‘h
πjƒ“ ¥hóæ°U IOÉ«Y ‘ å``«ÑÿG ¢ùª∏jh ΩQh ™e á«eGOh á∏jƒW ácô©e ó``©H
.Úé°ùcC’G ´Éæb â– Ék éæ°ûàe Ék jPÉg √ôªY øe äÉYÉ°S ôNBG Ék «°VÉb ,»``ª«L
ájƒàëŸG á«æÑdG É¡àÑ«≤M á∏eÉM ≈Ø°ûà°ùŸG øjÉà°SódƒL É«fƒ°S äQOÉZ ,Ék ≤M’h
.É¡∏ØW äÉ≤∏©àe
¿ÉWöù∏d …hÉ``ª«μdG êÓ©dG áfÉ°SôJ ¿CG º``ZQ ,Ék éYõæe ¿Éc ô``HQÉa ø``μd
¿CG ∂°T ’h .Ió``jóL ÒbÉ≤©H á``Ä∏à‡ ¿B’G â``JÉH ¿hô≤d á``«dÉN âfÉc »``àdG
äÓjóÑJ :É¡d öüM ’ á``MƒàØe ä’ÉªàMG ∑Éæg â∏©L äÉaÉ°ûàc’G √ò``g
ájƒàfi ÜQÉŒh ,É¡àª¶fCGh äÉ``Yô÷G ‘ äÉ©jƒæJh ,ájhOC’G øe äÉ``Ø«dƒJh
,πbC’G ≈∏Y GC óÑŸG å«M øeh .ÒbÉ≤Y á©HQCGh ,áKÓKh ,¿GQÉ≤Y É¡H áª¶fCG ≈∏Y
229
,ôNB’G π°ûa GPEG ÒbÉ≤©dG ó``MCÉH ¿ÉWöùdG êÓY IOÉYE’ á«fÉμeEG ∑Éæg â``fÉc
¬°ùØæd ∫ƒ≤j ôHQÉa πX ,∫ÉM ájCG ≈∏Yh .iôNC’G ó©H áØ«dƒJ ÖjôŒ ádhÉfi hCG
.πeÉ°ûdG Ωƒé¡∏d ájGóH Oô› ƒg É‰EG ,(ájÉ¡ædG) ƒg ¢ù«d ∂dP ¿EG :Ωƒæe ´ÉæàbÉH
ttt
QhódG ‘ ≈Ø°ûà°ùŸÉH ÉgôjöS ‘ á°ùdÉL ójQ GQÓc âfÉc ,âbƒdG ∂dP ‘
≈àM í«°TôJ º``àj áª≤©e IOQÉH á`àôZ ‘ Iõéàfi - (á``dõY) ‘ öûY ™``HGôdG
áëFGQ âªY
q óbh .äÉ``ë°TôŸG äGöûY ∫ÓN É¡∏°üJ »``àdG AGƒ¡dG äÉ``ÄjõL
,RÉØ∏àdG RÉ¡L ≥``∏Zh íàa ºàj ,ôNB’ ÚM øeh .É``¡°ùHÓe ô¡£ŸG
q ¿ƒ``HÉ°üdG
.∫DhÉØàdG ≈∏Y áãYÉH áYÉé o°T AÉª°SCG É``¡«∏Y â°û≤of á«æ«°U ≈∏Y ΩÉ©£dG É``¡«JCÉjh
,∞««c êÉLO hCG IõæàμŸG ¢ùWÉ£ÑdG á£∏°S á∏cÉ°T ≈∏Y ΩÉ©W É¡«dEG Ωó≤
q jo ¿Éch
ó≤d) ƒëŸG áLQód ¬``bôMh ¬«∏Z ” ób ¬fCG ƒd Éªc ¿Éc A»``°T πc ¥Gòe ø``μd
¢Sóæ¡e GQÓc êhR ÉeCG .(É¡àaôZ ¤EG ¬dƒNO πÑb ΩÉ©£dG º``«≤©J ÖLƒàj ¿Éc
É¡eCG »°†≤J Éªæ«H ,É``gôjöS QGƒéH ¢ù∏é«d AÉ°ùe πc »``JCÉj ¿Éμa ô``Jƒ«ÑªμdG
óæYh .ìÉÑ°U ∫hCG ‘ âfÉc É``ªc Ék eÉ“ ,óYÉ≤ŸG óMCG ≈∏Y õà¡J ΩÉjC’G »``æ«L
áds ƒfi Ahó¡H »μÑJ ,äGRÉ``Ø≤dGh äÉYÉæ≤dG ¿hóJôj º``gh GQÓc AÉæHCG ∫ƒ``NO
.IòaÉædG á«MÉf É¡¡Lh
’ IQƒ°U GQÓμd áÑ°ùædÉH âëÑ°UCG ΩÉ``jC’G ∂∏J ‘ ájó°ù÷G ádõ©dG √ò``g ¿EG
Ék ŸCG ÌcC’G »°ùØædG ôé◊G ¬fEG ;á°SGöT ó``°TCGh ÒãμH ≥ªYCG IóMƒd ≈ØîJ OÉμ``J
,ÚdhC’G ÚYƒÑ°SC’G ‘) :É``¡dƒ≤H ∂dP øY äÈY
q óbh .»∏©ØdG É¡°ùÑM ø`è
êôN …òdGh áaô¨dG ¤EG π``NO …òdG ¢üî°ûdÉa ,∞∏àfl ¢üî°T ¤EG â``dƒ–
o
.(Ék eÉ“ ¿ÉØ∏àfl É¡æe
230
ÈY IÉ«◊G ó«b ≈∏Y AÉ≤ÑdG ‘ ≈à°Uôa ‘ kGQGôμJh kGQGôe äôμa) :∞``«°†Jh
‘ »°ùØæd ºbôdG Gòg QôcCG ±ƒ°S ,áÄŸG ‘ ¿ƒ``KÓK IÉéædG áÑ°ùf ¿EG .Gò``g πc
∞≤°ùdG ¤EG ô¶fCG π«∏dG ∫GƒW ≈≤HCG ±ƒ°S !å∏ãdG ≈``àM áÑ°ùædG ≠∏ÑJ ⁄ .AÉ``°ùŸG
?âbƒdG øe áÄŸG ‘ ÚKÓK ‘ çóëj GPÉe ?áÄŸG ‘ ¿ƒKÓK »æ©J GPÉe :ôμaCGh
ÊÉ£YCG GPEG .Ú``©°ùàdG øe áÄŸG ‘ Ú``KÓK ‹GƒM - Ék eÉY ¿ƒ``KÓK …ô``ªY ¿EG
.(?√òNBÉ°S πg ,ÜÉ©dC’G ióMEG ‘ áÄŸG ‘ ÚKÓK ≠∏Ñj Ék Ñ«°üf ¢üî°T
ΩõëH É¡JôéM â∏NO ,≈Ø°ûà°ùŸG ¤EG GQÓc ∫ƒ``°Uƒd ‹ÉàdG ìÉ``Ñ°üdG ‘h
êÓ©∏d äÉ≤aGƒe Qƒ``°U øY IQÉÑY ¥GQhC’G √ò``g âfÉc óbh .¥GQhC’G ø`è
ÉjÓÿG πà≤d Égó°ùL ‘ Ωƒ``ª°ùdG ï°V ‘ kGQƒa AóÑdÉH Éæd í``ª°ùJ »``FÉ«ª«μdG
.á«fÉWöùdG
¤hC’G á∏MôŸG ¥ô¨à°ùJ .πMGôe çÓK ≈∏Y »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ºàj ±ƒ°Sh
™jöS ™HÉàJ ‘ ÉgDhÉ£YEG ºàj »àdG ÒbÉ≤©dG øμ°ùJ ¿CG ô¶àæŸG øeh .ô¡°T ‹GƒM
É¡eO ÉjÓN ó«cCÉàdÉH Ék ``°†jCG πà≤à°S É¡æμd ,ôªà°ùe πμ°ûH É``«ª«cƒ∏d ¥ÓWE’G
’k ƒ°Uh kGôM Ék Wƒ≤°S É¡jód AÉ°†«ÑdG Ωó``dG ÉjÓN OóY §≤°ùj ±ƒ°Sh .AÉ``°†«ÑdG
»àdG ä’É◊G ∞©°VCG ø`è IóMGh ¢û«©J ±ƒ°S ,áÑ«°üY ΩÉ``jCG IóŸh .ô``Ø°ü∏d
øeh ,»YÉæe RÉ¡L ÓH íÑ°ü«°S º°ù÷G ¿EG ;É``¡éàæj ¿CG åjó◊G Ö£∏d ø``μÁ
.á£«ëŸG áÄ«ÑdG ó°V ´ÉaO …CG ¿hO
∞ãμfh (èeóf) ±ƒ°S ÉæfEÉa ,Úμ°ùàdG ádÉM ¤EG É``«ª«cƒ∏dG ∫ƒëàJ ⁄ GPEGh
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe ójõŸG »æ©j Ée ƒgh .ô¡°TCG IóY QGóe ≈∏Y Úμ°ùàdG Gòg
øμªàà°Sh .∫ƒWCG á«æeR äGÎa ≈∏Y √DhÉ``£YEG ºàj å«M ,πbCG äÉYôéH øμd
øe ójõŸ ´ƒÑ°SCG πc É``æ«dEG ™LôJ ºK ,â«Ñ∏d IOƒ``©dGh ≈Ø°ûà°ùŸG IQOÉ``ë øe
231
á«fÉªK ∞«ãμàdGh è`èódG ¥ô¨à°ùj ¿CG ô¶àæŸG ø`è ¿Éch .»FÉ«ª«μdG êÓ``©dG
.∂dP øe ∫ƒWCG Ióe ÉÃQh ,iôNCG ™«HÉ°SCG
âª°ùJG ó≤d .á``jÉ¡æ∏d ¬H â``¶ØàMG
o …òdG ∂dP ¿Éc CGƒ``°SC’G Aõ``÷G π``©dh
êÓ©dG ¿EÉa ™Ñ£dÉHh .ïŸG ‘ AÉØàNÓd í«Ñb π«Ã IOÉ◊G á``jhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG
,¬à«∏YÉa ióe øY ô¶ædG ¢†¨H ,GQÓμd ¬«£©f ¿CG kGQô≤e ¿Éc …òdG »FÉ«ª«μdG
»ZÉeódG …ƒeódG õLÉ◊Éa .É¡fl äÉæ«£Hh èjQÉ¡°U ΩÉëàbG áWÉ°ùÑH ¬æμÁ ød
ób ∂ª°ùL ¿CG ≈∏Y ∫óJ á``Ø°SDƒe áª∏c) (kGPÓe) »°SÉ°SCG πμ°ûH ïŸG π``©éj
,PÓŸG ∂dP ¤EG IöTÉÑe ÒbÉ≤©dG ∫É°SQE’h .É«ª«cƒ∏dG ÉjÓÿ (¿ÉWöùdG óYÉ°ùj
øe á∏°ù∏°S ∫Ó``N øe »cƒ°ûdG π``FÉ°ùdG ‘ IöTÉÑe á``jhOC’G ø≤M ø`è ó``H’
»YÉ©°TE’G êÓ©dG ΩGóîà°SG øμÁ É``ªc .spinal taps »æ£≤dG ∫õÑdG äÉ``«∏ªY
IöTÉÑe äÉYôéH ÉgDhÉ£YEG ºàj ¥GÎN’G á«dÉY á«æ«°S á©°TCG - ïŸG πeÉc ≈``∏Y
´ÉÑJG ºàj óbh .É¡fl ‘ ΩQƒdG ƒ‰ øe ájÉbƒdG πLCG øe - áªéª÷G ∫ÓN ø`è
≈∏Y ®ÉØ◊G πLCG øe ,Úàæ°S QGóe ≈∏Y óàÁ ÉÃ ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe ó``jõŸG
.√Éæ≤≤M GPEG (¢VôŸG ¿ƒμ°S)
,á¶aÉëŸG ,∞``«ãμàdG ,AGô≤à°S’G) :É``¡dƒ≤H ∂``dP øY GQÓc äÈ``Y óbh
.(á«dÉN ¥Qh á©£b ≈∏Y •É≤f ™HQCG π°üj ¢UÉ°UQ º∏b ø°S ,êÓ©dG
É¡eGóîà°SG øμªŸG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ÒbÉ≤Y AÉª°SCG ¢Vô©à°SCG äCGóH ÉeóæYh
∫hÉëj πØW πãe ,ábôH ÉgAÉª°SCG »FGQh är Qn ôc
s ,Úà∏Ñ≤ŸG Ú``àæ°ùdG QGóe ≈∏Y
,RÉæ«LGQÉÑ°SCG ,¿ƒ°ù«fójôH ,ÚHGQÉà«°S ,ó«eÉØ°Sƒaƒ∏μ«°S) :áÑ©°U áª∏c ≥£f
.(äÉ°ùcôJƒã«e ,øjQƒHƒàHÉcÒe6- ,Úà°ùjôμæ«a ,ÚfGƒLƒK ,Ú°ù«eÉjQOCG
232
IQGõ÷G πfi
kÉàbh ¥ô¨à°ùj É¡«a áHÉLEG ¤EG ∫ƒ°UƒdÉa ,èYõe ôeCG á«FGƒ``°û©dG ¢üëØdG ÜQÉŒ ¿EG)
.á∏Ä°SC’G áHÉLEG øe øμªàJ »c ÒÑc ¥É£f ≈∏Y äÉYhöûŸG ¿ƒμJ ¿CG Öéjh ,kÓjƒW
.(π°†aC’G ÊÉãdG QÉ«ÿG ∑Éæg ¢ù«d (...øμd)
2003 _ I° .' 86 ±zU
D { N> AQPQ KQQR@F A ²QBA@AO
¿hô©``°ûj º¡a ,¢VôŸG √É``Œ á``°SOÉ°ùdG á``°SÉ◊G º¡jód AÉÑWC’G π``°†aCG ¿CG hó``Ñj)
,á«∏≤Y á«∏ªY á``jCG √Oó– ¿CG πÑb ,¬``JQƒ£N ¿ƒcQójh ,¬``fÉμe ¿ƒaô©jh ,√Oƒ``LƒH
∫É«M πKÉ‡ Qƒ©°T º¡jód ≈°VôŸGh .äÉª∏c ‘ ¬àZÉ«°Uh ¬d IQƒ°U øjƒμJ ¤EG áaÉ°VEG
Öéjh .kÉªà¡e QÉ°üàNÉH hCG ,kGó©à``°ùeh kÉ¶≤jh kÉKÎμe ¿ƒμj º¡æe óMGƒdÉa ,Ö«Ñ£dG
‘ äÉ¶ë∏dG ™«ªL Ú``H øªa ,á∏HÉ≤ŸG ∂∏J á¶MÓe ¬JƒØJ ’CG Ö``W ÖdÉW …CG ≈``∏Y
.(ïjQÉàdGh ôYÉ°ûŸGh ÉeGQódÉH Ak ÓàeG ÌcC’G √òg ó©J Ö£dG
1993 _ I.' I $13
PB=R>@ R VAE>} KQQR@F A QL>?QR@ >NPBPQ>
¬¡«Ñ°ûJ ºàj ¿Éc kGó``L Ò¨°U ó¡©e πNGO ,á«μjôeC’G Gó``°ù«ã«H á``æjóe ‘
” ,øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è äÉæ«©HQC’G ‘ »MGƒ°†dG ió``MEÉH ∞dƒL …OÉ``æH
.AÉ«MC’G ≈°VôŸG ≈∏Y ΩGQhC’G º∏©d IójóL áfÉ°SôJ öûf
,ófÓjQÉe áj’h ‘ Ö``WQ ™«HQ ∞°üàæe ‘ ,1955 ΩÉ``Y øe π``jôHCG ‘
Emil ¢ûàjôjGôa π«eEG ≈Yójo ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ójóL åMÉH É£N
.ôªMC’G Üƒ£dÉH »æÑŸG »Ñ£dG õcôŸG ≈æÑe ‘ ójó÷G ¬Ñàμe ¤EG Freireich
¬ª°SG πª– »àdG áMƒ∏dG ‘ »FÓeEG CÉ£N OƒLh ∞°ûàμj ¿CG ¬Ñ°†ZCG ,∑Éægh
233
Emil :Gòμg Öàμ«d ¬æe ±hôM á°ùªN ôNBG ±òM ” å«M ,ÜÉÑdG ≈∏Y
™Ñ£dÉH »ægP ¤EG QOÉÑJ Ée ∫hCG ¿Éc) :¬dƒ≤H ∂dP ≈∏Y ≥∏Y óbh .Frei MD
.(?áeƒμë∏d Ék LPƒ‰ Gòg ¢ù«dCG :‹ÉàdG ∫GDƒ°ùdG
¬LGh ,¬Ñàμe ¤EG ¢ûàjôjGôa πNO Éeóæ©a .»FÓeEG CÉ£N áªK øμj ⁄ ¬fCG ó«H
k jƒW Ék ``HÉ°T
q Ék Ø«ëf Ó
¢ûàjôjGôa Öàμe ¿Éc ó≤d .…Gôa π«eEG ¬fCÉH ¬°ùØf ±ôY
!‹ÉàdG ÖàμŸG ƒg áë«ë°üdG ¬àÄé¡àH
ÚØ∏àfl ÉfÉc Ú``°üî°ûdG øjòg ¿EÉa ,É``ª¡«ª°SG ¬HÉ°ûJ øe º``ZôdG ≈∏Yh
øe ÚKÓãdGh á°ùeÉÿG RhÉ``éàj ⁄ …òdG ƒgh– ¢``ûàjôjôØa .kGÒÑc Ék `àÓàNG
¿Éc -ø£°SƒH á©eÉL ‘ Ωó``dG çƒëH áëæe øe Ék ãjóM êô``îàŸGh ô``ª©dG
ájQÉéØfÉH hCG ,á``YöùH çóëàj ¿Éc ∂``dòc .kGôeÉë ,êGõ``ŸG OÉM ,Ék ``«©ŸCG
πªY óbh .IÈ©e áμë°V …hO ¬©Ñàj Ée Ék ÑdÉZ m∫ÉY äƒ``°üH
m ,íLQC’G ≈∏Y
»àfhÉc ∑ƒc ≈Ø°ûà°ùe ‘ ™``jöùdG (55 ìÉæL) ‘ Ék ``ª«≤e Ék Ñ«ÑW √QÉ``ÑàYÉH
πÑb √ó≤Y ¬FÉ¡fE’ ¬LÉYREG øe ∑É``æg äÉ£∏°ùdG äQô–h- ƒZÉμ«°T áæjóÃ
Chester Keefer ôØ«c Î°SÉ°ûJ ™`è ¢ûàjôjGôa πªY ,ø£°SƒH ‘h .¬``àjÉ¡f
¿ÉHEG Ú∏∏«°ùæÑdG êÉàfEG á«∏ªY ó©H Éª«a OÉb …òdG Minot äƒ``æ«e AÓeR óMCG
,∂«dƒØdG ¢†ªMh ,ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸG â°Sô¨fG óbh .á«fÉãdG á«ŸÉ©dG Üô◊G
ÖéYCGo ¬fCG hóÑjh .¢ûàjôjGôa ìhQ ‘ ,ä’ƒØdG äGOÉ°†eh ,äÉæ«eÉà«ØdGh
ôHQÉØH øμd ,≥«bódG »``ÁOÉcC’G ⁄É©dÉH §≤a ¢``ù«d- kGójó°T Ék HÉéYEG ô``HQÉØH
Úæ°ùëª∏d ¬FGƒZEG áYöS ¢ùØæH √AGóYCG iOÉY …òdG IÉ«◊G øe ÈcC’G ôéØàŸG
≈∏Y ádóà©e á«LGõe ádÉM ‘ ¢ûàjôjGôa QCG ⁄) :ó©H Éª«a …Gôa ôcP óbh .¬«dEG
.(¥ÓWE’G
234
,»FÉªæ«°S ∂jöûd êÉàM’ ΩÓaC’G óMCG ‘ á``«°üî°T ¢ûàjôjGôa ¿Éc ƒdh
πLôdG ¿Éc óbh .ôμ°ShC’ áÑ°ùædÉH ¢ùμ«∏ap hCG …OQÉ¡d áÑ°ùædÉH πjQƒd π``ãe
‘ ¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ÜÉÑdG ó``æY ¬∏HÉb …òdG π``jƒ£dG ∞``«ëædG
Ék ©aóæe ,Ék égƒàe Ék ¶a ¢ûàjôjGôa ¿Éc Éªæ«Ña .∂jöûdG ∂``dP ƒg AÉ°ùŸG ∂dP
,kGQòM Ék μ°SÉªàe kGOQÉ``H …Gôa ¿Éc ,π«°UÉØàdG ¿CÉ``°ûH Ék °ùªëàe ,CÉ``£ÿG ¤EG
π«eEG ¿Éc óbh .¢ù«dGƒμdG AGQh ø`è πª©dG π°†Øjq ,¢TCÉ÷G §``HGQ Ék ``°VhÉØe
âfÉ°S ‘ ¿ƒæØ∏d Ék ÑdÉW -¬fhOÉæj √DhÉ``bó°UCG ¿Éc ÉªÑ°ùM (ΩƒJ) hCG- …Gô`à
∑GQóà°SG ó©H Ék ÑdÉZ Ö£dG á°SQóe ‘ ¢SQO ,ôª©dG øe äÉæ«KÓãdG ‘ ,¢ùjƒd
Üô◊G ‘ ájôëÑdG ‘ Ωó``Nh ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``æ«©HQC’G ô``NGhCG ‘
á«°üî°ûH ™àªàj ¿Éch .Ék ª«≤e Ék Ñ«ÑW πª©«d ¢ùjƒd âfÉ°S ¤EG OÉYh ,ájQƒμdG
.ájÉæ©H ¬JÉª∏c QÉàîj ,ΩÓμdG π«∏b ,Ék ``≤«bO ,ΩÓμdG ∫ƒ°ù©e ¿Éch Iô``MÉ°S
º¡FÉHBG ™e áLôM ¢VGôeCÉH ÚHÉ°üe ’k ÉØWCG èdÉ©j ƒgh ¬``àÑbGôe âfÉc ó≤dh
¿Éc ó≤d - AÉŸG ‘ ≥dõæj ƒgh áMÉÑ°S π``£H IógÉ°ûe ¬Ñ°ûJ Ö°†¨dG »``©jöS
.á«æØdG ¬àYGôH AÉØNEG øe øμ“ ¬fCG áLQód øØdG ‘ kGôgÉe
ttt
π«eEGh ¢ûàjôjGôa π«eEG) Ú∏«eE’G QÉ°†MEG øY ∫hDƒ°ùŸG ¢üî°ûdG ¿Éc óbh
ójó÷G ôjóŸG Gordon Zubrod Ohô``HhR ¿hOQƒL ƒg Gó°ù«ã«H ¤EG (…Gôa
⁄ÉYh ,Ö«ÑW ƒgh .¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ª∏d ™HÉàdG »μ«æ«∏cE’G õ``côª∏d
¤EG π°Uh ób ¿Éch ,á«μ∏ŸG ¬°TCÉL áWÉHôH ±ôYo Ö«¡eh ,º«μMh ,∞≤ãe
IOÉ°†e ÒbÉ≤Y ôjƒ£J ‘ ó``≤Y áHGôb ≈°†b Éeó©H á``ë°ü∏d á«eƒ≤dG ó``gÉ©ŸG
áÑ°ùædÉH ôKC’G á≤«ªY âfÉc áHôŒ »gh ,á«fÉãdG á«ŸÉ©dG Üô◊G AÉæKCG É``jQÓª∏d
235
.¿ÉWöùdG ≈∏Y á«μ«æ«∏cE’G ÜQÉéàdÉH ∫hC’G ¬eÉªàg’

∫ÉØWC’G ió``d É«ª«cƒ∏dÉH Ék ``°UÉN Ék `èÉªàgG Ék ``ªà¡e OQƒ``HhR ¿Éc ó``≤d
øμd .»μæ«∏cE’G ¬``ãëH á©«∏W ‘ ôHQÉa ¬«a ¢UÉZ …ò``dG ¿ÉWöùdG ƒ``gh-
,É¡à°TÉ°ûgh ,É``¡àjq QÉf áHQÉfi »``g -OhôHhR …CGQ ‘- É``«ª«cƒ∏dG á``HQÉfi
QÉÑàNG øμÁ .∞æYh Ö∏≤J øe ¬H õ``«ªàJ Éeh É¡H DƒÑæàdG ≈∏Y IQó≤dG Ωó``Yh
Qƒ£àe ¢VƒØªch .∫ÉØWC’G IÉ«M ≈∏Y ®ÉØ◊G øe ’k hCG óH’ øμd ,ÒbÉ≤©dG
– Iôe äGP ¢ûàjôjGôa ¬«∏Y ≥∏WCG Éªc ¿ÉWöùdG çÉ``ëHCG (QhÉ¡fõjEG) ƒ¡a-
á«eÉeC’G •ƒ£ÿG ≈``∏Y á¶aÉëª∏d ÚHÉ°T ÚÑ«ÑW Ú«©J ‘ Ohô``HhR ´QÉ°S
‘ á∏°U äGP íæe ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ÉãjóM …Gôah ¢ûàjôjGôa :Éªgh ,ìÉ``æé∏d
ôμ«HOƒà°S IQÉ«°S ‘ OÓÑdG ÜÉL ób …Gôa ¿Éch .¢ùjƒd â``fÉ°Sh ø£°SƒH
IQÉ«°S ‘ ™«HÉ°SCG á``©°†H ó©H ¢ûàjôjGôa AÉ``L ºK .OhôHhR ¤EG º°†æ«d á``Áób
¬à∏ØWh ,πeÉ◊G ¬``àLhRh ,¬°VGôZCG ™«ªL …ƒ``à– áμdÉ¡àe π``«HƒeõjódhCG
.á©°ùàdG ô¡°TC’G äGP
.í‚ ób ôeC’G øμd ,á``«KQÉc á¨«°üdG ∂∏J ¿ƒμJ ¿CG π``ªàëŸG ø`è ¿Éch
¿CG ™e ,kGó``jôah Ék cÎ°ûe kGQRBÉ``J Éª¡jód ¿CG ¿Ó``«eE’G ó``Lh ,ájGóÑdG ø``ªa
;ΩGQhC’G º∏©d ¤hC’G •ƒ£ÿG ‘ ≥«ªY ‘É≤K ΩÉ°ù≤f’ kGõeQ ¿Éc Éª¡fhÉ©J
.´Éé°ûdG ÖjôéàdGh Ahó``¡dG ójó°T Qò◊G ÚH OƒLƒŸG ´ó°üdG ∂``dP ¬fEG
– á«ÑjôéàdG RÉμJQ’G á£≤f √ÉŒG ‘ Iƒ≤H ™aóæj ¢ûàjôjGôa ¿Éc Iôe πc »Øa
√ÉŒ’G ‘ …Gôa ™aóæj Éªæ«H -áKQÉμdG ÉØ°T ≈∏Y Ék ÑdÉZ √É°Vôeh ¬°ùØf Ék ©°VGh
¿ƒμJ Ée Ék ÑdÉZ »àdG »``gh ,á«dÉ«ÿG Iójó÷G äÉLÓ©dG ¿CG ¿É``ª°†d πHÉ≤ŸG
…Gôa ∑QÉ©e âëÑ°UCG Ée ¿ÉYöSh .QòëH É¡Ø«ØîJ ” ób ,á«ª°ùdG Ió``jó°T
236
óMCG ôcòàjh .¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG πNGO äGOÉ°ûª∏d kGõ`èQ ¢ûàjôjGôah
k FÉb ∂dP ÚãMÉÑdG
¢ûàjôjGôa ™æe ΩÉjC’G ∂∏J ‘ …Gôa áØ«Xh âfÉc ó≤d) :Ó
.(πcÉ°ûŸG ‘ ´ƒbƒdG øe
ttt
.πcÉ°ûŸG øY É«ª«cƒ∏dG çÉëHCG OÉ©HE’ á°UÉÿG ¬``à£N OhôHhõd ¿Éc ó≤d
íÑ°UCG ,ÜQÉ``éàdGh Iójó÷G äÉ``Ø«dƒàdGh Ò``bÉ≤©dG OóY ô``KÉμJ ™e ø``μd
Éª«a ôLÉ°ûàJh ,É``¡aGógCG ¢VQÉ©àJ ±ƒ°S äÉ``°ù°SDƒŸG ¿CG øe Ék ≤∏b π``LôdG
π¶j ¿CG Öéj ∫hC’G É¡ªg ¿CG º``ZQ ,ä’ƒcƒJhÈdGh ≈°VôŸG ≈∏Y É``¡æ«H
ôHQÉah ,∑Qƒjƒ«f ‘ ∫É``à«°ûJQƒH øe πc QÉ°U π©ØdÉHh .¿É``WöùdG áHQÉfi
ó¡©ŸG ‘ ¿Ó``«eE’Gh ,∑QÉH πjhRhQ ‘ ó``f’ƒg ¢ùª«Lh ,ø``£°SƒH ‘
¿C’ kGô¶fh .á«μ«æ«∏cE’G ÜQÉéàdG AGôLE’ kGóL ÚØ¡∏àe ,¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG
πμ°ûj ¿Éc ¢†jôe πc ¿EÉa ,kGQOÉf Ék °Vôe âfÉc IOÉ◊G ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG
AÉ°ûfEG OhôHhR ìÎbG ,äÉYGõædG …OÉØàdh .É«ª«cƒ∏dG ÜQÉéàd Ék æ«ªK kGOQƒ`è
.áaô©ŸGh ,äÉfÉ«ÑdGh ,ÜQÉéàdGh ,≈°VôŸG ‘ ∑GÎ°TÓd ÚãMÉÑ∏d (á«©ªL)
∂∏J ióMEG ó©H Éª«a ¢``SCGôJ …òdG Robert Mayer ô``jÉe äôHhQ ∫ƒ``≤j
,¿ÉWöùdG ÖW á«fhÉ©àdG Ohô``HhR áYƒª› êPƒ‰ QÉKCG ó≤d) :äÉ``YƒªéŸG
Ö«ÑW ó©j ⁄ .™``ªà› ¤EG »ªàæj ¬``fCG »ÁOÉcCG ΩGQhCG ⁄É``Y ô©°T Iô`è ∫hCÓ`à
‘ ¢VQC’G â– Iô``éM øe Ωƒª°ùdG ∞°üj Ó k LQ ’h ,kGPƒ``Ñæe ¿É``WöùdG
Ék MÉ‚ ôHQÉa á°SÉFôH á``Yƒªéª∏d ∫hC’G ´ÉªàL’G ≥≤M óbh .(≈``Ø°ûà°ùŸG
≥∏WCGo - ácÎ°ûŸG ÜQÉéàdG øe áYƒªéÃ AóÑdG ≈∏Y ¿ƒãMÉÑdG ≥ØJGh .Ék jhóe
.¿ƒμj Ée ´öSCÉH -ä’ƒcƒJhôH É¡«∏Y
237
iôj ¿Éc ó≤a .ÜQÉéàdG IQGOEG á«∏ªY º«¶æJ ‘ OQƒHhR ´öT ,∂dP ó©H
ΩGQhC’G AÉª∏Y ¿CGh ,êôfi πμ°ûH áª¶æe ÒZh ájƒ°Vƒa ¿ÉWöùdG ÜQÉŒ ¿CG
áLÉëH GƒfÉc º``¡fCG Éªc .Ö£dG ‘ ÜQÉ``éàdG π°†aCG IÉgÉ°†Ÿ ¿ƒ``LÉàëj
á«μ«æ«∏cEG ÜQÉŒ IQGOEG á«Ø«c áaô©Ÿ ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸG Qƒ£J ïjQÉJ á°SGQód
.IRÉëæe ÒZ á«Yƒ°Vƒe
AóH ™e kGÒÑc Ék ``bRCÉe AÉÑWC’G ¬LGh ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ``æ«©HQC’G ‘h
Aôª∏d øμÁ ∞``«c :ƒgh ’CG ,≥`àC’G ‘ IójóL á``jƒ«M äGOÉ°†e Qƒ``¡X
á«Ñ£dG çÉëHC’G ¢``ù∏› ‘h ?ójóL QÉ≤Y …CG IAÉØc á``«Yƒ°VƒÃ È``àîj ¿CG
±É°ûàcG ôéa óbh .Ió``Mh
q Ék MÉ◊EG ÌcCG áª¨f ∫GDƒ°ùdG òîJG ,É``«fÉ£jôH ‘
äÉHhôμ«ª∏d OÉ°†e ójóL QÉ≤Y ƒgh ,streptomycin Ú°ù«eƒàHÎp °S QÉ≤Y
¢Vôe êÓY á«fÉμeEÉH ∫DhÉ``ØàdG øe ák Lƒe ;äÉæ«©HQC’G πFGhCG ‘ ∞``°ûàcG
áÑÑ°ùŸG ájô£ØdG ÉjÎμÑdG πàb ‘ Ú°ù«eƒàHÈà°ùdG í‚ ¿CG ó©H á°UÉN ,π``°ùdG
QÉ≤©dG øμd .öûÑdG ≈∏Y ¬à«∏YÉa ó©H ±ô``©oJ ⁄ øμd ,…ÎH ¥ÉÑWCG ‘ π``°ù∏d
≈àM ΩGóîà°SG …OÉØàd AÉÑWC’G ™aO É‡ ,êôM πμ°ûH ¥ƒ°ùdG ‘ Ék °übÉf ¿Éc
OÉ°üàbÓdh .iôNC’G ihó©dG ´GƒfCG ∞∏àfl êÓ©d ¬æe äÉeGôé«∏∏e á©°†H
ójóëàd á«Yƒ°Vƒe áHôŒ AGô``LE’ áLÉM ∑Éæg âfÉc ,Ú``°ù«eƒJÈà°ùdG ‘
.öûÑdG iód π°ùdG ≈∏Y ¬à«∏YÉa
π«g OQƒaOGôH ≈Yójo …õ«∏‚EG AÉ``°üMEG ⁄ÉY ìÎbG ?áHôéàdG ´ƒf Ée ø``μd
óbh .…OÉY ÒZ Ók M (π°ùdG ÉjÉë°V óMCG ¬°ùØf ƒ``g ¿Éc) Bradford Hill
áHôéàdG √òg AGôLEG º¡æμÁ AÉÑWC’G ¿CG ‘ á≤ãdG øμÁ ’ ¬fCG ∑GQOEÉH π«g CGó``H
OGôaCG …CG ;(áfQÉ≤e) áYƒª› Ö∏£àJ ájƒ«M áHôŒ πμa .π°UCÉàe RÉ«ëfG ¿hO
238
.êÓ©dG á«∏YÉa ≈∏Y ºμ◊G º¡dÓN øe øμÁh QÉ≤©dÉH º¡LÓY ºàj ’ áæ«Y
(»Yh ÓH øμj ⁄ ¿EG) Ék ªàM ™bƒàŸG øªa º¡Jõ¡LC’ AÉ``ÑWC’G ∑ôJ óæY ø``μd
äGÒKCÉJ ≈∏Y ¿ƒªμëj º``K ,≈°VôŸG øe áæ«©e Ék YGƒfCG Ék `èó≤e GhQÉ``àîj ¿CG
,á«JGP ÒjÉ©e ΩGóîà°SÉH ±Gôëf’G Iójó°T áYƒªéŸG √òg ≈∏Y QÉ≤©dG ∂dP
.Ék aGôëfG ±Gôëf’G ójõj É‡
øY RÉ«ëf’G ∂dP ø`è ¢ü∏îàdG ƒg π«g ¬MÎbG …òdG π``◊G ¿Éc ó``≤dh
πHÉ≤e ‘ ,Ú°ù«eƒàHÎ°ùdÉH º``¡LÓ©d (Ék ``«FGƒ°ûY) ≈°VôŸG QÉ«àNG ≥``jôW
πc ≈°VôŸ (»``FGƒ°û©dG QÉ«àN’G) ≥``jôW ø``©a .placebo »``FÉ°VQEG AGhO
ºàj ±ƒ°Sh .≈``°VôŸG QÉ«àNG ‘ AÉÑWCÓd õ``«– …CG OóÑàj ±ƒ°S ,á``Yƒª›
.áeGöüH ¢Vôa …CG QÉÑàNG øμÁ ºK øeh ,ájOÉ«◊G ¢Vôa
t ìƒ°VƒH ô¡X å«M ,kGÒÑc Ék MÉ‚ á«FGƒ°û©dG π«g áHôŒ âb’ óbh
ø°ù–
,áHôéàdG ‘ Ú°ù«eƒàHÎ°S QÉ≤Y âdhÉæJ »àdG áYƒªéŸG iód áHÉéà°S’G ‘
ΩGóîà°SG √ÉŒÉH ™aO É‡ ,»FÉ°VQE’G AGhódG â``dhÉæJ »àdG áYƒªéŸÉH ák fQÉ≤e
¿Éc ÉÃQ øμd .π``°ù∏d kGOÉ°†e kGójóL kGQÉ``≤Y √QÉÑàYÉH …ƒ«◊G OÉ``°†ŸG Gòg
.ºFGO πμ°ûH √OÉ``ªàYG ” …ò``dG π«¡d »é¡æŸG QÉμ``àH’G ∂dP ƒg º``gC’G
áeGöU πFÉ°SƒdG ó°TCG á«FGƒ°û©dG á``HôéàdG âëÑ°UCG ,Ö£dG AÉª∏©d á``Ñ°ùædÉÑa
.ájOÉ«◊G øe Qób ÈcCÉH πNóJ …CG á«∏YÉa º««≤J ‘
.OQƒHhR âª¡dCG ób ÉjÎμÑdG äGOÉ°†Ÿ á«dhC’G ÜQÉ``éàdG ∂∏J ¿CG hóÑjh
,ÉjQÓŸG äGOÉ°†e QÉÑàN’ äÉæ«©HQC’G ôNGhCG ‘ ÇOÉ``ÑŸG ∂∏J Ωóîà°SG PEG
»eƒ≤dG ó¡©ŸG É¡eóîà°ùj ±ƒ°S »àdG ÇOÉÑŸG AÉ°SQEG ‘ É¡eGóîà°SG ìÎbGh
ÜQÉŒ âëÑ°UCG ,º``K øeh .Iójó÷G ¬``J’ƒcƒJhôH QÉ``ÑàNG ‘ ¿É``Wöù∏d
239
kGAõL ÈàîJ ±ƒ°S á``HôŒ πμa ,á«é¡æŸÉH º°ùàJ ¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG
∂dòc .’ hCG º``©æH äÉ``HÉLEG èàæJ º``K ,Ú©e ¢Vôa hCG ≥``£æe ø`è Ék ``ª¡e
ióMEG øe IOÉØà°ùŸG ¢ShQódÉa ,π°ù∏°ùàdÉH º°ùàJ ÜQÉéàdG ∂∏J â``ëÑ°UCG
á∏°üàe IÒ°ùe âëÑ°UCG ó≤d ..Gòμgh ,á«dÉàdG áHôéàdG ¤EG …ODƒJ ÜQÉ``éàdG
,á«Yƒ°VƒŸÉH õ«ªàJ ÜQÉéàdG âJÉHh .É«ª«cƒ∏dG êÓY ºàj ≈àM Ωó≤àdG ø`è
≈°VôŸG QÉ«àNG ‘ ájOÉ«◊Gh áë°VGƒdG ÒjÉ©ŸGh ,¿ÉμeE’G Qób á``«FGƒ°û©dGh
.äÉHÉéà°S’G ¢SÉ«bh
ttt
πc √OÉØà°SG …ò``dG ó«MƒdG …ƒ≤dG ¢``SQódG ÜQÉéàdG á«é¡æe ø``μJ ⁄h
ôcòàj å«M ,ÉjÎμÑdG äGOÉ°†e ⁄ÉY øe ¢ûàjôjGôah ,…Gôah ,OhôHhR ø`è
kGÒμØJ ≈£YCG ób ájƒ«◊G äGOÉ``°†ª∏d QÉ≤©dG áehÉ≤e ¬HÉ°ûJ) ¿CG ¢``ûàjôjGôa
ƒëf ≈∏Y– É``Ø°ûàcG ób Burchenal ∫É``æ«°TQƒHh ô``HQÉa ¿Éch .(Ék ``≤ª©àe
QÉ≤©H É¡LÓY ” »àdG É«ª«cƒ∏dG ¿CG ∑Qƒjƒ«fh ø£°SƒH ‘ -º¨dÉH Éª¡HÉ°UCG
áëLQCÉàe äÉHÉéà°SG ¤EG …ODƒ``j É‡ ,QÉ≤©∏d áehÉ≤e ádÉfi ’ í``Ñ°üJ ó«Mh
.Iôeóe äÉ°SÉμàfG É¡«∏j ,áàHÉK ÒZ
¿EÉa ,¿ÉWöùdG ÉjÓN ™`è ∫É◊G ƒg Éªμa .π°ùdÉH Éfôcòj ∞bƒŸG Gò``gh
äGOÉ°†ª∏d áehÉ≤e âfÉc -π°ù∏d áÑÑ°ùŸG º«KGô÷G »gh- ájô£ØdG ÉjÒàμÑdG
ó«b ≈∏Y á«bÉÑdG ÉjÎμÑdG ¿CG ∂dP .É``gOôØÃ ÒbÉ≤©dG ΩGóîà°SG ” GPEG á``jƒ«◊G
äGôØW çó–h º``°ù≤æJ ,É¡©e QÉ≤©dG ó``«Mh ΩÉ¶f ΩGó``îà°SG ôKEG ,IÉ``«◊G
.ihó÷G ËóY »∏°UC’G QÉ≤©dG í``Ñ°üj ºK øeh ,QÉ≤©∏d áehÉ≤e Ö``°ùàμJh
áØWÉN Ék HôM π``°ù∏d ¿ƒ÷É©ŸG AÉÑWC’G Ωó``îà°SG ,áehÉ≤ŸG √ò``g •ÉÑME’h
240
AÉ£¨c Ék ©e á``KÓK hCG Újƒ«M øjOÉ°†e ΩGó``îà°SG …CG ;á``jƒ«◊G äGOÉ``°†ŸÉH
áehÉ≤e …CG ™``æeh ,á«∏î∏d ΩÉ``°ù≤fG πc ≥æN ¬``æe ¢Vô¨dG ∞``ãμe »``FGhO
.áLQO ≈°übCG ¤EG ihó©dG ≈∏Y AÉ°†≤dG ‹ÉàdÉHh ,ájÒàμH
‘ ¿ÉWöù∏d IOÉ``°†ŸG ÒbÉ≤©dG øe áKÓK hCG Ú``æKG QÉÑàNG øμÁ πg ø``μd
?QƒØdG ≈∏Y ≈°VôŸG πà≤J å«ëH á°†«¨H äÉ«ª°ùdG ¿ƒμà°S ΩCG ,óMGh âbh
IójGõàŸG áªFÉ≤dG äGP OhôHhRh …Gôah ¢ûàjôjGôa äÉ°SGQód kGô¶f ¬fCG ™bGƒdG
»àdG ÒbÉ≤©dG è`èO Iôμa ìƒ``°Vh OGORG ,É«ª«cƒ∏d IOÉ``°†ŸG ÒbÉ≤©dG ø`è
øe áYƒª› Ωóîà°SG ≈``∏Y É«ª«cƒ∏d Ió«ÑŸG äÉ``«ª°ùdG πªà°ûJ ¿CG »``°†à≤J
.ÌcCG hCG øjQÉ≤Y
QÉ≤Y øe áØ∏àfl äÉYôL QÉÑàN’ ∫hC’G ∫ƒcƒJhÈdG ¥Ó``WEG ” π©ØdÉHh
∫Éæ«°TQƒH QÉ≤Y ™`è methorexate äÉ°ùμjôJƒã«e º``°SÉH ±hô©ŸG ô``HQÉa
.á``«∏YÉa Ì``cC’G É``«ª«cƒ∏d ¿GOÉ``°†ŸG ¿GQÉ``≤©dG É``ªgh ,6-MP ≈``ª°ùŸG
:»gh ,∫ƒcƒJhÈdG ‘ ∑GÎ``°T’G ≈``∏Y äÉ«Ø°ûà°ùe çÓ``K â≤aGh ó``bh
ƒ∏aÉH ‘ ∫ÉØWC’G ≈Ø°ûà°ùeh ,∑QÉ``H πjhRhQh ,¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG
¿Éμa .Oƒ``°ü≤e ƒëf ≈∏Y á``£«°ùH áHôéàdG ±Gó``gCG â``∏Xh .∑Qƒ``jƒ«æH
Éªæ«H ,áØãμe äÉ°ùμjôJƒã«e äÉ``YôéH äÉYƒªéŸG ióMEG êÓY kGQô≤e
‘ ∑Î°TG óbh .Ió°T πbCGh ∞NCG äÉYôéH iô``NC’G áYƒªéŸG êÓY ºàj
AÉHBG º«∏°ùJ ” ,ÚcÎ°ûŸG ∫ƒ°Uh Ωƒj ‘h .Ék °†jôe ¿ƒfÉªKh á``©HQCG áHôéàdG
.Ωƒàfl »FGƒ°ûY ™jRƒJ É¡∏NGóH ¿ƒ∏dG AÉ°†«H ∞jQÉ¶e ∫ÉØWC’G
áHôéàdG ¿EÉa ,ÚcÎ°ûŸG ¢UÉî°TC’G IÌch IOó©àŸG õcGôŸG øe ºZôdG ≈``∏Yh
øe ¿ƒμŸG ΩÉ``¶ædG ¿C’ äÉ«ª°ùdG âØYÉ°†J ó``bh .á°ûgóe á°SÓ°ùH äQÉ``°S
241
øY kGóL kGó«©H ¿Éc ójó÷G ΩÉ¶ædG ∂dP øμd .¬∏ª– Ö©°üdG øe ¿Éc ø``jQÉ≤Y
º¡d âKóM ¬æe áØãμe áYôL Gƒ``≤∏J øjòdG ∫ÉØWC’G ≈àëa ,Ék LÓY ¿ƒ``μj ¿CG
.ΩÉY ∫ÓN GƒJÉeh ,á©jöS á°SÉμàfG
π°†ØŸG êPƒ``ªædÉa .áª¡e á≤HÉ°S πμ``°T ∫hC’G ∫ƒ``cƒJhÈdG ∂dP ¿CG ó``«H
ó≤a .ò«ØæàdG õ«M ¤EG kGÒNCG êôN áfhÉ©àŸG ¿ÉWöùdG áYƒªéŸ ôHQÉah OhôHhõd
á∏°üØæe äÉ«Ø°ûà°ùe çÓ``K ‘ ≈°VôŸGh äÉ°VôªŸGh AÉÑWC’G äGö``ûY ΩõàdG
∞bhCG ó``b º¡æe πch- ≈``°VôŸG áYƒª› êÓ``Y ‘ Ió``MGh á``¨«°U ´É``ÑJÉH
ó©j) :¬dƒ≤H ∂dP ≈∏Y …Gôa ≥∏Yh .ÉgÒaGòëH äÉª«∏©àdG ™ÑJGh ,¬JÉ«°Uƒ°üN
¢VGôeCG øe å«ÑN ¢VôŸ »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ‘ áfQÉ≤e á°SGQO ∫hCG πª©dG Gò``g
AÉL ,ÖdÉ¨dG ‘ á°ùFÉ«dGh á°UÉÿG äÉ«é«JGÎ°SE’G ⁄ÉY »Øa ,(á``Ä°TÉædG ΩGQhC’G
.¿ÉWöùdG ∫É› ¤EG ΩÉé°ùf’G kGÒNCG
áHôéàdG ≈∏Y ôNBG Ó k jó©J É``«ª«cƒ∏dG áYƒª› â≤∏WCG ,1957 ΩÉY AÉ``à°T ‘h
,Ék cÎ°ûe Ék «LÓY Ék `èÉ¶f äÉYƒªéŸG ióMEG â``≤∏J ,IôŸG √ò``g ‘h .¤hC’G
º«°SôJ ™eh .É``ª¡æe πμd kGóMGh kGQÉ``≤Y ¿ÉjôNC’G ¿É``àYƒªéŸG â≤∏J É``ªæ«H
‘ ™°VƒdG ™`è .Ék Mƒ°Vh ÌcCG á``HÉéà°S’G §‰ ¿Éc ,Ì``cCG ìƒ``°VƒH á``dCÉ°ùŸG
‘ 20h 15 ÚH ìhGÎj áHÉéà°SG ∫ó©Ã ,Ék Ø«©°V ¿Éc øjQÉ≤©dG óMCG ¿CG QÉÑàY’G
¢VôŸG ¿ƒμ°S ∫ó©e õØb ,Ék ©e 6-MPh äÉ°ùμjôJƒã«e AÉ£YEG óæY øμd .áÄŸG
.áÄŸG ‘ 45 ¤EG remission
êÓ©∏d ÊÉãdG ∫ƒcƒJhÈdG ¥ÓWEG ” 1959- ΩÉY ‘ …CG- §≤a ÚeÉY ó``©Hh
êÓY ºàa .IQƒ£N ÌcCG ¢VQCG ≈∏Y IôŸG √òg IôeÉ¨ŸG â“ å«M ,»``FÉ«ª«μdG
äGQÉ≤Y áYƒªéŸG ∞°üf ≈≤∏J ºK .ΩÉJ ¿ƒμ°S ‘ º¡FÉ≤HE’ øjQÉ≤©H ≈``°VôŸG
242
.Ék «FÉ°VQEG Ak GhO ô``NB’G áYƒªéŸG ∞``°üf AÉ£YEG ” Éªæ«H ,ô``¡°TCG Ió©d á``«aÉ°VEG
áYƒªéŸG áHÉéà°SG Iƒ``bh Ióe äOGR ó≤a ,Ék ≤°ùàe §``ªædG ¿Éc ,iôNCG Iô`èh
áYƒªéŸG âeó≤J ,iôNC’G ƒ∏J áHôŒ AGôLEÉHh .áaÉãc ó°TCG É¡LÓY ¿Éc »``àdG
âdBG ,ájQƒfi äGƒ``æ°S â°S ¿ƒ°†Z »Øa .√ô``NBG ≈àM Oóªàj ∑Èfõc ΩÉ`èCÓd
á©HQCG πH ,ÚæKG hCG kGóMGh kGQÉ≤Y ¢ù«d ≈°Vôª∏d Ωó≤J ¿CG É¡°ùØf ≈∏Y áYƒªéŸG
AÉà°T ∫ƒ∏ëHh .¿É``«MC’G Ö∏ZCG ‘ ∫Éààe πμ°ûH ,»``FÉ«ª«μdG êÓ©∏d Ò``bÉ≤Y
:óMGh √ÉŒG ¤EG âHÉK πμ°ûH Ò°ûJ É«ª«cƒ∏dG ÖW á``∏°UƒH âfÉc ,1962 ΩÉY
GPÉªa ,ÚæKG øe π°†aCG áKÓK ¿Éc GPEGh ,óMGh QÉ≤Y øe π°†aCG ¿GQÉ≤Y ¿Éc GPEÉa
…CG ;óMGh âbh ‘ É«ª«cƒ∏d IOÉ°†e ÒbÉ≤Y á``©HQCG AÉ£YEG øμeCG ¿EG çó``ë«°S
¢ûàjôjGôah …Gôa øe πc ô©°T ó≤d ?π°ùdG ¢Vôe ™e ∫É◊G ¿Éc Éªc ,áØ«dƒJ ‘
.¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ÜQÉŒ É¡d π°üà°S »àdG á«ªà◊G IhQòdG ƒg ∂dP ¿CÉH
º¡aGôWCG ≈``∏Y ¿ƒ°übôj Gƒ∏X º``¡fEÉa ,»YhÓdÉH ∂``dP GƒaôY ƒd ≈``àM øμd
¿ƒμJ ±ƒ°S á`èhÉ≤ŸG) ¿CG ¢ûàjôjGôa ∑QOCG ó``≤a .ô¡°TCG Ió``©d IôμØdG ∫ƒ``M
ìÉæL ≈∏Y ≥∏£j ¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ¢``†©ÑdG ¿Éc ∂dòdh .(á``°SöT
Iôμa âfÉc :¬dƒ≤H ∂dP ≈∏Y ¢``ûàjôjGôa ≥∏Y óbh .(IQGõ÷G πfi) É``«ª«cƒ∏dG
á«°SÉb Iôμa Èà©oJ ÉjÓî∏d á«ª°ùdG Iójó°T ÒbÉ≤Y á©HQCG hCG áKÓãH ∫ÉØWC’G êÓY
øμj º∏a .∂dP ÖjôéàH á«©ª÷G ™``æ≤j ¿CG ™£à°ùj ⁄ OhôHhR ≈àëa ,á``fƒæ›h
.(IQGõé∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG) ¤EG ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG πjƒ– ójôj øe ∑Éæg
243
ôμÑe QÉ°üàfG
áª∏μa ,ájƒb ÚeÉ``°†eh kÉ``°Uƒ°üf äÉª∏μ∏d ¿CÉH πFÉ≤dG …CGôdG ™e ≥ØJCG »æμd ...)
ÜÉÑ°ûdG ™°Vh »æ©J É¡fEG .kGóL kÉ``°UÉN ≈æ©e É¡d ¿EG ;kÉ≤M ójôa ™``°Vh äGP (Üô◊G)
ÒZ øeh .á``ŸDƒe ìhôéH GƒHÉ``°üj hCG É¡«a Gƒ``∏à≤j ¿CG ø``μÁ ∞``bGƒe ‘ äÉHÉ``°ûdGh
Üô◊G äÉbhCG ‘ ≈àM »ª∏Y •É``°ûf ∞``°Uƒd IQÉ©à°S’G √òg ΩGóîà``°SG Ö``°SÉæŸG
AÉª∏©dG øe áYÉªL ¬H Ωƒ≤J É‰EG áë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ŸG √ÉYôJ …òdG •É``°ûædÉa .á«∏©ØdG
•É``°ûf Gògh .áeÉ©dG áë``°üdG Ú``°ùëàd áaô©ŸG êÉàfEG ≈∏Y º¡eÉªàgG Ö``°üæj øjòdG
.(kÉHôM ¢ù«dh ,º«¶Y
v+' !9
5³
35 Y $3g
<REM>@ ?AN>?I
øY ôFÉãdG ∫ó÷G Gòg §°Sh IQÉKE’G ‘ ájÉZ kGQÉÑNCG ¢ûàjôjGôah …Gôa ≈≤∏J
Éª¡Ñàμe ™≤j ÚãMÉH ¿CG ∂``dP .ÒbÉ≤Y á©HQCG øe ∑Î°ûe êÓ``Y ΩGóîà°SG
,¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG π``NGO ¢ûàjôjGôa Öàμe øe ÖJÉμe á©°†H ó``©H
ÉjôLCG ób ÉfÉc ,Roy Hertz õJÒg …hQh Min Chiu Li ‹ ƒ«°ûJ Úe Éªgh
øe IQóf ÌcCG ¬fCG ºZQh .choriocarcinoma á``ª«°ûŸG ¿ÉWöS ≈∏Y ÜQÉŒ
ÒZ πª◊ÉH §«ëŸG »ª«°ûŸG è``«°ùædG êQÉN ƒªæj Ée Ék ÑdÉZ ¬fEÉa ,É``«ª«cƒ∏dG
çhóM óæYh .ïŸGh á``FôdG ‘ â«‡ πμ°ûHh á``YöùH öûàæj ºK ,»``©«Ñ£dG
»©«Ñ£dG Ò``Z πª◊Éa :á``LhOõe IÉ``°SCÉe áª«°ûŸG ¿É``WöS í``Ñ°üj ,∂``dP
.äƒª∏d ÜôbCG OƒdƒŸG ¿ƒμjh ,å«ÑN ΩQƒH ∞YÉ°†àj
ÚªFÉ≤dG Èà©j øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉæ«°ùªÿG ‘ »Ñ£dG ™ªàéŸG ¿Éc GPEGh
244
k «NO ¿Éc ‹ ƒ«°ûJ Ú`è ¿EÉa ,AÓNódG øe ¿ÉWöù∏d »``FÉ«ª«μdG êÓ``©dÉH
Ó
Mukden ¿ócƒe
p á©eÉL øe IóëàŸG äÉj’ƒdG ¤EG Ωób ó≤d .AÓNódG ≈``∏Y
.∑Qƒjƒ«f ‘ …QÉcòàdG ≈Ø°ûà°ùŸG ‘ IÒ°üb áª¡e ‘ åμe ºK ,Ú``°üdÉH
¬°ùØæd ôHO ,ájQƒμdG Üô``◊G ¿ÉHEG ó«æéàdG IÎ`à øe áZGhôª∏d á``dhÉfi ‘h
Ék aƒ¨°T ¿Éch .ó``YÉ°ùe AÉ°ùf Ö«Ñ£c õ``Jôg áeóN ‘ ÚeÉY Ió``Ÿ á``Ø«Xh
QOÉb ÒZ ,Ék jôμa Ék ``HQÉg ÈàYG ¬æμd ,(Ék Ø¨°T ô¡XCG π``bC’G ≈∏Y hCG) å``ëÑdÉH
‘ øªμj ¿CG »``gh ;á«dÉ◊G ¬à£N ÒZ á£N hCG á``dCÉ°ùe …CÉH ΩGõ``àd’G ≈``∏Y
.Üô◊G AÉ¡àfG Ú◊ Gó°ù«ã«H
ióMEG ∫ÓN ∫ƒ– ‹ ƒ«°ûàd áÑ°ùædÉH áØjõe ádÉeõc GC óH …òdG ôeC’G ø``μd
áŸÉμe »Øa .ô``ªà°ùe ¢ùLÉg ¤EG ,1956 ΩÉ``Y ø`è ¢ù£°ùZCG ô``¡°T ‹É``«d
ICGôe’ á«Ñ£dG ádÉ◊G QGô≤à°SG ≈``∏Y πª©j ¿CG ∫hÉM ,á∏«∏dG ∂∏J ‘ Iô``NCÉàe
.(»°ûØàe) metastatic choriocarcinoma »∏«≤f á``ª«°ûe ¿ÉWöùH áHÉ°üe
â«aƒJ ICGôŸG ¿CG áLQód kGôjõZ ∞jõædG ¿Éch áeó≤àŸG ¬∏MGôe ‘ ΩQƒdG ¿Éch
™ª°S ób ¿Éc ‹ ƒ``«°ûJ ¿C’h .äÉ``YÉ°S çÓK ∫Ó``N ‹ ƒ«°ûJ Ú``Y ΩÉ`èCG
ÚH §HôdÉH …õ``jôZ ¬Ñ°T πμ°ûH ΩÉb ¬fEÉa ,ô``HQÉØd ä’ƒØdG äGOÉ``°†e øY
ø£°SƒH ‘ ∫ÉØWCÓd »ª¶©dG ´ÉîædG ‘ ΩÉ``°ù≤f’G á©jöS É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN
” ób øμj ⁄h .Gó°ù«ã«H ‘ »àdG ICGôŸG ‘ áª«°ûŸG É``jÓÿ ™jöùdG ΩÉ°ù≤f’Gh
√òg âfÉc GPEG ø``μd ,¢VôŸG Gòg ‘ ä’ƒØdG äGOÉ``°†e ÖjôŒ πÑb ø`è
É¡æμÁ ’CG - Ék àbDƒe ƒdh - á«fGhó©dG É«ª«cƒ∏dG ƒ‰ ±É≤jEG ≈∏Y IQOÉb ÒbÉ≤©dG
?áª«°ûŸG ¿ÉWöS IQƒK øe πbC’G ≈∏Y Ék «FõL ƒdh ∞ØîJ ¿CG
k jƒW QÉ``¶àfÓd ô£°†j ⁄ ‹ ƒ``«°ûJ ¿CG á``≤«≤◊G
øe ™«HÉ°SCG á``©°†H ó©Ña ,Ó
245
âfÉc ,ÉjQƒ‚ƒd π«KEG ≈YóoJ áHÉ°T »gh ,iôNCG ádÉM äAÉL ,¤hC’G ádÉ◊G
‘ â‰ »àdG É¡eGQhCG âfÉch .¤hC’G á°†jôŸÉc Ék eÉ“ ∞«fl πμ°ûH á``°†jôe
áfÉ£H πNGO ±õ``æJ äCGóH ób É¡«àFQ ‘ Öæ©dG ó``«bÉæY πãe ó«bÉæY πμ``°T
ôcòàjh .Oƒ≤ØŸG ΩódG IGQÉ› π«ëà°ùŸG ¬Ñ°T øe íÑ°UCG å«ëH ,áYöùH ÚàFôdG
IÒÑc áYöùH ±õæJ âfÉc) :¬dƒ≤H ∂dP ΩódG çÉëHCG ‘ Ú°ü°üîàŸG ó``MCG
(AÉÑWC’G) ºMGõJ ∂dòd .É¡eO É``¡«dEG ó«©f ¿CG Öéj ¬fCG Éfó≤àYG ÉæfCG á``LQód
áî°†ªc É¡«dEG ¬JOÉYEGh ¬aõæJ …òdG ΩódG ™``«ªéàd Ö«HÉfCG Gƒ©°Vhh ,É¡dƒM
.¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ª∏d ájôgƒ÷G áeÓ©dG π◊G ∂dP πªM ó≤d .(á«∏NGO
¿Éμe …CG ‘ È``à©j ¿Éc ¬eQh øe ÜöùàŸG ¬`èO øe ¢üî°û∏d Ωó``dG π``≤æa
,¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ø``μd ,RGõÄª°TÓd kGÒãeh πH ,kGPÉ°T kGô`èCG ôNBG
óbh .á£N áHÉãÃ -iô``NCG á«é«JGÎ°SEG …CGh - á``«é«JGÎ°SE’G √ò``g â``fÉc
,É¡àdÉM QGô≤à°SG ≈∏Y Gƒ∏ªY ó≤d) :∫ƒ≤j Ék ≤M’ ∂dP ø``Y ¢ûàjôjGôa Öàc
™bƒàj ⁄ ,¤hC’G áYô÷G ó©Hh .ä’ƒ``ØdG äGOÉ°†e ΩGóîà°SG ‘ GhDhóH º``K
k «d º¡JQOÉë óæY AÉÑWC’G
áeÉYh .á«MÉÑ°üdG º¡J’ƒL ‘ É¡fhóé«°S º¡fCG Ó
QÉ¶àf’G ∂«∏Y É``‰EGh ,¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ™bƒàJ ¿CG ∂``d ø``μj ⁄
.(»JCÉJ ÉeóæY äBÉLÉØŸG »≤∏Jh áÑbGôŸGh
âfÉc ,‹ÉàdG Ωƒ``«dG ìÉÑ°U ä’ƒL ‘h .É``jQƒ‚ƒd π«KEG äô``¶àfG ó≤d
¤EG ∞jõædG ∞N ó``bh .≥ª©H øμd A§ÑH ¢ùØæàJ ,IÉ``«◊G ó«b ≈∏Y ∫GõJ É`è
™HQC’G ä’ƒ÷G ájÉ¡f ‘h .á``«aÉc âfÉc iôNCG äÉYôL ™°†H ¿CG á``LQO
ºéM ‘ á£«°ùH äGÒ``¨J ájDhQ õJôgh ‹ ƒ«°ûJ ™bƒJ ,»``FÉ«ª«μdG êÓ``©∏d
,ΩQƒdG πàc â``ØàNG ó≤d) :∫ƒgòdÉH É``ª¡HÉ°UCG √GóLh Ée ø``μd .ΩGQhC’G
246
ƒd Éªc á°†jôŸG äó``Hh ,á«æ«°ùdG á©°TC’G äô¡XCG É``ªÑ°ùM Qó°üdG ø``°ù–h
s
ÚHhôJhOÉfƒLƒjQƒc ¿ƒ`èôg iƒà°ùe §Ñg Ée ¿ÉYöSh .(á``«©«ÑW âfÉc
»Øàîàd ,ôØ°üdG ¤EG á«fÉWöùdG ÉjÓÿG √Rô``ØJ …òdG choriogonadotropin
∫É°SQEG ”h ,πÑb øe ó``MCG Égó¡°ûj ⁄ áHÉéà°SG √òg âfÉch .Ék `èÉ“ ΩGQhC’G
âfÉc áHÉéà°S’G ∂∏J ¿CG â``Ñãa ,¢üëØdG IOÉYEG πLCG øe á«æ«°ùdG á``©°TC’G
™aófG ,Éægh .»FÉ«ª«μdG êÓ``©dÉH ¢ûØàe
m Ö∏°U ΩQh ≈ØàNG ó≤d ;á``«≤«≤M
.º¡éFÉàf öûæd õJôgh ‹h âfÓ«HƒL
ttt
øe ¬fCG áLQód á``£«°ùH á¶MÓe ..Gòg πc ‘ É`è π∏N ∑Éæg ¿Éc ø``μd
º°SÉH ±ô©j Ék fƒeôg Rô``ØJ áª«°ûŸG ¿ÉWöS ÉjÓîa ,Ék ÑfÉL É¡à«ëæJ π``¡°ùdG
ájÉZ QÉÑàNÉH Ωó``dG ‘ ¬°SÉ«b ø``μÁ ÚJhôH ƒ``gh ,Ú``HhôJhOÉfƒLƒjQƒc
‘h .(πª◊G QÉ``ÑàN’ QÉÑàN’G Gòg øe IQƒ``°U ΩGóîà°SG ºàj) á``bódG ‘
‘ ¿ƒeô¡dG ∂dP iƒà°ùe ΩGóîà°SG ‹ ƒ``«°ûJ Qôb ,¬HQÉŒ øe ôμÑe â``bh
Gòg ¿ƒμj ±ƒ°Sh .äÉ°ùμjôJƒã«ª∏d Ö``«éà°ùj ¬fC’ ¿ÉWöùdG QÉ°ùe ™ÑàJ
¿Éc Éªc ,(HCG) á``jöûÑdG á«FÉª«°ûŸG á``«∏°SÉæàdG Oó¨dG á``¡Lƒe ¿ƒeô¡dG
.ΩódG ‘ ¬àª°üH hCG ,¿ÉWöùdG øY πjóH áHÉãÃ ,∞°Uƒj
•ƒÑg ‘ πãªàJ á``∏μ°ûŸG âfÉc ,Qô``≤ŸG »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG á``jÉ¡f ‘h
¬éàj ⁄ ¬fC’ ;Ék éYõæe πX ‹ ƒ«°ûJ øμd .ôcòoJ ’ áª«b ¤EG hcg) ) iƒà°ùe
,´ƒÑ°SCG πc ¬∏ª©e ‘ ¬°SÉ«b IOÉYEGh ¬°SÉ«≤H ΩÉb Gòd .»©«Ñ£dG iƒ``à°ùŸG ¤EG
.É¡JGP áª«≤∏d kGÒ°SCG ôªà°SG ¬æμd
‘ ¿ƒeô¡dG ¿CG …CGQ ¬fC’ ∂dPh .áª«≤dG √ò¡H ‹ ƒ«°ûJ ¢Sƒg ó``jGõJ óbh
247
¿CG √Éæ©e ∂dP ¿EÉa ,kGOƒ``Lƒe ∫Gõj Ée ¿Éc GPEGh .¿ÉWöùdG áª°üH ƒ``g Ωó``dG
âØàNG ƒd ≈àM ΩódG ‘ Ée ¿Éμe ‘ ∞àfl m ¬æμd ,Ék ``°†jCG OƒLƒe ¿ÉWöùdG
,Ék eÉ“ ºgDhÉØ°T ºàj ⁄ √É``°Vôe ¿CG iôj ‹ ƒ«°ûJ ¿Éc ∂dòd .á``«FôŸG ΩGQhC’G
.âØàNG ób ΩGQhC’G ¿CG ≈∏Y ádGódG iôNC’G äGö``TDƒŸG πc øe ºZôdG ≈∏Y
AÉ£YEG ≈∏Y öUCG Gòd .Ék °†jôe ¢ù«dh kGOóY èdÉ©j ¿Éc ¬``fCÉc GóH ,á``jÉ¡ædG ‘h
,±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ôØ°üdG ¤EG (hcg) iƒà°ùe §Ñg ≈àM áYôL AGQh á``YôL
.QÉ≤©dG øe á«aÉ°VE’G ä’ƒ÷G á«ª°S IOÉjR øY Ék «°VÉ¨àe
ttt
¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG ≈a »``°ù°SDƒŸG IQGOE’G ¢``ù∏› ∞°ûàcG É`èóæY
¢VÎØŸG øe AÉ``°ùf øc ≈°VôŸG A’Dƒ¡a ,Ék ``Ñ°VÉZ √OQ ¿Éc ,‹ ƒ``«°ûJ QGô``b
øgDhÉ£YEGh ,IôgÉX ÒZ ø¡eGQhCG âëÑ°UCG óbh .¿ÉWöùdG øe (ø¡LÓY)
’ äÉYôéH ø¡ª«ª°ùJ √É``æ©e ¿Éc »FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe á«aÉ°VEG äÉ``«ªc
¬fCÉH π©ØdÉH Ék ahô©e ‹ ƒ«°ûJ ¿Éch .á«ª°ùdG á«dÉY ÒbÉ≤©dG øe É¡H DƒÑæàdG øμÁ
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ô©°T ,â``bƒdG ∂dP ‘h .á©ÑàŸG ó«dÉ≤àdÉH Å``HÉY ÒZ Oôªàe
¢ù∏› ΩÉb ,ƒ«dƒj ô¡°T ∞°üàæe ‘h .ΩRÓdG øe ÌcCG iOÉ“ ób ¬fCG ¿ÉWöù∏d
.QƒØdG ≈∏Y ¬∏°üa ”h ,´ÉªàLG ¤EG ¬FÉYóà°SÉH IQGOE’G
k FÉb ∂dP ≈∏Y ¢ûàjôjGôa ≥∏Y óbh
‹ ƒ«°ûJ ¤EG ¬LƒŸG ΩÉ¡J’G ¿Éc ó≤d) :Ó
(…Gôa) ΩƒJ ∂dP ‘ øÃ– Ék ©«ªL Éæc ÉæfCG ™e ,öûÑdG ≈∏Y ¬HQÉŒ …ôéj ¬fCG
óYGƒb ´ÉÑJG √Éæ©e ÖjôéàdG Ωó©a !öûÑdG ‘ Üô‚ -¿hôNB’Gh OhôHhRh
¿CG kGó©à°ùe ‹ ƒ``«°ûJ øμj ⁄ ™``Ñ£dÉHh .Ék ≤∏£e A»``°T π©a Ωó``Y …CG ;á``Áób
Ak ÉæH ±öüJ ¬fC’ ¬∏°üa ” ó``≤a ∂dòd .Ék Ä«°T π©Øj ¿CG ¿hO Ö``bGôjh ¢``ù∏éj
248
Úª«≤e ÚÑ«ÑW ‹h ¢ûàjôjGôa ¿Éc ó``≤d .(Ék Ä«°T π©a ¬fC’ …CG ;¬JÉYÉæb ≈``∏Y
áHGôb ábÓY É``ª¡à£HQ ,¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG ‘h .ƒ``ZÉμ«°T ‘ Ék ``©e
QƒØdG ≈∏Y ÖgP ,‹ ƒ«°ûJ Oô``W øY ¢ûàjôjGôa ™ª°S ÉeóæYh .ø``jPƒÑæªc
IóY ∫ÓN ‘h .AGõ©∏d ó``©à°ùe ÒZ ¿Éc ‹ ƒ«°ûJ øμd ,¬``JÉ°SGƒŸ ¬``à«H ¤EG
èæjÎ«c ¿ƒ∏°ùH iô``NCG Iôe Ék eõà∏e ,∑Qƒ``jƒ«f ¤EG Ék Ñ°VÉë Ö``gP ,ô``¡°TCG
É¡d ¿Éc á°ü≤dG øμd .kGóHCG ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ¤EG ™Lôj ⁄h ,ájQÉcòàdG
ΩGóîà°SÉÑa ,‹ ƒ«°ûJ IAƒÑf â≤≤– ó≤d .á«eGQódG É¡àμÑM ‘ ÒNCG ∞£©æe
…òdG ¿ƒeô¡dG iƒà°ùe π°Uh ,äÉ``°ùμjôJƒã«e øe á«aÉ°VEG äÉYôL Ió``Y
øjòdG ≈°VôŸG ¢ùμàfG ÚM ‘h .ô`èC’G ájÉ¡f ‘ ôØ°üdG ¤EG QGöUEÉH ¬``Ñ≤©J
Ék ≤ÑW º¡LÓY ” øjòdG ≈``°VôŸG πX ,»ªàM πμ°ûH kGôμÑe QÉ≤©dG Gƒ``ØbhCG
±É≤jEG øe ô¡°TCG IóY ó``©H ≈àM - ¢VôŸG øe ÚdÉN ‹ ƒ«°ûJ ∫ƒ``cƒJhÈd
‘ á≤«ª©dGh á«°SÉ°SC’G ÇOÉÑŸG óMCG ‘ ‹ ƒ``«°ûJ Ì©J ó≤d .äÉ°ùμjôJƒã«ŸG
ó©H ≈àM á∏jƒW IÎØd á«é¡æÃ ¿ÉWöùdG êÓY IQhöV ƒgh ,¿ÉWöùdG º∏Y
¿ƒeô¡dG øe (hcg) iƒ``à°ùe ∫ƒ– π©ØdÉHh .¬``d á«Fôe áeÓY πc AÉ``ØàNG
‘h .¬«∏Y ádGódG á``«≤«≤◊G ¬àª°üH ¤EG áª«°ûŸG ¿É``WöS ÉjÓN √RôØJ …ò``dG
,1960 ΩÉY ‘ øμd .CGó``ÑŸG Gòg iôNC’G ƒ∏J áHôŒ äócCG ,á«dÉàdG Oƒ``≤©dG
Qhôe ó©H ’EG ,Ék ``æμ‡ øμj ⁄h .ìÎ``≤ŸG Gò¡d kGõgÉL ΩGQhC’G º``∏Y ø``μj ⁄
‹ ƒ«°ûJ π°üa ‘ π``é©J …òdG IQGOE’G ¢ù∏› ∞°ûàμj ¿CG ,äGƒ``æ°S Ió``Y
ó≤d .kGóHCG Gƒ°ùμàæj ød πLC’G á∏jƒW á«é«JGÎ°SEÉH º¡÷ÉY øjòdG ≈``°VôŸG ¿CG
∫hCG Qƒ¡X ¤EG ‹ ƒ``«°ûJ áØ«Xh É¡æªK ¿Éc »``àdG á``«é«JGÎ°SE’G √ò``g äOCG
.Ú¨dÉÑ∏d ¿ÉWöù∏d »FÉ«ª«c êÓY
249
öûÑdGh ¿GôÄØdG
(á≤«≤◊G ájDhQ ≈∏Y ∑óYÉ°ùJ áHòc ’EG êPƒªædG ¢ù«d)
01 -
Howard Skipper
á«Ø°ù∏a á©aO á``HÉãÃ áª«°ûŸG ¿É``WöS ™e ‹ ƒ«°ûJ Ú`è áHôŒ âfÉc ó``≤d
ádCÉ°ùe äÉH »μ«æ«∏cE’G åëÑdG) ¿CG ¢``ûJôjGôa …CGQ PEG .¢ûàjôjGôah …Gô``Ød
,´ƒÑ°SCG IóŸ ƒdh ,ÒNCÉàdG Èà©j ,É«ª«cƒ∏dÉH ÜÉ°üe πØ£d áÑ°ùædÉÑa .(áë∏e
…CG- É«ª«cƒ∏dG á``«©ª÷ »ÁOÉcC’G π∏ŸG ¿EG .äƒŸGh IÉ``«◊G ÚH ¥ôØdG ƒ``g
Oƒ≤j ¿Éc -iôNC’G ó©H QÉ≤Y áØ«dƒJ QÉÑàNG ≈∏Y º¶àæŸGh Oô£ŸG ÉgQGöUEG
,ÒbÉ≤Y áKÓK QÉ``ÑàNG πLCG øªa .¿ƒ``æ÷G ƒëf ΩÉ¶àfGh OGô``WÉH ¢``ûJôjGôa
ºK ,áæμªŸG çÓ``ãdG äÉØ«dƒàdG ø`è πc) QÉÑàNG ≈``∏Y áYƒªéŸG äö`ÙCG
áØ∏àfl äÉYôéHh ™``HQC’G äÉØ«dƒàdG ™ªéH Ωƒ``≤J ¿CG ÖLGƒdG øe ¿ƒ``μj
,á«©ª÷G ∑ô– ∫ó©e ¤EG ô¶ædÉH ¬fCG iCGQ Gò``d .(É¡æe πμd áØ∏àfl ∫hGó``Lh
‘ ¢Sƒª∏e Ωó≤J ≥«≤– πÑb äGƒ``æ°ùdG äGöûY ¥ô¨à°ùj ±ƒ°S ôeC’G ¿EÉ`à
IAƒ∏‡ ôHÉæ©dG â``fÉc ó≤d) :¬dƒ≤H ∂``dP ¤EG QÉ°TCG óbh .É``«ª«cƒ∏dG á``÷É©e
OóY âæH hCG ódh QÉ°†MEG ºàj ¿Éch .´õØe πμ°ûH ≈°VôŸG ∫ÉØWC’G A’Dƒ¡H
.ÉgÉë°Vh á«°ûY Ú``H äƒ“/äƒÁ ºK ,áÄªKÓK AÉ``°†«ÑdG É``gÉjÓN/√ÉjÓN
óbh ,øjódGƒdG ¤EG ‹É``àdG Ωƒ«dG ‘ ¬fƒ∏°Sôj …ò``dG ¢üî°ûdG ÉfCG âæc
o ó``bh
ájOÉ«◊G áª¶àæŸG á``ÑbÉ©àŸG ÜQÉéàdG ‘ Ohô``HhR á«é«JGÎ°SEG ìöûH â``ªb
.(â«aƒJ ºK áHƒÑ«Z ‘ É¡àæHG â∏NO ICGôe’
250
õcôe ‘ á``æμªŸG äÉYô÷Gh Ò``bÉ≤©dG äÓ``jóÑJ ¿EÉ`à ,∫ÉM ájCG ≈``∏Y
ΩÉY ‘ ¿ÉWöù∏d OÉ°†e ójóL πeÉY ∫ÉNOEG óæY äOGR ób âfÉc ¿ÉWöùdG
IOÉe øY IQÉÑY ,vincristine Úà°ùjôμæ«a ,ójó÷G óaGƒdG ¿Éc ó``bh .1960
;ô≤°ûZóe øe á``«bÉæY øe äAÉL- äÉÑædG øe IPƒ``NCÉe ,ájƒ∏b ¬Ñ°T á`èÉ°S
∂HÉ°ûàe ∞à∏e ¥É°Sh ¿ƒ∏dG á«é°ùØæH QƒgR ¬d »Ñ°ûN ∞MGR äÉÑf ƒ``gh
.(•ÉHQ »æ©J á``«æ«J’ áª∏c »gh ;Éμæ«a ø`è PƒNCÉe Úà°ùjôμæ«a º``°S’G)
(Eli Lilly »∏«d ‹EG) ácöT ‘ 1958 ΩÉY ‘ Úà°ùjôμæ«a ±É°ûàcG ” ó≤dh
OGƒŸG øe ∫ÉWQC’G ±’BG øëW πª°T ÒbÉ≤©dG ±É°ûàc’ èeÉfôH ∫ÓN øe
øe ºZôdG ≈∏Yh .áØ∏àfl ájƒ«M ÜQÉŒ ‘ É¡JÉLôîà°ùe QÉ``ÑàNGh ,á«JÉÑædG
AÉ£YEG ¿CG óLh ¬fEÉa ,…ƒ``«M OÉ°†e øY åëÑdG ¿Éc »°SÉ°SC’G ±ó``¡dG ¿CG
,ƒªædG á©jöS ÉjÓÿÉa .É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN πà≤j IÒ¨°U äÉYôéH Úà°ùjôμæ«a
≈ª°ùoJ) äÉæ«JhÈ∏d á``«∏μ«g ádÉ≤°S AÉ°ûfEÉH Ék ``«£‰ Ωƒ≤J ,É«ª«cƒ∏dG É``jÓîc
,Éª¡°†©H ø``Y ∫É``°üØf’ÉH Ú``à«∏ÿ í``ª°ùJ (microtubules äÉ``Ñ«Ñ«fC’G
±ôW §HQ ≥jôW øY Úà°ùjôμæ«a πª©jh .á«∏ÿG ΩÉ°ù≤fG ¿ÓªμJ ‹ÉàdÉHh
∂dP ¿EÉa ,ºK øeh - ¬``à°†Ñb ‘ …ƒ∏ÿG πμ«¡dG π°T ºK ,äÉ«Ñ«ÑfC’G √ò``g
.É¡ª°SÉH »ª°S »àdG á«æ«JÓdG áª∏μdG øY Ék «aôM È©j
º¡°ùØfCG É«ª«cƒ∏dG ƒãMÉH óLh ,ájhOC’G Qƒà°SO ¤EG Úà°ùjôμæ«a áaÉ°VEÉHh
á©HQCG òNCÉj ¿CG Aôª∏d øμÁ ∞«μa :Ohó◊G πc äRhÉŒ ábQÉØe ¿ƒ``¡LGƒj
k c ádÉ©a Ò``bÉ≤Y
,-6»H ΩEGh ,¿ƒ°ù«fójôHh ,äÉ``°ùμjôJƒã«e- IóM ≈∏Y Ó
πªàëj É¡æe QÉ≤Y πc ¿Éc GPEGh ?∫É©a »LÓY ΩÉ¶f πNGO -Úà°ùjôμæ«ah
,É«ª«cƒ∏dG ≈∏Y »°†≤J á``Ø«dƒJ OÉéjEG øμÁ π¡a ,á«ª°ùdG ójó°T ¿ƒ``μj ¿CG
251
?πØ£dG ≈∏Y »°†≤J ’ øμd

¿EÉa ,ÒbÉ≤Y á©HQCG OƒLh ™eh ;ä’É``ªàM’G äGöûY ¿GQÉ≤Y èàfCG ó``≤d
,§≤a Ék eÉY Ú°ùªN ¢ù«dh ,Ék eÉY Ú°ùªNh áÄe ¥ô¨à°ùà°S É«ª«cƒ∏dG á«©ªL
…òdG David Nathan ¿É``KÉf ó«ØjO ôcòàjh .É¡H á``≤∏©àŸG ÜQÉéàdG ΩÉ``“E’
…òdG Ohó°ùŸG ¬Ñ°T ≥jô£dG ¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ kGójóL ∑GòfBG ¿Éc
¢ûàjôjGôah …Gôa ¿Éc) :¬dƒ≤H Iójó÷G ájhOCÓd ó«∏÷G πÑL QÉ«¡fG øY º``‚
ó≤d ..äÉØ«dƒJ ‘ É¡°†©H ¤EG É¡fÉØ«°†jh á``MÉàŸG ÒbÉ≤©dG áWÉ°ùÑH ¿GòNCÉj
á°ùªN hCG á``©HQCG øe áæμªŸG á``ª¶fC’Gh ,äÉ``Yô÷Gh ,äÉØ«dƒàdG â``fÉc
äGƒæ°S Ió©d ¿ƒãMÉÑdG πª©j ¿CG ø``μªŸG øe ¿Éc …CG ;IOhófi ÒZ Ò``bÉ≤Y
,Gòμgh .(á«LÓ©dG á``ª¶fC’Gh ÒbÉ≤©dG øe áë«ë°üdG á``Ø«dƒàdG øY Ék ``ãëH
.Ohó°ùe ≥jôW ¤EG ájOÉ«◊Gh ,áª¶àæŸGh ,á«dÉààŸG Ohô``HhR ÜQÉŒ â∏°Uh
¢ù◊ÉH á«fÉÁEG IõØb ;»eÉ¶ædG è¡æŸG øe Ék eÉ“ ¢ùμ©dG ƒg Üƒ∏£ŸG ¿Éc ó≤d
.á∏JÉ≤dG ÒbÉ≤©∏d áà«‡ ájhÉg ¤EG ΩÉ¡dE’Gh
ƒ∏M ÉeÉH’CG øe ⁄É``Y ƒgh - Howard Skipper È«μ°S OQGhÉ``g ¿CG ó``«H
¢ûàjôjGôah …Gôa óeCG ób – (¿GôÄØdG Ö«ÑW) ¬°ùØf ≈ª°ùj ¿CG Öëj ≥``£æŸG
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ≈∏Y π«NódG È«μ°S ¿Éch .Ohó°ùŸG ≥jô£dG Gòg øe êôîÃ
¬fEÉa ,¿ÉWöùdG øe êPƒ``‰ ƒg É«ª«cƒ∏dG ¢Vôe ¿Éc GPEG ¬fCG iô``j ¿ÉWöù∏d
êPƒ‰ AÉæÑH …CG ;äÉ``fGƒ«◊G ¤EG Ék ``«YÉæ°U ¬``dÉNOEÉH ¢``VôŸG Gòg ¢``SQó«°S
É¡«∏Y ≥∏WCG á``jQCÉa ÉjÓN á``dÓ°S È«μ°S êPƒ``‰ Ωóîà°SG óbh .êPƒ``ªæ∏d
óæYh .…ÎH ≥ÑW ‘ É``¡àYGQR øμeCG ájhÉØª«d É``«ª«cƒd »``gh ,L-1210
»gh - É«ª«cƒ∏dÉH ÜÉ°üoJ ±ƒ°S É``¡fEÉa ,ÉjÓÿG ∂∏àH πeÉ©ŸG ¿GôÄa ø``≤M
252
…OÉY è«°ùf á©£b π``jƒ– ¤EG ÜôbCG âfÉc É¡fC’ º``«©£àdÉH âaôYo á``«∏ªY
.ôNB’ ¿Gƒ«M øe (º©W) o
√QÉÑàYÉH πH ,Ék °Vôe ¬``Ø°UƒH ¢ù«d ¿ÉWöùdG ‘ ô``μØj ¿CG OGQCG È``«μ°S ¿EG
å«M ,¿GôÄØdG óMCG ‘ L-1210 ÉjÓN áYQGR â“ ó≤a .kGOô› Ék «°VÉjQ Ék fÉ«c
,Ωƒ«dG ‘ Ék ÑdÉZ Ú``Jôe ∫ó©Ã - á°ûMÉa á``Hƒ°üîH ÉjÓÿG √òg â``ª°ù≤fG
É«ª«cƒd á«∏N ¿EÉa ‹ÉàdÉHh .¿ÉWöùdG ÉjÓÿ áÑ°ùædÉH ≈àM πgòe ∫ó©e ƒgh
,16 ,4 ,1 :áØ«fl ΩÉbQCG ¤EG ∫ƒ``ëàJ ¿CG øμÁ QCÉØdG ‘ É¡àYGQR ºàJ Ió``MGh
..1.048.576 ,262.144 ,65.536 ,16.384 ,4.096 ,1.024 ,256 ,64
øμeCG ,Ék eƒj öûY á©Ñ°S hCG ö``ûY áà°S ¿ƒ°†Z ‘h .ájÉ¡f ’ É`è ¤EG Gò``μgh
‹ÉªLEG øe ÌcCG …CG ;Ió«MƒdG á«∏ÿG ∂∏J øe á«∏N …QÉ«∏e øe ÌcCG á``YGQR
.QCÉØdG ‘ ΩódG ÉjÓN OóY
øY á«∏î∏d ≥`àóàŸG ΩÉ°ù≤f’G Gò``g ∞bh ¬fÉμeEÉH ¿CG È``«μ°S º∏©J ó``bh
º°SôHh .É«ª«cƒ∏dÉH á``YhQõŸG ¿GôÄØ∏d »FÉ«ª«c êÓ``Y πeÉY AÉ£YEG ≥``jôW
,¿GôÄØdG ∂∏J ‘ ÒbÉ≤©∏d ák ``HÉéà°SG É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN äƒeh IÉ``«◊ á£jôN
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¿CG ∞°ûàcG ¬fCG Éªg’hCG :Úà°ù«FQ Úàé«àæH È«μ°S êôN
OóY ‹ÉªLEG øY ô¶ædG ¢†¨H ádÉM ájCG ‘ ÉjÓÿG ø`è áàHÉK áÑ°ùf Ék «£‰ π``à≤j
k «°UCGh kGójôa kGOóY áÑ°ùædG √òg âfÉc óbh .¿ÉWöùdG ÉjÓN
hCG .QÉ≤Y πμd Ó
”h ¿GôÄØdG óMCG ‘ É«ª«cƒd á«∏N ∞dCG 100 Oó©H äCGóH GPEG ,iôNCG IQÉ``Ñ©H
‘ ¬fEÉa ,IóMGh ádƒL ‘ áÄŸG ‘ 99 áÑ°ùæH ÉjÓÿG ∂∏J πà≤j QÉ≤Y √DhÉ£YEG
OóY ¢VÉØîfG ¤EG …ODƒj É‡ ,ájöùc á≤jô£H ÉjÓÿG π``à≤j ±ƒ°S ádƒL πc
...10 ...1000 ...∞dCG100 :»FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe ádƒL πc ó©H ÉjÓÿG
253
¿Éc ó≤d .ä’ƒL ™HQCG ó©H ,ôØ°U ¤EG ájÉ¡ædG ‘ Oó©dG π°üj ≈àM ,Gòμgh
,∞°üædG ô£°T ºK ,¢ûMr hn º°ùL ô£°T πãe ,ájQGôμJ á«∏ªY É«ª«cƒ∏dG π``àb
.»≤ÑàŸG ∞°üædG ô£°T ºK
áØ«dƒJ ‘ ÒbÉ≤©dG áaÉ°VEÉH ¬fCG »¡a È«μ°S É¡Ø°ûàcG »àdG á«fÉãdG áé«àædG ÉeCG
¿C’ kGô¶fh .π``à≤dG ≈∏Y ájQRBÉJ äGÒ``KCÉJ ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G Ö``dÉ¨dG ‘ ¬``æμeCG
‘ áØ∏àfl äÉ«ª°Sq è``àæJh ,áØ∏àfl áen hÉ≤e äÉ``«dBG çó–o áØ∏àîŸG Ò``bÉ≤©dG
¢Uôa øe ÒÑc πμ°ûH π∏≤j ºZÉæàH ÒbÉ≤©dG ΩGóîà°SG ¿EÉa ,á«fÉWöùdG ÉjÓÿG
π°†aCG øjQÉ≤Y ΩGóîà°SG ¿Éc ó``≤a ∂dòd .ÉjÓÿG πàb øe ójõjh ,á`èhÉ≤ŸG
IóYh ,ÒbÉ≤Y IóY ΩGóîà°SÉHh .Ú``æKG øe π°†aCG áKÓKh ,óMGh øe Ik OÉ``Y
í‚ ,¥ÓWE’G ™``jöS ™HÉààHh ,»``FÉ«ª«μdG êÓ©dG ø`è ájQGôμJ ä’ƒ``L
.ájQCÉØdG ¬LPÉ‰ ‘ É«ª«cƒ∏dG êÓY ‘ È«μ°S
á«ªàM áé«àf É¡d ¿Éc È«μ°S äÉ¶MÓe ¿EÉa ,¢ûàjôjGôah …GôØd áÑ°ùædÉHh
¬fEÉa ,È«μ°S ¿GôÄa É«ª«cƒd πãe ájöûÑdG É«ª«cƒ∏dG ´GƒfCG âfÉc GPEÉ`à .áØ«fl
…ƒàëj πH ,ÚæKG hCG QÉ≤Y ≈∏Y §≤a …ƒàëj ’ ΩÉ¶æH ∫ÉØWC’G á÷É©e Öéj
.Ék «aÉc ¿ƒμj ød óMGƒdG êÓ©dG ¿EÉ`à ,∂dP ≈∏Y IhÓY .ÒbÉ≤Y IóY ≈``∏Y
πμ°ûHh ,≈``°übC’G ó◊ÉH) »FÉ«ª«c êÓ``Y AÉ£YEG ô`èC’G Ö∏£àj ±ƒ``°ùa
™aO ™e ,iôNCG ó©H áYôL ,Ú∏J ’ áeQÉ°U IôHÉãÃ (öTÉÑeh ∞ãμeh ™£≤àe
AÉØàNG ó©H ≈àM ,∞bƒJ ∑É``æg ¿ƒμj ødh .ÉgÉ¡àæe ¤EG ∫ÉªàM’G Ohó``M
.Ék jôgÉX É¡æe ∫ÉØWC’G (AÉØ°T)h ,ΩódG ‘ …ôgÉX πμ°ûH É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN
Éª¡JõØ≤H ΩÉ«≤∏d ø``jõgÉL ¿B’G ÉëÑ°UCG ó``b …Gôah ¢ûàjôjGôa ¿CG hó``Ñjh
øY IQÉÑY ¬fÉHôéj ±ƒ°S …òdG ‹ÉàdG ΩÉ¶ædÉa .ájhÉ¡dG ¤EG á«°Só◊G á°ù«FôdG
254
øjÎHƒã«eCGh ,vincristine Úà°ùjôμæ«a :Ék ©«ªL á©HQC’G ÒbÉ≤©dG ø`è áØ«dƒJ
¿ƒ``°ù«fójôHh ,mercaptopurine ø``jQƒHƒàHÉcÒeh ,amethopterin
Ò°ûj VAMP ƒg ójóL QÉ°üàNÉH ΩÉ¶ædG Gòg ±ô©jo ±ƒ°Sh .prednisone
.ÒbÉ≤©dG ∂∏J óMCG ¤EG ¬«a ±ôM πc
»æ©J vamp áª∏μa .IOƒ``°ü≤e ÒZh IOƒ°ü≤e AGó°UCG º°SÓd ¿Éc ó``≤dh
ájCG ‘ âàØàJ ó``b AGõLCGh ™£b øe A»``°T ™«bôJ ;´ó``°üdG ÜCGQ hCG ∞``«dƒJ
Ò°ûJ ób Éªc .»ØJ ’ É¡æμd ó©J »àdG …CG ;(ájhÉ¨dG ICGô``ŸG) »æ©J óbh .á«fÉK
.πcôdG AÉæKCG ÈcC’G Iƒ≤dG πªëj …òdG Aõ÷G ƒgh ,πjƒW AGòM áeó≤e ¤EG
255
VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG

É¡æY ¿ƒaô©j ¢VGôeCG êÓ©d ,π«∏≤dG É``¡æY ¿ƒaô©j ájhOCG ¿ƒØ``°üj ∫ÉLQ AÉÑWC’G)
(kÉÄ«°T º¡æY ¿ƒaô©j ’ ¢SÉfC’ ,πbC’G
%
Voltaire
(¢†jôŸG Éæ∏àb ,¢VôŸG πà≤f ⁄ ¿EG)

!1
' (
3
/ I!
jP@@PRE A@AQ>O}
á©HQCG øe ∞dDƒe É«ª«cƒ∏d êÓ``Y ƒgh- VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶æ∏d ¿Éc ó``≤d
…Gôah È«μ°S óæY í°VGh ≈æ©e -IÉ«◊G ≈∏Y Iô£Nh áØãμe äÉYôéH ÒbÉ≤Y
πªYh áØ«fl Iôμa øY IQÉÑY ¿Éc º¡FÓeR øe Òãμd áÑ°ùædÉH øμd ,¢ûàjôjGôah
äOQCG) :¬JôμØH ájÉ¡ædG ‘ OhôHhR Ö«Ñ£dG ÖWÉN ¢ûàjôjGôa ¿CG ÒZ .¢†«¨H
6-MP ™e ∑GÎ°T’ÉH ,øjÒàHƒã«eCGh Úà°ùjôμæ«a øe á∏eÉc äÉYôéH º¡LÓY
.OhôHhR √ÉÑàfG âØ∏d πFÉe §îH ∞£©dG ‘ôM áHÉàc â“ óbh .(¿ƒ°ù«fójôHh
ó«©J É¡fEG ,(º``°S
q Ò°†ëàd áYôL É¡fEG) :∫ƒ``gòdÉH OhôHhR Ö«°UCG ó``≤dh
,ôNBÉH hCG πμ°ûH Ωƒ``ª°S øY IQÉÑY ájhOC’G πc) :Ö``£dG ‘ QƒKCÉŸG ∫ƒ``≤dG
Ék ª°S
q ¿Éc ó≤a »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ÉeCG .(áÑ°SÉæe áYôL ¤EG É``¡Ø«ØîJ ” ø``μd
¤EG ¬HòL ºàj É«ªcƒ∏dÉH ÜÉ°üŸG πØ£dG ¿Éc ó``bh .(1)áÑ°SÉæŸG áYô÷ÉH ≈``àM
á∏JÉ≤dG) á«LÓ©dG áYô÷G ÚH ¥QÉØdG ¿EÉa -ÉjÓî∏d á∏JÉb– ÉjÓî∏d áeÉ°S âfÉc ájGóÑdG ‘ ¿ÉWöù∏d IOÉ°†ŸG ÒbÉ≤©dG º¶©e ¿C’ kGô¶f (1)
.áÑMÉ°üŸG á«ª°ùdG IQƒ£N Öæéàd ;≠dÉH ¢UôëH ÒbÉ≤©dG AÉ£YEG ÖLGƒdG øe ¿Éc ,Gòd .ájÉ¨∏d Ék Ø«ØW ¿Éc áeÉ°ùdG áYô÷Gh (¿ÉWöù∏d
256
¿ƒ∏eÉ©dG ¿Éch .≥«bO »Lƒdƒ«°ùa §«îH IÉ«◊ÉH Ék ≤∏©àe ,á°û¡dG AÉ≤ÑdG OhóM
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG øY Ék ``°VôY ¿ƒKóëàj Ée Ék ÑdÉZ ¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸÉH
âbh ‘ ô¡°û∏d Ωƒª°S á``©HQCG ï°V ºà«°S ¿Éc GPEÉ`à .(ô¡°ûdG º°S)
q ¬fCG ≈``∏Y
¿Éª°V ∑Éæg ¢``ù«∏a ,äGƒæ°S â°S hCG çÓ``K √ôªY πØW ‘ Ék ``«eƒj ó``MGh
,»LÓ©dG ΩÉ¶ædG Gòg øe ¤hC’G áYô÷G ó©H ≈àM ¢û«©j ¿CG øμÁ ¬fCÉH »≤«≤M
.ôNB’G ƒ∏J Ék YƒÑ°SCG ¢û«©j ¿CG øY ∂«gÉf
»LÓ©dG ΩÉ¶ædG ∫ƒ``M á«dhC’G º``¡à£N ¢ûàjôjGôah …Gô`à Ωób
q É`èóæYh
øjöVÉ◊G Qƒ¡ªL Ö«°UCG ,É«ª«cƒ∏dG ´GƒfCG øY »eƒb ´É``ªàLG ‘ VAMP
IôŸG ‘ óMGh QÉ≤Y AÉ£YEG ,∫ÉãŸG π``«Ñ°S ≈∏Y ,ôHQÉa π°†a
q óbh .•É``ÑME’ÉH
á«©ªL è¡æe ´É``ÑJÉH ,Gòμgh ,¢SÉμàf’G ó``©H §≤a ÊÉãdG QÉ≤©dG á`àÉ°VEGh
πμ°ûHh ¢UôëH ÒbÉ≤©dG á`àÉ°VEÉH »°†≤j …òdG º¶àæŸGh A»£ÑdG É``«ª«cƒ∏dG
áÑYôe á¡LGƒe âfÉc ó≤d ,√hCG) :¬``dƒ≤H ∂dP ¢ûàjôjGôa ôcòàjh .Ö``bÉ©àe
,IAÉØμdG Ωó``Yh ,¿ƒ``æ÷ÉH Éfƒª°Uhh á``jôî°ùdG É``æ¡LGh ó``≤d ,á``«KQÉch
ÒbÉ≤©dG ø`è äÉÄe Oƒ``Lhh ≈``°VôŸG Oó``Y á``jOhófi ™``ªa .(á``XÉ¶ØdGh
âfÉc É«ª«cƒ∏dG ø``Y IójóL áHôŒ πc ¿EÉ`à ,ÉgQÉÑàNG OGô``ŸG äÉ``Ø«dƒàdGh
…Gôa ô©°T ó≤d .É``«ª«cƒ∏dG áYƒª› ‘ Ió``≤©e á≤aGƒe á«∏ªY ∫ÓN Qhó``J
â°†aQ ™Ñ£dÉHh .É¡H ìƒª°ùe ÒZ á``«Yƒf IõØ≤H ¿Éeƒ≤j Éª¡fCG ¢``ûàjôjGôah
øe AÉ¡àf’G ≈àM π``bC’G ≈∏Y - VAMP »LÓ©dG ΩÉ``¶ædG ájÉYQ á``YƒªéŸG
:IÒNC’G á¶ë∏dG ‘ Ék bÉØJG ´õàfG …Gôa øμd ..iôNC’G ÜQÉéàdG øe ójó©dG
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ π°üØæe πμ°ûH VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG á°SGQO ºàJ ±ƒ°S
:¬dƒ≤H ∂dP ¢ûàjôjGôa ô``còàjh .ALGB áYƒª› ∫É``› êQÉN ,¿É``Wöù∏d
257
∫É°üØf’G áHôéàdG AGôLEG Ö∏£àj å«M ,∂ë°†∏d IÒãe IôμØdG âfÉc ó≤d)
‘ á°ù«FôdG ö`ÙÉæ©dG ø`è Éæc »àdG É¡°ùØf á``YƒªéŸG »``gh ,ALGB ø``Y
Ék LhôN ¿Éc ó≤a ,¥É``ØJ’G Gò¡H kGó«©°S OhôHhR ø``μj ⁄ Ék ©£bh .É``¡°ù«°SCÉJ
ΩÉ¶ædG π°ûa GPEG ¬``fCG ôeC’G ‘ Ée GC ƒ°SCG øμd .õ``jõ©dG (ÊhÉ©àdG) ¬LPƒ‰ ø``Y
±Î©jh .(¬d áÑ°ùædÉH »°SÉ«°S ¢SƒHÉc áHÉãÃ ∂dP ¿ƒμ«°ùa VAMP »LÓ©dG
k FÉb ôeC’G á``≤«≤ëH ¢ûàjôjGôa
AGôLEÉH Ék eÉ¡JG Éæ¡LGƒd ,∫É``ØWC’G äÉe ƒd) :Ó
»eƒ≤dG ó¡©ª∏d á``©HÉàdG á«dGQó«ØdG á°ù°SDƒŸG √ò``g ‘ öûÑdG ≈∏Y ÜQÉ``éàdG
‘ ¬WQƒàdh .ôWÉîŸÉH á`àƒØfi á≤£æe É¡fCG ™«ª÷G ±ô``Y ó≤d .(¿É``Wöù∏d
¬Ñ°üæe øe …Gô`à ∫É≤à°SG ,øμ‡ πM π``°†aCG ¤EG ¬∏°UƒJ ™`è ≈àM ,∫ó``÷G
ÉÃ ¢ûàjôjGôa ±Î``YG ,äGƒæ°ùH ∂``dP ó©Hh .ALGB á``YƒªéŸ ¢``ù«Fôc
.(∫ÉØWC’G A’Dƒg πc πà≤f ¿CG øμÁ ¿Éc) :ôWÉfl øe ôeC’G ¬«∏Y iƒ£æj
ttt
‘h .1961 ΩÉ``Y ‘ VAMP »``LÓ©dG ΩÉ¶ædG ÜQÉ``Œ äCGó``H kGÒ``NCGh
´ƒf ábódG ¬Lh ≈∏Y- ¬d ájÉ¡f ’ CÉ£N ¬fCÉc ôeC’G GóH ,Ék Ñjô≤J ¬°ùØf âbƒdG
.¬ÑæŒ ∫hÉëj OhôHhR ¿Éc …òdG ¢SƒHÉμdG øe
OGôŸG ∫É``ØWC’G øe ¤hC’G á``YƒªéŸG â``fÉc ó``≤d) :¢``ûàjôjGôa ∫ƒ``≤j
øe ∫hC’G ´ƒ``Ñ°SC’G ájÉ¡æHh .á``jÉ¨∏d ÖYôe ƒëf ≈``∏Y á°†jôe º``¡LÓY
ó≤d ,πÑb …P øY kGóL º¡æe ÒãμdG á``dÉM äAÉ°S ,VAMP ΩÉ¶æH º``¡LÓY
ΩÉb ÒbÉ≤Y á©HQCG ø`è ¿ƒμŸG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ΩÉ``¶f ¿EG .(!áKQÉc â``fÉc
Éª«a ∫ÉØWC’G ¢``†©H πNOh .ájOÉ©dG ÉjÓÿG ™``«ªL ƒfih º°ù÷G á``ªLÉ¡Ã
– ¢ûàjôjGôa ΩÉbh ,»YÉæ°üdG ¢``ùØæàdG Iõ¡LCÉH º¡≤«∏©J ”h ,áHƒÑ«¨dG ¬``Ñ°ûj
258
QGôªà°SÉH º¡JQÉjõH -√É°Vôe PÉ≤fEG øe ¢SCÉ«dG øe ádÉM ¬HÉàæJ âfÉc ¬fCG ºZQ
πμa .ôJƒàdG Gòg π«îàJ ¿CG øμÁ) :∫ƒ≤j ∂dP øY Öàc óbh .º``¡JöSC
s G‘
hCG âæÑdG √òg ,∂dòH ∂``JÈNCG ó≤d) :¢†©ÑdG ∫ƒb ¬YÉª°S »ææμÁ ¿Éc É`è
Ú∏eÉ©dG Ék ≤MÓe ,ôHÉæ©dG ÚH Ωƒëj ¿Éc ¬fCG á≤«≤◊Gh .(äƒª«°S ódƒdG Gòg
¿Éc) :∂∏ªàdG ÖMh IƒHC’G IõjôZ ¬jód äQÉK ó≤d .äÉMÎ≤ŸGh á``∏Ä°SC’ÉH
¿Éc ™Ñ£dÉHh .(º¡H ΩÉªàg’G π©ØdÉH âdhÉM óbh ,…O’hCG ∫ÉØWC’G A’Dƒg
¬JÉ«M ¿C’ ;ábO πμH ∞``bƒŸG ÖbGôj áeÉY áØ°üH ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG
»∏©d IÒ¨°U AÉ«°TCÉH âªb ó≤d) :¢ûàjôjGôa ∫ƒ≤j .∂ëŸG ≈∏Y âfÉc Ék ``°†jCG
¢†ØN ≈∏Y â∏ªYh ,ø``jÈ°SC’G øe π«∏≤dG º¡à«£YCÉa ,º``¡àMGQ øe ó``jRCG
AÉÑWCÉH ™`àódG ” Gòμgh .(Ú``WÉ£H º¡FÉ£YEÉH â``ªbh ,º¡JQGôM á``LQO
,¿ÉWöùdG Ö£d áfƒª°†ŸG ÒZ á«eÉeC’G •ƒ£ÿG ¤EG ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG
GPEÉa ;πÑ≤à°ùŸÉH Ék WÉÑJQGh á``«ª°S
q ÒbÉ≤©dG äÉØ«dƒJ ÌcCG ™e ¿ƒ∏eÉ©àj å``«M
,AGò¨dG ¿ƒeó≤jh
q ,á``MGôdG ¿hôaƒ«a ,á``Áó≤dG º¡FOÉÑe ¤EG ¿ƒ``©Lôj º``¡H
.äGóîŸG πjó©àH ¿ƒeƒ≤jh ,ºYódGh ájÉYôdG ≈∏Y ¿hõcôjh
¢ûàjôjGôa ≈°Vôe øe π``«∏b OóY Ö∏¨J ,IÒ°ùY áKÓK ™«HÉ°SCG á``jÉ¡f ‘h
ÉeóæY ,™bƒàe ÒZ πμ°ûH áª°SÉ◊G áé«àædG äô¡X ºK .Ée Ék Yƒf º¡àæfi ≈∏Y
»ª¶©dG ´É``îædG ÉjÓN äCGó``Hh .É¡æY åëÑdG π``ªàëŸG ÒZ ø`è í``Ñ°UCG
- »ª¶©dG ´ÉîædG øe IPƒNCÉe äÉæ«Y äOÉYh .Ék «éjQóJ ≈aÉ©àJ á``«©«Ñ£dG
ÉjÓN äô¡Xh .É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN OƒLh ΩóY ócDƒàd – iôNC’G ƒ∏J IóMGh
´ÉîædG øe ∫É› ‘ ájƒeódG íFÉØ°üdGh AÉ``°†«ÑdG ΩódG ÉjÓNh AGôª◊G Ωó``dG
øe iôNCG áYƒª› äócCG ºK .ó©J ⁄ É«ª«cƒ∏dG øμd ,Ék bhôfi ¿Éc »``ª¶©dG
259
øμJ ⁄h .áé«àædG √òg ,´ƒÑ°SCÉH ∂``dP ó©H ,≈°VôŸG øe IPƒNCÉŸG äÉ``æ«©dG

ÒeóàdG ó©H - ¢VôŸG Ió°T âqØN ó≤d .ô¡éŸG â– É«ª«cƒd á«∏N ájCG ô¡¶J
ó¡©ŸG ‘ øe ™«ªL äÉ©bƒJ âbÉa áLQód ≥ª©dG øe âfÉch - ΩÉ``àdG ¬Ñ°T
.¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG
¬àYÉé°T ¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG ≥jôa ™``ªéà°SG ,™«HÉ°SCG á©°†H ó``©Hh
.≈°VôŸG øe iôNCG IÒ¨°U áYƒª› ≈∏Y VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG Öjôéàd
øe QGóëf’G π``ãe) OGóYC’G ‘ »KQÉc ¬Ñ°T ¢``VÉØîfG ó©H ,iôNCG Iô`èh
≈aÉ©J ,ÚãMÉÑdG ó``MCG ÒÑ©J Ö°ùM ,(∂``∏MÉc ‘ •ƒHôe π``ÑëH ±ôL
´ÉîædG ódƒàj CGóH ,™«HÉ°SCG á©°†H ó©Hh .É«ª«cƒ∏dG âØàNGh »ª¶©dG ´ÉîædG
¢†jôŸG øe IPƒNCÉe äÉ``æ«©H kGOOÎe Ék °üëa ¢``ûàjôjGôa iôLCGh ,»``ª¶©dG
¿Éc ∂dP øY èàf Éeh .iôNCG Iôe É«ª«cƒ∏dG âØàNG ó≤d .ÉjÓÿG ¢``üëØd
.´ÉîædG ‘ iôNCG Iôe ájOÉ©dG ΩódG ÉjÓN äGƒ°üM â‰ :kGöûÑe kGôeCG
äÉYôéH ≈°VôŸG øe áà°S É÷ÉY ób ¢ûàjôjGôah …Gôa ¿Éc ,1962 ΩÉY ‘h
πμ°ûH ¢†ØîæJ ¢VôŸG Ió°T âMGQh .VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG øe IójóY
áaƒdCÉŸG ∫ÉØWC’G äGƒ°UCÉH è©j »μ«æ«∏cE’G õcôŸG íÑ°UCGh ,ôªà°ùeh ¥ƒKƒe
øe áKÓK hCG Úª°SƒŸ Gƒ°TÉY º¡fCG º``ZQ ,áë°ThC’Gh QÉ©à°ùŸG ô©°ûdÉH º``gh
,Ék Ä«°ûa Ék Ä«°Th .É``«ª«cƒ∏dG ïjQÉJ ‘ áÑjôZ IôgÉX »gh »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG
iôNCG á«μ«æ«∏cEG õcGôe â≤◊h ,ójó÷G ÖgòŸÉH Ú©æà≤e ¤EG OÉ≤ædG ∫ƒ``–
,(¢ûgóe πμ``°ûH ≈°VôŸG »Ø°T) ó``bh .¢ûàjôjGôah …Gô`à ÜQÉŒ ΩÉ``¶æH
èdÉ©j ¿Éc å«M ø£°SƒH ‘ ΩódG º∏Y ‘ Ú``°ü°üîàŸG óMCG ÒÑ©J Ö``°ùM
k ``ØW
á°ûgódG âdƒ– óbh .1964 ΩÉ``Y ‘ ∂dPh ,Ék eÉY ö``ûY óMCG √ôªY Ó
260
ƒgh ,William Dameshek ∂``«°ûeGO ΩÉ«∏jh ≈àMh ,iöûHh êÉ``¡àHG ¤EG
,OQÉaQÉg á©eÉL ‘ ÜQóàe ,ΩódG º∏Y ∫É› ‘ ¢SGôŸG Ö``©°U ¢ü°üîàe
:∫ƒ≤j Öàc - VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶æ∏d øjRQÉÑdG Ú°VQÉ©ŸG πFGhCG øe ¿Éc
ájQó≤dG øe É``gÉë°Vh á«°ûY ÚH ∫É``ØWC’G ΩGQhCG AÉ``ª∏Y êGõe Ò¨J ó``≤d)
.(¢ùcÉ°ûŸG ∫DhÉØàdG ¤EGáª«MôdG
ttt
k jƒW ¢û©j ⁄ ¬æμd ,Ék jƒb ∫DhÉØàdG ¿Éc ó``≤d
,1963 ΩÉY øe ÈªàÑ°S »Øa .Ó
áé¡àÑŸG äGô“DƒŸG ó``MCG øe ¢ûàjôjGôah …Gô`à IOƒY øe IÒ°üb IÎa ó``©H
OÉY ,VAMP »``LÓ©dG ΩÉ¶æ∏d ™``bƒàŸG ÒZ ìÉ``éædÉH πØà– â``fÉc »``àdG
:πãe ,á£«°ùH ihÉμ°ûH IOÉ«©dG ¤EG ¢VôŸG ¿ƒμ°S á∏Môe øe ∫ÉØWCG á©°†H
.¬LƒdG Ö°ü©d âbDƒe ôîf ,áHƒf ,´Gó°U
∂dòH Éæ°†©H çÎμj ⁄) :Ók FÉb ∂``dP ΩódG ‘ Ú°ü°üîàŸG óMCG ô``còàjh
,¢ûàjôjGôa øμd .(»Øàîà°S ¢VGôYC’G ∂∏J ¿CG Éæ∏«îJ ó≤d ,ájGóÑdG ‘ kGÒãc
øe kGó≤Y äõgÉf IóŸ º°ù÷G ‘ É«ª«cƒ∏dG É``jÓN QÉ°ûàfG ¢SQO …òdG ƒ``gh
∫ƒ∏ëHh .»ØàîJ ±ƒ°S »àdG ´Gó°üdG ´GƒfCG øe øμJ ⁄ É¡fCG ±ôY ,¿ÉeõdG
¿Gó≤ØH ,IôŸG √òg ,ÚHÉ°üe IOÉ«©dG ¤EG ∫ÉØWC’G øe ójõŸG OÉY ,ôHƒàcCG ô¡°T
…Gôa øe πc ÜÉ°UCG É‡ ,»¡Lh π∏°Th äÉHƒædGh ´Gó°üdGh ôîædGh ¢ù◊G
.á«Ñ°ü©dÉH ¢ûàjôjGôah
ƒ°ûJÒa ¿Éc öûY ™°SÉàdG ¿ô``≤dG øe äÉæ«fÉªãdG ‘ ¬fCG ¤EG IQÉ°TE’G Qó``Œ
ôª©à°ùJ ¿CG ôNB’ ÚM ø`è øμÁ É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN ¿CG ßM’ ó``b Virchow
¢ûàjôjGôah …Gôa ô¶f ,ïª∏d ¿ÉWöùdG ÉjÓN hõ``Z á«fÉμeEG á°SGQódh .ïŸG
261
á≤jôW »gh ,»æ£≤dG ∫õ``ÑdG ≥jôW øY »cƒ°ûdG ´ÉîædG π``FÉ°S ¤EG Iö``TÉÑe
ΩGóîà°SÉH á«cƒ°ûdG IÉæ≤dG ‘ OƒLƒŸG πFÉ°ùdG øe äGÎª«∏∏e á©°†H Öë°ùd
‘ Qhój ¢û≤dG ¿ƒ``∏H ƒgh ,πFÉ°ùdG Gò``g ¿Éc óbh .áª«≤à°ùe á``©«aQ Iô``HEG
.ïŸG á°SGQód πjóH áHÉãÃ ,ïŸÉH öTÉÑe ∫É°üJG
á¶◊ øY IQƒ¡°ûe á``jÉμM âYÉ°T ,º∏©dG ø``Y á«Ñ©°ûdG äGQƒ``KCÉŸG ‘h
,ájOÉ©dG ≥FÉ≤ë∏d »``Ø«£dG ¿É©ª∏dGh ,¢†ÑædG ´QÉ``°ùJ ∞bƒàj :±É°ûàc’G
q
™£b πãe •É‰CG ‘ πμ``°ûàJh äÉ¶MÓŸG Qƒ∏ÑàJ É`èóæY ,áfƒî°ùdG •ô`àh
.kaleidoscope áaôNõŸG áfƒ∏ŸG ∫Éμ°TC’G ™æ°üd ájöüH IGOCG ƒgh ,∫Éμ°ûŸG
;¬eÉªëà°SG ¢VƒM øe πLôdG õ``Ø≤jh .Iôé°ûdG ≈∏Y øe áMÉØàdG §``≤°ùJh
.É¡JGP á°†eÉ¨dG ádOÉ©ŸG ∫OÉ©Jh
p
ºàj Ée kGQOÉ``f -IOÉ°†ŸG ájô¶ædG- ±É``°ûàcÓd iôNCG á``¶◊ ∑Éæg ø``μd
É¡¡LGƒj Ée Ék ``ÑdÉZ »àdG á¶ë∏dG É¡fEG .π``°ûØdG ±É°ûàcG :»gh ,É``¡∏«é°ùJ
á°SÉμàfG øY ¢†jôª∏d á«©£≤ŸG á©°TC’G IQƒ°U ∞°ûμJ ÉeóæY ,√OôØÃ ⁄É``©dG
Iôe IOƒ©dG ‘ É¡«∏Y ≈°†b ób QÉ``≤©dG ¿ƒμj á«∏N GC óÑàa .…hÉØª«∏dG ΩQƒ``dG
.´Gó°üdÉH Ék HÉ°üe ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ¤EG πØ£dG Oƒ©jh ,iôNCG
∂dP ÉØ°ûàcG ÉeóæY ∫ƒ``gòdÉH ÉÑ«°UoCG ób ¢ûàjôjGôah …Gô`à ¿CG ∂``°T ’h
‘ …QÉéØfG πμ°ûH ƒªæJ É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN ¿EG :»``cƒ°ûdG ´ÉîædG πFÉ°S ‘
¢ù◊G ¿Gó≤ah ´Gó°üdG ¿Éc ó``≤d .ïŸG πà–h ,ÚjÓŸÉH »``cƒ°ûdG πFÉ°ùdG
OÉY ,á«dÉàdG Qƒ¡°ûdG ‘h .Ék ≤ªY ó°TCG äGÒeóJ Ωhó≤d IôμÑŸG äÉeÓ©dG øe
- á«Ñ°ü©dG ihÉμ°ûdG ø`è áYƒªéÃ ó¡©ŸG ¤EG ôNB’G ƒ∏J kGóMGh ∫É``ØWC’G
äÉæ«©dG ¿CG ™eh .á``HƒÑ«Z ‘ Gƒ∏NO ºK- áeÉY Aƒ°V •É≤f ,ô``îf ,´Gó``°U
262
‘ ¿ÉWöS OƒLh Ωó©H ó«ØJh ,áØ«¶f âfÉc »ª¶©dG ´ÉîædG øe IPƒ``NCÉŸG
IÉaƒdG áÑÑ°ùe
q ,»Ñ°ü©dG RÉ¡÷G äõZ ób âfÉc É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN ¿EÉa ,º°ù÷G
.á©bƒàŸG ÒZh á©jöùdG
.º°ùé∏d »YÉaódG RÉ¡÷G ôeO …òdG ¿ÉWöùdG êÓY ÖÑ°ùH ∂dP ¿Éc ó≤d
≈ª°ùjo ,º``μfi …ƒ∏N ÜöùJ ™``fÉÃ Éª¡dõY º``àj »cƒ°ûdG π``Ñ◊Gh ï``ŸÉa
¤EG ádƒ¡°ùH áÑjô¨dG á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ∫ƒNO ™æÁ ,»ZÉeódG …ƒeódG õLÉ◊ÉH
Ωƒª°ùdG ∫ƒ°Uh øe ïŸG ≈∏Y ®ÉØë∏d Qƒ£J Ëób …ƒ«M RÉ¡L ƒgh .ï``ŸG
¤EG VAMP »LÓ©dG ΩÉ``¶ædG ∫ƒNO ™æe ób ¬``°ùØf RÉ¡÷G Gòg øμd .¬``«dEG
â∏∏°ùJ º°ù÷G π``NGO ¿ÉWöù∏d É«©«ÑW (kGPÓ`è) ôah
q É‡ ,»Ñ°ü©dG RÉ``¡÷G
…òdG ¿ÉμŸG ∂dP Iôª©à°ùe ,ô£ÿÉH äô``©°T ÉeóæY åÑîH É«ª«cƒ∏dG ¬«dEG
äÉe ,Gòμgh .»°SÉ°SCG πμ``°ûH ¬«dEG ∫ƒ°UƒdG »``FÉ«ª«μdG êÓ©∏d ø``μÁ ’
!º¡àjÉª◊ ¢SÉ°SC’G ‘ ºª°üe ∞«μJ q ÖÑ°ùH ôNB’G ƒ∏J kGóMGh ∫ÉØWC’G
.äÉ°SÉμàf’G √ò``¡H Iójó°T á`èó°U ¢ûàjôjGôah …Gô`à Ωó°Uo ™``Ñ£dÉHh
QÉªãà°SG ø``Y IQÉÑY ,πØ£dÉc ,á``HôéàdG ¿ƒμJ ,»μ«æ«∏cEG ⁄É``©d á``Ñ°ùædÉÑa
äÉYhöûŸG øe ´ƒædG Gò``g IógÉ°ûe ¿CG ¬«a ÖjQ ’ É‡h .≥``«ªY »``°üî°T
∫ƒ≤j .¬æHG äƒe óHÉμj øe ádÉM Ék eÉ“ ¬Ñ°ûJ äƒ``Áh ihÉ¡àj ƒgh áª«ª◊G
±ôYCGh ,≈°VôŸG ±ô``YCG »æfEG) :∂``dP ≈∏Y Ék ≤∏©e É«ª«cƒ∏dG AÉ``ÑWCG ó``MCG
AÉ¡àfG ‘ ⁄C’G øªμjh ..º°S’ÉH ,º¡££bh º¡HÓch ,º¡JGƒNCGh º``¡fGƒNEG
.(Ö◊G äÉbÓY øe ójó©dG
™Ñ°S ó©H ,π©ØdÉH â¡àfG ¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ Ö◊G ábÓY ø``μd
»LÓ©dG ΩÉ¶ædG ¿CG ø`è GóH Ée ó©H ¢ùμàæj ïŸÉa .áØãμeh á``°û©æe ÜQÉ``Œ
263
…Gôa ƒg Égh .áª°SÉM á``£≤f ¤EG ó¡©ª∏d ájƒæ©ŸG ìhôdG ™`àQ ób VAMP
πMGôe ‘ VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG AÉ≤H ≈∏Y ®ÉØ◊G á°SGöûH ∫hÉM …ò``dG
¬°ùØf óéj ;≥∏ªàdGh ´ÉæbE’Gh ÖjôéàdG øe kGô¡°T ö``ûY »æKG IóŸ – ¬ÑjôŒ
πμj ’ …òdG ¢ûàjôjGôa ≈``àMh .¬jód ábÉ£dG äÉfGõN ôNBG ≈àM kGó``Øæà°ùe
.ó¡©ŸG ‘ ø‡ √ƒëf AGó©dG »eÉæàH ô©°T ¿CG ó©H ,QƒîJ ¬àÁõY äCGóH πÁ ’h
á«°ù°SDƒŸG äGôLÉ°ûŸG øe Ö©àdÉH Ék °†jCG ƒg ô©°T ,»∏ª©dG √QGƒ°ûe IhQP ‘h
.Iôe äGP É¡dÉeBG ¢û©fCG ób ¿Éc »àdGh »¡àæJ ’ »àdG
MD ¿ƒ°SQófCG ó¡©Ã ≥ëàdGh ¬``àØ«Xh …Gôa ∑ôJ ,1963 ΩÉY AÉ``à°T ‘h
ºZQ) Ék àbDƒe ÜQÉéàdG ±É≤jEG ”h .¢SÉ°ùμJ áj’ƒH ,¿ƒà°Sƒg ‘ ¿É``Wöù∏d
ƒg QOÉZ Ée ¿ÉYöùa ¢ûàjôjGôa ÉeCG .(¢SÉ°ùμJ ‘ ájÉ¡ædG ‘ â``ã©Ho ób É¡fCG
ΩÉ¶ædG ÜGP ó≤d .¿ƒà°Sƒg ‘ …GôØH ≥ë∏«d ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ôNB’G
.ô¡°TCG á©°†H ∫ÓN OhôHhRh ¢ûàjôjGôah …Gôa ºYO …òdG ¢û¡dG »Ä«ÑdG
ttt
,¿ƒëaÉμj AÉ``ÑWCG á°üb ø``μJ ⁄ -¿ÉWöùdG á``°üb- É«ª«cƒ∏dG á``°üb ø``μd
»g É‰EG .iôNCG ¤EG á°ù°SDƒe øe ¿ƒ∏≤àæjh ,IÉ«◊G ó«b ≈∏Y AÉ≤ÑdG ‘ ¿ƒëéæjh
¤EG ¢Vôe öùL øe ¿ƒ∏≤àæjh ,IÉ«◊G ó«b ≈∏Y ¿ƒ≤Ñjh ,¿ƒëaÉμj ≈°Vôe á°üb
á¡LGƒe ‘ AÉ≤ÑdGh ,QÉμàH’Gh ,áfhôŸÉH ΩÉ¶©dG AÉÑWC’G ∞°Uƒj Ée Ék ÑdÉZh .ôNBG
¿ƒëaÉμj øjòdG ∂ÄdhCG øe ¢SÉ°SC’G ‘ ™ÑæJ á°ùμ©æe ¢UGƒN »gh ,QÉ£NC’G
Ö£dG ïjQÉJ ¿Éc GPEGh .º¡fƒ÷É©j øjòdG ≈∏Y ¢ùμ©æJ ¿CG åÑ∏J Ée ºK ,¢VôŸG
»àdG á«≤«≤◊G ádƒ£ÑdG πfi π– º¡JÉªgÉ°ùe ¿C’ ∂dòa ,AÉÑWC’G ¢``ü°üb ¬«μ–
.ºgÉ°Vôe É¡H ∞°üàj
264
øμj ⁄ ∂dP øμd - GƒJÉeh äÉ°SÉμàfG º¡àHÉ°UCG ób ∫ÉØWC’G πc ¿EG â∏b
o ó≤d
É«ª«cƒ∏dG á°SÉμàfG º¡d çó– ⁄ ,ádƒ¡› ÜÉÑ°SC’ ,áæØM ∑Éæ¡a .Ék eÉ“ Ék ë«ë°U
äÉ«Ø°ûà°ùŸG øe π«∏b OóYh ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG »Øa .»Ñ°ü©dG RÉ¡÷G ‘
”CG ,VAMP »LÓ©dG ΩÉ``¶ædG Öjôéàd á``«aÉμdG áYÉé°ûdG É¡jód â``fÉc »àdG
Ék eÉY âbô¨à°SG »àdG º¡à∏MQ º¡LÓY ” øjòdG ∫ÉØWC’G øe á``ÄŸG ‘ 5 ‹GƒM
k `èÉc
ó≤d .ΩGƒYC’ É‰EGh ,Qƒ¡°T hCG ™«HÉ°SCG IóŸ ¢``ù«d ¿ƒμ°S ádÉM ‘ Gƒ∏Xh ,Ó
õcGôe ‘ QÉ¶àf’G äGôéM ‘ á«Ñ°ü©dG º¡HÉàæJ Gƒ°ù∏Lh ,áæ°S ó©H áæ°S GhOÉY
âÑfh ,á≤«ªY º``¡JGƒ°UCG âëÑ°UCG óbh .OÓ``ÑdG AÉëfCG ‘ IöûàæŸG Ö``jôéàdG
óLƒJ ’ Iôe πc ‘h ,º¡æe iôNC’G ƒ∏J áæ«©dG òNCG ”h .iôNCG Iôe ºgô©°T
.¿ÉWöùdG ≈∏Y ∫óJ IôgÉX áeÓY ájCG
¤EG á«Hô¨dG øjÉe á``j’h ∫ÓN »JQÉ«°S äób
o ,∞``«°üdG ΩÉjCG óMCG ö``üY ‘h
¿Éc ,Ωƒ«¨dÉH IóÑ∏ŸG á«HÉÑ°†dG AÉª°ùdG ¢ùμY ≈∏Yh .hQƒHôJhh ‘ IÒ¨°U Ió∏H
äGÒëÑdG ≈∏Y π«“ á≤«à©dG ’ƒàÑdGh ôHƒæ°üdG äÉHÉZ âfÉc å«M ,Ék ©FGQ ó¡°ûŸG
‘h .AÉŸG øY OÉ©àHÓd ÜÎ`è ≥jôW ¤EG äóY ,áæjóŸG áaÉM ≈∏Yh .á``jQƒ∏ÑdG
ôHƒæ°üdG äÉ``HÉ¨H •Éfi ìGƒ``dC’G øe Ò¨°U â``«H ∑Éæg ¿Éc ,≥``jô£dG á``jÉ¡f
ájóJôe ¬HÉH íàØH ôª©dG øe Ú°ùªÿGh á°SOÉ°ùdG ‘ Ió«°S âeÉb óbh .á``≤«ª©dG
’ kGOóYh ,kGô¡°T öûY á©Ñ°S »æe ¥ô¨à°SG ób ôeC’G ¿Éch .¿ƒ∏dG ¥QRCG Ék ``°ü«ªb
.É¡«dEG ∫ƒ°Uƒ∏d ,™LGôŸGh äÓHÉ≤ŸGh á∏Ä°SC’Gh á«ØJÉ¡dG äÉŸÉμŸG øe ≈°üëjo
äóLh å«M ,âfÎfE’G á©dÉ£e AÉ``æKCG Ék £«N äóLh ,ΩÉjC’G óMCG ö``üY ‘h
á©£≤àe äÉbód kGô¶àæe ÖbÎdG øe ádÉM ‘ âæc óbh .ºbôdG Ö∏W ô``còJCG ÊCG
äóbh ,´ƒÑ°SC’G ∂dP ‘ É¡à∏HÉ≤Ÿ óYƒe ójóëàH âª≤a .ICGôeG Ö«Œ ¿CG πÑb
265
øjöû©H kGôμÑe âÄL »æfCG âcQOCG â``∏°Uh ÉeóæYh .øjÉe ¤EG Qƒ¡àH IQÉ``«°ùdG
.á≤«bO
,∫ƒNó∏d AGôLEÉc ,¬``dƒb âdhÉM hCG ¬à∏b É`è ôcòJ »ææμÁ ’ ¬fCG á``≤«≤◊Gh
áª°ùàÑe ÜÉÑdG ≈∏Y »eÉeCG âØbh
r ó≤a »g ÉeCG .πLƒdÉH äô``©°T Ék eƒªY »æμd
‘ Ö«°UCG »àdG á«°SÉ°SC’G á``YƒªéŸG øª°V ÚLÉædG óMCG âfÉc ó≤d ;á``«Ñ°ü©H
.VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædÉH É¡LÓY ”h ,É«ª«cƒ∏dÉH É¡àdƒØW
,áæØY áëFGQ É¡æe ìƒØJ á``μjQC’Gh AÉŸÉH kGQƒªë »∏Ø°ùdG ≥HÉ£dG ¿Éc ó``bh
OƒLh ™e á``Hƒéfi áª«N ‘ ;QÉ``é°TC’G ∫Ó``X ‘ êQÉÿG ‘ É``æ°ù∏L Gò``d
-ÓjEG É¡«ª°SCG ±ƒ°S- ICGôŸG âfÉch .êQÉÿG ‘ õ``Äj ¢SƒeÉfh ¿’õ¨dG ÜÉHP
.É¡«a ô¶fCG »c á``«aGôZƒJƒa kGQƒ°Uh á«Ñ£dG äÓé°ùdG ø`è áeƒc â©ªL ó``b
iôcòdG âfÉc ƒd Éªc ,Égó°ùL ‘ …öùJ áØLôH äô©°T ,‹ É¡ª«∏°ùJ óæYh
øe Ék eÉY Ú``©HQCGh á°ùªN Qhôe ó``©H ;Ωƒ«dG ∂dP ‘ ≈``àM Ék «FÉ≤∏J É``gOQÉ£J
.áæëŸG
ΩÉ¶ædG ΩGóîà°SG ó©H ;1964 ΩÉ``Y ‘ É«ª«cƒ∏dÉH ÓjEG ádÉM ¢ü«î°ûJ ” ó``≤a
.ô¡°TCG á«fÉªK ‹GƒëH ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ Iôe ∫hC’ VAMP »LÓ©dG
á∏Môe ‘ IÉàØd Ék LPƒ‰ âfÉc ,É¡°ü«î°ûJ πÑb É¡d É¡WÉ≤àdG ” »àdG Qƒ°üdG ‘h
É¡d É¡WÉ≤àdG ” »àdG IQƒ°üdG ‘ ÉeCG .ájƒ«◊Gh •É°ûædÉH á``ª©Øe á≤gGôŸG πÑb Ée
¤EG âdƒëàa ,(»FÉ«ª«μdG êÓ©∏d É¡«≤∏J ó``©H …CG) §≤a ô¡°TCG áà°ùH ∂dP ó``©H
,iƒ≤dG IôFÉN ,Ió``°ûH ¿RƒdG á°übÉf ,É«ª«fC’G ø`è ¿ƒ∏dG AÉ°†«H ,AÉ©∏°U IÉ``àa
.»°ûŸG ≈∏Y IQOÉb ÒZ ∑ôëàe »°Sôc ≈∏Y ¢ù∏Œ
AÉª∏Y ¿Éc) ø``£°SƒH ‘ VAMP »``LÓ©dG ΩÉ``¶ædÉH Ó``jEG êÓ``Y ” ó``bh
266
á°ûgóe äÉ``HÉéà°SG øY Gƒ©ª°S ó``b ø£°SƒH ‘ É``¡fƒ÷É©j ø``jòdG ¿É``WöùdG
ÒbÉ≤©dG ΩÉ¶æH Égƒ÷É©j ¿CG á``YÉé°ûH GhQÉàNÉa ,¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG ‘
IÒÑμdG äÉYô÷G âÑÑ°ùJ å«M ,ájGóÑdG ‘ ¿Éaƒ£c ôeC’G GóH ó≤dh .(™``HQC’G
¿ÉbôëH ô©°ûJ âfÉc É¡fCG áLQód OÉMh ΩRÓe »Ñ°üY ∞∏J ‘ Úà°ùjôμæ«a øe
É¡àHÉ°UEG ‘ ¿ƒ``°ù«fójôH QÉ``≤Y ÖÑ°ùJ ∂dòc .É``¡©HÉ°UCGh É``¡«bÉ°S ‘ º``FGO
äGP ,áHô£°†e IÉàa ™e πeÉ©àdG ≈∏Y äÉ°VôªŸG IQób Ωó©d kGô¶fh .¿É``jò¡dÉH
øªb ,Ó k «d ìƒæJh ñö``üJ »gh ≈Ø°ûà°ùŸG äGô‡ ∫Ó``N ∫ƒéàJ ,á``jƒb IOGQEG
Ék ÑdÉZ âfÉch .ô``jöùdG ºFGƒb ¤EG ∫É``ÑëH É``¡«YGQP §HQ ∫Ó``N øe É``gó««≤àH
É¡JÓ°†Y âØ©°V ≈``àM ,ÉgôjöS ‘ á``WƒHôe »gh â«‡ ™°Vh ‘ º``ãŒ É`è
¿Éc …òdG ÚaQƒŸG âæeOCG ,Iö``ûY á«fÉãdG ø°S ‘h .á«Ñ°ü©dG É¡àdÉM äAÉ``°Sh
IOGQE’G Iƒ≤H (Ωƒ``ª°ùdG øe É¡°ùØf â``°ü∏N) .É¡e’BG ∞``«Øîàd É¡d ∞``°Uƒj
Éeh .(ÜÉë°ùf’G äÉéæ°ûJ ∫ÓN Oƒª°üdG) ≥jôW øY É¡dƒb Ö°ùM ,á≤∏£ŸG
áÑ«gôdG ô¡°TC’G √òg ‘ É¡d É¡°†©d ™LôJ äÉeóμH áHÉ°üe ≈∏Ø°ùdG É¡àØ°T ∫GõJ
.ÚaQƒŸG øe á«dÉàdG áYô÷G áYÉ°S QÉ¶àfG AÉæKCG
»ZÉ£dG Qƒ©°ûdG ∂dP √ôcòàJ …òdG ¢ù«FôdG A»°ûdG πX ,⁄C’G Gòg πc ºZQh
ô©°TCG) :É¡aôXCG ‘ äÓé°ùdG Ö«JôJ ó«©J »gh ‹ âdÉb ó≤a .É¡æY AÉæ¨à°S’ÉH
ƒd Éªc ,»æY kGó«©H É¡¡LƒH í«°ûJ É¡fCG â¶M’h .(äQô–
q ób âæc ƒ``d Éªc
ó≤d .´ƒeódÉH IAƒ∏‡ É``¡«æ«Y âjCGQ »æμd ,á«dÉ«N áHÉHP Oô``£H á∏¨°ûæe â``fÉc
;≈Ø°ûà°ùŸG ôHÉæY ‘ É«ª«cƒ∏dÉH ÚHÉ°üŸG øjôNB’G ∫ÉØWC’G øe ójó©dG â``∏
r Hn Éb
:É¡dƒ≤H ∂dP ≈∏Y â≤∏Y ó``bh .IÉ«◊G ó«b ≈∏Y º¡æe óMCG ≥Ñj ⁄ ø``jòdG º``gh
GPÉŸ ±ôYCG ’ Éªc ,∫hC’G ΩÉ``≤ŸG ‘ ¢VôŸG Gòg â≤≤ëà°SG GPÉ``Ÿ ±ô``YCG ’)
267
á∏gƒdh .(!∂JÉ«M Ò¨Jh ,IÒ◊ÉH ∂Ñ«°üJ ,É«ª«cƒ∏dG É¡fEG .êÓ©dG â≤≤ëà°SG

ô¶àæJ »àdG ó``«à°ùdÉg IÉ``àah ,É°SƒJCGh ,É``jÉÑjÒ°ûJ AÉ``«eƒe ‹ÉH ≈``∏Y äô``£N
É¡dÉãeCG ≈°Vôe πHÉb ¬æμd ,kGóHCG ÓjEG π``HÉ≤j ⁄ ôHQÉa Êó«°S ¿EG .É¡jóK ∫É``°üÄà°SG
ƒgh - 1964 ΩÉY ‘h .VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG ΩGóîà°SG ó©H Ó k jƒW Gƒ``°TÉY
kGQƒ°U ,kGƒgõe ,ôHQÉa ö``†MCG - »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ÓjEG ¬«a äCGóH …ò``dG ΩÉ©dG
π«dóch ,¢Sô‚ƒμ∏d ìöûdGh äÉÑKE’G ø`è ´ƒæc ø£æ°TGh ¤EG √É°Vôe ¢†©Ñd
≥jô£dG íÑ°UCG ó≤d .¿ÉWöùdG è``dÉ©j ¿CG øμÁ »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¿CG ≈∏Y »``M
:á«aÉ°VEG á©aód áLÉëH ¿ÉWöùdG çƒëH âëÑ°UCGh ,¿B’G ¬``jód Ék Mƒ°Vh ÌcCG
ƒëf ¬Lƒe QÉ°ùeh ,ájÉYódG øe ójõŸGh ,å``ëÑdG øe ójõŸGh ,∫ÉŸG øe ó``jõŸG
Gòd .ájóÑ©àdG øjöûÑŸG á°SÉªM ¢Sô‚ƒμdG ΩÉeCG ¬JOÉ¡°T âÑ°ùàcG óbh .êÓ``©dG
äGƒe
m ÒZ) ôNBG π«dO …CG ¿EG :¬``dƒ≤H ¬JOÉ¡°Th √Qƒ°U ó©H ÚÑbGôŸG óMCG ≥``∏Y
∫É› øe Ék LQÉN õØ≤j ¿CG kGó©à°ùe ¿B’G ôHQÉa í``Ñ°UCG ∂dòHh .(…QhöV ÒZh
:∫ƒ≤j Öàc ∂dP øYh .kGQÉ°ûàfG ÌcC’G »≤«≤◊G ¿ÉWöùdG ´GƒfCG ¤EG É«ª«cƒ∏dG
≈∏Y á«°ü©à°ùŸG ΩGQhC’G ‘ ôKDƒJ ób »àdG á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG ôjƒ£J ∫hÉëf ÉæfEG)
,AÉ©eC’Gh ,≈∏μdGh ,á``FôdGh ,ºMôdGh ,¢†«ÑŸGh ,…óãdG Ö«°üJ »``àdG êÓ©dG
ΩGQhC’G hCG ,Oƒ``°SC’G ¿É``WöùdG π``ãe ,ó∏÷G Ö``«°üJ »``àdG á``ã«ÑÿG ΩGQhC’Gh
∂∏J øe óMGh Ö∏r °Un ¿ÉWöS êÓY ¿CG ∑Qój ôHQÉa ¿Éc ™Ñ£dÉHh .(á``«æ«fÓ«ŸG
¿CG øμÁh ,ΩGQhC’G º∏Y ‘ Iójôa IQƒ``K çóë
p jo ±ƒ°S Ú¨dÉÑdG iód ´Gƒ``fC’G
.É¡«a QÉ°üàf’G øμÁ ÜôM É¡fCG ≈∏Y π«dO iƒbCG ôaƒj
268
íjöûàdG AÉÑWCG ΩQh
‘ kÉ``°ü°üîàe ¿ƒμàd áë``°VGƒdG áÁó≤dG áYÉé``°ûdG ∑ÓàeG »``°†à≤j ô`èC’G ¿Éc)
¿CÉH OÉ≤àY’G áYÉé``°T ™Ñ£dÉHh ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉæ«à``°ùdG ‘ »FÉ«ª«μdG êÓ©dG
.(ÒbÉ≤©∏d ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ™°†î«°S ¿ÉWöùdG
7¦
µ¤ 5³
35: v+' !9
5³Y ¶/Y)3 ,+%
·PQB>QL X>·PLRI
π£H ∞°ûàcG ,2004 ΩÉ``©d ôjGÈa ô``¡°T äÉMÉÑ°U ø`è OQÉH ìÉ``Ñ°U ‘
ôª©dG øe øjöû©dGh á©HGôdG ‘ ,Ben Orman ¿É`èQhCG øH ≈Yójo ,»``°VÉjQ
k àμJ
,∞ë°üdG CGô≤j ,¬à≤°T ‘ ¢ù∏éj ¿Éc ó≤a .¬≤æY ‘ Ék ©ªéàe Ék «é«°ùf Ó
ΩQh ≈∏Y ¬``©HÉ°UCG ≥dõæàd ,¬``¡Lh QGƒéH …ƒ``ØY πμ°ûH √ó«H ô`è É`èóæY
Ék ≤«ªY Ék °ùØf òNCG GPEG √Qhó≤Ã ¿Éch .IÒ¨°U áØØ› ÖæY áÑM ºéëH Ò¨°U
êÉàæà°SGh ,É``¡æY ô¶ædG ±öUh ,√Qó°U ∞``jƒŒ ‘ iôNCG Iôe É``¡YÓàHG
áé°ùfC’Éc ;¿ƒ``«°VÉjôdG ∫É£HC’G É``¡«∏Y OÉà©j »àdG äÉ``©ªéàdG óMCG É``¡fCG
ô¡¶J »àdG äÉeóμdGh ,äGAƒ``àædGh ,QƒãÑdGh ,áeQƒàŸG ÖcôdGh ,á``Ñ∏°üàŸG
»àdG áØ«ë°üdG ¤EG ¿É`èQhCG OÉY π©ØdÉHh .ô``còjo ÖÑ°S ¿hO øe ≈``°TÓàJh
¬≤æY ‘ OƒLƒŸG πàμàdG ∂dP ¿CG kGócCÉàe ,¬ægP øe ≥∏≤dG ≈°TÓJh ,É``gCGô≤j
.¬à«gÉe øY ô¶ædG ¢†¨H ,Ö°SÉæŸG âbƒdG ‘ ∂°T ÓH ≈°TÓà«°S
ó©H ´öSCG πμ``°ûH ºK ,ájGóÑdG ‘ á«éjQóJ IQƒ``°üH âeÉæJ á∏àμdG ø``μd
óMGh ô¡°T ∫ÓN ¥ƒbôH á``ÑM ¤EG Öæ©dG áÑM øe É¡ªéM ∫ƒ–h ,∂``dP
kGô¶fh .IƒbÎ∏d »ë£°ùdG ¢†ØîæŸG ‘ É¡H ¢SÉ°ùME’G ¬æμÁ ¿Éch .Ék ``Ñjô≤J
269
äGôjÈJ ióHCG óbh ≈Ø°ûà°ùª∏d á``©°SGƒdG IOÉ«©dG ¤EG ¿ÉeQhCG ÖgP ,¬``≤∏≤d
(≥æ©dG ‘ á∏àc) :É¡JÉ¶MÓe ‘ ∫ÉÑ≤à°S’G á°Vô‡ âfhóa .√Gƒμ°T ∫ƒ``M
.á∏ª÷G ájÉ¡f ‘ ΩÉ¡Øà°SG áeÓY âaÉ°VCG ºK–
‘ ¬∏ãe ,™∏p ào HG ∑Éægh .ΩGQhC’G ÖW ⁄ÉY ‘ ¿ÉeQhCG πNO á∏ª÷G √ò``¡Hh
,IójóY ΩÉjC’h .¿ÉWöù∏d Öjô¨dG ⁄É©dG Iƒéa ‘ ,á«eQƒdG ¬à∏àc πãe ∂``dP
áØ«¶f ádòH ‘ áÑ«ÑW êôîJh ,¬``Ø∏N ≥∏öJh íàØoJ ≈Ø°ûà°ùŸG ÜGƒHCG â``∏X
¬d iôŒh ,¬≤æY ≈``∏Y πØ°SCGh ≈∏YC’ É``gój Qôªàd ôFÉà°ùdG Ú``H øe AÉ``bQR
∂dP ™Ñààd ,™jöSh Ö``bÉ©àe πμ°ûH á«æ«°S á©°TCGh Ωó``dG ¢üëØd äGQÉÑàNG
âØ°ûc óbh .äÉ°UƒëØdG øe ójõeh ôJƒ«ÑªμdÉH á``«©£≤e á©°TCG äGAGôLEG
’EG â°ù«d ≥æ©dG ‘ IOƒLƒŸG á∏àμdG ¿CG ô``Jƒ«ÑªμdÉH á«©£≤ŸG á©°TC’G Qƒ°U
á∏àμdG √òg âëàa .πàμdG øe ∞dDƒe ÒãμH ≥ªYCG …ó``«∏L πÑL áªb Oô›
,√Qó°U ≈``àM ¬≤æY øe áØà∏ŸG π``àμdG øe á``∏°ù∏°S ∑Éæg â``fÉc ,á``jƒ∏©dG
.sternum ¢ün
q ≤dG º``¶Y ∞∏N ó«dG á°†Ñb º``éëH ΩQh πμ°T ‘ á``©ªéàe
º∏©j Éªc ,anterior chest »`èÉeC’G Qó°üdG ‘ IOƒLƒŸG IÒÑμdG π``àμdGh
áÑ«gQ Ió``«°üb ¬Ñ°ûj É``Ã ,»YÉHQ ¿ÉWöS IQƒ``°U ‘ ¿ƒμJ ,Ö``£dG á``Ñ∏W
n ,thyroid á``«bQódG ¿ÉWöS :¿É``WöùdG ∫ƒM áfÉ°†◊G ∫É``ØWC’
»q Jp ƒoJ Ωl Qn hh
.™«¶a lymphoma …hÉØª«d ΩQhh ,teratoma »q îp °ùr en Ωl Qn hh n ,thymoma
,πàμ∏d ∞ãμŸG Qƒ``¡¶dGh √ôªY Aƒ``°V ‘ ,¿ÉeQhCG á``∏μ°ûe âfÉc ó``bh
Oó¨dG ¿ÉWöS øe ÊÉ©j ¬fCG …CG ;ócDƒe ¬Ñ°T πμ°ûH …hÉØª«d ΩQh øY IQÉ``ÑY
.ájhÉØª«∏dG
ttt
270
.≈Ø°ûà°ùŸG ¤EG ∂``∏J ¬JQÉjR øe øjô¡°T ó©H ¿ÉeQhCG ø``H äógÉ°T ó``≤dh
,Iƒbh º¡æH CGô≤j ¿Éc) Ék HÉàc CGô≤j ƒgh QÉ¶àf’G áaôZ ‘ ¢ù∏éj ¿Éc å``«M
,´ƒÑ°SCG πc á``jGhQ øe ÖdÉ¨dG ‘ Æô``Øj ¿Éch ,»``°ùaÉæJ πμ``°ûH Ék ``Ñjô≤J
¬JQÉjR òæe á``«fÉªãdG ™«HÉ°SC’G ∫Ó``Nh .(¥ÉÑ°S ‘ Ék ``Wôîæe ¿Éc ƒd É``ªc
QGRh ,PET Ê q hÎ``jRƒÑdG pQGó°Ur pE’ÉpH »``©p £rn ≤nŸG ôjƒ°ür às ∏d ™``°†N ,ÇQGƒ£∏d
.≥æ©dÉH á``«eQƒdG á∏àμdG ø`è á«M áæ«Y QÉÑàN’ ™``°†Nh ,ÚMGô÷G ó``MCG
ΩQh øY IQÉ``ÑY πàμdG âfÉch ,¿ƒ``æ¶dG ™e ¢ü«î°ûàdG ≥`àGƒJ ∞``°SCÓdh
â©HÉàJh .ÚμLOƒg ¢``Vôe ≈YóoJ Ék «Ñ°ùf IQOÉf á∏jóH IQƒ``°U- …hÉØª«d
¿ÉeQhCG ¿ÉWöS ¿CG »©£≤ŸG ô``jƒ°üàdG äGAGôLEG ∞°ûμàd Iójó÷G QÉ``ÑNC’G
øμj ⁄ ¬fCGh ,…ƒ∏©dG ´òr p÷G øe óMGh ÖfÉL ≈∏Y πeÉμdÉH kGQƒ``°ü≤e ¿Éc
hCG ,≈ª◊G hCG ,¿RƒdG ¢``ü≤f »gh– á«ëÑ°ûdG B ¢VGôYCG øe …CG ø`è ÊÉ©j
‘h .Ék fÉ«MCG Ú``μLOƒg ¢Vôe ÖMÉ°üJ »àdG –Ó k ``«d ¥ô©àdG hCG ,Ió``YôdG
¢VGôYC’G ÜÉ«Z ¿É``«Ñd B hCG A áaÉ°VEG ™e IV ¤EG I ø`è CGóÑj êQóàe ΩÉ``¶f
øe Ék «Ñ°ùf IôμÑe á∏Môe »gh – IIA á``∏MôŸG ‘ ™bh ,ÉgOƒLh hCG á``«ØÿGq
™«ªL ÚH øe øμd .áÄ«°S QÉÑNCG áHÉãÃ ∂``dP ¿Éc óbh .¢VôŸG Ωó≤J å``«M
¿Éc ,ìÉÑ°üdG ∂dP QÉ¶àf’G áaôZ øe ¿ƒLôîjh ¿ƒ``∏Nój øjòdG ≈°VôŸG
ΩGóîà°SÉÑa .∫ó``é∏d Òãe ƒëf
m ≈∏Y Ió«ª◊G äGDƒ``ÑæàdG ÌcCG πãÁ ¿É`èQhCG
¿CG -% 85 áÑ°ùæH– íLôŸG øe ¿Éc ,»``FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe ∞ãμe QÉ``°ùe
.AÉØ°ûdG ≈∏Y π°üëj
¤EG êÓ©dG óàÁ ób πH ,ô¡°TCG IóY) »æ©J (∞ãμe) IQÉÑY ¿CG ¬JÈNCG ó``bh
Qhõj ¿CG ¬«∏Y ºàëà«°Sh ,äGQhO ≈∏Y Ò``bÉ≤©dG √DhÉ£YEG ºà«°Sh .ô¡°TCG á``à°S
271
Éªæ«H ,™«HÉ°SCG áKÓK πch .(ΩódG äÉjôc OóY á©LGôŸ ∂dP ∫ÓN ≈Ø°ûà°ùŸG
Gòμgh – iôNCG Iô`è πeÉμdÉH IQhódG GC ó``Ñà°S ,äGôjó≤àdG ´ÉLÎ°SG º``àj
≈≤∏à«d iôNC’G ƒ∏J Iôe Oƒ©j ,…óHC’G ÜGò``©dG õeQ ,(∞jõ«°S) πãe hó``Ñj
.»FÉ«ª«μdG êÓ©dG
ÜÉ°ü«°S
o ¬fCG ó``cDƒŸG ¬Ñ°T øeh .¤hC’G IQhó``dG ‘ √ô©°T ó≤Ø«°S ∂``dòc
∫ÓN IÉ«ë∏d IOó``¡ŸG ihó©dG ø`è ´GƒfCG ¬H §«ëj ó``bh .ºFGódG º``≤©dÉH
.Ék Ñjô≤J ô``Ø°üdG ¤EG AÉ°†«ÑdG Ωó``dG äGôc Oó``Y É¡«a §Ñ¡«°S »``àdG äGÎ``ØdG
¿ÉWöùH ¬àHÉ°UEG ‘ ÖÑ°ùàj ób »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¿CG ∂dP øe Ék eDƒ°T ÌcC’Gh
¿CG ’EG ¬æe øμj ⁄ ,áÑYôŸG ≥FÉ≤◊G √òg πc á¡LGƒe ‘h .πÑ≤à°ùŸG ‘ m¿É``K
ÉgÒKCÉJ â¨∏H ≈àM ¬°SCGQ ‘ ó©°üJ »gh Iô``μØdG äógÉ°T ºK ,¬°SCGôH CÉ`èhCG
:IôμØdG π«°Uƒàd »≤jôW ¢``ùª∏JCG Éªæ«H Qòà©ŸG áé¡∏H â∏b ,Éæg .π`èÉμdG
¤EG π°üæ°S Éææμd .¿ƒKGQÉÃ ¬Ñ°TCG ¿ƒμ«°S .á∏jƒW áaÉ°ùe ≈∏Y ôeC’G ó``àª«°S)
.(ájÉ¡ædG
.ôeC’G ÖYƒà°SG ób ¬fCG ƒd Éªc ,¿ƒμ°S ‘ iôNCG Iôe ¬°SCGôH CÉehCÉa
ttt
»FÉ≤d ≈``∏Y πjƒW âbh ≈``°†e ób øμj ⁄h ,AÉ``©HQC’G Ωƒ``j ìÉ``Ñ°U ‘
-ÉfGO ¿ÉWöS ó¡©e ‘ …É°Vôe ó≤Øàd ø£°SƒH ‘ ádƒéH âªb ,¿É`èQhCÉH
‘ ¬àª¶Y Qó≤Ña .(ô``HQÉa ó¡©e) º°SÉH ó¡©ŸG ƒYóf Éæ∏c É``æc óbh .ô``HQÉa
…òdG ó¡©ŸG íÑ°UCGh .Ék ``°†jCG ¬JÉah ó©H Ék ª«¶Y ôHQÉa Êó``«°S íÑ°UCG ,IÉ``«◊G
,Ék ≤HÉW 60 øe áfƒμe ,¿B’G áª«¶Y á«fÉ°SôN á``jÉæH Ék æª«J ôHQÉa º°SÉH »``ªu °So
êÓYh á«dó«°Uh IOÉ«Yh ÈàîŸ á∏eÉ°T IóMh º°†J ,AÉÑWC’Gh AÉª∏©dÉH áÄ∏à‡
272
,äGô“DƒŸG ±ôZ øe äGöûYh ,Ék ØXƒe 2.934 º°†J É¡fEÉa ∂dòc .»FÉ«ª«c
.äÉÑàμe IóYh ,óYÉ°üe á©HQCGh ,π«°ùZ IóMhh ,äGÈàîŸG øe áYƒª›h
ÊÉÑŸG ™ª› ÖÑ°ùH »``∏Ø°ùdG QhódG ‘ »∏°UC’G È``àîŸG ™bƒe ºé–
s ó``≤dh
ó¡©e ™∏àHG ,≈£°SƒdG ¿hô≤dG øe ™°SÉ°T ºî°V óÑ©e πãeh .¬dƒM º``î°†dG
.¬∏NGóH OƒLƒŸG ΩÉ≤ŸG ôHQÉa
– ¬°ùØf πLô∏d á«àjR áMƒd ∑Éæg âfÉc ,ójó÷G ≈æÑŸG ¤EG πNóJ É``ªæ«Hh
‘ ô¶ædG ∂«dEG ™Lôjo ƒgh – á°ùHÉ©dG ∞°üf ,áª°SÉÑdG ∞°üf Iõ«ªŸG ¬Jô¶æH
.¿ÉcQC’G ‘ áYRƒe ,hó``Ñj Ée ≈∏Y ,¬æe AGõLCG ∑Éæg â``fÉc Éªc .á``gOôdG
á«fƒJôμdG (Qƒ``°üdG) ó¡°ûj ∫Gõj Ée AÓ`èõdG áaôZ ¤EG …ODƒŸG ô``ªŸG ¿Éμ`à
,âjGh ƒæ°S :Jimmy Fund »``ª«L ¥hó``æ°U ¤EG Iôe äGP ÉgGógCG »``àdG
Éæc »àdG º¶©dG ´É``îf ôHEG ¿EG πH .ƒ``ÑeOn h ,â«μjôc »``ª«Lh ,ƒ``«cƒæ«Hh
ôHQÉa π©dh ;ôNBG öüY øe á``«JBG É¡fCG ƒd Éªc äóH á«◊G äÉæ«©dG É¡H ò``NCÉf
ÈY ∫ƒéàdÉHh .Ék eÉY Ú°ùªN π``Ñb ¬jód ÚHQóàŸG óMCG hCG Égòë°T øe ƒ``g
âæc ƒd Éªc ô©°ûJ Ée Ék ``ÑdÉZ ∂fEÉa ,∑Éæg IOƒLƒŸG äGOÉ«©dGh äGÈ``àîŸG
óMCG ‘ ∂dP ‹ ≥``≤– ó≤dh .á``¶◊ …CG ‘ ¿ÉWöùdG ï``jQÉJ ≈∏Y Ì``©à°S
Qƒ¡àH âeó£°UG ,ó``©°üŸG ¤EG ∫ƒ°Uƒ∏d »YÉaófG AÉ``æKCG »Øa :äÉ``MÉÑ°üdG
ájGóÑdG ‘ Rƒé©dG ∂dP âÑ°ùM ó``bh .∑ôëàe »°Sôc ≈∏Y RƒéY π``LôH
kGóYÉ≤àe kGPÉà°SCG íÑ°UCG …òdG Tom Frei …Gôa ΩƒJ ¿Éc ¬æμd ,≈°VôŸG ó``MCG
.öûY ¢SOÉ°ùdG ≥HÉ£dG ‘ ¬Ñàμe ƒëf ¬≤jôW ≥°ûj ¿Éc …òdGh ,¿B’G
ttt
øe ÚKÓãdGh á©HÉ°ùdG ‘ ICGôeG ¿Éc QƒcòŸG AÉ©HQC’G ìÉÑ°U ‘ »°†jôe ¿EG
273
»H »æJôcP óbh .Beatrice Sorenson ¿ƒ``°ùæjQƒ°S ¢ùjôJÉ«H ≈YóoJ ôª©dG

á≤«bódG äÉfGƒ«◊G hCG äGöû◊G ∂∏J øe IóMGƒH ,É¡jOÉæf ¿CG Ö–o Éªc ,Bea
πª– ¿CG É¡æμÁ »àdGh ,á«°SQóŸG »©«Ñ£dG ï``jQÉàdG Öàc ‘ É¡æY CGô≤J »``àdG
.É¡dƒW ±É©°VCG á°ùªN …hÉ°ùj ÉÃ ≈∏YC’ õØ≤J hCG ,É¡fRh ±É©°VCG Iö``ûY
k WQ 85 ‹Gƒ``M É¡fRh ≠∏H - »©«ÑW Ò``Z ƒëf ≈∏Y á∏«Ä°V â``fÉc ó``≤a
,Ó
íeÓe ¬Ñ°ûJ íeÓe äGP âfÉch ,Ωó≤dG ∞°üfh ΩGó``bCG á©HQCG É¡dƒW ≠∏Hh
øμd .AÉà°ûdG ‘ äÉæ«°üo¨dG πãe É©e á«dóàe äóH á≤«bO ΩÉ¶Y É¡dh ,Qƒ«£dG
áØN âfÉch ,ájÉ¨∏d ájƒb á«°üî°ûH ™àªàJ â``fÉc ,ô¨°üŸG πμ°ûdG Gòg ™e
âeóNh …ôëÑdG ∫ƒ£°SCÓd âª°†fG ó≤dh .É``¡àªg ƒ∏©H ¿RGƒàJ É¡ª°ùL
,¢üëØdG ∫hó``L ≈∏Y É¡àdÉM ¢``Vô©à°SCG â``æc Éªæ«Hh .ÚeÉY Ió``Ÿ ¬``«a
.Ék «fÉMhQ »æ©dÉ£J âfÉc ƒd Éªc ,™°VGƒàdGh êô◊ÉH äô©°T
É¡eQh ±É°ûàcG ” óbh .¢SÉjôμæÑdG ¿ÉWöS øe ÊÉ©J ¿ƒ°ùfQGƒ°S âfÉc
øe áHƒæH äô©°T ÉeóæY ,2003 ∞«°U ôNGhCG ‘ Ék Ñjô≤J áaOÉ°üŸG ≥jôW øY
IQƒ°U ôJƒ«ÑªμdÉH »©£≤ŸG ôjƒ°üàdG á``©°TCG â£≤àdGh ,∫É¡°SE’Gh ø£ÑdG ⁄CG
¢VGô©à°SÉHh) .¢SÉjôμæÑdG πjP øe ¤óàJ º°S 4 ºéëH IÒ¨°U áÑ∏°U Ió``≤©d
´Éé°T ìGôL ∫hÉM ó≤dh .(á``∏°U …P ÒZ ∫É¡°SE’G ¿Éc ÉÃQ ,çóM É`è
≈∏Y …ƒàëj ∫Gõj Ée ¿Éc ∫É°üÄà°S’G §«fi øμd ,Ió≤©dG √òg π``°UCÉà°ùj ¿CG
∂dP Èào YG ,Ö«Äc CGóÑÃ AóÑ∏d ,Ö£dG º∏Y ‘ ≈àMh .á«eQƒdG ÉjÓÿG ¢†©H
.áHBÉμ∏d ’k Éãe π°UCÉà°ùŸG ÒZ »°SÉjôμæÑdG ¿ÉWöùdG
‘ ‹ äôcP óbh .Ö≤Y ≈``∏Y Ék °SCGQ ¿ƒ°ùfQƒ°S IÉ«M âÑ∏≤fG ™``Ñ£dÉHh
∫Óîa .âdhÉM É¡fCG á≤«≤◊Gh .(ájÉ¡ædG ≈àM √ô¡≤J ¿CG äOGQCG) É¡fCG ájGóÑdG
274
ÉjÓÿG πà≤d ´É©°TEÓd É¡H ¢UÉÿG ¢SÉjôμæÑdG ¢†jô©àH Éæªb ,∞jôÿG π``FGhCG
hQƒ∏a 5- QÉ≤©dG ΩGó``îà°SÉH ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dÉH ∂dP Éæ©ÑJCG º``K ,á«eQƒdG
Éædƒ– ,AÉà°ûdG ‘h .äÉ``LÓ©dG √ò``g πc ºZQ É‰ ΩQƒdG ø``μd .π``«°SGQƒj
QGõª«L hCG gemcitabine Ú``HÉà«°ùª«L ≈``Yójo ó``jóL QÉ``≤Y ΩGó``îà°S’
ƒëf ≈∏Y â∏°SQCGh – ójó÷G QÉ≤©dG á«eQƒdG ÉjÓÿG äô¡b óbh .Gemzar
k «°S ôNÉ°S
øμÁ ™°VƒdG ¿CG Ék fÉ«MCG ôeC’G GóHh .ÉgóÑc ¤EG áŸDƒŸG πFÉ≤ædG øe Ó
‘ ¿ƒ°ùfQƒ°S âfÉc ó``bh .ÒbÉ≤Y ájCG É¡FÉ£YEG ¿hO ø`è π°†aCG ¿ƒ``μj ¿CG
âfÉch .A»°T …CG É``gDhÉ£YEG øμÁ ¿Éc GPEG Ée iÎ``d ìÉÑ°üdG ∂dP IOÉ``«©dG
.áaÉL •ƒ£îH ≥«bôdG Égó∏L õ«“h ,¢†«HCG Ék °ü«ªbh ¢``†«HCG ’k GhöS …óJôJ
Éfó°TÉf óbh .É¡∏q M øμÁ ’ IôØ°T áHÉãÃ ¿Éc É¡¡Lh øμd !»μÑJ âfÉc ÉÃQ
.(¬«∏Y hóÑJ É‡ iƒbCG É¡fEG .A»°T …CG ,A»°T …CG Üôéà°S) :Ó k FÉb É¡LhR
”h ’EG Ék Ä«°T ∑Î``f ⁄ ÉæfEÉa ,¬eóY ø`è ájƒb É¡fƒc øY ô¶ædG ¢``†¨H ø``μd
á∏Ä°SC’G á``¡LGƒe ≈∏Y QOÉb ÒZ ,¢``VQC’G ¤EG …ô¶f â``dƒM Gòd .¬``ÑjôŒ
,ájÉ¡ædG ‘h .¬«°Sôc ‘ π≤∏≤àe πμ°ûH èdÉ©ŸG Ö«Ñ£dG ∑ô–h .á``ë°VGƒdG
É¡«Øàc õ¡J âMGQ ºK .(áØ°SBG ÉfCG) :á∏FÉb èYõŸG âª°üdG ¢ùjôJÉ«H äö``ùc
.(ájÉ¡ædG ¤EG Éæ∏°Uh ób ÉæfCG ±ôYCG) :âdÉbh ÒÑ©àdG øe ∫ÉN ¬LƒH äô¶fh
â°ù«d É¡fCG øXCG âdR Éeh .πéÿG øe ,¬dƒ≤f Ée Éæjód øμj ⁄ ¬fCG ™bGƒdGh
.»LÓ©dG ¬eÉ¶f á«dÉ©a Ωó©d Ék Ñ«ÑW ¢†jôŸG É¡«a …õ©j »àdG ¤hC’G IôŸG
ttt
¿Óμ°ûj ,ÚØ∏àfl ÚMÉÑ°U ‘ ,Úà«eQh Úà∏àc IógÉ°ûe â``“ ,Gòμgh
πμ°ûH ¬LÓY øμÁ ∫hC’G :¿ÉWöù∏d ™``°SGh ¥É£f ≈∏Y ÚØ∏àfl øjó«°ùŒ
275
GóHh .äƒŸG ƒëf Ék `èƒàfi Ék «fhõ∏M Ék ≤jôW ∂H ≥°ûj ÊÉ``ãdGh ,Ék Ñjô≤J ó``cDƒe
2500 ó©H ¿ÉWöù∏d ¬Ø«æ°üJ ‘ kGQƒ``£J ÌcCG ¢ù«d åjó◊G ΩGQhC’G º``∏Y ¿CG
.karkinos ¢Sƒæ«côc »°SÉ°SC’G í∏£°üŸG âëæH •Gô≤HCG ΩÉ«b øe Ék Ñjô≤J ΩÉY
™Ñ£dÉH ÉfÉc ¿ƒ°ùfQƒ°ùd ¢``SÉjôμæÑdG ¿ÉWöSh ¿ÉeQhC’ …hÉØª«∏dG ΩQƒ``dÉa
øμj ⁄h .É``jÓî∏d å«ÑN ôKÉμJ …CG ,(¿É``WöùdG) ø`è ÚYƒf øY IQÉ``ÑY
IQÉ°TE’G ¿CG ∂°T ’h .á«°üî°ûdGh QÉ°ùŸG å«M øe kGÒãc Ú∏°üØæe ¿É°VôŸG
πãe ,á«îjQÉàdG ábQÉØŸG øe Ée Ék Yƒf äóH ,¿ÉWöS …CG ;¬°ùØf º°S’ÉH Éª¡«dEG
apoplexy á«ZÉeódG áàμ°ùdG í∏£°üe ΩGó``îà°SG ‘ ≈£°SƒdG ¿hô≤dG IOÉY
πãeh .èæ°ûà∏d ’k ƒ°Uh ±õ``ædÉH kGQhôe áàμ°ùdG øe kGAóH ,Ée A»°T ∞``°Uƒd
.êPÉ°S πμ°ûH á«eQƒdG πàμdG Éæ©ªL q ób Ék °†jCG ÉæfCG ƒd Éªc GóH ,•Gô≤HCG
ï°SGôdG ócDƒŸG ¿ÉÁE’G Gòg– ™«ªéàdG Gòg ¿EÉa ,¿hO øe hCG áLGò°ùH øμd
QÉ°üfCG áªg òë°T …òdG ƒg –√Oó©J øe ÌcCG ¿ÉWöù∏d »°SÉ°SC’G Oô``ØàdG
t ‘
á∏MQ ‘ ΩGQhC’G ÖW ¿Éc ó≤d .øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉæ«à°ùdG ‘ ô``μ°S’
ÉŸ Ék ≤ÑW ,(»ŸÉY êÓY) ø``Y åëH á∏MQ ..áμ°SÉªàŸG ≥FÉ≤◊G øY å``ëH
GhQƒ°üJ ób ΩGQhC’G ‘ ¿ƒ°ü°üîàŸG ¿Éc GPEGh .1962 ΩÉY ‘ ô``HQÉa √ôcP
ób º¡fCG ¤EG √Oôe Gò¡a ,¿ÉWöùdG ´GƒfCG πμd Ék cÎ°ûe Ék LÓY äÉ``æ«à°ùdG ‘
êÓY ¿CG óFÉ°ùdG OÉ≤àY’G QÉ°Sh .¿ÉWöùdG ≈``Yójo Ék cÎ°ûe Ék °Vôe GhQƒ°üJ
º∏gh ,ôNBG πμ``°T êÓY ¤EG Ék ªàM …ODƒ``«°S ¿ÉWöùdG ∫Éμ``°TCG øe πμ``°T
á«æÑdG √òg ≈``∏Y AÉ°†≤dG ºàj ≈àM ,»``∏°ù∏°ùàdG πYÉØàdG ¬``Ñ°ûj Éª«a ,Gô``ég
.ƒæ«ehódG øe áYƒª› πãe πeÉμdÉH áã«ÑÿG
≈∏Y AÉ°†≤dG á``«fÉμeEG ‘ πãªàj …òdG ƒ``gh ¢VGÎa’G Gòg ¿CG ∂``°T ’h
276
¿ÉWöù∏d Ú°†gÉæŸGh AÉª∏©dGh AÉÑWC’G Ó
C e ób– IóMGh ábô£Ã óMGh ¢Vôe
CGóÑe áHÉãÃ ôeC’G ¿Éc ó``≤a ,ôμ°S’ QÉ°üfC’ áÑ°ùædÉH É`èCG .ábÉ£dGh á``jƒ«◊ÉH
.Égƒëf ™«ª÷G Üò``‚G Ió«Mh IócDƒe IQÉ``æeh ,OÉ≤àYG ádCÉ°ùeh ,º``¶æe u
‘ ôμ°S’ QÉ°üfCG ¬«dEG ≈©°S …òdG ¿ÉWöù∏d »°SÉ«°ùdG ∂°SÉªàdG ¿CG ™``bGƒdGh
Ö«ÑW ±GöTEG â–h ,äÓjƒªà∏d óMGh Qó°üeh ,óMGh ó¡©e) ø``£æ°TGh
‘ πãªàJ ¿ÉWöù∏d »Ñ£dG ∂°SÉªà∏d ≥ªYCG Iôμa ≈∏Y õμJQG (óMGh ⁄ÉY hCG
√òg »æÑJ ¿hO øeh .IóMGh ájõcôe ájGhQh ,óMGh ¿É``«ch ,óMGh ¢Vôe
ÜôM ø°T GQƒ°üà«d ôHQÉa Êó«°S ’h ôμ°S’ …QÉe øμJ ⁄ ,áª¡ŸG á``jGhôdG
.áaó¡à°ùe á«eÉ¶f
ttt
ôNCÉàe âbh ‘ IOÉ«©dG ƒëf ¿ÉeQhCG øH ™aO ‘ ÖÑ°ùJ …òdG ¢``VôŸG ¿EG
¬«∏Y ±ô©J ób ,ÚμLOƒ¡d …hÉØª«∏dG ΩQƒdG ¢Vôe ƒgh ,AÉ°ùŸG ∂dP ø`è
Thomas Hodgkin ÚμLOƒg ¢SÉeƒJ ¬``Ø°ûàcG ÉeóæY kGóL kGôNCÉàe ⁄É``©dG
,™«aQ ,…õ«∏‚EG ,íjöûJ Ö«ÑW ÚμLOƒg ¢SÉeƒJh .öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ‘
¬fCÉc– ¢ûgóe ƒ``ëf ≈∏Y ¢Sƒ≤e ∞``fCGh ±hQÉ÷G ¬``Ñ°ûJ á«◊ ¬d ,Ò``°üb
1798 ΩÉY ‘ ódho óbh .Úd OQGhOEG ô``YÉ°û∏d Ió«°üb øe âLôN á``«°üî°T
.¿óæd øe Üô≤dÉH IÒ¨°U ájôb »``gh ;π«ØfƒàæH ‘ Quaker ôcGƒc Iö``SC’
¬JÉeÉªàgG â``∏≤æJh ,Ék é°†f ÌcCG Ék ``HÉ°T hó¨«d áYöùH É``‰ ,è°VÉf π``Ø£ch
Ék «Lƒdƒ«L πªY óbh .AÉ«ª«μdG ¤EG äÉ``«°VÉjôdG ¤EG É«Lƒdƒ«÷G øe á``jôëH
π°üMh êÈfOEG á``©eÉL øe kGÒNCG êôîJ ºK ,Ék ``«f’ó«°U ºK ,IÒ°üb IÎ``Ød
.Ö£dG ‘ áLQO ≈∏Y
277
,»°Vôn nŸG íjöûàdG ⁄É``Y ¤EG ÚμLOƒg ΩÉªàgG ∫ƒ– ‘ π``°†ØdG ™Lôjh
ΩÉY ‘ ™bh çOÉ``◊ ,¬ª°SG πªë«°S …òdG ¢``VôŸG ±É°ûàcG ƒëf ¬``©aOh
≈Ø°ûà°ùe ‘ IóMGƒdG áæ¡ŸG AÉ°†YCG ÚH ´GöU çóM ,ΩÉ©dG Gòg »Øa .1825
¤EG iOCG ¿ó``æd ‘ Guy …ÉL ≈``Ø°ûà°ùeh St. Thomas ¢``SÉeƒJ â``fÉ°S
ó°V …ÉL ≈Ø°ûà°ùe :Úª°UÉîàe Ú≤jôa ¤EG π``éÑŸG ¿É«μdG ∂dP ΩÉ°ù≤fG
ójó©dG πãe ,∫É°üØf’G Gòg ™ÑJh .¢SÉeƒJ âfÉ°S ≈Ø°ûà°ùe ójó÷G º``°üÿG
øμJ ⁄h .(á«μ∏ŸG) º``«°ù≤J ∫ƒM º«¶Y ∫ó``L ,á«LhõdG äÉæMÉ°ûŸG ø`è
á°ù«ØædG á«ëjöûàdG áYƒªéŸG ‘ πãªàJ á©«¶a ácôJ ’EG Éæg IOƒ°ü≤ŸG á«μ∏ŸG
äÉjhÉM ‘ IOƒLƒŸG πcÉ«¡dGh ,ó©n Ÿp Gh ,Üƒ∏≤dGh ,áëOC’G :≈``Ø°ûà°ùª∏d
äGhOCÉc ΩGó``îà°SÓd ÉgQÉNOG ” »àdGh Ú``dÉeQƒa øª°†àJ »``àdG π«∏îàdG
¢SÉeƒJ âfÉ°S ≈Ø°ûà°ùe â°†aQ óbh .≈Ø°ûà°ùŸG ‘ Ö£dG ÜÓ£d á«ª«∏©J
É¡Øëàe áª∏ª∏H …ÉL ≈Ø°ûà°ùe âYQÉ°S Gòd ,á``°ù«ØædG É¡JÉæ«Y øY ∫RÉæàdG
¤EG á«fÉãdG ¬JQÉjR øe Ú``μLOƒg OÉY ÉeóæYh .¬©ªLh ¢UÉÿG »``ëjöûàdG
¬Ø«XƒJ ” ,É¡ëjöûJh åã÷G øe äÉæ«Y Ò°†– º∏©àj ¿Éc å``«M ,¢ùjQÉH
¬Ñ≤d ¿Éc óbh .≈``Ø°ûà°ùª∏d ójó÷G ∞ëàŸG øe äÉ``æ«Y ™ª÷ QƒØdG ≈``∏Y
¢üMÉah ∞ëàŸG ∫hDƒ°ùe :¬``àØ«Xƒd ∞jôX »ÁOÉcCG QÉμàHG áHÉãÃ ó``jó÷G
.≈JƒŸG
øμJ ⁄h .≈Jƒª∏d »``FÉæãà°SG ¢üMÉa ¬``fCG âÑKCG Ú``μLOƒg ¿CG á``≤«≤◊Gh
äGƒæ°S ™°†H ∫ÓN É¡¶ØMh äÉæ«©dG äÉÄe ™ªéH ¬eÉ«b ‘ øªμJ ¬àjô≤ÑY
óM ¤EG ,ájOÉY áª¡e √òg âfÉc ó≤a ,QÉÑLE’ÉH Ék «ëjöûJ ’k hDƒ°ùe √QÉ``ÑàYÉH
íÑ°UCG ó≤d .äÉæ«©dG ∂∏J º«¶æJ ‘ øªμJ á°UÉÿG ¬àjô≤ÑY âfÉc É‰EGh .É`è
278
å«M ,áÄHhC’G ‘ Ék ``°ü°üîàe ¿Éc Ée Qó``≤H äÉÑàμŸG º¶f ‘ Ék ``°ü°üîàe
…òdG »∏°UC’G ≈``æÑŸG ¿CG ºZQh .É«LƒdƒKÉÑ∏d ¢`ÙÉN ∞«æ°üJ ΩÉ¶f ™``°Vh
¢Vô©j …òdG ójó÷G ∞``ëàŸG ¿EÉa ,∑Ó¡∏d ¢Vô©J ób ¬àYƒª› ¬``«a ™°Vh
.á°ûgóe Iõé©e ó°ùéj
u ∫Gõ``j Ée ÚμLOƒ¡d á«∏°UC’G äÉæ«©dG ¿B’G ≈``àM
ÈcCG ≈æÑe ≥ªY ‘ ™≤J ±ôZ ™HQCG øe áØdDƒe áYÉb øY IQÉÑY ∞ëàŸG Gògh
.êÉLõdGh ´hÉ£ŸG ó``jó◊G øe »æÑe ìƒàØe ÒÑc Ö``FÉéY äƒHÉJ É``¡fCÉc
…ƒ∏©dG ≥HÉ£dG ‘ ∂°ùØf óŒ ,Ék ``LQO ó©°üJ ºK ÜÉÑdG øe πNóJ É`èóæYh
øe ±ƒØ°U ∑Éæg QGóL πc ≈∏Yh .Ék «dRÉæJ ¤GƒàJ »àdG ¢VQÉ©ŸG øe á∏°ù∏°ùd
‘ Üƒ∏≤dGh ,¢VQÉ©ŸG óMCG ‘ ÚàFôdG :Ú``dÉeQƒØdÉH áÄ∏àªŸG äÉfÉªWÈdG
o ,áëOC’G ºK ,ô``NBG
á≤jô£dG √òg âfÉc óbh .GôL º∏gh ,ΩÉ¶©dGh ,≈∏μdGh
íjöûàdG äÉæ«Y â°VôY å``«M ,ΩÉ¡dEG áHÉãÃ »LƒdƒKÉÑdG í``jöûàdG ¢Vô©d
º°ù÷G (∞«æ°üJ) ∫Ó``N øeh .¢VôŸG hCG ïjQÉàdÉH ¢ù«dh AÉ``°†YC’G ΩÉ¶æH
,áÑZôdG Ö°ùM ¬æe êhôÿGh º°ù÷G ¤EG ∫ƒNódG ÈY Ωƒ``¡ØŸG Gòg Ö°ùM
∞°ûàcG – Ék ÑdÉZ Iõ¡LC’Gh AÉ°†YC’G ÚH á«WÉÑJQ’G äÉbÓ©dG á``¶MÓe ™e
øeh πH ,ájõjôZ á≤jô£H •É``‰C’G πNGO •É‰C’G º«¶æJ á«fÉμeEG Ú``μLOƒg
.Ék fÉ«MCG á«YGh á≤jô£H É¡∏«é°ùJ ¿hO
øe á∏°ù∏°S ™``ªL ób ¬fCG ÚμLOƒg ø∏YCG ,1832 ΩÉ``Y AÉà°T π``FGhCG ‘h
∞°Uh ”h .Ö``jôZ …RÉ¡L ¢``Vôe º¡HÉ°UCG ÜÉ``Ñ°ûd É¡ª¶©e ,å``ã÷G
áÑ°ùædÉHh .(ájhÉØª«∏dG Oó¨dG ‘ ÖjôZ ºî°†J) ¬fCÉH ,ôcP ÉªÑ°ùM ,¢VôŸG
¢Vôe øY áWÉ°ùÑH Ék ªLÉf ºî°†àdG Gòg ¿ƒμj ¿CG ø``μÁ ,á≤bóŸG ÒZ Ú©∏d
q ΩQƒ``à∏d Ék Yƒ«°T QOÉ``°üŸG ÌcCG Éªgh – …ô``gõdG hCG π``°ùdG
∂dP ‘ …ó¨dG q
279
,á«∏μdÉH kGójóL Ék ``°Vôe ¬LGƒj ¬fCÉH Ék ``©æà≤e ¿Éc ÚμLOƒg øμd .â``bƒdG
ádÉM ∫ƒM ¬JÉ¶MÓe ¿hO óbh .¿ÉÑ°ûdG A’Dƒg ÜÉ°UCG ’k ƒ¡› kGójôa Ék °Vôe
ÚMGô÷Gh AÉÑWC’G á«©ªL ¤EG å``ëH ‘ É¡eóbh ,IQƒcòŸG ™Ñ°ùdG å``ã÷G
ô``gÉ¶ŸG ¢``†©H ∫ƒ``M) :¿Gƒ``æ©H ,Medical and Chirurgical Society
.(∫Éë£dGh á°UÉŸG Oó¨∏d á«°VôŸG
™°VƒH ΩÉb ¬dÉM ≈``∏Y Qƒ¡≤e ÜÉ°T Ö«Ñ£d √ò¡c á``°üb âfÉc ™``Ñ£dÉHh
.¢SÉª◊G øe Òãμd IÒãe ÒZ IójóL á«LƒdƒKÉH äÉLÉLR ‘ á``Áób ΩGQhCG
»àdG IöVÉëŸG Ghó¡°T ø``jòdG á«©ª÷G AÉ°†YCG øe á«fÉªK ¿CG QÉÑNC’G ó``«ØJh
‘ º¡FÉª°SCG π«é°ùàH ≈àM ÚÄHÉY ÒZ âª°U ‘ GƒLôN ¬ãëH É``¡«a ≈≤dCG
.QÉÑ¨dG √ƒ∏©j …òdG Qƒ°†◊G ÎaO
ó≤a .¬aÉ°ûàcG √ÉŒ IÒ◊G ¢†©ÑH ô©°ûj ¿Éc ¬°ùØf ÚμLOƒg ¿CG ™``bGƒdGh
É¡Ñë°üj ⁄ Ée ±ÉØîà°SÉH É¡«dEG ô¶æ«°S »LƒdƒKÉH åëH ábQh) …Cq G ¿CG Öàc
u
äóH ó≤d .(øμ°ùŸG hCG ‘É°ûdG êÓ©dG ‘ óYÉ°ùj kGQƒ°üJ »£©J äÉ``MGÎbG
øjô“ Oô› ,á«LÓY äÉMGÎbG …CG Ëó≤J ¿hO øe ,¢Vôe ∞°Uh Iôμa ¬``d
OÉ©àH’G ‘ CGóH Gòd .…ôμØdG ÆGôØdG ∫Éμ°TCG øe πμ°T hCG ,ó«Øe ÒZ »ÁOÉcCG
¬Ñ°üæe øe ∫É≤à°SG ,1837 ΩÉY ‘h .á«ãëÑdG ¬àbQh öûf ó©H Ék eÉ“ Ö£dG øY
¬d âfÉc ó≤a .¬``FÉ°SDhQ ™e ∞«æY »°SÉ«°S ∫ó``L ó©H …ÉL ≈``Ø°ûà°ùe ‘
∞ëàŸG øY ’k hDƒ°ùe √QÉ``ÑàYÉH ¢SÉeƒJ âfÉ°S ≈Ø°ûà°ùe ‘ Iöüàfl á``ª¡e
øY ≈∏îJ ,1844 ΩÉY ‘h .π°ûØdÉH É¡«∏Y Ωƒμfi ájOGóJQG ábÓY »``gh–
.A§ÑH á«ëjöûàdG ¬JÉ°SGQO âØbƒJ ºK ,Ék eÉ“ á«ÁOÉcC’G á°SQÉªŸG
∑Éæg ¿Éc ,Ú``μLOƒg äƒ`è øe Ék eÉY Ú``KÓK ó``©H ,1898 ΩÉ``Y ‘h
280
¢üëØH Ωƒ≤j Carl Sternberg êÒÑfÒà°S ∫QÉc ≈Yójo …hÉ°ù‰ »LƒdƒKÉH
¬dOÉÑJ ÉjÓÿG ø`è Iójôa á∏°ù∏°S ∞``°ûàcG ÉeóæY ô¡éŸG È``Y ¢†jôe Oó``Z
ábƒ≤°ûe iƒ``fn äGP ,áª¶àæe Ò``Z ,ábÓªY ÉjÓN âfÉc ó``≤d ;≥``jóëàdG
øe OÉæ©H ¥ó``– -É¡d ¬Ø°Uh Ö°ùM- (á`èƒH ÚYCG) É¡d ¢üØdG á``LhOõe
…ƒ∏ÿG É¡dÓëfG â¨∏H ób ÚμLOƒ¡d íjöûàdG äÉæ«Y ¿EG .∞ª«∏dG äÉHÉZ
;áã«ÑN ájhÉØª«d ÉjÓN øY IQÉÑY áeƒÑdG Iô¶f äGP ÉjÓÿG âfÉch .»FÉ¡ædG
¿ÉWöS ƒg ÚμLOƒg ¢Vôe ¿Éc ó≤d .âæWöùJ »àdG ∞ª«∏dG ÉjÓN É``¡fEG
.…hÉØª«d ΩQh ájhÉØª«∏dG Oó¨dG
á«Ø°Uh á°SGQO Oô› ¬eób Ée ¿CG ó≤àYG ÉŸ πeC’G áÑ«N ÚμLOƒg âHÉàfG ÉÃQ
ó≤a ..√Qób ≥M ≥«bódG ¢üëØdG áª«b Qó≤j ⁄ ¬æμd .¬Ø°ûàcG …òdG ¢Vôª∏d
≥∏©àj Éª«a ºgC’G ∞°ûμdG ¤EG ,§≤a íjöûà∏d ájQÉÑLE’G ¬à°SGQO ÈY ,π°UƒJ
ójôa ´hõf ¬d ÚμLOƒg ¢Vôe ¿Éc :…hÉ``Øª«∏dG ΩQƒdG øe πμ°ûdG Gò``¡H
ôaGƒàJ ’CG πªàëŸG øeh .»©HÉàJ πμ°ûH Ék «©°Vƒe ájhÉØª«∏dG ó≤©dG π∏°ùJ ‘
ôcP ÉªÑ°ùM ,(Ék Ñ∏≤J ÌcCG) »¡a– iô``NC’G ¿ÉWöùdG ´GƒfCÉH DƒÑæàdG á``«fÉμeEG
CGóÑj ób ,∫ÉãŸG π``«Ñ°S ≈∏Y ,áFôdG ¿ÉWöùa .ΩGQhC’G ‘ Ú``°ü°üîàŸG ó``MCG
¤EG ™bƒàe ÒZ πμ``°ûH π≤àæjh ¬°ùØf Qô``ëj ºK ,áFôdG ‘ á``«μp jr ƒn °To Ió``≤©c
øe kGPGPQ ¬dÉ°SQEÉH Ú°ûe ƒëf ≈∏Y ¢SÉjôμæÑdG ¿ÉWöS ±ô©jo Éªc .ÆÉ`èódG
ÚμLOƒg ¢Vôe øμd .óÑμdGh º¶©dG πãe Ió«©H ™bGƒe ¤EG áã«ÑÿG É``jÓÿG
ƒd Éªc ,∑ôëàj ¬fEG ;Ék Ø∏àfl ¿Éc –íjöûàdG ‘ ¢ü°üîàŸ ±É°ûàcG ƒgh–
IóZ øe– iôNCG ¤EG á``jó©e Ió≤Y øe ,áª¶æeh á°SÉ≤e á``Yöùd É``≤ah ¿Éc
øe Ék «©°Vƒe QÉ°ûàf’G ƒëf ´hõædG ∂dPh .ôNBG ¤EG ™°Vƒe øeh iô``NCG ¤EG
281
.¿ÉWöùdG ïjQÉJ ‘ kGOôØàe ÚμLOƒg ¢Vôe π©L Ée ƒg iôNCG ¤EG Ió≤Y

âfÉc GPEGh .áã«ÑÿG ¢VGôeC’G øª°V Ék æ«ég Ék °Vôe πãÁ ∫Gõj Ée ¢VôŸG Gò¡a
¿EÉa ,áÑ∏°üdG ΩGQhC’Gh π``FÉ°ùdG ÚH ºFÉ¨dG ó``◊G
q â∏àMG ób ôHQÉa É``«ª«cƒd
¢Vôe ƒ¡a ,á``ÑjôZ ájOhóM Ék ``°VQCG ∂dòc ø``μ°S ób Ú``μLOƒg ¢``Vôe
ájDhQ ÜÎ≤J ,Gò``μgh ..…RÉ¡L ¢Vôe ¤EG ∫ƒëàdG á`àÉM ≈∏Y »``©°Vƒe
.¢Sƒæ«dÉL ájDhQ ™e óMƒàdG øe ¿ÉWöù∏d ó«à°ùdÉg
ttt
Henry ¿ÓHÉc …Ôg ™``ª°S ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉæ«°ùªÿG π``FGhCG ‘
,É«fQƒØ«dÉc ‘ π``«àcƒc πØM πNGO ,á``©°TC’G º``∏Y ‘ PÉ``à°SC’G Kaplan
á£°SGƒH ¬eGóîà°S’ linear accelerator »``£N ´ö``ùe
q AÉæÑd á£N ∫ƒ``M
á©°TCG ÜƒÑfCG øY IQÉÑY Gòg »``£ÿG ´öùŸGh .OQƒØfÉà°S ‘ AÉjõ«ØdG AÉ``ª∏Y
±óg ≈∏Y äÉfhÎμdE’G ¥ÓWEÉH Ωƒ≤j ¬fCG ™eh .ióe ≈°übCÉH πª©j á``«æ«°S
á«æ«°ùdG á©°TC’G Üƒ``ÑfCG πãe ¬∏ãe ,áaÉãμdG á``«dÉY á«æ«°ùdG á©°TC’G ó``«dƒàd É`è
,äÉfhÎμdE’G ‘ ábÉ£dG øe áªî°V äÉ«ªc ™aO ≈∏Y πª©j ¬fEÉa ,…ó«∏≤àdG
í£°ùdG AGREG É¡ª«£– πÑb á«ZGôØdG äÉYöùdG ≈∏Y ¢ûjƒ°ûàdG ¤EG É¡©aój É``‡
á«æ«°ùdG á©°TC’G π¨∏¨àJh .…ó``«∏≤àdG ÜƒÑfC’G ¬©«£à°ùj ’ Ée ƒ``gh ,Êó©ŸG
øY Ó k °†a ,áé°ùfC’G ∫ÓN Qhôª∏d »Øμj ≥ª©H á«∏ª©dG ∂∏J øY CÉ°ûæJ »àdG
.äƒŸG ≈àM ÉjÓî∏d É¡©Ø°S
á«Ø«c º``∏©J å«M ,¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG ‘ ¿Ó``HÉc ÜQóJ ó``bh
¬Ø¨°T øμd ,äÉfGƒ«◊G iód É«ª«cƒ∏dG êÓ``Y ‘ á«æ«°ùdG á©°TC’G ΩGóîà°SG
¿ÉWöSh ,áFôdG ¿ÉWöùc– öûÑdG iód áÑ∏°üdG ΩGQhC’G ƒ``ëf Ék «éjQóJ ∫ƒ–
282
áÑ∏°üdG ΩGQhC’G á÷É©e øμÁ ¬fCG ±ô©j ¿Éch .ájhÉØª«∏dG ΩGQhC’Gh ,…ó``ãdG
Iöû≤dG πãe É¡∏ãe ,¿ÉWöù∏d á«LQÉÿG Iöû≤dG ¿CG ÒZ ,´É©°TE’G ΩGó``îà°SÉH
A»°T ¤EG ô≤àØJ ,¬``ª°SÉH ¢VôŸG »``ª°So …òdG …ôëÑdG ¿É``Wöù∏d á``«LQÉÿG
,»£ÿG ´öùŸG ¬``d íª°S óbh .á``«fÉWöùdG ÉjÓÿG π``à≤d ≥ª©H É``¡«a ò``Øæj
π°üj ¿CG ,Úμ°ùdG É¡JóM ‘ ¬``Ñ°ûJ »àdG áØ«ãμdG á«YÉ©°TE’G áeõ◊G π``°†ØH
™æbCG ,1953 ΩÉ``Y ‘h .áé°ùfC’G ‘ ≥``ª©H á``fƒaóŸG á``«eQƒdG É``jÓÿG ¤EG
äÉª°S …P ´öùe ™«æ°üàH OQƒØfÉà°S ‘ Ú``°Sóæ¡ŸGh Ú«FÉjõ«ØdG øe Ék ≤jôa
‘ …ƒÑb Óƒà°ùe ‘ ´ö``ùŸG Ö«côJ ” π©ØdÉHh .≈``Ø°ûà°ùª∏d á``°ü°üfl
n Qƒª∏«a ´QÉ°T ÚH QhôŸG …OÉØàdh .1956 ΩÉY ‘ ƒμ°ù«°ùfGôa ¿É°S
ø°û«eh
AÉ£¨dG øe á``Yƒæ°üŸG RÉ¡é∏d á``ªî°†dG á∏àμdG ¬°ùØæH ¿Ó``HÉc π≤f ,π``«g
.QhÉ› ÜBGôe ∂dÉe øe É¡°VÎbG ácôëàe á©aGQ ≈∏Y »bGƒdG »°UÉ°UôdG
¬«LƒJ ¿B’G ¬fÉμeEÉH íÑ°UCG ,¢`ÙÉ°UôdG á∏àc ‘ Ò¨°U Ö≤K ∫ÓN ø`èh
s
ÚjÓe á«æ«°ùdG á©°TC’G øe ádÉ©a áeõM øe É¡«a ºμëàe IöTÉÑe á≤«bO äÉYôL
≈∏Y RÉ¡LEÓd– Iõcôe äÉYÉaófG ‘ ábÉ£dG øe äÉfhÎμdE’G ó¡L º«b øe
GPEG ¬fCG á≤«≤◊G ?¿ÉWöùdG øe ´ƒf …CG øμd .äƒŸG ≈àM á«fÉWöS á``«∏N …CG
¿ƒμ«°S ,¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ kGóMGh Ék ``°SQO º∏©J ób ¿Ó``HÉc ¿Éc
øμÁ óMGh ¢Vôe ≈``∏Y ΩQÉ°U πμ°ûH õ``«cÎdG ,ÖjQ ÓH ,¢SQódG ∂``dP
¢üFÉ°üÿG âfÉc ó``bh .¢VGôeCÓd πeÉμdG ⁄É``©dG ¤EG ¬æe ≥``∏£æj ¿CG Aô``ª∏d
´öùŸG ¿C’ Gô¶æa .Ék «Ñ°ùf IOófih ⁄É©ŸG áë°VGh É``gAGQh ¿ÓHÉc ≈©°S »àdG
Óa ,á«©°Vƒe ™``bGƒe ≈∏Y á∏JÉ≤dG á©°TC’G á`èõM õ«côJ §≤a ¬æμÁ »``£ÿG
.…RÉ¡L ¢ù«dh »©°Vƒe ¿ÉWöS øY IQÉÑY ™°VƒŸG Gòg ¿ƒμj ¿CG øe ô``Øe
283
…óãdG ¿ÉWöS GóZh ,å``ëÑdG ¥É£f êQÉN É«ª«cƒ∏dG âëÑ°UCG ,º``K øeh
,Éª¡H DƒÑæàdG øμÁ ’ ¿É«≤ÑFR Ú°VôŸG øjòg ¿CG ó``«H .ºgC’G ±ó¡dG áFôdGh
¿ÓHÉμd ájƒ≤dG Ú``©dG øμd .Ék jRÉ¡L QÉ°ûàf’Gh »``ØîàdG ¤EG ¿Ó«Á å``«M
»FÉ¡f πμ°ûH â£M q ,å«ÑÿG ⁄É©dG ∫ƒM Ék jQƒfi QhóJ »``àdG »gh ,»còdG
.ÚμLOƒg ¢Vôe :åëÑdG Gò¡d »©«Ñ£dG ±ó¡dG ≈∏Y
ttt
‘ ≥HÉ°ùdG ÒÑμdG Ö``«Ñ£dG George Canellos ¢Sƒ∏æ«c êQƒ``L ‹ ô``cP
¿ÓHÉc …Ôg ¿Éc ó≤d) :¬«°Sôc ≈``∏Y Åμàj ƒgh ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG
‘ ¢ûàØj ƒg Éªæ«H ¬Ñàμe ‘ ¢ù∏‚ Éæc ÉeóæY ∂dPh .(ÚμLOƒg ¢Vôe ƒg
,¢SQÉ¡ØdGh ,ÖàμdGh ,ä’É≤ŸGh ,á«fÉ«ÑdG Ωƒ°SôdGh ,äÉWƒ£îŸG øe ΩGƒcCG
ô¡¶jh .äÉÑ°SÉæŸG ¢``†©H ‘ ¿ÓHÉμd kGQƒ°U É¡æe Ö``ë°ùj º``K ,¥GQhC’Gh
¥GQhC’G øe Ωõn Mp ¤EG kGôXÉf ≥æY á£HGQ ÉjóJôe Qƒ°üdG √òg ¢†©H ‘ ¿ÓHÉc
¢†«HCG ∞£©e ‘ ô¡¶j ,Qƒ``°üdG ióMEG ‘h .¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG ‘
ÚjÓe -5 RÉ¡÷G ¢ù› GóH óbh OQƒØfÉà°S ‘ »``£ÿG ´öùŸG QGƒéH Ék ``ØbGh
.¬ØfCG øe äGOhó©e äÉ°UƒH ó©H ≈∏Y -âdƒa
ÚμLOƒg ¢Vôe è``dÉY …òdG ó«MƒdG Ö«Ñ£dG ø``μj ⁄ ¿ÓHÉc ¿CG ™`èh
ÌcC’Gh ,á«é¡æe ÌcC’Gh ,Ék °SÉªM ÌcC’G ¿Éc ¬fEÉa ,á«æ«°ùdG á©°TC’G á£°SGƒH
á©°TCG ⁄É``Y âÑKCG ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ``æ«KÓãdG ∞``°üàæe »Øa .kGõ``«côJ
áªî°†àŸG ájhÉØª«∏dG ó≤©dG ¿CG Rene Gilbert äÈ∏«L ¬«æjQ ≈Yójo …öùjƒ°S
.´É©°TE’G ΩGó``îà°SÉH ÒÑch ∫É©a πμ°ûH É``¡∏«∏≤J øμÁ ÚμLOƒg ¢``VôŸ
ó≤©∏d áÑ°ùædÉH á°UÉN ,êÓ©dG ó©H äÈ∏«L ≈°VôŸ äÉ°SÉμàfG âKóM øμd
284
≈Ø°ûà°ùe ‘h .´É©°TE’ÉH á`àó¡à°ùŸG á≤£æª∏d IöTÉÑe IQhÉéŸG á``jhÉØª«∏dG
RÎ«H GÒa ≈YóoJ á``jóæc áMGôL âeÉb ,Toronto General ΩÉ``©dG ƒ``àfhQƒJ
∫ÉéŸG ™«°SƒJ ∫ÓN øe äÈ∏«L äÉ°SGQO ôjƒ£J ≈∏Y πª©dÉH Vera Peters
,IóMGh áeQƒàe Ió≤Y ≈∏Y á«æ«°ùdG á©°TC’G §«∏°ùJ ºàj ’ å«ëH ,»YÉ©°TE’G
É¡à«é«JGÎ°SEG RÎ«H âª°SCG óbh .ájhÉØª«∏dG ó≤©dG ø`è á∏eÉc á≤£æe ≈∏Y πH
π«∏ëàH 1958 ΩÉY ‘ RÎ«H âeÉb ÉeóæYh .(™°SƒŸG ÊGó«ŸG ´É©°TE’G) ∂``∏J
™°SƒŸG ÊGó«ŸG ´É©°TE’G ¿CG â``¶M’ ,º¡à÷ÉY øjòdG ≈°VôŸG øe á``Yƒª›
¿ƒfÉ©j øjòdG ÚμLOƒg ≈``°VôŸ óeC’G á∏jƒW IÉéædG øe ø°ùëj
q ¿CG ø``μÁ
å«M ,á«YÉLÎ°SG âfÉc RÎ«H äÉfÉ«H øμd .IôμÑŸG á∏MôŸG ‘ ¢VôŸG ø`è
‘ RÎ«H âfÉc ,ºK øeh .Ék ≤Ñ°ùe Gƒ÷ƒY ≈°VôŸ »°VôŸG π«∏ëàdG ≈∏Y â«æHo
¿ƒμJ ¿CG øμÁ) .á«FGƒ°ûY á``«μ«æ«∏cEG áHôŒ ;áeQÉ°U á«ÑW áHôŒ ¤EG á``LÉM
á«FÉ≤àf’ÉH AÉ``ÑWC’G äGQÉ«àNG º°ùàJ ÉeóæY ,Iõ``«ëàe á«îjQÉàdG äÓ``é°ùdG
π°†aCG èFÉàf â``≤≤M »àdG ä’É◊G OóY hCG ,Ú``÷É©ŸG ≈°Vôª∏d Ió``jó°ûdG
øY π≤à°ùe πμ``°ûH ,Ék °†jCG ∑QOCG ¿Ó``HÉc ¿EÉa ,∫ÉM ájCG ≈``∏Yh .(Ö``°ùëa
,á°SÉμàf’G øe á«dÉÿG IÉéædG øe ø°ùë
u jo ¿CG ¬æμÁ ÊGó«ŸG ´É©°TE’G ¿CG ,RÎ«H
¿Éc ¬æμd ,IôμÑŸG á∏MôŸG ‘ ÚμLOƒg ¢Vôe »Ø°ûj ¿CG ∂dòc ¬æμÁ π``H
,1962 ΩÉY ‘ ¬jóëàH ¿ÓHÉc IòeÓJ óMCG ΩÉb óbh .»ª°SQ äÉÑKEG ¤EG ô≤àØj
.√ô¶f á¡Lh äÉÑKEG ‘ ÒNC’G ´öT Gòd
øª°V ∞æ°üoJ ∫Gõ``J É`è ¿ÓHÉc É¡ªª°U »``àdG ÜQÉ``éàdG ¿CG á``≤«≤◊Gh
É¡«∏Y ≥∏WCG »``àdG ¤hC’G áYƒªéŸG »``Øa .ÜQÉéàdG º«ª°üJ äÉ``«μ«°SÓc
êÓ©dG ¿ƒ≤∏à«°S øjòdG ≈°VôŸG ø`è ájhÉ°ùàe OGóYCG Ú«©àH ΩÉb ,L1 ÜQÉ``Œ
285
ÊGó«ŸG) ´É©°TE’ÉH êÓ``©dG ¿ƒ≤∏à«°S ø``jòdGh (™°SƒŸG ÊGó«ŸG) ´É``©°TE’ÉH

äAÉL óbh .á°SÉμàf’G øe á«dÉÿG IÉéædG äÉ``«æëæe º°SôH ΩÉbh ,(OhóëŸG
êÓ©dG) hCG – ™°SƒŸG »LÓ©dG ´É©°TE’G ΩGóîà°SÉa ,IOófi áë°VGh áHÉLE’G
á°SÉμàfG ∫ó©e ¢ü«∏≤J ¤EG iOCG– !¬``d AÉÑWC’G óMCG ∞°Uh Ö°ùM (≥``«bódG
á°SÉμàfG ∫ó``©e ¿CG ∑QOCG ó``b ¿ÓHÉc ¿CG Ò``Z .Ék jQòL Ú``μLOƒg ¢``Vôe
ΩÉb ,ÚeÉY ó©Hh .å``ëÑdG øe kGójõe iôLCG Gòd ,Ék ``LÓY Èà©j ’ Ék ``°Uƒ≤æe
,»WQhC’G ∫ƒM ó≤©dG øª°†àj ÈcCG »YÉ©°TEG ¿Gó«e º«ª°üàH OQƒØfÉà°S ≥jôa
.Ö∏≤dG êQÉN ¤EG Ò°ùj ¢Sƒb áÄ«g òNCÉj …òdG ÒÑμdG …ƒeódG AÉYƒdG ƒ``gh
±ôY óbh .º¡MÉ‚ IÒ°ùe ‘ …Qƒfi QÉμàHG ¬fCG âÑã«°S kGQÉμàHG Gƒeób ó≤d
Ö°ùëa »©°Vƒe ÚμLOƒg ¢``Vôe øe ¿ƒfÉ©j øjòdG ≈°VôŸG ¿CG ¿Ó``HÉc
êÓ©dG á«dÉ©a QÉÑàNÓa .´É©°TE’ÉH êÓ©dG øe º¡JOÉØà°SG πªàëjo øjòdG º``g
øe kGóL Ió``«≤e áYƒª› ô`èC’G Ö∏£à«°S ,í``«ë°U ƒëf ≈``∏Y »``YÉ©°TE’G
k «∏b kGOóY ø``ª°†àj ÚμLOƒg ¢Vôe øe ¿ƒfÉ©j øjòdG ≈``°VôŸG
ó≤©dG øe Ó
áYRƒe ∫Éμ°TCG øe ¿ƒfÉ©j øjòdG ≈``°VôŸG OÉ©Ñà°S’h .IQhÉéàŸG ájhÉØª«∏dG
äGQÉÑàN’G øe áØãμe áYƒª› º«ª°üàH ¿ÓHÉc ΩÉb ,ájhÉØª«∏dG ΩGQhC’G øe
,π°üØe »μ«æ«∏cEG ¢``üëah ,ΩO äGQÉÑàNG ∑Éæg â``fÉμa .√É°Vôe º``«¶æàd
á©°TC’G Qƒ¡X ≥Ñ°S ‹hCG AGô``LEG) ájhÉØª«∏dG á«YhC’G ô``jƒ°üJ ≈Yójo AGô``LEGh
πc ºZQh .º¶©dG ´Éîf ø`è á«M áæ«Y òNCGh ,(ájhÉØª«∏dG ó≤©∏d á``«©£≤ŸG
á«æ£H áMGôL AGôLEG ‘ CGóH ,ójó°T ¢UôëHh .Ék «°VGQ ¿Ó``HÉc øμj ⁄ ,∂dP
§≤a º¶à°S ¬àHôŒ ¿CG ¿Éª°†d ,á«æ£ÑdG ó≤©dG øe äÉæ«Y òNCGh ,á``«aÉ°ûμà°SG
.»©°Vƒe ¢Vôe øe ¿ƒfÉ©j øjòdG ≈°VôŸG
286
.´É©°TE’G øe kGó``L á«dÉY äÉYôL AÉ£YEG ¿B’G √Qhó``≤Ã íÑ°UCG ‹É``àdÉHh
äGÎa πé°S ¿ÓHÉc ¿EG πH ,Ék °†jCG äÉHÉéà°S’G â©ØJQG ,¢Vô
m eo ƒëf ≈∏Yh
.äGƒæ°S ºK Qƒ¡°ûdG ø`è äGöûY ¤EG äóàeG äÉ°SÉμàf’G ø`è á«dÉN È``cCG
…CG ¿hO øe äGƒæ°S ¢``ùªN IóŸ ≈°VôŸG øe ¤hC’G á``©aódG â‚ É`èóæYh
á«æ«°S á©°TCG ΩGóîà°SÉH ≈Ø°ûj ¿CG øμÁ ¢†©ÑdG ¿CG Qƒ°üJ ‘ GC ó``H ,äÉ°SÉμàfG
øe É¡≤jôW ¿Ó``HÉμd á«ÑjôéàdG Iô``μØdG â≤°T ,kGÒ``NCGh .á©°Sƒe á``«fGó«e
.ΩÉ©dG »μ«æ«∏cE’G ⁄É©dG ¤EG ƒμ°ù«°ùfGôa ¿É°S Óƒà°ùe
áMGô÷G ≥∏©J ⁄CG ?ö``ùNh ¬°ùØf ¿É``°ü◊G ≈∏Y ó«à°ùdÉg ø``gGôj ⁄CG ø``μd
ºK –êÓ©∏d ™°ShCGh ™°ShCG ≥WÉæe äQƒ°üJ å«M– ¬JGP ≥£æŸG ‘ á``jQò÷G
?¿hôNB’G ¬«a ≥ØNCG Éª«a ¿ÓHÉc í‚ ¿PEG GPÉª∏a ?Ék °VQCG â£≤°S
á∏Môe ‘ ¢VôÃ ≈°Vôª∏d »YÉ©°TE’G êÓ©dG ábóH ó«b ób ¿ÓHÉc ¿C’ ,’k hCG
k jƒW πªYh ,Iô``μÑe
º¡YÉ°†NEG πÑb Iô``HÉãeh ó¡éH √É°Vôe º«¶æJ ≈``∏Y Ó
,ó«≤e
u πμ°ûH Ú÷É©ŸGn ≈``°VôŸG áYƒª› ¥É£æd ≥««°†àdG Gò¡Hh .´É``©°TEÓd
.¬MÉ‚ ä’ÉªàMG øe ®ƒë∏e πμ°ûH ¿ÓHÉc OGR
,¬ª¶©e ‘ ,¿Éc ÚμLOƒg ¢``Vôªa .¢VôŸG OóM ¬fC’ í‚ ó≤d ,Ék ``«fÉK
∂dP ≈∏Y ,RQÉH ƒëf ≈∏Y ,ä’É``≤ŸG ÜÉàc óMCG ≥∏q Y óbh .Ék «ª«∏bEG Ék ``°Vôe
1968 ΩÉY New England Journal of Medicine á«Ñ£dG ófÓ‚EG ƒ«f á∏› ‘
k FÉb
¢VôŸ »FÉØ°ûdG êÓ©dG ä’hÉfi πμd áÑ°ùædÉH »°SÉ°SCG ¢VGÎaG ∑Éæg) :Ó
øe ÈcC’G áÑ°ùædG ‘ »``©°Vƒe (¢VôŸG) ¿CG ¢``VGÎaG ƒgh ’CG ;Ú``μLOƒg
ÚμLOƒg ¢VôŸ á∏°UCÉàŸG á«Lƒdƒ«ÑdG ¢üFÉ°üÿG ¿ÓHÉc èdÉY ó≤d .(≈°VôŸG
¬àcôM ‘ Ék Ñ∏≤àe ÚμLOƒ¡d …hÉØª«∏dG ΩQƒdG ¿Éc ƒ∏a .ájó÷G øe Qób ÈcCÉH
287
¿ÉWöS ∫Éμ°TCG ¢†©H ‘ Éªc ,QÉ°ûàfÓd á«ØN ≥WÉæe ´ƒ«°T ™e) º°ù÷G ÈY
,¿ÓHÉc iód ≈°VôŸG º«¶æàH á≤∏©àŸG á«é«JGÎ°SE’G ≈∏Y ºμ◊G ºàd ,(…óãdG
hóÑjh .»°SÉ°SCG πμ°ûH π°ûØdÉH ,•ôØe ƒ``ëf ≈∏Y á∏°üØŸG äÉæjƒμàdG πμd
ádhÉfi øe ’k óH ,Ö°SÉæŸG ¢VôŸG ºFGƒ«d êÓ©dG ¢ü°üîj ¿CG º∏©J ¿ÓHÉc ¿CG
ÚH á≤«bódG á≤HÉ£ŸG– §«°ùÑdG CGóÑŸG Gògh .êÓ``©dG ºFGƒ«d ¢VôŸG ¢ü«°üîJ
¬Jõ«e ≈∏Y ø``gÈ«°S –¿ÉWöù∏d Ú``æ«©e á∏Môeh πμ°T Ú``Hh Ú©e êÓ``Y
¿ÓHÉc ∑QOCG ó``≤a .¿ÉWöùdG êÓY ∫É``› ‘ ±É£ŸG á``jÉ¡f ‘ á``≤ëà°ùŸG
´GƒfCG øY Ék ÑdÉZ ∞∏àîJ Iô``μÑŸG É¡à∏Môe ‘ á«©°VƒŸG ¿ÉWöùdG ´Gƒ``fCG ¿CG
πμ°ûdG ¥É£f ‘ ≈àM– »°SÉ°SCG πμ``°ûH QÉ°ûàf’G á©°SGh á«∏«≤ædG ¿É``WöùdG
∂∏J ≈àM ,ÚμLOƒg ¢VôÃ áHÉ°üŸG ä’É◊G äÉÄe ¿EG πH .¿ÉWöù∏d ¬°ùØf
´GƒfC’G øe äÉÄe ø``Y IQÉÑY âfÉc ,¬JGP ¿É«μdG É``¡d ¿CÉH Ék «°Vôe á``Øæ°üŸG
’h !Ék cƒ∏°Sh ,á«°üî°Th ,Ék LGõe äÉ``fÉWöù∏d ¿EG .∑Î°ûe ´ƒ°Vƒe ∫ƒM
;»LÓY ôjÉ¨J ¤EG êÉàëj ¿Éc »Lƒdƒ«ÑdG heterogeneity ô``jÉ¨àdG ¿CG ∂°T
πμ°ûH ¿ÉWöùdG ´GƒfCG πc ™e ¬°ùØf êÓ©dG ΩGó``îà°SG øμªŸG øe øμj ⁄h
,1963 ΩÉY ‘ Ék eÉ“ ádCÉ°ùŸG ∑QOCG ó``b ¿ÓHÉc ¿CG øe ºZôdG ≈∏Yh .õ«‡
s Ò``Z
¥ô¨à°SG ôeC’G ¿EÉa ,ÚμLOƒg ¢Vôe êÓY ∫ÓN øe ∂dòd ’k Éãe ≈£YCGh
.¬°ùØf ∑GQOE’G Gòg ¤EG ΩGQhC’G AÉª∏Y øe π«L π°ü«d Úæ°ùdG äGöûY
288
IÒ°ùe ‘ ¢û«L
(IÒ°ùe ‘ ¢û«L ¿B’G øëf)
1963 _ IY% !5
(ΩÉàdG AÉØ°ûdG »gh ..á«dÉàdG Iƒ£ÿG A»› ócDƒŸG øe ¿ƒμj OÉμj)

1963 _ I v+' !9
5³
35 I135y ¶
>QQ>L= ~QNPBALLI
‘) πLC’G á∏jƒW IÉ``éædG øY kÉãëH IOó``©àŸG ÒbÉ≤©dÉH ójó``°ûdG êÓ``©dG QhO ¿EG)
(kÉeÉ“ í°VGh ÒZ (¿ÉWöùdG
1969 _ I32 U ¸
<L>PQ}
¢Sƒ∏æ«c êQƒL ¿Éc ,1963 ΩÉ``Y ∞«°U ôNGhCÉH ΩÉjC’G ó``MCG IÒ``¡X ‘
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ kGÒÑc Ék Ñ«ÑW ó©H Éª«a íÑ°UCG …òdG ƒgh ,George Canellos
Tom …Gôa ΩƒJ óé«d ,»μ«æ«∏cE’G õcôŸG ƒëf ¬≤jôW ‘ ≈°ûªàj ,¿ÉWöù∏d
…óJôj …Gôa ¿Éc ó≤d .ó``¡©ŸG äGQƒÑ°S ióMEG ≈∏Y á«Ñ°ü©H Ö``àμj Frei
Ωƒ≤jh ,á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG º``°†J ºFGƒb Öàμjh ,π``jƒ£dG ¢†«HC’G ¬``Ø£©e
áeÉ°ùdG ÒbÉ≤©dÉH á``ªFÉb Öàc ,IQƒÑ°ùdG ÖfGƒL ó``MCG ≈∏©a .º¡°SCG º``°SôH
‘h .äÉ``°ùμjôJƒã«eh ,ø``jRÉHôchôHh ,Ú``à°ùjôμæ«ah ,¿É``°ùcƒà«°S–
OhôHhRh ƒg OGQCG »àdG Iójó÷G ¿ÉWöùdG ´Gƒ``fCÉH áªFÉb Öàc ,ôNBG ÖfÉL
ΩGQhC’Gh ,áFôdG ¿É``WöSh ,¢†«ÑŸG ¿É``WöSh ,…óãdG ¿ÉWöS :É``¡aGó¡à°SG
πμ°ûJ ájÒ°TÉÑW •ƒ``£N IQƒ``Ñ°ùdG »ÑfÉL ÚH π``°üj ¿Éch .á``jhÉØª«∏dG
,äÉ¶ë∏dh .¿ÉWöùdG øe ´GƒfCÉH É¡£HôJh ,á`èÉ°ùdG ÒbÉ≤©dG øe äÉØ«dƒJ
289
(Ü) + (CG) :á«°VÉjQ ä’OÉ``©e •ÉÑæà°SÉH Ωƒ≤j ¿Éc ¬``fCG ƒd Éªc ôeC’G Gó``H
.(R) øe ¢ü∏îàdG ¤EG …ODƒj (h) + (`g) ;(ê) πà≤j
áKÓK øe »°SÉ°SCG πμ°ûH »JCÉJ …Gô`à áªFÉb É¡àª°V »àdG ÒbÉ≤©dG â``fÉch
ÚªîàdG êÉàf ,äÉ``°ùμjôJƒã«ŸG hCG ø``jÎHƒæ«eC’G πãe ,É¡°†©Ña .QOÉ``°üe
¿CG ÚªîJ ≥jôW øY øjÎHƒæ«eCG QÉ≤Y ∞°ûàcG ób ôHQÉa ¿Éc) AÉª∏©∏d º¡∏ŸG
,ôNB’G ¢†©ÑdG AÉLh .(É«ª«cƒ∏dG ÉjÓN ƒ‰ ≥«©j ¿CG ø``μÁ ä’ƒØdG OÉ°†e
áaó°üdG øY áªLÉf QOÉ°üe øe ,D Ú°ù«eƒæ«àcCG hCG ÚLhÎ«ædG ∫OôN π``ãe
.áaó°üdÉH á«fÉWöùdG ÉjÓÿG πà≤j áHÎdG ÉjÒàμH hCG ∫OôÿG RÉZ ¿CG ∞°ûào cG-
,ÒbÉ≤©dG Rôa Oƒ``¡L øe ≈JCG ó≤a ,6-MP QÉ``≤Y πãe ,ôNB’G ¢†©ÑdG É`èCG
πJÉb •É°ûæH âª°ùJG áYƒª› ¤EG ∫ƒ°Uƒ∏d äÉÄjõ÷G ±’BG QÉÑàNG ” å«M
.¿ÉWöù∏d
πc ÚH â£HQ »àdG áXƒë∏ŸG á``cÎ°ûŸG ¢üFÉ°üÿG ¿CG ó‚ πeCÉàdG ó``æYh
Ée Ék Yƒf Iõ«‡ ÒZ äÉ£Ñãe øY IQÉÑY âfÉc É¡∏c É¡fCG ‘ â∏ã“ ÒbÉ≤©dG √òg
…O) `dG ¢†ªM ∞∏àjo ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,ÚLhÎ«ædG ∫Oôîa .…ƒ∏ÿG ƒªæ∏d
Ék Yƒf á«fÉWöùdG ÉjÓÿG πà≤j ƒgh ,Ék Ñjô≤J áª°ù≤æŸG ÉjÓÿG πc πà≤jh ,(¬jEG ¿EG
.•É°ûædG øe Qób ÈcCÉH º°ù≤æJ á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ¿C’ ;π°†Øe ƒ``ëf ≈∏Y Ée
»ÄjõL ±óg ójó– ¤EG AôŸG êÉàëj ,¿ÉWöù∏d OÉ°†e ‹Éãe QÉ≤Y º«ª°üàdh
∞°SCÓd øμd .±ó¡dG áªLÉ¡Ÿ á«FÉ«ª«c IOÉ`è ≥∏N ºK ,á«fÉWöS á``«∏N ‘
∂∏J πãe ójó–h ,Ék ÄjOQ Ék ª¡a ¿ÉWöù∏d á«°SÉ°SC’G É``«Lƒdƒ«ÑdG º¡a ºàj ¿Éc
¿ô≤dG øe äÉæ«à°ùdG ‘ Ék «∏ªY ¬∏«îJ øμªŸG ÒZ øe ¿Éc á«Äjõ÷G ±GógC’G
,±GógC’G ∂∏J πãe ΩGó©fÉH ≈àM ,Éæμ“ ¢ûàjôjGôah …Gôa ¿CG ó«H .øjöû©dG
290
Ωƒª°ùdG ¢†©H ¿CG hó``Ñjh .É«ª«cƒ∏dG ¢Vôe ø`è ∫ÉØWC’G ¢†©H êÓY ø`è
ájÉ¡ædG ‘ »°†≤J ¿CG É¡æμÁ á«aÉc äÉYôéH ÉgDhÉ£YEG ºàj »àdG áeÉ©dG ájƒ∏ÿG
.¿ÉWöùdG ≈∏Y
Öàc óbh .ó«cCÉJ πμH Ωƒæe
u ÒKCÉJ ¬d ¿Éc ≥£æŸG Gò``g »gÉÑJ ¿CG ∂``°T ’h
k FÉb ∂dP øY ,IÎØdG ∂∏J ∫ÓN ó¡©ŸÉH ôNBG Ö«ÑW ƒgh ,DeVita Éà«ØjO
:Ó
πeÉ©J øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉæ«à°ùdG ‘ ¿ÉWöùdG »ãMÉH øe kGójóL Ó k «L ¿EG)
≈∏Y kGQOÉb ΩÉ°ùdG »``FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¿Éc GPEG ÉÃ á``≤∏©àŸG áeÉ©dG ádCÉ°ùŸG ™`è
.(¬eóY øe ;áeó≤àŸG áã«ÑÿG ¢VGôeC’G øe ´ƒf …CG øe ¿ƒfÉ©j ≈°Vôe AÉØ°T
∫GDƒ°ùdG) Gòg øY áHÉLEÓd Ió«MƒdG á≤jô£dG ¿EÉa ,OhôHhRh …GôØd áÑ°ùædÉHh
hCG ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG áØ«dƒàd »eÉæàŸG »Ñ£dG ΩÉ¶ædG ¬«LƒJ ‘ â∏ã“ (ΩÉ``©dG
¿ÉWöS ó°V ,combination chemotherapy ∑Î``°ûŸG »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG
™e äGƒ£ÿG Ö``≤©J IOÉYEG ≈∏Y π``ª©«°S –IôŸG √ò``g Ö∏°U ΩQh– ô``NBG
ø∏a ,á«é«JGÎ°SE’G √ò¡d ¿É``WöùdG øe ôNBG ´ƒf ÜÉéà°SG GPEÉa .É``«ª«cƒ∏dG
∂∏àd ΩÉY π◊ ΩGQhC’G ÖW Æƒ∏H ∫ƒM ∂°ûdG øe π«∏b iƒ°S ∑Éæg ¿ƒμj
.¿ÉWöùdG ´GƒfCG πμd ∫hÉæàŸG ‘ êÓY ∑Éæg ¿ƒμ«°Sh .áeÉ©dG á∏μ°ûŸG
õcQ ,ó`fÓHÉc πãe ?CGóÑŸG Gòg QÉÑàN’ ¬eGóîà°SG ºà«°S ¿ÉWöS …CG ø``μd
¿ÉWöS ƒgh ..Ú``μLOƒg ¢Vôe ≈∏Y Ék ``°†jCG ¢Sƒ∏æ«ch Éà«ØjOh Ohô``HhR
É«ª«cƒ∏dG ÚH ó``M
q ..πFÉ°ùdGh Ö∏°üdG Ú``H í°VGƒdG ÒZ ó◊G ≈∏Y ¢``TÉY
k ãe …óãdG ¿ÉWöS hCG áFôdG ¿ÉWöS π≤ædh
,OQƒØfÉà°S ‘ ,¿ÓHÉc ÚHq óbh .Ó
øμÁh ,áaÉgôdG Iójó°T ábóH √ójó– øμÁ ÚμLOƒ¡d …hÉØª«∏dG ΩQƒdG ¿CG
πM Gò¡Hh .á«dÉY á``YôéH ™°SƒŸG ÊGó«ŸG ´É©°TE’G ΩGó``îà°SÉH ¬æe AÉ``Ø°ûdG
291
øμÁ ´É©°TE’ÉH »``©°VƒŸG êÓ``©dG ΩGóîà°SÉÑa ,á``dOÉ©ŸG ∞``°üf ¿Ó``HÉc

êÓY øμeCG GPEGh .ÚμLOƒg ¢Vôe øe á«©°VƒŸG ∫Éμ``°TC’G øe ¢ü∏îàdG
êÓ©dG ø`è Iójó°T ájRÉ¡L á``Ø«dƒJ á``£°SGƒH »∏«≤ædG Ú``μLOƒg ¢``Vôe
ádOÉ©ŸG πM º``à«°Sh .’k ƒ≤©e OhôHhõd (ΩÉ``©dG π◊G) hóÑ«°ùa ,»``FÉ«ª«μdG
.πeÉμdÉH
ttt
Rôμfƒj »M ‘ ó``dho .Ék ÄjôL ,Ék °ùcÉ°ûe ,Ék ``ëjöU É``à«ØjO â``æ°ùæ«a ¿Éc
≈JCGh .Ö£dG á«∏ch ájƒfÉãdG ‘ ¬≤jôW ≥°Th ,∑Qƒjƒ«æH ÖNÉ°üdG Yonkers
OhôHhõd ΩÉ°ùdG QGóŸG ‘ ™≤«d ,1963 ΩÉ``Y ‘ ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG ¤EG
»àdG »gh º¡é¡æŸ á``jó«∏≤àdG ÒZ á≤jô£dG ¿CG hó``Ñjh .¢ûàjôjGôah …Gô`àh
ó≤d .¬àæàa ób (¿É``WöùdG çÉëHCG ¿hôéj øjòdG ¿ƒ``°Shƒ¡ŸG) É¡«∏Y ≥``∏WCG
¿ƒªª°üj ¿ƒLô¡e º¡fEG ;á``«Ñ£dG çÉëHC’G ∫É› ‘ øjQƒ¡àe A’Dƒ``g ¿Éc
,’k ÉªLEGh .äƒŸG ¿hóëàj ∫ÉLQ º¡fEG ;Ék Ñjô≤J ≈°VôŸG â∏àb IójóL ÒbÉ≤Y
êÓY øμÁ ¬fCG Úμμ°ûàª∏d âÑãj ¿CG ¬«∏Y Ée Ék °üî°T) ¿CG ó≤à©j Éà«ØjO ¿Éc
ΩÉY øe ¤hC’G Qƒ``¡°ûdG ‘h .(á``ë«ë°üdG ÒbÉ≤©dG ΩGó``îà°SÉH ¿É``WöùdG
.Úμμ°ûàŸG CÉ£N äÉÑKEG ≈∏Y ΩõY ,1964
øe IõcôŸG á``Ø«dƒà∏d ,Éà«ØjO ±Gö``TEG â– ,∫hC’G QÉ``ÑàN’G ™ªL ó``bh
;ÒbÉ≤Y á©HQCG ÚH áeó≤àŸG ¬∏MGôe ‘ ÚμLOƒg ¢VôŸ »FÉ«ª«μdG êÓ©dG
∫OôNh ,(ÚaƒμfhCG Ék ``°†jCG ≈Yójo h) Úà°ùjôμæ«ah ,äÉ°ùμjôJƒã«e :»``g
≈Yójo á«ª°ùdG ‹ÉY §«∏N øY IQÉÑY áØ«dƒàdG √ògh ¿ƒ°ù«fOôHh ,ÚLhÎ«f
èFÉàf øe ≈°VôŸG πc ≈``fÉYh ,Ö°ùëa Ék ``°†jôe 14 êÓ``Y ”h .MOMP
292
≈Ø°ûà°ùŸÉH ºgRÉéàMG ” ™Ñ£dÉHh .∂∏J »FÉ«ª«μdG êÓ©dG áØ«dƒàd á``©bƒàe
…ƒeódG ó©dG ‘ IÉ«ë∏d Oó¡ŸG
u •ƒÑ¡dG ∫ÓN ihó©dG ™æŸ ∫õ``Y ±ôZ ‘
ΩÉ¶ædG Gò¡d IOÉ``M äGOÉ≤àfG ¬«LƒJ ” ,™``bƒàe ƒ``g É``ªch .blood count
AGôLE’G Gòg ¿Éc iô``NCG Iôe ;¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG π``NGO »LÓ©dG
,πNóJ …Gôa ø``μd .á£∏àîŸG Ωƒª°ù∏d â``«‡ ⁄ÉY ƒëf á«ªc
q Iõ``Øb á``HÉãÃ
.èeÉfÈdG QGôªà°SÉH íª°Sh ,øjó≤àæŸG âμ°SCGh
” å«M ,iôNCG Iôe »``LÓ©dG ΩÉ¶ædG øe Éà«ØjO ∫óY ,1964 ΩÉ``Y ‘h
ádÉWEG â“h ,äÉ°ùμjôJƒã«ŸÉH -ø``jRÉHQÉchôH ƒg- iƒbCG πeÉY ∫Gó``Ñà°SG
πªY ≥jôa QÉ``WEG ‘h .ô¡°TCG á``à°S ¤EG ∞``°üfh øjô¡°T ø`è êÓ©dG Ió`è
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ¬``JGP è¡æŸÉH ¿hôμØj øjòdG ø°ùdG …Ò``¨°U AÓeõdG ø`è
ÚμLOƒg ¢Vôe øe ¿ƒfÉ©j øjòdG ≈°VôŸG π«é°ùJ ‘ Éà«ØjO CGóH ,¿ÉWöù∏d
™eh .MOPP ≈Yójo ójóL »LÓY §«∏N »≤∏àd áHôŒ ‘ ºgó«bh ,Ωó≤àe
,QOÉf ¢Vôe ,ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG πãe ∂dP ‘ ¬∏ãe ,ÚμLOƒg ¢Vôe ¿CG
¤EG IQÉ°TE’G QóŒh .≈°Vôe ¤EG ∫ƒ°UƒdG ‘ á``≤°ûe Ghóéj ⁄ ÚãMÉÑdG ¿EÉ`à
¢VGôYCÉH Ék Hƒë°üe ¿ƒμj Ée Ék ÑdÉZ …òdG ƒgh ,Ωó≤àŸG ÚμLOƒg ¢Vôe ¿CG
n B
.Oô£e ƒëf ≈∏Y πJÉb ,á«q Øp «r £dG
Ö«°üj ºYC’G ‘ ¢VôŸG ¿Éc) AÉ``°ùædGh ¿ÉÑ°ûdG ádÉMEG º``àJ âfÉc IOÉYh
»eƒ≤dG ó``¡©ŸG ¤EG (ô``ª©dG øe Ú``KÓãdGh ø``jöû©dG ‘ AÉ``°ùædGh ∫É``LôdG
≈°Vôe áHÉãÃ Gƒ``fÉc ,ºK øeh ..É¡æe ¢SƒÄ«e ä’É``M É¡fCG ≈∏Y ¿É``Wöù∏d
¢Sƒ∏æ«ch Éà«ØjO ΩÉb ,§≤a äGƒæ°S çÓK ∫ÓNh .ÜQÉéà∏d áÑ°ùædÉH Ú«dÉãe
43 ¬©«ªéàH É`èÉb Ée ‹É``ªLEG ¿Éch .IQƒ``£ÿÉH º°ùàJ ä’É``M ™``«ªéàH
293
,¿ÓHÉc á≤jôW ≈∏Y ,´É©°TE’G øe IóFGR ä’É› º¡æe á©°ùJ ≈≤∏J .Ék °†jôe
´Rƒe »∏«≤f ¢VôÃ GƒHÉ°ü«d áªMQ ¿hO øe º¡jód Ωó≤àj πX ¢VôŸG ø``μd
¿hO IOôØe πeGƒY øe Ék °UÉN Ék £«∏N ¿hô``NB’G ≈≤∏J Éªæ«H .¥É£ædG ™``°SGh
.á≤HÉ°ùdG ÒbÉ≤©∏d É¡∏«ª– øμÁ áHÉéà°SG …CG º¡æe óMCG iód ô¡¶j ¿CG
πãe ,ÚYƒÑ°SCG πc ó``¡©ŸÉH iô``NCG IójóL áYƒª› ô``¡¶J âfÉc ,Gò``d
»°SGôμdG πà–h ,É¡d á≤HÉ°ùdG É«ª«cƒ∏dG ≈°Vôe øe Ék æ°S ô¨°UC’G á``YƒªéŸG
∂©μdG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G πLCG øe ∞£°üJh ,»μ«æ«∏cE’G õcôª∏d á«μ«à°SÓÑdG
.á«ÑjôéàdG ÒbÉ≤©dÉH ÖYôŸG íHòdG Iô¶àæe ,áeƒμ◊G ¬JQó°UCG …òdG ≈∏ëŸG
ø°S ó©H ≠∏ÑJ ⁄ ,É``gôªY øe IöûY á``«fÉãdG ‘ ≈°VôŸG ô``¨°UCG âfÉc ó``bh
¿Éch .ÉgóÑch É¡«àFQ ‘ á©ªéàe …hÉØª«d ΩQh ÉjÓN øe ÊÉ©J ,á≤gGôŸG
‘ ÚμLOƒg ¢``Vôe øe ÊÉ©j ,√ô``ªY øe IöûY áãdÉãdG ‘ »``Ñ°U ∑É``æg
…Qó°üdG QGó÷G Ú``H áfÉ£ÑdG ‘ å«ÑN πFÉ°S ™``ªŒh …Qƒ∏ÑdG ∞``jƒéàdG
á©°SÉàdG ‘ ICGô`èG Éæ°S ÈcC’G ¿Éch .¢``ùØæàdG áHƒ©°U ¤EG iOCG É`è ,á``FôdGh
.É¡FÉ©eCG πNóe ≥æîj …òdG ÚμLOƒg ¢Vôe øe ÊÉ©J ,ôª©dG øe Úà°ùdGh
ttt
ihó©dÉH äƒŸG ‘ πãªàj VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG øe Ö``YôdG ¿Éc GPEGh
íÑ°ùJh AÉ°†«H ÉjÓN ¿hO øe ¢ùØæàdG Iõ¡LCG ≈∏Y ∫ÉØWC’G ô≤à°ùj å«M–
.¿É«ã¨dÉH äƒŸG :∞æYCG ¿Éc MOPP øe ÖYôdG ¿EÉa –ÉjÎμÑdG º¡FÉeO ‘
ICÉéah ,ô¡X ICÉ``éa ;Ék à«≤e êÓ©dG ÖMÉ°U …ò``dG ¿É«ã¨dG ∂dP ¿Éc ó``bh
.¬«∏Y Iô``£«°ùdGh π≤©dG ¥Ó``ZEG øe øμ“ ¬``Jó°T •ôa øeh ,∞``N
q Ék ``°†jCG
¿óŸG øe ¿ƒ≤aóàj áHôéàdG øª°V ¿ƒ÷É©jo øjòdG ≈°VôŸG øe ó``jó©dG ¿Éch
294
Éªæ«H ,∫õ``æŸG ¤EG IOƒ©dG á``∏MQ âfÉc ™Ñ£dÉHh .Ú``YƒÑ°SCG πc IQhÉ``éŸG
øe CGƒ°SCG ¢SƒHÉc áHÉãÃ ,AGƒ¡dG ‘ IôFÉ£dG π«“h º¡FÉeO ‘ ÒbÉ≤©dG π``jÉªàJ
.º¡æe ójó©∏d áÑ°ùædÉH ¬JGP ¢VôŸG
Ék eóîà°ùe Éà«ØjO Ωó≤J Éªæ«Ña .ô``jòf Oô› ¿Éc ¿É«ã¨dG ∂dP ¿CG ≈``gOC’Gh
ó≤d .IójóL Ió≤©e äGÒeóJ øY ∞°ûμdG ” ,∑Î°ûŸG »``FÉ«ª«μdG êÓ©dG
AÉ°ùædG ¢†©H iódh ,∫ÉLôdG iód ºFGO º``≤Y ‘ »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ÖÑ°ùJ
ƒªæH íª°S ób áeÉ°ùdG ÒbÉ≤©dG á£°SGƒH »YÉæŸG ΩÉ¶ædG ÒeóJ ¿CG hóÑjh .Ék °†jCG
øe Ú¨dÉÑdG iód ádÉM ∫hCG á¶MÓe â“ ó≤a .á°UÉÿG ihó©dG øe ´Gƒ``fCG
≈Yójo ≥«bO øFÉc øY ºéæj - pneumonia …ƒFôdG ÜÉ¡àd’G øe QOÉf ´ƒf
o G ájs ƒnp FôdG n
¢†jôe iód - (Pneumocystis carinii (PCP ájs pDƒLo rDƒ÷ u á°ùn «u μàn oŸG
πLQ iód Ék jƒØY CÉ``°ûf …òdG ¬°ùØf …ƒFôdG ÜÉ¡àd’G ƒ``g) MOPP ≈``≤∏àj
AÉHh ∫ƒ°Uƒd ó¡eh ,1981 ΩÉ``Y ‘ »YÉæe Qƒ°üb ø`è ÊÉ©j ¢ùæ÷G »``∏ãe
ƒg »FÉ«ª«μdG êÓ©∏d áéYõŸG á«ÑfÉ÷G QÉKB’G ÌcCG π©dh .(ÉμjôeCG ¤EG HIV
äÉHÉ°ûdG øe ójó©dG ¢ùμàfG ÉeóæY ∂dPh .Ék Ñjô≤J äGƒæ°S öûY ó©H ô¡X Ée
´ƒf øY IQÉÑY m¿ÉK ¿ÉWöùH ÚμLOƒg ¢Vôe øe ¿ƒ÷É©j øjòdG ¿É``Ñ°ûdGh
≥Ñ°ùŸG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG øY Ék ÑdÉZ CÉ°ûf ,É«ª«cƒ∏dG øe ÒbÉ≤©∏d ΩhÉ≤e ∞«æY
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¿CG í°†JG ,´É©°TE’G ™e çó``M Éªch .MOPP á£°SGƒH
¿ÉWöù∏d ÖÑ°ùeh á¡L øe ¿ÉWöù∏d ±É``°T
m ƒ¡a ,øjóM hP ìÓ°S ΩÉ``°ùdG
.iôNCG á¡L øe
âbh ‘ ,á«ÑfÉ÷G QÉ``KBÓd í°VGh ƒëf ≈∏Y å``HÉ©dG QGôμàdG ºZQ ø``μd
ó≤©dG âHGP ó≤a .á°Sƒª∏e èFÉàf ∑Éæg âfÉc ,Ék fÉ«MCG êÓ©dG QÉ°ùe ‘ ôμÑe
295
.™«HÉ°SCG ∫ÓN ¿ÉÑ°ûdGh äÉ``HÉ°ûdG øe ójó©dG ‘ á°Sƒª∏ŸG áeQƒàŸG á``jhÉØª«∏dG

∫Gõ¡dÉH ÚμLOƒg ¢Vôe ¬HÉ°UCG …ƒæ«∏jEG øe áæ°S 12 √ôªY »``Ñ°U ∑Éæg ¿Éch
k WQ 55 ≈``àM ¬fRh ¢ü≤fh ,ójó°ûdG
¿Rh OGR ,êÓ©dG øe ô¡°TCG áKÓK ó©Hh .Ó
.Úeób QGó≤Ã ¬dƒW OGRh ,∞°üædG QGó≤Ã »Ñ°üdG Gòg
âdGRh ,AÉ°†YC’G ≈∏Y ÚμLOƒg ¢Vôe á°†Ñb â∏ëfG ,øjôNBÓd á``Ñ°ùædÉHh
‘ ó``≤©dG â``ØàNGh ,Ék ``«éjQóJ pleural effusions á``jQƒ∏ÑdG äÉ``HÉÑ°üf’G
∑Î°ûŸG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¿CG í°VGƒdG øe äÉH ,Qƒ¡°ûdG Qhôe ™eh .AÉ°ûMC’G
πeÉc ¿ƒμ°S ≥≤– ,ΩÉ``©dG ∞°üf ájÉ¡æHh .iôNCG Iô`è Iôªãe èFÉàf RôMCG ó``b
πªà°ûJ ⁄ MOPP áHôŒ ¿CG á≤«≤◊Gh .Ék °†jôe 43 ´ƒª› øe 35 iód ¢``Vôª∏d
∑GQOE’ ∂dP ¤EG áLÉëH øμj ⁄ AôŸG øμd ,control group áfQÉ≤e áYƒª› ≈∏Y
áÑ°ùædÉH π«ãe ¢VôŸG ¿ƒμ°S ∫ó©eh áHÉéà°SÓd ∑Éæg øμj º∏a ,ÒKCÉàdG Gòg πãe
AÉØ°T ”h ,ó«©ÑdG ió``ŸG ≈∏Y ìÉéædG ô``ªà°SG óbh .Ωó≤àŸG ÚμLOƒg ¢``VôŸ
¿ÓHÉc ∂dP øe ¢ûgóæj ⁄h .≈``°VôŸG øe á«dhC’G á``YƒªéŸG ∞°üf øe Ì``cCG
:∫ƒ≤j Öàc πH ,»FÉ«ª«μdG êÓ``©dÉH ÚæeDƒŸG πFGhCG øe øμj ⁄ ¬fCG ™`è ,¬°ùØf
.á°SÉμàf’G ø`è ¿B’G ƒ‚ ób Ωó≤àe ¢``Vôe øe ¿ƒfÉ©j øjòdG ≈``°VôŸG ¢``†©H)
ä’ÉªàMG øe Ék jQòL Ò``Z
q ób IOó©àŸG ÒbÉ≤©dÉH »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG Qƒ``¡X ¿EG
Ék ≤Ñ°ùe èdÉ©ŸG ÒZ ÚμLOƒg ¢Vôe ø`è ¿ƒfÉ©j øjòdG ≈°VôŸG Ò°üÃ ø``¡μàdG
.(IV á∏MôŸG hCG III á∏MôŸG ‘
ttt
ÒZ IhQòdG ƒ``ëf ó©°üJ MOPP á``HôŒ âfÉc É``ªæ«H ,1968 ΩÉ``Y ƒ``jÉe ‘
.ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG ⁄ÉY ‘ ¬°ùØf Qó≤dÉH á©bƒàe ÒZ AÉÑfCG ∑Éæg âfÉc ,á©bƒàŸG
296
á£≤f óæY ∞bƒJ ó``b ¢ûàjôjGôah …GôØd VAMP »``LÓ©dG ΩÉ¶ædG ¿CG Ωƒ``∏©eh
ΩódG ‘ É«ª«cƒ∏dÉH ÚHÉ°üŸG ∫ÉØWC’G º¶©e ΩÉ¶ædG ∂dP èdÉY ó≤a .áÑ«éY áÑ«Äc
á«dÉàdG ô¡°TC’G ‘h .ïŸG ‘ ¢ùμàfGh ôéØfG ¿ÉWöùdG øμd ,»ª¶©dG ´É``îædGh
øe ¿ƒfÉ©j ºgh IOÉ«©dG ¤EG ∫ÉØWC’G A’Dƒg º¶©e OÉY ,1962 ΩÉY ‘ ¬`H êÓ©∏d
ƒëf ∞«fl πμ°ûH ∂dP ó©H GhQóëfG ºK ,ôgÉ¶dG ‘ Ió«ªM á«Ñ°üY ihÉμ``°T
…òdG VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG ∫ƒ``– Gòμgh .ÚYƒÑ°SCG hCG ´ƒÑ°SCG ó©H IÉ`àƒdG
.´hôe
q ¢SƒHÉc ¤EG ó¡©ŸG ìÉ‚ á°üb ¬``fCÉH πÑb øe ,™°SGh ¥É£f ≈∏Y ,∞``°Uho
É‚ ,‹hC’G »LÓ©dG ∫ƒcƒJhÈdG ∂dòH Ú÷É©ŸG Ék °†jôe öûY á°ùªÿG ÚH øeh
‘ á«∏°UC’G äÉ°SGQódG ÉØ∏Z ¿Gò∏dG Iƒ≤dGh ìƒª£dG ¬ŒG ,Ék «éjQóJh .§≤a ¿ÉæKG
GƒfÉc ôHQÉa OÉ≤f π©dh .IOhÈdG ¬«∏Y ô£«°ùJ ™bGh ƒëf ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG
π°†aCG ≈∏Y ¬©aO øμÁ Ék ``°Vôe ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG âfÉc ÉÃôa ,ÜGƒ``°U ≈∏Y
q
»g áæμ°ùŸG ájÉYôdG π``©dh .πeÉc AÉØ°T ¢ù«dh ,Üò``Hòàe ¿ƒμ°S ƒëf ô``jó≤J
.A»°T πc ºZQ QÉ«N π°†aCG
™LGÎj ⁄ ,áYô÷G ‹ÉY »FÉ«ª«μdG êÓ©∏d ÖMÉ°üŸG ìÉéædG ¥hòJ ™e øμd
GPÉe :Iƒ≤H ìhô£e ∫GDƒ°S ∑Éæg äÉHh ,º¡dDhÉØJ ø``Y ΩGQhC’G AÉÑWCG øe ójó©dG
IOÉjR øμeCG ƒd GPÉe ?áØãμe á``LQóH Ék «aÉc VAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG øμj ⁄ ƒ``d
?∫ƒÑ≤dG áaÉM øe ¬Hô≤j ÉÃ ,ÈcCG IQƒ°üH »FÉ«ª«c êÓY ΩÉ¶f
ΩGQhC’G Ö«ÑW ƒgh ,ôHQÉa IòeÓJ ó``MCG πJÉ≤ŸG ôμ°ù©ŸG Gòg óFÉb ¿Éc ó``bh
” …òdGh ,Ék eÉY ÚKÓKh á``à°S ôª©dG øe ≠dÉÑdG Donald Pinkel πμæ«H ó``dÉfhO
âfÉch .»°ù«æ«J áj’ƒH ,¢``ù«Ø‡ ‘ É«ª«cƒd èeÉfôH AóÑd ø``£°SƒH øe ¬``HGóàfG
π©ØH áHô£°†e â``fÉc å``«M ,ø£°SƒH ¢``†«≤f ,ÖfGƒL Ió``Y ø`è ,¢``ù«Ø‡
297
ÖgòdG Ωƒ¡Øe ÚH ák Ñ∏≤àe ,∫hQ ófBG ∑hôdG ≈≤«°Sƒeh IôjôŸG á«bô©dG äGô``JƒàdG
‘ áeGöüH á``dõ©æŸG Oƒ°ùdG AÉ``«MCGh Üƒæ÷G ‘ ó``fÓ°ùjôL ö``ü≤d π``Øfô≤dGh
∫GƒW áÄaGO ,IÉ«◊ÉH á°†HÉf ,á``©bƒàe ÒZ ,áÑ∏≤àe ¢ù«Ø‡ âfÉc Gòdh .∫É``ª°ûdG
ójó÷G ≈Ø°ûà°ùŸG ™``ØJQG óbh .Ék ``«∏ªY IójÉfi ¢``VQCG É¡fEG ;Ék «ÑW IÈ``©e
q ,ΩÉ``©dG
º°SÉH Ék æª«J) St. Jude OhƒL âfÉ°S º°SG QÉ«àNG ‘ Ék ≤aƒe ¿Éc …ò``dG ,πμæ«Ñd
πMÉ°S ≈∏Y ≈``≤∏e ôëH º‚ ¬fCÉch ,(É``¡æe ¢SƒÄ«ŸG ÉjÉ°†≤∏d Ò``°üædG ¢``ùjó≤dG
≈Ø°ûà°ùŸG √òg âfÉch .QGƒH ¢VQCG ≈∏Y ÊÉ°SôN QÉ¶àfG ¿Éμe êQÉN ,ô``ëÑdG
OQGƒe ¿hO ,™ÑàJ πé°S ¿hO) π``ª©J 1961 ΩÉY ‘ πμæ«H É¡«dEG π``°Uh É`èóæY
.(á«∏c hCG ÚØXƒe ¿hO ,πªàμe ≈æÑe ¿hO ,IócDƒe á«dÉe
äÉ°Vô‡ ¬H πª©j »FÉ«ª«μdG êÓ``©∏d Èæ©H »¶M ∫ÉM ájCG ≈∏Y πμæ«H ø``μd
kGó©àÑeh .áÑ∏≤àŸG áeÉ°ùdG Ò``bÉ≤©dG AÉ£YEG ≈∏Y ¿ƒHQóe AÓeRh ¿ƒª«≤e AÉ``ÑWCGh
πμæ«H ≥jôa ºª°U ,ø£°SƒHh ∑Qƒ``jƒ«f ‘ É«ª«cƒ∏dG çÉëHCG õcôe ø``Y kGÒãc
≈∏Y áaÉ◊G ¥ƒØàJ å«ëH– É``«ª«cƒ∏dG ™e iôNCG áHôŒ πc ≈∏Y ¥ƒ``ØàdG ≈∏Y
ó◊G ƒëf á``«dÉ©dG áYô÷ÉH ∑Î``°ûŸG »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ≥£æe ™aOh –õ``côŸG
π°UƒàdG øe √DhÓeRh πμæ«H øμ“ π©ØdÉHh .(¢†jôŸG iód) πªëà∏d q »LQÉÿG
§Ñæà°SG ,’k hCG .á≤HÉ°ùdG á«LÓ©dG áª¶fC’ÉH ák fQÉ≤e ,áª°SÉM äGQÉμàHG á©HQCG ¤EG
,¢Vôª∏d ¿ƒμ°S çGóME’ á``jQhöV ÒbÉ≤©dG äÉØ«dƒJ âfÉc Éªæ«H ¬``fCG πμæ«H
øe áØ«dƒJ Ö``∏£àj ôeC’G ¿Éc É``ÃQh .É``¡JGP óM ‘ á``«aÉc ÒZ â``fÉc É``¡fEÉa
É¡£∏N ºàj áØ∏àfl á«FÉ«ª«c Ωƒ``ª°S á«fÉªK ≈àM hCG ,á©Ñ°S hCG ,áà°S– äÉ``Ø«dƒàdG
.ÒKCÉJ ≈°übCG çGóME’ Ék ©e É¡≤«aƒJh
≈àM ¬fEG å«M ,»Ñ°ü©dG RÉ``¡é∏d äÉ°SÉμàfG çhóM ∫ÉªàM’ kGô``¶f ,Ék «fÉK
298
…ƒeódG õLÉ◊G ¥GÎ``NG øe øμªàJ ⁄ á``«dÉ©ØdG á«dÉY á``«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ∂``∏J
»Ñ°ü©dG RÉ¡÷G ‘ Ik öTÉÑe »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¢SôZ »°†à≤j ôeC’G ¿EÉa ,»ZÉeódG
.»cƒ°ûdG πÑ◊G π∏Ñj …òdG πFÉ°ùdG ‘ ¬æ≤M ≥jôW øY
¥GÎNG á«fÉμeE’ kGô``¶fh .Ék °†jCG á«aÉc â°ù«d √òg ¢Sô¨dG á``≤jôW π©d ,Ék ``ãdÉK
Ö∏£J ÉÃôa ,»ZÉeódG …ƒeódG õLÉ◊G øY ô¶ædG ¢†¨H ÆÉeó∏d á«æ«°ùdG á``©°TC’G
‘ á«≤ÑàŸG ÉjÓÿG πàb πLCG øe áªéª÷G ¤EG áYô÷G ‹É``Y ´É©°TEG áaÉ°VEG ô`èC’G
.ÆÉeódG
¤EG √ô¶f ó``æY ±É``£ŸG á``jÉ¡f ‘ Min Chiu Li ‹ ƒ``«°T Ú`è iCGQ É``ªch
QGôªà°S’G ¤EG AôŸG êÉàëj É``Ãôa ,choriocarcinoma á«FÉª«°ûŸG É`èƒæ«°SQÉμdG
,¢ûàjôjGôah …Gô`à iCÉJQG Éªc ,Qƒ¡°Th ™«HÉ°SC’ ¢``ù«d »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ‘
.äGƒæ°S çÓK ≈àM hCG Úàæ°S ¤EG IÎØdG óà“ å«ëH ,ôNBG ó©H ô¡°ûd É‰EGh
ÇOÉÑŸG √ò``g ∫ÓN ø`è ô¡X …ò``dG á÷É©ŸG ∫ƒ``cƒJhôH ∞``°Uh ø``μÁh
»Øa .É¡d πμæ«H AÓ`èR ∞°Uh Ö°ùM ,(á∏eÉ°T ácô©e) ¬``fCÉH §≤a á``jOÉ°TQE’G
,Égó©Hh .´QÉ°ùàe m∫GƒJ ‘ É«ª«cƒ∏d IOÉ°†ŸG á«°SÉ«≤dG ÒbÉ≤©dG AÉ£YEG ” ,Aó``ÑdG
spinal tap »q æp £n bn ∫õr ``Hn ΩGóîà°SÉH á«cƒ°ûdG IÉ``æ≤dG ‘ äÉ°ùμjôJƒã«e ø``≤M ”
.á«æ«°ùdG á©°TC’G øe á``«dÉY äÉ«ªμd ÆÉeódG ¢†jô©J ” ºK .IOófi äGÎa ≈``∏Y
≈°übCG) ÒbÉ≤©dG ø`è ≈∏YCG äÉYôéH »``FÉ«ª«μdG êÓ©dG ºYO ” ,∂``dP ó``©Hh
.ádOÉÑàe á∏°UÉa äGÎah ,(É¡H ìƒª°ùe äÉYôL
≈∏Y ,ΩódG π≤f äÉ«∏ªYh á``jƒ«◊G äGOÉ°†ŸG ¤EG áLÉM ∑Éæg âfÉc IOÉ``Yh
ôªà°SG ób êÓ©dG ¿EG Éæ∏b GPEG ≠``dÉÑf ’h .™«HÉ°SC’ π°üàe πμ°ûHh ,Ék ÑdÉZ ‹Gƒ``àdG
äGQÉÑàN’ äÓ«é°ùJh ,´É``©°TEÓd kGOó©àe Ék °Vô©J Ék æª°†àe ,∞``°üfh ÚeÉ©d
299
á«é«JGÎ°SEG »gh ..IOó``©àe ájójQh ÒbÉ≤Yh ,»``æ£n ≤n dG ∫õÑdG äGöûYh ,Ωó``dG

É¡JQhÉ°S å«M ,Égöûf â°†aQ äÓéŸG ióMEG ¿CG áLQód ájÉ¨∏d áë∏eh á≤«bO
í«ë°U πμ°ûH É¡àÑbGôeh äÉ``Yô÷G ∂∏J AÉ£YEG π«ëà°ùŸG øe ¬fCG øe ±hÉ``fl
≈Ø°ûà°ùe ‘ ≈``àMh .ÜQÉéàdG √òg ‘ ≈``°Vôe IóY π``àb ‘ Ö``Ñ°ùàdG ¿hO
¤EG áHôéàdG Ö°ùf ” Gòd ,ájÉ¨∏d Ék eq É°S QƒcòŸG »LÓ©dG ΩÉ¶ædG Èào YG ,OƒL ¿É°S
GƒÑZôj ⁄ QÉÑμdG ÚãMÉÑdG ¿C’ Gô``¶f ;πμæ«H ±GöTEG â– Ée Ék Yƒf QÉ¨°U AÉ``ÑWCG
≈∏Y ≥∏WCG πμæ«H ¿EÉa ,∂dP ºZQh .É``gôWÉîÃ º¡àaô©e Aƒ°V ‘ É``¡FGôLEG ‘
.(ΩÉàdG º«ë÷G) É¡«∏Y Éæ≤∏WCÉa ,AÓeõdG øëf ÉeCG .(ΩÉàdG êÓ©dG) :ΩÉ¶ædG Gòg
ttt
ºàj ¿Éμa .2004 ΩÉ``Y ∞«°U ‘ º«ë÷G øe ´ƒædG Gòg ó``jQ ’QÉc â``∏NO
.ÚÑbÉ©àe QõLh qóe ‘ ,Ö``æL ¤EG Ék ÑæL ´É©°TE’Gh »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG AGô``LEG
ób ÉgDhÉæHCG ¿ƒ``μj å«M) AÉ°ùŸG ‘ É¡dõæe ¤EG ΩÉ``jC’G ¢†©H ‘ π``°üJ â``fÉch
Iôe Oƒ©àd (AÉ°û©dG IóFÉe ≈∏Y É``¡LhR Égô¶àæj Éªæ«H ,π©ØdÉH ΩƒædG ¤EG Ghó``∏N
,ΩƒædG º©W äó≤a ,∂dP AÉ``æKCGh .‹ÉàdG Ωƒ«dG ìÉÑ°U ‘ ≈Ø°ûà°ùŸG ¤EG iô``NCG
:ô£NCGh ºgCG ƒg Ée äó``≤a Égó©Hh ,É¡à«¡°T ≈àM äó≤ah ,Égô©°T äó``≤ah
πª∏ªàJ ,áà«e ¬Ñ°T ≈Ø°ûà°ùŸG ∫ƒM »°û“ âfÉc PEG .É¡JOGQEGh ,É¡©aGOh ,É¡àÑZQ
¤EG …ójQƒdG ÖjöùàdG áaôZ ‘ AÉbQõdG π``«æ«ØdG áÑæc øe IÒ¨°üdG É``¡JGƒ£N ‘
∂∏J ‘ áÑæμdG ¤EG É``¡LGQOCG Oƒ©J º``K ,…õcôŸG ôªŸG ‘ √É``«ŸG ™jRƒJ á``æ«cÉe
êÓ©dG ¿Éc) :á``∏FÉb ∂dP ’QÉc ô``còàJh .…hÉ``°ùàdÉH á``Hƒ°ùëŸG äGƒ``£ÿG
¿ƒμ°S ‘ »æfCG ƒd Éªc êÓ©dG ádhÉW ≈∏Y óbQCG âæc ó≤a .á°ûb ôNBG ´É©°TE’ÉH
πH .(≥«aCÉ°S ≈àM âæc ¿EG ∫AÉ°ùJCG Ée Ék ÑdÉZ âæch ,»¡Lh ¥ƒa ´Éæ≤dGh ,äƒŸG
300
∫hC’G »LÓ©dG ô¡°ûdG ∫ÓN ΩÉ¶àfÉH É¡«dEG ø£°SƒH øe Ò£J âfÉc »àdG É¡eCG ¿EG
.OÉ¡LE’G Égƒ∏©j Úæ«©dG Iôªfi »gh GójQƒ∏a ‘ É¡dõæe ¤EG â©LQ ’QÉμd
Ék ŸÉY É¡àjhGOƒ°S äQÉ``°Uh .ÌcCÉa ÌcCG ¢UÉÿG É¡ŸÉY ƒëf ’QÉc â``Ñë°ùfG
,ájõjôZ IQƒ°üH ¬``à– âÑë°ùfG Ék «LQÉN Ak É£Z ¬Ñ°ûj ¢``SÉb ƒëf ≈∏Y Ék ``≤∏¨à°ùe
á∏«∏≤dG É¡JGQÉjR ∫Óîa .É¡FÉbó°UCG ≈àM IóbÉa ,»LQÉN A»°T πc øY á``∏°üØæe
óMCG ‘h .áMôe áHÉ°T IÉàa IOÉY É¡©e Öë£°üJ âfÉc É``¡fCG â¶M’ ,¤hC’G
.∂∏J É¡àÑMÉ°U ¿hO øe âJCG É¡fCG â¶M’ ,äÉMÉÑ°üdG
(?Ωƒ«dG á≤aQ ’) :É¡àdCÉ°S
:âdÉb …P’ƒa »μ«fÉμ«e äƒ°üHh .Ék ``°†aQ É¡«Øàc äõgh ,kGó«©H äô``¶æa
¿CG ™£à°SCG ⁄h ,É¡«dEG »àLÉëH ô©°ûJ ¿CG ójôJ âfÉc) :â`àÉ°VCG ºK .(ÉfôLÉ°ûJ)
.(¿B’G ¢ù«d .Ö∏£dG ∂dP É¡d »ÑdCG
.áÑFÉ¨dG á``≤jó°üdG ™e ∞WÉ©JCG ,á``jÉØμdG ¬«a É``Ã êôfi πμ°ûH ,»``æJóLhh
¤EG âéàMG ,Ék ``°†jCG ‹EG ¬àLÉëH ô``©°ûj øŸ âéàMG ,’QÉc Ö``«ÑW »``àØ°üÑa
øμj ⁄ ’QÉc ø``μd .É¡àcô©e ‘ kGóYÉ°ùe Ék cQÉ``°ûe …QÉÑàYÉH ≈``àM ,¿É`àô©dG
äÉLÉ◊ A»°ûH ßØà– ⁄ ™``Ñ£dÉHh– ¢UÉÿG É¡FÉØ°ûd á``jQƒ©°T ábÉW …CG É``¡jód
,kGóL Ék «°üî°T kGô`èCG É¡d áÑ°ùædÉH í``Ñ°UCG É«ª«cƒ∏dG ™`è É¡YGöU ¿EG .ø``jôNB’G
;É¡£«fi ‘ Ú«ëÑ°T ÚLôØàe øY IQÉÑY Éæe á«≤ÑdG íÑ°UCG å«ëH ,kGóL Ék ``«∏NGO
É¡JGQÉjR äCGó``H ó≤d .É¡°SCGQ êQÉN ¿ƒ°ûªàj ø``jòdG äGƒeC’G √ÉÑ°TCG ø``ëf Éæc
ìÉÑ°üdG ‘ ≈Ø°ûà°ùŸG πNGO »``°ûŸG AÉæKCGh .áéYõe äÉØbƒàH â¡àfGh IOÉ``«©∏d
,±ô¨dG π∏¶j …ƒ``à°ûdG Aƒ°†dG ¿Éc Éªæ«H ,iô``NCG º¶Y ´Éîf áæ«Y Ö``ë°ùd
øμd ,∞WÉ©àdG ôYÉ°ûe ≈∏Y ∞Mõj π``≤Kp ,»∏NGO ‘ …öùJ Ée áÑgôH äô``©°T
301
.kGóHCG ¬æe øμªàj ⁄

,»LÓ©dG ÉgQÉ°ùe ‘ ô¡°TCG á``©Ñ°S ’QÉc â°†eCG ,QÉÑàNG AGQh QÉ``ÑàNG ‘h
ÚfÉªKh á°ùªN äô``LCGh ,¿B’G ≈``àM Iôe Ú©Ñ°Sh Ék ``à°S IOÉ``«©dG äQGR ó``≤a
´Éîf øe äÉæ«Y Ió``Y É¡æe Öëp °Sho ,»æ£n bn ∫õ``H äGAGôLEG á©Ñ°Sh ,kGQÉ``ÑàNG
»£ªædG QÉ°ùŸG ,á``≤HÉ°S á°Vô‡ »gh ,äÉÑJÉμdG ióMEG â``Ø°Uh óbh .º``¶©dG
,¬àdÉM ¢ü«î°ûJ òæe) :á``∏FÉb áæª°†àŸG
s äGQÉÑàN’G å«M øe (ΩÉ``àdG êÓ©∏d)
ôjöS ‘ ÉeEG ΩÉ``jC’G √òg ™HQ ≈°†eCG óbh .Ék `èƒj 628 IóŸ ∂jQEG ¢``Vôe ô``ªà°SG
ójó©dGh ,ΩO QÉÑàNG 800 ø`è ÌcCG iôLCGh .AÉÑWC’G IQÉjR ‘ É`èEGh ≈Ø°ûà°ùŸG
ÚKÓK á«æ«°ùdG á©°TCÓd ¢Vô©Jh ,º¶©dG ´Éîf ∫õHh »æ£n ≤n dG ∫õÑdG äGAGôLEG øe
.ΩO π≤f á«∏ªY 200 øe ÌcCGh ,Ék ``«FÉ«ª«c Ék «Lƒdƒ«H kGQÉÑàNG 120 iôLCGh ,Iô`è
ΩO AÉÑWCG Ú``H Ée – Ék Ñ«ÑW 20 ø`è πbCG ¬LÓY ‘ ¿ƒ``cÎ°ûŸG AÉ``ÑWC’G ø``μj ⁄h
»°ùØædG Ö«Ñ£dG øª°†àj ’ ÉÃ ,ïdEG ...Ú°ü°üîàeh ÚMGôLh ÜÉ°üYCGh áFQh
.(äÉ°VôªŸG äGöûYh
ttt
‘ Ék eÉY Ú©HQC’Gh áà°ùdG GP ¢†jôŸG ¬≤jôah πμæ«H É¡H ™æbCG »àdG á≤jô£dG π©dh
π©a ¬æμd ,É¡JGP óM ‘ Ék °†eÉZ kGöS â«≤H »æ«JhôdG êÓ©dG Gòg ∫ÉªcE’ ¢ù«Ø‡
∫ƒM ájó«¡ªàdG ¬JÉfÉ«H öûæH OƒL ¿É``°S ≥jôa ΩÉb ,1968 ΩÉY ƒ«dƒj ‘h .∂``dP
ÜQÉŒ ÊÉªK AGôLEÉH πμæ«H ≥jôa Ωƒ≤«°Sh) .ΩÉàdG êÓ©∏d Ωó≤àe QGôμJ ÌcCG èFÉàf
k jó©J º¡æe πc ∞«°†«°S å«M ,1979h 1968 »eÉY ÚH Éª«a á©HÉààe
¤EG ôNBG Ó
IQÉÑY ,IôμÑe á©jƒæJ »gh ,á°UÉÿG áHôéàdG √òg âfÉc óbh .(»LÓ©dG ΩÉ¶ædG
øe IOôØe áYƒª› º°†J ≈Ø°ûà°ùŸ IOôØe áHôŒ ;á«FGƒ°ûY ÒZ IÒ¨°U áHôŒ øY
302
¢ù«Ø‡ ≥jôa ΩÉb ó≤d .á≤YÉ°U áé«àædG âfÉc ,äGôjòëàdG πc º``ZQh .≈°VôŸG
§°Sƒàe óàeGh .¢Vôª∏d πeÉc ¿ƒμ°S ≈∏Y º¡æe 27 π°üM ,Ék °†jôe 31 êÓ©H
á«dÉ©Ød ¢SÉ«≤e ƒgh ,á°SÉμàf’Gh ¢ü«î°ûàdG Ú``H øeõdG) ¢VôŸG á°SÉμàfG øeR
∫ƒWCG øY Iôe 20 QGó≤Ã ójõj ∂dòH ƒgh ..Ék Ñjô≤J äGƒæ°S ¢ùªN ¤EG (êÓ©dG
.ôHQÉØd πFGhC’G ≈°VôŸG º¶©e á£°SGƒH ¬≤«≤– ” ¢Vôª∏d ¿ƒμ°S
⁄ ,á«∏°UC’G áYƒªéŸG å∏K ‹GƒM …CG ,Ék °†jôe Ú``KÓK ¿CG á«ªgCG ÌcC’G øμd
êÓ©dG øY ÚØbƒàe ,IÉ``«◊G ó«b ≈∏Y ¿ƒdGõj Ée GƒfÉch ,¢``SÉμàfÓd Gƒ``°Vô©àj
IÎa ∫ƒWCG âfÉch .ôNB’G ƒ∏J kGô¡°T IOÉ«©dG ¤EG ∫ÉØWC’G OÉ``Y óbh .»FÉ«ª«μdG
.πØ£dG ∂dP ôªY ∞°üf …CG ,¢SOÉ°ùdG É¡eÉY ¤EG ¿B’G óà“ ¢Vôª∏d ¿ƒμ°S
≈°Vôª∏d á∏eÉμdG áYƒªéŸG IQÉ``jR IOÉYEÉH πμæ«H ≥jôa ΩÉb ,1979 ΩÉ``Y ‘h
Ék °†jôe 278 πªcCG ,áeÉY áØ°üHh .ΩÉàdG êÓ©dÉH ΩGƒYCG IóY ∫ÓN Gƒ÷ƒY øjòdG
.»FÉ«ª«μdG êÓ©dG øY GƒØbƒJh ,º¡LÓY äGQÉ``°ùe á«dGƒàe ÜQÉŒ ÊÉªK ‘
o G ‹GƒM º¡æe ¢ùμàfGh
ÚdÉN Gƒ∏X øjòdGh % 80 ¿ƒ∏ãÁ øjòdG á«≤ÑdG ÉeCG .¢ùªr ÿ
áLQO ≈∏YCÉH (AÉØ°ûdG) ≈∏Y Gƒ``∏°üM ó≤a – »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ó©H ¢VôŸG ø`è
’) :∫ƒ≤j …ó≤f ∫É``≤e ‘ πμæ«H Öàc ,∂dP øYh .Aô``ŸG É¡H Èîj ¿CG ø``μÁ
Ék «°ü©à°ùe Ék °Vôe ∫ÉØWC’G iód IOÉ◊G ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG ¢``Vôe QÉÑàYG øμÁ
.(‹hC’G ¬LÓY ‘ ’k ƒÑ≤e Ék é¡æe palliation ⁄C’G Úμ°ùJ ó©j ⁄h ,AÉØ°ûdG ≈∏Y
Öàμj ¿Éc á«aƒ°U Ì``cCG á≤jô£H ¬æμd ,™``Ñ£dÉH πÑ≤à°ùª∏d Öàμj ¿Éc ó``≤d
…CG º¡jód øμj ⁄ øjòdG AÉÑWC’G A’Dƒ``g ¤EG ¬eÓμH Ék ¡Lƒàe ,»°VÉŸG Ék ``©LÎ°ùe
¿CÉH √ƒ©æ≤«d Iôe äGP ôHQÉa GƒdOÉLh ,É«ª«cƒ∏dG ¢VôŸ êÓY ¤EG π°UƒàdÉH ¿ÉÁEG
.(ΩÓ°S ‘ GƒJƒª«d) Ék eÉ“ ∫ÉØWC’G ∑Îj
303
¿É°ü◊Gh áHô©dG
(äGòdG ´GóN øe ™Ñæj …òdG ´ƒædG ∂dP øe ≈°ûNCG »ææμd ,∫DhÉØàdG ó°V â°ùd)
v+
7_: / ¦ T5 I.0
5y .' I)3 %
R?PQ XRPF}
(∞bƒJ ÓH ¥ôr £s ∏d Ö°SÉæŸG âbƒdG ƒg Gògh øNÉ°S ójó◊G)

1965 00 I1 8 (y Y% !5
πãn en ) ¿GôFÉW ∞«°üdG Ö∏éj É‰EGh ,∞«°üdG Ö∏éj ’ óMGh ƒfƒæ°S ôFÉW
ƒfƒæ°ùdG ôFÉW Ìμjh ,óFÉ°ùdG √ÉŒ’G Oó– »àdG »g IÌμdG ¿CG »æ©j …õ«∏‚EG
øY ¿ÓYE’G ” É`èóæYh .(∞«°üdG π``°üa ‘ õ∏jhh GÎ``∏‚EG äÉ``©WÉ≤e ‘
π°üa ∫ƒ∏ëH ¢ù«Ø‡h Gó``°ù«ã«H ‘ âjôLCGo »àdG ÜQÉ``éà∏d á«ÑW äÉ``MÉ‚
πé°S óbh .’k õ``dõe
p ’k ƒ– ¿ÉWöùdG á£jôN äó¡°T ,1968 ΩÉ``Y ∞``jôÿG
áYÉé°ûdÉH ≈∏ëàJ ¿CG ∂«∏Y ¿Éc) :Ó k FÉb äÉæ«°ùªÿG ôNGhCG ‘ ∂dP Éà«ØjO
¿CÉH ´ÉæbE’G á``YÉé°T ™Ñ£dÉHh ..Ék «FÉ«ª«c Ék ``÷É©e πª©àd áë°VGƒdG á``Áó≤dG
Ék jQhöV äÉÑKE’G ¿Éc ó≤d .ÒbÉ≤©dG ΩÉeCG ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ Ωõ¡æ«°S ¿ÉWöùdG
.(ìƒ°Vh πμH
∞°Uho ó≤a .∞«æY πμ°ûH ∫ƒëàj äÉÑKE’G AÖY GC óH ,äGƒæ°S öûY ó©Hh
¬fCÉH áYô÷G ‹ÉY »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ΩGó``îà°SÉH ájhÉØª«∏dG É«ª«cƒ∏dG êÓY
‘ É¡JGP á«é«JGÎ°SE’G ìÉ``‚ øμd ,»Lƒdƒ«ÑdG ß◊G hCG ≥«aƒàdG ¤EG ™``Lôj
É¡fEG) :∂dP øY Éà«ØjO ∫ƒ≤jh .ΩÉY CGóÑe πãe hóÑj ¬∏©L ÚμLOƒg ¢``Vôe
Kenneth Endicott äƒμjófEG å«æ«c …CGôdG ¬≤aGhh .(Ék ªNR âëæp eo IQƒK
304
k FÉb ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ôjóe
..á«dÉàdG Iƒ£ÿG A»› ócDƒŸG ¬Ñ°T øe) :Ó
.(πeÉμdG êÓ©dG »gh
»àdG á≤jô£∏d Ék ≤ah π``ØàMGh ,QÉÑNC’ÉH ôHQÉa π∏¡J ó≤a ,ø``£°SƒH ‘ ÉeCG
ÚªîJ Ö©°üdG øe ¢ù«dh .á``ªî°V áeÉY á∏ØM ó≤Y ÈY ..kGó``«L É¡aô©j
»ª«L ¥hóæ°U ôªY ≠∏H ,1968 ΩÉY ÈªàÑ°S »Øa .πØë∏d …õeôdG ï``jQÉàdG
ó«©H É¡Ø°Uhh á``Ñ°SÉæŸG áZÉ«°U ôHQÉa OÉ``YCG óbh .øjöû©dGh ó``MGƒdG ΩÉ``©dG
ó°TôdG ø°S Æƒ``∏H á¶◊ »gh ;»ª«÷ ø``jöû©dGh …OÉ◊G …õ`èôdG OÓ``«ŸG
Imperial áªîØdG áYÉ≤dG õ«¡Œ ” óbh .(¿ÉWöùdG ø`è ÊÉ©j …òdG ¬∏Ø£d)
¿Éch ,ÒÑc πØ◊ OGó``©à°S’G πLCG øe Statler ô∏JÉà°S ¥ó``æØH Ballroom
¥hóæ°U ¢``ü°üN ób ¥óæØdG Gò``g êQÉ``N Variety Club »``àjQÉa …OÉ``f
äÉæ«°ùªÿG ‘ »ª«L πLCG øe ∫ƒÑ°ù«H Iôc πμ°T ≈∏Y ¬H ¢UÉÿG äÉYÈàdG
IOÉà©ŸG ôHQÉa á«°TÉM ô∏JÉà°S ±ƒ«°V á``ªFÉb âæª°†Jh .øjöû©dG ¿ô≤dG øe
…QÉe øμªàJ ⁄h .Ú«°SÉ«°ùdGh Ò``ÿG »∏YÉah AÉª∏©dGh AÉÑWC’G øe á``HGò÷G
øe Elmer Bobst â°ùHƒH ôŸEG â∏°SQCG É``¡æμd ,πØ◊G Qƒ°†M øe ôμ°S’
å«æ«c AÉL Éªc .¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG øe OhôHhR ö†M ó``bh .ACS
.Gó°ù«ã«H øe Kenneth Endicot äƒμjófEG
QÉæjEG hCG ..π``Ø◊G øY ¬°ùØf »``∏°UC’G »ª«L ÜÉ``«Z âaÓdG ø`è ¿Éch
¿hO áaÉë°ü∏d ô``cP) »ª«L ¿Éμ`è ±ô©j ô``HQÉa ¿Éch .¿ƒ``°ùaÉà°SƒL
πμ°ûH π°†a ¬æμd ,(≈`àÉ©e ¬fCGh ,IÉ«◊G ó«b ≈∏Y ¬fCG π``«°UÉØJ ‘ ¢``VƒN
áHÉãÃ »ª«L ¿CG Iôμa ≈∏Y öUCGh ,äÉeƒ∏©e øe ¬jód Ée ∞°ûμj ’CG óª©àe
‘ ádõ©æŸG á°UÉÿG ¬JÉ«M ¤EG »≤«≤◊G »ª«L OÉY ó≤d .ájójôŒ Iôμa ..õeQ
305
– áKÓãdG ¬dÉØWCGh ¬àLhR ™e ¿B’G ¢û«©j å«M ,á«ØjôdG øjÉe áj’ƒH á``YQõe
¿Éch .¿ÉWöùdG ≈∏Y QÉ°üàf’G ≈∏Y áeÓY »¡d á«©«Ñ£dG IÉ«ë∏d ¬``JOƒY ¿EG
øeõdG øe øjó≤Y á∏«W √Qƒ``°üj hCG óMCG √ôj ⁄h .áæ°S 32 ô``ª©dG øe ≠∏H ó``b
.Ék Ñjô≤J
ìöùŸG ôHQÉa ≈≤JQG ,QhóJ Iƒ¡≤dG ÚLÉæa âfÉc Éªæ«H ,AÉ°ùŸG ájÉ¡f ‘h
É¡JÉbhCG ôahCÉH) ¿B’G »ª«L IOÉ«Y ô``“ :∫Ébh ,AGƒ°VCÓd πeÉμdG AÉ¡ÑdG â``–
– ÉgOGôaCGh áeC’G äÉ°ù°SDƒe âØJÉμJ ó≤d .(Ö£dGh º``∏©dG ïjQÉJ ‘ Ék ¶M
,¢ùcƒ°S ójQh ..õØjôH ø£°SƒH ≥jôah ,É``ªæ«°ùdG áYÉæ°Uh ,»àjQÉa …OÉf)
áëaÉμe πLCG øe –(á``YGPE’Gh ,¿ƒjõØ∏àdGh ,á`àÉë°üdGh ,á°VÉjôdG ⁄É``Yh
’ AÉ°ùŸG Gòg áYÉ≤dG πNGO ¬``H ∫ÉØàM’G ºàj Ée ¿CG ôHQÉa ø∏YCGh .¿É``WöùdG
óMCG ¥ƒ£«d
q ∞``JÉμJ ™ªà› OÓ«e ó«Y ø``μd ,Ée ¢üî°T OÓ«e ó``«Y π``ãÁ
¢VôŸG ∂dP øe ≥jƒ£à∏d ™``°†N ób ¬°ùØf ™ªàéŸG Gòg ¿Éch ;¢``VGôeC’G
.Iôe äGP
Éà«ØjO ∞°Uh Éªc hCG .öüædG øe ÜÎbG ¬fCÉH ¿B’G ™ªàéŸG Gòg ô©°T ó``bh
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ‘ πãªàjh ,»LÓ©dG õ¨∏dG øe Oƒ≤ØŸG Aõ``÷G ¿EG) :∂dP
»FÉ«ª«μdG êÓ``©dÉa .(¬aÉ°ûàcG ” ób ,á``jRÉ¡÷G ¿ÉWöùdG ´GƒfC’ ∫É``©ØdG
OôéÃ – ¿ÉWöùdG ´Gƒ``fCG πc êÓ``Y ≈∏Y πª©«°S áYô÷G ‹É``Y ∑Î``°ûŸG
k FÉb ÜÉàμdG óMCG ¿hO
áfÉ°SÎdG ¿EG) :Ó q óbh .áªFÓŸG äÉØ«dƒàdG ¤EG π°UƒàdG
º¡ëæ“ ,êÓ©dG ¿ƒØ°üj øjòdG AÉÑWC’G ój ‘ Ék «dÉM óLƒJ »àdG ,á``«FÉ«ª«μdG
‘ áYGôH πμH ¬©°†Ñe Ωó``îà°ùj …òdG ´Éé°ûdG ìGô``÷G πãe ..IÒÑc Iƒ``b
π°UƒàdG ∫ÉªàMG Iôμa ΩGQhC’G AÉÑWCG iód äôªàNG ó≤d .(¿ô≤dG Gòg ™∏£e
306
»àdG á«°SÉ«°ùdG iƒ``≤dG iód äôªàNGh .AÉØ°ûdG ¤EG …ODƒ``j πeÉ°T π``M ¤EG
Gòd .Ék °†jCG ¢SÉª◊G øe ¬``°ùØf Qó≤dÉH É¡JGP IôμØdG ¿ÉWöùdG ó°V â``ØJÉμJ
â£ÑJQGh ,¿ÉWöù∏d IOÉ°†ŸG á``∏ª◊G ôgƒL ≈∏Y (ÜôM) áª∏c äô``£«°S
¤EG Üô◊G êÉà– ™Ñ£dÉHh .á©°SƒŸGh áØ¡∏àŸGh ádÉ©ØdG Üô◊G äGÒÑ©J É``¡H
ÚfhÉ©àŸGh ÚLôØàŸGh Ú``LÉædGh ≈Mô÷Gh Oƒæ÷Gh á``ë∏°SC’Gh Ú∏JÉ≤ŸG
π°UƒàdG Ö©°üdG øe øμj ⁄h ..äGQÉ``°üàf’Gh ¢SGô◊Gh Ú``«é«JGÎ°SE’Gh
.Ék °†jCG Üô◊G √òg πLCG øe äÉÄØdG ∂∏J πμd …RÉ› π«ã“ ¤EG
¿ƒ¨Ñ°üj º¡a .hóY áª∏μd í``°VGh ∞jô©J ¤EG Ék °†jCG Üô◊G êÉ``à– Éªc
¢VôŸG ∂dP ,¿ÉWöùdG áZÉ«°U IOÉYEG â“ Gòdh .πμ°T ÓH AGóYCG ≈∏Y Ók μ°T
kGOôØe Ék fÉ«c ¿ƒ``μ«d ,™°SGh ƒëf ≈∏Y áYƒæàŸG á``©«Ñ£dG …P πμ°ûdG Ò``¨àe
Isaiah Fidler ôdó«a É«©°TEG ¬Ø°Uh Éªc hCG .kGóMGh Ék °Vôe ¿Éc ó≤d .Ék ``jOÉMCG
¿ƒμj ¿CG ¿ÉWöùdG ≈∏Y ¿Éc) :RÉéjEG πμH Ï°Sƒ«¡H ô``KDƒŸG ΩGQhC’G Ö«ÑW
.(óMGh êÓYh ,IóMGh á«dBGh ,IóMGh á«°†b GP
ttt
ÉjÓî∏d ΩÉ°S »FÉ«ª«c êÓY º¡jód ¿ƒ«μ«æ«∏cE’G ΩGQhC’G AÉ``ÑWCG ¿Éc GPEGh
êÓY) …CG– ¿É``Wöù∏d óMƒŸG π◊G IQƒ``°U ‘ √ƒeó≤«d Ò``bÉ≤©dG Oó``©àe
É¡fƒeó≤j »``àdG Ió«MƒdG º¡àjô¶f º``¡jód ¿ÉWöùdG AÉ``ª∏Y ¿EÉa –(ó``MGh
¢ShQ ¿ƒà«H ¿Éc ó``bh .äÉ``°ShÒØdG :¬fƒMô£j …ò``dG ó``«MƒdG Ö``Ñ°ù∏d
,ø°ùdG ÒÑc ,äÉ°ShÒa ⁄ÉY ƒ``gh ;ájô¶ædG √òg ôμàÑe ƒ``g Peyton Rous
ô∏ØchQ
p ó¡©Ã Èàfl πNGO Ahó``g ‘ ô≤à°SG ,ô©°ûdG Ö«°TCG ,ô¡¶dG »``æëæe
¿ô≤dG øe äÉ``æ«à°ùdG ‘ Ék «Ñ°ùf ¿É``«°ùædG »W ‘ ÖgP ≈``àM ∑Qƒ``jƒ«f ‘
307
Ωób ób ó«à°ùdÉg ¿Éc å«M :ïjQÉàdG ∂dP ôcòJ) 1909 ΩÉY »Øa .øjöû©dG
(¬JCÉaÉμe) øY ø∏©j Neely »∏«f ¿Éch ,…óãdG ∫É°üÄà°SG ∫ƒM ƒà∏d ¬à°SGQO
Ék ãjóM √Èàfl íààaG ób ôª©dG øe ÚKÓãdG ‘ ⁄ÉY ∑Éæg ¿Éc ,(¿ÉWöùdG êÓ©d
≈∏Y ƒªæj ΩQƒH ¬«dEG A»L ,Ωƒj äGPh .¢ShQ ¿ƒà«H ƒgh ,ô∏ØchQ ó¡©e ‘
ÉÃQh .Plymouth Rock ≈Yójo Oƒ``°SC’Gh ¢†«HC’G ´ƒædG øe áLÉLO ô``¡X
πμj ’ …òdG ¢ShQ øμd ,øjôNBG ‘ á``LÉLO iód ô¡X QOÉf ΩQh ô``KDƒj ’
.êÉLódG ¿ÉWöS á``°SGQód Q’hO 200 ÉgQGó≤e á``ëæe ÚeCÉàH ΩÉb π``Á ’h
áé°ùfC’G Ö«°üj ¿É``WöS ƒgh ,ÉeƒcQÉ°S ¬``fCÉH ΩQƒdG ∞``æ°U Ée ¿É``YöSh
;rhomboid Ús ©n oŸG ø`è iôNCG ¥ƒa áØ«ë°U ø``Y IQÉÑY ¿ƒμjh ,á`èÉ°†dG
.äÓ°†©dGh QÉJhC’G hõ¨J IôcÉe Iô¶f äGP ÉjÓN »gh
á∏°U hP êÉ``LódG ÉeƒcQÉ°S ≈``∏Y ¢Shôd ‹hC’G π``ª©dG ¿CG ó≤ào YG ó``bh
,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉæjöû©dG »``Øa .…öûÑdG ¿ÉWöùdG ´Gƒ``fCÉH á``£«°ùH
á«fÉWöùdG äÉÑÑ°ùŸG »g öûÑdG ¿É``Wöùd áahô©ŸG Ió«MƒdG ÜÉÑ°SC’G â``fÉc
,ájƒ°†©dG á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG hCG ,(…Qƒc …QÉe É«ª«cƒd) ΩƒjOGôdG πãe ,á«Ä«ÑdG
áHÉ°UE’G ÖÑ°ùJ É¡fCÉH âaôYo »àdG á«¨Ñ°üdG ájƒfÉãdG äÉéàæŸGh ÚaGQÉÑdG πãe
.áÑ∏°üdG ΩGQhC’ÉH
…õ«∏‚EG ìGô``L ºYR ,öûY øeÉãdG ¿ô``≤dG ôNGhCG ‘ ¬``fCG ôcòdÉH ô``jóL
ÚH ≈°ûØàj …òdG øØ°üdG ¿ÉWöS ¿CG Percivall Pott äƒ``H ∫ÉØ«°SôpH ≈Yójo
É¡àæNOCGh ø``NGóŸG ΩÉî°ùd ¢Vô©àdG Ö``Ñ°ùH CÉ°ûf ø``NGóŸG ∞«¶æJ ∫É``ªY
∂∏J äOCG óbh .(á«dÉàdG äÉëØ°üdG ‘ iôNCG Iôe äƒH ™e »≤à∏f ±ƒ``°S)
.¿ÉWöù∏d …ó°ù÷G ÒØ£àdG á«°Vôa ≈YóoJ ájô¶f ¤EG π°UƒàdG ¤EG äÉ¶MÓŸG
308
,á«Ä«ÑdG ¿ÉWöùdG äÉÑÑ°ùe ¿CG ¿ÉWöù∏d ájó°ù÷G ájô¶ædG ∂``∏J âªYR óbh
‹ÉàdÉHh ,á«∏ÿG á«æH øe Ée Ék Yƒf Ék `èhO äÒZ ób ,ΩƒjOGôdG hCG ΩÉî°ùdG π``ãe
.áahô©e øμJ ⁄ Ò¨à∏d á≤«bódG á©«Ñ£dG øμd .¿ÉWöùdÉH áHÉ°UE’G ‘ âÑÑ°ùJ
Ò«¨J çGóMEG ≈∏Y IQó≤dG ¿Éμ∏àÁ ΩƒjOGôdGh ÚaGQÉÑdG ¿CG í°†JG Ée ¿ÉYöSh
Gòg πãŸ øμÁ ∞«c øμd .á``ã«ÑN á«∏N ó«dƒàd Ée á«°SÉ°SCG á≤jô£H á``«∏N ‘
¿Éc ¬∏©d ?¬°ùØf »``°VôŸG iPC’G ‘ ™``ªéàj ¿CG iPC’G øe ´ƒ``æàŸG ió``ŸG
.øWöùà∏d ájQòL ÌcCGh ≥ªYCG ájô¶f– á«dƒª°T ÌcCG Ò°ùØJ ÜÉ«Z
∂°T ‘ ájó°ù÷G ájô¶ædG ,ó°üb ¿hO øe ,¢ShQ ™°Vh ,1910 ΩÉ``Y ‘h
»àdG ΩQƒdG ¢ShQ ø``≤
n Mn ,á«dõ¨ŸG ÉjÓÿG ÉeƒcQÉ°S ™`è ÖjôéàdÉÑa .º``«¶Y
¿ÉWöùdG ¿CG ∞°ûàcGh ,iô``NCG áLÉLO ‘ äÉLÉLódG ió``MEG ¬æe ÊÉ©J
k FÉb ∂``dP øY Öàc óbh .ôNBG ¤EG ôFÉW øe ¬∏≤f ø``μÁ
π≤æH âªb ó≤d) :Ó
ΩQƒdG É‰ óbh .™``HGôdG ¬∏«L ¤EG ™``FÉ°ûdG ΩQƒdG øe á«dõë á``«∏N É`èƒcQÉ°S
q ≈àM Ék ë«ë°U »≤Hh ,π≤àfGh ,π¨∏¨Jh ,áYöùH ójó÷G
.(πμ°ûJ
¿ÉWöùdÉa ..A»°T πc ºZQ Ék eƒ¡Øe πX ¬æμd ,Ék ÑjôZ kGôeCG ∂dP ¿Éc ó``bh
øFÉc øe ÉjÓN π≤f …ODƒj ¿CG ™bƒàŸG øe ¿Éch ,CÉ``°ûæŸG …ƒ∏N Ék ``°Vôe ¿Éc
π≤f AÉæKCÉa .kGOôØJ ÌcCG áé«àf ¤EG π°UƒJ ¢``ShQ øμd .¬∏≤f ¤EG ôNBG ¤EG »``M
äÉë°TôŸG
u øe áYƒª› ÈY ÉjÓÿG ôjô“ ‘ CGóH ,ôNBG ¤EG ôFÉW ø`è ΩGQhC’G
¢ü∏îàdG ‘ ÉjÓÿG äCGóH ≈àM -ábO ÌcC’G á``jƒ∏ÿG πNÉæŸG øe á∏°ù∏°S-
.ÉjÓÿG øe ó``ªà°ùŸG
n í«°TÎdG œÉ``f øY IQÉÑY ¿Éc ≈``≤ÑJ Éeh ,èjõŸG ø`è
‘ äôªà°SG ΩGQhC’G ø``μd ,…ƒ∏ÿG ∫É°SQE’G ∞bƒàj ¿CG ¢``ShQ ™bƒJ óbh
â°TÓJ ÉeóæY Ék ``fÉ«MCG ∫É°SQE’G IQób äOGR π``H ..»ëÑ°T ÒKCÉàH QÉ``°ûàf’G
309
.Ωó≤àe ƒëf ≈∏Y ÉjÓÿG

øμj ⁄ ¿ÉWöùdG πªM øY ∫hDƒ°ùŸG πeÉ©dG ¿CG ∂dP øe ¢ShQ §Ñæà°SG óbh
πNGO »Øàîj ≥«bO º«°ùL É``‰EGh ,»Ä«H ÊÉWöS ÖÑ°ùe hCG á«∏N øY IQÉ``ÑY
º¶©e ÈY ádƒ¡°ùH Qhô``ŸG ¬æμÁ å«ëH kGó``L Ò¨°U º«°ù÷G Gògh .á``«∏N
»Lƒdƒ«ÑdG º``«°ù÷Gh .äÉfGƒ«◊G ‘ ¿É``WöùdG èàæj π``¶jh ,äÉ``ë°TôŸG
¬°ShÒa ≈∏Y ≥∏£jo ¿Éc- ¢ShÒØdG ƒg ¢üFÉ°üÿG √òg πãe ¬d …òdG ó«MƒdG
.RSV kGQÉ°üàNG hCG ,¢ShQ ÉeƒcQÉ°S ¢ShÒa º°SG Ék ≤M’
ttt
¬Lh ób ,¿ÉWöù∏d ÖÑ°ùŸG ∫hC’G ¢ShÒØdG ,RSV ±É°ûàcG ¿CG ∂°T ’h
á«°SÉªM á«ãëH äÉ``°SGQO ≥∏WCGh ,…ó°ù÷G ÒØ£àdG á``jô¶f ¤EG ájƒb á``HöV
πeÉ©dG ¤EG π°UƒàdG ” ¬fCG GóHh .¿É``WöùdG äÉ°ShÒa øe ójõe ¤EG π``°Uƒà∏d
QÉ°ûàjQ ≈Yójo ,¢Shôd π«eR ∑Éæg ¿Éc ,1935 ΩÉY ‘h .¿ÉWöù∏d ÇQÉ£dG
papillomavirus »ª«∏◊ o G ΩQƒdG ¢ShÒa ¿CG ÈNCG ,Richard Schope Üƒ°T
»æ£≤dG πjòdG äGP ÖfGQC’G ‘ π«dBÉãdÉH á¡«Ñ°T ΩGQhCÉH áHÉ°UE’G ‘ ÖÑ°ùJ ób
¿ô≤dG øe äÉæ«©HQC’G ∞°üàæe ‘ ,äGƒæ°S öûY ó©Hh .cottontail rabbits
‘ ºK ¿GôÄØdG ‘ É«ª«cƒ∏d ÖÑ°ùe ¢ShÒa øY AÉÑfCG ∑É``æg âfÉc ,øjöû©dG
¿ÉWöS ¢ShÒa OƒLh ≈∏Y áeÓY ¿B’G ≈àM ∑Éæg óLƒj ’ øμd – §£≤dG
.öûÑdG iód »≤«≤M
kGÒNCG ó«°üdG ¢†î“ ,Ék Ñjô≤J Oƒ≤Y áKÓK óàeG ó¡L ó©H ,1958 ΩÉ``Y ‘h
â«cÒH ¢ù«fOp ≈``Yójo …óædôjCG ìGô``L ∞°ûàcG ó``≤a .áª¡e Iõ``FÉL ø``Y
º°SG ¿B’G ¬«∏Y ≥∏£jo – …hÉØª«∏dG ΩQƒ``dG øe áØ«æY IQƒ``°U Denis Burkitt
310
ÜƒæéH ÉjQ’ÉŸG ΩGõM ‘ ∫ÉØWC’G ÚH â°ûØJ –â«cÒÑd …hÉØª«∏dG ΩQƒdG
.ihóY Oƒ``LƒH ™jRƒàdG §‰ ≈``MhCG óbh .á``«≤jôaC’G iÈ``μdG AGô``ë°üdG
ájhÉØª«∏dG ΩGQhC’G ÉjÓN π``«∏ëàH É«fÉ£jôH øe äÉ°ShÒa ÉŸÉY ΩÉb É`èóæYh
k eÉY ÉØ°ûàcG ,É``«≤jôaCG øe á``«JB’G
äÉ«∏«ØW øY IQÉ``ÑY ¢ù«d– É¡H Ék ``jó©e Ó
º°SG ójó÷G ¢ShÒØdG ≈∏Y ≥∏WoCG óbh .…öûH ¿ÉWöS ¢ShÒa É‰EGh ,ÉjQ’ÉŸG
¢ShÒØdG Gòg) .EBV kGQÉ°üàNG hCG ,Epstein-Barr QÉ``H øjÉà°ûÑjEG ¢``ShÒa
IÌc ¢Vôe ÖÑ°ùj …ò``dG ¢ShÒØdG ƒ¡a ,É``æd áÑ°ùædÉH Ì``cCG ±ƒ``dCÉe EBV
äÉ°ShÒØdG ‹ÉªLEG π°Uh óbh .(mononucleosis …ó©oŸG Ió«MƒdG ÉjÓÿG
Gòg ™°VGƒJ øY ô¶ædG ¢†¨Hh !óMGh ¤EG ¿B’G öûÑdG iód ¿ÉWöù∏d á``ÑÑ°ùŸG
∂dP ™Lôjh ..¿B’G É¡JhQP â¨∏H ób ¿É``WöùdG ¢ShÒa ájô¶f ¿EÉa ,º``bôdG
»MGƒf ™«ªL ‘ Ió``jó÷G áYóÑdG »``g âfÉc äÉ``°ShÒØdG ¿CG ¤EG Ék ``«FõL
äÈào YG »àdG á«°ShÒØdG ¢``VGôeC’G øe ájÉbƒdG øμªŸG øe íÑ°UCGh .Ö``£dG
…òdG ∫ÉØWC’G π∏°T ìÉ≤d ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,≥≤M ó≤a .¿hô≤d á``«°ü©à°ùe
¢ü∏≤J Iôμa âfÉc ,’k É``ªLEGh .Ó
k gòe Ék MÉ‚ 1952 ΩÉ``Y ∞«°U ‘ ô``¡X
ájôë óMGh »°Vôe ¿É«c ¤EG ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ájó©ŸG ¢VGôeC’Gh ¿ÉWöùdG
.¬àehÉ≤e Ö©°üj óM ¤EG
¬fCG ÉgOÉØe á≤«≤M 1962 ΩÉY ‘ Life ∞j’ á∏› ±ÓZ ´ƒ``°Vƒe ócCGh
øe äÉHÉ£ÿG äÉÄe ¢``ShQ ≈≤∏J óbh .(Ék jó©e ¿ÉWöùdG ¿ƒ``μj ¿CG øμÁ)
áÑÑ°ùe äÉ°ShÒa hCG ÉjÒàμÑd ¢Vô©àdG ∫ƒ``M ¿ƒdAÉ°ùàj Ú≤∏b AÉ°ùfh ∫ÉLQ
¿Éc GPEGh .±ƒNh ÉjÎ°ùg ¤EG ä’DhÉ``°ùàdG âdƒ– Ée ¿ÉYöSh .¿ÉWöù∏d
øgQ ≈°VôŸG ™``°Vh ºàj ’ GPÉª∏a ,¢†©ÑdG ∫AÉ``°ùJ Éªc ,Ék ``jó©e ¿É``WöùdG
311
≈°Vôe ∫É``°SQEG ºàj ’ GPÉ``Ÿh ?¢VôŸG QÉ``°ûàfG øe óë∏d »``ë°üdG ô``é◊G

øe ºàj ¿Éc å``«M ,»ë°U ∫õY äBÉ°ûæe hCG á``«ë°U ô``HÉæY ¤EG ¿É``WöùdG
â£≤àdG É¡fCG âæq X ICGôeG âÑàc óbh ?…Qó÷Gh π``°ùdÉH
q ÚHÉ°üŸG ∫õY πÑb
Ée ∑Éæg πg) :ká``∏FÉb áFôdG ¿ÉWöùH á°†jôe øe â``LôN áëc øe ihó``Y
? ..QÉîÑdÉH ±ô¨dG Ò¡£J …óéj πg ?¿ÉWöùdG áeƒKôL πà≤d ¬∏©a »ææμÁ
.(?ôNBG ¿Éμe ¤EG π≤àfCGh ,»H ¢UÉÿG QÉéjE’G ó≤Y AÉ¡fEÉH ΩƒbCG πg
ó≤a ,óMGh õ«M ‘ π``©ØdÉH äôKCG ób (¿ÉWöùdG á`èƒKôL) â``fÉc GPEGh
øeBG ó≤a .¬°ùØf Qó≤dÉH ¿ƒãMÉÑdG √Qƒ°üJ Éeh– áeÉ©dG √Qƒ°üJ Ée ∂``dP ¿Éc
,øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è äÉæ«à°ùdG πFGhCG ‘h .¢`ÙÉN ¢SÉªëH ∂dòH ô``HQÉa
q ,√QGö`ÙEGh ¬``°SÉªëH Ék ``Yƒaóe
èeÉfôH ¿É``Wöù∏d »`èƒ≤dG ó``¡©ŸG ø``°TO
…ò``dG Special Virus Cancer Program ¢`ÙÉÿG ¿É``WöùdG äÉ``°ShÒa
íjöU πμ°ûH …óà≤jh ,…öûÑdG ¿ÉWöùdG äÉ°ShÒØd á∏eÉ°T IOQÉ``£Ã ≈æ©jo
,áYöùH ΩÉ©dG ΩÉªàg’ÉH ´höûŸG »¶M óbh .äÉ°ShÒØdG ±É°ûàcG èeÉfÈH
k ``FÉg Ék ªYO ≈``≤∏Jh
¬ªYój …òdG ÈàîŸG ‘ ¢``ù«fÉ°ùædG äÉÄe í«≤∏J ”h .Ó
k `èCG ,ájöûH ΩGQhCÉH ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG
¤EG ¢ù«fÉ°ùædG ∂∏J πjƒ– ‘ Ó
êÉàfEG ‘ ¢ù«fÉ°ùædG íéæJ ⁄ ,ß◊G Aƒ°ùdh .ìÉ≤d Qƒ£àd á«°ShÒa äÉæ°VÉM
≈∏Yh .∫DhÉØàdG Üƒ°ûj É`è ∑Éæg øμj ⁄ øμd ,óMGh ¿ÉWöS ¢ShÒa ƒ``dh
øe % 10 ¿ÉWöùdG äÉ``°ShÒa èeÉfôH OóH ,á«dÉàdG öû©dG äGƒ``æ°ùdG QGó`è
≈∏Y) Q’hO ¿ƒ«∏e 500 ‹GƒM …CG ;¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG óbÉ©J á``«fGõ«e
º««≤àH ≈æ©jo …òdG ó¡©ª∏d ÊÉWöùdG ájò¨àdG èeÉfôH ¿EÉa ,∂dP øe ¢``†«≤ædG
øe ¬°ùØf Qó``≤dG ≈∏Y ´ƒ°Vƒe ƒ``gh ,¿ÉWöùdG ‘ »``FGò¨dG ΩÉ``¶ædG QhO
312
.(¢ü°üîŸG Gòg øe 20/1 ≈≤∏J ,ôjó≤J πbCG ≈∏Y á«ªgC’G
â©aQh
o ,óFÉ°ùdG »``ª∏©dG QÉ«àdG ¤EG ¢ShQ ¿ƒ``à«H π«gCÉJ IOÉYEG â“ ó``bh
¬æY »°VÉ¨àdG ó``©H ,1966 ΩÉY ‘h .áªFGódG á``«ª∏©dG á°SGó≤dG ¤EG ¬``àfÉμe
É«Lƒdƒ«°ùØ∏d πHƒf Iõ``FÉL ≈∏Y π°üM ,á∏eÉc áæ°S Ú°ùªNh ¢ùªN Ió``Ÿ
πãe ⁄ƒ¡cƒà°ùH ∫ÉØàMG ‘ á°üæŸG ≈∏àYG ,Èª°ùjO 10 AÉ°ùe ‘h .Ö``£dGh
ájô¶f ¿CG ¬``ãjóM ¢Vô©e ‘ ¢ShQ ±Î``YG óbh .ójóL øe å©Ho í``«°ùe
ôcPh .í«°VƒàdGh π``ª©dG øe Òãc ¤EG á``LÉëH ∫GõJ Ée ¿ÉWöùdG ¢``ShÒa
’ ΩõYh OÉæ©H ¬æμd .(ΩGQhC’G êÉàfEÉH á``bÓY É¡d Ék «Ñ°ùf á∏«∏b äÉ``°ShÒa) ¿CG
,ÉjÓÿG ‘ π°UCÉàe Ée A»°T ÖÑ°ùH CÉ°ûæj ób ¿ÉWöùdG ¿CG Iô``μa ìôW ,Ú∏j
á«eQƒdG äÉæ«÷G ¿CÉH π°†Øe Ò°ùØJ ∑Éæg) :¢``ShQ ∫ƒ≤j .á«æ«L IôØW πãe
ájó°ùL äGôØW É¡«∏Y ≥∏£jo h ,º°ù÷ÉH É``jÓÿG äÉæ«L ‘ äGÒ¨J çó–o
á∏ªL É¡«dEG ô¶ædG ó``æY ,IójóY ≥FÉ≤M ∑É``æg ø``μd .somatic mutations
.(º°ùëH á«°VôØdG √òg ó©Ñà°ùJ ,IóMGh
k ``FÉb ô``NBG ™°Vƒe ‘ Éμ``°T ó``bh
IôØ£dG á``«°Vôa QÉªK â``fÉc GPÉe) :Ó
≈∏Y äôKCG á``jó°ù÷G IôØ£dG á``«°Vôa èFÉàf ¿CG A»``°T ô``£NCG ..?á``jó°ù÷G
u π``ãe âfÉc ó≤a .çÉ``ëHC’G ∫É``› ‘ Ú``∏eÉ©dG
GƒæeBG øŸ á``Ñ°ùædÉH øμ°ùe
u ¢ShQ ió``d ¿Éch .(É¡H
¿CG ÉgOÉØe IóMƒe á``«°Vôa :¬Áó≤J ¬æμÁ øμ°ùe
ºgh ,¬«©ªà°ùe øe Ò``ãμdG ¿Éch .¿ÉWöùdG ÖÑ°ùJ »àdG »``g äÉ°ShÒØdG
¿hô©°ûj ,Ió≤©e QÉμaCG hCG äGôjò– ´Éª°ùd OGó``©à°SG º¡jód øμj ⁄ øjòdG
u
ájô¶f âfÉc óbh .¬eób …òdG øμ°ùŸG ¿ƒFôªà°ùj º¡à∏©L áLQód ¢``SCÉ«dÉH
áLÉëH »Ä«ÑdG øWöùàdG Gƒ°SQO øjòdG AÉ``ª∏©dG ¿Éch ,áà«e ájó°ù÷G Iô``Ø£dG
313
áHÉ°UE’G ‘ ΩÉî°ùdG hCG Ωƒ``jOGôdG ÖÑ°ùàd iôNCG äGÒ°ùØJ ‘ Ò``μØàdG ¤EG

iPC’G øe ´GƒfC’G √òg ¿CG Gƒéàæà°SG äÉ``°ShÒØdG …ô¶æe π©d) ¿ÉWöùdÉH
.(CÉ°ûæŸG á«∏NGO äÉ°ShÒa â£°ûf
q ób
ttt
m ‘ –öUÉb πμ``°ûHh– Qƒ¡àH Úà«ë£°S Ú``àjô¶f ÚH ™ª÷G ” Gò``d
πc
¿ÉWöùdÉH áHÉ°UE’G ‘ âÑÑ°ùJ äÉ°ShÒØdG :Ék ``ÑÑ°S ÉªgGóMEG âeób .πeÉ°T
m
:Ék LÓY âeób iôNC’Gh .(ó©H ∞°ûàμoJ ⁄ É¡æe ≈ª¶©dG á«ÑdÉ¨dG ¿CG ºZQ)
√òg ¿CG ºZQ) ¿ÉWöùdG èdÉ©J ¿CG ÉjÓÿG Ωƒ``ª°S øe IOófi äÉØ«dƒàd ø``μÁ
∞°ûàμoJ ⁄ ¿ÉWöùdG ´GƒfCG øe ≈ª¶©dG á«ÑdÉ¨∏d áÑ°ùædÉH IOóëŸG äÉØ«dƒàdG
.(ó©H
:≥ªYCG Ò°ùØJ ¤EG ìƒ``°VƒH »°ShÒØdG ø``WöùàdG á«°Vôa âLÉàMG ó``≤d
¤EG á«∏N øe π≤àæJ »``àdG ájöüæ©dG äÉHhôμ«ŸG– äÉ``°ShÒØ∏d øμÁ ∞``«c
ÉjÓÿG ióMEG É«Lƒdƒ«°ùa ‘ ≥``«ªY Ò¨J çGóMEG ‘ ÖÑ°ùàJ ¿CG –iô``NCG
Éæ©aO ób ÉjÓî∏d ΩÉ°ùdG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ìÉ‚ ¿CG Éªc ?á``ã«ÑN á«∏N ≥∏ÿ
øe á∏°ù∏°S äOCG GPÉ``Ÿ :á«ªgC’G ø`è ¬°ùØf Qó``≤dG ≈∏Y ∫GDƒ°S ìô``W ƒëf
’k Éμ°TCG âÑæŒ Éªæ«H ¿ÉWöùdG øe ∫Éμ°TCG êÓY ¤EG Ée Ék Yƒf áeÉ©dG Ωƒª°ùdG
Ò°ùØJ ;ìƒ°VƒH Gòg πc ÚÑj »°SÉ°SCG Ò°ùØJ …CG ô¡¶j ⁄ ?πeÉμdÉH iô``NCG
,á¶≤«dGh ,È°üdG ≈∏Y å◊ÉH ÚãMÉÑdG ¢†©H ΩÉb Gòd .êÓ©dÉH ÖÑ°ùdG §Hôj
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ôjóe ,äƒ``μjófEG å«æ«c ±ÎYGh .âbƒdG ≈``∏Y πjƒ©àdGh
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ¬«∏Y ±ö``TCG …òdG èeÉfÈdG) ¿CÉH 1963 ΩÉ``Y ‘ ,¿É``Wöù∏d
¿É°ü◊G πÑb áHô©dG ™°Vh øªc ¿Éc å«M ,ó≤ædG á∏FÉW â– ™bh ¿ÉWöù∏d
314
Ék LÓY ó‚ ⁄ ™``Ñ£dÉHh .ÖÑ°ùdG áaô©e π``Ñb êÓY øY åëÑdG ∫ÓN ø`è
π°†aCG ó©oJ »àdG á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG äGöûY Éæjód ¿CG í«ë°U .ó©H ¿É``Wöù∏d
≥≤ë«d É¡æe …CG øμj ⁄ ø``μd ,èeÉfÈdG AóH πÑb áahô©ŸG ∂∏J ø`è Ée Ék ``Yƒf
Gòg ;áMGQ ÌcCG ¬∏©Œh ,Ée Ék Yƒf ¢†jôŸG ôªY øe π«£J »¡a .Ék jQòL Ék æ°ù–
q
.(Ö°ùëa A»°T πc
äÉØ«°UƒàdG ∂∏J πãŸ âbƒdG ø`è Òãc ôμ°S’ QÉ°üfCG iód øμj ⁄ ø``μd
¿CG áHô©dG √òg ≈∏Y ¿ƒμ«°Sh ,(¿É``WöùdG ÖW ∫É› ‘) Ωó≤à∏d á``éYõæŸG
ƒg Gògh ,øNÉ°S ójó◊G) :Ó k FÉb ôμ°S’ ¤EG ôHQÉa Öàc ó≤a .¿É°ü◊G ô``Œ
s Ö°SÉæŸG â``bƒdG
ácô©e ø°T ¤EG ≥jô£dG ¿Éc ó≤d .(∞bƒJ Ó``H ¬«∏Y ¥ôr £∏d
≈∏Y á≤aGƒª∏d ¢Sô‚ƒμdG ≈∏Y §¨°†dG ¢Vôa Üƒ∏£ŸG ¿Éch .kGó¡‡ á∏eÉ°T
ΩÉY ‘ ¢Sô‚ƒμdG ¤EG ìƒàØe ÜÉ£N ‘ ôμ°S’ …QÉe âæ∏YCÉa .π``jƒªàdG
±óg ƒëf ¬Lƒe ó``¡L hCG áªî°V áª¡e º``«¶æJ πÑb ø`è º``àj ⁄) :1969
.(á«aÉc ∫GƒeCÉH Ék eƒYóe (¿ÉWöùdG ó°V)
Solomon ÜQÉ``L ¿ƒeƒdƒ°S ¿É°ùd ≈``∏Y ôμ°S’ QÉμ`àCG äOOôJ ó``bh
RôH …Qƒ°ù«e á©eÉéH â``«°üdG ™FGP ÒZ ÒbÉ≤©dG º``∏Y PÉà°SCG ƒ``gh ,Garb
(1968 ‘ »eƒb ±óg :¿ÉWöùdG êÓY) ¬``HÉàc öûf ó©H Aƒ°†dG Iô``FGO ¤EG
¬eÓc ÜQÉ``L CGó``Hh .(Cure for Cancer: A National Goal in 1968)
k ``FÉb
ÜôbCG Iô¶f AÉ≤dE’ ¿ÉM ób âbƒdG ¿CG ƒg ÜÉàμdG Gòg ´ƒ°Vƒe ¿EG) :Ó
êÓ©d á«eGôdG Oƒ¡é∏d ójóL πeÉμJ øY åëÑ∏dh ,¿ÉWöùdG çÉëHCG ≈``∏Y
∫GƒeC’G ‘ ójó°ûdGh ø`èõŸG õé©dG ¿Éc ó≤d ...¬«a ºμëàdG hCG ¿É``WöùdG
.áeÉY áØ°üH ∑Qójo ⁄ ∞bƒe ƒgh ..¿ÉWöùdG Oƒ¡L ΩÉ`èCG iÈc áÑ≤Y πãÁ
315
Ék °†jCG …Qhö†dG øªa ,√QGôμJ hCG ∂dP í«°VƒJ ºàj ¿CG ‘ÉμdG øe ¢ù«d ø``μd
≥nØæào °S »àdG äÉ``YhöûŸG Éeh ,á«aÉ°VE’G ∫Gƒ`èC’G ΩGóîà°SG á«Ø«c í``«°VƒJ
AÉª∏©dÉH »JCÉæ°S øjCG øeh ,ºYódG äÉYhöûŸG ∂∏J π``ãe ≥ëà°ùJ GPÉŸh ,É¡«a
.(∫ÉªYC’G √òg ò«Øæàd Iô¡ŸG Ú«æØdGh
QÉ°üfCG ≥≤Mh ,(Ωó≤àdG ƒëf ¥Ó£fG á£≤f) ¬fCÉH ÜQÉL ÜÉàc ∞°Uho óbh
áHÉãÃ Ö«ÑW áª∏c âfÉc ,ôHQÉa ™e ∫É◊G ƒg É``ªch .ó«cCÉàdÉH IõØb ôμ°S’
»àdG á«é«JGÎ°SE’G ábóH ∞°Uh ó``b ÜQÉL ¿CG ÉÃh .á«FÉ¡ædG á«Ñ£dG á``Ø°UƒdG
,ô¶àæŸG í«°ùŸG ¤EG QƒØdG ≈∏Y ºgô¶f ‘ ∫ƒ– ó≤a ,ôμ°S’ QÉ°üfCG É¡ªYój
á«æjódG ∞FGƒ£dGh äÉcô◊G ¢ù«°SCÉJ ºàj Ée Ék ÑdÉZh .º¡∏«‚EG ƒg ¬HÉàc íÑ°UCGh
ΩÉY ∞«°U ∫ƒ∏ëHh .»Mhh ,ÜÉàch ,IAƒÑfh ,»Ñf :öUÉæY á©HQCG ≈∏Y AÉæH
.á©HQC’G á«°SÉ°SC’G öUÉæ©dG √ò``g øe áKÓK ¿ÉWöùdG á∏ªM â``Ñ°ùàcG ,1969
ájÈdG øe á∏ª◊G äOÉb »àdG ICGôŸG ô``μ°S’ …QÉe ¢üî°T ‘ »ÑædG πãq “ ó``≤a
øe øjó≤Y ó``©H »eƒ≤dG Qƒ¡¶dG ¤EG ø``jöû©dG ¿ô≤dG äÉ``æ«°ùªÿ AÉ``ª∏¶dG
á£°SGƒH É¡àæ°TO »àdG »gh ,∫ÉØWC’G É«ª«cƒd êÓY É¡JAƒÑf âfÉch .ø`èõdG
.¢ù«Ø‡ ‘ á∏gòŸG πμ``æ«H äÉMÉéæH â``¡àfGh ø£°SƒH ‘ ô``HQÉa ÜQÉŒ
ÒNC’G öüæ©dG ¿Éch .ÜQÉ``L ¬Ødq CG …òdG (¿É``Wöù∏d êÓY) É``¡HÉàc ¿Éch
ºZQh .áeÉ©dG ∫É«N öSCÉJh πÑ≤à°ùŸG QƒZ È°ùJ áeÓY ..»MƒdG ƒg Oƒ``≤ØŸG
¢†eÉZh ™bƒàe ÒZ πμ°ûH Ék °†jCG ∂dP ô``¡¶«°S ,áª«¶©dG ΩÉ¡dE’G πF’O πc
.AÉª°ùdG øe ,Ék «aôM ,ΩÉ¡dE’G ô¡¶«°S .™bƒàe ÒZ Qó°üe øe
ttt
âcô– ,1969 ΩÉY ,»böûdG »Ø«°üdG â«bƒàdG Ö°ùM Ω 4:17 áYÉ°ùdG ‘
316
OQÉÑdG ≥«bôdG …ƒ``÷G ±Ó¨dG ÈY ¿ƒμ°S ‘ Ék æW 15 ¿Rƒ``H á«FÉ°†a á``Ñcôe
âfÉch .ôª≤dG í£°S ≈∏Y á«àdRÉH ájôî°U IôØM ≈∏Y â£Ñgh ,ôª≤dG ≈∏YCG
.áÑcôŸG ∫ƒM óà“ – (º«¶Y ¢ûMƒe p ¿Éμ`è) – á©°SÉ°T á∏MÉb ¢VQCG ∑É``æg
‹ÉH ≈∏Y ô£N) :Ók FÉb ¬``JÉjôcP áÑcôŸG √ò¡H AÉ°†ØdG OGhQ ó``MCG ™LÎ°ùjh
â©aQ ÉeóæYh .AÉbQRh á∏«ªL ;á≤«bO A’RÉH áÑM øY IQÉÑY ¢VQC’G ¿CG ICÉéa
.(¢VQC’G Öcƒc ájDhQ »eÉ¡HEG ÖéM ,»æ«Y ióMEG â≤∏ZCGh »eÉ¡HEG
A’RÉÑdG ºéëH ¥QRC’G Ö``cƒμdG Gòg ∫ƒM πeCÉJ á¶◊ √òg âfÉc ó``≤d
:1969 ΩÉY ƒ«dƒj ‘ á``«μjôeC’G ËÉJ á``∏› äôcPh .≥aC’G ‘ ≥``dCÉàj …ò``dG
AÉ°†a ‘ ô¡X øFÉμd á``Ñ°ùædÉH á°ûgóe …ôμah »``ª∏Y ≥≤– á¶◊ â``fÉc)
Aƒ°ûæ∏d »æeõdG π``°ù∏°ùàdG ôªY ‘ á¶◊ – Úæ°ùdG ø`è ÚjÓe á©°†H √ô``ªY
,∂dP ¿Éc ..ΩƒéædG ÚH ¬°ùØæH »eÒd á«FGóÑdG äÉHÉ¨dG Ö∏b øe –Qƒ``£àdGh
≈∏Y QOÉb ¿É°ùfE’G ¿CÉH á∏FÉØàŸG á«°VôØdG ≈``∏Y Ék ©WÉ°S kGó«cCÉJ ,∫ÉM ájCG ≈``∏Y
.(√Qƒ°üJ ≈∏Y Qó≤j A»°T …CG »£îJ
Ék °SÉªM ÌcCG äÉÑKEG ¤EG ¿ƒ``LÉàëj ¿ÉWöùdG ó°V á``∏ª◊G QÉ°üfCG ø``μj ⁄h
ôNBG (èeÉfôH) øª°V Oƒ¡L ∑Éæg âfÉc ó≤a .∂dP øe º¡YhöûŸ á``jƒ«Mh
–Iƒ≤H ¬«∏Y õ«cÎdGh ±óg ƒëf ¬LƒàdGh ±Gó¡à°S’Gh §«£îàdÉH º°ùàj–
Max âLÉa ¢ùcÉe øe Ö∏Wo ÉeóæYh .»°SÉ«b øeR ‘ Iô¡Ñe èFÉàf äôªKCG
‘ ≥∏©j ¿CG ,ΩÓμ``dG π«∏b Ò¡°ûdG (ƒ∏dƒHCG) è`èÉfôH ¢Sóæ¡e ƒ``gh ,Faget
êôîjo ⁄ ,ôª≤dG ≈``∏Y •ƒÑ¡∏d ¢ù«FôdG »ª∏©dG …ó``ëàdG ≈∏Y ≥M’ â``bh
∫ƒ– ôª≤dG ≈∏Y »°ûŸG ¿CG ´É``Ñ£f’G ¿Éc ó≤d .(™aódG)
s :IóMGh á``ª∏c ’EG
” å«M ,iƒbCG äGQó≤H áKÉØf IôFÉW AÉæH ø``Y OõJ ⁄- á«LƒdƒæμJ á``gõf ¤EG
317
πgPo ™Ñ£dÉHh .ôª≤dG ƒëf Ék jOƒªY É¡¡«LƒJh ±É©°VC’G äGöûY É¡ª«î°†J

ø£æ°TGhh ø£°SƒH ‘ á°†eGƒdG º¡JÉfƒjõØ∏J ¿hógÉ°ûj ºgh ô``μ°S’ QÉ°üfCG
πeÉ©à∏d Ghó``©à°SGh ,ôª≤dG ≈∏Y •ƒ``Ñ¡dG ó¡°T …òdG AÉ``°ùŸG ‘ ∑Qƒ``jƒ«fh
¿CG ¿hó≤à©j GƒfÉc ,âLÉa πãe ∂``dP ‘ º¡∏ãeh .äÉ¡«Ñ°ûàdG √òg πc ™`è
ájOƒªY Iƒb ;™aódG øe ´ƒ``f øY IQÉÑY ¿ÉWöùdG á∏ªM ‘ Oƒ≤ØŸG ö``üæ©dG
ƒëf Iƒ≤H É¡©aóJh É¡dÉ›h ºgOƒ¡L ióe πjƒ– ≈∏Y πª©J á£«°ùH á«∏NGO
.êÓ©dG
™aódG Iƒb ¤EG kGÒ``NCG π°UƒàdG ” ób ¬fCG ¿hó≤à©j Gƒ``fÉc ,ôeC’G ™``bGh ‘h
kGÒNCGh– ∫ÉØWC’G É``«ª«cƒd ó°V ≥≤– …òdG ìÉ``éædG ™ØJQG ó≤d .IOƒ``≤ØŸG
¤hC’G IOOÎŸG äÉaÉ°ûμà°S’G ;CGóÑŸG ≈∏Y π``«dóc –ÚμLOƒg ¢Vôe ó°V
á°ûMƒe Ék °VQCG ,ôª≤dG πãe ,¿É``WöùdG ¿Éch .ó©H ∞°ûμà°ù
n jo ⁄ ™°SGh õ``«◊
,ôμ°S’ …QÉe äCGóH ,ºK øeh .±É°ûàc’G ∂°Th ≈∏Y ¢VQCG É¡æμd ,áª«¶Y
AÉ°†Ø∏d) hõZ IQƒ°U ‘ ¿ÉWöùdG ≈∏Y áª¶æe ÜôM ¤EG Ò°ûJ ,É¡JÉHÉ£N ‘
.∫É◊G ‘ ÚYhöûŸG óMƒj ÉÃ ,(»LQÉÿG AÉ°†ØdG πHÉ≤e »∏NGódG
á∏ª◊ á``«JÉ«◊G IQhó``dG ‘ ∫ƒ– á``£≤f πé°S ô``ª≤dG ≈``∏Y •ƒ``Ñ¡dG ¿EG
≈∏Y ºgOƒ¡L ø`è ÒãμdG ô``μ°S’ QÉ°üfCG õ``cQ ,»°VÉŸG »``Øa .¿É``WöùdG
äÉ≤°ü∏ŸGh äÉfÓYE’G ¬``«LƒJ ” ÉeóæYh .ø£æ°TGh ‘ »``°SÉ«°ùdG §``¨°†dG
.á°ù«FQ IQƒ°üH á«ª«∏©J á¨Ñ°üH º°ùàJ âfÉc ,Ik öTÉÑe Qƒ¡ª÷G ƒëf á``«FÉYódG
Ú∏°†Øe ,¢ù«dGƒμdG AGQh ø`è ∑ôëàdG ≈∏Y ôμ°S’ QÉ°üfCG õ``cQ ,Ék eƒªYh
.ΩÉ©dG ó«jCÉàdG øY »°SÉ«°ùdG ó«jCÉàdG
,Lister Hill π«g Î°ù«d ¿Éμa .á°SÉ«°ùdG äÒ¨J ,1969 ΩÉY ∫ƒ∏ëH øμd
318
‘ Oƒ≤Y IóY ó©H óYÉ≤àj ,ôμ°S’ …QÉe QÉ°üfCG iƒbCG óMCGh ÉeÉH’CG QƒJÉæ°S
,ø£°SƒH øe ôHQÉa ∞«∏M ,…ó«æ«c OQGhOEG QƒJÉæ°ùdG ¿Éch .ñƒ«°ûdG ¢ù∏›
âaôëfG ,1969 ΩÉ``Y ƒ«dƒj ‘) ∂jójƒcÉHÉ°ûJ á``ë«°†a ‘ Ék «∏c Ék ``°ùª¨æe
öùL øY á«HÉîàf’G ¬à∏ªM ‘ ÚcQÉ°ûŸG Ú∏eÉ©dG óMCGh …ó«æc π≤J IQÉ«°S
;…ó«æ«c ™e Ö``cGôdG ¥ô¨d iOCG É‡ ,AÉ``ŸG â– â°UÉZh OQÉ``«æ«a RÉ``KQÉe
‘ Ék ÄjôH É¡æe êôN ¬``fCG ºZQ ,óª©dG ÒZ πà≤dG áª¡àH …ó«æ«c º``cƒM ó``bh
QÉ°üfCG ô©°ûa .»FÉ°†≤dG ¿É«°ùædG »W ‘ Ék ``«∏ªY âØàNG »àdG (±É£ŸG ájÉ¡f
CGƒ°SCG ¢û«©f øëf) :á∏FÉb ∂dP ôμ°S’ ôcòàJh .êhOõŸG ºà«dÉH
o ¿B’G ô``μ°S’
πFGhCG ‘ ÉgÉæ°ûY »àdG ∂∏J ¬Ñ°ûJ á∏Môe ¢û«©æd AGQƒdG ¤EG Oƒ©f ÉæfEG .±hôX
Éæ«°†e ó≤d .ñƒ«°ûdG ¢``ù∏› ‘ AÉbó°UCG Éæjód øμj ⁄ ..É`èóæY äÉæ«°ùªÿG
.(∫É©a ∞WÉ©J ¿hO øμd ..äÉÑãH
π«Ä°V ∞WÉ©J ≈∏Y º¡dƒ°üMh ,ø£æ°TGh ‘ ¿B’G º¡Jƒ°U ¿ƒμ°S ™`èh
QÉ°üfCG ÈLoCG ,ñƒ``«°ûdG ¢ù∏› ‘ AÉbó°UCG OƒLh Ωó``Yh ,ÜGƒædG ¢``ù∏› ‘
á«°SÉ«°ùdG IQhÉæŸG øe– º¡à∏ªëH á``°UÉÿG á«é«JGÎ°SE’G ójóŒ ≈∏Y ô``μ°S’
∫ƒëàdG Gòg AÉL ,»©LQ ôKCÉHh .á¡LGƒŸG ‘ áeÉ©dG áÄÑ©àdG ¤EG ¢ù«dGƒμdG ‘
áª¡e ìÉ‚ ¿ƒ``μj ¿CG øμªŸG ø`èh .Ék eÉ“ Ö°SÉæŸG â``bƒdG ‘ QÉ``°ùŸG ‘
ÌcC’G øμd ,º¡YhöûŸ ôμ°S’ QÉ°üfCG Iô``¶f ‘ Ék jQòL ôKq CG ób (11 ƒ``∏dƒHCG)
Iôμa ¿EG .º∏©∏d ΩÉ``©dG º¡ØdG ‘ ¬JGP Qó``≤dÉH ’k õdõe ’k ƒ– ≥∏N ¬``fCG á``«ªgCG
.∑ƒμ°T πfi âfÉc ,ôª≤dG hõZ πãe ∂dP ‘ É¡∏ãe ,¿ÉWöùdG hõZ á«fÉμeEG
¬«∏Y Gƒ≤∏WCG å``«M ,¬«Ñ°ûàdG Gòg ∞``°Uƒd kGÒÑ©J ôμ°S’ QÉ``°üfCG ∂°S ó``bh
.¿ÉWöùdG êÓ©d (ôª≤dG ábÓ£fG)
319
¿ÉWöùdG êÓ©d ôª≤dG ábÓ£fG

’ »¡a .á``°UÉN Iô¶f Üô◊G ó©H É`è äGƒæ``°S ‘ º∏©dGh áeƒμ◊G Ú``H á``bÓ©∏d)
π«∏≤H ójõj Ée Éæjód øëfh .ájó÷G øe ÒãμH πeÉ©àJ É¡æμd ,πeCÉàdG ‘ kGÒãc ¥ô¨à``°ùJ
á°SÉ«°ùdG ‘ ¥ƒÑ°ùŸG ÒZ ÒKCÉàdG iƒà°ùe ¤EG π``°üj …òdG Qƒ£àŸG º∏©dG øe ó≤©dG øY
.(√OƒLh øe ºZôdG ≈∏Y ,¬H ¬∏©a Éæ«∏Y Öéj Ée ¿B’G ∑Qóf ’ ÉæfCG ÒZ ,á«eƒ≤dG
1963 _ I8
jP@@PRE VR?>O
(?kGôNDƒe Santa Nixon ¿ƒ°ùμ«f ÉàfÉ°S Éæd Ö∏L GPÉe)
1971 _ I3z ;3 .)g
ô¡X ,IOhÈdG á°SQÉb OÉMB’G ΩÉjCG óMCG ìÉÑ°U ‘ ,1969 ΩÉY Èª°ùjO 9 ‘
:â°SƒH ø£æ°TGh áØ«ë°U ‘ á∏eÉc áëØ°U π¨°ûj ¿ÓYEG
.¿ÉWöùdG êÓY ∂æμÁ :¿ƒ°ùμ«f ó«°ùdG
:√DhGó°UCG ÉæfGPBG â∏°Uƒd ,Ék Yƒª°ùe AÉª°ùdG ‘ AÉYódG ¿Éc ƒd
.(¿ÉWöùdG ¢Vôe øe ∂H PƒYCG ÊEG º¡∏dG)
»°VÉŸG ΩÉ©dG ‘ »μjôeCG ø``WGƒe 318.000 øe ÌcCG ¢Vô©J ,∂dP ™`èh
.Ú©∏dG ¢VôŸG Gò¡H áHÉ°UE’G øY áŒÉædG IÉaƒ∏d
AÉ°†≤dG ‘ AóÑ∏d ∂JÉ£∏°S ΩGóîà°SG ∂æμÁ ,¢ù«FôdG …ó«°S ,ΩÉ©dG Gò``gh
.áæ©∏dG √òg ≈∏Y
√ÉfÉY …òdG ≈°SC’G ôcòàJ ¿CG ∑ƒLôf ,á«fGõ«ŸG √ÉŒ ≈°SC’ÉH ∑Qƒ©°T ™`èh
.ºgöSCGh »μjôeCG øWGƒe 318.000
320
PÉ≤fE’ ∫ÉŸG ¢ü«°üîàd π°†aCG á``≤jôWh ,π°†aCG kGQƒ¶æe ∂æe Ö``∏£fh ..
.Ék jƒæ°S ìGhQC’G øe ±’B’G äÉÄe
á«μjôeC’G ¿ÉWöùdG á«©ª÷ ≥HÉ°ùdG ¢ù«FôdG ,ôHQÉa Êó«°S QƒàcO ó≤à©j ..
êÓY ±É°ûàcG ∂°Th ≈``∏Y É``æfCG) ,(American Cancer Society (ASC
…òdG πeÉ°ûdG §«£îàdGh π``jƒªàdGh áÁõ©dG ƒg √ó≤àØf Ée øμd .¿É``Wöù∏d
.(ôª≤dG í£°S ≈∏Y πLQ ™°Vh
óMGh ƒéæj Éªæ«H :çó``ë«°S Ée ∂«dEÉa ,¢ù«FôdG …ó``«°S ,É``æàdòN GPEG ..
¢Vô©à«°S ,¢``VôŸG øY áªLÉædG IÉ`àƒdG ø`è ¿B’G Ú«μjôeCG á``à°S πc ø`è
≈∏Y Qƒã©dG ºàj ⁄ Ée ¿ÉWöùdÉH áHÉ°UEÓd áé«àf äƒª∏d øWGƒe 34.000.000
Gò¡H áHÉ°UE’G øe Ú«μjôeCG á©HQCG πc øe óMGh ƒéæj Éªæ«H .IójóL ÒbÉ≤Y
.πÑ≤à°ùŸG ‘ ¿ÉWöùdÉH áHÉ°UEÓd ø``WGƒe 51.000.000 ¢Vô©à«°S ,¢VôŸG
.Gòg πª– ÉææμÁ ’ ,áWÉ°ùÑH
â©ªŒ ,áëØ°üdG π``Ø°SCG ‘h .IÈ``©e IQƒ°üH Ék ``Hƒë°üe ¢üædG AÉ``Lh
ÉjÓÿG √òg ¢†©H âfÉch .Iƒ``NQ á∏àc ‘ á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ø`è áYƒª›
á«fÉWöùdG πFÉ≤ædG øe IôjõZ á``Yƒª› π°SÎd áYƒªéŸG √òg êQÉN Oó``ªàJ
,¿ÉWöS áª∏c ø`è Ék aôMCG ÉjÓÿG √ò``g âbÎNG óbh .¢üædG È``Y Iö``ûàæŸG
.…óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UEÓd áé«àf ΩÉ¶©dG ‘ ôîæJ Üƒ≤K É¡fCÉc
,áëØ°üdG ÈY ∑ôëàJ ÉjÓÿÉa .á¡LGƒe áHÉãÃ É¡fEG ,≈°ùæJ ’ IQƒ°üd É¡fEG
IÒãe áaÉãμH º``°ù≤æJh ,¿ƒæL ‘ Ék °†©H É¡°†©H ¥ƒ`à ™aGóàJ Ö``dÉ¨dG ‘h
¬JQƒ°U ‘ ¿ÉWöùdG ƒg Gògh .∫É``«ÿG πNGO öûàæJh ,»°ù«WÉæ¨ŸG Ëƒ``æà∏d
.ºî°†àe ,™«æ°T , mQÉY- á«FGóÑdG
321
.¿ÉWöùdG ïjQÉJ ‘ ábQÉa á`èÓY Gòg õÁÉàdG áØ«ë°U ¿ÓYEG πé°S ó``bh
áª∏¶ŸG äÉMÉÑdG øe IÒ``NC’G ¬àdÓWEG øY ¿ÉWöùdG ø∏YCG ,¿ÓYE’G Gò``¡Ña
…P ¢Vôe ¤EG ∫ƒëà«d ,ΩÉ©dG ó≤æ∏d á©°SGƒdG áMÉ°ùdG ¤EG ¬dÉ≤àfGh Ö£dG º∏©d
.Ék °ùªg ¿ÉWöùdG ™e πeÉ©àj ó©j ⁄ π«÷G Gòg ¿CG hóÑjh .á«dhOh á«eƒb á«ªgCG
,ìQÉ°ùŸG äÉÑ°ûN ≈``∏Yh ,ÖàμdGh ,∞ë°üdG ‘ √ô``cP Oôj ¿É``WöùdÉa
á``Ø«ë°U ‘ IQƒ``°ûæe á``dÉ≤e 450 ‘ ¿É``WöùdG ô``cP OQh :ΩÓ`àC’G ‘h
Aleksandr Ú°ù«àæ«÷ƒ°S QófÉ°ùμdCG ôjô≤J ‘h ,1971 ΩÉY õÁÉJ ∑Qƒ``jƒ«f
,Cancer Ward ¿É``WöùdG È``æY º``°SG π``ªëj …ò``dG Solzhenitsyns
OÉ–’G ‘ ¿ÉWöùdG äÉ``«Ø°ûà°ùe óMCG øY ´P’ ôjô≤J áHÉãÃ È``à©j …òdGh
,1970 ΩÉY ‘ ¢VôY …òdG Love Story ÖM á°üb º∏«a ‘h ,»``à««aƒ°ùdG
IÉaƒ∏d ¢Vô©àJ ôª©dG øe øjöû©dGh á©HGôdG ‘ áHÉ°T ∫ƒM ¬à°üb QhóJ …òdGh
Bang the Drum A§ÑH πÑ£dG ´ôbG º∏«a ‘h ,É«ª«cƒ∏dÉH É``¡àHÉ°UE’ áé«àf
Iôc ∂°SÉe ∫ƒM ¬à°üb QhóJ …òdGh ,1973 ΩÉY ‘ ¢VôY …ò``dG Slowly
Brian›s ¿ÉjGôH á«æZCG ‘h ,Hodgkin ÚμLOƒg ¢VôÃ ÜÉ°üŸG ∫ƒÑ°ù«ÑdG
RÒH ƒZÉμ«°T º‚ Brian Piccolo ƒ``dƒμ«H ¿ÉjGôH á°üb »μ– »``àdG Song
ô¡X Éªc .á«°üÿG ¿É``WöùH áàHÉ°UE’ áé«àf ‘ƒJ …ò``dG Chicago Bears
Öàc óbh .äÓéŸGh ∞``ë°üdG ‘ AGô≤dG äÉ``HÉ£Nh ä’É≤e øe π``«°S
∞°üj Journal Wall Street∫É``fQƒL âjÎ°S ∫hh á``Ø«ë°U ‘ º``góMCG
(π∏°ûdÉH º¡JÉ«M ÜÉ``°UCG ¿õ◊G øe á``dÉM ‘ âeÉg) ¬JöSCG ¿CG ∞``«c É``æd
:∫ƒ≤J É¡jóK ∫É°üÄà°SG ó©H øgGóMEG âÑàch .¿ÉWöùdÉH ¬æHG áHÉ°UE’ á``é«àf
.(Ék ªî°V hóÑj A»°T πμa ..∂JGOÉY ∫óÑj .∂JÉ«M Ò¨j ¿ÉWöùdG)
322
ÚfQ ¬fEG ;ºî°†àdG Gòg πNGO …ôéj Ék Ä«°T ó‚ ,QƒeC’G ™LÎ°ùf É`èóæYh
áKófi õà¡J »àdG ¤hC’G ≥∏≤dG QÉJhCÉH º£JQG ób ¿ÉWöùdG ¿CG ƒd Éªc- ≥``«ªY
≈∏Y IôeÉ¨dG ¬dÓ¶H ¢VôŸG »≤∏j ÉeóæYh .áeÉ©dG á«°ùØædG πNGO á«©«ÑW áª¨f
πNGO øeÉμdG ≥``∏≤dG IQÉKEG ¤EG ™Lôj Ö``dÉ¨dG ‘ ∂dP ¿EÉa ,ö``ü©dG ∫É``«N
,IÒÑc áLQóH äÉ``æ«fÉªãdG ≥`àCG ‘ RójE’G ¢``Vôe ì’ óbh .∫É«ÿG Gò``g
πNGO áæeÉμdG ájô◊Gh ¢ùæ÷G á``°SQÉ‡ íÑ°T ´ƒ«°T ¤EG Ék «FõL ™LGQ ∂``dPh
±hÉfl ∫ƒM ™∏¡dG í``Ñ°T SARS ¢SQÉ°S ¢``ShÒa ≥∏WCG Éªc ;π``«÷G Gòg
¢VGôeC’G ihóYh áŸƒ©dG ¬«a â∏μ°T âbh ‘ ihó©dGh »ŸÉ©dG QÉ``°ûàf’G
ô¶æj öüY πc ¿CG hóÑjh .Üô``¨dG ‘ Ió°ûH áÑ¡à∏e äÓμ°ûe á``«YÉªàL’G
Ék °†jôe ¬Ñ°ûj ôeC’G ájÉ¡f ‘ ƒgh ,™ªàéŸÉa .¢UÉÿG √Qƒ¶æe øe ¢VôŸG ¤EG
™e ¢VôŸG ¢ùeÓàj Éeóæ©a ,á``«°ùØædG äÉeRC’ÉH á«Ñ£dG Ω’B’G ¿ô≤j ,Ék ``«°ùØf
.π©ØdÉH ôJƒdG RGõàgG ¤EG ™LGQ Gò¡a ,»∏NGódG ôJƒdG
ÖJÉμdG ¬``Ø°Uh Éªc ,∂°T Ó``H ¬fEG .¿É``WöùdG ™e ô`èC’G ¿Éc Gò``μgh
…QòL Ò«¨J) :äÉæ«©Ñ°ùdG ‘ Renata Salecl πμ``«dÉ°S ÉJÉæjQ ±ƒ°ù∏«ØdG
‘h .»LQÉN ƒ``g Ée ¤EG »``∏NGO ƒ``g Ée ∫ƒ``–h ,(Ö``YôdG Ωƒ``¡Øe ‘
±hÉîÃ ¿ƒ«μjôeC’G π¨°ûfG ,IOQÉÑdG Üô◊G ¢VÉfl IÎa AÉæKCG ,äÉæ«°ùªÿG
,áªª°ùŸG √É«ŸG äÉfGõNh ,á«Hô◊G ¢ShDhôdGh πHÉæ≤dG AGôL ,êQÉÿG øe AÉæØdG
»àdG äGójó¡àdG â``fÉch .»LQÉÿG AÉ°†ØdG IGõ``Zh ,á«Yƒ«°ûdG ¢``Tƒ«÷Gh
ÖYôdG ΩÓaCG äó``°ùéa .CÉ°ûæŸG á«LQÉN ,ºgô¶f ‘ ,™``ªàéŸG É``¡¡LGƒj
äÉ«∏«Ø£dGh ,AÉHô¨dG hõZ -á«Ñ©°ûdG áaÉ≤ãdG ‘ ≥∏≤dG IQGôM ¢ù«jÉ≤e »gh-
øe ΩOÉb º∏«a ∂dP á∏ãeCG øeh ;ΩÉ°ùLC’G ´GõàfGh ,…öûÑdG ïŸG ≈∏Y áæª«¡ŸG
323
ÖcƒμdG øe πLôdG hCG ,It Came From Outer Space »``LQÉÿG AÉ°†ØdG
.The Man From Planet X ¢ùcEG
(ÖYôdG ´ƒ°Vƒe) - ≥``∏≤dG õcôe ∫ƒ``– ,äÉæ«©Ñ°ùdG πFGhCG ∫ƒ``∏ëHh
OÉY ,¿B’Gh .πNGódG ¤EG êQÉÿG øe á«eGQO áLQóH -πμ``«dÉ°S ¬Ø°Uh Éªc
-¬d ÖMÉ°üŸG »MhôdG »°TÓàdGh »Lƒdƒ«ÑdG »°TÓàdGh- ÖYôdGh OÉ°ùØdG
íÑ°UCGh .¿É°ùfE’G ó``°ùL πª°û«d ™°SƒJh
s ,™ªàéŸG ó``°ùL πNGO ó°ûàë«d
øe äBG ójó¡àdG ¿Éc IôŸG √òg øμd ,ójó¡àdG â– kGOó› »μjôeC’G ™ªàéŸG
ìGhQC’G OQÉW :∫ƒëàdG Gòg ÖYôdG ΩÓ`àCG AÉª°SCG â°ùμY ó≤dh .πNGódG
.They Came From Within πNGódG øe ¿ƒeOÉb ,The Exorcist IôjöûdG
s ó``bh
πãq e ó≤a .»∏NGódG ÖYôdG Gòg øe Iô``¨°üe IQƒ°U ¿ÉWöùdG πμ°T
πNGO øe ºMGõàJ IÒ``ëo á«∏N- πNGódG ø`è hó©dG Gò¡d ÒNC’G Qƒ``¡¶dG
óMCG Öàch .»∏NGO Ö``jô¨c ,πNGódG øe ¬∏à–h ¬``°ùØf ¢üî°ûdG º``°ùL
C) ±ôëH (IÒÑμdG á∏Ñæ≤dG ∫Gó``Ñà°SG ”) :∫ƒ≤j á«Øë°üdG IóªYC’G ÜÉ``àq co
ájõ«∏‚E’G á``¨∏dÉH ¿ÉWöS á``ª∏c ±hôM ∫hCG ¤EG ∂``dòH kGÒ°ûe (º``î°†dG
.Cancer
,äÉæ«°ùªÿG ‘ ¥ƒ``£dG øY Ö°TCG âæc É`èóæY) :¬dƒ≤H ¬≤«∏©J ™``HÉJh
¤EG ,á∏Ñæb ≈ª°ùŸG ,A»°ûdG Gòg ≈ªàfG ó≤d .ÖYôdG Òãj Ée »g á∏Ñæ≤dG âfÉc
ÉæaƒN Éæ£≤°SCG ó≤a .±ƒ``î∏d iöSCG ∫Gõf Ée Éææμd ...Üô◊G ™``°Vs Qo π«L
ájCÉH ±ƒÿG Gò``g ÜÉÑ°SCG øe ¢``ü∏îàf ¿CG ¿hO ¿B’G π``HÉæ≤dG øe »``°VôŸG
∫ÉØWC’Éa .íLÉædG …õFÉæ÷G ¢VGô©à°S’G Gòg Oƒ≤j ¿B’G ¿ÉWöùdGh .á≤jôW
,ΩQƒdG ¥ÉæYCG ≈∏Y ’k ƒªfi Éæ«dEG »``JCÉ«°S äƒŸG ¿CG ¿hó≤à©j ôª©dG ƒ``£°Sƒàe
324
¢SGƒ°Sh ¿ÉWöùdÉa ...ÉgQÉéØfG óæY …hóŸG á∏Ñæ≤dG äƒ°U ´Éª°ùH ¢ù«dh
á°SÉ«°ùdG …ó``jCG ‘ áaOÉg IGOCG á``HÉãÃ ¿ƒμJ ød áKQÉμdG ¿CÉ``H ¿hô©°ûj ø`è
.(»FGƒ°ûY »°VôY çóM Oô› πH ,áeÉ©dG
¬∏«îJ É‡ kGÒKCÉJ ó°TCGh ,Ék MÉ◊EGh ,Iƒb ÌcCG ájRÉéŸG ä’ƒëàdG âfÉc óbh
.Iƒ≤∏d º«¶æJ IOÉYEG õÁÉJ ∑ôjƒ«f áØ«ë°U ¿Ó``YEG πμ°T s ó≤a .ôμ°S’ ´É``ÑJCG
iôLCG ,(Ú``«μjôeC’G ÚjÓe) ø``Y áHÉ«f ¢``ù«FôdG ¤EG ÜÉ``£ÿG ¬``«LƒàHh
k eÉc Ék «μ«àμJ kGÒ«¨J ôμ°S’ ´É``ÑJCG
,»°VÉŸG »Øa .AÉcòdÉH º°ùàj Ék ``ÄLÉØeh Ó
Éªæ«H ,¿B’G ÉeCG .¿ÉWöùdG êÓ``©d äÓjƒ“ ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d áeC’G Ghó``éà°SG
GƒØ°ûàcG ,¿ÉWöùdG ≈∏Y ≥°ùæŸG Ωƒé¡dG øe ójõe ø°ûd áeC’G ¿hóéà°ùj ºg
¿ÉWöùdG êÓY äÉH å«M .ΩÉ©dG …CGôdG ∫É«N ‘ á∏FÉg á£∏°ùH º¡©à“ ióe
¢ùª«L ñQDƒª∏d ÚÑbGôŸG óMCG ìöU Gòd .»μjôeC’G º∏◊G è«°ùf øe kGAõ``L
k FÉb James Patterson ¿ƒ``°SôJÉH
á¡LGƒŸ ºî°†dG ¥ÉØfE’G á°VQÉ©e ¿EG) :Ó
‘ ôeC’G ¿Éc ó≤d .(º∏©dGh ,ìÉØàdG IÒ£ah ,ΩCÓd á°VQÉ©e áHÉãÃ ¿É``WöùdG
.¬∏gÉŒ ¬°ùØf ¢ù«FôdG ≈∏Y Qò©àj å«ëH Iƒ≤dG »KÓK ÉμjôeCG
ttt
OQÉ°ûàjQ ±ó``¡dÉH ¬LƒŸG
s ,¢ùcÉ°ûŸG ,´ö``ùàŸG ¢ù«FôdG ¿Éc ¬``à©«Ñ£Hh
,á°ùcÉ°ûŸG ,áYöùàŸG äÉYhöûŸG ¤EG ¬∏NGO øe RÉ«ëfÓd kGó©à°ùe ¿ƒ°ùμ«f
ájÉ¡f ’ åëH ¬fCG ≈∏Y º∏©dG ájDhQ ¬àμHQCGh ¬à≤gQCG å«M .±ó¡dÉH á¡LƒŸGs
’) º¡fCG ¤EG kGÒ°ûe AÉª∏©dG ≈∏Y èàëj ¿Éc Ée Ék ÑdÉZh .á°†eÉZ ≥FÉ≤M øY ¬d
p ⁄h .º∏©dG IQGOEG øY (áàÑdG Ék ``Ä«°T ¿ƒaô©j
¢UÉN ƒëf ≈∏Y ∞WÉ©J …CG ó``Ñj
âàÑf øe ºgh- AÉª∏©dG ¿CG iô``j ¿Éch .•höûŸG ÒZ »ª∏©dG πjƒªàdG ™`è
325
á«dGQó«ØdG íæŸG ¥GóZEG ø`è âîØàfGh ,íª≤dG ≈∏Y ájò¨àdG øe º``¡eÉ°ùLCG

hCG (ÚfÉéŸG) ¬JQGOEG AÉ°†YCG º¡«∏Y ≥∏£j øe ºgh ,º¡«∏Y IójGõàŸG á``ÁôμdG
¿ƒ°ùμ«f OGQCGh .≥aC’G ≥«°Vh ÈμdÉH Qƒ©°ûdG º¡«∏Y ô£«°S ób -(ÚYÓŸG)
.(º¡àbÉ«d IOÉ©à°SG) º¡æe
º∏©dG ≈∏Y Iô£«°ùdG IOÉ©à°SG »``æ©J (ábÉ«∏dG IOÉ©à°SG) âfÉc ,¬d á``Ñ°ùædÉHh
ójóL QOÉc ¤EG É¡ª«∏°ùJh ,Ú«ÁOÉcC’G (ÚfÉéŸG) …OÉjCG ÚH øe É``¡YGõàfÉH
™HÉW AÉØ°VEG ¿ƒ©«£à°ùj ø‡ º∏©dG …ôjóe …CG ;Ú``«ª∏©dG Ú«WGôbhÒÑdG øe
¿hDƒ°ûdG QÉ°ûà°ùe øY AÉæ¨à°S’G ¿CG ∂°T ’h .º∏©dG ≈∏Y á«dhDƒ°ùŸGh á«é¡æŸG
⁄ÉY- Lee DuBridge êó``jôH ƒjO ‹ ¿ƒ°ùμ«f ¢ù«FôdG IQGOEG ‘ á``«ª∏©dG
É«Lƒdƒæμà∏d É«fQƒØ«dÉc ó``¡©e èjôN ,áÁó≤dG á°SQóŸG øe ájQòdG AÉ``jõ«ØdG
¢†HÉædG ≈£ÿG ™jöS ¢Sóæ¡ŸG- Ed David ó«ØjO OEÉ``H A»éŸGh -Caltech
¿Éc -çÉëHCÓd Bell π``«H πeÉ©e ‘ ô``jóe Ö°üæe ó∏≤J …ò``dG á``jƒ«◊ÉH
…QÉ°ûà°SG ∫hCG ó«ØjO ¿Éch .¬àbÉ«d IOÉ©à°S’ »ª∏©dG ™ªàéª∏d IQÉ°TEG á``HÉãÃ
¿ƒμJ ¿CG ¿hO »YÉæ°üdG πª©ŸG á``Ñ©L øe êôîj á«ª∏©dG ¿hDƒ°û∏d »``°SÉFQ
¬«LƒJ IOÉYE’ º∏©∏d π«©ØJ ¤EG π°UƒàdG ¬ãYÉH ¿Éc ó≤a .á©eÉ÷ÉH á∏°U ájCG ¬d
’ -ΩÉ©dG …CGô``dGh- AÉª∏©dÉa .IOó``fi á«eƒb ±Gó``gCG ≥«≤– ƒ``ëf ¬``JÉbÉW
äÉ¡ÑéH øμd ,(á la Vannevar Bush ±GôWC’G á«eGÎe á¡ÑL)`H ¿ƒÑdÉ£j
.kGó«L IOófi OhóMh á«©bGh
.π©ØdÉH ∫ƒ``ëàe
s ƒ``g Ée πjƒ– ≈``∏Y ôμ°S’ á``ª¡e âÑ°üfG ó``≤a Gò``d
,»LPƒªædG »``é«JGÎ°SE’G É``¡FÉcP ΩGóîà°SG ô``μ°S’ …QÉ`è â``dhÉM PEG
áæ÷ â«ªu °So ,AGÈ``ÿG øe (IójÉfi) á``æ÷ øjƒμJ 1969 ΩÉ``Y ‘ â``MÎbGh
326
Ëó≤àd ,Commission on the Conquest of Cancer ¿É``WöùdG á``ëaÉμe
áHÉéà°S’G áLQO ™aôd ádÉ©ØdG äÉ«é«JGÎ°SE’G ÌcCG ∫ƒM ¢ù«Fô∏d É¡JQƒ°ûe
¿CG Öéj) :á∏FÉb á``æé∏dG √òg øY ôμ°S’ â``Ñàc óbh .¿ÉWöù∏d á``ª¶æŸG
,Ú££îŸGh ,Ú``jQGOE’Gh ,á``YÉæ°üdG ∫É``LQh ,AÉ``°†ØdG AÉ``ª∏Y π``ª°ûJ
ä’ÉªàMG ⁄É©e ójó– áª¡Ã ÚdƒîŸG ...¿É``WöùdG çÉëHCG »°ü°üîàeh
.(áæμ‡ áØ∏μJ ájCÉH IóëàŸG äÉj’ƒdG ¢Sô‚ƒc ΩÉeCG ¿ÉWöùdG ô¡b
áæé∏dG √ò¡H ≥∏©àj Éª«a OÉ«M …CG OƒLh ΩóY ≈∏Y ôμ°S’ äócCG ™Ñ£dÉHh
™«ªL ¿Éμa .(Ú``jQÉ°ûà°S’G áæ÷ º°SG ó``©H Éª«a É¡«∏Y ≥∏WCG »àdG »``gh)
É¡FÉcöTh ôμ°S’ AÉ``bó°UCG øe ¿É≤JEGh hÎ``H
m ºgQÉ«àNG ” øjòdG É``¡FÉ°†YCG
”h .¿ÉWöùdG áëaÉμÃ Ú``ªà¡ŸG AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG øe- É¡©e Ú``ØWÉ©àŸGh
QƒJÉæ«°S ¤EG á`àÉ°VEG ,∑QÉ``°ûŸG ¢ù«FôdG Ö``°üæe ‘ ôHQÉa Êó``«°S QÉ``«àNG
Î°ù«d πãe ,hQƒHQÉj) ¢``SÉ°ùμJ øe Ralph Yarborough hQƒ``HQÉj ∞``dGQ
” Éªc .(¢Sô‚ƒμdG ‘ ôμ°SÓd ≈`èGó≤dG AÉØ∏◊G óMCG ,Lister Hill π``«g
¤EG ö†M ∂dòc .¬HÉàc π°†ØH Solomon Garb ÜQÉ``L ¿ƒeƒdƒ°S Ú``«©J
∫ÉjQƒª«e ≈Ø°ûà°ùe øe Joseph Burchenal ∫Éæ«°TQƒH ∞jRƒL áYƒªéŸG
πjhRhQ ø`è James Holland ó``f’ƒg ¢``ùª«Lh ,Memorial Hospital
OQƒØfÉà°S ø`è Henry Kaplan ¿Ó``HÉc …Ô``gh ,Roswell Park ∑QÉ``H
á``cöT ‘ Ék μ``jöT ¬``Ø°UƒH Benno Schmidt â``«ª°T ƒ``æ«Hh ,Stanford
Éªc) ∫ÉjQƒª«e ≈Ø°ûà°ùŸ ÚYÈàŸG ÈcCG øeh ∑Qƒjƒ«f ‘ IRQÉH ájQÉªãà°SG
á°SÉFQ ‘ hQƒ``HQÉjh ôHQÉa πfi πëj ¿CG â``«ª°T §°ûædG º¶æŸG ø`è Ö``∏Wo
AÉbó°UC’G øeh …Qƒ¡ª÷G Üõ◊G AÉ°†YCG øe ¿Éc â«ª°T ¿CG ÉÃh ;¢ù∏éŸG
327
≈∏Yh .(¬◊É°üd á«HÉéjEG á£≤f √òg âfÉc ó≤a ,¿ƒ``°ùμ«f ¢ù«Fô∏d ÚHô≤ŸG
áHÉéà°SG ácÉ«◊ Ö£dGh º∏©dGh á°SÉ«°ùdG ÚH êõe ¤EG π°UƒàdG ” ,ƒëædG Gòg
∞«°U ‘ ôμ°S’ …QÉe ¤EG hQƒHQÉj Öàc ,ájOÉ«◊G ô¡¶e º«Yóàdh .á«eƒb
√ò¡d ¬æjhóJ øe ºZôdG ≈∏Y ,áæé∏dG ¤EG ΩÉª°†f’G É¡æe (Ö∏£j) 1970 ΩÉY
AÉcòd ¬fEG .’k hCG ∂àdÉ°SQ ≈≤∏JCG ¿CG »``∏Y
q »¨Ñæj ¿Éc) :ádÉ°SôdG πØ°SCG á``∏ª÷G
.(IóYÉ°ùŸG ‘ ∂àÑZQh ∂JGOƒ¡› π°†ØHh ,∂æe
»æWƒdG èeÉfÈdG ¿Gƒ``æY â– ,AGÈÿG áæé∏d »``FÉ¡ædG ôjô≤àdG ô¡X ó``bh
,»°VÉŸG ‘) :á©bƒàe ¬éFÉàf âfÉch ,1970 ΩÉY AÉà°T ‘ ,¿É``WöùdG ô¡≤d
≈∏Y ájƒdhC’G ™``HÉW AÉØ°VEG ‘ Ö``ZôJ á«dGQó«ØdG áeƒμ◊G â``fÉc É`èóæY
Ék fÉ«MCG âfÉc É``¡fEÉa ,¿ÉWöùdG ≈∏Y AÉ°†≤dG π``ª°ûj ºî°V »ª∏Y ´hö``ûe
.(á∏≤à°ùe ádÉch ≈``∏Y ,∫ƒ≤©e ìÉéæH ,´höûŸG á``«dhDƒ°ùe äÉ©ÑàH »``≤∏J
øjƒμJ AGÈÿG áæ÷ âMÎbG ,IôμØdG √ÉŒÉH Ék ã«ãM ∞MõdG …ôéj ÚM ‘h
.¿ÉWöù∏d NASA É°SÉf ≈ª°ùJ– ¿ÉWöùdÉH á«æ©e á∏≤à°ùe ádÉch
ójGõàà°S º``K ,»μjôeCG Q’hO ¿ƒ``«∏e 400 ≠∏ÑJ á«fGõ«Ã á``dÉcƒdG GC ó``Ñà°Sh
‘ »μjôeCG Q’hO ¿ƒ«∏e 150 ¤EG Q’hO ¿ƒ«∏e 100 øe π°üàd É``¡JÉ°ü°üfl
ÉeóæYh .»μjôeCG Q’hO QÉ«∏e ¤EG π°üJ ,äÉ``æ«©Ñ°ùdG ∞°üàæe ‘h .áæ°ùdG
¿hO ÜÉLCG ,(èeÉfÈdG Gòg áØ∏μàd) ádhódG πª– á«fÉμeEG øY â«ª°T π``Ä°So
.(Ék °†jCG √ò«ØæJ ’h ,Oƒ¡éŸG πª– ÉææμÁ ’) :OOôJ
øe πc Ωó≤J ,AGÈÿG áæ÷ äÉ«°UƒJ ≈``∏Y Ak ÉæHh ,1971 ΩÉY ¢``SQÉe 9 ‘
´höûÃ Jacob Javits ¢``ùà«aÉL ÜƒcÉLh Ted Kennedy …ó``«æ«c ó``«J
Conquest of Cancer ¿ÉWöùdG áëaÉμe ¿ƒ``fÉb- ñƒ«°ûdG ¢ù∏éŸ ¿ƒfÉb
328
¢VGôeCG áëaÉμŸ á«eƒ≤dG áÄ«¡dG øjƒμàd S 1828- º``bôdG πªëj …òdG Act
å«M .¿ÉWöùdG çÉëHC’ ájOÉ«°S á«dÓ≤à°SG äGP áÄ«g ÉgQÉÑàYÉH ,¿ÉWöùdG
ócDƒj É‡– ñƒ«°ûdG ¢ù∏› øe á≤aGƒe ó``©H áÄ«¡dG ôjóe Ú«©J ¢ù«FôdG ¤ƒ``àj
äÉ°ù°SDƒŸG ™°†îJ ¿CG IOÉ©dG äô``L) .á«dÓ≤à°S’G iƒà°ùe ≈∏Y á«fÉK Iô`è
ógÉ©ŸG ±GöTE’ ,Ö∏≤dG ¢VGôeC’ »eƒ≤dG ó¡©ŸG πãe ,¢VGôeC’ÉH á°üàîŸG
öûY á«fÉªK ø`è ¿ƒμŸG …QÉ°ûà°S’G ¢``ù∏éŸG Ωó≤jh .(á``ë°ü∏d á``«eƒ≤dG
áæé∏dG ∞dCÉàJh .¿ÉWöùdG Ωó``≤J ióe ∫ƒM ¢Sô‚ƒμdG ¤EG √ôjô≤J kGƒ``°†Y
ÌcC’G ≈≤Ñj øμd ,AÉÑWCGh ,á°SÉ«°S ∫ÉLQh ,ÚjQGOEGh ,AÉª∏Y øe ájQÉ°ûà°S’G
â°ùHƒHh ,äƒah ,ôμ°S’ ∫ÉãeCG øe ,(ÚjOÉY OGôaCG) OƒLh ∫óé∏d IQÉ``KEG
áÑbGôe ≈∏Y ábóH á``£∏°ùe QÉ¶fC’G AÉ≤HEG ‘ Ió«MƒdG º``¡àª¡e πãªàJ ø``jòdG
ÒZ á«dÓ≤à°S’Gh ,ΩÉ©dG ó≤ædGh ,π``jƒªàdG iƒà°ùe ¿ƒμ«°Sh .Üô◊G √òg
ïjQÉJ ‘ ∫ƒ≤dG ÉææμÁ ÉÃQh - á``ë°ü∏d á«æWƒdG ógÉ©ŸG ïjQÉJ ‘ ¥ƒ``Ñ°ùe
.»μjôeC’G º∏©dG
Ö°ùμd ógÉ°ûŸG ∞``∏N äGQhÉæe AGôLEÉH ô``μ°S’ …QÉe â∏¨°ûfG ó``bh
øe Ék Ñcƒe â≤∏WCG ,1971 ΩÉY ôjÉæj »Øa .¢ùà«aÉLh …ó«æ«c áëFÓd ó«jCÉàdG
á«æ©ŸG á∏≤à°ùŸG áÄ«¡∏d ó``«jCÉàdG ™ª÷ É¡æe Ék «©°S É¡FÉbó°UCG ∞``∏àîŸ πFÉ°SôdG
â©æbCG PEG ,iôNCG á«μ«àμJ IôgƒL âeóîà°SG ,ôjGÈa ‘h .¿ÉWöùdG ¢VôÃ
»≤«≤◊G É¡ª°SG) ƒZÉμ«°T øe Ann Landers RQó``f’ ¿BG áHô≤ŸG É``¡à≤jó°U
É¡©°ShCGh äGQÉ°ûà°S’G IóªYCG ô¡°TCG áÑMÉ°U (Eppie Lederer QQó``«d »ÑjEG
∂dPh ,…ó«æ«c ¿ƒfÉb ´höûeh ¿ÉWöùdG ∫ƒM »Øë°U OƒªY öûæH IAGôb
.ñƒ«°ûdG ¢ù∏› πNGO ¿ƒfÉ≤dG ´höûe ≈∏Y âjƒ°üà∏d Ò°†ëàdG AÉæKCG ‘
329
äCGóH óbh .1971 ΩÉ``Y πjôHCG 20 ‘ RQóf’ OƒªY É``æ«∏Y πWCG π``©ØdÉHh
øY Ωƒ«dG ¿ƒãëÑJ º``àæc GPEG ,AGôoq ≤dG »``FGõYCG) :á∏FÉb ¬``«a á«ª°SôdG É``¡JÉª∏c
¿ƒdhÉëj ø‡ ºàæc GPEGh .Gòg ‹É≤e IAGôb GƒÑæéàJ ¿CG π°†aC’G øªa ,áeÉ°ùàHG
ºàfCG ºμJÉ«M É``ÃQh- ìGhQC’G Ú``jÓe PÉ``≤fEG ¬æμÁ Oƒ``¡› ‘ á``cQÉ°ûŸG
GPEG :∫GDƒ°ùdG Gò``g ¬°ùØf ∫CÉ°S Éæe ºμa ...IAGô≤dG Gƒ``©HÉJ AÉLôa -Ék ``«°üî°T
õé©J GPÉª∏a ,ôª≤dG í£°S ≈∏Y π``LQ ™°Vh É¡æμÁ áª«¶©dG ÉæàdhO â``fÉc
.(?¿ÉWöù∏d êÓY ≈∏Y Qƒã©dG øY
´ÉÑJCG äGƒYO ió``°U ¢ùμ©àd ∫GDƒ°ùdG Gòg øY RQó``f’ áHÉLEG äAÉ``Lh
¤EG Ék °†jCG πH ,»``ÑW êÓ©d §≤a ¢ù«d ¿ÉWöùdG QÉ``≤àaG ¤EG Ik Ò°ûe ,ô``μ°S’
øe ±Éc m OóY ócCs G GPEG) :Éæª°V ∂dòH RQóf’ âaÎYG óbh .»°SÉ«°S êÓY
¿hójôj º¡fCÉH ñƒ«°ûdG ¢ù∏éÃ º¡«∏ã‡ ±ô©j ¿CG ‘ º¡àÑZQ ≈∏Y ÚæWGƒŸG
GƒJƒ°U... º¡àÑZôd ¿ƒ©°†îj ±ƒ°ùa ,S-34 QGô≤dG ´höûe ≈∏Y á≤aGƒŸG
.(ºμ∏°†a øe- ºμFÉª°SCÉH Gƒ©bhh S-34 ídÉ°üd
,∂dP â∏J »àdG ájójÈdG πFÉ°SôdG (πHGh) Éª¡eó°U ôμ°S’h RQóf’ ≈àM
:çGóMC’G ák ©LÎ°ùe Barbara Walters RÎ``dhh GôHQÉH á«Øë°üdG â``dÉbh
äÉ«ªμH äÉHÉ£ÿG äôª¡fÉa .(ñƒ«°ûdG ¢ù∏› ¤EG π°üJ äÉæMÉ°T âjCGQ)
ójÈdG áaôZ äOÉch ,ÜÉ£N ¿ƒ«∏e ƒ``ëf ¤EG É¡Yƒª› π°Uh ≈àM IÒ``Ñc
.É¡∏NGO øe ôéØæJ ñƒ«°ûdG ¢ù∏éÃ
,ÜÉ£N ∞dCG Ú``à°S ≈≤∏J ¬``fEG ∫ƒ≤j ¢ù∏éŸG AÉ``°†YCG ó``MCG Öàc ó``bh
ák àa’ É¡Ñàμe ≈∏Y ó``jÈdG RôØH ák Ø∏μe âfÉc á£NÉ°S IÒ``Jôμ°S â©°Vhh
Stuart ¿ƒàéæª«°S äGQƒà°S π°SQCGh .(Ò°ü≤àdÉH RQóf’ ¿BG Gƒª¡JG) :∫ƒ≤J
330
¤EG Ék HÉ£N -…Qƒ``°ù«e áj’h ø``Y ñƒ«°ûdG ¢``ù∏› ƒ``°†Y- Symington
øY ∞bƒàdÉH ¬``«a ¢SÉædG í°üæJ ôNBG kGOƒ``ªY öûæJ ¿CG ¬«a É``gƒLôj RQó``f’
»æà∏°Uh ,»ÑjEG Éj ∂∏°†a øe) :¬HÉ£N ‘ Ék °ùªà∏e ∫Ébh ,äÉHÉ£ÿG ∫É°SQEG
.(ádÉ°SôdG
1971 ƒ«fƒj »Øa ,ñƒ``«°ûdG ¢ù∏› ¤EG Ék ``°†jCG â∏°Uh ób ádÉ°SôdG â``fÉc
ô¡X ó©Hh ,¢ùà«aÉL - …ó«æ«c ¿ƒfÉb ´höûe ø`è ádó©e áî°ùf âMôWo
É¡H ¤OCG »àdG äGOÉ¡°ûdG øe äGö``û©dG ó©Hh ,ƒ«dƒj 7 ≥aGƒŸG AÉ©HQC’G Ωƒ``j
á°ùeÉÿG áYÉ°ùdG ΩÉ“ ‘h ,âjƒ°üà∏d kGÒ``NCG ìGÎb’G ìôWo ,AÉÑWCGh AÉ``ª∏Y
Ék Jƒ°U 79 áé«àædG âfÉμa äGƒ°UC’G äRôoa ,Ωƒ«dG ∂dP AÉ°ùe øe ∞°üædGh
.√ó°V óMGh äƒ°U πHÉ≤e ¿ƒfÉ≤dG ´höûe ídÉ°üd
¬d §£N Éªc §``Ñ°†dÉH ñƒ«°ûdG ¢ù∏› ‘ º``°SÉ◊Gh ™jöùdG ö``üædG ¿Éc
¢ù∏› »g ¿B’G ¿ÉWöùdG ¿ƒfÉb ´höûe á¡Lh âJÉH ó≤d ..ôμ°S’ QÉ``°üfCG
ák Ñ≤Y ¿ƒμ«°S ∑Éæg ø`è ÉgQhôe ¿EG ∫ƒ≤J âfÉc äGöTDƒŸG ø``μd ,ÜGƒædG
¢ù∏› ‘ ¿ƒ∏«∏b AÉ``Ø∏M iƒ°S ôμ°S’ QÉ``°üfC’ øμj º``∏a ,kGÒãc Ö``©°UCG
ójõŸG ójôj ¢ù∏éŸG ¿Éch ,¢ù∏éŸG ≈``∏Y kGÒÑc kGÒKCÉJ ¿ƒμ∏Á ’h ,ÜGƒ``ædG
»àdG AGÈÿG á``æ÷ øe áeó≤ŸG äGOÉ¡°ûdG ≈``∏Y öüà≤e ÒZ äGOÉ``¡°ûdG øe
AÉÑWCG øe AGQBG ¢ù∏éŸG Ö``∏£a ,ájÉæ©H É¡ª«¶æJ ≈∏Y ôμ°S’ QÉ``°üfCG ±öTCG
øY Ió°ûH ∞∏àîJ É``¡fCG óLƒa ,äÉ``°SÉ«°S »©°VGhh Ú``dhDƒ°ùeh AÉ``ª∏Yh
.ñƒ«°ûdG ¢ù∏› ¤EG âeóbh ≥Ñ°S »àdG AGQB’G
:Ék «cÉ°T -≥``HÉ°ùdG áë°üdG ô``jRh óYÉ°ùe- Philip Lee ‹ Ö``«∏«a ∫É``b
,É¡«∏Y AÉ°†≤∏d Ék ``Øãμe Ék ›ÉfôH ô¶àæJ á``dõ©æe IôjõL Oô› ¢``ù«d ¿É``WöùdG)
331
èeÉfôH ¬Ñ°ûj ’h ,ô``ª≤dG ¤EG á«FÉ°†a áÑcôÃ á∏MQ ∫ÉM …CÉ``H ¬Ñ°ûj ’ ƒ``gh
öûÑdGh ∫GƒeC’G á``ÄÑ©J ’EG ∫hC’G ΩÉ≤ŸG ‘ Ö``∏£àj ’ ,ƒ∏dƒHCG hCG …É``æ«ª«L
IóMGh áeõM ‘ π©ØdÉH É¡μ∏‰ »àdG á«ª∏©dG áaô©ŸG ™°†f »c äÓ«¡°ùàdGh
.(áª«¶Y
¿Gò∏dG ¿ÉLPƒªædG Éªgh- ÉªgÓc øJÉ¡fÉe ´höûeh ƒ∏dƒHCG áª¡e âfÉc
≈∏Y ÉeÉb Ú«LƒdƒæμJ øjRÉ‚EG -¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô◊G √òg á∏éY ¿É``©aój
Éμ«fÉμ«eh ,á``jQòdG AÉjõ«ØdG) á``≤«ªYh á∏jƒW á``«ª∏Y äÉ`àÉ°ûàcG ±É``àcCG
Oô› ≈àM ¬``fCG ó‚ ∂dP π``HÉ≤e ‘h .(á``jQGô◊G Éμ``«eÉæjódGh ,π``FGƒ°ùdG
øμj ⁄ áã«ÑN ÉjÓN ¤EG ∫ƒëàJ ÉjÓÿG π``©Œ »àdG á«∏ª©∏d »ë£°ùdG º``¡ØdG
.kGOƒLƒe
É«Ñeƒdƒc á©eÉéH ¿ÉWöùdG ⁄ÉY Sol Spiegelman ¿Éª∏é«Ñ°S ∫ƒ°S ∫OÉLh
:Ók FÉb -É¡jójDƒeh ôμ°S’ QÉ°üfCG iód á∏°†ØŸG ájRÉéŸG IQÉÑ©dÉH Ék μ°ùªàe-
¿É°ùfEG ∫GõfEG ádhÉëªc ‹É◊G âbƒdG ‘ ¥É£ædG ™°SGh ó¡L ∫òH ¿ƒ``μ«°S)
.(á«HPÉé∏d øJƒ«f ÚfGƒb áaô©e ¿hO ôª≤dG í£°S ≈∏Y
¢†eÉ◊G á«æH ∞°ûàcG …ò``dG- James Watson ¿ƒ°ùWGh ¢``ùª«L ÉeCGh
,ñƒ«°ûdG ¢ù∏› ¿ƒ``fÉb ´höûe ó°V
s ák ``«eÓc ák ∏ªM ≥∏WCG ó``≤a -…hƒ``ædG
’ á∏°üdG á≤«Kh çÉ``ëHCG AGôLEG) :∫ƒ``≤j ≥M’ âbh ‘ ¿ƒ°ùWGh Ö``àch
¿CG ójóëàdG ¬Lh ≈∏Y Éæ«∏Y Ú``©àjh ,Ió«L çÉëHCG AGôLEG IQhö†dÉH »``æ©j
k FÉg Ék ©°SƒJ ó¡°ûæ°S ∂dP øe ’k óH ..Ú``Xƒ¶fi ¿ƒμæ°S ÉæfCG Iôμa ¢†aôf
Ó
.(á«ædG áæ°ùM á©°VGƒàŸG IOƒ÷G ‘
±öüJ Ú©e ¢Vôe ≈``∏Y áaó¡à°ùŸG Üô◊G Iôμa ¿CÉH ¿hô``NBG ∫OÉLh
332
É‡ ,iôNC’G á«ãëÑdG ä’ÉéŸG ™e á«©«Ñ£dG Oƒ¡÷G ôaÉ°†J øY Ék ªàM √ÉÑàf’G
.(¥hóæ°üdG πNGO) ÒμØàdG ≈∏Y ¿ÉWöùdG »ãMÉH Èéj
k FÉb áë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ŸÉH ÚdhDƒ°ùŸG óMCG ≈μà°TGh
,∫ƒ≤dG á°UÓN) :Ó
ÉgóMCG øμd ,ájhÉ°ùàe ák aÉc áë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ŸG ¿CG ≈∏Y (¿ƒfÉ≤dG) ¢üæj
q ÌcCG (¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG)
.(á«≤ÑdG øe Ék ¶M
Ék Ä«°T Ék ªàM íÑ°üà°S ájRÉéŸG Üô``◊G áª∏c ¿CÉH ¿hôNBG ∫OÉL ∂dP ™`èh
áé°†dG øe áªî°V áYÉ≤a çóëà°S Ée ¿ÉYöS É¡fEG å«M ;ΩÉªàg’G ±öüj
.ká«KQÉc πeC’G áÑ«N ¿ƒμJ ±ƒ°Sh ,πeC’Gh á«FÉYódG
á«ª∏©dG äÓéŸG ióMEG ôjô– ¢ù«FQ- Irvine Page è``«H ÚaôjEG Öàch
k ``°ûa ¬fhó©j Ée ≈∏Y ¢SÉædG È°U ó``Øf) :∫ƒ≤j -IRQÉ``ÑdG
;Ωó≤J RGôMEG ‘ Ó
áª«¶©dG á≤°ùæŸG
s äGRÉ``‚E’Gh º¶ædG π«∏ëàH ¬≤«≤– øμÁ Ée GhDhQ ¿CG ó``©Ña
≈∏Y Ö∏¨àdG ¤EG ¿B’G ¬``JGP Ò``μØàdG ¿ƒdƒëj ,ôª≤dG í``£°S ≈∏Y Ò``°ùdÉc
∞bƒJ GPEG Ék ªàM áYÉ≤ØdG √òg ôéØæJ ±ƒ°Sh .(kGóL
q IÒÑc ádƒ¡°ùH ¿ÉWöùdG
.≥ØNCG hCG ¿ÉWöùdG áëaÉμe ´höûe
äÉHÉîàf’G âfÉc ó≤a ,√È°U ájÉ¡f ≠∏H ób ¿ƒ°ùμ«f ¿Éc AÉæKC’G √òg ‘
¿ƒ≤∏©e ¿Éc ΩÉ``©dG ∂dP øe ôμÑe â``bh ‘h ,1972 ‘ á``YöùH ÜÎ``≤J
-¿ƒ«HôJ ƒ``LÉμ«°T áØ«ë°U ø`è- Bob Wiedrich ∂``jQójh ÜƒH π``ãe
¿ƒ°ùμ«f ¢Sƒ¡∏«e OQÉ``°ûàjQ ¿Éc GPEG) :Ú``∏FÉb ,¿ÉgôdG Gƒ``©°Vh ø`è ∫hCG
‘ IôFGódG Üô◊G AÉ``¡fEG Éªgh ,ÚbÓª©dG Úaó¡dG ø``jòg ≥«≤– ™``«£à°ùj
áfÉμe ¬°ùØæd Ö°ùàcG ób ¿ƒ``μ«°ùa ,¿ÉWöùdG ¢Vôe ≈∏Y Ö∏¨àdGh ΩÉ``æà«a
∫GõfEG øe ÌcCG π©a ób ¿ƒ``μ«°S ¬fC’ ;ødƒμæd áfÉμe ¬Ñ°ûJ áeC’G ï``jQÉJ ‘
333
.(ôª≤dG í£°S ≈∏Y ¿É°ùfEG

¥ÓWEG øμd ,ΩÉæà«a ‘ IôFGódG Üô``ë∏d ájÉ¡f ájCG ≥aC’G ‘ ìƒ∏J ø``μJ ⁄
kGó©à°ùe
q ¿ƒ°ùμ«f ¿Éch ,Ék `èÉ“ ¬«∏Y kGQhó≤e kGôeCG GóH ¿ÉWöùdG ó°V á``∏ªM
øe ,¿ÉWöù∏d ¿ƒfÉb ´hö``ûe …Cs G ,¿ÉWöù∏d ¿ƒfÉb ´hö``ûe ôjô“ ¢VôØd
ÖàμŸG ‘ ¬JQÉjõd äó``«ª°T ÒÑμdG á``«gGódG ÖgP É`èóæYh ,¢``Sô‚ƒμdG
IQÉjõdG ¢VGôZCG Ú``H øe ¿Éch ,1971 á``æ°S ∞jôÿG ∂``dP ‘ …hÉ``°†«ÑdG
,πM ¤EG π°Uƒà«°S ¬fCG kGócDƒe äó«ª°T ¿ƒ°ùμ«f ¿CÉªW ,§°Sh πM ìGÎ``bG
.(ôeC’ÉH »æàYCG ±ƒ°ùa ,Gòg ∫É«M ≥∏≤J ’) :∫Éb å«M ,öù≤dÉH hCG á∏«◊ÉH
ƒ``°†©dG - Paul Rogers Rô``LhQ ∫ƒ``H ÆÉ``°U ,1971 È``ªaƒf ‘h
»≤aGƒJ ¿ƒfÉb ´hö``ûe - GójQƒ∏a áj’h øY ÜGƒ``ædG ¢ù∏éÃ »``WGô≤ÁódG
ìÎbG ,É¡jójDƒeh ô``μ°S’ QÉ``°üfCG ájDhQ ™`è Ék «°û“h .¿É``WöùdG á``ëaÉμŸ
¬æμd ,¿ÉWöùdG çÉ``ëHCG á«fGõ«e ‘ á``∏FÉg IOÉjR Rô``LhQ ¿ƒfÉb ´hö``ûe
á«dÓ≤à°S’ kGójó°T kGó««≤J -¢ùà«aÉL– …ó«æ«c ¿ƒfÉb ´höûŸ Ék aÓN ìÎ``bG
,(¿ÉWöùdG ¢VôŸ É°SÉf ádÉch) ∑É``æg ¿ƒμJ ø∏a ,¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG
s ‹GQó«ØdG ¬«LƒàdGh ,πjƒªàdG ‘ á∏FÉ¡dG IOÉjõ∏d kGô¶f ø``μd
IOÉjõdGh ,õcôŸG
≈∏Y (Üô◊G) á``ª∏c ,áfÉfôdG á``ª∏μdG ¿EÉa ,¢``SÉª◊Gh π`èC’G ‘ á``∏FÉ¡dG
ÉgOÉ≤fh ôμ°S’ ´ÉÑJCG Ögò«°S Pr EG ,Ék `èÉ“ IQÈe ∂dP ™e π¶à°S ,¿É``WöùdG
.Ghõ‚CG ÉÃ Ú°VGQ º¡Jƒ«H ¤EG º¡∏c ¿ƒ°ùμ«fh
øe ádó©e áî°ùf kGÒ``NCG ¢†«HC’G â«ÑdG ™°Vh ,1971 ΩÉ``Y È``ª°ùjO ‘h
á«FÉ¡ædG áé«àædG â``fÉch .âjƒ°üà∏d √ÉjEG Ék MQÉW ,Rô``LhQ ¿ƒfÉb ´hö``ûe
äGƒ°UCG 5 πHÉ≤e ¿ƒ``fÉ≤dG ´höûe ídÉ°üd Ék Jƒ°U 350 :Ék ``Ñjô≤J ´É``ªLE’ÉH
334
¢†«HC’G â«ÑdG ‹hDƒ°ùe ™ªL ∑Î°ûe ´ÉªàLG π°UƒJ ,´ƒÑ°SCG ó©Hh .√ó°V
”h ,ÚfGƒ≤dG äÉYhöûe ‘ ájƒfÉãdG äÓμ°ûª∏d πM ¤EG ñƒ«°ûdG ¢``ù∏›h
.¬«∏Y ™«bƒà∏d ¢ù«Fô∏d »FÉ¡ædG ™jöûàdG ∫É°SQEG
ìÉjôdG É¡H ∞°ü©J »àdG ô¡¶dG ó©H IÎa ‘ ,1971 ΩÉ``Y Èª°ùjO 23 ‘h
áëaÉμŸ »eƒ≤dG ¿ƒfÉ≤dG ≈∏Y ¿ƒ°ùμ«f ¢``ù«FôdG ™bh ,ø£æ°TGh ‘ IOQÉÑdG
ÜGƒHC’G âëàoa å``«M .¢†«HC’G â«ÑdÉH Ò``¨°U ∫ÉØàMG §°Sh ,¿É``WöùdG
≈∏Y ¢ù«FôdG ¢``ù∏Lh ,É¡«YGöüe ≈``∏Y ádhódÉH ΩÉ``©£dG áaôZ ¤EG á``jODƒŸG
≈∏Y ∫ƒ°üë∏d ¿ƒ«aGôZƒJƒØdG ¿hQƒ``°üŸG ≥HÉ°ùJh .Ò¨°U »Ñ°ûN Öàμe
¿ƒ°ùμ«f ¢ù«FôdG CÉμ``JG ,ÉgóæYh .ó``©≤ŸG ∫ƒM ¢VQC’G ≈``∏Y º¡d ø``cÉeCG
¢ù«FQ Benno Schmidt â«ª°T ƒæ«Ñd º∏≤dG ≈£YCG ºK ,Ék ©jöS ¿ƒfÉ≤dG ™bhh
≈∏Y ¢ù∏Œ »gh Iƒ≤H ôμ°S’ …QÉe âª°ùàHGh .ájó¡c ÚjQÉ°ûà°S’G á``æ÷
.Qƒ°†◊G ΩóY QÉàNG ób ¿Éμa ôHQÉa ÉeCG .É¡«°Sôc
.Ék LhOõe Ék JÉÑKEG ,∂°T ÓH ,πãÁ Ωƒ``«dG Gòg ¿EÉa ,ôμ°S’ ´ÉÑJC’ á``Ñ°ùædÉHh
¬«∏Y Iô£«°ùdGh ¿ÉWöùdG çÉëHC’ á°ü°üîŸG äÓ``jƒªàdG ¿É°†«a ¿Éc ó≤a
ΩÉ©d »μjôeCG Q’hO ¿ƒ«∏e 500h ,1972 ΩÉ©d »μjôeCG Q’hO ¿ƒ``«∏e 400–
Q’hO QÉ«∏e 1.5 ‹ÉªLEÉH) 1974 ΩÉ©d »μjôeCG Q’hO ¿ƒ``«∏e 600h ,1973
âfÉc GPEÉa .º``î°V RÉ‚EG áHÉãÃ -(çÓ``ãdG äGƒæ°ùdG QGó`è ≈∏Y »``μjôeCG
ó≤a ,¿É«MC’G Ö∏ZCG ‘ ôμ°S’ …QÉ`è Ò°ûJ Éªc ,(Ióª› ábÉW) ∫Gƒ`èC’G
.Iƒb ≈°übCÉH ábÉ£dG √òg π«©Øàd âbƒdG ¿ÉM
ó≤a .™bGƒ∏d º««≤J áHÉãÃ ¿Éc ¬``«∏Y á≤aGƒŸGh ¿ƒfÉ≤dG ´höûe ôjô“ ø``μd
Gòg ¿CG ¤EG Ò``°ûJ Iôμa (ÚjQÉ°ûà°S’G á``æ÷ êQÉN) AÉª∏©dG ≈∏Y â``æª«g
335
ôμ°S’ …QÉe â¡LGhh .¿ÉWöùdG ≈∏Y ¢übÉf Ωƒé¡d ø°T ’EG ¢``ù«d ôeC’G
´höûe ¿EG) :Ú∏°SGôŸG óMCG ¤EG âMöüa ,OÉM ó≤æH á``«FÉ¡ædG áé«àædG √òg
¿ƒfÉb ´höûe ≈∏Y Iƒb »``Ø°†j ó«Øe A»°T …CG …ƒàëj ’ ójó÷G ¿ƒ``fÉ≤dG
.(ñƒ«°ûdG ¢ù∏›
⁄É©dG øe Ék ``©jöS Êó«°Sh ôμ°S’ âÑë°ùfG ,á``Áõ¡dG ∫òH Qƒ``©°ûdG ™eh
OÉ©a .¢†«HC’G â``«ÑdÉH âjƒ°üàdG áé«àf ¿Ó``YEG Ö≤Y ¿ÉWöù∏d »``°SÉ«°ùdG
ôμ°S’ äóYÉ≤Jh .á°UÉÿG ¬à≤jôW ≈∏Y ¬MGôL óª°†«d ø£°SƒH ¤EG ô``HQÉa
»àdG »gh ∑Qƒjƒ«f á``j’ƒH ¢ù«∏H ¿Éªμ«H ‘ AÉ``°†«ÑdG á«ØëàŸG É``¡à≤°T ‘
øe É¡JGOƒ¡› â``dƒMh
q ,¢†«HCG çÉ``KCÉH Å∏àªŸG ¢†«HC’G ¥hó``æ°üdG ¬``Ñ°ûJ
ø£æ°TGh ‘ á£°ûædG É¡à∏ªM â©HÉJh .¿óŸG π«ªŒ äÉYhöûe ¤EG ¿ÉWöùdG
»àdG ájƒæ°ùdG (ôμ°S’ IõFÉL) äQó°UCGh ,áë°üdÉH ¢`ÙÉN ™jöûJ QGó°UE’
OóÑJ øμd .ájƒ«◊G Ωƒ``∏©dGh Ö£dG ‘ äGQƒ``£J øY ÚãMÉÑ∏d É``¡à°ü°üN
âeGO »àdG É¡à∏ªM ∫ÓN ¬H â©à“ …òdG §°ûædG …ƒ≤dG QGöUE’G Gòg A§ÑH
ábÉ£dG √òg äOó``ÑJ Éªc ,¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô``M ø°ûd ¿ÉeõdG øe ø``jó≤©d
AÉ°†≤dGh á«dGQó«a á``dÉch ájCG RÉ«àLGh ≥aóàdG ≈``∏Y IQOÉ≤dG ,Iô¡°üæŸG ¬``Ñ°T
ÜÉÑ°ûdG óMCG ÖgP ,1974 ΩÉY πjôHCG ‘h .ÉgQÉ°ùe ≥«©J áehÉ≤e ájCG ≈``∏Y
≈eGõÿG äÉÑf á``YGQR ¢VhôY óMCG É``¡æe Ö∏£«d ô``μ°S’ ¤EG Ú``«Øë°üdG
π°SGôŸG É¡dCÉ°S ,á``«°üî°ûdG á∏HÉ≤ŸG ájÉ¡f ‘h .∑Qƒ``jƒ«f ‘ É¡jód IÒ``ãμdG
Ik ƒb AÉ°ùædG ÌcCG øe IóMGh âfÉc GPEG Éeh ,á«°üî°ûdG Iƒb øY É¡eƒ¡Øe øY
ájƒb âæc GPEG !’ .∂dP ó≤àYCG ’ ?ájƒb) :∫ƒ``≤àd ¬à©WÉb É¡æμd ,OÓ``ÑdG ‘
.(¬«dEG â∏°Uh É‡ ÌcCG äõ‚CG ób âæμd π©ØdÉH
336
¤EG ,Ék «FõL ,Gò``g ™Lôjh ,Üô◊G √òg øe Ék ``°†jCG AÉª∏©dG Öë°ùfG ó``bh
ÖMÉ°üŸG ÜÉ``£ÿG øª°†J ó≤a .É¡«a Ò``ãμdÉH º¡àªgÉ°ùe á``«fÉμeEG Ωó``Y
,É¡aógh ,É``¡°û«Lh ,É¡àë∏°SCGh ,É``¡JGhOCG ™``ªL ” ób ¬fCG Üô``◊G √ò¡d
¤EG ,∫ƒ¡éª∏d Ék `àÉ°ûàcG ¬Ø°UƒH ,º∏©dG ™`àO ”h .π©ØdÉH É``¡à«é«JGÎ°SEGh
áªî°†dG á``μ«æ«∏cE’G ÜQÉ``éà∏d á``jƒdhC’G â``fÉμa .ácô©ŸG √ò``g §``«fi
¤EG áaÉ°VEG ∂``dPh .ÉjÓî∏d á∏JÉ≤dG ÒbÉ≤©dG äÉ``Ø«dƒJ ≈∏Y áaÉãμH á``dƒªŸG
øeh ,á∏eÉ°ûdG á«ŸÉ©dG ∫ƒ∏◊Gh ÜÉÑ°SC’ÉH ≈``æ©oJ »àdG çÉëHC’G πjƒ“ áaÉãc
:1970 ΩÉY ¢Sô‚ƒμdG ΩÉ`èCG ôHQÉa ø∏YCG å«M .¿ÉWöùdG äÉ°ShÒa É``¡æ«H
.(¿ÉWöùdG á∏μ°ûe ¥GÎNG ø`è Ék «Ñ°ùf IÒ°üb á«æeR IÎa ∫ÓN ø``μªàæ°S)
…QÉeh ƒg Öë°ùfG ób ¿Éc ¿EGh ≈àM ,(É¡JÒ°ùe ‘ Ωó≤àJ) ¿B’G ¬°Tƒ«éa
.á«eÉeC’G É¡Wƒ£N øe ôμ°S’
»°VÒdo ¬àcÉ«M â“ ób ¬fCG ™eh .Qƒ°ü≤dG ¬Hƒ°ûj ¿Éc ¿ƒfÉ≤dG ¿CG ™bGƒdGh
ó≤a .º¡æe …CG AÉ``°VQEG ø`è øμªàj ⁄ ¬fEÉa ,á`àÉc ¬æY Ú``©aGóŸG ìƒ``°VƒH
äÉYÉªLh ,AÉª∏©dGh ,ô``μ°S’ QÉ°üfCGh ,áë°ü∏d á«eƒ≤dG ó``gÉ©ŸG äô©°T
l á``°SÉ«°ùdG ∫ÉLQh ,¿ƒjQGOE’Gh ,§``¨°†dG
” Ée ¿CÉH -á°UÉÿG ¬HÉÑ°SC’ πc-
Ék eDƒ°T ÌcC’G º««≤àdG É`èCG .kGóL Òãc hCG ,kGóL π«∏b É`èEG AÉgóH ¬«dEG ∫ƒ``°UƒdG
…CG) :¿ƒ«ÑjôJ ƒZÉμ«°û∏d á«MÉààa’G äÉëØ°üdG øe Éæ«∏Y πWCG ó≤a ∞bƒª∏d
.(çOÉM :IóMGh áé«àf iƒ°S ¬æY ¢†îªàj ’ ∞WÉN èeÉfôH
ÚfQ ™ª°So ,ô``¡¶dG ó©H ô``NCÉàe â``bh ‘ ,1973 ΩÉ``Y ¢``SQÉe 30 ‘h
-á«Ñ£dG ÇQGƒ£dG äÉLQO ≈∏YCG ≈∏Y ∫óJ IQÉ°TEG »gh- ÇQGƒW AÉ``Yóà°SG
™ª°So óbh .Jimmy Fund Building »``ª«L ¥hó``æ°U ≈æÑe ≥``HGƒW ÈY
337
áæjõŸG äGôªŸG ÈYh ,∫ÉØWC’G IOÉ``«©H áMƒàØŸG ÜGƒHC’G ÈY Iƒ≤H É``gGó°U

äGAÓÃ IÉ£¨ŸG È``æ©dG IöSC
q Gh ,¿ƒJôμdG äÉ``«°üî°ûd äÉMƒ∏H É``¡fGQóL
≈°†b å«M Brigham and Women ≈Ø°ûà°ùe äÉÑæL ™«ªL ‘h ,AÉ°†«H
.º«≤e Ö«Ñ£c ¬ÑjQóJ ôHQÉa
.⁄Ó°ùdG ƒëf ºMGõJ ‘ äÉ°VôªŸGh AÉ``ÑWC’G øe áYƒª› â©aófG ó``bh
k «∏b Ì``cCG á∏MôdG â``bô¨à°SGh
≈°übCG ‘ âfÉc º``¡à¡Lh ¿C’ ;OÉà©ŸG øe Ó
á∏jƒ£dG òaGƒædG äGP áaô¨dG ‘h .É¡æe øeÉãdG ≥HÉ£dG ‘ ,≈Ø°ûà°ùŸG äÉÑæL
≈∏Y ¬¡Lh óæ°SCG óbh ¬Ñàμe ≈∏Y Ék ``°ùdÉL ôHQÉa ≈∏Y GhÌY ,AGƒ¡dÉH á``Ä«∏ŸG
,IÒNC’G ¬JÉYÉ°S ‘h .Ö∏≤dG •ƒÑ¡H áHÉ°UE’G áé«àf IÉaƒ∏d ¢Vô©J ó≤d .¬jój
Üô◊G √ÉŒGh Jimmy Fund á``°ù°SDƒe πÑ≤à°ùe á``°ûbÉæe ‘ ¬àbh ¥ô``¨à°SG
,¬H á£«ëŸG ∞aQC’G ™«ªL ‘ ájÉæ©H áÑJôe ¬bGQhCG â``fÉch .¿ÉWöùdG ó°V
äGQƒ£J øY ¬J’É≤e ôNBG ¤EG IÉ`àƒdG ó©H Ée ¢üëa øY ¬d ÜÉ``àc ∫hCG ø`è
.´ƒÑ°SC’G ∑GP ‘ kGôNDƒe äQó°U »àdG É«ª«cƒ∏dG êÓY
»©f ¿ƒμj ¿CG π``ªàëŸG øeh .⁄É©dG äÉÑæL πc ø`è …RÉ©àdG â``≤aóJh
πH ,É¡FÉbó°UCG õYCG §≤a ó≤ØJ ⁄ É¡fC’ kGÒ``KCÉJh Ék HÉ°†àbG ÌcC’G ôμ°S’ …QÉ`è
Éªc IÉ«◊G ¿ƒμJ ød !™Ñ£dÉH) :∫ƒ≤J âÑàc å«M .Ék ``°†jCG É¡°ùØf øe kGAõL
.(πÑb øe âfÉc
Dana-Farber Cancer ¿ÉWöù∏d ôHQÉa –ÉfGO ó¡©Ã AÓeõdG Öàμe øeh
…òdG ÖàμŸG øe ´QÉ°ûdG ÈY ΩGóbC’G äÉÄe ó©Ho ≈∏Y ™≤j …ò``dG Institute
¿Éch .Carla Reed ójQ ’QÉc ™e Ék «ØJÉg ’k É°üJG âjôLC
o G ,ôHQÉa ¬«a ihÉ¡J
IQÉ◊G áÑWôdG áÄaGódG ΩÉjC’G óMCG ìÉ``Ñ°U ‘ ,2005 ΩÉY ¢ù£°ùZCG ‘ ∂``dP
338
.ô¶àfCG »æcôJ Ée ¿ÉYöS πØW äƒ°U ájGóÑdG ‘ »``æHÉLCG óbh .ø``£°SƒH ‘
:∫õæŸÉH áØ«£∏dG AÉ°Vƒ°†∏d ΩÉJ äÉ°üfEÉH ™ª°ùdG âbÎ°SG ,QÉ¶àf’G AÉæKCG ‘h
RÉ¡Lh ,äÉ``¡ÑæŸG äƒ°Uh ,ÜÉ``ÑdG ¢SôLh ,á``jQÉîØdG ÊGhC’G äƒ``°U
,∞JÉ¡dG ≈∏Y ’QÉc âHÉLCG ,É``gó©Hh .ìÉÑ°üdG QÉÑNCG ™jòj …òdG ƒ``jOGôdG
.É¡Kóëj øe á«°üî°T âcQOC
r G ÉeóæY É¡Jƒ°U ‘ ÅLÉØŸG ôJƒàdÉH äô``©°Th
o
.(!Ió«L QÉÑNCG .QÉÑNCG …ód) :Ék ©jöS É¡d â∏≤a
äóLhh .É``¡H á°UÉÿG ΩÉ``¶©dG ´Éîf è``FÉàf ≈∏Y â``∏°üM ób â``æc
o
ÚH ô¡¶dG á∏∏îàe ƒ``ªæJ âMGQ á«©«Ñ£dG ΩódG É``jÓÿ á∏«∏b Gón≤Yo ∑É``æg ¿CG
´ÉîædG ódƒJ IOÉYEG ≈``∏Y äGöTDƒe »gh ,á«ægódG ÉjÓÿGh ΩÉ``¶©dG ∞°UQ
.Égó°ùL øe ¿Éμ`è …CG ‘ É¡d ôKCG Óa ,É«ª«cƒ∏dG É`èCG .¬fÉμŸ ¬``JOÉ©à°SGh
â“ ób πÑb øe ¿ÉWöùdG ¬∏àëj ¿Éc É`è ¿CG âjCGQ ,Üƒμ°Shôμ«ŸG â``–h
Iójó©dG áª¡ŸG çGóMC’G ∫hCG Gòg ¿Éch .á«©«Ñ£dG IÉ«◊G ¤EG A§ÑH ¬JOÉ©à°SG
.∫ÉØàMG á¶◊ É¡fEG ,Ék ©e É¡H ôªæ°S »àdG
k FÉb â©HÉJh
.(πeÉμdÉH »à«aÉ©J ó≤d !’QÉc ,Éæ«fÉ¡J) :Ó o
339
D- &'(
?ø°ù–C
q G ⁄ GPEG »LGôNEG ∂æμÁ πg
∂dP çóëj Ée kÉÑdÉZh ,äÉ©bƒàdG íéæJ ’ kÉÑdÉZ)
π°ûØdG Üö†j Ée kÉÑdÉZh ;OƒYƒdG óLƒJ å«M
(¢SCÉ«dG ï°Sôjh
n ,πeC’G ™ØJôj å«M
7¸z
#Y 0
: ./+ I0+12 '3
K@@F j>@@ |=RL ~QNF j>@@
íLQCÉàJ »gh »àª¶Y á¶◊ âjCGQ ó≤d)
,QƒàØH ∂ë°†jh ,»Ø£©Ã ∂°ùÁ …óHC’G ΩOÉÿG âjCGQh
(kÉØFÉN âæc ,QÉ°üàNÉHh
y y !z
| < ~@PAL
ójõŸG Ö∏W ‘ QGôªà°S’G ÉææμÁ ’ ¬fEG Údƒ≤J ÉeóæY ó«cCÉJ πμH kÉeÉ“ ≥M ≈∏Y âfC
p G)
(kÉeó≤J ô¡¶f ⁄ Ée ¢ù«FôdG øe ∫ÉŸG øe
1974 _ I1 8 I v+' !9
°0
35 2
&
%
?RQC RMFB=>?I R?O RFC>?}
(äÉfÉ«ÑdG Gƒμ∏àÁ ¿CG (Öé«a) ,¿hôNB’G ÉeCG ˆG ‘ ≥ãf)
(≥∏£e πμ°ûH á≤∏£ŸG É«LƒdƒjójC’G (ó°ùØJ)h ;OÉ°ùØdG ¤EG É«LƒdƒjójC’G π«“ ,º∏©dG ‘)
,0+ Y
A>?L «PF>L
‘ CGóÑJ »¡a ,π≤©dG øe iôNCG ΩÉ°ùbCG ‘ É¡∏NóJ ¬Ñ°ûj áMGô÷G ‘ Ió«≤©dG πNóJ ¿EG)
(kÉÑjô≤J øjó∏d ópæc …óëàdG
8)6
>A?>O >OQ>F
343
(?A»°T ’ πLCG øe …óã∏d ’k É°üÄà°SG âjôLCG »æfCG »æ©J πg)

2
AF> MF=Q>?
ÌcCG ó«cCÉàdÉH ¬æμd ,Ö°SÉæŸG ø`èõdG ‘ √OƒLƒd Ék Xƒ¶fi ôHQÉa ¿Éc É``ÃQ
â∏ãe 1973- áæ°S- É¡«a ‘ƒJ »àdG áæ°ùdÉa .Ö°SÉæŸG âbƒdG ‘ ¬JÉaƒd Ék ¶M
É¡«a âª£– IÎa ;¿ÉWöùdG ïjQÉJ ‘ ∫ó``÷Gh ´ó°üàdG á≤«ªY IÎa á``jGóH
,ÜQÉéàdG â``æghh ,Iójó÷G ÒbÉ≤©dG äÉ`àÉ°ûàcG âØbƒJh ,äÉ``jô¶ædG
¢VÉNh .äGô``LÉ°ûe Oô› ¤EG π``°üàd á«ª∏©dG äÉ``YÉªàL’G äQƒ``góJh
¿ƒMGô÷Gh ,»FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ƒ«FÉ°üNCGh ,´É©°TE’ÉH êÓ``©dG ƒ«FÉ°üNCG
ób ¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô◊G ¿CG Gó``Hh .äÉeƒ∏©ŸGh á£∏°ùdG ≈∏Y á°SöT Ék ``HôM
.¬JGP ¿ÉWöùdG πNGO ÜôM ¤EG ,äÉbhC’G ¢†©H ‘ ,äQƒ£J
áMGô÷G äôe PEG .ΩGQhC’G á``MGôL º∏Y øe ¢SÉ°SC’ÉH õ¨∏dG πM CGóH ó``bh
IÎa ‘ á∏gòe IôØ£H ,ó«à°ùdÉg ´ÉÑJCG ¬``H õà©j …òdG çGÎdG »gh ,á``jQò÷G
OÉØMCG ∞bh ,⁄É©dG ∫ƒM á«MGô÷G äGô“DƒŸG ‘h .äÉæ«à°ùdGh äÉæ«°ùªÿG
Cushman ø°ùp ær LÉg
p ¿É``ª°Tƒc √ƒØŸG ôgÉŸG ìGô``÷G ∫ÉãeCG øe– ó``«à°ùdÉg
GƒbƒØJ º¡fCG ⁄É©∏d Gƒæ∏©«d -Jerome Urban ¿É``HQhCG ΩhÒ``Lh Haagensen
1956 ΩÉY ø°ùæ
p LÉg
p Öàch .ájQò÷G Ωƒ``¡Øe å«M øe ¬°ùØf PÉà°SC’G ≈``∏Y
»°SÉ°SC’G CGóÑŸG â©ÑJG ,…óãdG Éeƒæ«°SQÉc ≈∏Y á«MGô÷G »JÉªég ‘) :∫ƒ≤j
Gòd ,Ohó∏dG hó©dG ¬Ñ°ûj ,¤hC’G ¬∏MGôe ‘ ≈àM ,¢VôŸG Gòg ¿EG ∫ƒ≤j …òdG
.(íjöûàdG º∏Y ¬H íª°ùj Ée Qó≤H ...ájQòL á«∏ªY AGôLEG »ÑLGh øe ¬fEÉa
344
,(áWôØŸG ájQò÷G) ¤EG …ó``ã∏d …Qò÷G ∫É``°üÄà°S’G π≤àfG ,Ék ``«éjQóJh
q
¬æY âéàf …OÉY ÒZ Ék ``Ñ«gQ Ak GôLEG πμ°û«d ,(á≤FÉØdG á``jQò÷G) ¤EG É``¡æeh
äÓ°†©dGh …ó``ãdG ∫É°üÄà°SÉH Ú``MGô÷G ΩÉ``«≤d kGô¶f ,áÑYôe äÉ``gƒ°ûJ
øe AGõLCGh ´Ó``°VC’G Ék fÉ«MCGh ,Qó°üdG QGó``Lh á«£HE’G ó≤©dGh á``jQó°üdG
.Qó°üdG πNGO ájhÉØª«∏dG ó≤©dGh IƒbÎdGh ¢üØdG
¬Ø°UƒH ,¿ÉWöùdG áMGô÷ Ék «YGQ Ék °ùjób
u ó«à°ùdÉg íÑ°UCG ,¬JGP â``bƒdG ‘h
Ék æ«©à°ùe ,É¡«∏Y ≥∏WCG »àdG ¿ÉWöù∏d á∏eÉ°ûdG (¬àjô¶f) ¢TôY ≈∏Y ™HÎj Ék μ∏e
√òg OÉØeh .(…õcôŸG Oô``£dG ájô¶f) ,É¡H RÉàÁ »àdG á``jÒÑ°ùμ°ûdG ¬``àZÓÑH
‘ QÉ°ûàf’G ¤EG π«Á å«M ,ôcÉŸG AGƒ¡dG Ü’hO ¬Ñ°ûj ¿ÉWöùdG ¿CG á``jô¶ædG
,º°ù÷G ‘ IóMGh ájõcôe IQDƒH øe QGôªà°SÉH ºé◊G ‘ IójGõàŸG ¢``SGƒbC’G
â– ájhÉØª«∏dG Oó¨dG ¤EG …óãdG øe êôîj -»Yój É``ªc- …óãdG ¿ÉWöùa
ºK ,(¢SGô◊G º°SG á«fÉK Iôe ,ô©°û∏d ¬àYõæH ,ó≤©dG √òg ≈∏Y ≥∏£j) ´GQò``dG
»g ìGô÷G áØ«Xhh .ΩÉ¶©dGh ÚàFôdGh óÑμdG ¤EG ΩódG ≥jôW øY áYöùH π≤àæj
¬æe AõL πc ™£nr b ≥jôW øY ∂dPh ,…õcôŸG Oô£dÉH QÉ°ûàf’G ∂dP ±É``≤jEG
.ÉgöùμJh ¿GQhódG ∞°üàæe ‘ á∏é©dG §≤à∏J ∂fCG ƒd Éªc ,º°ù÷G êQÉ``N
.á«FÉ¡fh áØ«æY IQƒ°üH Iô``μÑe á∏Môe ‘ …óãdG ¿ÉWöS êÓY »æ©j Gò``gh
.AÉØ°ûdG ¢Uôa äOGR ,ìGô÷G É¡∏°UCÉà°ùj »àdG áMÉ°ùŸG äÈc Éª∏ch
øe IQƒ°U íÑ°UCG ób ¢Sƒ¡ŸG OÉ¡àL’G Gòg ¿CG hóÑj ,≈°Vôª∏d á``Ñ°ùædÉHh
,áÑgôdGh ÜÉéYE’ÉH ÚMGô÷G ™`è AÉ°ùædG QGƒM º°ùJG ó≤a .êÓ©dG Qƒ``°U
ôFÉ©°T áMGô÷G ¿CG ƒd Éªc ,á«MGô÷G äGOƒ¡éŸG iQÉ°üb ∫òH º¡æe ÚLGQ
.¬JGP âbƒdG ‘ á«ë°üdG º¡àdÉëH »≤JôJh ,¿ÉWöùdG øe º¡°ü∏îJ á``«MhQ
345
:∫ƒ≤j √É°Vôe øY Öàμa ,»MhQ §«°Sh ¤EG ìGô``L øe ø°ùæ
p LÉg
p ∫ƒ–h
s
q EG º¡°Vôe) AÖY Gƒ∏≤f ,∂°T ¿hO øe ,Ée óM ¤EG)
ôNBG ìGôL Öàch .(‹
¿ÉWöùd á«MGôL äÉ«∏ª©d √AGô``LEG) ócDƒj -¿GóHC’G É¡d ô©°û≤J á``≤jô£H-
,¢UÉN ƒëf ≈∏Y ,QÉ°TCGh .(ájƒæ©ŸG ìhôdG ≈∏Y ÉgÒKCÉàd kGô¶f §≤a …ó``ãdG
,πÑ≤à°ùŸG ‘ Ée ¿Éμe ‘ ¿ÉWöù∏d êÓY ≈∏Y Qƒã©dG øe ¢SCÉj ’) ¬``fCG ¤EG
!(ìGô÷G ™°†Ñe â– øe kGóHCG êôîj ød ∑QÉÑŸG RÉ‚E’G Gòg øμd
ttt
ÉμjôeCG ‘ AÉ``ÑWC’G øe πeÉc π``«L πjƒ– øe øμ“ ób ó``«à°ùdÉg π``©dh
øY Éfó©àHG É``ª∏c øμd .»MGô÷G ¬``©°†ÑŸ (∑QÉÑŸG RÉ``‚E’G) ‘ OÉ``≤àYÓd
s ,Qƒ``ª«àdÉH
âfÉ°S ≈Ø°ûà°ùe »Øa .…õcôŸG Oô£dÉH á``≤∏©àŸG ¬àjô¶f ÒKCÉJ πb
Geoffrey õ``æ«c …ôØ«L ÜÉ°ûdG Ö``«Ñ£dG øμj ⁄ ,¿ó``æd ‘ ƒ``«eƒdƒKQÉH
õæ«c ¢üëa ,1924 ΩÉ``Y ¢ù£°ùZCG ‘h .á``jô¶ædG ∂``∏àH Ék ``©æà≤e Keynes
ôª©dG øe ≠∏ÑJ ,á∏jõg ,á∏«ëf ICGôeEG âfÉc ;…ó``ãdG ¿ÉWöùH áHÉ°üe á°†jôe
ƒd ™Ñ£dÉHh .…ó``ãdG ‘ ìô≤àe å«ÑN AƒàæH á``HÉ°üe ,Ék eÉY Ú©HQCGh á``©Ñ°S
QƒØdG ≈∏Y É¡∏≤f ºàd ,∑Qƒjƒ«f hCG Qƒª«àdÉH »``æWÉb øe á°†jôŸG √òg âfÉc
≈∏Y ≥∏≤dÉH ô©°T õæ«c øμd ,Ék jQòL ΩQƒdG ∫É°üÄà°S’ á«MGôL á«∏ªY AGôLE’
AGôLEG QGô≤d »FGƒ°û©dG π°UƒàdG øe ’k ó``Hh .¬à°†jôŸ á∏jõ¡dG á«ë°üdG ádÉ◊G
,(äÉ«∏ª©dG ádhÉW ≈∏Y IÒÑc áÑ°ùæH É¡ØàM ≈≤∏àd) ájQòL á``«MGôL á«∏ªY
,´É©°TE’ÉH êÓ©dG AÉÑWCG IQÉ°TEG ¤EG √ÉÑàf’ÉHh .Ék ¶Ø– ÌcCG á«é«JGÎ°SEG QÉàNG
á©°TC’G ΩGóîà°SG á``«dÉ©a ióe ¤EG ,Emil Grubbe »``HôL π«eEG ∫ÉãeCG ø`è
øe Ék eGôé«∏∏e Ú°ùªN ¢``Sô¨H õæ«c ΩÉb ,…óãdG ¿ÉWöS êÓY ‘ á``«æ«°ùdG
á¶MÓª∏d É¡©°†NCG ºK ,ΩQƒdG ¤EG ¬YÉ©°TEG π°ü«d á°†jôŸG …óK ‘ ¿ƒjOGôdG
»àdG ¢VGôYC’G ∞îJ ¿CG ∫GƒMC’G π°†aCG ‘ Ó k eBG ,∂dP ÒKCÉJ ≈∏Y ±ô``©à∏d
Öàμa .Ék Xƒë∏e Ék ``æ°ù– ∞°ûàcG ,á``°ûgódG Òãj ƒëf ≈``∏Yh .É¡æe ÊÉ``©J
á∏eÉμdG á«eQƒdG á∏àμdG (â``ëÑ°UCG)h ,Ék ©jöS ìô≤àdG (»``Ø°T)o ó≤d) :∫ƒ≤j
s ó≤d .(Ék JÉÑK πbCGh ,áfƒ«d ÌcCGh ,Ék ªéM ô¨°UCG
É¡jód á«eQƒdG á∏àμdG ºéM πb
ÒZ áMGôL øe ≈fOC’G ó◊G AGôLEG ¿B’G ™«£à°ùj ¬fCG õæ«c øXh ,kGóL Ék ``©jöS
.Ék eÉ“ ΩQƒdG øe ¢ü∏îà∏d ájQòL
≈∏Y 1928h 1924 »`èÉY ÚH Éª«a ,¬``MÉéæH Ék YQòàe ,õæ«c Ωó``bCG ó``bh
ÌcCG ¿CG ∞°ûàcG å``«M .É¡JGP á«é«JGÎ°SE’G ≈``∏Y iôNCG äÉ©jƒæJ AGô``LEG
»MGô÷G êÓ©dG ø`è ≥«bO §«∏N ≈∏Y πªà°ûJ á``ëLÉædG äÓjó©àdG √ò``g
ádGREÉH ΩÉb ,∂dP ≈∏Y Ak ÉæHh .Ék «Ñ°ùf á°†Øîæe äÉYôéH ,´É©°TE’ÉH êÓ©dGh
Aƒé∏dG ¿hO) »MGô÷G ∫É``°üÄà°S’G Qƒ°U ≈fOCÉH Ék ``«©°Vƒe á``ã«ÑÿG ΩGQhC’G
∫É°üÄà°SG …CG ∑Éæg øμj º∏a .(á``jQòL ¥ƒa hCG ájQòL á«MGôL á``«∏ªY ¤EG
hCG â°S ¤EG óàÁ ∫É°üÄà°SG …CG ’h ,IƒbÎdG ‘ ∞jƒŒ hCG ≥°T …CG ’h ,ó≤©∏d
√AÓeRh õæ«c ¿EÉa ,…QòL AGôLEG …CG ∑Éæg øμj ⁄ ¬fCG ™eh .äÉYÉ°S ÊÉ``ªK
¬Ñ°ûJ ¿ÉWöùdÉH áHÉ°UE’G QGôμJ ä’ó©e ¿CG -iôNC’G ƒ∏J ádÉM- GƒØ°ûàcG
∂dP ≥«≤– ” ¬fCG ÒZ ,Qƒª«àdÉH hCG ∑Qƒjƒ«f ‘ IOƒ``LƒŸG ∂∏J πbC’G ≈``∏Y
.ájQò÷G áMGôé∏d áÑYôŸG ôWÉîª∏d ≈°VôŸG ¢†jô©J ¿hO
áMGô÷G èeO áHôŒ º°ù≤∏d »æØdG √ôjô≤J ‘ õæ«c ™LGQ ,1927 ΩÉ``Y ‘h
,…óãdG ¿ÉWöS ä’ÉM ¢``†©Ñd áÑ°ùædÉHh .´É©°TE’ÉH êÓ©dG ™e á``«©°VƒŸG
k FÉb õ«ªàe íjöüJ ‘ õæ«c Öàc
RhÉéàj ÉŸ (á«MGô÷G á«∏ª©dG) OGóàeG ¿EG) :Ó
™bGƒdGh .(¿É«MC’G ¢†©H ‘ …QhöV ÒZ ¿ƒμj ób á«©°VƒŸG ádGRE’G Oô``›
ábódÉH º°ùàj ôjô≤àdG ∂dP ‘ õæ«c É¡Ñàc »àdG á∏ª÷G √òg ‘ OQh Ée πc ¿CG
âfÉc GPEÉa .á∏FÉg É¡JÉ«YGóJ â``fÉc Gòd ,»MGô÷G ™HÉ£dGh á``«é«JGÎ°SE’Gh
Éæ«∏Y ¿EÉa ,É¡°ùØf ájQò÷G áMGô÷G á``é«àf ¤EG ÉæH …ODƒJ á«©°VƒŸG á``MGô÷G
kGôcÉe Ék fÓYEG ¿Éc Gòg ¿CG ∂°T ’h .…õ``côŸG Oô£dG ájô¶f ‘ ô¶ædG IOÉ``YEG
π©a ób ¿Éc ƒd ≈àM ,ájQò÷G á``MGô÷G á«∏ªY ≈∏Y õæ«c πÑn bp øe Üô``ë∏d
.¢SƒHódG ºéëH Ék ©°†Ñe Ék eóîà°ùe (ÉgõNh) ≥jôW øY ∂dP
.õæ«c äGOƒ¡› øe Éμ``jôeCG ‘ ó«à°ùdÉg ´ÉÑJCG ôî°S ,™``bƒàe ƒg Éªch
(á«eQƒdG) á``∏àμdG ∫É``°üÄà°SG :º``°SÉH ¬à«∏ªY á``«ª°ùàH º``¡°ùØfC’ GhQCÉ``Kh
¤EG Ò°ûj å``«M ,áLPÉ°S áHÉYO á``HÉãÃ º``°S’G Gò``g ¿Éch .lumpectomy
øe kGAõL ¢†«HCG Ék Ø£©e …óJôj Ö«ÑW É¡«a Üòéj á``«fƒJôc á«MGôL á«∏ªY
¿ƒMGô÷G çÎμj ⁄ ,’k É``ªLEGh .lump (á``∏àc) º°SG ¬«∏Y ≥∏£ o jo h º``°ù÷G
k jƒW ¿ƒ``«μjôeC’G
Iô¡°T Ö°ùàcG Ée ¿ÉYöS ¬fCG ó«H .¬à«∏ªYh õæ«c ájô¶æH Ó
.¤hC’G á«ŸÉ©dG Üô◊G AÉæKCG ΩódG π≤f äÉ«∏ªY ‘ kGóFGQ √QÉÑàYÉH É``HhQhCG ‘
.Ahó¡H ôKófÉa ,¬ØdÉëj ⁄ ß◊G ¿EÉa ,á©°TC’ÉH áMGô÷G ∫É«M ¬jó– ÉeCG
ÚMGô÷G π``Ñb øe ¿É«°ùædG »``W ‘ õ``æ«c π``¶j ¿CG ø``μªŸG ø`è ¿Éch
âÑ°ùdG ΩÉjCG ó``MCG »Øa .ájÒ°üŸG çGó``MC’G øe á∏°ù∏°S ’ƒ``d Ú``«μjôeC’G
áæjóe IOÉ«Y ‘ äQÉ``H âfÉ°S øe ,õæ«c AÓeR ó``MCG ≈≤dCG ,1953 ΩÉY ø`è
√ÉÑàf’G Ék ¡Lƒe ,…óãdG ¿ÉWöS ïjQÉJ øY Ik öVÉfi ,ƒjÉghCG áj’ƒH ó``fÓØ«∏c
.…óãdG ‘ á«MGô÷G äÉ``«∏ª©dG øe ≈fOC’G ó◊G ø``Y õæ«c äÉ``¶MÓe ¤EG
πjGôc ÊQÉH êQƒL ÜÉ°ûdG ìGô÷G á∏«∏dG ∂∏J ‘ øjöVÉ◊G ÚH ø`è ¿Éch
øe AÉ≤∏dG á°UôØH É«¶ëj ⁄ πjGôch õ``æ«c ¿CG ™`èh .George Barney Crile
êQƒL ,πjGôc ódGƒa .É``ª¡à©ªL ób áÁó≤dG ájôμØdG äGôXÉæŸG ¿EÉa ,π``Ñb
‘ ΩódG π≤f äÉ«∏ªY ΩGóîà°SG ó``FGQ ƒg ,George Crile Sr ÜC’G π``jGôc
Üô◊G AÉæKCGh .´ƒ°VƒŸG Gòg ∫ƒM â«°üdG ™FGP Ék HÉàc Qó°UCG óbh ,Éμ``jôeCG
πμ°ûdG á«Whôfl á«LÉLR á«YhCG ‘ ΩódG π≤f á«Ø«c õæ«c º∏©J ,¤hC’G á«ŸÉ©dG
.ÜC’G πjGôc QƒàcO ,Ék «FõL ,√ôμàHG …òdG RÉ¡÷G ƒg Gògh– áª≤©e
Qƒ°ü≤dG äÉMÉ°S ‘ ™``dóæJ á«°SÉ«°ùdG äGQƒ``ãdG âfÉc GPEG ¬fCG á``≤«≤◊Gh
,(É¡∏NGO ’h É¡LQÉN ™dóæJ »``g Óa) á£∏°ùdG õcGôe ÜÉàYCG ≈∏Yh Ék ``ÑdÉZ
øe ¢†«≤ædG ≈∏Y ¬fEÉa ,Amitav Ghosh ¢TƒZ ±Éà«eCG ÖJÉμdG ÉæKóëj Éªc
¿ƒ«Y øY kGó«©H áÄÑàîŸG øcÉeC’Gh á``«ÑbC’G ‘ á«ª∏©dG äGQƒãdG ™dóæJ ∂``dP
¿CG É¡«∏Y ¿Éc á``MGô÷G ÖW ‘ IQƒãdG ø``μd .IóFÉ°ùdG ájôμØdG äGQÉ``«àdG
ΩÉeCG ÜGƒHC’G ≥∏ë ∫É› ¬fC’ ∂``dPh ,¬JGP áMGô÷G ÖW øjôY øe êô``îJ
¿CG ∂«∏©a ,á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG ìö``ùe áÑ°ûN AÓàYG äOQCG GPEÉa .AÓ``NódG
,ó«dÉ≤àdG √òg Ò«¨J ‘ â``ÑZQ GPEGh .Ék ÑdÉbh Ék Ñ∏b á«MGô÷G ó``«dÉ≤àdG Üö``ûàJ
.áª∏μdG ≈æ©Ã Ék MGôL ¿ƒμJ ¿CG Öé«a
πjGôc ÉeCG .∫ÉéŸG Gò``¡H Ú©∏£°†ŸG øe ,øH’Gh ÜC’G ,πjGôc ¿Éc ó``bh
äÉ«∏ª©dG …ójDƒe πFGhCG øe ó«à°ùdÉg QÉ``°üfC’ ¬JöUÉ©e ºμëH ¿Éμa ÜC’G
…óã∏d …Qò÷G ∫É°üÄà°S’G º∏©J ó``≤a øH’G πjGôc ÉeCGh .ájQò÷G á``«MGô÷G
á©Ñ°ûàe π``jGôc á∏FÉY âfÉc ,á`èÉYh .º¡°ùØfCG ó``«à°ùdÉg ÜÓ``W ój ≈``∏Y
.∫É«LC’ ájQò÷G á«MGô÷G äÉ``«∏ª©dG º«dÉ©àH áμ°ùªàeh ,ó«à°ùdÉg QÉμ`àCÉH
∫ƒM ∑ƒμ°ûdG √QhÉ°ùJ äCGóH ,¿ó``æd ‘ õæ«c πãe ¬∏ãe ,øH’G πjGôc ø``μd
349
á«fGƒ«◊G äÉ°SGQódG â``Ø°ûc ¿CG ó©H á°UÉN ,…ó``ã∏d …Qò÷G ∫É``°üÄà°S’G

áj’h ‘ Skipper È``«μ°S É``gGôLCG »àdG »``gh) ¿GôÄØdG ≈∏Y …ô``Œo »``àdG
ób äÉfGƒ«◊G ‘ É¡JÉÑæà°SG ” »``àdG äÉfÉWöùdG ¿CG (øjôNBG ÚH øe ,É`èÉH’CG
‘ ÒÑc ¿ÉWöS äÉÑæà°SG ó``æ©a .ó«à°ùdÉg ¬©bƒJ Ée ∞dÉîj Ék cƒ∏°S â``μ∏°S
,áÑjô≤dG ó≤©dG ¬d ájô¡éŸG á«∏«≤ædG É``jÉ≤ÑdG äRhÉŒ ,º°ù÷G øe óMGh ™``bƒe
,Gòμgh .(∫Éë£dGh óÑμdG πãe) º°ù÷G øe Ió«©H iôNCG AGõLCG ‘ äô¡Xh
±ÉØàd’G ≥jôW ø``Y …õcôe OôW áÄ«g ≈∏Y ∑ô``ëàj ’ ¿ÉWöùdG ¿CG â``ÑK
πμ°ûH öûàæj ¢ùμ©dG ≈∏Y ¬fEG πH ,ÈcCÉa ÈcCG ™°ùàJ áª¶àæe á«fhõ∏M IQƒ°üH
k jƒW õæ«c äÉfÉ«Ñd øH’G πjGôc πeCÉJ ™`èh .™bƒàe ÒZh Ék Ñ∏≤J ÌcCG
äCGóH ,Ó
ó©H ¿ƒJƒÁ √É°Vôe ¿CG Ék °†jCG ó«à°ùdÉg ∑Qój ⁄CG :…hÉ``¡àdG ‘ áÁó≤dG •É‰C’G
áé«àf äGƒ``æ°S ¢ùªN hCG ™HQCÉH á``jQò÷G á«MGô÷G äÉ``«∏ª©∏d º``¡Yƒ°†N
≈°VôŸG A’Dƒg ‘ …óãdG ¿ÉWöS ™«£à°ùj πg ? (á°†eÉZ) á«∏«≤f äÉ``fÉWöùd
?ájQò÷G áMGô÷G AGôLEG πÑb ≈àM ó©HCG AÉ°†YCG ¤EG ∫É≤àf’G º¡°ùØfCG
¢ûbÉæj Éªc ,ΩQƒdG ¿Éc GPEÉa .Qƒ∏ÑàdG ‘ CGóH »≤£æŸG ≥aóàdG Gòg ¿CG ™bGƒdG
á«MGôL á«∏ªY AGô``LEG ¿PEG Ö°SÉæŸG ø``ªa ,Ék «©°Vƒe kGó``«≤e ,øH’G π``jGôc
√òg ‘ Aƒé∏dG ó``©j ,¬«∏Y AÉæHh .´É©°TE’ÉH êÓ``©dG ΩGóîà°SGh á``«©°Vƒe
GPEGh .¬FGQh øe π``FÉW ’ ¿ƒæ÷G øe Ék HöV äÓ°†©dGh ó``≤©dG ´õæd á``dÉ◊G
k ãe- …óãdG ¿ÉWöS ö``ûàfG
ÒZ ¿ƒμà°S á«MGô÷G á«∏ª©dG ¿EÉ`à ,¬LQÉN -Ó
,ájÉ¡ædG ‘h .IóFÉØdG áÁóY ¿ƒμà°S ájQò÷G áMGô÷G ∂dòch ,á``ª«b äGP
øμÁ– Ék «©°Vƒe øeÉc ¢Vôe ¬``fCG ÉeEG …óãdG ¿ÉWöS ¿CG øH’G π``jGôc ∑QOCG
ΩGóîà°SG ó«Øj ’– øeÉc …RÉ¡L ¢Vôe ¬fCG ÉeEGh –§«°ùH ∫É°üÄà°SÉH ¬LÓY
350
.¬©e á∏eÉ°T á«MGôL á«∏ªY
,Ék eÉ“ …óã∏d …Qò``÷G ∫É°üÄà°S’G øY ø``H’G πjGôc ≈∏îJ Ée ¿É``YöSh
á«MGô÷G á«∏ª©dG è¡æe Ék eóîà°ùe ,õæ«c á≤jôW ¬Ñ°ûJ á≤jô£H πª©dG ‘ GC óHh
simple (…ó``ã∏d §«°ùH ∫É``°üÄà°SG) º°SG π``jGôc É¡«∏Y ≥``∏WCG) IOhó``ëŸG
ióe ∞°ûàcG ,äGƒ``æ°S â°S øe Üô≤j Ée QGó`è ≈``∏Yh .(mastectomy
∫É°üÄà°SG áØ«dƒJh (á``£«°ùÑdG) á«MGô÷G á«∏ª©dG √òg ÚH ®ƒ``ë∏ŸG ¬HÉ°ûàdG
∑Éæg øμj º∏a .ÒKCÉàdG å«M øe ´É©°TE’G ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,õæ«μd ΩQƒ``dG á∏àc
á«MGôL á«∏ª©H êÓ``©∏d Ú©°VÉÿG ≈°VôŸG Ú``H AÉ≤ÑdG ∫ó©e ‘ ¥ô`à …CG
,Gòμgh .…ó``ã∏d …QòL ∫É``°üÄà°S’ Gƒ°Vô©J ø``jòdG A’Dƒ``gh á``«©°Vƒe
§«fi OƒLh ºZQ ,É¡JGP á``«μ«æ«∏cE’G á≤«≤◊G øH’G πjGôch õæ«c ∞``°ûàcG
.á«μ«æ«∏cE’G IÈÿG øe áæ°S Ú©HQCG ¤EG áaÉ°VEG ,Éª¡∏°üØj
¿CG á°UÉN ,∂``dP äÉÑKEG õ``æ«μd ø°ùàj
n ⁄ ?á``≤«≤M ∂``dP ¿Éc πg ø``μd
IOÉY ºª°üoJ øμJ ⁄ ø``jöû©dG ¿ô≤dG äÉæ«KÓK ≈àM á«μ«æ«∏cE’G ÜQÉ``éàdG
hCG ,(Ü) êÓ©dG øe π°†aCG (CG) êÓ©dG ¿CG …CG :á«HÉéjE’G èFÉàædG äÉÑKE’ ’EG
á«Ñ∏°S áé«àf äÉÑKEÉH ôeC’G ≥∏©àj É`èóæY øμd .Y QÉ≤©dG ¥ƒØj X QÉ``≤©dG ¿CG
∂dP ¿EÉa –ájó«∏≤àdG áMGô÷G øe π°†aCG â°ù«d ájQò÷G áMGô÷G ¿CG »gh–
.á«FÉ°üME’G äGAGôLE’G øe IójóL áYƒª› Ö∏£àj ¿Éc
äGAGôLE’G ∂∏J ´GÎN’ áMGô÷G ïjQÉJ ≈∏Y ≥«ªY ôKCG ∑Éæg ¿Éc ó``bh
,‹ÉàdÉHh) πeC’G ∫ÓN øe á°UÉN áØ°üH öûàfG Ö£dG øe Ék Yôa âæ°TO »àdG
âfÉch .(á``«gGƒdG ìÉéædG äGAÉ``YO’ ójóëàdG ¬``Lh ≈∏Y Ék ``°Vô©e
s ¿Éc
∫É°üÄà°SG äÉ«∏ªY õ``æ«c AóH øe äGƒæ°S ™HQCG ó``©H ,1928 ΩÉY ‘ á``jGóÑdG
351
…RÒL Éªg ,AÉ``°üME’G ‘ ¿GÒ``ÑN Ωób s É`èóæY ,¿ó``æd ‘ ΩGQhC’G π``àc

Ék «é¡æe Ék Hƒ∏°SCG ,Egon Pearson ¿ƒ``°SÒH ¿ƒ``éjEGh Jerzy Neyman ¿É``ª«f
Ωƒ¡Øe ¤EG ¿ƒ°SÒHh ¿É``ª«f ºμàMG óbh .»Ñ∏°ùdG »``FÉ°üME’G AÉYO’G º``««≤àd
Gògh .»Ñ∏°ùdG AÉ``YO’G ‘ á≤ãdG ¢SÉ«≤d power IQó``≤dG ¬«∏Y ≥∏£j »``FÉ°üMEG
¢†aôd Ée áHôŒ hCG QÉ``ÑàNG IQób ¢SÉ«≤e IQƒ°U §``°ùHCG ‘ »æ©j ÒÑ©J Ωƒ``¡ØŸG
k c ¿CG á≤«≤◊Gh .Ée á``«°Vôa
IQó≤e ¿CG Iô£ØdÉH ∑QOCG ób ¿ƒ°SÒHh ¿É``ª«f øe Ó
´É°†NEG áaÉãc ióe ≈∏Y IÒÑc áLQóH ó``ªà©J áæ«©e á«°Vôa ¢†aQ ≈∏Y ⁄É``©dG
p
πc
m QÉÑàNÓd â©°†N »àdG äÉæ«©dG OóY ≈∏Y ‹ÉàdÉHh ,QÉÑàNÓd á«°VôØdG √òg
πHÉ≤e …óã∏d …QòL ∫É°üÄà°SG äÉæ«Y ¢ùªN ´É°†NEG ádÉM »Øa .IóM ≈``∏Y
,œÉædG ‘ ¥ôa …CG ≈∏Y Qƒã©dG ΩóYh ,…óã∏d …ó«∏≤J ∫É°üÄà°SG äÉæ«Y ¢ùªN
±’BG øY èàf GPEG ø``μd .áé«àædG ∫ƒM Ωƒ¡Øe êÉàæà°SG ¤EG ∫ƒ``°UƒdG Ö``©°üj
,Éægh .IóFÉØdG ΩGó©fG ¤EG Iƒ≤Hh IQÉ°TE’G ÉææμÁ Égóæ©a ,á≤HÉ£àe èFÉàf ä’É◊G
(≥«Ñ£J) øμÁ ∞«μa .Ö£dG º∏Y ¥RBÉe ÜôZCG øªμJ ,á«©ÑàdG ∂∏J ¥ÉªYCG ‘
ºK .≈°VôŸG ø`è Ö°SÉæe OóY ∞«XƒJ Ö``éj ,Ö°SÉæe ƒëf ≈``∏Y áHôŒ á``jCG
AÉÑWC’G ´ÉæbEG áHôéàdG AGôLEG øY ∫hDƒ°ùŸG ≈∏Y Öéj ,≈°VôŸÉH áfÉ©à°S’G ó``©H
¬Lh ≈∏Y áë∏°üe º¡jód º``¡°ùØfCG ºg ¿ƒfƒμj ób º¡fCG ™e ,É``¡«a á``cQÉ°ûŸÉH
¬Ø°UƒH ,…óãdG ¿ÉWöùd áÑ°ùædÉHh .É``¡JÉÑKEG hCG ájô¶ædG √òg ¢†aQ ‘ ó``jóëàdG
äÉYGöüdG √òg øe πμd ¿Éc ,ájQò÷G áMGô÷G çhQƒe ‘ Ék °ùª¨æe Ék ``LÉ¡æe
ácQÉÑe ¿hO ¿ÉWöùdG Gò``¡d áHôŒ ó‚ ¿CG øμÁ Ó`à .É¡H á°UÉÿG äÉ`èÉ¡J’G
Haagensen ø``°ùæ
p LÉg
p ∫ÉãeCG ø`è ,ÚMGô÷G QÉÑc øe á``ëjöU á``cQÉ°ûe hCG
™FGhôdG OÉ``ØMCG º¡Ø°UƒH ,™Ñ£dÉH Ú``MGô÷G A’Dƒg ø``μd .Urban ¿É``HQhCGh
352
QÉ°ùe ¢VÎ©J ¿CG ø``μÁ »àdG áHôéà∏d Ék ªYO π``bC’G GƒfÉc ,ó«à°ùdÉ¡d á``jôμØdG
OÉ≤ædG ∫AÉ°ùJ ÉeóæYh .øeõdG øe Oƒ≤©d ≠dÉH ¢SÉªëH É¡æY Gƒ©aGO »àdG ájô¶ædG
IOƒLƒŸG ä’É◊G π°†aCG QÉ«àNÉH ,¬ª««≤J ‘ RÉëfG ób ø°ùæ
p LÉg
p ¿Éc GPEG É``ªY
q
Úeóîà°ùe πgòŸG ¬MÉ‚ QGôμàH Gƒeƒ≤j ¿CG ÚMGô÷G Ék jóëàe √OQ AÉL ,¬``jód
.(ºcóæY Ée π°†aCG iÔ∏a ,É«g) :á∏jóÑdG º¡bôW
±É°ûàcG ≈∏Y á∏eÉc áæ°S Ú©HQCG Qhôe ºZQ øH’G πjGôc øμªàj ⁄ ,Gò``μgh
¿Éc ó≤a .…óãdG ∫É``°üÄà°SG ‘ ó«à°ùdÉg ájô¶f ¢``†bÉæJ áHôŒ AGôLEG øe õ``æ«c
π«‚EG) hCG- ≥«Ñ£àdG ‘ √ôFÉ©°Th ,áæeÉμdG ¬àaÉ≤Kh ,Ö£dG º∏©d »eô¡dG ≥«Ñ£àdG
‹Éãe ƒëf ≈∏Y Ék ÑJôe ,(kGô``NÉ°S øH’G πjGôc ¬«∏Y ≥``∏WCG Éªc (áMGô÷G á``æ¡e
kGöUÉfi ¬°ùØf πjGôc óLh ó≤d .Ò«¨àdG ΩhÉ``≤jh ájó«∏≤àdG ¬Jó«≤Y ≈∏Y ß`àÉë«d
¿CG ≈àM .¬«dEG »``ªàæj …òdG º°ù≤dGh √DhÓeRh √DhÉ``bó°UCG ¬«∏Y ÖdÉμJ ¿CG ó``©H
ICÉéa ¬d GƒÑ∏b áHôéàdG √ò``g πãe AGôLE’ º¡Ø«Xƒàd ≈``©°ùj ¿Éc øjòdG AÉ``ÑWC’G
√Éæ©Ã (IQó≤dG) ÒÑ©J Ωó£°UG ,º``K øeh .Ú¨dÉH á°SGöTh ¢SÉªëH øéŸG ô``¡X
≥°ûH Gƒ©°S øjòdG ¿ƒMGô÷Éa !»``FÉ°üME’G ≈æ©ŸÉH (IQó≤dG) ÒÑ©J ™e êQGó``dG
çGóME’ õaÉM …CG Ék ≤∏£e º¡jód øμj ⁄ ájQò÷G áMGô÷G ⁄ÉY AÉ°ûfE’ ¢``ùØfC’G
.º¡æ«YCG ≈∏Y √ƒ©æ°U …òdG ⁄É©dG Gòg ‘ IQƒK
ttt
Bernard Fisher öû«a OQÉfôH ≈Yójo ìGôL iÈfG ≈àM ,Gòμg ôeC’G π``Xh
,¢SGôŸG Ö©°U Ók LQ öû«a ¿Éch .»MGô÷G ó«∏≤àdG Gòg Ió≤Y π◊ É«ØdOÓ«a øe
óbh !ó«à°ùdÉg RGôW øe πLQ QÉ°üàNÉH ¬fEG Ék °ùcÉ°ûe ,kGó«æY ,ìƒª£dÉH Ék ª©Øe
ó«∏≤àdG ‘ ¥QÉZ ¿Éμ`è ƒgh ,Pittsburgh êÈ°ùà«H á©eÉL ‘ ¬``ÑjQóJ ≈``≤∏J
353
∑Qƒjƒ«f äÉ«Ø°ûà°ùe ∫É``M ∂dP ‘ ¬``dÉM ,ájQò÷G áMGôé∏d …ó``«à°ùdÉ¡dG

ÚHh ¬æ«H π``«L ƒgh ,Ú``MGô÷G ÜÉÑ°T π``«L øe AÉL ¬``fCG ó``«H .Qƒ``ª«àdÉHh
πH ,Ö°ùëa áî°SGôdG äÉjô¶ædG √òg á¡HÉéŸ ¬∏gDƒJ ’ IÒÑc áaÉ°ùe ó``«à°ùdÉg
.É¡°SÉ°SCG øe É¡°†jƒ≤J
Oô£dÉH ¿ÉWöùdG á``MGôL ‘ πeC’G ö``û«a nó≤n an ,õæ«ch π``jGôc QGôZ ≈``∏Yh
¿CÉH áYÉæb OGORG ,π``jôch õæ«c äÉfÉ«H ‘ Ì``cCG ô¶ædG OÉYCG É``ª∏ch .…õ``côŸG
¿Éc πH ,»Lƒdƒ«ÑdG ™``bGƒdG ‘ ¢``SÉ°SCG ¬d øμj ⁄ …Qò``÷G …óãdG ∫É``°üÄà°SG
áMGöU ∂dP ôcP óbh .Ék eÉ“ ∂dP ¢ùμY Ék ÑdÉZ á≤«≤◊G ¿CG ‘ √QhÉ``°ùj ∂°ûdG
ÖfÉ÷G ‘ áØà∏ŸG •ƒ``«ÿG áμÑ°T ‘ ô¶ædG ¿É``©eEG óæY ‹q EG QOÉÑJ ó``≤d) :Ó
k ``FÉb
,Ék ≤M π«ªL º«ª°üJ iƒ°S πã“ ø``μJ ⁄ É¡fCG ±ôNõŸG •É°ùÑdG Gòg øe CÉ``£ÿG
.(Ék eÉ“ ó«à°ùdÉg äÉjô¶f ¢†bÉæJ á«°Vôah ,iõë …P ¢û≤fh
‘ øªμj Ö≤Y ≈``∏Y Ék °SCGQ ó«à°ùdÉg á``jô¶f Ö∏≤d ó``«MƒdG π``«Ñ°ùdG ¿Éch
∫É°üÄà°SÉH áfQÉ≤e …Qò``÷G …óãdG ∫É°üÄà°SG QÉ``ÑàN’ á«μ«æ«∏cEG áHôŒ AGô``LEG
Ék eÉ“ ∑Qój ¿Éc ö``û«a øμd .´É©°TE’G ΩGó``îà°SÉH Üƒë°üŸG á«eQƒdG á``∏àμdG
Ék eó©æe ¿ƒμj OÉμj πeC’G ¿EG .√ò¡c áHôŒ …CG ô¶àæJ »àdG áehÉ≤ŸG á°SGöT ióe
Ú©HÉb GƒJÉH óbh ∂dP º¡d ≈``qfCGh ,Ú«ÁOÉcC’G ÚMGô÷G º¶©e ¿hÉ``©àj ¿CG ‘
ájQò÷G áMGô÷G ¢``ù°SCG øe Ék cÉμa ¿hóéj ’ á``«MGô÷G äÉ«∏ª©dG ±ô``Z ‘
?º¡àμ∏“ »àdG É¡FOÉÑeh
k °†a
±ôZ ‘ ôNBG ±ôW ∑Éæ¡a ,Ú≤jôØdG ≈∏Y kGöüà≤e ¢ù«d ôeC’G ¿CG øY Ó
k jƒW âeÉ°üdG ¬``fEG :øØL ¬d ¢†ª¨j ’ äÉ«∏ª©dG
óbGôdG ,∂¡æŸG ó°ù÷G hP ,Ó
.¿ÉWöùdG ¢†jôe ¬fEG ..ìGô÷G ™°†Ñe øe ôNB’G ó«©ÑdG ±ô£dG ≈∏Y
354
äòîJG ¿CG ≈°VôŸGh AÉÑWC’G ÚH ábÓ©dG åÑ∏J ⁄ ,äÉæ«à°ùdG ôNGhCG ‘ øμd
,¬ªμM ‘ Ó k «Ñ°S CÉ``£î∏d ±ô©j ’ Ék eƒj Ö£dG ¿Éc ¿CG ó``©Ña .Ó
k FÉg Ék ``Ø£©æe
k ≤ãe ≈``ë°VCG
‘ ìƒ°VƒH ™ªŒ ób π∏ÿG Gò``g º¶©e ¿CÉch GóHh .AÉ£NC’ÉH Ó
QÉ≤Y ,1961 ΩÉ``Y ‘ ,¥ƒ°ùdG ø`è Öë°So Ée ¿ÉYöùa .ICGô``ŸG áë°U É``jÉ°†b
AÉ°†≤∏d ™°SGh ¥É£f ≈∏Y AÉÑWC’G ¬Ø°üj ¿Éc …òdG thalidomide ó``jÉehó«dÉãdG
äÉgƒ°ûJ øe ¬ÑÑ°ùj É`è AGôL ,πªë∏d ÚÑMÉ°üŸG (≥∏≤dG)h (É``jÎ°ù¡dG) ≈∏Y
(QÉ©à°ùe º°SG ƒgh) Jane Roe hQ ÚL â©r an Qn ,¢SÉ°ùμJ ‘h .Úæé∏d IOÉ``M
É¡æ«æL ¢VÉ¡LEG ≈∏Y IQó``≤dG øe É¡fÉeô◊ áé«àf áj’ƒdG ó°V á«FÉ°†b iƒ``YO
ábÓ©dG ≈∏Y AGƒ°VC’G §«∏°ùJ ¤EG iOCG …òdG ôeC’G- á«Ñ£dG äGOÉ«©dG ióMEG ‘
ácô◊G ¿CG ¤EG áaÉ°VEG .ICGô``ŸG ó°ùLh ,á«Ñ£dG äÉ£∏°ùdGh ,áj’ƒdG Ú``H Ió≤©ŸG
q ó≤a ,á«ÑW á«FÉ°ùf ácôM øY â°†î“ É‰EG ,’k ÉªLEG ,á«°SÉ«°ùdG á«FÉ°ùædG
â∏μ°T
ÉgÌcCGh ,Ék Yƒ«°T á«MGô÷G äÉ``«∏ª©dG ÌcC’ »ª°SQ QÉÑàNG AGôLEG ΩóY á``≤«≤M
q ,á«∏ªY áHôŒ ΩGóîà°SÉH ,ICGôŸG ó°ù÷ Ék ``¡jƒ°ûJ
áÑ°ùædÉH Ék NQÉ°U Ék fGhóY â∏μ°T
.AÉ°ùædG øe ójóL πeÉc π«÷
∫É°üÄà°SÓd ´ƒ°†ÿG ΩóY ≈∏Y 1973 ΩÉY ‘ √É°Vôe øH’G πjGôc ¢†M
q óbh
Gògh .(…óã∏d …QòL ∫É°üÄà°SG á«∏ª©d ´ƒ°†ÿÉH Ú k FÉb …Qò÷G
q °VôJ ’) :Ó
™«HôdG áØdDƒe »gh ,Rachel Carson ¿ƒ``°SQÉc π«°TGQ â°†aQ ó≤a .¬æ∏©a É`è
AGôLE’ ´ƒ°†ÿG ,øH’G π``jGôμd áHô≤ŸG á≤jó°üdGh Silent Spring â`èÉ°üdG
ób ¿ÉWöùdÉa :≥M ≈∏Y âfÉc ,»°VÉŸG ‘) …ó``ã∏d …QòL ∫É°üÄà°SG á``«∏ªY
‘ ájQòL á«MGôL á«∏ªY AGôLEG ó©jo h ,ΩÉ¶©dG ¤EG π°Uhh π©ØdÉH É¡jód ö``ûàfG
Betty Rollin ÚdhQ »à«H øe πc â°†aQ Éªc .(åÑ©dG øe Ék HöV ádÉ◊G √ò``g
355
‘ ¿ƒ°SQÉc ¤EG øªª°†fGh ,Ék ``°†jCG ôeC’G Gò``g Rose Kushner Ô``°Tƒc RhQh
Ô°Tƒch ÚdhQ øe πc âYôHh .ájQò÷G á«MGô÷G äÉ``«∏ª©dG »MGôLn …ó–
,á«©bGƒdGh ,áWÉ°ùÑdGh ,RGõØà°S’G ìhô``H øØ°üàj äÉ©FGQ äÉÑJÉc ÉªgÓch-
.kGQhôZ áªî°†àŸG á«MGô÷G óFÉ≤©dG √òg …ó– ‘ ¢UÉN ƒëf ≈∏Y -AÉcòdGh
Éªc ,äÉHÉ£Nh á``«MÉààaG ä’É``≤Ã äÓéŸGh ∞``ë°üdG ≈∏Y ø``°†aCG ó``≤a
ø¡LGƒ«d ,á«MGô÷Gh á«Ñ£dG äGô“DƒŸG ≈∏Y (ÖdÉ¨dG ‘ IƒYO ¿hO) ø°†°†≤fG
…óã∏d …Qò÷G ∫É°üÄà°S’G ´É°†NEG ΩóYh º¡JÉfÉ«H á≤«≤ëH IQÉ°ùéH ÚMGô÷G
äGOÉ©dG ..AÉ°ùæ∏d ó``«©°S ÈN) :∫ƒ≤J Ô°Tƒc â``Ñàc ,Iôe äGPh .QÉ``ÑàNÓd
ó«à°ùdÉ¡d Ò¡°ûdG ¢û≤ædG ‘ áHÉ°ûdG ICGôŸG ¿CG ƒd Éªc ôeC’G GóHh .(Ò¨àJ á«MGô÷G
äCGóHh ,É¡JÉÑ°S øe âbÉaCG ób -(Égó°ùL ¬jƒ°ûJ ¢†¨ÑJ) âfÉc »àdG á°†jôŸG–
øe √RGõÄª°TG) ºZQ ,É¡¡jƒ°ûJ ≈∏Y ¿ÉWöùdG ìGôL ¢UôM ÖÑ°S øY ∫AÉ°ùàJ
.(∂dP
≈°Vôª∏d á£°ûædG á``cô◊G πÑb øe √õjõ©J ó©H ,ö``û«a ó∏≤J ,1967 ΩÉ``Y ‘h
»eƒ≤dG ´höûŸG ‘ kGójóL Ék Ñ°üæe ;…óãdG ¿ÉWöS ∫ƒ``M ΩÉ©dG …CGôdG åjóMh
National Surgical Adjuvant AÉ``©eC’Gh …óãdG êÓY ‘ ó``YÉ°ùŸG »MGô÷G
ø`è OÉ``–G ø``Y IQÉ``ÑY ƒ``gh ,(Breast and Bowel Project (NSABP
OhôHRn É«ª«cƒd áYƒª› QGôZ ≈∏Y »Yh øY √DhÉ°ûfEG ” á``«ÁOÉcC’G äÉ«Ø°ûà°ùŸG
ó©Hh .…óãdG ¿ÉWöS ∫É› ‘ ™°SGh ¥É£f ≈∏Y ÜQÉŒ AGôLEÉH ≈``æ©«do Zubrod
á«∏ª©dG AGôLEG QÉ``ÑàN’ ìGÎbÉH NSABP ´hö``ûe Ωó≤J ,äGƒæ°S ™HQCG Qhô`è
∂dòd QÉàîŸG ïjQÉàdG ¿CG ábQÉØŸGh .á«FGƒ°ûY ájRÉ¡L áHôŒ ΩGóîà°SÉH á«MGô÷G
∫hC’ ó«à°ùdÉg ΩÉ«≤d IöûY áæeÉãdG (ájƒæ°ùdG iôcòdG)`d Ék ≤aGƒe ,á`àó°üdÉH ,¿Éc
356
™°Vh á¶◊ âfÉM kGÒ``NCGh .…óã∏d …Qò÷G ∫É°üÄà°S’G á``«∏ªY ∞°UƒH Iô`è
Öàc óbh .QÉÑàN’G ó«b ¿ÉWöùdG ájô¶æH IOÉÑ©dG óM ≠∏Ñj …òdG »æª°†dG ¿ÉÁE’G
âfÉc Éª¡e ,Ö«Ñ£dG ≈``∏Y) :¬dƒ≤H ¬J’É≤e ióMEG ‘ ∂dP ≈∏Y Ék ``≤∏q ©e öû«a
ÉgQÉÑàYG øμÁ ’ ,É``¡àeÉî°V âfÉc Ék jCG ,áHôéàdG ¿CG á``≤«≤ëH ¿ÉÁE’G ,¬``àfÉμe
ºμn ◊p ÉH ¿ÉÁEÓd OGó©à°SG ≈∏Y ¿Éc öû«a ¿EG .(á«ª∏©dG á«YöûdG ≈∏Y Ék «°ùM kGöTDƒe
¬dGDƒ°S óæY áXÉ¶ØH »Øë°üdG ÈNCG Gòd .√QÉμaCGh ó«à°ùdÉg ¬«dCÉàH ¢ù«dh ,á``«¡dE’G
.(äÉfÉ«ÑdG Gƒμ∏àÁ ¿CG (Öé«a) ,¿hôNB’G ÉeCG .ˆG ‘ ≥ãf) :Gòg ¬Øbƒe øY
áfÉ©à°S’G âfÉch .Ék «∏©a äÉfÉ«ÑdG ™``«ªéàd äGƒæ°S öûY öû«a ¥ô¨à°SG ó``bh
k FÉb ∂dP öû«a ôcòàjh .ábÉ°T áª¡e áHÉãÃ ¬à°SGQO ‘ ≈°VôŸÉH
Ö©°üdG øŸ ¬fEG :Ó
∫É°üÄà°SG ∫ÉªàM’ É¡«a ™°†îà°S á«μ«æ«∏cEG áHôŒ ‘ ácQÉ°ûª∏d ICGôeG ™aO kGóL
.(Ü) QÉ≤©dG ó°V (CG) QÉ≤©dG QÉÑàNG øY Ék eÉ“ ∞∏àfl ôeC’Éa .¬eóY øe …óãdG
¬H ô©°ûj …òdG OOÎdG øe ¬°ùØf Qó``≤dÉH ¿hô©°ûj Gƒfƒμj º∏a ¿ƒMGô÷G É`èCG
‘ ´ÉîædG ≈àM Ú°ùª¨æŸG Ú``«μjôeC’G ÚMGô÷G øe ÒãμdG ¿EG πH .≈``°VôŸG
ΩÉ“E’ ≈°VôŸG A’Dƒ¡H áfÉ©à°S’G ΩÉeCG á∏FÉg ≥FGƒY GƒeÉbCG ájQò÷G áMGô÷G ó«dÉ≤J
,∫ÉM ájCG ≈∏Y øμd .ºgÉ°Vôeh ¿ƒjóæμdG ºgDhÓeR ∂dP ‘ º¡©ÑJh ,á°SGQódG
IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ kGõcôe ÚKÓKh á©HQCG ‘ Ék °†jôe 1765 áHôéàdG ‘ ∑Î°TG
™°†îJ :äÉYƒª› çÓK ¤EG Ék «FGƒ°ûY ≈°VôŸG A’Dƒ``g º«°ù≤J iôLh .Góæch
,radical mastectomy …ó``ã∏d …QòL ∫É°üÄà°SÉH êÓ©∏d ¤hC’G á``YƒªéŸG
ÉeCG ,simple mastectomy …óãdG ‘ §«°ùH ∫É°üÄà°S’ á«fÉãdG ™°†îJ ÚM ‘
¬fCG ó«H .´É©°TEÓd ¢Vô©àdG É¡Ñ≤©j á«MGôL á«∏ªY É¡d iôéào a IÒNC’Gh á``ãdÉãdG
OGóYC’ÉH ∫ƒ°Uƒ∏d á∏jƒW äGƒæ°S ¥ô¨à°SG ôeC’G ¿EÉa ,áaÉc iƒ≤dG ™«ªŒ º``ZQ
357
kGô¶f ;É¡aóg ¤EG NSABP-04 á``HôŒ π°üJ ⁄h ,Ö°SÉæŸG Oó©dG ¤EG á``cQÉ°ûŸG
.Égó°V áMGô÷G ∫É› ‘ iƒ≤dG ™«ªL ±ƒbƒd
.áHôéàdG É¡«dEG â∏°UƒJ »àdG è``FÉàædG øY kGÒNCG ¿ÓYE’G ” ,1981 ΩÉ``Y ‘h
IÉaƒdGh ,¢SÉμàf’Gh ,…ó``ãdG ¿ÉWöS Qƒ¡X QGôμJ ä’ó©e â``≤HÉ£J å«M
á«MÉædG ø`è ,º°ù÷G ø`è Ió«©H øcÉeCG ¤EG ¿É``WöùdG ∫É``≤àfGh ,¬``æY á``ŒÉædG
â©°†N »àdG áYƒªéŸG ¿ƒμJ ∂``dòHh .çÓãdG äÉYƒªéŸG ‘ á``«FÉ°üME’G
¿CG ¿hO ,¢VôŸG QÉ°ûàfG áÑ°ùf ´ÉØJQG øe âfÉY ób …óã∏d …QòL ∫É``°üÄà°S’
.äÉ«aƒdG hCG ,¢VôŸG Qƒ¡X QGôμJ hCG ,AÉ≤ÑdG ä’ó©Ã ≥∏©àj Éª«a óFGƒa ájCG »æŒ
áÄe ¢SCGQ ≈``∏Y …CG ,1981h 1891 »`èÉY ÚH Éª«a ¬fCG ¤EG IQÉ``°TE’G Qó``Œh
áÄª°ùªN øe Üô≤j Ée ™°†N ,…óã∏d …Qò÷G ∫É°üÄà°S’G AóH òæe Ék Ñjô≤J ΩÉY
ø¡æe äGÒãμdG â°VÉN óbh .¿ÉWöù∏d (∫É°üÄà°SG) á«∏ªY AGôLE’ Ió«°S ∞dCG
,kGQGô£°VG É¡«dEG ø¡°†©H ô£°VG
o Éªæ«H ,øgQÉ«àNG ¢``†ëÃ IôjôŸG áHôéàdG ∂∏J
äGÒãμdG ¿CG ⁄DƒŸGh .QÉ``«àNÓd ™°VÉN ôeC’G ¿CG äGÒ``ãc äÉjôNCG ∑Qó``J ⁄h
É¡æ∏Ñ≤à°SG ób ø¡°†©H ¿Éc ƒd ≈àM ,ºFGO √ƒ°ûàd á«∏ª©dG √òg AGôLq øe ø°Vô©J
‘Ó k eCG áYÉé°ûH áª«NƒdG É¡JÉ©ÑJ ø``¡Ñ∏ZCG πª–h ,ácÈdG øe Ék Yƒf É``gQÉÑàYÉH
øªμJ á∏μ°ûŸGh .¬«a á©LQ ’ …QòL πμ°ûH Ú©∏dG ¢VôŸG ∂dP øe ¢ü∏îàdG
,á«∏°UC’G √OhóM RhÉéà«d ó«à°ùdÉg (¿ÉWöS Óƒà°ùe) É‰ IÎØdG √òg ‘ ¬fCG ‘
‘ â∏¨∏¨Jh ,ΩGQhC’G á°SGQO º∏Y √QÉμ`àCG âbÎNG …òdG õæμHƒg ¤EG π``°üjh
™e øμd .á«JGòdG ¬JQƒ°Uh ,¬MhQh ,¬à«Lƒdƒμ«°S ¤EG ∂dP ó©H π°üàd ,¬bÉªYCG
Ωƒ«dG Ì©f Ée kGQOÉæa .áMGô÷G øY á∏eÉc áaÉ≤K äQÉ¡fG ,ájQò÷G áMGô÷G QÉ«¡fG
.…óã∏d …Qò÷G ∫É°üÄà°S’G äÉ«∏ªY ¿hôéj ÚMGôL ≈∏Y
358
º°ùàÑŸG ΩGQhC’G ⁄ÉY
IÉ«ë∏d IOó``¡ŸG ÒZ á«ÑfÉ÷G QÉ``KBÓd ¿ƒKÎμj øjòdG ó``∏ÑdG Gòg AÉÑWCG º``g π``FÓb)
,¿É«ã¨dGh ,™∏``°üdG ó©oj ,Ió``ëàŸG äÉj’ƒdG »``Øa ...¿ÉWöùdG êÓ``Y øY á``ªLÉædG
,êGhõdG QÉ``«¡fGh ,á«dÉŸG äÓμ``°ûŸGh ,IOQhC’G OGó``°ùfGh ,∫É¡``°SE’Gh ,Dƒ``«≤àdGh
IQƒ°Uh ,äGòdG ΩGÎMG ¿Gó≤ah ,á«``°ùæ÷G áÑZôdG ¿Gó≤ah ,¿ƒHô£``°†ŸG ∫ÉØWC’Gh
.(É¡«∏Y Iô£«°ùdG äÉ°Vôªª∏d øμÁ »àdG ä’É◊G øe ,º°ù÷G
2
AF> MF=Q>?
(IôeÉ¨ŸG øe óH Óa ,ájô◊G äOQCG GPEG)
$-
D>>@
áØbh áHÉãÃ ájQò÷G áMGôé∏d ΩhDƒ°ûŸG QÉ«¡f’G íÑ°üj ¿CG ¢VÎØŸG øe ¿Éc
Gƒ∏X º¡æμd .¿ÉWöù∏d »FÉ«ª«μdG êÓ©dG AÉÑWCG ÖfÉL øe äGòdG á``Ñ°SÉëŸ
áaô£àe áfÉ°SôJ Oƒ``Lh ™e Éª«°S ’ ,º¡H ¢UÉN ±ô£àe ∫É``«îH ¿ƒ©àªàj
ºZôdG ≈∏Yh ,∂dP ¤EG áaÉ°VE’ÉH .¿ÉWöùdG ≈∏Y Ωƒég ø°T É¡æμÁ º``¡jód
≈≤ÑJ É¡fEÉa ,¿ÉWöùdG ó°V ácô©ŸG ‘ …ó«∏≤àdG ìÓ``°ùdG áMGô÷G ¿ƒc øe
‘) ÉæfEÉa ,AÉÑWC’G óMCG í°VhCG Éªch .ájÉ¨∏d Ék μ¡æeo ,Ék «FGƒ°ûY ,Ék «FGóH Ak Gô``LEG
.¿ÉWöùdG ƒëŸ (¥É£ædG ™°SGh »LÓY »FÉ«ª«c Ωƒég ø°T ¤EG áLÉM
»FÉjõ«ØdG õ«◊G ƒg ¿Éc ó°ù÷G ¿EÉa ,á°UÉÿG É¡àMÉ°S ácô©e πμd ¿Éc GPEGh
ìÉæéH ¿ƒμj Ée ¬Ñ°TCG GóZ ¬fEG πH ,äÉæ«©Ñ°ùdG ôNGhCG ‘ ¿É``WöùdG Ühô◊
359
¬fEG) :»FÉ«ª«μdG êÓ©dG AÉÑWCG óMCG ôcP É``ªc hCG ,»FÉ«ª«μdG êÓ©∏d »μ∏e
∫ƒNódh .¿ÉWöùdG ï``jQÉJ ‘ äÉÑãH Qƒ``Øfi õ«M ƒ¡a ,(É``æbóæNh É``fCÉÑfl
É¡àª°SCG Éªc– á«FÉ≤∏J áæWGƒe ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G Éæ«∏Y Ú©àj »μ∏ŸG ìÉæ÷G Gò``g
q –êÉàfƒ°S ¿GRƒ°S
.¢†jôŸG áμ∏‡ äÉHGƒH RÉ«àLG øe Éææμ“
óMCG ¢ù«ÑM Stewart Alsop Üƒ``°ùdCG äQGƒ``«à°S »``Øë°üdG ¿Éc ó``bh
êÓ©d ™°†îj ¿Éc å``«M ,1973 ΩÉ``Y ‘ áë°ü∏d á«eƒ≤dG ó``gÉ©ŸG ô``HÉæY
‘ ¬°ùØf óLh ,Èæ©dG Gòg ÜÉàYCG QƒÑ©Hh .É``«ª«cƒ∏dG øe ∫ƒ¡› QOÉf ´ƒ``f
k FÉb áHôéàdG √òg ∫ƒM Üƒ°ùdCG Öàc PEG .º«ë÷G øe π«∏≤H π°†aCG ¿Éμ`è
:Ó
‘ hCG ,áë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ª∏d ™``HÉàdG »μ«æ«∏cE’G õcôŸG ∫ƒM ∫ƒ``éàdÉH)
√ógÉ°ûJ »M ¢SƒHÉch …öûH ¢ûMh Ék fÉ«MCG ∂aOÉ°üj ,ó©°üŸG ‘ hCG ,¬JGô‡
≈∏Y ±ô©àdG ∂æμÁ ∫Gõj Éeh .(∞«fl √ƒ°ûe ó°ùL ‘ hCG ºgóMCG ¬Lh ‘
»àdG á«dÉ≤JÈdG á``ë°ùŸG ≥jôW øY ,(á«fóe) ¢ùHÓe ‘ Ú``ÄÑàîŸG ,≈``°VôŸG
õ«‡ Üƒë°T øe É¡∏Ø°SCG iQGƒàj Éeh ,º¡JöûH ≈∏Y »FÉ«ª«μdG êÓ©dG É¡cÎj
Ék ¡«Ñ°T õ«◊G Gòg ¿Éc ó≤d .¿ÉWöùdÉH §``ÑJôŸG ΩódG ô≤ØH º¡àHÉ°UEG øY º``LÉf
ìGƒdC’G Égƒ°ùμJ á``ë°üe »Øa .É¡æe êôfl …CG óŒ ’ »àdG º``æ¡L õ``«dÉgóH
,ÆGôØdG äÉbhCG ≈∏Y AÉ°†≤∏d »°ûŸG á°VÉjQ ≈°VôŸG ¢SQÉÁ å«M ,á«LÉLõdG
øe ≈°VôŸG ™æŸ ∑Ó°SC’G øe áμ«ª°S áμÑ°ûH IÉ£¨ŸG òaGƒædG Üƒ°ùdCG ô``còàj
.QÉëàf’G ‘ áÑZQ É¡æe õØ≤dG øe ôHÉæ©dG ‘ øjõéàëŸG AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG
øe IôcGòdG âfÉc GPEÉ`à .»YÉªL IôcGP ¿Gó≤a ô``HÉæ©dG √òg ‘ ö``ûàæjh
óbh .¿ÉμŸG Gò``g ‘ π◊G ƒg ¿É``«°ùædG ¿EÉa ,AÉ≤Ñ∏d á``«°SÉ°SC’G äÉ``Ñ∏£àŸG
k FÉb ∂``dP øY äÉ«fÉ°ùfE’G AÉ``ª∏Y óMCG Ö``àc
Gòg ¿CG øe º``ZôdG ≈∏Y) :Ó
360
™«ªL ÉgÉ°TÉëàj »``àdG ôHÉæ©dG ø`è ¬fEÉa ,¿ÉWöùdG ≈``°VôŸ ¢ü°üfl È``æ©dG
§HGƒ°†d Ék ``≤ah Éæg ¿ƒ°û«©j ≈°VôŸG ¿EG .(Ú``ØXƒŸG ¤EG á`àÉ°VEG ,≈``°VôŸG
âØ∏ŸGh .(á``àHÉK äGÒãeh ,Ék ``≤Ñ°ùe Oófi Ú``JhQh ,É¡«∏Y ≥``Øàe ó``YGƒb)
áMÉ°S ‘ Oƒæé∏d Ék «°SÉ°SCG Ék Ñ∏£àe É¡Ø°UƒH) á©æ£°üŸG áé¡ÑdG ìhQ ¿CG ô¶æ∏d
,ôHÉæ©dG óMCG »``Øa .áŸDƒŸG IQGôŸG øe kGó``jõe ôHÉæ©dG ≈∏Y âØ°VCG (á``cô©ŸG
ôYÉ°ûŸG èLDƒJ ,…óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UEÓd áé«àf ö†à– ICGôeG »≤∏à°ùJ å«M
öûàæJ AÉ°†«Hh á–Éa á«æH •ƒ``£Nh ,äGôªŸG ‘ á«dÉ≤JôHh AGôØ°U §``FGƒM)
∫DhÉØàdG ìhQ åH ä’hÉfi äôªà°SG ∂dP ºZQ øμd .(≈°VôŸG ±ô``Z ‘
AGóJQG ‘ ÉgGóMEG â``∏ã“ óbh ,áë°ü∏d á«eƒ≤dG ó``gÉ©ŸG ‘ ôHÉæ©dG π``NGO
πª– ¿ƒ∏dG AGô``Ø°U á«μ«à°SÓH QGRCG …ƒ``àëj kGóMƒe Ék jR ¢``†jôªàdG º``bÉW
k μ°T
.∂MÉ°V ¬Lƒd Ék «fƒJôc Ó
q ,»°ùØf ∫Gõ©fG áaôZ ô``HÉæ©dG √òg äóLhCG ó≤d
ájOÉe áÄ«H Ék °†jCG â∏μ°Th
á°ù«FôdG ájô¶ædG QÉÑàNG É``¡dÓN øe øμÁ áª≤©e áYÉ≤a áHÉãÃ ó©J ,IÒ``¨°U
øe πHGƒH ¿É``WöùdG ≈∏Y AÉ°†≤dG »``gh ’CG ;¿ÉWöù∏d »``FÉ«ª«μdG êÓ``©∏d
Öàc óbh .∂``°T ≈fOCG ¿hO á``HôŒ É¡fEG .äƒ``ŸG ÜÉ¡J ’ »``àdG Ò``bÉ≤©dG
PÉ≤fEG) :á``HQGƒe ÓH ∫ƒ≤j ,á``ë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ŸG π``NGO øe ,Üƒ``°ùdCG
ΩÉ«≤∏d áªî°V äGOƒ¡› ∑Éæg âfÉc ¿EGh ,á«°SÉ°SC’G á``ª¡ŸÉH ¢ù«d ¢†jôŸG
¢Vô¨dÉa .á``æμ‡ á¶◊ ôNB’ ¢†jôŸG ô``ªY ádÉWE’ πbC’G ≈``∏Y hCG ,∂``dòH
πFÉ°Sh ≈∏Y Qƒã©dG ‘ π``H ,¬æ«©H ¢†jôe IÉ«M PÉ``≤fEG ‘ πãªàj ’ ¢``ù«FôdG
.(øjôNB’G IÉ«M PÉ≤fE’
ΩÉ©dG ƒgh ,1976 ΩÉ``Y »Øa .ä’É``◊G ¢†©H ‘ á``HôéàdG âë‚ ó``bh
361
ô¡X ,≥jô£dG ∞°üàæe â¨∏H ≈àM NSABP-04 áHôŒ ¬«a âëaÉc …ò``dG
.¿ÉWöùdG ô``HÉæY πNGO Cisplatin Ú``JÓÑ°ù«°S º°SG π``ªëj ôμàÑe QÉ``≤Y
ƒg ;(cis-platinum Ú``JÓH-¢ù«°S) Ò``Ñ©à∏d kGQÉ°üàNG ,Ú``JÓÑ°ù«°ùdGh
…CG ;»Äjõ÷G ¬FÉæH ∞``°Uh Oƒ©jh .Ëób ôNBG áÑ©L øe êô``N ójóL QÉ``≤Y
¤EG ,êQÉî∏d IóàªŸG á©HQC’G (´ôaC’G) äGP ájõcôŸG ájƒà°ùŸG Ú``JÓÑdG IQP
Ék ≤∏£e Gƒë∏Øj ⁄ ÚFÉ«ª«μdG ¿CG ó«H .öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG øe äÉæ«©°ùàdG áÑ≤M
á«FÉ«ª«μdG á¨«°üdG √ò``¡d øμj º∏a ,ÚJÓÑ°ù«°ùd ΩGóîà°SG ≈``∏Y Qƒã©dG ‘
äô≤à°SG Gòd .í°VGh …öûH ΩGóîà°SG ,¢Vôe
m ƒëf ≈∏Y á«∏KÉªàdGh ,á∏«ª÷G
QÉÑàNÉH ¢üî°T …CG ≈æ©jo ⁄h .»Ñ°ùf ¢VƒªZ É¡dBÉÃ §«ë«d πª©ŸG ±Q ≈∏Y
.á«Lƒdƒ«ÑdG É¡JGÒKCÉJ
,Michigan State University ¿Éé«°û«e áj’h á©eÉL ‘ ,1965 ΩÉY ‘h
á°SGQO ‘ Barnett Rosenberg êÈfRhQ â«fQÉH ájƒ«◊G AÉ``jõ«ØdG ⁄ÉY CGóH
ôμàHG óbh .ájÒàμÑdG á``«∏ÿG ΩÉ°ù≤f’ á«FÉHô¡μdG äGQÉ«àdG IÉcÉ``fi á«fÉμeEG
ÜÉ£bCG ΩGóîà°SÉH É¡dÓN »FÉHô¡c QÉ«J ôjô“ øμÁ ájÒàμH IQhQÉb êÈfRhQ
≈∏Y ∞°ûàcG ,»FÉHô¡μdG QÉ«àdG π«¨°ûàH ¬eÉ«b óæYh .ÚJÓÑdG øe á``Yƒæ°üe
ájGóH ‘h .ájÒàμÑdG É``jÓÿG ΩÉ°ù≤fG ‘ ΩÉJ ∞``bƒJ çhóM ¢ûgóe ƒ``ëf
.ÉjÓÿG ΩÉ°ù≤fG §«ÑãJ ‘ ’k É©a Ó
k eÉY π``ãÁ »FÉHô¡μdG QÉ«àdG ¿CG øX ,ô`èC’G
ÖÑ°ùdG ¿CGh ,…ƒfÉK πeÉY ’EG »g Ée AÉHô¡μdG ¿CG ¤EG π°UƒJ Ée ¿ÉYöS ¬æμd
,…ÒàμÑdG ∫ƒ∏ëŸG πNGO í∏ŸG ™e ÚJÓÑdG Ö£b πYÉØàd Oƒ©j É‰EG ∂dP ‘
øμJ ⁄h .πFÉ°ùdG ∫ÓN öûàæjh ƒªædG ¥ƒ©j ójóL A…õL ∂dP øY ó``dƒà«d
∂dP ‘ É¡fCÉ°T ,êÉà– ÉjÎμÑdÉa .ÚJÓÑ°ù«°ùdG iƒ°S á«FÉ«ª«μdG IOÉŸG √ò``g
362
.ΩÉ°ù≤f’G É¡d ≈æ°ùàj »c DNA ¢†ªM ñÉ°ùæà°SG ¤EG ,ÉjÓÿG ™``«ªL ¿CÉ°T
¬YQPCG ∂dP ‘ Ék eóîà°ùe DNA ¢†ªM áªLÉ¡e »g ÚJÓÑ°ù«°ùdG áØ«Xhh
¬©e Qò©àj ƒëf ≈∏Y A…õ÷G ±ÓJE’ ,»æ«ÑdG •ÉÑJQ’Gh ,á«∏YÉØàdG á``«Äjõ÷G
.É¡eÉ°ù≤fG á«∏ªY ±É≤jEG ≈∏Y ÉjÓÿG QÉÑLEGh ,√ójóŒ
ttt
øμj ⁄ ,John Cleland ó``fÓ«∏c ¿ƒL ∫É``ãeCG øe ,≈°Vôª∏d á``Ñ°ùædÉHh
á«FÉ«ª«μdG äÉ``LÓ©dG ø`è IójóL ádÓ°S á``°UÓN iƒ``°S Ú``JÓÑ°ù«°ùdG
≠dÉÑdG ófÓ«∏c ¿Éc óbh .øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉæ«©Ñ°ùdG áÑ≤M ‘ á``ëaÉμŸG
…ô£«ÑdG Ö£dG á«∏μH Ék ``ÑdÉW 1973 ΩÉY ‘ Ék eÉY ø``jöûYh ÚæKG ôª©dG ø`è
§≤a øjô¡°T Qhôe ó©H ,ΩÉ©dG Gò``g øe ¢ù£°ùZCG ô¡°T ‘h .ÉfÉjófEG á``j’ƒH
á«°üÿG ‘ ∞``YÉ°†àdG ™jöS ΩQh Oƒ``Lh ófÓ«∏c ∞°ûàcG ,¬``LGhR ≈``∏Y
á«dƒÑdG ∂dÉ°ùŸG Ö``«ÑW ≈≤àdG ,¬°ùØf ΩÉ``©dG øe Èªaƒf ô¡°T ‘h .≈``æª«dG
äÉ«∏ª©dG áaôZ ¤EG ¬∏≤f ” ,¢``ù«ªÿG Ωƒj ∫ƒ∏ëHh .AÉKÓãdG Ωƒj ô``¡X ó©H
ó≤d .Qó°üdG ≈àM ¬æ£H ø`è óà“ áHóæH OÉY É¡æeh .á«MGôL á«∏ªY AGô``LE’
‘ öûàæ«d óàeG Úà«°üÿÉH ¿ÉWöS ,á«°üÿÉH Ék ``«∏«≤f Ék fÉWöS ¢ü«î°ûàdG ¿Éc
.ÚàFôdGh ájhÉØª«∏dG Oó¨dG
‘ ≠∏H ób Ú``à«°üÿÉH »∏«≤f ¿É``WöùH áHÉ°UE’G ø`è IÉéædG ∫ó``©e ¿Éc
ÈæY πNO ófÓ«∏c øμd .á``ÄŸG ‘ á°ùªN øe πbCG ,1973 ΩÉY ,ΩÉ©dG ∂``dP
ÜÉ°ûdG ΩGQhC’G Ö``«ÑW ™e êÓ©dG »``≤∏J CGóHh ,ÉfÉjófEG á``©eÉéH ¿É``WöùdG
¬d ™°†îj …òdG »LÓ©dG ΩÉ``¶ædG ¿Éch .Larry Einhorn ¿Qƒ``¡æjEG …Q’
áeÉ°S
q ÒbÉ≤Y áKÓK øe èjõe øe ¿ƒμe ΩÉ¶f ƒgh ;Ö°ùëa ájƒfÉK á«dÉ©a GP
363
‘ ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG äÉ``°SGQO øe á≤à°ûe ,ABO ≈ª°ùJ ,á`èGógh

q
øe ≈Ø°ûà°ùŸG ≈∏Y OOÎj ófÓ«∏c πXh .øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉæ«à°ùdG áÑ≤M
ΩÉY ΩÉjCG óMCG ‘h .∫É``WQCG 106 ¤EG 158 øe ¬fRh ¢ü≤f ≈``àM ôNB’ Ú``M
‘ ¢Sƒ∏÷G ¬àLhR âMÎbG ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ≈≤∏àj ∫Gõj Ée Éªæ«H ,1974
ΩóYh ¬Ø©°V ióe ∑QOCG ófÓ«∏c øμd .IÒ``¡¶dG ó©H ƒ÷ÉH ™àªà∏d êQÉÿG
øe »μÑj ƒgh ,πØW ¬fCÉch ,√ôjöS ¤EG πªMo Gòd .Ék ØbGh ¢Vƒ¡ædG øe ¬æμ“
.êGôME’ÉH Qƒ©°ûdG
êÓ©dG ¤EG ófÓ«∏c π≤àfGh ,ABO ΩÉ¶f ∞bƒJ ,1974 ΩÉY ∞``jôN ‘h
ó°ùéàJ
q IÒNCG äGOƒ``¡› ∫òH ¿Qƒ¡æjEG ìÎ``bÉa .∫É©a ÒZ ÅaÉμe QÉ``≤©H
¿ƒãMÉH ¿Éc .ÚJÓÑ°ù«°ùdG »``gh ’CG ;IójóL á«FÉ«ª«c IOÉe ΩGó``îà°SG ‘
¿ÉWöùH ÚHÉ°üŸG ≈°VôŸG ‘ äÉHÉéà°S’G ¢†©H Qƒ¡X Gƒ¶M’ ób ¿hôNBG
k eÉY ¿ƒμj ¿CG ≈``∏Y ÚJÓÑ°ù«°S ΩGóîà°SÉH êÓ©dG º``¡dhÉæJ óæY á«°üÿG
Ó
ÚH ™ª÷G ¿Qƒ¡æjEG OGQCG Gòd .á``ªFGO äÉHÉéà°S’G √òg øμJ ⁄ ¿EGh ,kGOô``Øe
IOÉjR øe ∂dP ¬«dEG …ODƒj Ée áaô©Ÿ iôNC’G ÒbÉ≤©dG øe ÚæKGh Ú``JÓÑ°ù«°S
.áHÉéà°S’G ∫ó©e ‘
IÉaƒdG ‘ É``¡ÑÑ°ùJ øe ø``≤«àdG ióeh Ió``jó÷G áØ«dƒàdÉH â``WÉMCG ó``bh
ófÓ«∏c ¢VÉN ,1974 ΩÉ``Y ôHƒàcCG ø`è ™HÉ°ùdG ‘h .¢Vƒª¨dG ø`è á``dÉg
»gh ;BVP »``≤∏àd (ô``Ø°U ¢†jôŸG) º``°SÉH ¬°ùØf π``é°S ó``≤a :Iô`èÉ¨ŸG
Úà°SÓÑæ«ah ,bleomycin Ú°ù«eƒ«∏H …ƒàëj ójóL ΩÉ¶æd ¤hC’G ±ôMC’G
(ÚJÓÑdG) `d QÉ°üàNÉc P ΩGóîà°SG ”) cisplatin ÚJÓÑ°ù«°Sh ,vinblastin
OÉà©ŸG óYƒŸG ‘ ¿Qƒ``¡æjEG ∞°ûàcG ,ΩÉjCG Iö``ûY Qhôe ó``©Hh .(platinum
364
ádÉM ‘h .¬«àFQ ‘ ΩGQhC’G AÉ``ØàNG ¬°†jôŸ á«æ«JhôdG äÉ°UƒëØdG AGô``LE’
ÉeóæYh .≈Ø°ûà°ùŸG ∞JÉg øe ¬àLhõH ófÓ«∏c π°üJG ,IÒ``◊Gh óLƒdG øe
.(É¡JÈNCG »ææμd ,¬à∏b Ée ôcòJCG ’) :∫Éb á¶ë∏dG √òg ™LÎ°SG
ttt
¿Qƒ¡æjEG CGóH ,1975 ΩÉ``Y ∫ƒ∏ëHh .á«LPƒ‰ ó``fÓ«∏c áHôŒ âfÉc ó``≤d
∞°ûàcGh ,ÉØfBG QƒcòŸG ΩÉ¶ædG ΩGóîà°SÉH Ék «aÉ°VEG Ék ``°†jôe øjöûY êÓY ‘
Gòg ïjQÉJ ‘ π``Ñb øe Ék ≤M É``¡∏ãÃ ™ª°ùj ⁄ á``Áóà°ùeh á``∏FÉg äÉ``HÉéà°SG
´ÉªàL’G ‘ É``¡«dEG π°UƒJ »``àdG äÉfÉ«ÑdÉH ¿Qƒ``¡æjEG Ωó≤J ó``bh .¢``VôŸG
ôcòàjh .1975 ΩÉ``Y AÉà°T ‘ ƒàfhQƒJ ‘ ó≤©æŸG ΩGQhC’G AÉ``ÑWC’ …ƒ``æ°ùdG
k FÉb çó◊G ∂dP ¿Qƒ``¡æjEG
…Ò°ùH ¬Ñ°TCG á°üæŸG √òg √ÉŒÉH »`èó≤J ¿Éc) :Ó
Ék «éjQóJ »∏÷G øe ≈ë°VCG ,1976 ΩÉY AÉà°T ôNGhCG ‘h .(ôª≤dG í£°S ≈∏Y
¿Qƒ¡æjEG ´É£à°SG ,Gòμgh .á«fÉK ¢ùμàæJ ød ≈°VôŸG A’Dƒ``g ¢†©H ádÉM ¿CG
∫ƒ≤jh .»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ∂dP ‘ Ék `èóîà°ùe Ö∏°U ÊÉWöS ΩQh êÓY
á£«°ùÑdG …ô¶f á``¡Lh øe .≈°ùæJ ’ áHôŒ øe É``¡d Éj) :áHôéàdG √òg ø``Y
.(óeCG òæe É¡«dEG …óà¡f ¿CG ÉfõéY »àdG ádOÉ©ŸG »g √òg ¿CG ó≤àYCG ,ájÉ¨∏d
ttt
ÌcCG øe ¬fÉ«°ùf øμÁ …òdG ôeC’ÉH ÚJÓÑ°ù«°ùdG ΩGóîà°SG øμj ⁄ ™Ñ£dÉHh
øY ºLÉf ¿É«ãZ- π``°UGƒàŸG ¿É«ã¨dG ø`è ádÉM QÉ≤©dG QÉKCG ó``≤a .¬Lh ø`è
PEG ,Ö£dG ïjQÉJ ‘ É``¡¡LGƒf Ée kGQOÉ``f »àdG á«YƒædG øe -¥GÎ``N’G Iƒ``b
IöûY »àæKG A»≤∏d ¿ƒ°Vô©àj QÉ``≤©dG Gò¡H êÓ©∏d ¿ƒ©°VÉÿG ≈``°VôŸG ¿Éc
á©°†H ¤EG π°UƒàdG ø``μeCG ,äÉæ«©Ñ°ùdG á``Ñ≤M ‘) Ωƒ«dÉH §°SƒàŸG ‘ Iô`è
365
º¶©e AÉ£YEG IQhöV ≈°†àbG ób ô`èC’G ¿Éch .¿É«ã¨∏d IOÉ°†e ádÉ©a Ò``bÉ≤Y
øμ“ º¡°†©Hh ;√òg ¿É«ã¨dG ádÉM ≈∏Y Ö∏¨à∏d ó``jQƒdG ‘ πFGƒ°S ≈°VôŸG
‘ ,A»≤∏d Ék Ø«ØN kGOÉ°†e É¡Ø°UƒH ,ÉfGƒéjQÉŸG ÚNóàH ádÉ◊G √òg RhÉŒ øe
Margaret ¿ƒ°SOEG âjôLQÉe áØdDƒŸG Éæd º°SôJh .(»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ô``HÉæY
¿ÉWöS ´QÉ°üJ Ió«°ùd Ék «°SÉb kGôjƒ°üJ ,Wit ¿Gƒæ©H É¡d á«Möùe ‘ ,Edson
,»FÉ«ª«c êÓ``©d ™°†îJ ájõ«∏‚EG á``¨d IPÉà°SCG á``«°üî°T Égó°ùŒ ¢``†«ÑŸG
AÉYƒH åÑ°ûààa ,≈``Ø°ûà°ùŸÉH Èæ©dG ¢VQCG ≈``∏Y É¡Mô£«d ¿É«ã¨dG É``¡jÎ©«a
É¡©aój Ée ƒgh ,ÒNC’G ´õædG ‘ É¡fóH Üô£°†jh ,áÑMÉ°T hóÑJ »gh Å≤dG
Ék Ø£©æe òîJG ób »eÓc ¿CG ó≤à©J ¿CG øμªŸG øe) :≈°ùæoJ ’ äÉª∏c ∫ƒ``≤d
ôcP ¿hO øeÉμdG »``FGhódG ΩôéŸG øμj ⁄h .(…õ«∏‚E’G Ö``©°û∏d á``Ñ°ùædÉH
øY kGóHCG Ö¨j ⁄ ,Ωƒ«dG ≈``àMh .ÚJÓÑ°ù«°ùdG iƒ°S ó¡°ûŸG Gòg á``«Ø∏N ‘
πFGhCG ‘ ΩGQhC’G êÓ``Y ≥HGƒW ‘ ≈°Vôª∏d äÉeRÓŸG äÉ``°VôªŸG øgP
É¡fCÉ°T øe A»≤∏d IójóL äGOÉ°†e Qƒ¡X πÑb) øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉæ«fÉªãdG
áØ«æ©dG ¿É«ã¨dG äÉ``ªég (QÉ≤©dG ∂dP Ò``KCÉJ øe ,Ée ó``M ¤EG ,∞``ØîJ ¿CG
hóÑJ ºgOÉ°ùLCG ≈∏Yh áà¨H Ék °VQCG º¡Mô£àa ,≈°VôŸG ≈∏Y Òöp J âfÉc »àdG
ø≤∏£j ¿CG äÉ°VôªŸÉH GóM …òdG ôeC’G ƒgh .Üƒë°ûdGh ∑É¡fE’G äGQÉeCG
.(Ék °VQCG ¢†jôª∏d ìQÉ£dG ¢ù«°S) º°SG QÉ≤©dG Gòg ≈∏Y
iƒ°S ø``μJ ⁄ ,É¡àYÉ°ûH ø`è ºZôdG ≈``∏Y ,á``«ÑfÉ÷G QÉ``KB’G ∂∏J ø``μd
áÑ≤M ôNGhCG »Øa .¬dƒ©Øe ‘ õ``é©e
p QÉ≤©d ≈°VôŸG É¡©aój á£«°ùH á``ÑjöV
PEG ,‹ƒ£ÑdG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG èàæe ƒg ÚJÓÑ°ù«°S Ö≤d ¿Éc ,äÉ``æ«©Ñ°ùdG
º¡÷É©j ƒgh ¿ÉWöùdG ≈°VôÃ ™`àój …òdG Qƒ£àŸG QÉ≤©dG ‘ πãŸG Üö``V
366
õμJôj …òdG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ¿Éc ,1978 ΩÉY ‘h .äƒŸG áaÉM øe Ék Ñjôb
ºàj ¿Éc å«M ,¿ÉWöùdG êÓY ‘ áë«°U çóMCG πãÁ Ú``JÓÑ°ù«°ùdG ≈∏Y
.ÉμjôeCG AÉëfCG ‘ ≈°VôŸG øe ±’B’G ≈∏Y áæμ‡ á«LÓY áØ«dƒJ πc QÉÑàNG
≈°VôŸG IOQhCG ‘ ¿ƒª«∏dÉc ôØ°UCG ¿ƒ``∏H »FÉ«ª«μdG QÉ≤©dÉH Ò``£≤àdG ¿Éch
¿ƒμ°ùÁ ≈°VôŸG ≥``ØW Éª∏c ¿ÉWöùdG ≈°Vôe ôHÉæY ‘ ó``FÉ°ùdG π◊G ƒ``g
.Ò£≤àdG ó©H ¿É«ã¨dG á«YhCÉH
.äÉæ«°ùcƒà∏d ™æ°üe ¤EG ∫ƒ``ëàj ¿ÉWöùdG ó¡©e OÉc ,áfhB’G ∂``∏J ‘h
Iƒ≤H ¿ÉWöùdG á``ëaÉμŸ »eƒ≤dG ¿ƒfÉ≤dG ø`è πjƒªàdG QÉ``ª¡fG ™é°T ó``bh
,ájÉ¨∏d á∏FÉg äGOƒ``¡› ¤EG ≈eÉæJ …òdG ó¡©ŸÉH QÉ``≤©dG ±É°ûàcG è`èÉfôH
±É°ûàc’ ΩÉ``Y πc á«FÉ«ª«μdG π`èGƒ©dG øe ±’B’G äÉ``Äe È``àîj ¿Éch
º°ùàJ mòÄfBG ±É°ûàc’G á«é«JGÎ°SEG âfÉch .Ωƒª°ù∏d IOÉ°†e IójóL Ò``bÉ≤Y
‘ ¿ÉWöùdG É``jÓN ≈∏Y á«FÉ«ª«μdG π`èGƒ©dG ™°VƒJ å``«M- Ö``jôéàdÉH
. móëàHh AÉ«M ÓH –¿ÉWöùdG ÉjÓÿ á∏JÉ≤dG πeGƒ©dG ójóëàd QÉÑàN’G Ö«HÉfCG
¿CG ó«H .kGó«L áeƒ¡Øe Ò``Z ∫GõJ Ée ∑GòfBG âfÉc ¿ÉWöùdG É«Lƒdƒ«H π``©dh
Ék «Ñ°ùf Iõ«ªŸG Ò``Z ÉjÓî∏d áeÉ°ùdG
q πeGƒ©dG ≈``àM ¬fCÉH ôWGƒÿG OQGƒJ Oô``›
íÑ°T ó«bs ób ¿ÉWöùdG è``dÉ©J ¿CG øμÁ ,ÒÑc óM ¤EG ,káaOÉ°üe á``Ø°ûàμŸGh
∂dòH Howard Skipper È``«μ°S OQGƒg ìö`Ù óbh .á``«fÉWöùdG ΩGQhC’G
k ``FÉb 1971 ΩÉ``Y ‘
äÉ¡«LƒJ ≈``∏Y ∫ƒ°üë∏d ≈©°ùfh êÉ``àëf øëf) :Ó
‘ Frei & Freireich ¢ûjôjGôah …Gôa π«eR È«μ°S) (É¡«æ‚ ÉæfEGh ,π``°†aCG
¢ù∏‚ ¿CG Éæ©°ùj ’ ÉæfCG ÒZ) :∞«°†jh ,(É«ª«cƒ∏dG ∫ƒM ¤hC’G äÉ``°SGQódG
ƒg ÉÃ Ék «éjQóJ Ék `èó≤J Rôëf ¿CG ÉfQhó≤Ã ¬fCG ÉŸÉW á``Ñ≤JôŸG ∫ÉeB’G ô``¶àæfh
367
:á©jóÑdG ¬JQÉÑY ‘ ï«dôjEG √öüàNG É`è hóÑj Ée ≈∏Y Gògh .(Ωƒ«dG Éæd ìÉ``àe
,(äÉ≤∏W) iƒ°S ¢ù«d Üô◊G √òg ¬LÉà– Ée ¿EG Ék ≤ëa .(ájôë°ùdG á≤∏£dG)
.¿ÉWöùdG ≈∏Y AÉ°†≤∏d ,ájôë°S ÒZ hCG ájôë°S âfÉc AGƒ°S
,¿ÉWöùdG ó¡©e πLGôe ø`è iÎJ á«FÉ«ª«μdG ÒbÉ≤©dG äôª¡fG Gò``μgh
áÑ«cÎdG hP Taxol ∫ƒ``°ùcÉJ É¡æe ¿Éμ`à .IójôØdG ¬à«°üî°T É``¡æe πμ``dh
øe ≈≤æe óMGh ΩGô``L øY IQÉÑY ƒgh ;áëæ› Iö``ûM ¬Ñ°ûJ »àdG á``«Äjõ÷G
Ék °†jCG É¡æeh .…OÉ¡dG §«ëŸÉH yew ¢Sƒ°ù≤£dG QÉ``é°TCG øe Iôé°T áÄe AÉ◊
∞°ûào cG ó``bh ,ôªMCG Ék fƒd ò``îJG …ò``dG adriamycin Ú``°ù«eÉjQOCG QÉ``≤Y
‹É≤JÈdG ¿ƒ∏dG …P ôKC’G øY ∫hDƒ``°ùŸG »FÉ«ª«μdG QÉ≤©dG ƒgh) 1969 ΩÉ``Y
»eƒ≤dG ó¡©ŸÉH ¿ÉWöùdG ÈæY ‘ Alsop Üƒ°ùdCG √BGQ …òdG IôªëH Üƒ°ûŸG
¬FÉØ°T ‘ πeCG ¿hO Ö∏≤dG ±ÓJEG ‘ ÖÑ°ùàj ¿CG ø``μÁ …òdGh ,(¿ÉWöù∏d
ó«°SƒHƒàjEG ÉeCG .á«LÓY äÉ``Yô÷ Ék ≤ah ¬eGóîà°SG ä’ÉM ‘ ≈àM ,á``«fÉK
ÚM ‘ .áeÉ°ùdG mayapple ìhÈ«dG IôªK øe Ék ≤à°ûe ¿Éc ó≤a ,etoposide
¬æμÁ ¿Éch ;øØ©dG øe bleomycin Ú``°ù«eƒ«∏H …ƒ«◊G OÉ°†ŸG ¥É≤à°TG ”
.ICÉéa ÚàFôdÉH Ék Hhóf çóëj ¿CG
πg) :¬dƒ≤H ΩÉjC’G ∂``∏J George Canellos Rƒ∏«fÉc êQƒL ™``LÎ°ùjh
(?á«FÉ«ª«μdG π`èGƒ©dG √ò``¡H ¿ÉWöùdG êÓY Oó``°üH ÉæfCG Ék ``≤M ó≤à©f É``æc
¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ¿Éc ó``≤d .∂dòH øeDƒf Éæc ,≈∏H) :¬°ùØf Ö``«é«a
¤EG ∫É≤àf’G ÜÉÑ°ûdG øe OhôHR ¢``ù«FôdG OGQCG å«M ,á«dhDƒ°ùŸG ™``°Vƒe ‘
ìÎbG Éªæ«H ,¢†«ÑŸG ¿ÉWöùH AóÑdG ¬``«∏Y âMÎbGh .áÑ∏°üdG ΩGQhC’G êÓY
,á«μ«æ«∏cE’G äÓμ°ûŸG ºî°VCÉH AóÑdG ÉfOQCG ó≤d .…óãdG ¿ÉWöS ¿hô``NB’G
368
.(π©ØdÉH Éæjód öVÉM ¬fCG ƒd Éªc ¿ÉWöùdG êÓY øY ÉæKó–h
áYô÷G á«dÉY áØ«dƒàH »FÉ«ª«μdG êÓ©dG RôMCG ,äÉæ«©Ñ°ùdG ∞``°üàæe ‘h
q
ájhÉØª«∏dG Oó``¨dG ¿ÉWöS êÓY øe ø``μªàdG ” å«M .ôNBG kGQRs Dƒ`è kGö``üf
k °UCG ¬`àÉ°ûàcG ” …òdG ΩQƒdG ƒgh ,Burkitt â``«cÒÑd
É«≤jôaCG ÜƒæL ‘ Ó
‘ Ú≤gGôŸGh ∫É``ØWC’G iód ¬``H äÉHÉ°UEG ≈``∏Y Qƒã©dG øμeCG É`è kGQOÉ``f)
Ék ¡«Ñ°T º°†j Ò``bÉ≤Y á©Ñ°S øe èjõe ΩGó``îà°SÉH ∂dPh ,(É``HhQhCGh Éμ``jôeCG
√OGóYEG ” »LÓY ΩÉ¶f IQƒ°U ∂dP òNCG óbh ,ÚLhÎ«ædG ∫OôîH Ék ``«ÄjõL
¿ƒLh Ian Magrath çGôLÉe ¿ÉjEG πÑn bp øe ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG πNGO
ΩGóîà°SÉH ôNBG ÊGhó``Y »eQh ºLÉ¡e •ƒ``≤°ùHh .John Ziegler ô``∏éjR
ÉÃ ,ÌcCGh ÌcCG ó¡©ŸG á≤K iôNCG Iôe äRõ©J ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe áØ«dƒJ
.¿ÉWöùdG êÓ©d (πeÉ°T πM) ≈∏Y Qƒã©dG ∫ÉªàMG ócCs G
á°SGQO º∏Y ≈``∏Y ÉgôKCG Ö£dG ⁄ÉY êQÉ``N QhóJ »àdG çGó``MCÓd ¿Éch
»Øa .ó¡©ŸG äÉÑæL ÚH ájƒ«◊G âãq Hh IójóL AÉeO âî°V
q å«M ,ΩGQhC’G
≈∏Y ΩÉæà«a ‘ Üôë∏d ¿ƒ°†gÉæŸG AÉÑWC’G ÜÉ``Ñ°T ≥aóJ ,äÉæ«©Ñ°ùdG πFGhCG
á«fƒfÉ≤dG OGƒŸG ió``MEG ∑Éæg) iôNC’G ƒ∏J á©aO ¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG
Éªc ,á«dGQó«ØdG çƒ``ëÑdG èeÉfÈH ¥Éëàd’G ¿CG ≈``∏Y ¢üæJ »àdG á``°†eÉ¨dG
»eGõdE’G Ωó≤àdG ø`è Ö«Ñ£dG »Ø©j ,áë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ŸG ‘ ∫É``◊G ƒg
äÉÑ∏£dG äOGR) :IÎØdG √òg øY Rƒ∏«fÉc ∫ƒ≤jh .(ájôμ°ù©dG áeóÿG AGOC’
¿ƒª°ùàj ó¡©ŸÉH Oó÷G AÓeõdG ¿Éch .ñhQÉ°üdG áYöùH ™ØJÎd Éæ«dEG áeó≤ŸG
äÓjó©àdG QÉ``ÑàN’ IójóL ÜQÉŒ AGôLEG GhOGQCG Gò``d ,ájƒ«◊Gh á``YGÈdÉH
k ≤ãeo ∑Gò``fBG ó¡©ŸG ¿Éc ó``≤d .Ò``bÉ≤©dG ‘ Ió``jó÷G
,ºK øeh .(ΩÉ``¡ŸÉH Ó
369
¬©bGƒe ‘ ,¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ á``«LÓ©dG áª¶fC’G AÉª°SCG äQƒ``£J

ABVD, BEP, :á°UÉN á¨d É¡d hó``¨àd ,⁄É©dG AÉëfCG ∞∏àfl ‘ á``«ÁOÉcC’G
.C-MOPP, ChlaVIP, CHOP, ACT
¿ÉWöS êÓY ‘ Ú``°ü°üîàŸG »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG AÉÑWCG óMCG ócCG ó``bh
¢ù«d) ¬fCG 1979 ΩÉ``Y ó≤Yo ô“Dƒe ‘ ΩÓYE’G π``FÉ°Sƒd »JGP πμ°ûH ¢``†«ÑŸG
»àdG ä’É◊G ∂``∏J ‘ ≈àMh .¬LÓY á°Uôa π``«ëà°ùJ ¿ÉWöS øe ∑É``æg
πc Gòg .Ék ªFÉb êÓ©dG ∫ÉªàMG π¶«°S ,ô¨°üdG á«gÉæàe ¢UôØdG É¡«a ¿ƒ``μJ
.(√ƒaô©j ¿CG ≈°VôŸG ójôj Ée ¬JGP ƒgh ,¬àaô©e ≈°VôŸG ≈∏Y Ée
ób ¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó¡©ŸG äÓjƒ“ ‘ º``î°†dG ™°SƒàdG ¿CG ∂``°T ’h
É‡ ,Ék °†jCG äÉ°ù°SDƒŸG IOó``©àeh áØ∏μeh áªî°V ÜQÉŒ AGôLEG ≈∏Y ó``YÉ°S
π°Uƒà∏d ≈°†e âbh …CG øe ÌcCG á«dÉ©ØH á``dhô¡dG á«ÁOÉcC’G õcGôª∏d ìÉ``JCG
äÉ«Ø°ûà°ùŸG â©°S Éªc .ÉjÓî∏d áeÉ°ùdG ÒbÉ≤©dG ≈∏Y äÓjó©J AGô``LEG ¤EG
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ø`è áeó≤ŸG í``æŸG É¡ªYóJ ,Ék °†jCG ¿É``WöùdG êÓ©H á``«æ©ŸG
.ÜQÉéàdG AGôLE’ áYƒæàeh ádÉ©a äÉYƒª› ‘ É¡JGP º«¶æJ ¤EG ,¿É``Wöù∏d
º°SG ¬«∏Y ≥∏WoCG É‡ Ék «LÓY kGõcôe øjöû©H ó¡©ŸG ±ÎYG ,1979 ΩÉY ∫ƒ∏ëHh
äÉ«Ø°ûà°ùe É¡æª°V ¿Éc ,ádhódG AÉëfCG ÈY ¿ÉWöùdG êÓ©d á∏eÉ°ûdG õcGôŸG
√òg âfÉch .¿ÉWöùdG ≈°VôŸ Ék jöüM É¡°ü«°üîJ ” áªî°V ôHÉæY …ƒà–
,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG AÉ``ÑWCGh ÚMGô÷G øe á°ü°üîàe ¥ô`à ÉgôjóJ õ``cGôŸG
áÄ«gh Ú«YÉªàL’G Ú«FÉ°üNC’Gh á©°TC’G AÉÑWCGh Ú«°ùØædG AÉÑWC’G øe ºYóH
»gh ,äÉ«Ø°ûà°ùŸG ∂∏àH á©LGôŸG ¢ùdÉ› â``©°†N óbh .IóYÉ°ùŸG πª©dG
í«àJ »c º«¶æJ IOÉYE’ ,É¡à≤°ùfh öûÑdG ≈∏Y ÜQÉéàdG AGôLEG äRÉLCG »``àdG
370
.á«°ù°SDƒŸG äÉbƒ©ŸG ÈY º¡≤jôW ≥°T ÚãMÉÑ∏d
¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸÉH âjôLoCG »àdG ÜQÉéàdG ió``MEG âdhÉM ó``bh
ÚJÓÑ°ù«°S áYôL á``ØYÉ°†Ã ∂dPh ,¿Qƒ¡æjEG ¬«dEG π``°UƒJ Ée ≈∏Y ¥ƒ``ØàdG
,∫ÉeBÓd áÑ«fl äAÉL á``é«àædG øμd .á«°üÿG ¿ÉWöS êÓY ‘ á`èóîà°ùŸG
iôNCG áHôŒ ‘h .‘É°VEG »LÓY ÒKCÉJ …CG ô¡¶j ⁄h á«ª°ùdG â``ØYÉ°†J PEG
øe áYƒª› â≤∏J ,óMGh ‘ á«fÉªK á``°SGQóH ±ô©oJ ,ΩQÉ°U πμ°ûH IOó``fi
∂dP øY èàæa .óMGh Ωƒj ‘ ÒbÉ≤Y á«fÉªK ïŸG ¿ÉWöùH ÚHÉ°üŸG ∫ÉØWC’G
∫ÉØWC’G A’Dƒ``g øe áÄŸG ‘ ¿ƒ°ùªN êÉ``àMG å«M ,áYhôe äÉ``ØYÉ°†e
áé«àf ≈Ø°ûà°ùŸÉH º¡æe áÄŸG ‘ á``à°S õéM ”h ,ΩO π≤f äÉ«∏ª©d ≈``°VôŸG
∞∏J øe áÄŸG ‘ ¿ƒ©HQCG ≈fÉY Éªc .IÉ`àƒdG ¤EG …ODƒJ ób ihó©H á``HÉ°UEÓd
áé«àf §≤a óMGh ¢†jôe ≈aƒJ ∂dòc .™``ª°ùdG º¡æe áKÓK ó≤ah
n ;≈``∏μdÉH
‘ ÒbÉ≤©dG áª¶fCG á«dÉ©a â∏X ,¿B’G ≈àMh .septic shock á``«fÉàfEG áeó°üd
QóŒh .äÉYô÷Gh ÒbÉ≤©∏d ∞«îŸG ó«©°üàdG øe ºZôdG ≈∏Y ,≈fOC’G ÉgóM
q
ób óMGh ‘ á``«fÉªK áHôŒ ‘ ÚcQÉ°ûŸG ∫É``ØWC’G º``¶©e ¿CG ¤EG IQÉ``°TE’G
êÓ©∏d º¡ÑfÉL øe á«°ûeÉg áHÉéà°SG ó©H ∂``dPh ,π«∏≤H É¡FGôLEG ó©H GƒJÉe
.»FÉ«ª«μdG
.¿ÉWöùdG øe IójóY ∫Éμ°TCG ™e π∏ª∏d Òãe ΩÉ¶àfÉH ó¡°ûŸG Gòg QôμJ óbh
êÓ©dG ÒKCÉJ ±É``°ûàcG ” ,∫É``ãŸG π«Ñ°S ≈``∏Y ,»∏«≤ædG áFôdG ¿É``WöS »``Øa
¿ÉWöS ‘h ;ô``¡°TCG á©HQCG hCG á``KÓK ¤EG AÉ≤ÑdG ∫ó``©e ™aQ ≈∏Y »``FÉ«ª«μdG
‹GƒM â¨∏H ,…óãdG ¿ÉWöS ‘h ;ô¡°TCG áà°S øe πbCG áÑ°ùædG âfÉc ,¿ƒdƒ≤dG
IóŸ IÉ«◊G ó«b ≈∏Y AÉ≤ÑdG ¿CÉ°T øe π«∏≤àdG ó°übCG ’ ™Ñ£dÉH) kGô¡°T öûY »``æKG
371
ÒãμdG πªëj ¿CG ø``μÁ ‘É°VEG óMGh ΩÉ©a ,kGô¡°T ö``ûY áKÓK hCG öûY »``æKG
ôeC’G øμd .¿ÉWöùdG ¢Vôe øe ΩGóYE’ÉH º¡«∏Y Ωƒμfi ICGôeG hCG πLQ IÉ«◊
¿CÉH ±GÎY’G ¢†aQ º``àj ÉeóæY Éª«°S ’h ,Ö°ü©àŸG ¢``SÉª◊G πμ°T ò``NCG
ÚH Éª«a ¬fCG øe ºZôdG ≈∏Yh .(Ék LÓY ¬«ª°ùf ÉªY ¿ƒμj Ée ó©HCG ôeC’G Gò``g
êÓ©dG ΩGóîà°SG ‘ √öûdG ™°SƒàdG ≥jôW ∞°üàæe ‘h ,1985h 1984 »eÉY
äÓéŸG ‘ ´ƒ°VƒŸG Gòg ∫ƒM Ék Ñjô≤J ∫É≤e ±’BG áà°S öûf ” ,»FÉ«ª«μdG
êÓ©d IójóL á«é«JGÎ°SE’ ô``cP ä’É≤ŸG √òg øe …CÉH Oôp jn ⁄ ¬fEÉa ,á``«Ñ£dG
.§≤a »FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe áØ«dƒJ ΩGóîà°SÉH Ωó≤àe Ö∏°U ΩQƒd Oófi
º°SôH »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG AÉÑWCG ΩÉ``b ,Ú°Shƒ¡ŸG §FGôÿG »`èÉ°SQ π``ãeh
.¿ÉWöùdG ≈∏Y AÉ``°†≤∏d Ωƒªfi ƒëf ≈``∏Y É¡ª°SQ IOÉ``YEGh º``¡JÉ«é«JGÎ°SEG
¢Vôe êÓY ‘ Ék MÉ‚ âàÑKCG ¿CG ≥Ñ°S áØ«dƒJ √QÉ``ÑàYÉH ,MOPP ™°†N ó≤a
¿ÉWöS êÓY ‘ ΩGó``îà°SÓd áæμªŸG äÓjó©àdG ™``«ªL ¤EG ,õ``æ«μLOƒg
∫É› ¤EG Ió``jóL äÉØ«dƒJ â``∏NO Éªc .¢†«ÑŸG ¿É``WöSh á``FôdGh …ó``ãdG
,¬«≤HÉ°S ¥ƒØj »``FGóY ™HÉ£H º°ùàj É¡æe πc ¿Éch ,á``μ«æ«∏cE’G ÜQÉ``éàdG
»gh) Ô°Tƒc hRQ äQòM óbh .Ék Ñjô≤J »ØNh …öS º°S’ õeQ É¡æe πμ``dh
National ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG …QÉ°ûà°S’G ¢ù∏éŸG ‘ ƒ°†Y âbƒdG ∂``dP ‘
AÉÑWC’G ÚH ábÓ©dG ‘ ô``ªà°ùŸG ´ó``°üàdG ø`è (Cancer Advisory Board
É¡∏ª– øμÁ á«ÑfÉ÷G QÉ``KB’G ¿EG AÉÑWC’G ∫ƒ≤j ÉeóæY) :â``dÉbh ,ºgÉ°Vôeh
âfCGh) :∞«°†J ºK ,(!IÉ``«◊G Oó¡J
u QƒeCG ∫ƒM º¡ãjóM ¿ƒμj ,É``¡dƒÑb hCG
¿ƒàØà∏j ’ º¡fEÉa ,∂«æ«©H ájƒeódG á«YhC’G ∂à¡J ¤EG …ODƒJ Iƒ≤H äCÉ``«≤J
q GPEG
â©
r Hn ÉJ ájôî°ùHh .(ΩÉªàgG …CG ∑ô©°T §bÉ°ùJ ¿hÒ©j ’ º¡fEG πH ,ôeC’G Gò¡d
372
.(!’ ΩCG GhDƒ«≤J
q ób √É°Vôe ¿Éc ¿EG ±ô©j ’ ¢Tƒ°ûÑdG ΩGQhC’G Ö«ÑW) :ká∏FÉb
‘ (¢Tƒ°ûÑdG ΩGQhC’G Ö``«ÑW) ∞``≤j å«M ,IÉfÉ©ŸG á``¨d âª°üØfG ó``≤d
ƒgh- Wit á``«Möùe ‘h .ôNB’G Ö``fÉ÷G ‘ √É°Vôe ∞≤j É``ªæ«H Ö``fÉL
á«°üî°T ¿ƒ``°SOEG Éæd º°SôJ -Ö``£dG áæ¡e ™e ∞WÉ©J …CG π``ªëj ’ π``ªY
Gòg ÉæeÉeCG Ió``°ù›
q ,Iƒ≤dG á°Sô£¨H ádÉªãdG ≈``àM Å∏à‡ ÜÉ°T ΩGQhCG Ö``«ÑW
º¶μJ Éªæ«H ¬ÑbGôJ »àdG ájõ«∏‚E’G á``¨∏dG IPÉà°SCG ,¬à°†jôe ôª¨j ƒgh ΩÉ``°üØdG
k ``FÉb á¡aÉàdG äÉØ«dƒàdGh Ò``bÉ≤©dG ø`è ºFGƒ≤H ,É¡Ñ°†Zh É``¡©∏g
‹hÉæJ) :Ó
Vinplatin ÚJÓÑæ«a ™`è Hexamethophosphacil π``«°ùØ°Sƒaƒã«eÉ°ùμg
πμd º› áÄªKÓK (¢``ùμ¡dG) áYôL …òNCÉJ ¿CG ≈``∏Y »°UôMGh .§``«°ûæà∏d
øe á«fÉãdG IQhódG ƒ``g Ωƒ«dG .º› áÄe (Úa) áYôL …òNCÉJ ¿CGh ,™``Hôe Î`è
.(ÚJQhódG Éà∏c ‘ á∏eÉc áYôL øjòNCÉà°Sh .ådÉãdG Éæeƒj ,êÓ©dG
373
±ƒî∏d »YGO Óa ,∑hóY ±ô©Jh ∂``°ùØf ±ô©J âæc GPEG) ∑hóY ±ôYG
≈≤∏à``°S √Rô– öüf πμa ,∑hóY ¿hO ∂``°ùØf âaôY GPEGh ,á``cô©e áÄe èFÉàf ø`è
ácô©e πc ‘ Ωõ¡à``°S kÉªàëa ,∑hóY ’h ∂``°ùØf ±ô©J ’ âæc GPEGh ,áÁõg ¬∏HÉ≤e
.(É¡°VƒîJ
z
<MQ |M
∑QÉ©e ø°ûd ¬°ùØf ÉjÓî∏d ΩÉ°ùdG êÓ``©dG ≥jôa ¬«a óYCG …òdG â``bƒdG ‘
‘ ƒ∏©J á°VQÉ©ŸG äGƒ``°UC’G ¢†©H äCGó``H ,¿ÉWöùdG ó°V á``«fGhóY Ì``cCG
äGƒ°UC’G √ò``g ÚH ¿É``£Hôj ¿ÉcÎ``°ûe ¿É``Yƒ°Vƒe ∑É``æg ¿Éc .¬``£«fi
.á°VQÉ©ŸG
,»FÉ«ª«μdG êÓ©∏d »FGƒ°û©dG ΩGó``îà°S’G ¿CÉH ¿ƒ°VQÉ©ŸG ∫OÉ``L ,’k hCG
á«é«JGÎ°SE’G ¿ƒμj ¿CG øμÁ ’ ,áeÉ°ùdG ÒbÉ≤©dG øe iôNCG ó©H á©aOo êÉàfEGh
ÉjÓÿG âμ∏àeG ,Ió``FÉ°ùdG Ió«≤©∏d Ék `àÓNh .¿ÉWöùdG áªLÉ¡Ÿ Ió``«MƒdG
á«°SÉ°ùM äGP É¡à∏©L É``¡Yƒf øe Iójôah á°UÉN ∞©°V •É``≤f á«fÉWöùdG
ÉjÓÿG ≈∏Y ô``còjo ÒKCÉJ É¡d ø``μj ⁄ »àdG á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG ¢†©Ñd á``°UÉN
.á«©«Ñ£dG
øY ∞°ûμdG ≥jôW øY á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG √ò``g ±É°ûàcG øμÁ ¿Éc ,Ék «fÉK
á°UÉN äÉLÓY óLƒJ .á``«fÉWöS á«∏N πμd ≥«ª©dG »Lƒdƒ«ÑdG ø``jƒμàdG
…CG ;Qhò÷G ¤EG π°üàd âr ∏n ¨n ∏r ¨n Jn GPEG ’EG É¡æY ∞°ûμdG ∂æμÁ ’h ,¿ÉWöùdÉH
øe ’k óH ,¿ÉWöùdG ∫Éμ°TCG øe πμ°T πμd á«°SÉ°SC’G á«Lƒdƒ«ÑdG RÉ¨dC’G πëH
374
,ÉjÓî∏d ΩÉ°ùdG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG IOÉ``jõH …CG ,πØ°SCG ¤EG ≈∏YCG øe ∑ô``ëàdG
ÉjÓÿG áªLÉ¡Ÿh .ÖjôéàdG ≥jô£H ájƒ∏ÿG Ωƒª°ùdG ±É°ûàcG ∫ÓN øe hCG
,»Lƒdƒ«ÑdG É¡cƒ∏°S ójóëàH CGóÑf ¿CG Éæ«∏Y ,ó``jóëàdG ¬Lh ≈∏Y á«fÉWöùdG
øY åëÑdG ¿EG .É¡Yƒf ø`è IójôØdG É¡Ø©°V øWGƒeh ,á``«KGQƒdG É``¡àÑ«côJh
.¿ÉWöù∏d ájôë°ùdG ±GógC’G º¡ØH CGóÑj ¿CG Öéj ájôë°S ∫ƒ∏M
ƒgh ,á©bƒàŸG Ò``Z QOÉ°üŸG ÌcCG øe ¢VQÉ©e äƒ``°U iƒbCG Qó°U ó``bh
øμj ⁄ …òdG ,Charles Huggins õ``æ«ég õdQÉ°ûJ á«dƒÑdG ∂``dÉ°ùŸG ìGôL
¬æμd ,¿ÉWöùdG AÉ``«MCG º∏Y ‘ ≈àM ’h á``«∏ÿG AÉ«MCG º``∏Y ‘ Ék ``°ü°üîàe
.ájOó¨dG äGRGô`àE’ÉH º``à¡eh ∞``FÉXƒdG º``∏Y ‘ ¢``ü°üîàe iô``MC’ÉH
á«∏μH ,1901 ΩÉY Nova Scotia É``«Jƒμ°S Éaƒf ‘ OƒdƒŸG ,õ``æ«ég ≥ëàdG
øe äÉ``«æjöû©dG π``FGhCG ‘ Harvard Medical School á``«Ñ£dG OQÉ`àQÉg
áMGô÷G ≈∏Y ÜQóJh (Iõ``«Lh IÎØd ôHQÉa öUÉY å«M) ø``jöû©dG ¿ô≤dG
á°SOÉ°ùdG ø°S ‘ ƒ``gh ,1927 ΩÉY ‘ .Michigan ¿É``é«°ûà«e ‘ á`èÉ©dG
¬Ø°UƒH ƒZÉμ«°T á``©eÉéH ¢ùjQóàdG á``Ä«g ‘ õæ«ég Ú``«©J ” ,ø``jöû©dGh
AÉ°†YC’Gh ,≈∏μdGh ,áfÉãŸG ¢``VGôeCG ‘ Ék °ü°üîàeh ,á«dƒH ∂dÉ°ùe ìGô``L
.ÉJÉà°ShÈdGh ,á«∏°SÉæàdG
º∏a ;áMGô÷G º``∏Y É¡H º°ùJG »``àdG á≤ãdG IQƒ°U õ``æ«ég Ú«©J ó``°ùéjh
∂dÉ°ùŸG ¢VGôeCG ‘ á«ª°SQ á«ÑjQóJ IQhO ≈``∏Y Ú∏°UÉ◊G øe õæ«ég ø``μj
øμj ⁄ öü©dG Gòg »Øa .¿ÉWöù∏d ìGôéc ÖjQóJ …CG Ék °†jCG ≥∏àj ⁄h ,á«dƒÑdG
ádGRE’ áMGôL AGôLEG øe ºgóMCG øμ“ GPEÉa ;Ék àHÉK Ék eƒ¡Øe áMGô÷G ¢ü°üîàd
áMGôL AGôLEG ≈∏Y kGQOÉb ó«cCÉàdÉH GóZ ,ájhÉØª«∏dG ó≤©dG hCG ájOhódG Ió``FGõdG
375
á«dƒÑdG ∂dÉ°ùŸG ¢VGôeCG º∏Y õæ«ég ¢SQO ,Gòμgh .Úà«∏μdG ióMEG ádGRE’
‘ ´ƒ°VƒŸG øY ÜÉàc IAGô≤H ∂dPh ,¬«a ¢ü°üîJ ¿hO √ôeCG øe á∏éY ‘
É¡£«– á°SQÉ‡ kGô¶àæe ,∫DhÉØàdG √Dƒ∏Á ƒZÉμ«°T ¤EG π°Uhh .™«HÉ°SCG áà°S ƒëf
ójó÷G …ôé◊G êÈdG πNGO ,Ió``jó÷G ¬JOÉ«Y øμd .QÉgOR’Gh π``ZÉ°ûŸG
¢Vƒªä) .AÉà°ûdG π``°üa ∫GƒW áZQÉa â∏X ,»``Wƒ≤dG RGô£dG ≈∏Y »``æÑŸG
øe õæ«ég Ö©J .(≈``°Vôª∏d Ék æÄª£e øμj ⁄ »``MGô÷G ¢ü°üîàdG Ωƒ``¡Øe
øe ΩCÉ°Sh ,á``«JÉY íjQ É``gDƒ∏“ áZQÉa á`àôZ ‘ äÓéŸGh Ö``àμdG ß``ØM
∂dÉ°ùŸG ¢VGôeCG á``°SGQód kGÈàfl ΩÉ``bCGh √QÉ°ùe Ò«¨J OÉ``YCG Gòdh ,QÉ``¶àf’G
.¬JOÉ«©d ≈°VôŸG IQÉjR ô¶àæj πX ¬fCG ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,á«dƒÑdG
¢ù«FôdG º``°ù÷G πFÉ°S QÉ``«àNG Ék °†jCG ∂``«∏Y »Ñ£dG ¢``ü°üîàdG QÉ``«àN’
º¡jód óÑμdG ƒ``«°UÉ°üàNGh ,Ωó``dG º¡jód ΩódG ƒ«°UÉ°üàNÉa .¬``H ¢`ÙÉÿG
§«∏N øY IQÉ``ÑY ƒgh :»JÉà°ShÈdG π``FÉ°ùdG ¬``jó∏a õæ«ég É`èCG .AGô``Ø°üdG
Ú«∏J ‘ ¬``àØ«Xh øªμJ ôμ°ùdGh í``∏ŸG øe Iô``Ø°üdG ¤EG ÜQÉ``°V ≥`àóàe
áfƒaóe IÒ¨°U IóZ »gh ,É``JÉà°ShÈdG øe πFÉ°ùdG Gòg »JCÉj .»q æp nŸG á``jò¨Jh
iód á«dƒÑdG ∂``dÉ°ùŸG êôfl ∫ƒM á``Øà∏e ,perineum ¿É``é©dG ‘ Ék ``≤«ªY
‘ É¡ª°SQh É¡«∏Y ±ô©J øe ∫hCG ƒg Vesalius ¢``Sƒ«dGõ«a ¿Éc) .∫ÉLôdG
,Rƒ÷G áÑM
s ºéMh πμ°T IòîàŸG ,ÉJÉà°ShÈdG ∫GõJ Éeh .(…öûÑdG íjöûàdG
øe å∏ãdG áÑ°ùf ÉJÉà°ShÈdG ¿ÉWöS πãÁ .¿ÉWöù∏d »°ûMƒdG Ωƒé¡∏d Ék ``©bƒe
É«ª«cƒ∏dÉH áHÉ°UE’G ±É©°VCG áà°S …CG ;∫ÉLôdG iód ¿ÉWöùdG ä’ÉM ™«ªL
ºgQÉªYCG ió©àJ Qƒ``còd åãL íjöûJ óæYh .ájhÉØª«∏dG Oó``¨dG ¿É``WöSh
πc øe óMGh øe Üô``≤j Ée áHÉ°UEG ≈∏Y πF’O ±É°ûàcG ” ,Ék `èÉY Ú``à°ùdG
376
.ÉJÉà°ShÈdG ‘ å«ÑN ΩQƒH äÉæ«Y çÓK
k gòeh Ék ©FÉ°T Ó
¿ÉWöS ¿EÉa ,¿ÉWöùdG ø`è Ó k μ°T ¬fƒc øe ºZôdG ≈``∏Yh
¿ƒμJ ä’É◊G º¶©ªa .»μ«æ«∏cE’G √QÉ°ùe ‘ ÒÑc Ò¨àH õ«ªàj É``JÉà°ShÈdG
¿ÉWöS ±É°ûàcG áÑ°ùf ™ØJôJ ø‡ –Ék Ñjô≤J •É°ûædG »eó©æe– Úæ°ùe ∫ÉLôd
iôNCG áYƒª› ‘ øμd ,¬H º¡àHÉ°UE’ á``é«àf IÉaƒdG ó©H º¡jód É``JÉà°ShÈdG
≈∏Y IQóbh ,Ék ``«°ûØJh á«fGhóY Ì``cCG ¢VôŸG ¿ƒ``μj ¿CG øμÁ ≈°VôŸG ø`è
É¡∏μ°T ‘ ájhÉØª«∏dG Oó``¨dGh ΩÉ¶©dG ‘ áŸDƒe äÉ`àBG IQƒ°U ‘ QÉ``°ûàf’G
.Ωó≤àŸG »∏«≤ædG
É«Lƒdƒ«°ùØH ¬æe ¿ÉWöùdÉH ÒãμH Ék eÉªàgG πbCG ,∂dP ºZQ ,õ``æ«ég ¿Éch
ÚLhÎ°SE’G ¿ƒeôg πãe ,ájƒãfC’G äÉfƒeô¡dG âfÉc .»JÉà°ShÈdG π``FÉ°ùdG
ô£«°ùJ ,∂dP ≈∏Y Ék °SÉ«b ,π¡a .…óãdG áé°ùfCG ƒ``‰ ≈∏Y Iô£«°ùdÉH áahô©e
RGôaEG º«¶æJ ‹É``àdÉHh ÉJÉà°ShÈ∏d »©«Ñ£dG ƒ``ªædG ≈∏Y ájôcòdG äÉ``fƒeô¡dG
πÑb ?prostatic
»``JÉà°ShÈdG π``FÉ°ùdG ƒ``gh ’CG ,É¡H ¢``ù«FôdG è``àæŸG
äGô£b ™ª÷ kGRÉ¡L õæ«ég ôμàHG ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æjöû©dG ô``NGhCG
kGó«©H ∫ƒÑdG ∫ƒM å«M) .ÜÓμ∏d »JÉà°ShÈdG πFÉ°ùdG øe áæ«ªãdÉH É¡Ø°Uh
IóZ êôfl ‘ ™«ªŒ Üƒ``ÑfCG â«ÑãJh áfÉãŸG ‘ Iô``£°ùb ∫ÉNOEG ≥jôW ø``Y
≈∏Y ¬d ó«MƒdG »MGô÷G QÉμ``àH’G áHÉãÃ QÉμàH’G Gòg ¿Éch .(É``JÉà°ShÈdG
.¬JÉ«M QGóe
¢SÉ«b ¬æμÁ å«M ;ÉJÉà°ShÈdG áØ«Xh ¢SÉ«≤d IGOCG ¿B’G õæ«ég iód íÑ°UCG
Úà«°üÿG ádGREG á``dÉM ‘ ¬fCG ∞°ûàcGh .Ió``¨dG ¬éàæJ …òdG π``FÉ°ùdG á``«ªc
-¿hÒà°Sƒà°ù«àdG ¿ƒ`èôg ≈∏Y AÉ``°†≤dG ‹ÉàdÉHh– ÜÓμ``dG øe Ék ``«MGôL
377
∫ÉM ‘h .kGÒãc π``FÉ°ùdG RGôaEG ∞é«°Sh π``HòJh ÉJÉà°ShÈdG Ió``Z ∞∏àà°S

»LQÉN ¿ƒeô¡dG ¿EÉ`à ,≈≤æoŸG ¿hÒà°Sƒà°ù«àdÉH á``«°üîŸG ÜÓμ``dG ø≤M
Ió°ûH ÉJÉà°ShÈdG ÉjÓN óªà©J ¬«∏Y AÉæHh .øgƒdG øe ÉJÉà°ShÈdG »≤«°S ÉC °ûæŸG
á«°ùæ÷G äÉfƒeô¡dG ÉeCG .É¡àØ«Xhh Égƒ‰ ‘ ¿hÒ``à°Sƒà°ù«àdG ¿ƒeôg ≈∏Y
πKÉ‡ ÒKCÉJ ájôcòdG äÉfƒeô¡∏dh ;…óãdG ÉjÓN ájƒ«M ≈∏Y ßaÉëàa ájƒãfC’G
.ÉJÉà°ShÈdG ÉjÓN ≈∏Y
¿ƒ`èôg ¢``†jCG á``«∏ªY á``°SGQO ‘ Ì``cCGh Ì``cCG ¢`Ùƒ¨dG õ``æ«ég OGQCG
,∞°SCÓd ,â`èó£°UG ¬HQÉŒ ø``μd ,É``JÉà°ShÈdG á``«∏Nh ¿hÒ``à°Sƒà°ù«àdG
»g Oƒ°SC’Gh ,ÜÓμ``dGh ,ö``ûÑdÉa .áÑjôZ á``∏μ°ûe øY áªLÉf äÉ``bƒ©Ã
ÜÓμdG ∫GõJ Éeh ,ÉJÉà°ShÈdG ¿ÉWöùH É¡àHÉ°UEÉH áahô©ŸG Ió«MƒdG äÉæFÉμdG
Öàch .¬à°SGQO AÉæKCG √Èàfl ≈∏Y OôJ ºé◊G ÒÑc ÉJÉà°ShÈdG ¿ÉWöùH áHÉ°üŸG
ÉJÉà°ShÈdG ‘ ΩQƒH ÜÉ°üe Ö∏c á¡LGƒe Ö°†¨dGh ≥æ◊G Ò``ãj É‡) :∫ƒ≤j
ÜÓμdG OÉ©HEG ƒg ¬jód ∫hC’G ™`àGódG ¿Éch .(¢†jC’G á«∏ªY á°SGQO ∫Ó``N
™«ªéàd ±É°U
m øgòH π``ª©dG á©HÉàeh ¬à°SGQO øe ¿ÉWöùdG ø`è ÊÉ©J »àdG
¿ƒeôg ø`è ¿Éeô◊G ¿Éc GPEG .∫GDƒ``°S ¬``ægP ‘ ™``Ÿ ∂dP ™`èh ,π``FÉ°ùdG
Éªa ,á«©«Ñ£dG ÉJÉà°ShÈdG É``jÓN ¢ü∏≤J ¤EG …ODƒj ¿CG øμÁ ¿hÒ``à°Sƒà°ù«àdG
?á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ≈∏Y ¿ƒeô¡dG Gòg øe ¿Éeô◊G ÒKCÉJ ƒg
‘ ¢ü°üîàe ΩÎ``fi Ö«ÑW …CG ¬``ª∏©j Éªc ,ó``cDƒe ¬``Ñ°T ÜGƒ``÷G ¿Éc
,¿ƒæ÷ÉH º°ùàJ á«fÉWöùdG É``jÓÿÉa .kGóL
q π«Ä°V ÒKCÉJ :¿ÉWöùdG É``«Lƒdƒ«H
âëæJ ó≤d .á«ª°So ÒbÉ≤©dG äÉÑ«côJ ÌcC’ §≤a áHÉéà°S’Gh ,ÜGô£°V’Gh
á«∏N ’EG ≥``ÑàJ ⁄h ;á«©«Ñ£dG É``jÓÿG º¶æJ »``àdG äÉ``fƒeô¡dGh äGQÉ``°TE’G
378
™«ªL ƒfi ≈∏Y â∏ªY ºμëàdG á``«JGP á«°Vôe áHƒ°üîH ΩÉ°ù≤fÓd á``¡Lƒe
.É¡d á∏eÉμdG IôcGòdGh á«©«Ñ£dG IÉ«◊G ôgÉ¶e
.CGóÑŸG Gòg ™ÑàJ ’ ¿ÉWöùdG ø`è áæ«©e ∫Éμ°TCG OƒLh ∑QOCG õæ«ég ø``μd
‘ äôªà°SG á«bQódG Ió¨dG ¿ÉWöS øe IÒ¨àe Qƒ°U ∑Éæg ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y
…òdG ƒªæ∏d õuØëŸG A…õ``÷G øY IQÉÑY ƒgh ,á«bQódG Ió``¨dG ¿ƒeôg êÉ``àfEG
,ÉjÓÿG √ò¡d ÊÉWöùdG ™HÉ£dG øe ºZôdG ≈∏Yh .ájOÉ©dG á«bQódG Ió¨dG √RôØJ
ÉjÓÿG ¿CG Ék °†jCG õæ«ég ∞°ûàcG Éªc .á≤HÉ°ùdG É¡à©«ÑW ôcòàJ ∫GõJ Ée É``¡fEÉa
ÉeóæY .É¡∏°UC’ á«Lƒdƒ«°ùa (IôcGòH) ßØà– ∫GõJ Ée ÉJÉà°ShÈdÉH á«fÉWöùdG
ÉjÓÿG ΩôM ‹ÉàdÉHh ,ÉJÉà°ShÈdG ¿ÉWöS πª– »àdG ÜÓμdG õæ«ég ≈°üNCG
∫ƒM ΩGQhC’G âØàdG ;¿hÒà°Sƒà°ù«àdG ¿ƒeôg øe IOÉM IQƒ°üH á``«fÉWöùdG
óªà©J á«©«Ñ£dG ÉJÉà°ShÈdG ÉjÓN âfÉc GPEG ,™bGƒdG ‘ .ΩÉjCG ¿ƒ°†Z ‘ É¡°ùØf
øeóJ áã«ÑÿG ÉJÉà°ShÈdG ÉjÓîa ,AÉ≤ÑdG πLCG øe ¿hÒà°Sƒà°ù«àdG ¿ƒeôg ≈∏Y
ÒbÉ≤©dG iƒbCG πKÉÁ ÒKCÉJ ¬d IOÉM IQƒ°üH ¬°UÉ≤fEG ¿CG áLQód ,¿ƒeô¡dG Gòg
ÉjÓÿG º°ùàJ ’) :∫ƒ``≤j õ``æ«ég Öàch .ÉgQƒ°üJ ø``μÁ »``àdG á``«LÓ©dG
Égƒªæa .ájôgƒ÷G á``«JGòdG áeGóà°S’Gh á«dÓ≤à°S’ÉH IQhö``†dÉH á``«fÉWöùdG
âfÉc ó≤a .(πFÉ©dG ‘ äÉ``fƒeô¡dG áØ«Xƒd ¬àeGóà°SGh √QGôªà°SG ‘ ™``HÉJ
É‡ ÒãμH ÜôbCG á«fÉWöùdG É``jÓÿGh á«©«Ñ£dG ÉjÓÿG ƒ‰ Qó°üe ÚH á``bÓ©dG
.ÉfOÉ°ùLCG øe ájÉYôdGh ájò¨àdG ¿ÉWöùdG óªà°ùj ób :Ék ≤HÉ°S Éæ∏«îJ
ttt
ÉjÓÿG ™jƒéàd á∏«°Sh iƒ``°S ,ß◊G ø°ù◊ ,»MGô÷G AÉ``°üNE’G ø``μj ⁄
ƒªæd ¬LƒŸG »g ájôcòdG äÉfƒeô¡dG âfÉc GPEGh .ÉJÉà°ShÈdG ‘ á``«fÉWöùdG
379
äÉfƒeôg OÉ©Ñà°SG øe ’k óH ,òFóæY ,õæ«ég π°UƒJ Éªc ,á«fÉWöùdG ÉjÓÿG

ó°ù÷G Gòg ¿CG ø¶«d √É``æ©aOh ¿ÉWöùdG ÉæYóN ƒd çó``ëj GPÉe ,IQƒ``còdG
?¿hÒà°Sƒà°ù«àdG ¿ƒeô¡d ôKCG …CG AÉØNEÉH ∂dPh (…ƒãfCG)
AÉ«ª«μdG ⁄ÉY ,Edward Doisy »``°ùjhO OQGhOEG ∫hÉ``M ,1929 ΩÉ``Y ‘
estrous á«∏°SÉæàdG IQhó``dG ‘ á``«fƒeô¡dG πeGƒ©dG ≈``∏Y ±ô©àdG ,á``jƒ«◊G
øe ∫ƒÑdG øe äÉfƒdÉ÷G äÉ``Äe ™ªéH ΩÉb ó≤a ,Gòd .çÉ``fE’G ió``d cycle
á∏«∏b äÉeGôé«∏∏e ´õ``àfG ºK ,áªî°V á«°SÉëf á``«YhCG ‘ πeGƒ◊G AÉ``°ùædG
¢UÓîà°S’G á«∏ªY äQÉKCG óbh .ÚLhÎ°SE’G ¿ƒ`èôg ≈ª°ùj ¿ƒeôg øe
.IÒÑc äÉ«ªμH ¬d Ò¶f hCG ÚLhÎ°SE’G êÉàfE’ Ék bÉÑ°S »°ùjhO ÉgGôLCG »``àdG
¢ùaÉæàdG óà°TG ,ø``jöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«©HQC’G áÑ≤M ∞°üàæe ∫ƒ``∏ëHh
ôgƒL) ¥ƒ°S ≈∏Y AÓ«à°SÓd ,ájhOC’G äÉcöTh äGÈàîŸG øe ójó©dG Ú``H
πFÉ°Sh ≈∏Y Qƒã©dG hCG Ú``LhÎ°SE’G ôFÉ¶f ≥«∏îàd ´GöU ÉC ``°ûfh ,(áKƒfC’G
Gòg øe Ék eGóîà°SG Ì``cC’G äGQGó°UE’G äó``°ùŒ .IAÉØμH ¬à«≤æàd Iô``μàÑe
hCG) diethyl-stilbestrol ∫hÒ``à°ùÑ«∏«à°S-π«ãjEG …GO ¿ƒ`èôg ‘ QÉ``≤©dG
AÉª∏Y πÑn bp ø`è Ék «FÉ«ª«c
q ≥∏s flo ÚLhÎ°SEG ¿ƒ`èôg ƒgh ,(DES kGQÉ``°üàNG
¿ƒeôg ƒgh ,Premarin ø``jQÉÁôH ¿ƒeôg hCG ,¿óæd ‘ á``jƒ«◊G AÉ«ª«μdG
Ò¶ædG OhÉ©«°S) .∫É``jÎfƒe ‘ ∫ƒ``«ÿG ∫ƒH øe ≈≤æe »``©«ÑW Ú``LhÎ°SEG
.(á«dÉàdG äÉëØ°üdG ‘ áYÉ°ûH ÌcCG IQƒ°U ‘ Qƒ¡¶dG DES »YÉæ£°U’G
desh (πeÉM ¢Sôa ∫ƒH øe ≥à°ûe ¬ª°SGh) ø``jQÉÁôH øe πc ≥jƒ°ùJ CGó``H
¿Éc ,õæ«é¡d áÑ°ùædÉH øμd .åª£dG ´É£≤fG êÓ©d Ò°SÉcCÉc ôeC’G ájGóH ‘
;®ƒë∏e πμ°ûH ∞∏àfl ΩGó``îà°SG »YÉæ£°UG ÚLhÎ°SEG ¿ƒ`èôg OƒLƒd
380
s å``«M
¿ƒeôg êÉàfEG ±É``≤jEGh …ôcòdG º°ù÷G (å``«fCÉàd) ¬æ≤M ø`è øμ“
Gòg ≈∏Y ≥∏WCGh .ÉJÉà°ShÈdG ¿ÉWöùH ÚHÉ°üŸG ≈°VôŸG iód ¿hÒà°Sƒà°ù«àdG
n G) º``°SG Üƒ∏°SC’G
áàa’ äÉHÉéà°SG ≈≤∏J ,iôNCG Iôeh .(»FÉ«ª«μdG »°ür ÿ
¿ƒHÉ°üŸG ≈°VôŸG ÜÉéà°SG ,»MGô÷G »°ür ÿ n G ™`è ∫É◊G ƒg Éªμa .ô¶æ∏d
ájƒãfCG äÉfƒeôg ΩGóîà°SÉH Ék «FÉ«ª«c
q ¿ƒ«°üîŸG ÊGhó©dG ÉJÉà°ShÈdG ¿ÉWöùH
RôHC’G iƒμ°ûdG âfÉc ÚM ‘) .á«ÑfÉL QÉKBG πbCÉH Ék ÑdÉZh ,êÓ©∏d á``YöùH
⁄ .(åª£dG ´É£≤fG ¬Ñ°ûJ áæNÉ°S äÉ``HÉ¡àdG çhóëH Qƒ©°ûdG ∫ÉLôdG ÚH
¢Vô©J ó≤a ,äGójhÒà°ùdG √òg ΩGó``îà°SÉH ÉJÉà°ShÈdG ¿ÉWöS êÓY í∏Øj
¿CG ’EG .Êƒeô¡dG êÓ©∏d ¿ÉWöùdG áehÉ≤Ÿ áé«àf »ªàM ¢SÉμàf’ ≈``°VôŸG
Êƒeô¡dG ÖYÓàdG ¿CG âàÑKCG ,ô¡°TCG IóY Ék ÑdÉZ óà“ »àdGh ,¿ƒμ°ùdG ä’ÉM
ƒ‰ ‘ ∞bƒJ çGóME’h .¿ƒeô¡dG ≈∏Y óªà©ŸG ¿ÉWöùdG ƒ‰ ±É≤jEG ¬``æμÁ
∫ÉãeCÉc) ÉjÓÿG Ö«°üj »FGƒ°ûYh π``JÉb º°S ¤EG áLÉM ‘ Éæ°ùd ,¿É``WöùdG
.(ÚLhÎ«ædG ∫OôN hCG ÚJÓÑ°ù«°S
ttt
¿ƒeôg ≥æîH äƒŸG ≈àM ÉJÉà°ShÈdG ¿É``WöS ™jƒŒ øμªŸG ø`è ¿Éc GPEG
´ƒf ™jƒéàd Êƒeô¡dG ¿É`èô◊G Gòg ≥«Ñ£J øμÁ mòFóæY ,¿hÒ``à°Sƒà°ù«àdG
≈∏Y óMGh í°Tôe ∑Éæg ,Ée ¿ƒeôg ≈∏Y √ƒ‰ ‘ óªà©ŸG ¿ÉWöùdG øe ôNBG
äÉ«æ«©°ùàdG áÑ≤M ôNGhCG ‘ .…óãdG ¿ÉWöS ƒgh ’CG ;≥aC’G ‘ ìƒ∏j πbC’G
êÓ©d IójóL á«MGôL ¥ôW •ÉÑæà°S’ ádhÉfi ‘h ,öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ø`è
George ¿ƒ°ùà«H êQƒL ôeÉ¨ŸG …óæ∏àμ°SC’G ìGô÷G º∏Y ,…óãdG ¿É``WöS
QÉ≤HC’G øe ¢†«ÑŸG ádGREG ¿CG ájóæ∏àμ°SC’G äÉ©ØJôŸG ‘ IÉYôdG ø`è Beatson
381
¿ƒ°ùà«H ™£à°ùj ⁄ .É¡jód ´hö†dG á©«ÑW øeh Í∏dG QGQOEG ≈∏Y É¡JQób Ò``¨j
” ób ,¢†«ÑŸG ¿ƒeôg ,Ú``LhÎ°SE’G øμj º∏a) IôgÉ¶dG √ò``g ¢SÉ°SCG º``¡a
¢†«ÑŸG ÚH áª¡ÑŸG ábÓ©dÉH Ék fƒàØe GóZ ¬æμd ,(»°ùjhO πÑb øe ó©H ¬aÉ°ûàcG
äÉHÉ°üe AÉ°ùædG øe ä’ÉM çÓK ‘ Ék «MGôL
q ¢†«ÑŸG ádGREÉH ΩÉ≤a ,…ó``ãdGh
.…óãdG ¿ÉWöùH
¿EÉa ,ó©H …óãdGh ¢†«ÑŸG ÚH á«fƒeô¡dG äÉbÓ©dG ¬«a í°†àJ ⁄ ö``üY ‘h
‘ áaBG êÓ©d áFôdG ádGREG ¬Ñ°ûjh ,∞°UƒdG ¥ƒØjh …ó«∏≤J ÒZ kGôeCG ó©j Gòg
äÉHÉéà°SG øY ¬jód çÓãdG ä’É◊G âØ°ûc ,¿ƒ°ùà«H á°ûgód ø``μd .ïŸG
ÉeóæY øμd .ÒÑc πμ°ûH …óãdG ΩGQhCG â``°ü∏≤Jh ,¢†«ÑŸG ádGRE’ á``Xƒë∏e
áYƒª› ≈∏Y ¿ƒ°ùà«H É¡«dEG π°UƒJ »àdG èFÉàædG QGôμJ ¿óæd ƒMGôL ∫hÉ``M
øe Üô≤j Ée ÜÉéà°SG ó``≤a :ábO ÌcCG èFÉàf ¤EG Gƒ∏°UƒJ ,AÉ``°ùædG øe È``cCG
.§≤a …óãdG ¿ÉWöùH äÉHÉ°üŸG AÉ°ùædG »ã∏K
¿ô≤dG ‘ á«Lƒdƒ«°ùØdG ∞FÉXƒdG AÉª∏Y DƒÑæà∏d á∏HÉ≤dG ÒZ á©«Ñ£dG äÒM
¿CG π«ëà°ùŸG øe) :∫ƒ≤j 1902 ΩÉY ‘ ÚMGô÷G óMCG Öàch .öûY ™°SÉàdG
ÉgQÉKBÉa ,’ ΩCG á«∏ª©dG √ò``g øY ºéæà°S IóFÉa ájCG âfÉc GPEG É`è Ék Ø∏°S ™``bƒàf
ƒ°†©d »MGô÷G ∫É``°üÄà°S’G ¿CG ócCÉàf ¿CG Éæd ø``jCG øªa .(Ék eÉ“ IócDƒe Ò``Z
âHÉéà°SG ,IÒ◊G Ò``ãj ƒëf ≈∏Y ,GPÉŸh ?¿ÉWöùdG ƒ‰ ≈``∏Y ÒKCÉJ ¬d ó``«©H
äÉjôcP ¿ÉgPC’G ¤EG IôgÉ¶dG √òg äOÉYCG ?ä’É◊G øe §≤a IÒ¨°U áÑ°ùf
.Galen ¢Sƒæ«dÉ÷ AGOƒ``°ùdG IQÉ°ü©o dG ,Ωó``dG ‘ ¢†eÉ¨dG »``£∏ÿG
p π`èÉ©dG
äÉHÉ°üŸG AÉ°ùædG ¢†©H ‘ §≤a Ék £°ûf »``£∏r ÿG
p πeÉ©dG Gòg ¿Éc GPÉŸ ,ø``μd
?…óãdG ¿ÉWöùH
382
ttt
¿ƒeô¡d »°SƒjO ±É``°ûàcG ¿Éc ,á≤M’ Oƒ``≤Y áKÓK øe Üô≤j É`è ó©H
ƒg ÚLhÎ°SE’Éa .∫hC’G ∫GDƒ``°ùdG ≈``∏Y á«FõL áHÉLEG áHÉãÃ Ú``LhÎ°SE’G
¿hÒà°Sƒà°ùàdG ¿ƒeôg ™`è ∫É◊G ƒg Éªch .¢†«ÑŸG √RôØj ¢ù«FQ ¿ƒ`èôg
¿ƒeô¡d …ƒ``«◊G QhódG í°†JG É`è ¿ÉYöS ,á``«©«Ñ£dG É``JÉà°ShÈ∏d á``Ñ°ùædÉH
,π¡a .É¡«∏Y ®ÉØ◊Gh …óãdÉH á«©«Ñ£dG áé°ùfC’G ƒ‰ á©HÉàe ‘ ÚLhÎ°SE’G
GPEG ?…óãdG ¿É``Wöùd kGOƒbh ¢``†«ÑŸG øe RôØŸG
n Ú``LhÎ°SE’G ó©jo ,ò``FóæY
´GƒfCG ¢†©H ¢ü∏≤àJ GPÉŸ :¿ƒ°ùà«H õ¨d øY GPÉªa ,äÉÑKE’ÉH á``HÉLE’G âfÉc
?iôNCG ´GƒfC
l G Öéà°ùJ ⁄ ÚM ‘ ¢†«ÑŸG ∫É°üÄà°SG ó©H …óãdG äÉfÉWöS
»FÉ«ª«μdG ⁄É©dG ÜÎbG ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«à°ùdG áÑ≤M ∞°üàæe ‘
≥«KƒdG ¿hÉ``©àdÉH ,ƒ``ZÉμ«°T ‘ Elwood Jensen ø``°ùæj Ohƒ``dEG ÜÉ``°ûdG
ÉjÓÿG á°SGQóH ¬``∏ªY ø°ùæj π¡à°ùj ⁄ .¿ƒ``°ùà«H õ¨d πM øe ,õ``æ«égn ™`è
ó≤a .ÚLhÎ°SE’G ¿ƒeô¡d »©«Ñ£dG »Lƒdƒ«°ùØdG øjƒμàdÉH πH ,á«fÉWöùdG
á«∏N ‘ πÑ≤à°ùÃ •É``ÑJQ’G ≥jôW øY π``ª©J äÉ``fƒeô¡dG ¿CG ø``°ùæj ∑QOCG
ΩGóîà°SÉHh .kGÒfi ójhÒà°S ¿ƒeôg ÚLhÎ°SEG πÑ≤à°ùe πX øμd ,áaó¡à°ùe
ø°ùæj ´É£à°SG ,º©Wo IQƒ°U ‘ ¿ƒeô¡dG øe Ék «YÉ©°TE
q G á£°ûf IôØ°ûe á``î°ùf
øY ∫hDƒ°ùŸG A…õ÷G ƒ``gh ÚLhÎ°SE’G πÑ≤à°ùe ±É°ûàcG 1968 ΩÉ``Y ‘
.á«∏ÿG ¤EG ¬JQÉ°TEG π«MôJh ÚLhÎ°SE’G §HQ
q
…ƒà– …óãdG ¿ÉWöS ÉjÓN ™``«ªL âfÉc GPEG Éª«a ,òFóæY ,ø°ùæj ô``μa
πÑ≤à°ùŸG ôaƒàj ⁄ ,™bƒàe ÒZ ƒëf ≈∏Yh .¢ùfÉéàe ƒëf ≈∏Y πÑ≤à°ùŸG Gòg
ƒëf ≈∏Y …óãdG ¿ÉWöS ä’ÉM º«°ù≤J øμeCG ,π``©ØdÉH .ÉjÓÿG ™«ªL ‘
383
äÉjƒà°ùe øY È©J á«fÉWöS ÉjÓN …ƒ``à– IóMGh ,ÚYƒf ¤EG ábódG ó``jó°T
ΩGQhCG …CG ;á°†Øîæe äÉjƒà°ùe øY È©J iôNCGh ,πÑ≤à°ùŸG Gòg øe á©ØJôe
.(ÚLhÎ°SE’G áÑdÉ°S) iôNCGh (ÚLhÎ°SE’G áÑLƒe)
´ƒæàdG óªàYG ÉÃQh .¿ƒ°ùà«H õ¨d πM ∫ÉªàMG ¤EG ø°ùæj äÉ¶MÓe âëŸCG
óªàYG ,¢†«ÑŸG ∫É°üÄà°S’ ák HÉéà°SG …ó``ãdÉH á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ‘ ®ƒë∏ŸG
ÚLhÎ°SE’G πpÑ≤à°ùe ø``Y äÈY
q ób á«fÉWöùdG É``jÓÿG âfÉc GPEG Ée ≈``∏Y
∂∏“ »àdG ,ÚLhÎ°SE’G á``ÑLƒe ΩQƒdG É``jÓîa .’ ΩCG ostregen receptor
ó≤a ÚLhÎ°SE’G áÑdÉ°S ΩQƒ``dG ÉjÓN ÉeCG .ÚLhÎ°SEÓd (áª¡f) ,π``Ñ≤à°ùŸG
ìÎbG Éªc ,Gòμgh .¿ƒeô¡∏d á«©ÑàdGh πÑ≤à°ùŸG øe πc øe Ék «JGP
q â°ü∏îJ
⁄ ÚM ‘ ,¿ƒ°ùà«H áMGô÷ ÚLhÎ°SE’G áÑLƒe ΩGQhC’G âHÉéà°SG ,ø°ùæj
.áHÉéà°SG ájCG ÚLhÎ°SE’G áÑdÉ°S ΩGQhC’G óÑJ
p
á«MGô÷G á«∏ª©dG á``HôŒ AGôLEG ‘ ¬``àjô¶f äÉÑKE’ ¥ô£dG §``°ùHCG â``∏ã“
ÚLhÎ°SE’G áÑLƒe ΩGQhCÉH äÉHÉ°üe AÉ°ùf ≈∏Y ¿ƒ°ùà«H É¡H ΩÉb »àdG É``¡JGP
πNGO πÑ≤à°ùŸG á``dÉM âfÉc GPEG Ée ó``jó–h ,ÚLhÎ°SE’G áÑdÉ°S iô``NCGh
âë°VCG á«MGô÷G äÉ``«∏ª©dG ø``μd .áHÉéà°S’ÉH CÉ``ÑæàJ á«fÉWöùdG É``jÓÿG
á«ÑfÉ÷G QÉ``KB’G ø`è ÒãμdG ¢``†«ÑŸG ∫É°üÄà°SG ø``Y è``àæj) .RGô``£dG á``Áób
á≤jôW ∑Éæg âfÉc .(osteoporosis ΩÉ¶©dG á``°TÉ°ûg πãe ,IOÉ◊G iôNC’G
…CG ,ÚLhÎ°SE’G á``Ø«Xh §«Ñãàd á«FGhO πFÉ°Sh ΩGó``îà°SG ‘ â∏ãs “ á``∏jóH
øjCG øe øμd .õ``æ«égn ÉgGôLCG »àdG á«FÉ«ª«μdG á``«°üîàdG øe ájƒãfCG á``î°ùf
QÉ≤Y ∑Éæg øμj ⁄h ,í∏Øj ⁄ ¿hÒ``à°Sƒà°ùàdG ¿ƒeô¡a ?QÉ≤©dG Gò¡H ø``°ùæ«d
Ék ãëH ÜhDhO »©°S ‘h .ô``jƒ£àdG â– (ÚLhÎ°SEÓd OÉ``°†e) »``YÉæ£°UG
384
ΩGóîà°SÉH) πª◊G ™``æŸ IójóL πeGƒYh åª£dG ´É``£≤f’ äÉLÓY ø``Y
OÉ°†e ôjƒ£J ÒbÉ≤©dG äÉcöT äôég ,(á«YÉæ£°UG ÚLhÎ°SEG äÉ``fƒeôg
‘h .¿ÉWöù∏d ÚLhÎ°SEG OÉ°†e ôjƒ£àH ΩÉªàgG …CG ó``ÑJ
p ⁄h ,ÚLhÎ°SE’G
Éªc ,ÉjÓî∏d ΩÉ``°S »FÉ«ª«c êÓY Qƒ¡¶d á«dÉ«N ¬``Ñ°T OƒYƒH êƒÁ ö``üY
(á«fƒeôg) AÉª°U OóZ äÉLÓY ôjƒ£àd á°SÉª◊G Ö¡à∏J ⁄) ,ø°ùæj √É``ª°SCG
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ìÉ‚ ä’ÉªàMG (ø¶f Éªc) â©ØJQGh .¿ÉWöùdG êÓ©d
.(iôNCG áÑ∏°U ΩGQhCGh π``H …óãdG ¿É``WöS êÓY ‘ §≤a ¢``ù«d á``Ø«dƒàdÉH
ÜÉÑ°û∏d …Qƒ£°SC’G Ò°ùcEÓd OÉ``°†ªc ,ÚLhÎ°SEÓd OÉ°†e ôjƒ£J ¿Éμ`à
.™°SGh ¥É£f ≈∏Y âbƒdGh ,∫ÉŸGh ,ó¡é∏d á©«°†e áHÉãÃ ,…ƒãfC’G
ttt
ÉeóæY 1962 ΩÉY ÈªàÑ°S 13 ≈``àM ¬eÉªàgG ¢üî°T …CG ióHCG Ée kGQOÉ``fh
ájhÉª«μdG äÉYÉæ°ü∏d ∫ÉjÈeEG ácöûH IôbÉÑ©dG AÉ«ª«μdG AÉª∏Y øe ≥jôa Ωó≤J
´GÎNG IAGôH ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d QÉμàHÉH Imperial Chemical Industries ICI
π°UƒJ óbh .tamoxifen ÚØ«°ùcƒeÉJ hCG ,ICI 46474 á``«FÉ«ª«μdG IOÉ``ª∏d
∫ƒH ∫Gh ôKQBG äÉfƒeô¡dG AÉ«MCG º``∏Y ¢ü°üîàe ºgOƒ≤j AÉª∏©dG øe ≥``jôa
Dora ¿ƒ°SOQÉ°ûàjQ GQhO á«YÉæ£°U’G AÉ``«ª«μdG áŸÉYh Arthur Walpole
,ICI ácöûH (áHƒ°üÿG ‘ º``μëàdG èeÉfôH) ‘ ø``jƒ°†©c ,Richardson
¬eGóîà°SG ¢Vô¨H Ék °SÉ°SCG ¬YGÎNG ” …òdGh ÚØ«°ùcƒeÉJ ™«æ°üJ ¤EG Gƒ∏°UƒJ
k YÉa Ék «cÉfi
Ó q ¿ƒμ«d »FÉæÑdG ¬ª«ª°üJ øe ºZôdG ≈∏Yh .πª◊G ™æŸ ÜƒÑëc
‘ ™°Vƒ«d Ék °ü«°üN ºª°üŸGh Qƒ«£dÉH ¬«Ñ°ûdG íæéŸG ¬∏μ«g– ÚLhÎ°SEÓd
ÚØ«°ùcƒeÉà∏d ¿CG í°†JG ób ¬``fEÉa –ÚLhÎ°SE’G πÑ≤à°ùŸ á``MƒàØŸG ´QPC’G
385
äÉÑ∏£àe óMCÉc ,ÚLhÎ°SE’G IQÉ°TEG π«¨°ûJ øe ’k óÑa :Ék eÉ“ Ék °ùcÉ©e kGÒKCÉJ
±É≤jEG ¤EG iOCG ,á``°ûgó∏d Òãe ƒëf ≈∏Yh ,¬``fCG ’EG ,πªë∏d ™fÉŸG QÉ``≤©dG
,ÚLhÎ°SEÓd kGOq É°†e Ók eÉY ¿Éc ó≤a .áé°ùfC’G øe ÒãμdG ‘ IQÉ°TE’G √òg
.á«∏ª©dG á«MÉædG øe ¬æe πFÉW ’ QÉ≤Y ‹ÉàdÉHh
π¨°ûJ ¿É``WöùdGh áHƒ°üÿG Ò``bÉ≤Y Ú``H ábÓ©dG ∫Gõ``J Ée ,∂``dP ™`èh
¿ÉWöSh á«FÉ«ª«μdG á``«°üîàdG ø``Y õæ«égn ÜQÉéàH º``∏Y ó≤a .∫ƒ``H ∫Gh
äQÉKCG .Ék Ñjô≤J ¬``∏◊ ø°ùæj π°UƒJ …òdG ,¿ƒ``°ùà«H õ¨∏H º∏Yh .É``JÉà°ShÈdG
øXh .∫ƒ°†Ø∏d kGÒãe ’k ÉªàMG ójó÷G √QÉ≤©d ÚLhÎ°SEÓd IOÉ°†ŸG ¢UGƒÿG
kGó«Øe ¿ƒμj ÉÃQ øμd ,πª◊G ™æŸ mó› Ò``Z ICI 46474 QÉ≤Y ¿CG ∫ƒ``H ∫Gh
.ÚLhÎ°SEÓd ¢SÉ°ù◊Gq …óãdG ¿ÉWöùd OÉ°†ªc
IQÉ°ûà°S’ ¿ƒ°SOQÉ°ûàjQh ∫ƒH ∫Gh øe πc ≈©°S ,IôμØdG √òg QÉÑàN’h
ƒgh QƒØdG ≈∏Y áHôéàdG √òg πãŸ »©«Ñ£dG ™bƒŸG í°†JG .»μ«æ«∏cEG ¿hÉ©àe
,Î°ù°ûfÉe ‘ ±Gô``WC’G á«eGÎe Christie Hospital »``à°ùjôc ≈``Ø°ûà°ùe
á∏MQ ¬«dEG ÜÉ``gòdG ¥ô¨à°ùj á``«ŸÉY Iô¡°ûH ™``àªàj ¿ÉWöù∏d õ``côe »``gh
.∑QÉH ‹QódCG ‘ ICI çÉëHCG ô≤e øe áLƒªàŸG ôjÉ°û«°ûJ ∫Ó``J ÈY IÒ°üb
Î°ù°ûfÉe ‘ ΩGQhC’G áÑ«ÑW ,∫ƒc …QÉe :»μ«æ«∏cE’G ¿hÉ©àŸG ¿Éc ∑É``ægh
.…óãdG ¿ÉWöùH ¢UÉN ƒëf ≈∏Y áªà¡ŸG á``«YÉ©°TE’G á÷É©ŸG á«°UÉ°üàNGh
,Éjƒe ƒ``g ≥«bQ º°SÉH É``¡FÓeRh É``gÉ°Vôe Ú``H IQƒ¡°ûŸG ,∫ƒ``c ™``àªàJ
∞ãμe πμ°ûH É¡JGOƒ¡› ¢SôμJ »àdGh á≤«bódGh á°ùcÉ°ûŸG áÑ«Ñ£dG á``©ª°ùH
…óãdG ¿ÉWöùH äÉHÉ°üe AÉ``°ùæd ¢ü°üfl πeÉc ÈæY É¡jód »gh .É``gÉ°VôŸ
âfÉc .äƒŸG ájhÉg ƒëf ádÉfi ’ ø©aó
n jo ø¡æe äGÒãch ,Ωó≤àŸGh »``∏«≤ædG
386
QÉ≤Y ∫Éª©à°SG ¿Éc ƒ``d ≈àM– A»°T …CG ádhÉëŸ OGó``©à°SG ≈∏Y ∫ƒc É``jƒe
‘ ∫ƒc áHôŒ äCGóH .Iƒ``°ùædG A’Dƒg IÉ«M PÉ≤fE’ -Qƒé¡e π``ªë∏d ™fÉe
Ió«°S ¿ƒ©HQCGh â``°S â©°†N å«M ,1969 ∞``«°U ôNGhCG ‘ »``à°ùjôc
â©bƒJh .ICI 46474 ¢`ÙGôbCG ΩGóîà°SÉH êÓ©∏d …óãdG ¿É``WöùH áHÉ°üe
øμd .á«FõL áHÉéà°SG ,∫GƒMC’G π``°†aCG ‘ ..QÉ≤©∏d á∏«Ä°V áHÉéà°SG ∫ƒ``c
öûY ‘ QƒØdG ≈∏Y áë°VGh áHÉéà°S’G âfÉc ,äÉ©bƒà∏d ∞dÉfl ƒëf ≈∏Y
Éªc .áFôdÉH ΩGQhC’G É¡à≤◊h ,…óãdG ΩGQhCG â°ûªμfG ó≤a .Ék Ñjô≤J äÉ°†jôe
.ájhÉØª«∏dG ó≤©dG âf’h Ék Ñjô≤J ΩÉ¶©dG Ω’BG âØàNG
OóY ¢ùμàfG ,õæ«égn iód ÉJÉà°ShÈdG ¿É``WöS ≈°VôŸ ¬HÉ°ûe ƒëf ≈∏Yh
áHôéàdG ìÉ‚ øμd .±É£ŸG ájÉ¡f ‘ AGhó∏d äÉÑ«éà°ùŸG äGó«°ùdG øe ÒÑc
‘ Oófi QÉ°ùe ±Gó``¡à°S’ ºª°üŸG QÉ≤©dG ø``μ“ ó≤a ,¬«a ∫Gó``L ’ ¿Éc
–CÉ£ÿGh áHôéàdG ≥jôW øY ¬aÉ°ûàcG ” …ƒ∏N º°S ¢ù«dh- á``«fÉWöS á«∏N
.ìÉéæH ¿ƒμ°ùdG QƒW ‘ πNóàd á«∏«≤ædG ΩGQhC’G ™aO øe
á«f’ó«°üdG äGÈ``àîŸG óMCG ‘ á∏eÉc ádƒéH Ωƒ``≤«d ÚØ«°ùcƒeÉJ AÉ``Lh
ΩÉY ‘h .á«μjôeC’G ¢ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe á``j’ƒH ,…ÒÑ°ShöT ‘ áahô©ŸG Ò``Z
»«°UÉ°üàNG óMCG ,V. Craig Jordan ¿GOQƒ``L èjôc .‘ iôLCG ,1973
ó¡©e) Worcester Foundation Î°ù°SQh á°ù°SDƒe Èàfl ‘ ájƒ«◊G AÉ«ª«μdG
∂dP ∫ƒM Ék ãëH ,(π``ª◊G ™æŸ IójóL πFÉ°Sh ôjƒ£J ‘ ∑QÉ``°ûe çƒ``ëH
Ωóîà°SG .ÚØ«°ùcƒeÉàH êÓ©∏d Öéà°ùj ⁄ …ò``dGh äÉfÉWöùdG øe §ªædG
πÑ≤à°ùe øY Ék ãëH …óãdG ¿ÉWöS ÉjÓN ™«≤Ñàd á£«°ùH á«ÄjõL á«æ≤J ¿GOQƒL
≈∏Y áHÉLE’G äõØ≤a ,ƒZÉμ«°T ‘ ø°ùæj Oƒ``dEG ¬Ø°ûàcG …òdG ÚLhÎ°SE’G
387
øY È©J »àdG á«fÉWöùdG ÉjÓÿG âHôYCG óbh .áHôéàdG øe kGÒNCG ¿ƒ°ùà«H õ¨d
‘ ,ÚØ«°ùcƒeÉJ QÉ≤©d á©ØJôe áHÉéà°SG øY ÚLhÎ°SE’G ¿ƒeôg π``Ñ≤à°ùe
.ÚLhÎ°SE’G ¿ƒeôg äÓ``Ñ≤à°ùe ¤EG ô≤àØJ »àdG ÉjÓÿG Öéà°ùJ ⁄ Ú``M
ôØdGh ôμdÉH º°ùàJ »``àdGh á°†eÉ¨dG äÉHÉéà°S’G √ò``g AGQh ÖÑ°ùdG í``Ñ°UCG
øe Üô≤j ÉŸ GÎ∏‚EG ‘ ®ƒë∏ŸG …óãdG ¿ÉWöùH äÉ``HÉ°üŸG AÉ°ùædG ‘ Ék «∏Lq
¿CG ÚLhÎ°SE’G ¿ƒeôg π``Ñ≤à°ùe øY È©Ju »àdG ÉjÓî∏d øμÁ .≈°†e ¿ô``b
k eÉY ¬Ø°UƒH ,QÉ≤©dG ,ÚØ«°ùcƒeÉàdÉH §ÑJôJ
ÚLhÎ°SE’G ¿ƒeô¡d kGOq É°†e Ó
ƒ‰ ≥æN ‹É``àdÉHh ,ÚLhÎ°SE’G ¿ƒ`èô¡d áHÉéà°S’G ±É``≤jEG ≈``∏Y πª©j
‹ÉàdÉHh ,QÉ≤©∏d πÑ≤à°ùe ¤EG ô≤àØJ ÚLhÎ°SE’G áÑdÉ°S ÉjÓÿG øμd .É``jÓÿG
‘ ¤hC’G Iôª∏dh .ájÉ¨∏d Ék £«°ùH §£îŸG ¿Éc ó``≤a ∂dòd .¬d Ö``«éà°ùJ ’
≥jôW øY á«fÉWöùdG á«∏ÿGh ,¬aógh ,QÉ≤©dG ÚH §HôdG ” ,¿ÉWöùdG ïjQÉJ
.»°SÉ°SCG »ÄjõL ≥£æe
388
"A E5
(!ójQCG Ée Gòg ,kÉHGôJ ’ kGOÉeQ)
5 ;6
{RBC AQNAQ
(?ø°ù–CG ⁄ GPEG »LGôNEG ∂æμÁ πg)
°
b00v (y 53 v+Y ¹3
73*
9
+
.09/:
∫ƒc Éjƒe É``¡JôLCG »àdG ÚØ«°ùcƒeÉàdG á``HôŒ º``«ª°üJ øe ±ó``¡dG ¿Éc

Ωó≤àŸG »``∏«≤ædG …óãdG ¿É``WöùH äÉHÉ°üe äGó``«°S êÓY ƒ``g á``jGóÑdG ‘
∫ƒc äCGóH ,áHôéàdG Ωó≤J ™e øμd .advanced metastatic breast cancer
ÒbÉ≤©d á«μ«æ«∏cE’G ÜQÉéàdG ¬éàJ Ée IOÉ©a .á∏jóH á«é«JGÎ°SEG ‘ ÒμØàdG ‘
QÉÑNCG ´ƒjP ™``ªa) Ék °Vôe ÌcC’G ≈°VôŸG ƒ``ëf ádÉfi ’ Iójó÷G ¿É``WöùdG
Oƒ¡÷G ôNBG √ÉŒ Ú°ùFÉ«dG ≈``°VôŸG øe ójõŸGh ójõŸG ™aóæj ,ójó÷G QÉ``≤©dG
.¢ùcÉ©ŸG √ÉŒ’G ‘ QÉ``ëHE’G ∫ƒc äOGQCG ,∂dP ºZQh .(º``¡JÉ«M PÉ≤fE’
êÓ©∏d ¤hC’G É¡∏MGôe ‘ ΩGQhC’ÉH äÉHÉ°üe AÉ°ùf â©°†N ƒd çóëj GPÉe
øe á©HGôdG á∏MôŸG Ωó``≤J ábÉYEG ¬æμÁ QÉ≤©dG ¿Éc GPEG ?ÚØ«°ùcƒeÉàdG QÉ``≤©H
äÉfÉWöS ™e ÒãμH π°†aCG ¿ƒμj ó≤a ,á«FGó©dGh IöûàæŸG á«∏«≤ædG äÉfÉWöùdG
?á«©°VƒŸG ájhÉØª«∏dG Oó¨dG ‘ §≤a öûàæJ »àdGh á«fÉãdG á∏MôŸG ‘ …óãdG
≥£æe ∫ƒM á∏eÉc IôFGO ±ÉØàd’G øe ,…ƒØY ƒëf ≈∏Y ,∫ƒc â``æμ“
á«°Vôa ≈∏Y AÉ``æH …óã∏d …Qò÷G ∫É°üÄà°S’G ó``«à°ùdÉg ´ÎNG .ó``«à°ùdÉg
389
øe ∂dPh ,ôμÑŸG …ó``ãdG ¿ÉWöS ≈∏Y »FÉ¡fh πeÉ°T Ωƒ``ég ø°T IQhöV
Gò¡d ÉgQƒ°üJ ø``μÁ »àdG äÉYOƒà°ùŸG πμ``d »MGô÷G (Ò``¡£àdG) ∫Ó``N
ÖjôZ ∫É°üÄà°SG áé«àædG âfÉch .í°VGh ÒZ ¬fƒc ádÉM ‘ ≈àM ,¢``VôŸG
√ÉŒ »FGƒ°ûYh ∞``FGR ƒëf ≈∏Y ∂``dPh ,¬H äÉgƒ°ûJ çGó``MEGh …ó``ã∏d
äÉ°SÉμàf’G …OÉ``Øàd Ék «©°Vƒe
q IOhó``fi IÒ¨°U ΩGQhCÉH äÉHÉ°üe äGó``«°S
¿Éc GPEG ÉªY ¿B’G ∫AÉ°ùàJ ∫ƒc ø``μd .º°ù÷ÉH Ió«©H AÉ°†YCG ‘ çÉ``ãÑf’Gh
‘ Ék æ«©à°ùe ,áæ°ùM á«æH áæØ©dG ¿ÉWöùdG ø`èÉμe Ò¡£J ∫hÉM ób ó«à°ùdÉg
k M â°ù«d áMGô÷Éa .á``ÄWÉN äGhOCÉH ∂``dP
äÉYOƒà°ùŸG ø`è ¢ü∏îà∏d Ó
êÓY ,ájƒb á«FÉ«ª«c IOÉ`è ‘ πãªàj ¬«dEG êÉàëf Ée ÉÃQ .¿ÉWöù∏d á``«ØÿG
.1932 ΩÉY (êÓ©dG ó©H Ée) ∫ƒM ôjÉe »∏jh º∏M Éªc ,…RÉ¡L
øjOôªàŸG ÚãMÉÑdG ø`è áYƒª› ≈∏Y π©ØdÉH Iô``μØdG √ò¡d πjóH ô``£«°S
.≥aC’G ‘ ÚØ«°ùcƒeÉJ Qƒ``¡X πÑb ≈àM ¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG π``NGO
Î°ù°ûfÉe ‘ É¡HQÉŒ ΩÉ“EG øe ∫ƒ``c Éjƒe øμªàJ ¿CG πÑbh ,1963 ΩÉ``Y ‘h
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ÜÉ°ûdG ΩGQhC’G Ö«ÑW GC óH ,¿ÉeõdG øe ó≤Y øe Üô≤j ÉÃ
êÓ©dG á«dÉ©a ióe áaô©Ÿ áHôŒ ,Paul Carbone ÊƒHQÉc ∫ƒH ,¿É``Wöù∏d
‹hCG ΩQƒd ΩÉàdG »MGô÷G ∫É°üÄà°S’G ó©H äGó«°ù∏d ¬FÉ£YEG óæY »``FÉ«ª«μdG
ÊƒHQÉc ≈Mƒà°SG .ø¡eÉ°ùLCG ‘ ΩQƒdG ≈ØàNG ø‡ …CG ,IôμÑe á``∏Môe ‘
ƒ«°ûJ Úe ,¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸÉH øjOôªàª∏d »YGôdG ¢ùjó≤dG øe ¬eÉ¡dEG
¬eGóîà°S’ ó``¡©ŸG øe √OôW ” …ò``dG å``MÉÑdG ƒ``gh ,Min Chiu Li ‹
≈àM á∏jƒW IÎØd áª«°ûŸG ΩGQhCÉH äÉHÉ°üŸG AÉ°ùædG êÓY ‘ äÉ°ùμjôJƒã«e
.®ƒë∏e πμ°ûH ø¡jód ΩGQhC’G AÉØàNG ó©H
390
á«é«JGÎ°SE’G ø``μd ,…õÿÉH Qƒ©°T √ôª¨j ƒ``gh ¬°VGôZCG ‹ ƒ«°ûJ Ωõ``M
øe º°ù÷G (Ò``¡£àd) »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ΩGóîà°SG - ¬``∏ª©H äOhCG »``àdG
¬àHôŒ ‘h .ó¡©ŸG äÉÑæL πNGO kGójGõàe Ék eGÎMG âÑ°ùàcG -»≤ÑàŸG ΩQƒ``dG
πNóàdG ó``©H »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG áaÉ°VEG ¿CG Êƒ``HQÉc ∞``°ûàcG ,IÒ``¨°üdG
Gòg ∞°Uƒdh .…ó``ãdG ¿É``WöS ‘ ¢SÉμàf’G ∫ó``©e ¢``†Øîj »``MGô÷G
IóYÉ°ùe IOÉe áª∏c óYÉ°ùŸG ¬``≤jôah ÊƒHQÉc Ωóîà°SG ,êÓ©dG øe ´ƒ``ædG
¤EG ÊƒHQÉc π°UƒJh .(óYÉ°ùj) »``æ©J á«æ«J’ IQÉÑY øe á``≤à°ûŸG adjuvant
å«M ,ìGôé∏d Ò¨°üdG óYÉ°ùŸG QhO Ö©∏j ¿CG øμÁ »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ¿CG
πNóàdG ó©H á``«≤ÑàŸGh ¿ÉWöù∏d ájô¡éŸG É``jÉ≤ÑdG ≈∏Y AÉ°†≤dG ø`è ø``μªàj
‘ º°ù÷G ‘ å«ÑÿG ΩQƒ``∏d m≥Ñàe Óƒà°ùe …CG ™∏à≤j ‹É``àdÉHh ,»``MGô÷G
Ò¡£àdG áª¡Ÿ ∫É``ªμà°SG ÉgôgƒL ‘ IOÉ``ŸG √ò¡a ,ôμÑŸG …óãdG ¿É``WöS
.É¡H ΩÉ«≤dG AÖY ó«à°ùdÉg πª–
s »àdG ¿ÉWöù∏d IQÉÑ÷G
»«°UÉ°üàNG ák °UÉN ,¢``üî°T …CG øe IóYÉ°ùe »``≤∏J ÚMGôé∏d ¥ô``
o jn ⁄
¥É°V ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«à°ùdG ∞°üàæe ∫ƒ∏ëHh .»FÉ«ª«μdG êÓ©dG
…óãdG »MGôL º¶©e CGóHh ,ójGõàe ƒëf ≈∏Y ájQò÷G áMGô÷G ≈∏Y QÉ°ü◊G
º¡H ¥ƒKƒdG øμÁ ’ Ú°ùaÉæªc »FÉ«ª«μdG êÓ©dG »«°UÉ°üàN’ ô``¶ædG ‘
áé«àfh .á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG èFÉàf øe Ú°ùëàdG ‘ πbC’G ≈∏Y ,A»°T …CG ‘
™«ª÷ º¡à©HÉàeh) …óãdG ¿ÉWöS ∫É› ≈∏Y ÒÑc óM ¤EG ÚMGô÷G Iô£«°ùd
ΩóY ÖÑ°ùH ¬HQÉŒ ∞«ãμJ ø``Y ÊƒHQÉc õéY ,(¢ü«î°ûàdG óæY ≈``°VôŸG
k ``FÉb ∂dòd ÊƒHôc QÉ``°TCGh .≈°VôŸG ø`è …CG ∞«XƒJ ¿Éμ`èEG
AÉæãà°SÉH) :Ó
»eƒ≤dG ó¡©ŸÉH á°SGQO ‘ …ó``ãdG ∫É°üÄà°SG á«∏ª©d â©°†N IóMGh ICGô`èG
391
.(ΩÉeCÓd IóMGh Iƒ£N á°SGQódG ∑ôëàJ ⁄ ..¿ÉWöù∏d

,ÚMGô÷G πÑbp ø`è PƒÑæe ¬fCG ÉÃh .π``jóH ≈∏Y Qƒã©dG ‘ ÊƒHQÉc í``‚
,Bernie Fisher ö``û«a ÊÒ``H ƒg ,¬àæ¡e AÉ``≤aQ òÑæj ìGô``L ¤EG CÉ÷ ó``≤a
áMGô÷G QÉÑàNG ∫ƒM ∫óé∏d IÒãŸG ÜQÉéàdG áeGhO ‘ ™bh πLôdG Gò``gh
.QƒØdG ≈``∏Y öû«a ΩÉ``ªàgG ÊƒHQÉc Iô``μa â``YÎ°SGh .…ó``ã∏d á``jQò÷G
ÚH ™ª÷G ,¬JGP ≥£æª∏d Ék ≤ah Ò°ùJ áHôŒ AGôLEG ∫hÉëj öû«a ¿Éc ,π©ØdÉHh
’EG ¬æμÁ ’ öû«a ø``μd .…óã∏d »MGô÷G ∫É°üÄà°S’Gh »``FÉ«ª«μdG êÓ``©dG
IÉª°ùŸG ,¬àHôéàd å«ã◊G Ωó≤àdG ™ªa .§≤a IóMGh á¡ÑL ≈∏Y Ωƒé¡dG ó°U
á«MGôL á«∏ªY AGôLEG πHÉ≤e ájQò÷G áMGô÷G QÉÑàNG áHôŒ) NSABP - 04
áHôéàdG ¤EG ΩÉª°†f’ÉH ÚMGô÷G ´ÉæbEG OÉμdÉH öû«a ´É£à°SG ,(ájQòL Ò``Z
.…óãdG ¿ÉWöS ‘ »MGô÷Gh »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ÚH ™ªé∏d
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ΩÉ«b ∫ÓN ,1972 »Øa .∞bƒŸG ò≤æ«d ‹É£jE’G ≥jôØdG AÉL
êÓ©dG) QÉÑàNG ¬``«a øμÁ ™bƒe øY Ék ãëH OÓ``ÑdG §«°ûªàH NCI ¿É``Wöù∏d
ÉfhOÉfƒH ÊÉ«L ΩGQhC’G Ö``«ÑW ö†M ,áMGô÷G ó``©H (óYÉ°ùŸG »``FÉ«ª«μdG
ô¡¶e ∑ôJ .ó``¡©ŸG IQÉ``jõd Bethesda Gó``°ù«ã«H ¤EG Gianni Bonadonna
ƒfÓ«e πgCÉc á©FGQ á``∏Mo √DhGóJQGh ,»bGôdGh ,≥``«fC’Gh ,∞«£∏dG É``fhOÉfƒH
Éà«ØjO ΩÉ«b ¬ª∏Y ¤EG ≈gÉæJ .¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG πNGO Ék jq Qƒa Ék ``YÉÑ£fG
ÒbÉ≤©dG øe äÉØ«dƒJ QÉ``ÑàNÉH ÊƒHQÉch ,Canellos Rƒ``∏∏«fÉch ,DeVita
øe ìÉéædG É¡aOÉ°üj ób áØ«dƒJ ≈∏Y ºgQƒãYh ,Ωó≤àŸG …óãdG ¿ÉWöS êÓ©d
äÉ°ùμjôJƒã«eh ,(ÚLhÎ«ædG ∫OôîH ¬«Ñ°T) Cytoxan ¿É°ùcƒà«°S :ÒbÉ≤Y
π«°SGQƒjhQƒ∏ah (ôHQÉa Ö«Ñ£dÉH ¢UÉÿG aminopterin øjÒàHƒæ«eC’ πjóH)
392
¬fCG øe ºZôdG ≈∏Yh .(DNA …hƒædG ¢†ª◊G ≥«∏îàd §Ñãe)

»Ñ°ùf óM ≈fOCÉH ,CMF kGQÉ``°üàNG ≈ª°ùŸG ,»LÓ©dG ΩÉ``¶ædG πª– øμÁ
ƒ¡a ,ájô¡éŸG ΩGQhC’G •ÉÑME’ ±Éc
m •É``°ûæH RÉàÁ ¬fEÉa ,á«ÑfÉ÷G QÉKB’G ø`è
.…óãdG ¿ÉWöS êÓ©d IóYÉ°ùe á«LÓY IOÉªc É¡eGóîà°S’ á«dÉãe áØ«dƒJ
ΩGQhC’G ó¡©e ≈``ª°ùj ¿Ó«e ‘ ¿ÉWöù∏d º``î°V õcôÃ ÉfhOÉfƒH π``ªY
ƒJÈeCG ,ÒÑμdG …óãdG ìGôéH á≤«Kh ábGó°U ¬à©ªL å«M ,Istituto Tumori
Ék eÉ“ »°ù«fhÒah ÉfhOÉfƒH øe πc ™æàbGh .Umberto Veronesi ≈``°ù«fhÒa
,Éeó≤Jh ,(ÉμjôeCG ‘ á``∏KÉ‡ áHôŒ AóÑd íaÉμj ∫GR É`è …òdGh) Êƒ``HQÉμH
,»FÉ«ª«c êÓ``Y »°UÉ°üàNGh ìGô``L ÚH ™ªéj ºgÉØàe ó``«Mh »``FÉæãc
êÓ©dG ΩGóîà°SG á°SGQód á``ªî°V á«FGƒ°ûY áHôŒ AGôLEG ‘ πãªàj ìGÎ``bÉH
‘ …óãdG ¿ÉWöS ∫É°üÄà°S’ …óãdÉH á«MGôL á``«∏ªY AGôLEG ó©H »FÉ«ª«μdG
ó¡©ŸG ‘ áHôéàdG AGôLEÉH kGóbÉ©J º¡ëæe QƒØdG ≈∏Y iôLh .IôμÑe á∏Môe
.¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG
.óbÉ©àdG Gòg º¡«dEG ¬∏ªM …òdG ºμ¡àdG øe ó¡©ŸÉH ¿É``ãMÉÑdG É‚ ,OÉμdÉH
áé«àf ≥«ªY ìô``éH ¿ÉWöùdG êÓY ÒbÉ≤Y ó¡°ûe Ö``«°UCG ,Éμ``jôeCG ‘h
êÓ©∏d áHôŒ º``gCG AóH ¿Éμe π``≤f ¬©e ÖLƒJ É‡ á``«∏NGódG äÉ``YRÉæª∏d
»ÑæLCG ó∏H ¤EG ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ájÉYQ â– ÉjÓî∏d ΩÉ°ùdG »FÉ«ª«μdG
.¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô◊G ¿ÓYEG ó©H ∂dPh
ttt
∂dP øe AÉà°ûdG πFGhCG ∫ƒ∏ëHh .1973 ΩÉY ∞«°U ‘ ¬àHôŒ ÉfhOÉfƒH CGóH
»FGƒ°ûY ƒëf ≈``∏Y Ió«°S áÄª©HQCG ø`è Üô≤j Ée QÉ«àNG ø`è øμ“ ,ΩÉ``©dG
393
ÚM ‘ ø¡Ø°üf ™e êÓY …CG Ωóîà°ùj ’ å«ëH ;áHôéàdG ‘ á``cQÉ°ûª∏d

ºgCG øe »°ù«fhÒa ¿Éc .CMF ΩGó``îà°SÉH êÓ©∏d ôNB’G ∞°üædG ™``°†îj
º°ùàj øjôNB’G …ó``ãdG »MGôL πÑn bp øe ΩÉ``ªàg’G ∫Gõj Ée øμd ,ø``jójDƒŸG
πH ,§≤a ôeC’G ‘ ¿ƒMGô÷G ∂μ``°ûj ⁄) :Ó k FÉb ÉfhOÉfƒH QÉ°TCGh .á``dBÉ°†dÉH
⁄ ,âbƒdG ∂dP ‘h .áaô©ŸG ¿hójôj ’ º¡a .Ωƒ°üÿG ™bGƒe GhòîJG º``¡fEG
ôjó≤àdÉH Gƒ¶ëj ⁄h ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG »«°UÉ°üàNG øe ÒÑc OóY ó``LGƒàj
»«°UÉ°üàNG ΩÉ«b ‘ Ók ãªàe ÚMGô÷G ÚH ΩÉ©dG √ÉŒ’G ¿Éch ,º¡H ≥«∏j …òdG
ÚM ‘ ¢VôŸG øe áeó≤àŸG á``∏MôŸG ‘ ÒbÉ≤©dG ÒaƒàH »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG
QGóe ≈∏Y ¢†jôª∏d ΩÉàdG AÉØ°ûdG Òaƒàd á«MGôL äÉ«∏ªY ¿ƒMGô÷G …ô``éj
’ º¡fCG ó≤àYCGh ,iô``NCG Iôe ºgÉ°VôÃ AÉÑWC’G »≤à∏j É`è kGQOÉfh ...¬``JÉ«M
É¡fEG .º¡d âjôLCG »``àdG á«MGô÷G á«∏ª©dG â∏°ûa ø`è OóY áaô©e ¿hó``jôj
.(áeGôc á«°†b
¤EG ÉfhOÉfƒH QÉ``W ,1975 ΩÉ©d AÉà°ûdG π``°üa ‘ Ωƒ«¨dÉH óÑ∏e ìÉ``Ñ°U ‘
AÉÑWC’ »HhQhC’G ô``“DƒŸG ‘ É``¡«dEG π°UƒJ »``àdG èFÉàædG ¢``Vô©d π``°ùchôH
,ÚàYƒªéŸG øμd .ÊÉãdG É¡eÉY Égƒàd äRÉàLG ób áHôéàdG âfÉch .ΩGQhC’G
øe Üô≤j Ée ¢Vô©J
s ó``≤a .¥ô£dG ¥ÎØe ‘ É``àfÉc ,ÉfhOÉfƒH ôcòàj É``ªc
¢ùμàfG ,¢†«≤ædG ≈∏Yh .¢SÉμàfÓd êÓ``©∏d äÉ©°VÉÿG ÒZ AÉ°ùædG ∞°üf
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG øμ“h πH .óYÉ°ùŸG »LÓ©dG ΩÉ¶ædG ‘ §≤a AÉ°ùædG å∏K
øe Ék Ñjô≤J IóMGh ádÉM ‘ …óãdG ¿ÉWöS ‘ äÉ°SÉμàf’G ™æe øe ó``YÉ°ùŸG
.êÓ©∏d ø©°†N äGó«°S â°S πc
.áYÉ≤dG πNGO Ö«gQ âª°üH πHƒb …òdG ôeC’G ,á©bƒàe ÒZ AÉÑfC’G âfÉc
394
êÓ©dG É¡«∏Y ∞≤j »àdG áÑ∏°üdG á«°VQC’G ÉfhOÉfƒÑd »Áó≤àdG ¢Vô©dG õg ó≤a
´ÉØJQG ≈∏Yh ,ƒ``fÓ«e ¤EG IOƒ©dG á``∏MQ AÉæKCG ‘h .¿É``Wöù∏d »``FÉ«ª«μdG
øe π«°S kGÒNCG ÉfhOÉfƒH ≈∏Y ôª¡fG ,¢``VQC’G í£°S ¥ƒa Ωób ±’BG Iö``ûY
.É¡JGP ¬à∏MQ ≈∏Y øjôNBG ÚãMÉH πÑb øe ¬àHôŒ ∫ƒM ä’DhÉ°ùàdG
ttt
q ’k GDƒ``°S ÉfhOÉfƒH ÊÉ``«L áHôŒ â``Ø∏q N
¿Éc GPEG .áHÉLEG ¤EG êÉ``àëj Ék ë∏e
äGó«°ùdG ‘ äÉ°SÉμàf’G ¢†ØN ¬æμÁ CMF ó``YÉ°ùŸG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG
ÚØ«°ùcƒeÉJ ø``μªàj π¡a ,IôμÑe á``∏Môe ‘ …óãdG ¿ÉWöùH äÉ``HÉ°üŸG
áYƒª› ¬à©°Vh …ó``ãdG ¿ÉWöS êÓ©d ôNBG Ék £°ûf kGQÉ``≤Y ¬Ø°UƒH ó``YÉ°ùŸG
…óK ¿ÉWöùH äÉ``HÉ°üŸG AÉ°ùædG ‘ äÉ``°SÉμàf’G ¢ü«∏≤J øe Cole ∫ƒ``c
Moya ∫ƒc Éjƒe â``fÉc πgh ?Ék °†jCG áMGô÷G ó©H ER Ö``Lƒe »``©°Vƒe
êÓY ΩGóîà°SÉH Iô``μÑŸG á∏MôŸG ‘ …óãdG ¿ÉWöS êÓ``Y ‘ á``s≤fio Cole
?ÚLhÎ°SEÓd OÉ°†e
AGôZEG áehÉ≤e Bernie Fisher öû«a ÊÒH ≈∏Y Qò©J …òdG ∫GDƒ°ùdG ƒg Gòg
ôjÉæj ‘h .IójóY iôNCG ÜQÉŒ ‘ ¬°SÉª¨fG ø`è ºZôdG ≈∏Y ¬«∏Y áHÉLE’G
ÚØ«°ùcƒeÉJ ∫ƒM É¡éFÉàæd ∫ƒc öûf ø`è äGƒæ°S ¢ùªN ó©H …CG ,1977
¿ÉWöùH áHÉ°üe Ió«°S 1891 Oó©H öû«a ¿É©à°SG ,»∏«≤ædG ¿ÉWöùdG êÓY ‘
öûàfG …òdGh (ER `d ÖLƒe) ÚLhÎ°SE’G ¿ƒeôg πÑ≤à°ùŸ ÖLƒŸG …óãdG
Oó©dG Gòg ∞°üf êÓ©H öû«a ΩÉb .axillary nodes á«£HE’G ó≤©dG ‘ §``≤a
ΩGóîà°SG ¿hó``H ôNB’G ∞°üædG êÓYh ó``YÉ°ùe ÚØ«°ùcƒeÉJ ΩGó``îà°SÉH
.Ú≤jôØdG ÚH kGOq ÉM ±Gôëf’G ¿Éc ,1981 ΩÉ``Y ∫ƒ∏ëHh .QƒcòŸG QÉ≤©dG
395
ä’ó©e øe áMGô÷G AGôLEG ó``©H ÚØ«°ùcƒeÉàdG QÉ≤©H êÓ©dG ¢†ØN ó``≤a

πμ°ûH ,Ék ë°VGh Ò``KCÉàdG ¿Éc .Ék Ñjô≤J áÄŸG ‘ 50 á``Ñ°ùæH ¿ÉWöùdG ¢``SÉμàfG
áYƒªéŸG »gh ,ô``ª©dG øe Ú°ùªÿG ¿RhÉ``Œ »JÓdG AÉ°ùædG ÚH ,¢`ÙÉN
¤EG ¢Vô©àJ »``àdGh ,á«°SÉ«≤dG á``«FÉ«ª«μdG á``«LÓ©dG º¶æ∏d áehÉ≤e Ì``cC’G
.¢SöûdG »∏«≤ædG …óãdG ¿ÉWöS ÖÑ°ùH íLQC’G ≈∏Y ¢SÉμàf’G
π«∏– öû«a OÉ``YCG ÉeóæY ,1985 ΩÉ``Y ‘ kGó``jó–h ,äGƒæ°S çÓ``K ó©H
ÒKCÉJ ¿Éc ,IÉ«◊G ó«b ≈∏Y AÉ≤ÑdGh ¢SÉμàf’ÉH á°UÉÿG ±Gôëf’G äÉ``«æëæe
á«FGƒ°ûY Ió«°S áÄª°ùªN Ú``H øªa .á«μ«JÉeGQO ÌcCG Ú``Ø«°ùcƒeÉàdG QÉ≤Y
™æe øe ÚØ«°ùcƒeÉJ ø``μ“ ,≥jôa πc ‘ ô``ª©dG øe Ú°ùªÿG ¿RhÉ``éàj
øjƒμàdG Ò«¨J øe öû«a øμ“ .IÉah ádÉMh ¢SÉμàfG ádÉM Ú°ùªNh ¢``ùªN
±ó¡à°ùe Êƒeôg QÉ≤Y ΩGóîà°SÉH áMGô÷G ó©H …óãdG ¿ÉWöùd »Lƒdƒ«ÑdG
.áXƒë∏e á«ÑfÉL QÉKBG …CG ¬d â°ù«d
ttt
IójóL êPÉ‰ Qƒ``f ¥öTCG ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ``«æ«fÉªãdG π``FGhCG ‘h
ó«à°ùdÉg º∏M AÉ``«MEG CGóH .áÁó≤dG êPÉ``ªædG ∫ÓWCG ÚH øe êÓ``©∏d á``ÄjôL
ó°ùŒh .óYÉ°ùŸG êÓ©dG IQƒ°U ‘ Iô``μÑŸG ¬∏MGôe ‘ ¿ÉWöùdG áªLÉ¡Ã
Êƒeôg êÓY IQƒ``°U ‘ á«fÉK ï«dôjEG ió``d ¿ÉWöù∏d (…ô``ë°ùdG π``◊G)
.ÉJÉà°ShÈdGh …óãdG ¿ÉWöùd OÉ°†e
k eÉc Ék LÓY É¡fCG Úà≤jô£dG øe …CG ´ó``J
óYÉ°ùŸG êÓ©dG øμªàj ⁄h .Ó p ⁄
IÎa Êƒeô¡dG êÓ©dG ø``Y èàfh .¿ÉWöùdG ¢ùªW øe Êƒeô¡dG êÓ``©dGh
ƒg óYÉ°ùŸG êÓ``©dGh .Oƒ``≤Y ≈àM hCG äGƒ``æ°ùd äóàeG á``∏jƒW ¿ƒ``μ°S
396
≈∏Y AÉ≤ÑdG ádÉWEGh πH ,á«≤ÑàŸG á«fÉWöùdG ÉjÓÿG øe º°ù÷G Ò¡£àd Üƒ``∏°SCG
.±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ¢``SÉμàfÓd ≈°VôŸG øe ÒãμdG ¢Vô©J ø``μd ,IÉ«◊G ó``«b
áehÉ≤ŸG äÉ``fÉWöùdG â‰ ,¿ƒμ°ùdG ø`è Oƒ≤Y ó©H Ék ``ÑdÉZh ,á``jÉ¡ædG ‘h
»ëæào d ,á≤HÉ°ùdG äÓNóàdG øe º``ZôdG ≈∏Y Êƒeô¡dGh »FÉ«ª«μdG êÓ©∏d
.êÓ©dG IÎa ∫ÓN ºFÉ≤dG ¿RGƒàdG Ék ÑfÉL
√òg ¿EÉa ,á``«FÉ¡f äÉLÓ©c πFGóÑdG √ò``g ÒaƒJ ΩóY øe º``ZôdG ≈``∏Yh
êÓYh ¿ÉWöùdG É``«Lƒdƒ«Ñd áª¡e ÇOÉ``Ñe IóY âæ°TO á``jƒ≤dG ÜQÉ``éàdG
¢Vôe ™e ¿ÓHÉc ∞``°ûàcG Éªc ,ÜQÉéàdG √òg â``£N s :’k hCG .¿É``WöùdG
¤EG ¿ÉWöùdG ¢ùfÉŒ Ωó``Y ÉgOÉØe ádÉ°SQ ìƒ°VƒHh á«fÉK Iôe ,Ú``μLOƒg
´GƒfC’G øe áYƒª› ‘ óMGh ´ƒf ÉJÉà°ShÈdG hCG …óãdG ¿ÉWöùa .ÒÑc óM
»KGQh øjÉÑàdG Gòg .ó``jôa »Lƒdƒ«H §ªæH É¡æe πc º°ùàj »àdGh ,iô``NC’G
äGÒ¨àŸG ¢†©H âHÉéà°SG ,∫É``ãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,…óãdG ¿ÉWöS »Øa :CÉ``°ûæŸG
:»ëjöûàdG øjÉÑàdG ∑É``ægh .iôNC’G â©æàeG ÚM ‘ ,Êƒ`èô¡dG êÓ©∏d
¢†©ÑdGh ,É¡æY ∞``°ûμdG óæY …óãdG ‘ õ``côªàJ …óãdG äÉfÉWöS ¢``†©H
.º°ù÷G ‘ Ió«©H AÉ°†YCG ¤EG ∫É≤àf’G ¤EG π«ŸG ¬jód ôNB’G
QƒKCÉŸG ∫ƒ≤dÉa .¿CÉ°T äGP á«≤£æe áé«àf ƒg ¢ùfÉéàdG ΩóY º¡a ¿EG :Ék «fÉK
á«ªgCG ÉfhOÉfƒHh ö``û«a ÜQÉŒ âë°VhCG ó``≤dh ,(∑hóY ±ôYG) ,∫ƒ``≤j
.¬©e πeÉ©àdG ‘ ´öùàdG πÑb ¿ÉμeE’G Qób á≤«Kh á`àô©e ¿ÉWöùdG (áaô©e)
,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,á``Ø∏àfl πMGôe ¤EG …óãdG ¿ÉWöùd ≥«bódG π``°üØdG ¿Éc
á∏MôŸG êÓY ø``μÁ ’ :ÉfhOÉfƒH á°SGQO ìÉ``éæd Ék ª°SÉMh Ék ``«°SÉ°SC
q G Ék ``WöT
≥«bódG π°üØdG ¿Éch .¬æe Iô``NCÉàŸG á∏MôŸG πãe …óãdG ¿ÉWöS øe Iô``μÑŸG
397
QÉÑàNG iôL GPEG :öû«a á``°SGQO ‘ Ék ª°SÉM ER ÖdÉ°Sh ÖLƒe ¿É``Wöù∏d

øe ¢ü∏îàdG ºàd ,ER Ö``dÉ°S …óãdG ¿ÉWöS ≈``∏Y Ék «FGƒ°ûY
q Ú``Ø«°ùcƒeÉJ
.√GhóL Ωó©d QÉ≤©dG
πμ°ûH √QÉKBG ¢ùªWh ¿ÉWöùdG áYQÉ°üŸ ájRÉéŸG á«∏YÉØdG ¿EÉa ,∂dP ™eh
º∏Y ≈∏Y ô£«°ùJ ∫Gõ``J Ée (óMGh êÓYh ,óMGh Ö``Ñ°S) Ék «Ñ°ùf
q »``FGƒ°ûY
πãe Éª¡a Êƒ`èô¡dG êÓ©dGh ó``YÉ°ùŸG »``FÉ«ª«μdG êÓ``©dG É`èCG .ΩGQhC’G
ÌcCG Ωƒég ø°T IQhöV ≈∏Y äGö``TDƒe Oô› ,ácô©ŸG √òg ‘ áæ∏©e á``fóg
ÉjÓî∏d áeÉ°ùdG Ò``bÉ≤©dG øe πeÉc OÉàY ö``ûf á«HPÉL âdGR Éªa .á``«fGhóY
Gòd .ΩhÉ≤oJ ’ á``ã«ÑÿG ¬FÉ°ûMCG øe ¬°ü«∏îàd äƒ``ŸG áaÉM ¤EG º°ù÷G ™`àOh
øY »∏îàdG ∂``dP ≈æY ƒd ≈àM ,áª¡ŸÉH ¿É``WöùdG êÓY ∞``«∏μJ ” ó``≤a
´GóNh ¢ùØædÉH á``≤ãdG ºXÉ©J πX ‘h .áeÓ°ùdG hCG ,π``≤©àdG hCG ,á``«°Só≤dG
ƒëf ºgóYGƒbh ºgÉ°Vôe ΩGQhC’G AÉ``ÑWCG ™aO ,Ö£dG Iƒb ÜGöSh Qhô``¨dG
James Watson ¿ƒ``°ùWGh ¢ùª«L AÉ``«MC’G ⁄ÉY Qò``Mh .áKQÉμdG á`àÉM
k FÉb ,1977 ΩÉ``Y ‘ ¿ÉWöùdG πÑ≤à°ùe ∫ƒ``M
ƒ÷G ‘ Ωƒª°ùdG ö``ûææ°S) :Ó
á«MöùŸG á©HÉàe á°SÉ«μdGh ábÉ«∏dG Ωó``Y øe hó¨j å«ëH ,∫hC’G π°üØdG ‘
.(ájÉ¡ædG ≈àM
øμj ⁄ ,∫hC’G π°üØdG ‘ Gƒ``©bh ¿ÉWöùdG ≈°Vôe øe kGÒãc ¿C’ kGô``¶fh
.ájÉ¡ædG ≈àM áà«ªŸG á«MöùŸG á©HÉàe iƒ°S QÉ«N ∑Éæg
ttt
ób âæch .(ójõe ø`è πg) :ÜÉ°†àbÉH äÉ°†jôŸG ióMEG á``æHG ‹ â``dÉb
π«∏≤dG) ,¿ÉWöùdÉH ÚHÉ°üŸG ≈°VôŸG ¢†©Ñd áÑ°ùædÉH ¬fCG á``bôH É¡d âë°VhCG
398
óÑμdG ¿É``WöùH áHÉ°üe á``æ°ùeo á«dÉ£jEG ICGô`èG »``g á°†jôŸG .(kGÒ``ãc hó``Ñj
≈Ø°ûà°ùe ¤EG »JCÉJ »``¡a .É¡æ£H AÉëfCG ™«ªL ‘ ™°SGh ¥É``£f ≈∏Y ö``ûàæŸG
»≤∏àd Ék ``«©°S Massachusetts General Hospital ΩÉ``©dG ¢``ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe
øμeCG ≈àe ,Ék ©e áKÓãdG hCG ,»YÉ©°TE’G hCG ,»MGô÷G hCG ,»``FÉ«ª«μdG êÓ©dG
∞bƒàJh ,kGóL áμ«cQ áæn μr dn ‘ ºã©∏àH ájõ«∏‚E’G á¨∏dG á°†jôŸG çóëàJ .∂dP
á∏FÉe ájOÉeQ áë°ùe É¡JöûH ≈∏Y óŒ .É¡°SÉØfCG •É≤àd’ å``jó◊G AÉæKCG kGÒãc
í°VGh ¿Ébôj ¤EG áë°ùŸG √ò``g ∫ƒ– øe ≥∏≤dÉH äô©°T ºr μn dn h ,QGô``Ø°UÓd
.AGôØ°U ÆÉÑ°UCÉH Å∏àÁ Ωó``dG CGóHh πeÉμdÉH ájhGôØ°üdG IÉæ≤dG ΩQƒdG ó``°S
s GPEG
»°üëa AÉæKCG ôNB’ âbh øe Ωƒæ∏d º∏°ùà°ùJ âfÉc ,ójó°T AÉ«YEÉH ÉgQƒ©°ûdh
∞bp ƒoJ É¡fCG ƒd Éªc ,≈∏YC’ Éª¡©aôJh Égój »àn MGQ
n ó≤©J ¿CG É¡æe âÑ∏W
o .É¡d
Ée Ék ÑdÉZ »àdGh á``≤«bO ¿É≤ØN ácôM äGöTDƒe øY âãëHh ,Qhô``ŸG ácôM
ø£ÑdG øμd ,á°ûYôdG √òg ßM’CG ⁄ ,ß◊G ø°ù◊h .…óÑμdG π°ûØdG ≥``Ñ°ùJ
íLôŸG øe »àdGh ,É¡∏NGO πFGƒ°ùdG ºcGôJ ≈∏Y ∫ój É‡ á∏eÉN hóÑJ â``fÉc
.áã«ÑN ÉjÓîH ôNõJ É¡fCG
É¡eCG ¢üëa øe â«¡àfG ≈àM »æÑbGôJ â∏X ó≤a Gò``d ,áÑ«ÑW áæH’G âfÉc
,ájƒb áeƒeCG Iõ``jôZ É¡jódh ,É¡JódGƒd á°ü∏fl »``¡a .IOÉMh áÑbÉK äGô``¶æH
ΩC’G ÚH QGhOC’G ∫óÑàJ ÉeóæY ôª©dG ∞°üàæe á∏Môe õ«“ »àdG Iõ``jô¨dG ∂∏J
,AÉÑWC’G π°†aCG ,É``¡JódGƒd áæμ‡ á«ÑW ájÉYQ π°†aCG á``æH’G äOGQCG .É``¡àæHGh
π°†aCGh ,Beacon Hill π«g ¿ƒμ«Ñd »©«ÑW ô``¶æe π°†aCG ™e áaôZ π°†aCGh
.¬FGöT RÉ«àe’Gh ∫Éª∏d øμÁ êÓY Ö©°UCGh iƒbCGh
øμj ⁄ .ÒbÉ≤©dG ∞NCG ≈àM πª– øe áæs °ùoŸG ΩC’G øμªàJ ⁄ ,AÉ``æKC’G ‘h
399
å«M ,∂dP ∂°Th ≈``∏Y ¿Éc ¬æμd ,ó©H π°ûØ∏d ¢``Vô©J ób É¡jód ó``ÑμdG
ádhÉfi âMÎbGh .É¡jód Úà«∏μdG áØ«Xh QƒgóJ á≤«bO äGöTDƒe â``ë°VhCG
¿CG óMGh »``FÉ«ª«c »LÓY πeÉY ™``°SƒH ÉÃQh ,ø``μ°ùe QÉ≤Y ΩGó``îà°SG
Éæe ádhÉfi ‘ á`èGöU ÌcCG ΩÉ¶æd É``¡©aO øe ’k óH §≤a ¢``VGôYC’G ∞``Øîj
.∫É°†Yo ¢Vôe êÓ©d
s EG äô``¶f
:Ék Ñ°†Z §«°ûà°ùJ »``gh ‹ âdÉbh Ék fƒæ› âæc ƒd Éªc áæH’G ‹
ihCÉe ‘ …RÉ``©àdG Ëó≤àd ¢ù«dh ,êÓ``Y ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d É``æg ¤EG â``ÄL)
.(øjö†àëŸG á÷É©Ÿ
âæc ÉÃQ .á``jGQO ÌcCG AÉÑWCG ≈``∏Y ôeC’G ìôWh ô``¶ædG IOÉYEÉH É``¡JóYh
ÜÉgòH âª∏Y ,™«HÉ°SCG á``©°†H ¿ƒ°†Z ‘ øμd .…QòM ‘ kGóL q Ék ``Yöùàe
ÈcCG ádƒ¡°ùH ¿É``YPE’G ¬«a ¢VÎØjo ¢``üî°T ,ôNBG Ö``«ÑW ¤EG á``æH’Gh ΩC’G
â«aƒJ ób áæs °ùoŸG ICGô``ŸG âfÉc GPEG É``ªY º∏Y ≈fOCG …ó``d ¢ù«dh .ø``¡ÑdÉ£Ÿ
.¬æe É¡LÓY í‚ hCG ¿ÉWöù∏d áé«àf
ttt
øe äÉ«æ«fÉªãdG ¿ÉHs EG ΩGQhC’G º∏Y ‘ RôH á°VQÉ©ª∏d ådÉK äƒ°U ¿CG ó``«H
¿ÉWöùdG ∫ƒM äƒ°üdG Gòg ±ÉØàdG øe ºZôdG ≈∏Y ∂dPh ,øjöû©dG ¿ô≤dG
‘ áMGô÷Gh »FÉ«ª«μdG êÓ©∏d iôNC’G ƒ∏J áHôŒ π°ûa ™eh .¿hôb Ió``©d
øe π«L CGóH ,áeó≤àŸG ¬∏MGôe ‘ ¿É``WöùdG äÉ«ah ∫ó©e ¢†Øÿ ó``«¡ªàdG
êÓY ≈∏Y øjQOÉ≤dG ÒZ øe ,»``FÉ«ª«μdG êÓ©dG »«°UÉ°üàNGh Ú``MGô÷G
.≈°VôŸÉH ájÉæ©dG øa (º∏t ©J IOÉYEG hCG) º∏t ©J ‘ ,≈°VôŸG
u
⁄CÓd áæμ°ùŸG á``jÉYôdG â``fÉc ó≤a .í``jôe Ò``Zh Ék ``©£≤àe ¢``SQódG ¿Éc
400
IóM ∞«ØîJ ≈``∏Y õcôj Ö£dG ´hôa øe ´ô`à »``gh ,Palliative care
Ö£b hCG ,¿ÉWöùdG êÓY ‘ IOÉ°†e IOÉe áHÉãÃ ,áMGôdG ÒaƒJh ¢``VGôYC’G
π°UC’Gh .ìÉéædG áÑ£N AÉ≤dEG AÉæKCG π°ûØdÉH ±GÎYG hCG ,ÖLƒe ôNB’ ÖdÉ°S
,(Öéëj) ≈æ©Ã ,palliare á``«æ«JÓdG á``ª∏μdG palliate ∞Øîj á``ª∏c ‘
¢VGôYCÓd OÉªNEGh ,¢VôŸG ô``gƒ÷ ÖéM áHÉãÃ Ω’B’G ∞«ØîJ ¿Éc ó``≤a
»MGôL óMCG Öàc ,⁄C’G ∞«ØîJ GC ó``Ñe ∫ƒMh .¢VôŸG áªLÉ¡e øe ’k ó``H
k FÉb øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ¿ÉHs EG ø``£°SƒH
ºFGO ⁄CG ∑Éæg ¿Éc GPEG) :Ó
πeÉ©dG ≈∏Y AÉ``°†≤∏d öTÉÑŸG »MGô÷G π``NóàdG ∫ÓN øe ¬LÓY ø``μÁ ’
¢SÉ°ùME’G äGQÉ°ùe á``bÉYEG ∫ÓN øe ’EG ¬LÓY ºàj ø∏a ,¬``°ùØf ¢VôªŸG
p
ójõŸG iƒ°S áMGôé∏d ó«MƒdG π``jóÑdG øμj ⁄ ∂dòHh .(Ék «MGôL
q ⁄C’G Gò``¡H
øe kGóªY ≈°VôŸG ¿ÉeôM ”h .QÉædÉH AÉ°†eôdG øe Òéà°ùŸÉc ,áMGô÷G ø`è
ÖJÉμdG ±OQCGh .π«fÉàæØdG hCG ÚaQƒŸG πãe ⁄C’G ∞«Øîàd á«fƒ«aC’G ÒbÉ≤©dG
k ``FÉb
¿ÉeOEÉH ¬«∏Y Ék eƒμfi ¢†jôŸG hó¨j ,á«MGô÷G á«∏ª©dG ÖéM ” GPEG) :Ó
ƒgh ,(QÉëàf’G ≈``àM hCG …ó°ù÷G Qƒ``góàdGh ,á``«fƒ«aC’G äGö``†ëà°ùŸG
øY ¬àjô¶f ™°Vh AÉæKCG ,¬°ùØf ó``«à°ùdÉg ¿C’ ∂dPh ,ájôî°ùdG Òãj ¢``†jƒ©J
.ÚaQƒŸGh ÚjÉcƒμdG ,¿ÉeOE’G »≤°T ÚH π≤æJ ,ájQò÷G áMGô÷G
¿ÉWöùdG ≈°Vôe ájÉYôd á``«°Só≤dGh π≤©àdG ìhQ IOÉ©à°SG á``côM ≥ãÑæJ ⁄
,™bƒàe ƒg Éªc ,AÉØ°ûdÉH á°Shƒ¡ŸG ÉμjôeCG äÉÑæL ÚH øe IÉ«◊G ájÉ¡f ≈àM
»g Cecily Saunders RQó``fƒ°S »``∏°ù«°S âfÉc .É``HhQhCG πNGO øe π``H
‘ Ö«ÑW áLQóH É¡ÑjQóJ ó«YCGo á``≤HÉ°S á°Vô‡ »gh ,ácô◊G ∂∏J á``°ù°SDƒe
ÅLÓH RQófƒ°S âæàYG ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©HQC’G ôNGhCG ‘h .GÎ∏‚EG
401
∑ôJ .¿óæd ‘ ¿ÉWöùdG ¢Vôe ÖÑ°ùH ö†àëj Warsaw ƒ°SQGh øe …Oƒ¡j

k eCG »æ«dÎ°SEG ¬``«æL 500 ¬μ∏Á Ée πc RQófƒ°ùd π``LôdG Gò``g
¿ƒμj ¿CG ‘ Ó
¿ÉWöùdG ôHÉæ©d É``¡°üëØJh RQófƒ°S ∫ƒ``NóHh .(É¡dõæe ‘ IòaÉf Oô``›)
º¡a âYÉ£à°SG ,äÉ``«æ«°ùªÿG ¿ÉHs EG ¿óæd øe »``böûdG ±ô£dG ‘ IPƒ``ÑæŸG
¢ShDƒ«e ≈°Vôe âaOÉ°U ó``≤a ;ábO ÌcCG ƒëf ≈∏Y º¡ÑŸG Ö∏£dG Gò``g õ¨d
øe Òãc ‘h ,⁄C’G ∞«ØîJh ,á`èGôμdG ‘ º¡≤M øe GƒeôMo º¡FÉØ°T ø`è
‘ Ék «aôM
q ,Ió«≤e º``¡JÉ«M äóZh .á«°SÉ°SC’G á«Ñ£dG á``jÉYôdG øe ¿É``«MC’G
ä’É◊G √òg ¿CG RQófƒ°S âØ°ûàcG .òaGƒf ÓH ±ôZ πNGO ,¿É«MC’G ¢†©H
øY IõLÉY âëÑ°UCÉa ,ΩGQhC’G º``∏Y …PƒÑæe ¤EG âdƒ– (É¡æe ¢``ShDƒ«ŸG)
,äòÑfo ‹ÉàdÉHh ,öüædGh ácô©ŸG ÜÉ£N π``NGO ¿Éμe …CG ≈∏Y É¡d Qƒã©dG
.∫ƒ≤©dGh QÉ¶fC’G øY kGó«©H ,IóFÉØdG »ÁóY ≈MôL OƒæL πãe
k ãªàe ∞bƒŸG Gòg ≈∏Y RQó``fƒ°S OQ ¿Éc
IOÉYEG iôMC’ÉH hCG ,QÉμàHG ‘ Ó
IQÉÑY ΩGóîà°SG âÑæŒh) .⁄CÓd øμ°ùŸG Ö£dG ƒgh ’CG ,OÉ°†e è¡æŸ ,AÉ«MEG
u
É¡æμÁ ’ (IƒNQ áª∏c) :∫ƒ≤J âÑàc Éªc ,ájÉYôdG ¿C’ ⁄CÓd áæμ°ùŸG ájÉYôdG
s ∫ÉM ‘h .(Ö``£dG ⁄ÉY πNGO ΩGÎM’G ÜÉ``°ùàcG
ΩGQhC’G AÉÑWCG ≈∏Y Qò©J
ºgÒZ ™aO ™«£à°ùJ É``¡fEÉa ,º¡FÉØ°T øe ¢ShDƒ«ŸG º``gÉ°VôŸ ájÉYôdG Ëó``≤J
»«°UÉ°üàNGh ,ôjóîàdG AÉ``ÑWCGh ,Ú«°ùØædG AÉÑWC’G π``ãe ,Ú°ü°üîàŸG øe
≈∏Y ≈°VôŸG IóYÉ°ùŸ ,ÜÉ°üYC’Gh ,»©«Ñ£dG êÓ©dGh ,áNƒî«°ûdG ¢VGôeCG
∂°Th ≈∏Y ºg øe π≤æà°S É¡fCG Éªc .¿ÉeCG ‘h ⁄CG ¿hO IÉ``«◊G √òg IQOÉ``ë
kGQGO RQófƒ°S äCÉ``°ûfCG ,1967 ΩÉY »Øa .É¡°ùØæH ΩGQhC’G ô``HÉæY øe äƒ``ŸG
∂°Th ≈∏Y ºg øen h º¡FÉØ°T øe ¢ShDƒ«ŸG ≈°VôŸG ájÉYôd á°ü°üfl ¿óæd ‘
402
St. (ôaƒà°ùjôc âfÉ°S) ƒg ∞WGƒ©∏d kGÒ``ãe Ék ª°SG É¡«∏Y â≤∏WCGh ,äƒ``ŸG
¢ùjó≤dÉH É‰EGh ,äƒª∏d »YGôdG ¢``ùjó≤dG º°SÉH Ék æª«J ¢``ù«d ,Christophers
.øjôaÉ°ùª∏d »YGôdG
øe RQófƒ°S ácôM ø``μªàJ ≈àM á∏eÉc äGƒæ°S ö``ûY ôeC’G ¥ô``¨à°ù«°S
ôcòàJh .∫DhÉØàdÉH á``æ°üëŸG ΩGQhC’G ôHÉæY ¥GÎ``NGh ÉμjôeCG ¤EG ∫É``≤àf’G
u
⁄CÓd áæμ°ùŸG ájÉYôdG Ëó≤J áehÉ≤e â``fÉc) :á∏FÉb ôHÉæ©dG äÉ°Vô‡ ióMEG
ºgÉæë°üf ÉeóæY É``æà¡LGƒe Gƒ°TÉ– AÉÑWC’G ¿CG á``LQód ,Ió≤©e ≈``°Vôª∏d
º¡àeGôc áfÉ«°U ‘ AóÑdGh ìGhQC’G PÉ``≤fE’ á«eGôdG ºgOƒ¡L øY ∞``bƒàdÉH
»æ©j äƒŸÉa .äƒŸG áëFGQ øe á«°SÉ°ùM º``¡jód AÉÑWC’Éa ..∂dP øe ’k ó``H
º∏Y äƒeh ,AGhódG äƒ`è »æ©j Éªc ,Ék °†jCG ºg º``¡Jƒeh áÁõ¡dGh π``°ûØdG
.(ΩGQhC’G
Qƒ°üàdG IOÉYEG Ωõ∏à°ùj ºî°V πªY ƒ¡d IÉ«◊G ájÉ¡f ≈àM ájÉYôdG ÒaƒJ ¿EG
∞«ØîJh ⁄C’G ∫ƒ``M âjôLCG »``àdG ÜQÉéàdG â``MÉWCG ó``≤d .ó``jóéàdGh
äCGóH »àdG ∂∏J øY π≤J ’ ΩÉμMEGh á``bóH âjôLCG »àdG ÜQÉ``éàdG- Ω’B’G
∫ƒM IójóY ÇOÉ``ÑÃ –á«MGôL ä’ƒ``cƒJhôHh IójóL Ò``bÉ≤Y QÉÑàN’
äGö†ëà°ùŸÉa .á©bƒàe Ò``Z á«°ù«°SCÉJh IójóL ÇOÉÑe øY â``Ø°ûch ⁄C’G
≈°Vôe √ÉŒ áªMôdG ™aGóHh Òah ƒëf ≈∏Y áeóîà°ùŸG ,IQóîŸG á``«fƒ«aC’G
øe âØØN É¡fEG πH ,QÉëàf’Gh QƒgóàdGh ¿ÉeOE’G ‘ Ék ÑÑ°S øμJ ⁄ ,¿ÉWöùdG
¿É«ã¨∏d IOÉ°†e IójóL ÒbÉ≤Y öûf ”h .¢SCÉ«dGh ⁄C’Gh ≥∏≤∏d á«°SÉ≤dG IQhódG
iôL .»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ≈°Vôe IÉ«M ‘ ÒÑc ø°ù– çGóMEG ≈∏Y â∏ªY
Yale- ÚaÉg ƒ«f π``«j ≈Ø°ûà°ùe ‘ IóëàŸG äÉ``j’ƒdG ‘ QGO ∫hCG AÉ``°ûfEG
403
,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«fÉªãdG πFGhCG ∫ƒ∏ëHh .1974 ΩÉ``Y New Haven

‘ RQófƒ°S QGO RGô``W ≈∏Y ¿ÉWöùdG ≈``°VôŸ á°ü°üîŸG Qhó``dG äö``ûàfG
øe Üô≤j Ée π«¨°ûJ iôL å«M ,É«fÉ£jôH ‘ ÉgRôHCGh ,⁄É©dG AÉëfCG ∞∏àfl
.ó≤©dG Gòg ájÉ¡f πÑb QhódG √òg øe õcôe
m 200
.¿ÉWöùdG (ó°V) ¢†jô– ´höûŸG Gòg ¿CÉH ±GÎ``Y’G RQófƒ°S â°†aQ
kGAõL ÉgQÉÑàYÉH É¡«dEG ô¶ædG øμÁ ’ IÒNC’G ájÉYôdG ÒaƒJ ¿EG) :∫ƒ≤J âÑàch
,áÁõ¡∏d á∏Môe Oô› â°ù«d √ò¡a .¿ÉWöùdG ≈∏Y Ωƒé¡∏d Ék «Ñ∏°Sh
q k ``°üØæe
Ó
¬HÉ°ûàJ ,IÒãc ìGƒf
m »Øa .ò«ØæàdG ihóL ΩóYh ÒμØàdG áHƒ©°üH º°ùàJ »àdG
iôNC’G πMGôŸG ™«ªL AGQh øªμJ »``àdG ∂∏J ™e á«°SÉ°SCG IQƒ°üH É``¡FOÉÑe
.(èFÉàædG ±ÓàNG øe ºZôdG ≈∏Y ∂dPh ,êÓ©dGh ájÉYôdG øe
.hó©dG áaô©e ¤EG Ék °†jCG π°Uƒàf Éæg øeh
404
¿ÉWöùdG ¢Vôe äGAÉ°üMEG
áaô©Ÿ ¬«dƒf …òdG ¢UÉÿG ΩÉªàg’G ¢ùØæH AÉ«MC’G OóY »°üëof ¿CG º∏©àf ¿CG Öéj)
(≈JƒŸG OGóYCG
¤
KMN?> A?N>
(¬°UÓNh ¬∏eCG ¬fEG ,π«÷G Gòg øjpO ƒg óq ©dG)
32 z6
Gertrude Stein
ÚH …Qƒfi ¥ôW ¥Î``Øe ‘ ΩGQhC’G º∏Y QÉ``°üëHh ,1985 È``ªaƒf ‘

É«MCG ,»°VÉŸG OƒYƒd á``«FÉYódG á∏ª◊Gh öVÉë∏d áæ«°UôdG á«©bGƒdG ≥``FÉ≤◊G
áª¡e John Cairns õ``fôjÉc ¿ƒL ≈Yójo OQÉaQÉg á``©eÉéH »Lƒdƒ«H ⁄É``Y
p
(AÉ«MEG) á``ª∏c »Yóà°ùJ .¿É``WöùdG ≈∏Y Üô◊G á``∏ªM ‘ Ωó≤àdG ¢``SÉ«b
,1937 ΩÉY ø°ûJQƒa á∏éÃ öûf …òdG ∫É≤ŸG ò``æeh ,¬d ≥HÉ°S ôªW çhóM
á≤jô£H ¿ÉWöùdG áëaÉμe äÉª««≤J øe áYƒæàe á``Yƒª› ≈∏Y ÜGÎdG π«gCG
.áMÉàe âfÉc »àdG äÉeƒ∏©ŸG ¢†«a øe ºZôdG ≈∏Y ,áÑjôZ
íÑ°UCG ≈àM ≥«bO AGôLEG πch IÒ¨°U áeƒ∏©e πμH Ék °Shƒ¡e ΩÓYE’G ¿Éc
∂∏J ™e πYÉØàj õfôjÉc ¿Éc .πμc ∫É``éŸG QÉ°ùe ójó– Ék Ñjô≤J Qò©àŸG ø`è
ÜÉë°ùf’G OGQCGh .≥``HÉ°ùdG ó≤©dG
p øe á``ªî°†àŸG äÉÑ«Ñ◊G äGP IQƒ``°üdG
¿ƒ°û«©«°S ¿ÉWöùdG ≈°Vôe ¿Éc π``g .á∏eÉ°T IQƒ°U Ëó≤Jh π«°UÉØàdG ø`è
òæe ¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô◊G ‘ á≤«bódG äGQÉªãà°S’G πg ?áeÉY áØ°üH Ó k jƒW
405
?á°Sƒª∏e á«μ«æ«∏cEG äGRÉ‚EG ¤EG π©ØdÉH âdƒ– ób 1971

IOÉYEÉH õæjQÉc GC óH ,™«ª÷G ±GÎYÉH ºFÉZ ¢SÉ«≤e ƒgh ,(Ωó``≤àdG) ¢SÉ«≤d
,¿ÉWöùdG πé°S ¬fEG ,á«fÉãdG á``«ŸÉ©dG Üô◊G òæe ∂dÉ¡àe Ëób πé°S AÉ``«MEG
” óbh ,¿É``WöùdÉH á£ÑJôŸG äÉ``«aƒ∏d ádÉëH á``dÉM »FÉ°üMEG π``é°S ƒgh
á∏éÃ ¬d ∫É≤e ‘ õfôjÉc Öàch .á∏°üdG …P ¿ÉWöùdG ´ƒf Ö°ùM ¬Ø«æ°üJ
á≤«bO IQƒ°U É``æ«£©J äÓé°ùdG √ò``g ¿EG) :∫ƒ``≤j American
á°ûbÉæe …C’ á``jQhöV AóH á£≤f √ògh ,¿É``Wöù∏d »©«Ñ£dG ïjQÉàdG ∫ƒ``M
¿ÉWöù∏d IQƒ°U º°SQ ‘ πeCÉj õfôjÉc ¿Éc ,πé°ùdG πeCÉàHh .(êÓ©dG ∫ƒM
.™«HÉ°SCG hCG ΩÉjCG ∫ÓN §≤a ¢ù«dh ,Úæ°ùdG äGöûY ÈY …CG ,øeõdG ÈY
” øjòdG AÉ«MC’G Oó``Y ôjó≤J ‘ ¿É``WöùdG πé°S ΩGóîà°SÉH õ``fôjÉc GC ó``H
øe äÉ«æ«°ùªÿG òæe ΩGQhC’G º∏Y ‘ á«LÓ©dG äGQƒ£àdG á£°SGƒH º``gPÉ≤fEG
Gòg πÑb Gô¡X ób ´É©°TE’ÉH êÓ©dGh áMGô÷G ¿C’ kGô¶fh) .ø``jöû©dG ¿ô≤dG
øe äô¡X »àdG äGQƒ£àdÉH Ék ªà¡e õfôjÉc ¿Éch .ÉªgOÉ©Ñà°SG ” ó≤a ,ïjQÉàdG
óbh .(äÉ«æ«°ùªÿG òæe »Lƒdƒ«ÑdG »Ñ£dG åëÑdG ‘ §°ûædG ™°SƒàdG ∫ÓN
áYƒª› ™°Vh ºK ,áYƒæàe äÉÄa ¤EG á«LÓ©dG äGQƒ``£àdG √òg õfôjÉc º°ùb
q
.¿ÉWöùdG äÉ«ah ∫ó©e ≈∏Y á«Ñ°ùædG ÉgQÉKBÉH á≤∏©àŸG äÉ°VGÎa’G øe
√òg ójs CGh ,(»``FÉØ°ûdG) »``FÉ«ª«μdG êÓ©dG ƒ``g äÉ``ÄØdG √ò``g ∫hCG ¿Éc
¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ Freireich ¢ûjôjGôah Frei …Gôa øe πc á≤jô£dG
AÉØ°T ä’ó©e ¢VGÎaÉHh .ÉfÉjófEG ‘ √DhÓeRh Einhorn ¿Qƒ``¡fEG ∂dòch
¿ÉWöùdG øe á``«YôØdG ´GƒfCÓd á``ÄŸG ‘ 90 hCG 80 ƒ``ëf ≠∏ÑJ Ék «Ñ°ùf
q Ió``«L
ÚH Ée PÉ≤fEG ” ób ¬fCG õfôjÉc Qób
s ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG á£°SGƒH AÉØ°û∏d á∏HÉ≤dG
406
É«ª«cƒ∏dG øe ÊÉ©j πØW 700 ,ΩÉY πc áeÉY IQƒ°üH ¢üî°T 3000h 2000
ÚμLOƒg ¢Vôe øe ¿ƒfÉ©j ICGô`èGh πLQ 1000 ƒëf ,IOÉ◊G á``jhÉØª«∏dG
¿ÉWöS øe ÊÉ``©j πLQ 300 ,(…hÉ``Øª∏dG ΩÉ¶ædG ‘ ™``FÉ°T ÒZ ¿É``WöS)
hCG á«ª«°ûŸG
s Éeƒæ«°SQÉc ø`è ÚfÉ©j ICGôeG 30h 20 ÚH Éeh ,Ωó≤àŸG á``«°üÿG
øe iôNCG äÉ©jƒæJ ¿EG) .Choriocarcinoma áª«°ûŸG øY Å°TÉædG ¿ÉWöùdG
ΩGóîà°SÉH AÉØ°û∏d á∏HÉb ¿ƒ``μà°S »àdG ,ÚμLOƒg Ò¨d á``jhÉØª«∏dG ΩGQhC’G
øe ôNBG ¢üî°T 2000 ∞«°†à°S ,1986 ∫ƒ∏ëH Oó©àŸG »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG
õfôjÉc øμd ,ádÉM 5000 áHGôb ¤EG π°üj ‹ÉªLE’G Oó©dG π©éj ÉÃ ,AÉ«MC’G
.(‹hC’G ¬°SÉ«b ‘ √òg AÉØ°ûdG ä’ÉM Úª°†àH º≤j ⁄
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ƒgh adjuvant óYÉ°ùŸG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ºgÉ°S óbh
ÉfhOÉfƒH øe πμd …óãdG ¿ÉWöS ÜQÉŒ ‘ Éªc á``MGô÷G ó©H ≈£©jo …òdG
.Ék qjƒæ°S ¢üî°T 20000h 10000 ÚH Ée PÉ≤fEG ‘ Fisher öû«ah Bonadonna
äÉë°ùe πãe ¢üëØdG äÉ«é«JGÎ°SE’ Qƒ``°üJ õæjQÉc iód πμ°ûJ s ,kGÒ``NCG
‘ ¿ÉWöùdG âØ°ûc »àdG á©°TC’ÉH …óãdG Qƒ°Uh Pap smears h’ƒμ«fÉHÉH
ób äÉ«é«JGÎ°SE’G √òg ¿CG ,ºμfi ÒZ ƒëf ≈∏Y ,Qób
s óbh .¤hC’G ¬∏MGôe
á£ÑJôŸG äÉ«aƒdG ä’ÉM øe ádÉM 15000 ¤EG 10000 ÚH Ée IÉ«M äò``≤fCG
ÉgPÉ≤fEG ºàj »àdG ä’Éë∏d ‹ÉªLE’G Oó©dG ìhGôJ óbh .ΩÉY πc ¿É``WöùdÉH
.ádÉM 40000 ¤EG 35000 ÚH Ée ¤EG Ék jq ƒæ°S
” å«M ;1985 ΩÉ©d Ék jq ƒæ°S ¢VôŸG çhóM ∫ó©e ™e ¢†bÉæàj º``bôdG ¿Éc
áHGôb hCG ,»μjôeCG 100000 πc ÚH øe IójóL ¿ÉWöS ádÉM 448 ¢ü«î°ûJ
‘ ¿ÉWöùdÉH äÉ«aƒdG ∫ó``©e ™e ºbôdG ¢VQÉ©J É``ªc .Ék jq ƒæ°S ádÉM ¿ƒ``«∏e
407
hCG 100000 πc ÚH øe ¿ÉWöùdÉH IÉah ádÉM 211 â©bh å«M ;1985 ΩÉY
Iô◊G äGôjó≤à∏d áÑ°ùædÉH ≈àM :∫ƒ≤dG á°UÓNh .Ék jq ƒæ°S IÉah ádÉM 500000
ÚH øe óMGh øe πbCG OÉØà°SG ¬fEÉa ,ÉgPÉ≤fEG ” »àdG ìGhQC’G OóY ∫ƒM Ék «Ñ°ùf
q
IöûY ÚH øe óMGh øe πbCGh ,ÉμjôeCG ‘ ¿ÉWöùdÉH Ék °†jôe øjöûY ‹ÉªLEG
äGQƒ£àdG øe GhOÉØà°SG ;¿É``WöùdÉH ¿ƒJƒª«°S øjòdG ≈°VôŸG ‹ÉªLEG ø`è
.¢üëØdGh êÓ©dG ‘ âKóM »àdG
»¨Ñæj ’ ¬fCG á≤«≤◊G ‘ º``YR πH ,ºbôdG Gòg ™°VGƒàH õ``fôjÉc ¢``ûgóæj ⁄
ºbôdG Gòg øe ¢ûgóæj ¿CG äGò``dG ΩGÎMÉH ™àªàj ¢VGôeCG »``°UÉ°üàNG …C’
øY Ò£N ¢Vôe ø`è kGóHCG ¢ü∏îàdG º``àj ⁄ ,Ö£dG ïjQÉJ »``Øa .™``°VGƒàŸG
¢†Øÿ AôŸG §£N GPEG ,∫É``ãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .Ö°ùëa »LÓY èeÉfôH ≥``jôW
,Oƒ≤Y Ió©H ,¢†ØÿG á``«∏ªY ≥Ñ°S ó≤a ,π°ùdG
t øY áªLÉædG äÉ``«aƒdG Oó``Y
á«fóŸG ´É°VhC’G ‘ ä’ƒëàdG äOCG óbh .IójóL ájƒ«M äGOÉ°†e ∫ƒ°Uh
á«FGhO Iõé©e …CG ø`è ÒãμH á«dÉ©a Ì``cC’G »gh ,ôcP ÒãμH ß``– ⁄ »``àdG
»ë°üdG ±öüdG áª¶fCGh ,áeÉ©dG á``ë°üdGh ,øμ°ùdGh ,ájò¨àdG ø°ù– π``ãe
.ÉμjôeCGh ÉHhQhCG ‘ π°ùdG
t øY áªLÉædG äÉ«aƒdG π«∏≤J ¤EG äOCG ,á``jƒ¡àdGh
.äÉª«©£à∏d áé«àf …Qó÷Gh ∫ÉØWC’G π∏°T ¢Vôe ä’ó©e â°†ØîfG Éªc
‘ Ék °VÉØîfG Ió``ëàŸG äÉ``j’ƒdG äó``¡°T ó``≤d) :∫ƒ≤j õ``fôjÉc Ö``àch
,π°ùdGh
t ,¢SƒØ«àdGh ,GÒ``dƒμdGh ,ÉjQ’ÉŸG øY áªLÉædG äÉ``«aƒdG ä’ó©e
;»°VÉŸG ‘ É``gÉfó¡°T »àdG iôNC’G á``ÄHhC’Gh Gô``LÓÑdGh ,•ƒ``Hô≤°SE’Gh
Oƒ¡÷G º¶©e õ«côJ ¿EG ..¢VGôeC’G √òg ÖæŒ á«Ø«c ájöûÑdG âaôY å«M
.(á≤HÉ°ùdG çGóMC’G ™«ª÷ QÉμfEG áHÉãÃ ƒg êÓY ¤EG ∫ƒ°UƒdG ≈∏Y
408
ttt
øe ¬H ¿Éc Ée ºZQ ,á«°SÉ«°ùdG ôFGhódG ‘ Ék ``©°SGh kGÒKCÉJ õfôjÉc ∫É``≤Ÿ ¿Éc
¢SÉ«≤dG ¢†©H ¤EG á``LÉëH ∫É≤ŸG ¿Éc ó≤a .äGAÉ°üME’G å``«M øe Qƒ°üb
¿Éc AGƒ°S ,Úæ°ùdG QGóe ≈∏Y ¿ÉWöùdG äÉ«ah ∫ó©e ‘ áfQÉ≤ŸG äÉgÉŒÓd
áfQÉ≤e 1985 ‘ ¿ÉWöùdÉH ¿ƒJƒÁ øjòdG ¢SÉædG øe πbCG hCG ÈcCG OóY ∑É``æg
Ωób ,õfôjÉc ∫É≤e øe ΩÉY øe πbCG ó©H …CG ,1986 ƒjÉe ‘h .1975 ΩÉ``©dÉH
ÚdEGh John Bailar ô∏jÉH ¿ƒ``L Éªg ,OQÉaQÉg á©eÉL ‘ ¬FÓeR øe ¿É``æKG
New England á∏› ‘ ≥«bódG π«∏ëàdG Gò``g πãe ,Elaine Smith å«ª°S
.Journal of Medicine
.øμj ⁄ Ée º¡a ‘ AóÑdG ¤EG áLÉëH ÉæfEÉa ,å«ª°S-ô∏jÉH π«∏– º¡Øf »μdh
äGÒ¨àdG :ƒgh ≈°VôŸÉH Ék WÉÑJQG ÌcC’G ¢SÉ«≤dG ΩÉ¶f ájGóÑdG øe ô∏jÉH ¢†aQ
¢ùªN IóŸ IÉ«◊G ó«b ≈∏Y AÉ≤ÑdG ∫ó©e ¿EG .øeõdG ÈY IÉéædG ä’ó``©e ‘
áHÉ°UE’ÉH º¡J’ÉM ¢``ü«î°ûJ ” øjòdG ≈°VôŸG á``Ñ°ùæd ¢SÉ«≤e ƒg äGƒ``æ°S
øμd .¢ü«î°ûàdG ó©H äGƒæ°S ¢ùªN IóŸ Gƒ°TÉYh ¿ÉWöùdG øe Ú©e ´ƒæH
¿CG øμÁ ¬fCG ƒgh IÉéædG ∫ó©e ≈∏Y ºFÉ≤dG π``«∏ëàdG ‘ í°VGh Ö«Y ∑É``æg
.äÉaGôëfÓd áÑ°ùædÉH Ék °SÉ°ùM ¿ƒμj
¢ùØf Éª¡H ÚJQhÉéàe Ú``àjôb ∑Éæg ¿CG Ög ,äÉaGôëf’G √ò``g º¡Ødh
ºàj ¬fCGh ,¿É``WöùdG øY áªLÉædG äÉ«aƒdG ä’ó``©e ¢ùØfh ¿Éμ°ùdG Oó``Y
.Úàjô≤dG Éà∏c ‘ Ú©Ñ°ùdG ôªY óæY §°SƒàŸG ‘ ¿ÉWöùdG ¢Vôe ¢``ü«î°ûJ
ø°S óæY ¿ƒ``JƒÁh ¢ü«î°ûàdG ó``©H äGƒ``æ°S öûY Ió``Ÿ ≈``°VôŸG ¢``û«©jh
.ÚfÉªãdG
409
ájÉ¨∏d Oófih ójóL QÉÑàNG AóH ” ,iô≤dG √òg ióMEG ‘ ¬fCG ¿B’G π``«îJ
ΩódG ‘ Preventin Ú``àæaôH Ú``JhôH iƒà°ùe È``à©ædh ,¿É``WöùdG ¢``VôŸ
∞°ûc QÉÑàNG πãÁ ÚàæaÈdG ¿CG ¢VÎØæd .¿É``WöùdÉH áHÉ°UE’G ≈∏Y öTDƒªc
(áÑLƒe) º¡éFÉàf ¿ƒμJ øjòdG AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG QÉ``ÑàYG ºàj ‹ÉàdÉHh .‹Éãe
.∫É◊G ‘ ¿ÉWöùdÉH ÚHÉ°üŸG øª°V
¿ÉWöùdG ∞°ûμjh ≥«bO ¢SÉ°ùM QÉÑàNG øY IQÉÑY ÚàæaÈdG ¿CG Ék °†jCG Ög
ôªY §°Sƒàe ‹ÉàdÉH ∫ƒ``ëàj ,kIöTÉÑe ¬eGóîà°SG ó©Hh .¤hC’G ¬``∏MGôe ‘
å«M ;Úà°ùdG ø°S ¤EG Ú©Ñ°ùdG ø°S øe 1 á``jô≤dG ‘ ¿ÉWöùdÉH ¢``ü«î°ûàdG
,øμd .kGóL
q ôμÑŸG ¿ÉWöùdG ø``Y ∞°ûμj πgòŸG ójó÷G QÉÑàN’G Gò``g ¿EG
¿EÉa ,ÚàæaÈdG äGQÉÑàNG Qƒ¡X ó©H ≈àM »LÓY πNóJ ôaGƒàj ’ ¬fC’ kGô¶f
.Úàjô≤dG Éà∏c ‘ á∏KÉªàe ≈≤ÑJ IÉaƒdG ôªY §°Sƒàe
‘ .ÖjôZ ÒKCÉJ øY èàæj ób ,»©«ÑW ÖbGôŸ áÑ°ùædÉH ,ƒjQÉæ«°ùdG Gò``g ¿EG
¿ÉWöùdG øY ¿B’G ∞``°ûμdG ºàj ,ÚàæaÈdÉH ¢üëØdG º``àj ÉeóæY ,1 á``jô≤dG
∑Éæg kGójó– ÌcCG ≈æ©Ã ;ÚfÉªãdG ø°S óæY ≈°VôŸG äƒÁh Úà°ùdG ø°S óæY
¢üëØdG ¿hó``H ,2 á«fÉãdG ájô≤dG ‘h .Ék `èÉY øjöûY QGó`è ≈∏Y IÉ‚ IÎ`à
øY ≈°VôŸG äƒÁh ,Ú©Ñ°ùdG ø°S ‘ ¿ÉWöùdG øY ∞°ûμdG ºàj ,ÚàæaÈdÉH
.äGƒæ°S öûY QGóe ≈∏Y IÉ‚ IÎa ∑Éæg ,kGó``jó– ÌcCG ≈æ©Ã ;ÚfÉªãdG ø``°S
¿ƒμj ∞«c .á«≤«≤M â``°ù«d (IóFGõdG) IÉ«◊G ó``«b ≈∏Y AÉ≤ÑdG IÎa ¿CG ó``«H
?»LÓY πNóJ …CG ¿hóH IóFGR IÉ‚ ,√OƒLh OôéŸ ,ÚàæaÈ∏d
™Ñ£dÉH IÉ«◊G ó«b ≈``∏Y AÉ≤ÑdG IÎa ‘ IOÉjõdG ¿EG ;Ék `èÉ“ áë°VGh á``HÉLE’G
π©ØdÉH OGR …òdG ¿CG øe º``ZôdÉH OGOõJ IÉéædG ä’ó©e ¿CG hóÑjh .á``YOÉN
410
.¢üëa QÉÑàNG ÖÑ°ùH IÉaƒdG ¤EG ¢ü«î°ûàdG øe kGAóH øeõdG IÎa ƒg
¢SÉ«b ‘ ¢ù«d ±Gô``ëf’G Gòg Öæéàd á£«°ùÑdG ¥ô£dG ió``MEG πãªàJh
OóY ≈≤Ñj ,√ÓYCG ∫ÉãŸG ‘) .äÉ«aƒdG OóY ‹ÉªLEG ‘ πH ,IÉéædG ä’ó©e
.(ôμÑŸG ¢ü«î°ûàdG QÉÑàNG ΩGóîà°SG ó©H ≈àM ,Ò«¨J ¿hO äÉ«aƒdG
§ÑJôŸG äÉ``«aƒdG ∫ó``©ªa) ;á``≤«ªY á«é¡æe äÓμ``°ûe ∑É``æg Ék ``°†jCG
,¢VôŸG äÓé°S ióMEG ‘ raw number ‹hCG ºbQ øY IQÉÑY (¿ÉWöùdÉH
óMCG IÉah ¬fÓYEG óæY Ö«ÑW ¬∏Nój …òdG ¢ü«î°ûàdG øY CÉ°ûæj AÉ°üMEG ƒgh
á∏jƒW á«æeR äGÎ`à ÈY ‹hC’G ºbôdG Gòg á``fQÉ≤e ‘ á∏μ°ûŸGh .≈``°VôŸG
Ék «éjQóJ
q ôª©dG ‘ ¿ƒeó≤àj (ºgÒZ πãe) Ú«μjôeC’G ¿Éμ°ùdG ¿CG ‘ øªμJ
øeh .¿ÉWöùdG ≈°Vôe äÉ«ah ∫ó©e Ék «©«ÑW
q OGOõ``j ‹ÉàdÉHh ,âbƒdG QhôÃ
áæ«Ø°S ΩÉ£M πãe ,É¡«dEG ¿ÉWöùdG ÜòL ≈∏Y áNƒî«°ûdG πª©J ¿CG »``ªà◊G
QÉÑc ÚæWGƒŸG ø`è ÈcCG áÑ°ùf ¬H Ö©°T …CG ¿CG hó``Ñ«°Sh .Qõ÷Gh óŸG AÉ``æKCG
,Ék æ°S ô¨°UCG ÚæWGƒe ¬H ôNBG Ö©°T øe ÈcCG áÑ°ùæH ¿ÉWöùdG øe ÊÉ©j ø``°ùdG
.¿ÉWöùdG äÉ«aƒd á«∏©ØdG ä’ó©ŸG Ò¨àJ ⁄ ƒd ≈àM
¢SÉ«b ≈∏Y π``ª©J á∏«°Sƒd á``LÉM ∑Éæg ,ø`èõdG ÈY äÉ``æ«©dG á``fQÉ≤Ÿh
‘ ÉªgóMCG Úª°†J ∫ÓN øe Ék «∏©aq ¬°ùØf QÉ«©ŸG ™e Úàjô≤dG ¿Éμ°S OGó``YCG
.ô∏jÉH π«∏– ‘ QÉμàH’G IhQP ƒëf ÉfOƒ≤j Gògh .á«FÉ°üMEG á``≤jô£H ôNB’G
øe ¢UÉN ƒëf ≈``∏Y ádÉ©a IQƒ°U ô∏jÉH Ωó``îà°SG ,¢SÉ«≤dG Gòg ≥``«≤ëàdh
.age-adjustment ôª©dG Ö°ùM πjó©àdG ≈YóoJ ¢SÉ«≤dG
ÚàØ∏àfl ÚàYƒª› Oƒ``Lh π«îJ ,ôª©dG Ö°ùM π``jó©àdG ¢SÉ«b º``¡Ødh
QÉ¨°U AÉ°ùfh ∫ÉLQ ƒëf ®ƒë∏e πμ°ûH ±ôéæJ ÉªgGóMEG ;¿Éμ``°ùdG øe
411
ΩÉ«b ∫ÉM ‘h .ø°ùdG QÉÑc AÉ°ùfh ∫ÉLQ ƒëf á«fÉãdG ±ô``éæJ Éªæ«H ,ø°ùdG
¿EÉa ,¿ÉWöùdÉH á£ÑJôŸG äÉ«aƒdG ä’É◊ (‹hC’G) Oó©dG ¢SÉ«≤H Ée ¢üî°T
.Ék æ°S ÈcC’G ¿Éμ°ùdG iód Ék ©ØJôe ¿ƒμ«°S ¿ÉWöùdG äÉ«ah ∫ó©e
øe ¢ü∏îàdG ºàj å«ëH ¿Éμ°ùdG øe á«fÉãdG áYƒªéŸG ¢SÉ«b π``«îJ ¿B’Gh
ÚM ‘ ,™Lôªc ∫hC’G ¿Éμ°ùdG Oó©H ®ÉØàM’G ” .…ôª©dG ±Gôëf’G Gòg
±Gôëf’G øe ¢ü∏îàdG ” å«ëH ;¿Éμ°ùdG øe á«fÉãdG áYƒªéŸG π``jó©J ”
πªà°ûJ .»Ñ°SÉæJ πμ°ûH äÉ«aƒdG ∫ó©e ¢†ØîfG Éªc ,age-skew …ôª©dG
Ö°ùM Úàdó©e Úà∏KÉªàe Ú``àYƒª› ≈∏Y ¿B’G Ú``à«fÉμ°ùdG ÚàYƒªéŸG
” …òdG ,äÉ``«aƒdG ∫ó©e »£©jh .ø``°ùdG ‘ QÉ¨°üdGh QÉ``ÑμdG øe ô``ª©dG
≥ÑW óbh .á``∏KÉªàe ¿ÉWöùdÉH äÉ``«ah ä’ó``©e ,∂dP ≈∏Y AÉ``æH ¬``∏jó©J
º°ùb
s ó≤a :äGƒæ°ùdG äGöûY QGó`è ≈∏Y Qôμàe πμ°ûH øjôªàdG Gòg ô``∏jÉH
39-30h ,áæ°S 29-20 :‹É``àdÉc áæ°S πμd ájôªY äÉYƒª› ¤EG ¿Éμ``°ùdG
1980 ΩÉY øe ÊÉμ°ùdG ™jRƒàdG Ωóîà°SG ºK ;Gòμgh ,á``æ°S 49-40h ,áæ°S
á«fÉμ°ùdG äÉ©jRƒàdG πjƒëàd (¢SÉ«≤ªc »FGƒ°ûY πμ°ûH √QÉ«àNG ” …òdG)
AÉæH ¿ÉWöùdG ä’ó©e πjó©J ” .™jRƒàdG Gò``g ¤EG iôNC’G äGƒæ°ùdG πμd
,É¡JGP á«°SÉ«≤dG É«aGôZƒÁódG ‘ äÉ©jRƒàdG πc áeAGƒe OôéÃh .∂dP ≈``∏Y
.âbƒdG QhôÃ É¡àfQÉ≤eh á«fÉμ°ùdG äÉYƒªéŸG á°SGQO øe øμªàdG ”
ttt
ΩGQhC’G º∏Y ⁄ÉY õg …òdGh ,1986 ƒjÉe ‘ Éª¡dÉ≤e å``«ª°Sh ô∏jÉH öûf
Ék ©LGôJ ∫óà©e ƒëf ≈∏Y ¿ƒªFÉ°ûàŸG õfôjÉc QÉ°üfCG ™bƒJ Éªc .√QhòL ø`è
óbh .âbƒdG QhôÃ ¿ÉWöùdÉH á£ÑJôŸG äÉ«aƒdG ∫ó©e ‘ πbC’G ≈∏Y Ék ``Ø«ØW
412
Ée IÎØdG »Øa ;AÉî°ùdG •ôØe ¿Éc õfôjÉc ≈àM ¬fCG å«ª°Sh ô∏jÉH ∞``°ûàcG
8.7 áÑ°ùæH ¿ÉWöùdÉH á£ÑJôŸG IÉaƒdG ä’ó``©e â©ØJQG ,1985h 1962 ÚH
kGÒKCÉJ ÉgÌcCG ¿Éc ;πeGƒ©dG øe ójó©dG IOÉ``jõdG ∂∏J â°ùμY óbh .áÄŸG ‘
…òdG ôeC’G ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ‘ ÚNóàdG ä’ó©e ´ÉØJQG
.áFôdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G ä’ó©e ´ÉØJQG ¬æY º‚
∫ó©e ¢VÉØîfG Ωó``Y ƒgh ;∞«fl ƒëf ≈∏Y Ék ë°VGh ¿Éc ó``MGh A»``°T
ƒëf ≈∏Y å«ª°Sh ô``∏jÉH Öàch .IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ ¿É``WöùdG äÉ``«ah
äGOƒ¡éŸG øe áæ°S ÚKÓKh ¢ùªN ‹GƒM ¿CG ≈∏Y π«dO óLƒj ’) :¢†eÉZ
≈∏Y ÒÑc »∏c Ò``KCÉJ É¡d ¿Éc ¿ÉWöùdG êÓ``Y Ú°ùëàd IójGõàŸGh á``ØãμŸG
öùîf ÉæfEG) :É`àÉ°VCGh .(IÉ`àƒdG –á«μ«æ«∏cE’G á``é«àæ∏d »``°SÉ°SC’G ¢``SÉ«≤dG
ÒZ Qƒ°üdG øe ójó©dG ó``°V Ωó≤àdG øY ô¶ædG ¢†¨H ¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô``◊G
ø°ùëàdGh ,(ÚμLOƒg ¢Vôeh ∫É``ØWC’G É«ª«cƒd πãe) ¢Vôª∏d á``©FÉ°ûdG
Oƒ¡÷G ¿CÉH ºμ◊G Ö``éj …ájôª©dG äGƒæ°ùdG ó``jó“h ,⁄C’G Ú``μ°ùJ ‘
¢ùªN QGóe ≈∏Y êÓ©dG Ú°ù– ≈∏Y ,ÒÑc πμ``°ûH ,äõcôJ »àdG áØãμŸG
k ``gDƒe Ó
πμ°ûH πgDƒŸG π°ûØdG IQÉÑY QÉ«àNG ” .(Ó k °ûa â∏°ûa áæ°S ÚKÓKh
¿ÉWöùdG á°ù°SDƒe ó°V á°UÉÿG ¬HôM ø∏©j ô∏jÉH ¿Éc ,É¡eGóîà°SÉHh .óª©àe
Qó≤J »àdG ¿ÉWöùdG êÓY áYÉæ°U ó°Vh ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ á∏ãªàŸG
IöUÉN ‘ ácƒ°T) ¬fCÉH Ú«Øë°üdG óMCG ¬Ø°Uh óbh .äGQ’hódG äGQÉ``«∏Ã
,ô∏jÉH π«∏– ≈``∏Y Ió°ûH AÉÑWC’G ¢VÎYG É``ªc .(¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ŸG
.¥õfh
p »eGõ¡fGh »e
q ón Yh
n …ƒ°Vƒah èYõeh OOÎe ¢üî°T ¬fCÉH √ƒØ°Uhh
≥jôa ™æàbGh .á«Ñ£dG äÓéŸG ‘ OhOôdG øe π«°S ô¡X ,™bƒàe ƒg É``ªch
413
êÓY á«dÉ©a Ωó``©d ¢ù«d Ék Ñ«Äc Gó``H å«ª°S-ô∏jÉH π``«∏– ¿CÉH øjóbÉædG ø`è
¿CG GƒaÉ°VCGh .ájÉØμdG ¬«a ÉÃ ôeÉë πμ°ûH √ò«ØæJ ºàj ⁄ ¬fC’ øμd ,¿ÉWöùdG
,å«ª°Sh ô∏jÉH ó≤à©j É‡ ÒãμH kGó«≤©J ÌcCG á«∏ªY »FÉ«ª«μdG êÓ©dG AÉ``£YEG
∫ÉªàMG óæY ÚÑMÉ°T ¿hóÑj Ée Ék ÑdÉZ ΩGQhC’G »«°UÉ°üàNG º¶©e ¿CG áLQód
Oƒ©j í°ùe ¤EG OÉ≤ædG QÉ``°TCG ,∂dP ≈∏Y π«dóch .á∏eÉμdG áYô÷ÉH êÓ``©dG
ΩÉ¶f ¿ƒeóîà°ùj GƒfÉc §≤a ¿ÉWöùdG AÉÑWCG å``∏K ¿CG ¬«a AÉL ,1985 ΩÉ©∏d
:∫ƒ≤j øjRQÉÑdG OÉ≤ædG óMCG Öàch .…óãdG ¿ÉWöS êÓ©d á«dÉ©a ÌcCG á``«ªM
ΩGóîà°S’G ∫Ó``N øe ¢üî°T 10000 PÉ``≤fEG ,»JGôjó≤J Ö``°ùM ,øμÁ)
™e áfQÉ≤ŸÉH ,…óãdG ¿É``WöS ä’ÉM ‘ Oó©àŸG »FÉ«ª«μdG êÓ``©∏d ôμÑŸG
.±’BG á©°†ÑH Qó≤jo …òdGh ..Ék «dÉM √PÉ≤fEG ºàj …òdG π«Ä°†dG Oó©dG
,1985 ΩÉY ôjô≤J í°VhCG Éªch .CGóÑŸG å«M øe Ék ë«ë°U Gòg ¿ƒμj ó``b
≈∏Y ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG äÉ``YôL π©ØdÉH ¿ƒ∏∏≤j AÉÑWC’G ø`è ójó©dG ¿Éc
ó¡©ŸG ≈àM hCG ,ΩGQhC’G »``°UÉ°üàNG º``¶©e ÉgÉæÑàj »àdG ¢ù«jÉ≤ŸÉH π``bC’G
¿CG ÉgOÉØe »àdGh á∏HÉ≤ŸG IôμØdG QÉÑàNG Ék °†jCG ºàj ⁄ øμd .¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG
áÑ°ùædÉHh .IÉ«◊G ó«b ≈∏Y AÉ``≤ÑdG ¢Uôa øe ójõ«°S »FÉ«ª«μdG êÓ©dG IOÉ``jR
¿ÉWöS øe á``«YôØdG ´GƒfC’G ∫ÉãŸG π``«Ñ°S ≈∏Y) ¿ÉWöùdG ∫Éμ``°TCG ¢``†©Ñd
.á«dÉ©ØdG IOÉjR ¤EG ±É``£ŸG ájÉ¡f ‘ áYô÷G Ió°T IOÉjR …ODƒ``à°S ,(…ó``ãdG
áª¶fC’G øe kGójõe ¿EÉa ,¿ÉWöùdG ´Gƒ``fCG øe ≈ª¶©dG á«ÑdÉ¨∏d áÑ°ùædÉH ø``μd
øe kGójõe IQhö†dÉH »æ©J øμJ ⁄ á«°SÉ«≤dG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ÒbÉ≤©d áØãμŸG
(kGôμÑe ÜöVGh Iƒ``≤H ÜöVG) Iôμa øμJ ⁄h .¢``VôŸG øe IÉéædG ¢`Ùôa
»eƒ≤dG ó¡©ŸG IÈN øe Ióªà°ùŸG Ió``«≤©dG »``gh ,hit hard and hit early
414
∫Éμ°TCG ™``«ª÷ ΩÉ©dG π``◊G »g ,∫É``ØWC’G É``«ª«cƒd êÓ``Y ‘ ¿É``Wöù∏d
.¿ÉWöùdG
ÖfÉL øe ,™``bƒàe ÒZ ƒëf ≈∏Y ,å``«ª°Sh ô∏jÉÑd ábO Ì``cCG ó≤f ô``¡X
,É«fQƒØ«dÉc á©eÉL ‘ áÄHhC’G »°UÉ°üàNG ,Lester Breslow ƒ∏°ùjôH Î°ù«d
∫ó©e ¬«a ó©j …òdG âbƒdG ‘ ¬fCG ƒ``∏°ùjôH èàæà°SG .UCLA ¢ù«∏‚CG ¢``Sƒd
ÓH ¬fEÉa ,¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô◊G º««≤J ¥ô``W ióMEG ôª©dG Ö°ùM äÉ«aƒdG
¢SÉ«≤e ≈∏Y õ«cÎdÉHh ,á≤«≤◊G ‘ .π°ûØdG hCG Ωó≤à∏d ó«MƒdG ¢SÉ«≤ŸG ∂``°T
§«– á£dÉë É``°ù°SCG ób ∂``dòH ¿Éfƒμj å«ª°Sh ô``∏jÉH ¿EÉ`à ,§≤a ó``MGh
:∫ƒ≤j ƒ∏°ùjôH Öàch .Ωó≤àdG ¢SÉ«≤e áWÉ°ùH øe Éªî°V å«M ;Éª¡à≤jô£H
´ÉÑ£f’G ¿CG ‘ ø``ªμJ Ωó≤à∏d óMGh ¢SÉ«≤e ≈``∏Y OÉªàY’G á``∏μ°ûe ¿EG)
.(¢SÉ«≤ŸG Ò«¨J óæY ÒÑc πμ°ûH ∞∏àîj ¿CG øμÁ ¬∏≤f ºàj …òdG
k jóH Ék °SÉ«≤e ƒ``∏°ùjôH ìÎbG ,á``£≤ædG √òg í``«°Vƒàdh
iOCG GPEG :∫É``bh .Ó
É«ª«cƒ∏dG ¢Vôe øe äGƒæ°S ¢ùªN √ôªY πØW AÉØ°T ¤EG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG
ób ¿ƒμj ∂dòH ¬``fEÉa ,(ALL º°SÉH kGQÉ``°üàNG ±ô©j) IOÉ``◊G á``jhÉØª«∏dG
‹ÉªLEG ¿CG QÉÑàYÉH) ¬``d πªàëŸG ôª©dG øe á∏eÉc áæ°S Ú``à°Sh á°ùªN ò``≤fCG
AÉØ°ûdG ¿EÉa ,∂dP øe ¢†«≤ædG ≈∏Yh .(Ék Ñjô≤J áæ°S ¿ƒ©Ñ°S ƒg ™bƒàŸG ô``ª©dG
Ék eÉY ¿ƒà°Sh ¢``ùªN √ôªY RƒéY πLôd »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ¬ëæe …ò``dG
™bƒàŸG ôª©dG ¿CG QÉ``ÑàYÉH §≤a á«aÉ°VEG äGƒæ°S ¢``ùªN IOÉjR ‘ ºgÉ°S ó``b
∫ó©e ƒgh– å«ª°Sh ô∏jÉH √QÉ``àNG …òdG ¢SÉ«≤ŸG øμd .Ék eÉY ¿ƒ©Ñ°S ƒ``g
.ÚàdÉ◊G ‘ ¥ôa …CG øY ∞°ûμdG ø`è øμªàj ⁄ –ôª©dG Ö°ùM äÉ``«aƒdG
ΩQh øe â«Ø°To á``HÉ°T ICGôeG ≈``∏Y ºμ◊G ‘ ¬°ùØf ¢``SÉ«≤ŸG Ωóîào °SG ó``≤d
415
Ék °†jCGh ,ôª©dG øe á«aÉ°VEG áæ°S Ú°ùªN »FÉ«ª«μdG êÓ©dG É¡ëæe …hÉ``Øª«d

á°VôYo ¿ƒμJ ¿CG øμÁ »àdGh …ó``ãdG ¿ÉWöS øe â«Ø°To RƒéY ICGôeG ≈``∏Y
” »àdG ôª©dG äGƒæ°S) ΩGó``îà°SG ” GPEG .¬°ùØf ΩÉ©dG ‘ IÉaƒ∏d ôNBG Ö``Ñ°ùd
áZÉ°ùà°SG øμÁ mòFóæ©a ,¿ÉWöùdG ¢Vôe ∫É› ‘ Ωó≤à∏d ¢SÉ«≤ªc (É``gPÉ≤fEG
øe ’k óH ¿ÉWöùdG ≈``∏Y Üô◊G Ö°ùμf ÉæfCG hóÑj ¿B’Gh .É``¡dƒÑbh ΩÉbQC’G
.É¡fGöùN
k μ°T π°†Øj ƒ``∏°ùjôH ø``μj ⁄
.ìƒ°VƒH ôNBG ≈``∏Y ¢SÉ«≤dG ∫Éμ°TCG ø`è Ó
ÒZ ¿Éc ¬°ùØf ¢``SÉ«≤dG ¿CG ¿É``«H »g É¡∏«°UƒJ ó``jôj »àdG á``£≤ædG â``fÉch
¿É«H ƒ``g äÉHÉ°ù◊G √ò``g øe ¢``Vô¨dG ¿EG) :∫ƒ``≤j Ö``àch .»``Yƒ°Vƒe
x
ΩÉY ‘h .¢SÉ«≤dG QÉ``«àN’ AôŸG É¡H Ωƒ≤j »``àdG äÉHÉ°ù◊G á«°SÉ°ùM ió`è
‘ πªàëŸG ôª©dG øe áæ°S 1824 ¿Gó≤a øY ’k hDƒ°ùe ¿ÉWöùdG ¿Éc ,1980
áªLÉædG äÉ«aƒdG ä’ó©e äOÉ°S ƒd øμd .65 ø°S ≈àM IóëàŸG äÉj’ƒdG
ôª©dG øe áæ°S ¿ƒ``«∏e 2093 ¿Gó≤a ” ób ¿Éμd ,1950 ΩÉ``©d ¿ÉWöùdG ø``Y
.(πªàëŸG
πμ°ûH »°üî°T •É``°ûf øY IQÉÑY ¢VôŸG ¢``SÉ«b ¿EG ∫ƒ≤j ƒ``∏°ùjôH ¿Éc
äGQGô≤dG õ``μJôJh .É``æJGhòd Ék °SÉ«b ¿ƒ``μ«d Ék ``ªàM »¡àæj ƒ``gh ;π``°UCÉàe
ÉfGÈîj ¿CG ô∏jÉH hCG õ``fôjÉμd øμÁh .á``jQÉ«©ŸG äGQGô≤dG ≈∏Y á``«Yƒ°VƒŸG
øμd .¿ÉWöùdG ájhOCG ≥jôW øY ìGhQC’G øe ójó©dG IÉ‚ hCG ¿Gó≤a ” ∞«c
êÉàëj ,(∂dP ≥ëà°ùj) ¿ÉWöùdG çÉëHCG ‘ QÉªãà°S’G ¿Éc GPEG É`è ôjô≤àd
¢ùªN áaÉ°VEG πg ;É¡°ùØf (¥É≤ëà°S’G) Iôμa ∫ƒM ∫GDƒ°ùH AóÑdG ¤EG Aô``ŸG
Úà°S áaÉ°VEG øe ÈcCG IQƒ°üH ΩÉªàg’G (≥ëà°ùJ) ádCÉ°ùe ô``ª©dG ¤EG äGƒæ°S
416
å«ª°Sh ô∏jÉH iód (á«μ«æ«∏cE’G á``é«àæ∏d »°SÉ°SC’G ¢SÉ«≤dG) ¿CG Éªc ?á``æ°S
q G ¿ƒ``μj ¿CG øe ó©HCG –IÉaƒdG ¬H ó``°ü≤jo h–
ä’ÉM AÉ°üMEG øμÁh .Ék «°SÉ°SC
á£°SGƒH É¡FÉ°üMEG IOÉYEGh (IÉaƒ∏d »YÉªàL’G ≈``æ©ŸG πbC’G ≈∏Y hCG) IÉaƒdG
óM ¤EG áØ∏àfl è``FÉàf ¤EG ÖdÉ¨dG ‘ …ODƒ``j …òdG ôeC’G ,iô``NCG äÉ``°SÉ«b
Éæª««≤J ≈∏Y ,Breslow ƒ∏°ùjôH Ö°ùëH ,óªà©j ¢VGôeC’G ôjó≤J ¿EG .Ò``Ñc
ÉªgÓch ,ájRGƒàe É``jGôe ‘ ¢VôŸGh ™``ªàéŸG ¬LGƒàj Ée Ék ÑdÉZh .»``JGòdG
.ôNBÓd »Lƒdƒμ«°ùdG (ñÉ°TQhQ) QÉÑàNÉH ∂°ùÁ
ttt
¿Éc øμd ,á«Ø°ù∏ØdG •É``≤ædG √òg øY »∏îàdG ‘ Ö``Zôj ¿Éc ô∏jÉH π``©d
.CGóÑe äÉÑKE’ ΩÉbQC’G Ωó``îà°ùj ¿Éch .á«JÉªLGôH ÌcCG π``ªY èeÉfôH ¬jód
π∏≤j ¬fCÉH ±hô``©ŸG ó«MƒdG π``NóàdG ¿EÉa ,π``©ØdÉH õfôjÉc í``°VhCG É``ªch
¿Éμ°ùdG iƒ``à°ùe ≈∏Y –¢Vôe …CG– É`è ¢VôŸ äÉ``«aƒdG ∫ó©e ‹É``ªLEG
Ωó≤àdG º««≤àd iô``NCG ¢ù«jÉ≤e QÉ``«àNG ∫ÉM ‘ ≈àMh .á``jÉbƒdG ‘ π``ãªàj
ó¡©ŸG ¿CG Ék ≤q M âHÉãdG øe ¬fEG ∫ƒ≤j ô∏jÉH ¿EÉa ,¿ÉWöùdG ó°V √ÉfRôMCG …ò``dG
π°Uƒà∏d ºFGódG ¬«©°S ‘ ,á«é«JGÎ°SEÉc ,ájÉbƒdG πªgCG ób ¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG
.äÉLÓY ¤EG
,% 80 ¤EG π°üj ÉÃ ,ó¡©ŸG äGóYÉ°ùe øe ≈ª¶©dG á«ÑdÉ¨dG ¬«LƒJ ” ó``≤d
.% 20 ƒëf ájÉbƒdG çÉ``ëHCG â≤∏Jh ;¿ÉWöùdG êÓY äÉ«é«JGÎ°SEG ƒ``ëf
600 ¥ÉØfEG ” óbh ;% 30 ¤EG π°üàd áÑ°ùædG √òg â©ØJQG ,1992 ∫ƒ∏ëHh)
…QÉ«∏e á¨dÉÑdG ¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG çÉëHCG á«fGõ«e ø`è Q’hO ¿ƒ«∏e
∂fGôa ó¡©ŸG ôjóe Öàc ,á``WôØe áØWÉ©Hh .(ájÉbƒdG çÉëHCG ≈``∏Y Q’hO
417
πeÉ©àdG ‘ á«KÓãdG á≤jô£dG ∫ƒM ,1974 ΩÉY ‘ ,Frank Rauscher öû°ShQ

,(Iôªà°ùŸG ájÉYôdGh ,π«gCÉàdG IOÉYEGh ,êÓ©dG) :∫ƒ≤j Öàc ,¿ÉWöùdG ™`è
»eƒ≤dG ó¡©ª∏d á``∏eÉ°ûdG á£°ûfC’G Mary Lasker ô``μ°S’ …QÉ``Ÿ Ék Ø°UGh
kGôeCG Èà©j ôμÑŸG ∞°ûμdG hCG ájÉbƒdG øe …C’ ôcP OƒLh ΩóY ¿EG .¿ÉWöù∏d
.ká«°SÉ°SCG Ik ƒb ¿ÉWöùdG øe ájÉbƒdG ≈àM Èà©j ⁄ ó¡©ŸG ¿EG πH ,Ék «°V
q ôn Yn
≈∏Y .á°UÉÿG á``«ãëÑdG äÉ°ù°SDƒŸG ‘ πãŸÉH ¿RGƒ``àe ÒZ õ«– ∑É``æg ¿Éc
Memorial Sloan-Kettering „Î«c ¿ƒ∏°S ∫ÉjQƒ‡ õcôe ‘ ,∫ÉãŸG π«Ñ°S
¬fCG ôcP ób áÄe ‹GƒM øe §≤a óMGh π``ª©e iƒ°S ∑Éæg øμj ⁄ ,∑Qƒ``jƒ«æH
ÉeóæYh .øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG ‘ ájÉbƒdG ∫ƒM çÉëHCG èeÉfÈH ≈æ©jo
øe äÉ«æ«à°ùdG πFGhCG ‘ AÉÑWC’G øe IÒÑc áYƒª› AÉ°ü≤à°SÉH óMGh åMÉH ΩÉb
QOÉb (§≤a óMGh Ö«ÑW) ∑Éæg øμj ⁄ ¬fCG áaô©e øe ¢ûgófG ,øjöû©dG ¿ô≤dG
≈∏Y ôcPh .¿ÉWöùdG øe ájÉbƒdG ∫ƒ``M ájô¶f hCG π«dO hCG Iôμa ìGÎbG ≈``∏Y
(1)
.(»FõL πμ°ûH) Égò«ØæJ ºàj ájÉbƒdG ¿CG ßØëàe ƒëf
ájƒfÉãdG áé«àædG πãÁ äÉjƒdhC’G ‘ ±Gôëf’G Gò``g ¿EÉa ,ô∏jÉH Ö°ùëHh
êÓY πãe Öàμd ;øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG áÑ≤M ‘ º∏©∏d IQó``≤ŸG
s
á«eÉ°S ±GógCÉH äCÉ``ÑæJ »àdGh Garb ÜQÉ``÷ Cure for Cancer ¿É``WöùdG
êÓY øμÁ ¬fCÉH ó«Øj ôμ°S’ QÉ°üfC’ Qófl
u ¬Ñ°T OÉ≤àY’h ;Qò©àe ƒëf ≈∏Y
øμÁh .ôHQÉa πãe ÚãMÉÑd ó≤àe ¢SÉª◊h ;øeõdG øe ó≤Y ∫ÓN ¿ÉWöùdG
≈æ©ŸG ôë°ùH ∂``°ùªàŸG Ehrlich ï``«dôjEG óæY ájDhôdG √ò``g QÉKB’ π``°UƒàdG
.»LÓ©dG åëÑdGh ájÉbƒdG ÚH ábÓ©dG Oó– ’ É¡fC’ kGô¶f ;…ôgƒL πμ°ûH áÑ«©e ¿ƒμJ ¿CG øμÁ áXƒë∏ŸG √òg ¿CG ºZôH (1)
418
á≤∏©àŸG ájDhôdG ó``©Jh .(IôMÉ°ùdG á°UÉ°UôdG) :á``∏°†ØŸG ¬JQÉÑY øY º``LÉædG
;ádƒ≤©e á∏FÉØàe á``«eó≤J ájDhQ á«LÓ©dG äGõ``é©ŸGh ôMÉ°ùdG ¢`ÙÉ°UôdÉH
¿ÉWöùdÉH §``«– »àdG ΩDhÉ°ûàdG IÈ``f ™«ª÷G ±GÎYÉH â``ë°ùàcG ‹É``àdÉHh
πëc (êÓ©dG) Iôμa ¿CG ó«H .ΩGQhC’G º∏Y ïjQÉJ ‘ Ék jq QòL ’k ƒ– âKóMCGh
hóÑj) :å«ª°Sh ô∏jÉH í°VhCGh .áÑ∏°üàe Ió«≤Y ¤EG äOs ôJ ób ¿ÉWöù∏d OôØe
åëÑdG ¤EG êÓ©dG ∫ƒM åëÑdG øe çÉëHC’G ΩÉªàgG ‘ ∫ƒ– çhóM ¿CG
ó°V ÒÑc Ωó≤J ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ‘ á«f ∑Éæg âfÉc GPEG º¡e ôeCG ájÉbƒdG ∫ƒ``M
á≤jô£H »°VÉŸG ‘ äOÉ°S »àdG πeC’G áÑ«N ™e πeÉ©àdG Öéjh ...¿ÉWöùdG
hóÑj êÓY øY ÉæãëH ‘ Ék `èóob »°†‰ ¿CG πÑb á∏eÉ°Th IöTÉÑeh á``«Yƒ°Vƒe
.(∫ÉæŸG ó«©H Ék ehO
419
FG+ &'(
êÓ©dG øe ÒN ájÉbƒdG
⁄ øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è äÉ«æ«©Ñ``°ùdGh äÉ«æ«à``°ùdG »àÑ≤M ¿CG á¶MÓe ’k hCG Öéj)
á«JÉ«◊Gh á«Ä«ÑdG ÜÉÑ``°SC’G ≈∏Y õcu ôJ ájÉbƒ∏d ¥ôW Qƒ¡X ‘ IÒÑc áHƒ©``°U Gó¡``°ûJ
ÜÉÑ``°SC’G √ò¡H áªà¡ŸG ó``«dÉ≤àdG ΩóbCG ó``MCG QÉμàHG IOÉ``YEG áHƒ©``°U Qó≤H ¿É``Wöù∏d
(á∏ªàëŸG
5)3
XRPN VRQLA?
ΩÉ≤ŸG ‘ ,»æ©J »gh .áë``°VGh IQƒ°üH á«μjôeCG â``°ù«d »FÉbƒdG Ö£dG Iôμa ¿EG)
(øëf Éæ«a øªμj hó©dG ¿CG ∑Qóf ¿CG ,∫hC’G
1975 _ I 03z º12
V=PBRA |?PMQ>}
äÓnHÉ≤ŸG øe ´ƒf …C’ øμÁ ’ ..Ö«∏◊G ∫hÉæJ ≈∏Y É¡JGP ábÓ©dG Öë``°S øμÁ)
’ ,A»°T äÉÑKEG Ωó©d kGô¶fh ..≈°VôŸG øe á«°Vôeo èFÉàf ≈∏Y ∫ƒ``°ü◊G ¤EG …ODƒj ¿CG
(Oó°üdG Gòg ‘ ÜQÉŒ AGôLE’ ´GO
m óLƒj
3Y ."
»*' !
5
:
¼

$2
v+
µ5
Y .¡' b)g !% I75
>AQR?N <B=>>@>}
423
AGOƒ°ùdG â«HGƒàdG
,»eCG âJÉe ÉeóæY kGÒ¨°U âæc
ÊÉ°ùd øμj ⁄ Éªæ«H »HCG »æYÉHh
,iôNC’G ƒ∏J äÉNöüdG ¥ÓWEG ≈∏Y óo ©H kGQOÉb
..ΩÉî°ùdG ‘ ΩÉfCGh øNGóŸG ∞¶foCG ÉfCÉa Gòdh
,á∏«∏dG ∂∏J ‘h ,kÉFOÉg ¿Éc ó≤a Gòdh
IÒ°üÑdG Ú©H ógÉ°T ,kÉªFÉf ΩƒJ ¿Éc Éªæ«Hh
∑ÉLh ó«fh ƒLh ∂jO º¡æ«H øeh ,áaÉ¶ædG ∫ÉªY øe ±’B’G ¿CG
AGOƒ°S â«HGƒJ ‘ øjó«≤e kÉ©«ªL GƒfÉc
&'Y '3
William Blake
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ∫ƒM ï«dôjEG Qƒ°üJ øe ¿ôb øe ÌcCG πÑb …CG ,1775 ΩÉY ‘
≈Ø°ûà°ùe ‘ ìGôL ßM’ ,á``«fÉWöùdG ÉjÓÿG ∫ƒM ¬àjô¶æd ƒ°TÒa º``YO hCG
ä’ÉM ‘ Ék Xƒë∏e Ék YÉØJQG Percival Pott äƒH ∫ÉØ«°SÒH ≈Yójo ƒ«eƒdƒKQÉH
¿Éc .¬JOÉ«Y ¿hQhõj øjòdG scrotal cancerønØ°üdG s ¿ÉWöùH ÚHÉ°üŸG ≈°VôŸG
¬d äóH IôWÉN ∫hCG ¿CG ™bƒàŸG øeh ,Ék «FGƒ£fGh
q Ék eõà∏eh Ék ``«é¡æe
q k LQ äƒH
Ó
‘ øμd .ΩGQhC’G ∫É``°üÄà°S’ Ió«L á«MGôL á``«∏ªY º«ª°üJ ∫hÉëj ¿CG »``g
¬LƒJ ¤EG âØàdG ,¿ó``æd ‘ ¬JOÉ«Y ≈∏Y ä’É``◊G ¬«a â≤aóJ …ò``dG â``bƒdG
IQÉÑY ºgh ;(øNGóŸG á«Ñ°U) hCG øNGóŸG ∞«¶æJ ∫ÉªY øe √É°Vôe ¿Éc .ÈcCG
í°ùc äÉ«∏ªY ‘ âbDƒe πμ°ûH ¿ƒ∏ª©j øjòdG AGô≤ØdG ΩÉàjC’G øe áYƒª› øY
424
ÉjGôY ¿ƒfƒμj Ée Ék ÑdÉZh ,OÉeôdG øe É¡Ø«¶æàd øNGóª∏d º¡dÉ°SQEG ºàjh øNGóŸG
¿EG ∫ƒ≤j Öàch .•ÉÑJQ’G Gòg øe äƒ``H ¢ûgófG .âjõdÉH Ú©Ñ°ûeh ó``°ù÷G
.(øNGóŸG ∞«¶æJ ¿ÉWöS »æYCG ..¢``SÉædG øe áæ«©e áÄØH §ÑJôe) ¢VôŸG Gò``g
s øe »``∏Ø°ùdG Aõ÷G ..≈∏Y ¬JÉªég ∫hCG ø``°ûj Ée Ék ªFGO ¢Vôe ƒ``gh
;øØ°üdG
±GƒM äGP ô¡¶ŸG áÄ«°S áFÎ¡e áŸDƒe á«ë£°S á``Môb êÉàfEG ¤EG …ODƒj å«M
π©éj Ée ,¢VÎaCG ÉªÑ°ùM ,ƒgh ,Æƒ∏ÑdG ø°S ¿hO É¡∏ãe QCG ⁄ ..á``ÄJÉfh áÑ∏°U
Gòdh ;»∏°SÉæJ ¢VôÃ á``£ÑJôe áeÉY áØ°üH É¡fGÈà©j ìGô÷Gh ¢†jôŸG ø`è Ó k c
.πëØà°ùJh ádÉ◊G Aƒ°ùJ Ée ¿ÉYöùa ,á«≤ÑFõdG ÒbÉ≤©dÉH èdÉ©oJ ÉeóæY
êQƒL áÑ≤M ‘ GÎ``∏‚EG ‘h .Ò°ùØàdG Gò``g ádƒ¡°ùH ≈æÑJ äƒ``H ¿CG hó``Ñjh
º¡a– ¢Vôª∏d áeÉY QDƒÑc øNGóŸG ∞«¶æJ ∫ÉªYh á«Ñ°U ¤EG ô``¶æjo ¿Éc ∫hC’G
áFÎ¡e áMôb) hõY ºàj ¿Éch –…Qó÷Gh …ôgõdGh π°ùdÉH ¿ƒHÉ°üe ,¿hQò``b
èdÉ©oJ âfÉc É`è IOÉYh ,Ék «°ùæL
q ∫ƒ``≤æe Ée ¢Vôe ¤EG ádƒ¡°ùH (ô``¡¶ŸG á``Ä«°S
É¡à«ëæJ ºàj ∂dP ±Ó``îH hCG ≥ÑFõdG É¡°SÉ°SCG áeÉ°S á``«FÉ«ª«c IOÉe ΩGó``îà°SÉH
ióMEG ‘ ¿Éc …ôgõdG ¢``Vôe ¿EÉa ,áæ°ùdC’G ≈∏Y …ô``éj ¿Éc Éªch .Ék ``ÑfÉL
¿Éc äƒH øμd .OQÉ£Y ™e ‹É``«∏dG ±’BG »≤H ºK ,IôgõdG Öcƒc ™e ‹É``«∏dG
,Ék «∏°SÉæJ
q ¢VôŸG Gòg ¿Éc GPEG :∫AÉ°ùJh .á«dƒª°T ÌcCGh ≥ªYCG Ò°ùØJ øY åëÑj
¢VôŸG ¿Éc GPEG ?§≤a IóMGh áæ¡Ã •ÉÑJQ’G ¤EG ,AÉ«°TC’G πc ÚH øe ,π«Á GPÉŸ
?á«°SÉ«≤dG áØ£∏ŸG ÒbÉ≤©dG ΩGóîà°SÉH (Aƒ°ùj) GPÉª∏a ,á«°ùæL (áMôb) øY IQÉÑY
øe ’k óHh .§NÉ°S ¢VGôeCG »°UÉ°üàNG ¤EG ∫ƒ–h ,•ÉÑME’ÉH äƒH ô``©°T
ÖÑ°ùdG ™ÑàJ ‘ CGóH ,√òg ø``Ø°üdG
s ΩGQhCG ≈∏Y πª©∏d IójóL ¥ôW º``«ª°üJ
äÉYÉ°S ¿ƒ°†≤j ∞«¶æàdG ∫É``ªY ¿CG ßM’ .…OÉ©dG ÒZ ¢VôŸG Gò``g AGQh
425
π°UƒàdG øμÁ ¬fCG ¬JÉ¶MÓe ‘ ¿hOh
s .OÉeôdGh ΩÉî°ù∏d á°ùeÓe ºgOÉ°ùLCGh
,ΩÉjC’ ºgOƒ∏L â– ΩÉî°ùdG øe á«FôŸG ÒZ á≤«bódG äÉÄjõ÷G √òg AÉ≤H ¤EG
¿ƒ«aô◊G
p ¬«∏Y ≥∏£j »ë£°S …ó∏L ìôL øe ôéØæj øØ°üdG
s ¿É``WöS ¿CGh
≥∏Y ,äÉ¶MÓŸG ∂``∏J ‘ ô¶ædÉHh .soot wart »`èÉî°ùdG ∫ƒdDƒãdG º``°SG
πμ°ûH ô≤à°SG …òdG ø``NGóŸG ΩÉî°S ≈∏Y ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ¬``cƒμ°T äƒ``H
.øØ°üdG
s ¿ÉWöùH áHÉ°UEÓd íLQC’G ÖÑ°ùdG √ÈàYGh ó∏÷G ‘ øeõe
GƒjOÉH áæjóÃ º``«≤ŸG ‹É£jE’G Ö``«Ñ£dG πªY øe äƒ``H äÉ¶MÓe â``ªYO
s
‘ »æjRÉeGQ öûf .Bernardino Ramazzini »æjRÉeGQ ƒæjOQÉfôH ≈Yójo …òdGh
äGöû©d ¬«a ≥Kƒj De Morbis
Diatriba ƒg Ék ª¡e
q ÓªY 1713 ΩÉY
º°SG ¢VGôeC’G √òg ≈∏Y »æjRÉeGQ ≥∏WCGh .áæ«©e ø¡Ã â£ÑJQG »àdG ¢``VGôeC’G
¿ÉWöùdG ¿CG äƒH ºYRh .¿É°ùfE’G ™æ°Uo øe ¢VGôeCG ≈æ©Ã morbis

ádÉ◊G √òg ‘ ..¿É°ùfE’G ™æ°U øe »àdG ¢VGôeC’G óMCG ƒg ΩÉî°ùdG øY ºLÉædG
äƒH ¿CG ºZôHh .¿É°ùfE’G ™æ°U ø`è ¢VôŸ ÖÑ°ùŸG πeÉ©dG ójó– øμÁ ,§``≤a
(1)
.¿ÉWöùdG ÖÑ°ùe ∞°ûàcG ó≤a ,∂dP ∞°üj …òdG ÒÑ©àdG ¤EG ô≤àaG
¢ù«dh ,ΩÉî°ùdG ¿Éc GPEÉa .ióŸG Ió``«©H kGQÉKBG äƒH πªY äÉ``«YGóàd ¿Éc
‘ ÖÑ°ùàŸG ƒ``g ,(¢Sƒæ«dÉL á≤jôW ≈``∏Y) á©«Ñ£∏d Ék bQÉN Ék ``°†eÉZ Ék ``£∏r Np
Öéj ,’k hCG .Úà«≤«≤M É``fƒμJ ¿CG Öéj ¿Éàeƒ∏©e ∑Éæ¡a ,ø``Ø°üdG
s ¢Vôe
ΩóY ¢ù«dh ,øWöùàdG á«∏ªY çhóM AGQh á«LQÉN πeGƒY ∑Éæg ¿ƒμJ ¿CG
âbƒ∏d áÑ°ùædÉH IójóL ájô¶ædG √òg â``fÉc .á«∏NGódG πFGƒ°ùdG ‘ ¿RGƒàdG
.¿ÉWöù∏d IójóY äÉÑÑ°ùe …ƒà– É¡fCG ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ∞°ûàcG »àdG á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG øe §«∏N øY IQÉÑY soot ΩÉî°ùdG (1)
¢Sƒæ«dÉL ìóàÁ Öàch .É¡dƒÑb ‘ OOôJ äƒH ¿CG áLQód ,¬«a äô¡X …òdG
kGóL
q áØ∏àfl ádÉM ájGóÑdG ‘ É``¡∏©L ∂dP πc) :∫Éb å«M áZhGôe IQƒ``°üH
.(âbƒdG Qhôe ™e áYP’ º¡jód πFGƒ°ùdG íÑ°üJ ø‡ ,ø°ùdG QÉÑc ¿ÉWöS øY
øμªŸG øªa ,»LQÉN πeÉ©d ™Lôj ¿ÉWöùdG AGQh »≤«≤◊G ÖÑ°ùdG ¿Éc GPEG ,Ék «fÉK
¿Éc ¢VôŸG ¿C’ kGô¶fh .º°ù÷G πFGƒ°S ≠jôØJ ¤EG áLÉM óLƒJ ’h ,¬æe ájÉbƒdG kGPEG
Éæ«∏Y .Ék °†jCG ¿É``°ùfE’G ™æ°U øe ¿ƒμj ¿CG Ö``éj êÓ©dG ¿EÉa ,¿É°ùfE’G ™æ°U ø`è
.Qƒ¡¶dG øY ¿ÉWöùdG ∞bƒà«°S ÉgóæYh ,¢VôŸG äÉÑÑ°ùe øe ¢ü∏îàdG
»g âfÉc ¿É``WöùdG äÉ``ÑÑ°ùe ø`è ¢ü∏îà∏d á``∏«°Sh §``°ùHCG π©d ø``μd
IQÉÑY âfÉc öûY øeÉãdG ¿ô``≤dG ‘ GÎ∏‚EG ¿EG .É¡≤«≤– å«M øe Ö``©°UC’G
Ék °VQCG âfÉc ,Ék ©°SƒJ ÌcCG πμ°ûHh ,øNGóŸGh ,ºëØdGh ,™fÉ°üª∏d ¢VQCG øY
.øNGóŸGh ™fÉ°üŸG ‘ ¿ƒ∏ª©j øjòdG øNGóŸG á«Ñ°Uh ∫Éª©dG ∫ÉØWC’ÉH ßàμJ
óLƒj ¿Éc å«M ,∫É``ØWCÓd Ék «Ñ°ùf
q IQOÉ``f áæ¡e áHÉãÃ øNGóŸG ∞``«¶æJ ¿Éc
ø°S â– øNGóŸG ∫É› ‘ á`àÉ¶f πeÉY 1100 ƒëf 1851 ΩÉ``Y É``«fÉ£jôH ‘
kGQÉ©°T πã“ â``fÉc áæ¡ŸG √òg ¿EÉa ,∂dP ø`è ºZôdG ≈∏Yh .IöûY á``°ùeÉÿG
,≈eÉà«dG (ÖjQóJ) ºàj ¿Éc .∫ÉØWC’G ádÉªY ≈∏Y kGÒãc óªà©j …òdG OÉ°üàbÓd
QÉ©°SCÉH øNGóŸG ∞«¶æJ áæ¡e ¿É≤JE’ ,ôª©dG øe á°ùeÉÿGh á©HGôdG ø°S ‘ Ék ÑdÉZ
ôjöûdG øNGóŸG í°SÉe ∫ƒ≤j ,õæμjO ÖjOCÓd â°ùjƒJ ôØ«dhCG ájGhQ ‘ .Ió«gR
ø°ù◊h .(√òNC’ ó©à°ùe ÉfCGh ,Ék FóàÑe Ék «Ñ°U
q ójQCG) :ó``∏«ØeÉL ó«°ùdG Ö«ÄμdG
øe ÚæKG π©ØdÉH π°SQCG …òdG ,ó∏«ØeÉL ¤EG ¬``©«H á«∏ªY øe ôØ«dhCG É‚ ,ß``◊G
.øNGóŸG ‘ ¥ÉæàN’ÉH º¡ØàM ¤EG Ú≤HÉ°ùdG ¬fÉ«Ñ°U
” ,öûY øeÉãdG ¿ô≤dG ôNGhCG ∫ƒ∏ëÑa ,äÒ``¨J
s á«°SÉ«°ùdG AGƒLC’G ¿CG ó``«H
∫hÉMh ,¿óæd ‘ ø``NGóŸG á«Ñ°U ¬«a ¢û«©j …ò``dG êôëŸG ¥RCÉŸG ∞``°ûc
π©ØdÉHh .áæ¡ŸG º«¶æàd ÚfGƒb ¢ù«°SCÉJ GÎ``∏‚EG ‘ ¿ƒ«YÉªàL’G ¿ƒë∏°üŸG
‘ 1788 ΩÉY ‘ Chimney Sweepers Act øNGóŸG ∞«¶æJ ¿ƒfÉb ôjô“ ”
∫ÉØWC’G ΩGóîà°SG øe Ú°ù«FôdG øNGóŸG »Ø¶æe ™æÃ »°†≤j …òdG ,¿É``ŸÈdG
™aQ ”h .(áæeÉãdG ø°S ¥ƒa ∫ÉØWC’G Ú``«©J øμÁ å«ëH) áæeÉãdG ø°S â``–
1840 ΩÉY ‘h ,IöûY á©HGôdG ø``°S ≈àM 1834 ΩÉY ‘ ∫ÉØWC’G πªY ø``°S
øNGóŸG á«Ñ°U ΩGóîà°SG ô¶M ” ,1875 ∫ƒ∏ëHh .IöûY á°SOÉ°ùdG ø°S ≈àM
ádƒ∏«ë∏d áæ¡ŸG ≈``∏Y áeQÉ°U áHÉbQ á``WöûdG â°Vôah ,Ék eÉ“ ø``°ùdG QÉ``¨°U
∂∏J çhóM iôj ≈àM äƒ``H ¢û©j ⁄ .¿ƒfÉ≤∏d ∑É¡àfG …CG çhó``M ¿hO
ÚM ‘ ,1788 ΩÉ``Y ‘ äÉeh …ƒFQ ÜÉ``¡àdÉH Ö«°UCG ó``≤a ,äGÒ``«¨àdG
áØFÉW ‘ ¿É°ùfE’G ™æ°U øe ÜÉÑ°SCG øY ºLÉædG øØ°üdG
s ¿ÉWöS AÉHh ≈``ØàNG
.Oƒ≤Y IóY QGóe ≈∏Y øNGóŸG »Ø¶æe
ttt
¬æe ájÉbƒdG πeGƒ©d øμÁ π¡a ,¿ÉWöùdÉH áHÉ°UE’G ÖÑ°ùj ΩÉî°ùdG ¿Éc GPEG
?⁄É©dG AÉLQCG ‘ öûàæJ ¿CG
á°SGQódG √ò``¡d äƒH öûf øe äGƒæ°S ö``ûY øe ÌcCG π``Ñb ,1761 ΩÉ``Y ‘
John π«g ¿ƒL ≈Yójo ,¿óæd ‘ ‹ó«°Uh ⁄ÉY ≈YOG ,ΩÉî°ùdG ¿ÉWöS ∫ƒM
.Ió«ªM hóÑJ IOÉe ‘ Ék «Øàfl ¿ÉWöù∏d ÖÑ°ùŸG πeÉ©dG ¤EG π°UƒJ ób ¬fCG ,Hill
Cautions against (ÚNóàdG ‘ ±GöSE’G øe äGôjò–) ¿Gƒæ©H Ö«àc ‘h
…ƒàëj …òdG- ÚNóàdG ¿CG π«g í``°VhCG ,the Immoderate Use of Snuff
.≥∏◊Gh ,ºØdGh ,IÉØ°ûdG ¿ÉWöS ¤EG Ék °†jCG …ODƒj ¿CG øμÁ –≠ÑàdG
Ék °†jCG ƒg º``°SQ ó≤a .äƒH ádOCG ø`è iƒbCG hCG ∞©°VCG π``«g ádOCG ø``μJ ⁄
,(≠ÑàdG ƒgh) ¢Vô©Jh t ,(ÚNóàdG »gh) IOÉY ÚH ¢Só◊G ≈∏Y õμJôj Ék £N q
Ék ÑdÉZ »àdGh ,¬jód áª¡àŸG IOÉ``ŸG ¿EG πH .¿ÉWöùdG ∫Éμ°TCG øe Oófi πμ``°Th
,äÉÑædG ⁄ÉY– π«g øμd .ΩÉî°ù∏d á¡HÉ°ûe âfÉc ,≠°†n o“h øNóo
s J âfÉc Ée
áHÉãÃ ¿Éc –¬«∏Y ≥∏£J ¿CG ∂d ƒ∏ëj Ée hCG »MöùŸGh ,ôYÉ°ûdGh ,‹ó``«°üdG
,¬°ùØæd ájÉYódG Öëj …òdG êô¡ŸG ,ÊÉ£jÈdG Ö£dG ∫É› ‘ •ÓÑdG êô¡e
äƒH á°SGQO ¬``«a â«¶M …òdG â``bƒdG ‘h .êô``¡e ¬Ø°üfh ⁄ÉY ¬``Ø°üf
äÓéŸG ‘ äöûàfGh ôjó≤àdGh ÜÉéYE’ÉH ΩÉî°ùdG ¿É``WöS ∫ƒM á©FGôdG
Qƒ°ûæŸGh áaôNõe á«eÉY á¨∏H ÜƒàμŸG ,π«g Ö«àc Èào YG ,GÎ∏‚EÉH á``jQhódG
.äÉgÉØàdGh äÉgGÎdG øe Ék Yƒf ,á«ÑW á¡L …CG øe ºYO ¿hO
,äÉfÉ◊G »Øa .GÎ∏‚EG iƒ``à°ùe ≈∏Y öûàæj ≠ÑàdG ¿É`èOEG óNCG ,AÉ``æKC’G ‘h
¿Éc (á≤∏ë áæNÉ°S á``«HÉÑ°V ¿ÉeOEG ±ôZ) ‘ »gÉ≤ŸGh ,ÚNóàdG äÉ``gOQh
ºgh QÉ¡f π«d IRô£ŸG äÉbÉ«dGh ÜQGƒ÷Gh äÉchQÉÑdG ¿hóJôj ∫ÉLQ ¢ù∏éj
êÉàdG iƒà°ùe ≈∏Y OGOõ``J ≠ÑàdG IQÉŒ âfÉch .QÉé«°ùdGh ¿ƒ``«∏¨dG ¿ƒæNój
±É°ûàcG π°UC’G ‘ ” å«M ,»£æ∏WC’G §«ëŸG È©a .¬JGôª©à°ùeh ÊÉ£jÈdG
Oô£e πμ°ûH OGOõ``j ¬LÉàfEG ¿Éch ,á«dÉãe ¬Ñ°T ¬``àYGQR ±hôX âfÉc ,≠``ÑàdG
âfÉc ,öûY øeÉãdG ¿ô≤dG øe ∫hC’G ó≤©dG ∞°üàæe ∫ƒ∏ëHh .ôNBG ó©H kGó``≤Y
óYÉ°üJ ,GÎ∏‚EG ‘h .ΩÉ``Y πc ≠ÑàdG øe ¿ÉæWC’G ±’BG è``àæJ É«æ«LÒa á``j’h
çÓK ∞YÉ°†J ó``bh ,1770h 1700 Ú``H Éª«a ºî°V πμ°ûH ≠``ÑàdG OGÒ``à°SG
.ΩÉY πc ¿ƒ«∏e 100 øe ÌcCG ¤EG »æ«dÎ°SEG ¬«æL ¿ƒ«∏e 38 øe Ék Ñjô≤J äGôe
πHÉ≤dG ±ÉØ°ûdG ¥Qƒ``dG øe á©£b »gh– á``£«°ùH áaÉ°VEG âªgÉ°S ó``bh
429
1855 ‘ äö``Sh .≠ÑàdG ∑Ó``¡à°SG óYÉ°üJ ‘ –≠``ÑàdG á`àÉØ∏d ¥GÎ``MÓd

øe ¬fhõfl óØf ,Ωô≤dG ÜôM ‘ »côJ …óæL ∑Éæg ¿Éc ¬fCÉH ∫ƒ≤J IQƒ£°SCG
.¬æ«NóàH ΩÉbh ¬jód âfÉc á``Ø«ë°U øe ábQh ‘ ≠ÑàdG ∞∏H ΩÉ≤a ,¿ƒ``«∏¨dG
≠ÑàdG áÄÑ©J Iôμa âbÉ°S »àdG ∂∏J øμJ ⁄h ,É¡àë°U ‘ Ék cƒμ°ûe á°ü≤dG hóÑJ
,ƒà«∏pHÉH hCG ,»°ShÒHÉH ô``FÉé°S â∏≤àfG ó≤d) .ó«cCÉJ πμH IójóL á``bQh ‘
OƒæL äöûM ób Üô◊G âfÉch .(πjRGÈdGh É«fÉÑ°SEGh É«dÉ£jEG ÈY É«côJ ¤EG
äGOÉ©dG π≤àæJ ¿CG Qó≤ŸG øe ¿Éμa ,á°†«¨H á``≤«°V IôjõL ‘ äGQÉb çÓK
,1855 ΩÉY ∫ƒ∏ëHh .äÉ°ShÒØdG áYöùH ôNBG ¤EG ¥óæN øe äÉ«cƒ∏°ùdGh
øe º¡°ü°üM ¿ƒæNój Ú«°ùfôØdGh ¢``ShôdGh õ«∏‚E’G Oƒæ÷G ø`è πc ¿Éc
GƒÑ∏L ,Üô◊G øe Oƒæ÷G A’Dƒg OÉY ÉeóæYh .¥Qh ‘ áaƒØ∏e »``gh ≠ÑàdG
.º¡°SCGQ §≤°ùe ¤EG ,Ék °†jCG äÉ°ShÒØdG πãe ,º¡JGOÉY
,Üƒ©°ûdG ∂∏J ‘ Iójó°T ihóY πãe ôFÉé°ùdG ÚNóJ öûàfG Ée ¿É``YöS
∫ó©e ¿Éc ,1870 ΩÉ``Y ‘ .Éμ``jôeCG ¤EG »``°ù∏WC’G á``≤£æe ø`è π``≤àfGh
.ΩÉ©dG ‘ Ió``MGh IQÉé«°S øe πbCG Éμ``jôeCG ‘ óMGƒdG Oô``Ø∏d ∑Ó``¡à°S’G
6h IQÉé«°S QÉ«∏e 3.5 ¿ƒμ∏¡à°ùj ¿ƒ«μjôeC’G ¿Éc ,§≤a ΩÉY ÚKÓK ó©Hh
∑Ó¡à°S’G §°Sƒàe ≠∏H ,1953 ΩÉY ∫ƒ∏ëHh .ΩÉY πc QÉé«°ùdG øe äGQÉ«∏e
≠dÉÑdG øNój ,§°SƒàŸG ‘h .¢üî°û∏d IQÉé«°S 3500 ôFÉé°ùdG øe …ƒæ°ùdG
…óæ∏àμ°SC’Gh ,IöûY »àæKG …õ``«∏‚E’Gh ,Ωƒj πc ôFÉé°S öûY »``μjôeC’G
.Ék Ñjô≤J øjöûY
äÉbÉ«°S ™e âeAGƒJh ,ôFÉé°ùdG ‘ IôØW âKóM ,äÉ°ShÒØdÉc Ék `èÉ“h
;á«à«aƒ°ùdG äÓ``≤à©ŸG ‘ á``«ª°SQ ÒZ á∏ªY IQÉ``é«°ùdG äQÉ``°U .áØ∏àfl
430
¿Éμ°S ÚH ádƒLô∏d kGõeQh ;´GÎb’G ‘ ICGôŸG ≥M QÉ°üfCG ÚH Oôªà∏d kGõeQh
ÜÉÑ°ûdG Ú``H Éª«a ∫É«LC’G Ú``H ´ó°ü∏d kGõ`èQh ,Ú«μjôeC’G »``MGƒ°†dG
êƒÁ 1950h 1850 Ú``H Éª«a Üô£°†ŸG ¿ô≤dG ‘ ⁄É©dG ¿Éch .Ö``°VÉ¨dG
âbƒdG ∂dP ‘ IQÉé«°ùdG äAÉ``Lh ,¬LƒàdG ΩGó©fGh »¶°ûàdGh ´Gö``üdÉH
∞dBÉàdGh ,AÉªàf’ÉH Qƒ©°ûdGh ,áª«ª◊G ábGó°üdG Ωó≤Jh ¢ü∏u îoŸG QhóH Ωƒ≤àd
¢ù«FôdG ÖÑ°ùdG ∂dòμa ,áKGó◊G êÉàf ƒg ¿ÉWöùdG ¿Éc GPEÉa .äGOÉ©dG ™e
.≠ÑàdG :¬d
ttt
IQƒ°üH á«Ñ£dG √ô``WÉfl º««≤J ΩóY ¤EG ≠Ñà∏d á``©jöùdG Iƒ£°ùdG äOCG ó``≤d
íÑ°üj Ék °†©H É``¡°†©H ™e çhó◊G IQOÉ``f ä’ÉM πNGóàJ ÉeóæYh .á``«∏©a
ÚH •ÉÑJQ’G äƒ``H ∞°ûàcG ,∫É``ãŸG π«Ñ°S ≈``∏©a .kGÒãe É``ª¡æ«H •É``ÑJQ’G
(áæ¡ªc) ø``NGóŸG ∞«¶æJ ¿CG É``Ãh ,ø``NGóŸG ∞«¶æJh ø``Ø°üdG
s ¿É``WöS
Ék ©e Éª¡YÉªàLG ¿Éc ∂dò∏a Ú``©FÉ°T ÒZ ÉfÉc (¢Vôªc) øØ°üdG ¿É``WöSh
k ãe ôª≤dG ±ƒ°ùîc ,ÚjOÉY ÒZ ÚKó◊ Ó
.Ó k NGóJ ó©j
Ö©°üdG øe QÉ°U ,»eƒb ¿ÉeOEG ¤EG ∫ƒëà«d ôFÉé°ùdG ÚNóJ OGORG Éªæ«Hh
øe ™HQCG ∑Éæg ¿Éc ,ø``jöû©dG ¿ô≤dG πFGhCG ‘ .¿É``WöùdÉH ¬``WÉÑJQG ∑GQOEG
êÉ¡àfG ‘ AÉ°ùædG º¡à©ÑJ Ée ¿ÉYöSh) ôFÉé°ùdG ¿ƒæNój ∫ÉLQ ¢``ùªN πc
πc øe á©°ùJ ¤EG áÑ°ùædG â∏°Uh ⁄É©dG øe ≥``WÉæŸG ¢†©H ‘ ,(É¡JGP IOÉ``©dG
¢VôŸ IQƒ£ÿG πeÉY ≈°ûØàj ÉeóæY ¬``fCG ábQÉØŸG øeh .Ék Ñjô≤J ∫ÉLQ Iö``ûY
»àdG AÉ°Vƒ°†dG IÌc øe á«Ø∏ÿG ‘ AÉ``ØàN’G ‘ GC óÑj ¬fEÉa ,Üƒ©°ûdG ‘ É`è
‘ ¢VGôeC’G »°UÉ°üàNG Richard Peto ƒ``à«H OQÉ°ûàjQ ≥∏Y Éªch .¬``dƒM
431
k FÉb ∂dP ≈∏Y OQƒØ°ùchCG

¿Éc ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©HQC’G ∫ƒ∏ëH) :Ó
ábÓ©dG ∫ƒM ∫GDƒ°ùdG ¬Ñ°ûj ¿ÉWöùdGh ≠ÑàdG ÚH §HGQ OƒLh ∫ƒM ∫DhÉ°ùàdG
Ö«°UCG óbh ,¿ƒæNój Ék Ñjô≤J ∫ÉLôdG πc ¿Éc GPEG .(¿ÉWöùdGh ¢Sƒ∏÷G ÚH
ábÓ©dG √òg Rƒ`èQ ∂Øj ¿CG Aôª∏d øμÁ ∞``«μa ,¿ÉWöùdÉH §≤a º``¡°†©H
?∑GPh Gòg ÚH á«FÉ°üME’G
,kGÒãc áFôdG ¿É``WöS ¿ƒ¡LGƒj GƒfÉc øjòdG ,Ú``MGôé∏d áÑ°ùædÉH ≈``àMh
Ò¡°ûdG ìGô÷G πÄ°So ÉeóæYh .≠``ÑàdG ÚHh ¬æ«H §HGQ …CG OƒLh GhQƒ``°üàj ⁄
áMGôL ‘ ´ôH …òdG ¢ùjƒd ¿É°S ‘ Evarts Graham ΩÉ``gGôL ¢``ùJQÉØjEG
GPEG ÉªY øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æjöû©dG ‘ (ΩGQhC’G ádGRE’) áFôdG ∫É``°üÄà°SG
∂dP ôμfCG ,áFôdG ¿É``WöùH áHÉ°UE’G IOÉjR ‘ ÖÑ°ùJ ób ≠ÑàdG Ú``NóJ ¿Éc
.(¿ƒ∏«ædG ÜQGƒL â∏©a Gòμgh) :ájôî°ùH Ó k FÉb Iƒ≤H
Ö£dG ó¡°ûe ø`è ,¿ƒ∏«ædG ÜQGƒ``L πãe ¬``∏ãe ,≠ÑàdG ≈``ØàNG Éæg ø`è
¬eGóîà°SG ≈eÉæJ ,ôFÉé°ùdG ΩGóîà°S’ á«Ñ£dG ôWÉîŸG AÉØàNG ™eh .»FÉbƒdG
»Hô¨dG Iô``μdG ∞°üf ‘ á``∏gòe IQƒ``°üH ¬dó©e ™``ØJQGh ,Ò``Ñc πμ``°ûH
ÈcCÉc ÉgQƒ¡Xh ô``FÉé°ùdG IQƒ£N ∫ƒ``M ∫ó÷G OÉY ÉeóæYh .π`èÉμdÉH
áFôdG ¿ÉWöS ¿Éch ,kGôNCÉàe â``bƒdG ¿Éc ⁄É©dG ‘ ¿ÉWöù∏d ÖÑ°ùe π`èÉY
∞°Uh óM ≈∏Y ,(IQÉ``é«°ùdG ¿ôb) ‘ ø``μà°SG ób ⁄É©dGh ,iö``ûà°SG ób
.Allan Brandt âfGôH ¿’BG ñQDƒŸG
432
¿ƒ∏«ædG ÜQGƒLh ..QƒWGÈeE’G
≥£æŸG Ö``°ùM ,¬æμÁ √óMh áÄHhC’G º∏Y ¿Éc GPEG Ée ∫ƒM ∫DhÉ``°ùàdG IQÉKEG øμÁ)
∫ƒM ¬°ùØf A»°ûdG ∫ƒb Öéj ¬fCG ó«H ,åjó◊G ≈æ©ŸG Gò¡H á«ÑÑ``°ùdG äÉÑKEG ,ΩQÉ``°üdG
(äÉfGƒ«◊G ≈∏Y á«∏ª©ŸG ÜQÉéàdG
*3
PB=R?N XA@@
1947 ΩÉY AÉà°T π``FGhCG ‘ É«fÉ£jôH ‘ ¿ƒ``«eƒμ◊G AÉ°üME’G AGÈN ΩÉ``b

áμ∏ªŸG ‘ A§ÑH öûàæj ™bƒàe Ò``Z (AÉHh) ∑Éæg ¿CÉH áë°üdG IQGRh ô``jòëàH
Ék Ñjô≤J Iôe IöûY ¢ùªN áFôdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G áÑ°ùf âØYÉ°†J ó≤a :IóëàŸG
»¨Ñæj ´ƒ°VƒŸ) ¬fEG :∫ƒ≤j πé°ùdG ∫hDƒ°ùe Öàch .Ú≤HÉ°ùdG ø``jó≤©dG ‘
.áHÉéà°S’G IQÉKE’ »Øμj ÉÃ ájƒb âfÉc É¡fEÉa ,á∏ª÷G á«£‰ ºZQh .(¬à°SGQO
øe ,IOhÈdG ¢SQÉb AÉà°T ∞°üàæe ‘ ,1947 ΩÉY ôjGÈa ‘ IQGRƒdG â``Ñ∏Wh
¿óæd »MGƒ°V ∫ƒ``M AGÈN º°†j kGô“Dƒe º¶æj ¿CG á``«Ñ£dG çÉëHC’G ¢``ù∏›
áFôdG ¿ÉWöùH á``HÉ°UE’G ä’ó``©Ÿ √Ò°ùØJ Qò©àŸG ´É``ØJQ’G Gòg á``°SGQód
.ÖÑ°S ¤EG π°UƒàdG ádhÉfih
,»°VGÎYG ƒëf ≈∏Y ,AGÈÿG óMCG ßM’ .á«dõg Éjó«eƒc áHÉãÃ ô“DƒŸG ¿Éc
≈∏Y â∏°üM (á«dÉY ÚNóàdG áÑ°ùf âfÉc å«M) IÒÑμdG ájö†◊G ¿óŸG ¿CG
≈fOC’ ÚNóàdG πb å«M) iô≤dG øe áFôdG ¿ÉWöùH áHÉ°UEÓd ≈∏YCG ä’ó©e
ƒ÷G AÓàeG) ¤EG ™Lôj (ó«MƒdG ‘Éμ``dG Ò°ùØàdG) ¿CG èàæà°SGh ,(¬``JÉjƒà°ùe
,ÜÉÑ°†dGh ,Gõfƒ∏ØfE’G ≈``∏Y Ωƒ∏dÉH ¿hôNBG ≈≤dCGh .(çƒ∏àdG hCG Ú``NóàdÉH
433
,OÈdÉH áHÉ°UE’Gh ,≥jô£dG ¿Gô``£bh ,á«æ«°ùdG á©°TC’Gh ,¢ùª°ûdG á©°TCG ¢``ü≤fh

,äGQÉ«°ùdG ΩOGƒ``Yh ,RÉ¨dG ™fÉ°üeh ,»``YÉæ°üdG çƒ∏àdGh ,º``ëØdG ≥FGôMh
.IQÉé«°ùdG ¿ÉNO AÉæãà°SÉH AGƒ¡dG çƒ∏J ∫Éμ°TCG øe πμ°T πc ,QÉ°üàNÉH
Úà°ShCG ¤EG ó``¡Yh ,ÉgÉ≤∏J »``àdG AGQB’G ‘ ´ƒ``æàdG AGô``L
q ¢ù∏éŸG ∂``ÑJQG
…òdG RQÉÑdG …ƒ``«◊G »``FÉ°üME’G ,Austin Bradford Hill π``«g OQƒ`àOGôH
OGóYEÉH ¬«dEG ó¡Y ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©HQC’G ‘ á«FGƒ°û©dG áHôéàdG ô``μàHG
…òdG πjƒªàdG ¿CG ó«H .áFôdG ¿ÉWöS IQƒ£N πeÉY ójóëàd ÈcCG á«eÉ¶f á``°SGQO
ΩÉY ôjÉæj øe ∫hC’G ‘ ¢ù∏éŸG ΩÉbh .kGóL k ``«Ä°V ¿Éc á°SGQó∏d ¬``°ü«°üîJ ”
q Ó
,ÜÓ£dG óMC’ »æ«dÎ°SEG ¬«æL 600 √Qób ÖJGôH »FõL ΩGhO ¢ü«°üîàH 1948
»æ«dÎ°SEG ¬``«æL 300h ,Ú«fGó«ŸG ∫É``ª©dG øe Ú``æK’ Ék ``«æ«dÎ°SE
q G Ék ``¡«æL 350h
∫hO OQÉ°ûàjQ ƒ``g Ék «ÑW
q Ék ãMÉH π``«g ÚYh
s .äGOGó`èE’Gh á«°Vô©dG äÉ``≤Øæ∏d
á°SGQO …CÉH º``≤j ⁄ ¬æμdh Ék eÉY ÚKÓKh á``à°S ôª©dG ø`è ≠``∏Ñj ,Richard Doll
.πÑb øe á∏KÉ‡
ttt
áë°VGh »``°ù∏WC’G §``«ëŸG ÈY ¿ÉWöùdGh Ú``NóàdG Ú``H á``bÓ©dG äó``H
áMGô÷G ∫É› ‘ (ÚØ≤ãŸG ÒZ) AÉÑWC’Gh Úª«≤ŸG AÉÑWC’G QÉ¨°U øe ÚFóàÑª∏d
.Úaô£dG ÚH á«¡jóH ábÓY ¢ù«°SCÉàH ¿ƒ`èƒ≤j º¡fCG º¡«∏Y GóH øjòdGh Ö£dGh
á«MGô÷G áHhÉæŸG ‘ ÖW ÖdÉW ƒ``gh Ernst Wynder QóæjGh â°ùfQEG ¬``LGh
Ék eÉY ¿ƒ©HQCGh ¿ÉæKG √ôªY πLôd ≈°ùæoJ ’ ádÉM 1948 ΩÉY ∞«°U ‘ ∑Qƒjƒ«æH
á«FGƒ¡dG äGôªŸG Ö``«°üj ¿ÉWöS ƒgh á«FGƒ¡dG áÑ°ü≤dG ¿É``WöùH kGôKCÉàe ‘ƒ`òJ
íjöûàdG ä’É``M º¶©e ‘ ∫É◊G ¿Éc É``ª∏ãeh ,Ék ``æNóe πLôdG ¿Éc .á``Fô∏d
434
á«FGƒg Ö©°T :øeõŸG ÚNóàdG ≈∏Y ∫óJ Ék Hhóf πªëj √ó°ùL ¿Éc ,ÚæNóª∏d
ádÉ◊G ≈∏Y π``ªY …òdG ìGô÷G öûjo ⁄h .ΩÉ``î°ùdG OGƒ°ùH á``æcGO áFQh á``Kƒ∏e
ábÓ©dG ¿CG íLôŸG ø`è ,ÚMGô÷G º¶©Ÿ áÑ°ùædÉH ∫É◊G ƒg É``ªch) .∂dP ¤EG
∂∏J πãe ¬LGƒj ⁄ …ò``dG ,QóæjGƒd áÑ°ùædÉH øμd .(¬d áÑ°ùædÉH á``«ØN â``ëÑ°UCG
¿Éc ΩÉî°ùdÉH áKƒ∏ŸG áFôdG ∂∏J ‘ …OÉÑdG ¿ÉWöùdG IQƒ°U ¿EÉa ,πÑb øe ádÉ◊G
.Ék «∏ªY
q ¬«æ«Y ΩÉeCG áë°VGh ábÓ©dG âfÉc ;É¡«£îJ Qò©àj
‘ CGóH ,Ö£dG á``«∏c ‘ ¢SQój ¿Éc å``«M ,¢ùjƒd ¿É°S ¤EG Qó``æjGh ™``LQ
»àdG Oƒ¡÷G ¿CG áXÉ¶ØH √hÈNCGh .áFôdG ¿É``WöSh ÚNóàdG ÚH ábÓ©dG á°SGQO
kGó¡°ûà°ùe »μjôeC’G ΩÉ©dG ìGô``÷G ¤EG Öàc .(ihóL ÓH) ¿ƒμà°S É``¡dòÑ«°S
√hÈNCG º¡æμd ,ábÓ©dG ∂``∏J πãe OƒLh â°VÎaG »àdG á≤HÉ°ùdG äÉ``°SGQódÉH
∫hÉæJ ≈∏Y É¡JGP á``bÓ©dG Öë°S øμÁ) .A»°T …CG äÉÑKEG ø`è øμªàj ød ¬``fCÉH
èFÉàf ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ¤EG ≈``°VôŸG ™e äÓHn É≤ŸG …ODƒ``J ¿CG øμÁ ’ ..Ö``«∏◊G
AGôLEG AGQh ÖÑ°S óLƒj Ó`à ,A»°T äÉÑKEG øe øμªàdG Ωó©d kGô``¶fh ..á«°Vôe
.(Oó°üdG Gòg ‘ ÜQÉŒ
áª¡ŸG QóæjGh πchCG ó≤a ,ΩÉ©dG ìGô÷G Öàμe ´ÉæbE’ •ÉÑME’ÉH ¬æe kGQƒ©°Th
âfÉ°S ‘ øjQÉ°ûà°ùŸG óMCG ƒgh Evarts Graham ΩÉgGôL ¢ùJQÉØjEG ìGô``é∏d
øeDƒj ΩÉgGôL øμj ⁄ .ø``jQƒ¡°ûŸG (¿ƒ∏«ædG ÜQGƒ``L) ÜÉë°UCG øe ,¢``ùjƒd
,Ò¡°ûdG áFôdG ìGôL iôjo ¿CG QOÉædG øe ¿Éch .¿ÉWöùdGh ÚNóàdG ÚH ábÓ©dÉH
¿hóH ,´ƒÑ°SCG πc áFôdG ¿É``WöS ä’ÉM øe äGöû©d äÉ«∏ªY iôéj …ò``dG
ák ÑZQ ∂dPh ¬à°SGQO ‘ Qó``æjGh IóYÉ°ùe ≈∏Y ≥aGh ¬æμd .√ó``j ‘ IQÉ``é«°ùdG
…CGQ ‘ ,áHôéàdG ¿CG Éªc .Ék ÑfÉL á``dCÉ°ùŸG ™°Vhh Ék «FÉ¡f
q ábÓ©dG ¢†MO ‘ ¬``æe
435
AGôLEG øe π``Ñ≤à°ùŸG ‘ ¬æμ“ »àdG á`èRÓdG IÈÿG QóæjGh í``æªà°S (ΩÉ``gGôL)

.áFôdG ¿ÉWöS AGQh »≤«≤◊G IQƒ£ÿG πeÉY ¤EG π°UƒJ »àdG ÜQÉéàdG
πª©H GƒeÉ≤a .á``£«°ùH á«é¡æe á≤jôW ™``ÑàJ ΩÉgGôLh QóæjGh á``HôŒ â``fÉc
ÜÉ°üe º¡°†©H ≈°VôŸG ø`è ÚàYƒª› iód ÚNóàdG ïjQÉJ ∫ƒ``M AÉ°ü≤à°SG
áÑ°ùf ¢SÉ«≤H Gƒ`èÉbh .¿ÉWöùdÉH ÜÉ``°üe ÒZ ôNB’G ¢†©ÑdGh á``FôdG ¿É``WöùH
ÚæNóŸG áÑ°ùf âfÉc GPEG Ée áaô©Ÿ ÚàYƒªéŸG ÚH ÚæNóŸG ÒZ ¤EG Ú``æNóŸG
äÈào YGh .’ ΩCG ø``jôNB’ÉH áfQÉ≤e áFôdG ¿ÉWöS ÜÉ``ë°UCG ÚH ÈcCG π«ã“ É``¡d
case-control ó``gGƒ°ûdGh ä’É``◊G á°SGQO ≈ª°ùJh) √ò``g OGóYE’G á``≤jôW
áª¡e ÒZ É¡fCG ≈∏Y É¡°ùØf áHôéàdG ¤EG ô¶æj ¿Éc Éªæ«H ,Ék «é¡æe
q Ik ójóL (study
É«Lƒdƒ«H ∫ƒM ô“Dƒe ‘ á``jó«¡ªàdG √QÉμaCG Ëó≤àH QóæjGh ΩÉb ÉeóæYh .kGÒ``ãc
,Qƒ°†◊G AÉ°†YC’G øe óMGh ≥``«∏©J hCG ∫GDƒ°S ¬«∏Y ìô£jo ⁄ ,¢ù«Ø‡ ‘ á``FôdG
.QÉãŸG ´ƒ°Vƒª∏d ‘ÉμdG ΩÉªàg’G Gƒ``£©j ⁄h ¬HÉ£N AÉæKCG º¡ª¶©e ΩÉf É``ÃQh
∫ƒM Qhój ¿Éch ,Qó``æjGh ≈∏J …òdG ÜÉ``£ÿG ¿EÉa ,∂dP øe ¢†«≤ædG ≈``∏Y
Ö«°üj pulmonary adenomatosis …ƒ``FQ
q …q uóZo ΩGQho ≈Yójo ¢†eÉZ ¢Vôe
.áYÉ°S ∞°üæd äôªà°SG ájƒ«M á°ûbÉæe QÉKCG ób ,ºæ¨dG
ttt
IQÉKEG øe Ék °†jCG π«gh ∫hO øμªàj ⁄ ,¢ùjƒd ¿É°S ‘ ΩÉgGôLh QóæjGh π``ãeh
¬H πª©j …òdG º°ù≤dG
p ¿Éc .¿ó``æd ‘ É¡fÉjôéj »àdG á°SGQódG ƒëf ΩÉ``ªàgG …CG
…ôHõeƒ∏H »``M ‘ ≥«°V ≈æÑe ‘ ™≤jh ,á``«FÉ°üME’G Ió``MƒdG ≈ª°ùj ,π``«g
êPÉªædG »gh ,Brunsviga ´ƒf øe áªî°V áÑ°SÉM ä’BG ∑Éæg âfÉc .¿óæ∏H
‘ äÉ¡ÑæŸG πãe ¿ôJh ,±ô¨dG ‘ ´ô≤Jh ≥£≤£J ,áãjó◊G Ö°SGƒë∏d á«dhC’G
436
øe ¢VGôeCG ƒ«°UÉ°üàNG ∑Éæg ¿Éc .á∏jƒW áª°ùbp á«∏ªY AGôLEG É¡«a ºàj Iôe πc
áaÉ°ùe ≈∏Yh .á«FÉ°üME’G äÉjóàæŸG ‘ ¿hó``°ûàëj É«dGÎ°SCGh ÉμjôeCGh ÉHhQhCG
London ájQGóŸG ≥WÉæŸG Ö£d ¿ó``æd á«∏μd »∏£ŸG øjõHGQódG ≈∏Y ,äGƒ``£N
á«FÉHƒdG äÉ`àÉ°ûàc’ÉH AÉ``ØàM’G º``àj ¿Éc ,School of Tropical Medicine
∫ÉeôdG ÜÉHP hCG ÉjQ’ÉŸG ¢VôŸ πeÉëc ¢Vƒ©ÑdG– öûY ™``°SÉàdG ¿ô≤∏d á«dhC’G
.¢Tƒ≤ædGh á«fó©ŸG äÉMƒ∏dG ΩGóîà°SÉH –AGOƒ°ùdG ≈ªë∏d πeÉëc
∂∏J πãe ¢ù«°SCÉJ ø``μÁ ¬fCÉH á``ÄHhC’G »«°UÉ°üàNG ø`è ójó©dG ∫OÉ``L óbh
ÖÑ°ùe ∑Éæg ¿ƒμj å«M ,§≤a ájó©ŸG ¢VGôeCÓd ôKC’Gh ÖÑ°ùdG ÚH äÉbÓ©dG
,¢Vôª∏d ±hô©e (vector πbÉf ≈Yójo ) πeÉMh ¢Vôª∏d ±hô©e pathogen
¢Vôe ádÉM ‘ »°ùJ »°ùJ áHÉHP hCG ÉjQ’ÉŸG ¢Vôe ádÉM ‘ á°Vƒ©ÑdG πãÁ ƒgh
Ió≤©e É¡fCÉH ôμ°ùdGh ¿ÉWöùdG πãe ájó©ŸG ÒZ áæeõŸG ¢VGôeC’G º°ùàJh .Ωƒ``ædG
∂«gÉf ,IOôØe ÜÉÑ°SCG hCG πbGƒæH É``¡£HQ øμÁ ’ å«ëH ,kGóL áYƒæàeh kGó``L
áFôdG ¿ÉWöS πãe øeõe ¢Vôe ∫Éªà°TG Iô``μa ¿EG .(ájÉbƒ∏d) ÜÉÑ°SCG Qò©J ø``Y
.Ék eÉ“ á°Vƒaôe Iôμa »g ¬H ¢UÉN (¢Vôª∏d πeÉM) ≈∏Y
Ék «FÉæK
q ÉfÉc Éª¡fCG ºZQ πª©∏d Éª¡°ùØf ∫hOh π«g ¢Sôc Ö«ÄμdG ƒ÷G Gòg ‘
¢ùμY ≈∏Y »°SÉªM ÒZh Ék FOÉgh Ék ¶aÉfi ¿Éc ,Ék ``æq °S ô¨°UC’G ∫hóa ,Ék ``°†bÉæàe
ÉªgóMCG ¿CG …CG ;•É°ûædGh ìô``ŸGh ájƒ«◊ÉH Ék Ä«∏e ¿Éc …òdG ,Ék æq °S È``cC’G π«g
Üô◊G ó©H Ée OÉ°üàbG ¿Éc .¬æY ∞``∏àfl ôNB’Gh áª∏μdG ≈æ©Ã …õ«∏‚EG π``LQ
ôFÉé°ùdG QÉ``©°SCG äOGR ÉeóæYh .á`èRCG á¡LGƒe ∂°Th ≈``∏Y áfGõÿGh ,Ék `` q°ûg
ÉgDhÉ£YEGh (≠ÑàdG AGöûd äÉbÉ£H) QGó°UEG ” ,á«aÉ°VEG ÖFGöV ™ª÷ ø∏°T QGó≤Ã
»àdG áMGôdG äGÎa ∫ÓNh .(¿ƒæeóŸG ¿ƒeóîà°ùŸG) º¡°ùØfCG ≈∏Y Gƒ≤∏WCG øŸ
437
Ωóîà°ùe) ¬°ùØf ƒgh ,∫hO ¿Éc ,áfƒë°ûŸG ΩÉjC’G ‘ πª©dG äÉYÉ°S §``°SƒàJ
.áYöùH IQÉé«°S Üöû«d ≈æÑŸG øe êôîj ,(øeóe
¿ÉWöS ≈°Vôe ™«ªŒ ”h ,Ék °ù«FQ Ék «é¡æe
q Ék ÑjQóJ π«gh ∫hO á°SGQO äÈào YG
iôNCG ¢VGôeCG Ö``Ñ°ùH øjRƒéfi ≈°Vôe π``HÉ≤e ‘ (cases ä’É◊G) á``FôdG
Ú«°UÉ°üàN’G óMCG ΩÉbh ,¿óæd πNGO ≈Ø°ûà°ùe øjöûY øe (áfQÉ≤e äÉ``æ«Y)
∫hO ¿C’ kGô¶fh .äÉ``«Ø°ûà°ùŸG ióMEG ‘ º¡©e äGAÉ``≤d ó≤©H Ú``«YÉªàL’G
â©°SƒJ ,»≤«≤◊G º``¡àŸG ƒg ≠ÑàdG ¿ƒμj ¿CG í``LôŸG ÒZ øe ¬``fCG ó``≤à©j ¿Éc
™æ°üe Üôb ∫ƒM á∏Ä°SCG ≈``∏Y á°SGQódG â∏ªà°TÉa ,á∏°üdG äGP á∏Ä°SC’G Iô``FGO
GƒfÉc GPEG É`èh ,»∏≤ŸG ∂ª°ùdG ¿ƒ``∏cCÉj Iôe ºch ,≈``°VôŸG äƒ«H øe RÉ``¨dG
.AÉ°û©dG ≈∏Y ôjõæÿG òîa hCG ,≥fÉ≤ædG hCG ,»``∏≤ŸG Oó≤ŸG ôjõæÿG º◊ ¿ƒ``∏°†Øj
.ÚNóàdG äGOÉY øY á∏Ä°SC’G ÉjÉæK ‘ ∫hO öùØà°SGh
¿Éc Éªæ«Hh .1948 ΩÉ``Y ƒjÉe øe ∫hC’G ∫ƒ∏ëH á∏HÉ≤e 156 ø`è AÉ``¡àf’G ”
ábÓY ¤EG π°UƒàdG ” ,OhOôdG øe á«dhC’G áYƒªéŸG ¢``üëØH π«gh ∫hO Ωƒ≤j
.ôFÉé°ùdG ÚNóJ :‘ π``ãªàJ áFôdG ¿ÉWöùH á∏°üdG á``≤«Khh IócDƒe á``«FÉ°üMEG
⁄h .á«FÉ°üME’G ábÓ©dG äó``WƒJ ,ôNBG ó©H Ék YƒÑ°SCG äGAÉ≤∏dG äOGORG É``ªæ«Hh
‘ ÖÑ°ùdG ƒg ≥jô£dG ¿Gô£≤d ¢Vô©àdG ¿ƒμj ¿CG íLôj ¿Éc …òdG ,∫hO ó©j
´ÓbE’G Qôb á°SGQódG ∫ÓNh ,¬jód »àdG äÉfÉ«ÑdG ¿CÉ°ûH ∫OÉéj ,áFôdG ¿É``WöS
.¬JQƒ£N ióe ∑QOCG ¿CG ó©H ∂dPh ÚNóàdG øY
èFÉàf ¤EG ΩÉgGôLh QóæjGh ≥``jôa π°UƒJ ,¢ùjƒd ¿É°S ‘ ,∂dP ¿ƒ``°†Z ‘
,ÚJQÉb ÈY ÚàYƒª› ≈∏Y ÉªgDhGôLEG ” ¿Éà∏dG ¿Éà°SGQódG â≤àdG ó≤d) .á¡HÉ°ûe
.(AÉ≤àd’G Iƒ``b ≈∏Y π«dO Gògh –Ék Ñjô≤J á``bóH ôWÉîŸG øe ¬``°ùØf Qó≤dG ≈``∏Y
438
.á°ü°üîàŸG äÓéŸG ióMEG ¤EG ¬``«dEG Ó°UƒJ …òdG åëÑdÉH π«gh ∫hO ™`àO
Smoking (áFôdG É`èƒæ«°SQÉch ÚNóàdG) ¿Gƒ``æ©H á«dhC’G É``ª¡à°SGQO äö``ûof
British Medical á«fÉ£jÈdG á«Ñ£dG á``∏éŸG ‘ and Carcinoma of the Lung
öûæH π©ØdÉH ÉeÉb ób ΩÉgGôLh QóæjGh ¿Éc .ΩÉ©dG ∑GP øe È``ªàÑ°S ‘ Journal
Journal of the á«μjôeC’G á«Ñ£dG á«©ª÷G á∏› ‘ ô``¡°TCG á©°†H πÑb Éª¡à°SGQO
.American Medical Association
ttt
¿hO ,GƒàÑKCG ób ΩÉ``gGôLh QóæjGhh π«gh ∫hO ¿ƒμj ¿CG ó``«cCÉJ …ô¨ŸG ø`è
GƒàÑKCG ób ôeC’G á``≤«≤M ‘ º¡æμd .ÚNóàdGh áFôdG ¿É``WöS ÚH ábÓ©dG ,AÉ``æY
¤EG ó©f ÉfƒYO ,¿Éμ``Ã á«ªgC’G ø`è ƒgh ,¥QÉØdG Gò``g º¡Ødh ,Ék ``Ø∏àfl Ék ``Ä«°T
.ógGƒ°ûdGh ä’É◊G á°SGQO É¡H â“ »àdG á≤jô£dG
.post hoc çó◊G ó©r Hn ô``WÉîŸG º««≤J ºàj ,ógGƒ°ûdGh ä’É◊G á``°SGQO ‘
áFôdG ¿ÉWöS ≈°Vôe ∫GDƒ°S ∫ÓN øe QóæjGhh ∫hO á°SGQO ‘ çóM Ée ∂dPh
äGQÉ«°ùdG çOGƒM ÉjÉë°V ∫GDƒ``°S ¬Ñ°ûj Ée ƒgh .ÚæNóŸG øe GƒfÉc GPEG É``ªY
∫GDƒ°ùdG ∂dP ¿ƒ``μjh ,∫ƒëμdG ÒKCÉJ â– IQÉ``«°ùdG ¿hOƒ≤j GƒfÉc GPEG É``ªY
OƒLh ≈∏Y ∫óJ ÜQÉéàdG É``¡H ÉfÈîJ »àdG OGóYC’G ¿EG .çOÉ``◊G ´ƒbh ó``©H
á«fÉμeEÉH ôªÿG ÜQÉ°T ÈîJ ’ É``¡æμd ,∫ƒëμdGh çOGƒ◊G ÚH πªàfi §``HGQ
…CG ;á«Ø∏N IBGôe øe ¿Éc ƒd Éªc iôjo …òdG ô£ÿG ¬fEG .çOÉM ‘ Ék «∏©a
q ¬WQƒJ
‘ äÉaGôëf’G ¢†©H çhó``M øμÁ ∂dP ºZQh ,Ék «°ùμY
q ¬``ª««≤J ºàj ô``£N
hCG) º«î°†J ‘ ±GöSE’G ¤EG ¿ƒ∏«Á ¿ƒ≤FÉ°ùdG ¿Éc ƒd GPÉªa .äGôjó≤àdG √ò``g
ä’ÉM á°SGQO ¤EG IOƒ©dÉH) hCG ?çOÉ``◊G âbh ‘ ∫ƒëμdG iƒà°ùe (π``«∏≤J
439
ÉjÉë°V ™aóH á∏HÉ≤ŸG Ghô``LCG øjòdG ¢UÉî°TC’G ó``MCG ΩÉb ƒd GPÉe (π``«gh ∫hO
™e ÉgóMh ÚNóàdG äGOÉ``Y ≈∏Y Ωƒ∏dG AÉ``≤dEG ƒëf »Yh ¿hO á``FôdG ¿É``WöS
?áfQÉ≤ŸG áæ«Y áYƒª› ‘ á¡HÉ°ûe äGOÉ©d º¡dÉªgEG
áYƒª› ™jRƒJ ” GPEG .äÉaGôëf’G √òg á¡LGƒŸ ¥ô£dG §°ùHCG π«g ∑QOCG óbh
ÚNóJ ≈∏Y ÚàYƒªéŸG ióMEG QÉÑLEG ”h ;ÚàYƒª› ¤EG Ék «FGƒ°ûY
q ¢SÉædG ø`è
ºàjh ,øeõdG ÈY ÚàYƒªéŸG áÑbGôe ºàJ ºK ,ÚNóàdG Ωó©H iôNC’Gh ôFÉé°ùdG
.ÚæNóŸG áYƒª› ‘ ó``FGR ∫ó©Ã Qƒ£J ób á``FôdG ¿ÉWöS ¿Éc GPEG É`è ó``jó–
áØ«îŸG ájöûÑdG áHôéàdG ∂∏J π``ãe øμd ,á«ÑÑ°ùdG âÑãJ ¿CG á≤jô£dG √ò¡d ø``μÁ
ÇOÉÑŸG ∑É¡àfGh ,AÉ``«MCG öûH ≈∏Y É``¡FGôLEG øY ∂«gÉf ,Ék ``°†jCG á©æ≤e ø``μJ ⁄
.Ö£dG äÉ«bÓNC’ á«°SÉ°SC’G
π°†aCG ≈∏Y QÉ``«àN’G ™bh ƒd GPÉe ,á``HôéàdG √òg AGôLEG Qò``©J óæY ¬fCG ó``«H
âfÉc ,Ék ÑfÉL »FGƒ°û©dG ™jRƒàdG ìô£Hh ?Ék «FõL
q á∏ªàμe áHôŒ ƒgh ¿ÉK m QÉ``«N
øμd .»©LQ ôKCÉH ôWÉîŸG ôjó≤J »g ó«©H óM ¤EG π«gh ∫hO á``°SGQO á∏μ°ûe
≈°VôŸG øe …CG áHÉ°UEG πÑb Éª¡à°SGQO ¥ÓWEG ”h AGQƒdG ¤EG ¬ÑæŸG §Ñ°V ” ƒd GPÉe
áFôdG ¿ÉWöS πãe Ék °Vôe ßMÓj ¿CG ¢VGôeCG »°UÉ°üàN’ øμÁ πg ?¿ÉWöùdÉH
?á°†jƒH ΩÉ°ù≤fG áæLC’G »°UÉ°üàNG ÖbGôj Éª∏ãe ,¬FóH á¶◊ øe Qƒ£àj ƒgh
ttt
OQƒØ°ùcCG á©eÉéH áKGQƒdG º∏Y »°UÉ°üàNG π≤Y ≈∏Y á¡HÉ°ûe Iôμa äô£«°S
¿Éc .øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©HQC’G πFGhCG ‘ Edmund Ford OQƒa ó``fƒeOEG
±ô©j ¿Éc ∂dP ºZôHh ,øjhQGód Qƒ£àdGh Aƒ``°ûædG ájô¶æH Ió°ûH øeDƒj OQƒa
≈∏Y ∫ nóà°ùjo ¿Éc âbƒdG ∂``dP ≈àëa ;º¡e Qƒ°üb øe ÊÉ©J ájô¶ædG √ò``g ¿CG
440
ô¡¶j ⁄h ,äÉjôØ◊G πé°S ø`è öTÉÑe ÒZ πμ°ûH Qƒ£àdGh Aƒ°ûædG ‘ Ωó``≤àdG
á∏μ°ûe πãªàJ ™Ñ£dÉHh .á«◊G äÉ``æFÉμdG øe áYƒª› ∫ÓN øe öTÉÑe πμ``°ûH
äÉjôØM çÓK OƒLh ¿EG .Ék «æeR
q áàHÉKh áæcÉ°S »¡a ;Iôéëàe É¡fCG ‘ äÉjôØ◊G
¿CG øμÁ Qƒ£àdGh Aƒ°ûæ∏d á«eó≤Jh Iõ``«‡ πMGôe çÓK π``ã“ (ê)h (Ü)h (CG)
ájôØ◊G äódh ób (Ü) ájôØ◊Gh (Ü) ájôØ◊G äódq h ób (CG) ájôØ◊G ¿CG ócDƒj
∫ój Qƒ£J πMGôe çÓK OƒLƒa ;öTÉÑe ÒZh »YÉŒQG π«dódG Gòg øμd .(ê)
.¬àÑãj ’ ¬æμd ,á«dÉàdG ájôØ◊G Aƒ°ûf ‘ âÑÑ°ùJ ób äÉjôØ◊G ióMEG ¿CG ≈∏Y
á«æ«L äGÒ¨àd ¿ƒ©°†îj ¿Éμ°ùdG ¿CG á≤«≤M ó«cCÉàd Ió«MƒdG á«ª°SôdG á≤jô£dG
..»≤«≤◊G øeõdG ‘ »≤«≤◊G ⁄É©dG ‘ Ò¨àdG •É≤àdG ø``ª°†àJ øeõdG ÈY IOófi
áHôŒ º«ª°üàH ¢UÉN ƒëf ≈∏Y Ék ªà¡e OQƒ`à íÑ°UCG ó≤d .»∏Ñ≤à°ùe ƒëf ≈``∏Y
kGOóY ™æbCG ,∂dP ≥«≤ëàdh .ácô◊G ™°Vh ‘ øjhQGO QÉμ`àCG áÑbGôŸ á«aGöûà°SG
OQƒØ°ùcCG QGƒ``éH áÑWôdG äÉ``©≤æà°ùŸG ÈY ádƒéH Gƒ`èƒ≤j ¿CÉH ÜÓ``£dG øe
Rƒdƒ«∏«°S º∏≤H √õ««“ º``àj ,å©dG óMCG •É≤àdG ºàj ÉeóæYh .å``©dG ´ƒfCG ™``ª÷
ájòMC’G ¿hóJôj OQƒ`à ÜÓW ™LQ ΩGƒYCG ó©Hh .…È``dG ¬ŸÉY ¤EG ¬``YÉLQEGh
å©dG ´GƒfCG OÉ``«£°UG GhOÉYCG å«M ,å``©dG ó«°üd äÉμÑ°T º¡©eh á``«WÉ£ŸG
k °†a ,äÉeÓ©H ÉghOóM »``àdG
;É¡à°SGQóH GƒeÉbh Oó– ⁄ »``àdG É¡J’Ó°S øY Ó
π«é°ùJ ” .π≤◊G ‘ …ÈdG å©∏d (»``ª°SQ AÉ°üMEG) AÉ°ûfEÉH GƒeÉb ,™``bGƒdG ‘
äÉeÓY ‘ ä’ƒëàdG πãe ,å©dG ´GƒfCG øe áYƒªéŸG ∂∏J ‘ á≤«bO äGÒ¨J
.á≤FÉa ájÉæ©H ΩÉY πc ,¿ƒ∏dGh πμ°ûdGh ºé◊G å«M øe áëæLC’G äGÒ``¨J hCG
ájDhQ ‘ OQƒa CGó``H ,Ék Ñjô≤J äGƒæ°S öûY QGó`è ≈∏Y äGÒ¨àdG √òg ó``jóëàHh
á≤Ñ£dG ¿ƒd ‘ á«éjQóJ äGÒ``¨J çhóM ≥«KƒJ ‘ GC óH .¬KhóM AÉæKCG Qƒ``£àdG
441
IÒÑc äÉÑ∏≤Jh ,(äÉæ«÷G ‘ äGÒ¨àdG çhóM ‹ÉàdÉHh) å©dG í£°ùd á«£¨ŸG

ó©j Ée ƒgh ,å©dG …QGƒ°V á£°SGƒH »©«Ñ£dG AÉ``≤àfÓd äÉeÓYh ¿Éμ°ùdG ‘
k eÉc Ék ``ŸÉY
ΩÉªàgÉH πª©dG Gò``g π«gh ∫hO øe πc ™ÑàJ ó≤d (1).™``≤æà°ùe ‘ Ó
ΩÉY AÉà°T ‘ öûÑdG øe á¡HÉ°ûe á``Yƒª› ΩGóîà°SG Iôμa π«¡d äô£Nh .≠``dÉH
á«fÉμeEG ¢VÎØæd .áª«¶©dG á«ª∏©dG QÉμaC’G º¶©e πãe ,¬eÉªëà°SG AÉæKCG ,1951
º∏b ΩGóîà°SÉH ,(OQƒa) á≤jôW ≈∏Y ,äÉeÓ©H öûÑdG øe IÒÑc áYƒª› ó``jó–
…ƒàëà°Sh .ôNBG ó``©H kGó≤Y ,áYƒªéŸG ∂∏J ™``ÑàJ ºàj ºK ,π«îàe Rƒ``dƒ«∏«°S
ÚNóàdG iOCG GPEG .Ú``æNóŸG Ò``Zh ÚæNóŸG ø`è Ék «©«ÑW Ék ``£«∏N á``YƒªéŸG
¿ÉWöS ¢VôÃ á``HÉ°UE’G ¤EG á°SGQódG ‘ Ú``cQÉ°ûŸG OGôaC’G ¢``Vô©J ¤EG ≥``ëH
á£°SGƒH ó«°ü∏d ¢Vô©àdG ¤EG á``ëæLC’G —Éa å©dG ¢Vô©J kGÒãc ¬Ñ°ûj ÉÃ) á``FôdG
.óFGR ∫ó©Ã ¿ÉWöùdÉH á``HÉ°UEÓd ¢Vô©àdG ‘ ¿ƒæNóŸG CGó``Ñ«°ùa ,(…QGƒ°†dG
º∏©d »©«Ñ£dG ™``≤æà°ùŸG ‘ ô¶ædG ≥``jôW øY– øeõdG ÈY á``YƒªéŸG á``©HÉàÃh
»Ñ°ùædG ô£ÿG Ö``°ùëj ¿CG ¢VGôeCG »``°UÉ°üàN’ øμÁ –…öûÑdG ¢``VGôeC’G
.ÚæNóŸG ÒZ πHÉ≤e ÚæNóŸG ÚH áFôdG ¿ÉWöùd ≥«bódG
Ö©∏J ,iôNCG Iôe ?á«aÉc á``°SGQód IÒÑc áYƒª› óéj ¿CG OôØd ∞«c ø``μd
ájÉYôdG º``«eCÉàd ádhòÑŸG äGOƒ``¡éŸG äOCG ,É``«fÉ£jôH ‘ .É``gQhO ±ó``°üdG
ójõj Ée iƒàMG å«M ,á`àÉc AÉÑWC’G º°†j …õcôe πé°S ™«ªŒ ¤EG á``«ë°üdG
ºàj ,πé°ùdG ‘ OƒLƒe Ö«ÑW É¡«a äƒÁ Iôe πc ‘h .º``°SG ±’BG áà°S ø``Y
å©dG º°Sh á«æ≤J Ωóîà°SG …òdG ƒg Henry. D.kettlwell π``jƒ∏à pc .…O .»H …Ôg ≈Yójo OQƒa iód Ö` dÉW ¿Éc ó``≤d (1)
¿É«H ‹ÉàdÉHh –çƒ∏àdG ÖÑ°ùH øcGódG ôé°ûdG ‘ ≈ØîJ …ò``dG – ¿ƒ∏dG øcGO å©dG øY äó©àHG ób ájQÉ°†dG Qƒ``«£dG ¿CG ¿É``«Ñd
.πª©dG ó«b (»©«Ñ£dG AÉ≤àf’G)
442
,áé«àædGh .¬JÉah ÖÑ°S øY Ék «Ñ°ùf π°üØe ∞°UƒH Ék ÑdÉZh ,πé°ùdG ÚeCG QÉ£NEG
(»°VGÎaG Èàfl) AÉ°ûfEG »g ,ƒà«H OQÉ``°ûàjQ √ò«ª∏Jh ∫hO ¿hÉ©e É¡Ø°Uh É``ªc
∫É°SQEÉH 1951 ΩÉY ôHƒàcCG 31 ‘ π«gh ∫hO ΩÉb .á©HÉàŸGh ´Ó£à°S’G á°SGQód
âfÉch .á``°SGQódG √òg õ``jõ©J …ƒà– Ö``«ÑW 59600 ‹Gƒ``M ¤EG äÉ``HÉ£N
ôjó≤Jh º¡jód ÚNóàdG äGOÉY øY QÉ°ùØà°S’G :»∏j ÉÃ ≥∏©àJ Iö``üàfl á∏Ä°SC’G
º¶©e É¡«∏Y ÜÉLCG óbh ,iôNCG á£«°ùH AÉ«°TCGh É¡fƒæNój »àdG ôFÉé°ùdG á``«ªc
.≥FÉbO ¢ùªN ¿ƒ°†Z ‘ AÉÑWC’G
,¿óæd ¤EG IOƒ©dÉHh .Ö«ÑW 41024 ≠∏H º¡æe πgòe OóY á∏Ä°SC’G ≈``∏Y OQh
¤EG Égƒª°ùbh ,AÉ``ÑWC’G áYƒª› âª°V á°ù«FQ á``ªFÉb AÉ°ûfEÉH π«gh ∫hO ΩÉ``b
,áYƒªéŸG øe IÉah ádÉM øY ÆÓHE’G ºàj Iôe πc ‘h .ÚæNóe ÒZh ÚæNóe
ádhóL â“ .IÉaƒ∏d ≥«bódG ÖÑ°ùdG ójóëàd πé°ùdG ÚeCG ÖàμÃ ¿ƒ∏°üàj GƒfÉc
∫hO øμ“ .ÚæNóŸG ÒZ πHÉ≤e ÚæNóª∏d áFôdG ¿ÉWöS øY áªLÉædG äÉ«aƒdG
.âbƒdG ÈY Ék «∏©a
q ∞°ûμàj ƒgh ¿ÉWöùdG áÑbGôeh ¢Sƒ∏÷G øe ¿B’G π«gh
789 øY ÆÓHE’G ” ,1954 ¢SQÉeh 1951 ô``HƒàcCG ÚH Ée kGô¡°T 29 ∫Ó``Nh
áHÉ°UE’G ¤EG ádÉM 36 hõ``Y ” .π«gh ∫hód á«∏°UC’G áYƒªéŸG ‘ IÉ`àh á``dÉM
ÚæNóŸG ∫hóL ‘ áFôdG ¿ÉWöS äÉ``«ah Úª°†J óæYh .áFôdG ¿ÉWöS ¢``VôÃ
ádÉM 36`dG âKóM ó≤d :Ék «∏ªY
q á«WÉÑJQ’G ábÓ©dG äCÉ°ûf ,ÚæNóŸG ÒZ π``HÉ≤e
øμj ⁄ å«ëH ,kGÒÑc ÚàYƒªéŸG ÚH ¥QÉØdG ¿Éc .ÚæNóŸG ÚH É¡©«ªL IÉah
øμJ ⁄h .¬cGQOE’ Ió≤©e á«FÉ°üMEG äÉ°SÉ«b ≥«Ñ£J π«gh ∫hO øe êÉàëj ôeC’G
¿ÉWöS ¢Vôe ‘ ÖÑ°ùdG ¿É«Ñd »FÉ°üMEG π«∏– πª©d É¡ª«ª°üJ ” »àdG áHôéàdG
.É¡àé«àf äÉÑKE’ Ö°ùëa á£«°ùH äÉHÉ°ù◊ ’EG êÉà– áFôdG
443
π«∏dG ‘ ¢üd
≈∏Y ¬Ñ°ûj ‘ó°U ÉjÓN ¿ÉWöS øY IQÉÑY (¬æe ÊÉYCG …òdG ¿ÉWöùdG) ,áÑ``°SÉæŸÉH)
¿CG ¬fÉμeEÉH kGóMCG ¿CG ó≤àYCG ’ .øjôNB’G ÚæNóŸG Ö«``°üj …òdG áFôdG ¿ÉWöS hóÑj Ée
ób »æfEG å«M ;ÚNóàdG ÚHh ¬æ«H á«ÑÑ°S ábÓY OƒLh Iôμa ó°V kGóq L ájƒb áéM Ωó≤j
(∞bƒJCG ¿CG πÑb kÉeÉY 50 ‹GƒM ≠∏ÑJ IóŸ âæNO
s
1957 _ I53
,+y (y -
6 z)3y
~R?LF ?R=RE LA ~?QFL jOQN>?}
kÉehO π¶æ``°Sh Éæc ó≤d ?áë``°üdG ö†J ’ É¡©«æ``°üàH Ωƒ≤f »àdG äÉéàæŸG ¿CG ó≤à©f)
(áeÉ©dG áë°üdG ≈∏Y ®ÉØ◊G ‘ πª©j øe πc ™e Üôbo øY ÚfhÉ©àe
7+
!µ5 (y ½3g Y:
1915 !% ¾0
._g b5¡ $1Y .)g ('_ _y
¿ÉWöS ∫ƒM á«aGöûà°S’G Éª¡à°SGQO π«g OQƒaOGôHh ∫hO OQÉ°ûàjQ ö``ûf

ÚH ÚæNóŸG áÑ°ùf ¬``«a â¨∏H …òdG ¬°ùØf ΩÉ©dG ƒgh ,1956 ΩÉ``Y ‘ á``FôdG
∂dP ¿Éc ó≤d .% 45 óæY É¡d áÑ°ùf ≈∏YCG Ú¨dÉÑdG IóëàŸG äÉj’ƒdG ¿Éμ°S
áØ°üHh .≠ÑàdG áÑ≤M ¬°ùØf Qó≤dÉHh ,¿É``WöùdG ¢Vôe º∏Y áÑ≤M πãÁ ó``≤©dG
π©ØdÉHh .ôFÉé°ùdGh IÒNòdG »àYÉæ°U Qƒ¡X ‘ Ühô``◊G âª¡°SCG ,áeÉY
äÉ©«Ñe äOGRh ≠``ÑàdG áYÉæ°U ≈∏Y á``«fÉãdGh ¤hC’G á«ŸÉ©dG Üô``◊G äô``KCG
,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«©HQC’G ∞°üàæe ‘ áªî°V ΩÉbQCG ¤EG ô``FÉé°ùdG
.äÉ«æ«°ùªÿG ‘ IOÉjõdG ‘ äôªà°SGh
áYÉæ°U â``©aO ,Üô``◊G ó©H Ée IÎ`à ‘ Égƒ‰ ø`è ÌcCG ó``jõJ »``μdh
444
GPEGh .äÉfÓYE’G ‘ äGQ’hó``dG øe ÚjÓŸG äÉÄe ºK äGöû©H ô``FÉé°ùdG
,»°VÉŸG ‘ ≠``ÑàdG áYÉæ°U ‘ ’k ƒ``– âKóMCG ó``b ¿ÓYE’G áYÉæ°U â``fÉc
¿Éc .¿ÓYE’G áYÉæ°U ‘ È``cCG ’k ƒ– Ék «dÉM â``KóMCG ób ≠ÑàdG áYÉæ°U ¿EÉ`à
ôFÉé°ùdG äÉfÓYEG ±Gó``¡à°SG ƒg áÑ≤◊G √ò¡d á``°ûgóŸG äGQÉμàH’G Ì``cCG
»bôdGh áeÉîØdG AÉ``Ø°VE’ ∂dPh ,á©«aôdG äÉ``jƒà°ùŸG …hP Ú``μ∏¡à°ùª∏d
áeÉY áØ°üH ôFÉé°ùdG äÉfÓYEG ¬«LƒJ ºàj ¿Éc ,»``°VÉŸG ‘ .ÚNóàdG ≈∏Y
äÉfÓYEG º«ª°üJ ” ,äÉ«æ«°ùªÿG πFGhCG ∫ƒ∏ëH ,øμd .Úμ∏¡à°ùŸG πc ¤EG
,ö†◊G ∫É``ªY :Úμ∏¡à°ùŸG ø`è áæ«©e í``FGöûd ,É``¡JÉcQÉeh ,ô``FÉé°ùdG
πH ,»≤jôaCG π°UCG øe Ú«μjôeC’Gh ,øjôLÉ¡ŸGh ,AÉ°ùædGh ,äƒ«ÑdG äÉHQh
AÉÑWC’G º¶©e) :∫ƒ≤j ¿ÓYEG ∑Éæg ¿Éc .º¡°ùØfCG AÉÑWC’G áÄjôL Iƒ£N ‘h
≈∏Y ≈°VôŸG ¿ƒ``æÄª£j ‹ÉàdÉHh ,(Camels á``cQÉe øe ô``FÉé°S ¿ƒ``æNój
äÉfÓYEG πª– á«Ñ£dG äÓ``éŸG âfÉc Ée Ik OÉYh .ÚNóàdG óæY º``¡àeÓ°S
‘ (AMA) á«μjôeC’G á``«Ñ£dG á«©ªé∏d ájƒæ°ùdG äGô``“DƒŸG ‘ .ô``FÉé°ù∏d
Ék fÉ› ôFÉé°ùdG ™``jRƒJ ºàj ¿Éc ,ø``jöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ``«æ«°ùªÿG π``FGhCG
ÉeóæY ,1955 ‘ .≠ÑàdG ∑É``°ûcCG ΩÉeCG ¿ƒØ£°üj GƒfÉc øjòdG ,AÉÑWC’G ≈``∏Y
Marlboro hQƒ``ÑdQÉŸG πLQ Ëó≤àH Philip Morris ¢``ùjQƒe Ö``«∏«a ΩÉ``b
ácQÉŸG √òg äÉ``©«Ñe äõØb ,¿B’G ≈àM ÚNóà∏d í``LÉf õeQ Ì``cCG ,Man
(hQƒÑdQÉe) äóYh .ô¡°TCG á«fÉªK OGóàeG ≈∏Y % 5000 ≠∏H á°ûgóe á``Ñ°ùæH
IóMGh áeõM ‘ πãªàJ ádƒLôdG âëÑ°UCGh ,≠Ñà∏d Òãe ¬Ñ°T ∫ÉØàMG á`èÉbEÉH
ºYÉædG Öë°ùdG Î∏a ,π«°UC’G ≠Ñà∏d ‹ƒ``LôdG ¥GòŸG ¿ƒμj Gòμg) :ájôë
πFGhCG ‘ .(∂≤jôW ¢VÎ©j ’h kGó«L πª©j ¬fEG .∂ªa ƒëf ¬≤jôW ¢``ùª∏àj
445
ôFÉé°ùdG øe ájƒæ°ùdG äÉ©«ÑŸG ‹ÉªLEG ≠``∏H ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«à°ùdG

‘ π«ãe ¬d øμj ⁄ …òdG ºbôdG ƒ``gh ,Q’hO äGQÉ«∏e 5 ‹GƒM Éμ``jôeCG ‘
±’BG ™HQCG ‹GƒM §``°SƒàŸG ‘ øNój »μjôeC’G Oô``ØdG ¿Éc .≠ÑàdG ï``jQÉJ
IóMGh IQÉé«°S ∫ó©Ã …CG ;Ωƒj πc IQÉé«°S 11 ‹GƒM hCG ΩÉY πc IQÉé«°S
.®É≤«à°SG áYÉ°S πc ‘
ttt
øe äÉ«æ«°ùªÿG ∞°üàæe ‘ ÉμjôeCG ‘ áeÉ©dG áë°üdG äÉª¶æe ø``μJ ⁄
¬JOóM ÉŸ Ék ≤ah ¿ÉWöùdGh ≠ÑàdG ÚH ábÓ©dÉH kGÒ``ãc áéYõæe øjöû©dG ¿ô≤dG
É¡fCÉH á°SGQódG äÉª¶æŸG øe π«∏b âØ°Uh ,ájGóÑdG ‘ .π«gh ∫hO äÉ°SGQO
Ò¨à«°S ΩÓμdG Gò``g ¿CG ºZôH) ¿ÉWöù∏d IOÉ``°†e á∏ªM øe CGõ``éàj ’ Aõ``L
øe âéYõfGh ,™Ñ£dÉH ∂dP øY á«°VGQ ø``μJ ⁄ ≠ÑàdG áYÉæ°U øμd .(Ék ``°†jCG
¤EG ¿ÉWöùdGh ≠``ÑàdGh ¿Gô£≤dG Ú``H É¡eÉμMEG ºàj »``àdG ábÓ©dG …ODƒ``J ¿CG
äÉcöûdG äCGó``H Gòdh .±É£ŸG ájÉ¡f ‘ º``gOÉ©HEGh Úμ∏¡à°ùŸG ÜÉ``gQEG
±É°†oJ »àdG äGÎ∏ØdG óFGƒa ≈∏Y ÒÑc πμ°ûH AGôWE’G ‘ ôFÉé°ù∏d á``éàæŸG
√OÉà©H ,Ò¡°ûdG hQƒÑdQÉŸG πLQ ¿EG) .(¿ÉeCG) AGôLEÉc ôFÉé°ùdG ±Gô``WCG ¤EG
äÉÑKE’ √OGóYEG ” kGó``≤©e Ék îa
q ¿Éc ,º°TƒdGh ∫ÉÑ◊G ø`è •ôØŸG …Qƒ``còdG
.(Í÷G hCG åæîàdÉH ábÓY ¬d ¢ù«d IQÉé«°ùdG ájÉ¡f ‘ Î∏ØdG ΩGóîà°SG ¿CG
∫hO á°SGQO Ëó``≤J øe ΩGƒ``YCG áKÓK ó``©H ,1953 ΩÉ``Y È``ª°ùjO 28 ‘h
GRÓH ¥óæØH ≠ÑàdG äÉcöT AÉ°SDhQ øe ójó©dG ≈≤àdG ,Qƒ¡ªé∏d á``«aGöûà°S’G
º¡«∏Y ¿Éch ,≥aC’G ‘ ìƒ∏J IQÉ°S ÒZ AÉÑfCG ∑Éæg âfÉc å«M ;∑Qƒ``jƒ«æH
.ÅaÉμe OÉ°†e Ωƒég PÉîJÉH ÚNóàdG ≈∏Y á«ª∏©dG áªé¡dG á¡LGƒe
446
≥aóJ (íjöU ¿É«H) ¿Gƒæ©H ¿Ó``YEG øY IQÉÑY OÉ°†ŸG Ωƒé¡dG õ``côe ¿Éc
QƒØdG ≈∏Y ô``¡X å«M ,1954 ΩÉ``Y ‘ ájQÉÑNE’G ΩÓ``YE’G π``FÉ°Sh ≈``∏Y
Ék Hƒàμe ¿É«ÑdG ¿Éc .á``∏«∏b ™«HÉ°SCG QGóe ≈∏Y áØ«ë°U á``Äª©HQCG øe Ì``cCG ‘
¿Éc .Qƒ¡ª÷G ¤EG ≠``Ñà∏d áéàæŸG äÉcöûdG øe á``MƒàØe ádÉ°SQ IQƒ``°U ‘
áæμªŸG ábÓ©dG ∫ƒM äÉ©FÉ°ûdGh ±hÉîŸG á¡LGƒe ƒg ¿É«ÑdG øe ¢``Vô¨dG
IOÉYEG øe ¿É«ÑdG øμªà«°S ,á``ª∏c 600 ‹GƒM ‘ .≠ÑàdGh áFôdG ¿ÉWöS Ú``H
.Ék Ñjô≤J ¿ÉWöùdGh ≠ÑàdG ∫ƒM çÉëHC’G áHÉàc
√Qƒ£°S øe kGAóH Ék HGòL ¿É«ÑdG ¿Éc ,áMGöüdG ’EG (íjöU ¿É«H) ø``ª°†àj ⁄
¿GôÄØdG ≈∏Y âjôLCGo »àdG ÜQÉéàdG ∫ƒM áãjó◊G ôjQÉ≤àdG âæ∏YCG) :¤hC’G
⁄h .(öûÑdG ‘ áFôdG ¿ÉWöSh ÚNóàdG ÚH Ée ábÓY OƒLƒH ó«ØJ ájô¶f øY
π«g/ ∫hO äÉ°SGQód ¿Éc óbh .∂dP øe á≤«≤◊G øY ó©HCG A»°T ∑Éæg øμj
ôKCG ÈcCG (á©°SGƒdG Iô¡°ûdÉH) â«¶M »àdG ÜQÉéàdG »gh) ΩÉgGôL /QóæjGhh
º∏©dG ô¡¶j ÉÃQh .öûÑdG ≈∏Y πH ,¿GôÄØdG ≈``∏Y ÉgDhGôLEG ºàj ⁄ »àdGh Å``«°S
øe IQƒ°üdG ¢ùØf ≈``∏Y ¬éFÉàf »JCÉJh ,RÉ``¨dC’Gh ¢Vƒª¨dÉH áÄ«∏e IQƒ``°üH
±ƒ°Sh) ?¿GôÄØdG iód áFôdG ¿ÉWöùH ºà¡j ¿CG ø``μÁ …òdG øªa ¢Vƒª¨dG
≠ÑàdG ƒéàæe óéj ÉeóæY øeõdG øe ó≤Y ó©H π«∏°†àdG Gòg øY ∞°ûμdG º``àj
≈∏Y âjôLCGo »àdG IQƒ``£àŸG äÉ°SGQódG øe IójGõàe á``Yƒª› ΩÉeCG º``¡°ùØfCG
áHÉ°UEG ‘ ÖÑ°ùàj ⁄ ÚNóàdG ¿CG á≤«≤M ¿ƒ¡LGƒj º¡∏©é«°S Ée ƒgh ö``ûÑdG
.(áFôdG ¿ÉWöùH ,iôNC’G äÉæFÉμdG ÚH øe ,¿GôÄØdG
π«◊G ´ôHCG âfÉch ,´Éaó∏d ∫hC’G §ÿG ƒg ≥FÉ≤◊G ≈∏Y ¢ûjƒ°ûàdG ¿Éc
»YóJ »àdG äÉ«FÉ°üME’G ¿EG) :º``∏©∏d »JGòdG ∂°ûdG ≈∏Y Ö©∏dG ‘ π``ãªàJ
447
≈∏Y É¡JGP Iƒ≤dÉH ≥Ñ£æJ ¿CG ø``μÁ ¢VôŸGh ôFÉé°ùdG ÚNóJ ÚH ábÓY Oƒ``Lh
áë°U ‘ AÉª∏Y ø`è OóY ∂μ°T ó≤d .áãjó◊G IÉ``«◊G •É‰CG øe ôNBG A»``°T …CG
,AÉª∏©dG ÚH ¢VQÉ©àdG øe ó«Øà°ùj ¿CG ¿ÓYE’G ´É£à°SGh .(É¡°ùØf äÉ«FÉ°üME’G
ábÓY ∫ƒM ä’DhÉ°ùJ øe AÉª∏©dG ÚH Qhój Ée π«îàj ¿CG ÇQÉ≤∏d GƒcôJ å``«M
.iôNC’G áãjó◊G IÉ«◊G ∫Éμ°TCGh áFôdG ¿ÉWöS
á∏ªM …C’ Ék ``«aÉc »JGòdG ∂``°ûdG RGôHEGh ≥FÉ≤◊G ≈``∏Y ¢``ûjƒ°ûàdG ¿Éc É``ÃQ
øe ’k óÑa .É¡Yƒf øe Iójôa âfÉc á«FÉ¡ædG á``∏«◊G ¿CG ó«H ,ájOÉY áeÉY äÉ``bÓY
äÉcöT âeób ,¿ÉWöùdGh ≠ÑàdG ÚH ábÓ©dG ∫ƒ``M çÉëHC’G øe ójõe •É``ÑMEG
IóYÉ°ùŸGh ¿ƒ©dG Ëó≤àH ó¡©àf ÉæfEG) :É¡æe ójõŸG òNCÉH AÉª∏©∏d íª°ùj Ék °VôY ≠ÑàdG
¤EG áaÉ°VE’ÉH ...áë°üdGh ≠ÑàdG ΩGóîà°SG ÖfGƒL πμH á«æ©ŸG çÉëHC’G Oƒ``¡÷
GPEG ¬fCG ¤EG Ò°ûj »æª°†dG ≈æ©ŸGh .(π©ØdÉH IOôØæŸG äÉcöûdG ¬H âªgÉ°S Ée πc
,∑ƒμ°T πfi ∫GõJ Ée ádCÉ°ùŸG ¿EÉ`à ,çÉëHC’G øe ójõe ¤EG áLÉM ∑Éæg â``fÉc
.º¡KÉëHCG ¿hôéj ÚãMÉÑdG Óh ,øNój Qƒ¡ª÷G Ó .ó©H π–n o ⁄ ‹ÉàdÉHh
â∏μ°T ,±GôWC’G á«KÓK á«é«JGÎ°SE’G √ò``¡d Iôªãe áé«àf ≈∏Y ∫ƒ``°üë∏dh
(≠ÑàdG áYÉæ°U çÉ``ëHCG áæ÷) É¡«∏Y â≤∏WCGh ,(çÉëHCG á``æ÷) §¨°†dG á``YÉªL
á``æé∏dG √ò``g π``ª©J .(Tobacco Industry Research Committee (TIRC
Qƒ¡ªLh ∫Éà≤∏d Ió©à°ùe ≠ÑJ áYÉæ°Uh IÒÑc IQƒ°üH ájOÉ©e á«ÁOÉcCG ÚH §«°Sƒc
ób kGÒNCG É¡fCG TIRC áæ÷ âæ∏YCG ,∫ƒ£e
q åëH ó©H ,1954 ô``jÉæj ‘h .Òëàe
,IôNÉ°ùdG äÉ≤«∏©àdG ΩÉ`èCG ÜÉÑdG ó°Uƒ«d QÉ«àN’G AÉ``Lh ,É¡d kGôjóe äQÉ``àNG
,Clarence Cook Little π``à«d ∑ƒc ¢ùfQÓc ≈``∏Y áæé∏dG QÉ«àNG ™bh Gò``dh
á«©ª÷G ¢ù«FQ Ö°üæe øe ôμ°S’ QÉ``°üfCG ¬©∏N …òdG ìƒª£dG ¢VQÉ©ŸG ƒ``gh
448
American Society for the Control of Cancer ¿ÉWöùdG áëaÉμŸ á«μjôeC’G
.((ASCC
ttt
≈àM ,≠ÑàdG »Hƒd ¬æY åëÑj …ò``dG Ö°SÉæŸG πLôdG πà«d ¢ùfQÓc ¿Éc ó``≤d
Ék ≤HÉ£e AÉL ó``≤a ,√OÉéjEG º¡«∏Y ºàëàd 1954 ΩÉ``Y ‘ ¬«∏Y GhÌ©j ⁄ ƒ``d º``¡fEG
kGóà©e ¿Éch ,á``KGQh º∏Y »°UÉ°üàNG πà«d ¿Éc .É``¡fhójôj »àdG äÉ``Ø°UGƒª∏d
äÉfGƒ«◊G ≈∏Y çÉëHC’G AGôLE’ ÒÑc Èàfl AÉ°ûfEÉH ΩÉb .Ék «°SÉªMh
q ,Ék qjƒb ,¬``jCGôH
øe á«≤f ä’Ó``°ùd Óƒà°ùªc â``∏ªY »àdGh ,ø``jÉe áj’ƒH Qƒ``HQÉg QÉ``H ‘
¿Éch ,áKGQƒdG º∏Yh á«≤ædG äÉØ°üdÉH Éªà¡e πà«d ¿Éc .á«Ñ£dG ÜQÉéà∏d ¿GôÄØdG
,¿ÉWöùdG ∂dP ‘ É``Ã ,¢VGôeC’G ™«ªL ¿CÉH ∫ƒ≤J »àdG á``jô¶æ∏d Ék jq ƒb kGö`ÙÉæe
Ò¡£àdG Qƒ°U øe IQƒ°U ‘ ,¢VGôeC’G √òg ¿CGh .áKGQƒdG ¤EG π°UC’G ‘ ™LôJ
Ée ƒgh ,É¡°VGôYCG øe ¿ƒ``fÉ©j øe πc ±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ∂∏¡J ±ƒ°S ,»``Ñ£dG
Ée ƒgh ¢VGôeC’G áehÉ≤Ã ™àªàJ Ék «æ«L
q áÑ°üN á«fÉμ°S áYƒª› AÉ≤H ¤EG …ODƒ``«°S
¬≤«Ñ£J øμÁ Ée ƒgh .ugenics lite- π``°ùædG Ú°ù– º∏Y ¬«∏Y ≥∏£j ¿CG ø``μÁ
k ``°UCG πà«d √Èà©j …ò``dG áFôdG ¿ÉWöS ≈∏Y á``jhÉ°ùe IQƒ``°üH
±Gôëf’ Ék LÉàf Ó
,π°UCÉàŸG ±Gôëf’G ∂``dP øY §≤a ∞°ûc ÚNóàdG ¿CG πà«d í°VhCGh .»``æ«L
¿EG .…öûH º°ùL ‘ É``gƒ‰h ,áÄ«°ùdG áeƒKô÷G √òg Qƒ``¡X ‘ ÖÑ°ùJ …ò``dGh
≈∏Y Ωƒ∏dG AÉ≤dEÉH ¬``Ñ°TCG ¿Éc áFôdG ¿ÉWöùd ÖÑ°ùªc ô``FÉé°ùdG ≈∏Y Ωƒ∏dG AÉ``≤dEG
.Iƒ≤H ájDhôdG √òg ≠ÑàdG »Hƒdh TIRC áæ÷ âæÑJ ó≤dh .QÉ£eC’G É¡Ñ∏÷ äÓ¶ŸG
¿ÉWöSh ÚNóàdG ÚH §HôdÉH ™Ñ£dÉH ,ΩÉ``gGôLh QóæjGhh ,π«gh ∫hO ΩÉb ó``≤d
á«MÉààaG ‘h .ÖÑ°ùdG ™`è ábÓ©dG √òg áfRGƒe ø`è øμªàdG ºàj ⁄ øμd .á``FôdG
449
:∫ƒ≤j πà«d Ö``àc 1956 ΩÉY ‘ Cancer Research ¿É``WöùdG çÉ``ëHCG á``∏›
AÉ£°ûædG ¿EÉa ,á«ª∏©dG áfÉeC’G á``fÉ«N øY ádhDƒ°ùŸG »g ≠ÑàdG áYÉæ°U â``fÉc GPEG)
™ª÷G AÉª∏©∏d ø``μÁ ∞«c .»ª∏©dG π«∏°†àdG ø``Y ¿ƒdhDƒ°ùe ≠Ñà∏d Ú``°†gÉæŸG
(?á«ÑÑ°S ábÓY ‘ áFôdG ¿ÉWöSh ÚNóàdG ÚH ádƒ¡°ùH
Öàch .≥«°†dÉH ,ASCC ‘ √Oƒ``Lh AÉæKCG πà«d ±ôY …òdG ,ΩÉgGôL ô``©°T
ÚH á«ÑÑ°S ábÓY OƒLh) ¿CG ø`è É¡«a ≈μà°TG ,QôëŸG ¤EG áYP’ ¢†MO á``dÉ°SQ
¢VôŸ OÉ°†ŸG º«©£àdG á«dÉ©a øe iƒbCG áFôdG ¿ÉWöSh ôFÉé°ù∏d •ôØŸG Ú``NóàdG
.(§≤a AÉ°üME’G ≈∏Y Ωƒ≤J »àdGh …Qó÷G
Ék Ñ°†Z OGOõj ΩÉgGôL ¿Éc ,áÄHhC’G AÉÑWCG øe ¬FGô¶f πc π``ãe ¬∏ãe ,™bGƒdG ‘
áª∏μdG √òg ¿CG ó``≤à©j ¿Éc ó≤d .cause Ö``Ñ°S áª∏μd ¬«a ≠``dÉÑŸG ≥«bóàdG ø`è
⁄ÉY •Î°TG ,1884 ΩÉ``Y ‘ .≥FÉY ¤EG â``dƒ–h á«∏°UC’G É¡JóFÉa â``£îJ ó``b
≈∏Y agent πeÉY ójóëàd ¬fCG Robert Koch ¢``Tƒc äôHhQ É``«Lƒdƒ«Hhôμ«ŸG
¿ƒμj ¿CG Öéj :π``bC’G ≈∏Y ÒjÉ©e á``KÓK ≥≤ëj ¿CG Öéj ,¢``VôŸ ÖÑ°S ¬``fCG
;á°†jôe äÉfGƒ«M øe ∫õ©jo ¿CGh ;á°†jôe äÉfGƒ«M ‘ kGOƒLƒe ÖÑ°ùŸG
u πeÉ©dG
•höT øμd .…ƒfÉK ∞«°†e ‘ ¬dÉNOEG óæY ¢VôŸG π≤f ≈∏Y kGQOÉb ¿ƒ``μj ¿CGh
⁄ ;ájó©ŸG πeGƒ©dGh á``jó©ŸG ¢VGôeC’G á``°SGQO øe ,º°ùëH ,äCÉ°ûf ó``b ¢Tƒc
.ájó©ŸG ÒZ ¢VGôeC’G øe ó``jó©∏d (É¡¡«LƒJ IOÉYEG) áWÉ°ùÑH øμªŸG øe ø``μj
ÖÑ°ùe ∫õY ºàj ¿CG Qƒ°üJ ∞î°ùdG øe ¿Éc ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,áFôdG ¿ÉWöS ‘
n
.¢Vôª∏d »°SÉ°SC’G ¢Vô©àdG øe ,ΩGƒYCG hCG ,ô¡°TCG ó©H áæWöùe áFQ øe ¿ÉWöù∏d
Éªch .πKÉ‡ ƒëf ≈∏Y á£pÑfih Ió«≤e
s ¿GôÄØdG ‘ ¢VôŸG ∫É≤àfG äÉ°SGQO âfÉc
¿GôÄØdG ´É°†NEÉH Ωƒ≤f ¿CG ø``μªŸG øe) :Bradford Hill π«g OQƒaOGôH ìö``T
450
πãe– É¡fEG å«ëH ≠ÑàdG ¿É``NO øe ƒ÷ ,iôNCG á«∏ª©e äÉfGƒ«M hCG ,á``°†jôŸG
hCG ôKÉμàdG É¡æμÁ ’h ;´ƒé¡dG hCG Ωƒ``ædG ™«£à°ùJ ’ –á«aGôN á°üb ‘ Rƒ``éY
GPÉªa áë°VGh áLQO ¤EG Qƒ``£àj ’ hCG áFôdG ¿É``WöS Qƒ£àj ¿CG ø``μÁh .πcC’G
?ó©H
¢Vô©j ¿CG ,øjôNBG AÓ`èRh QóæjGh ™e ,ΩÉgGôL ∫hÉ``M ?ó©H GPÉe ,π``©ØdÉH
øe ¿Éc .¬d ÜQÉ``≤e ƒL πbC’G ≈∏Y hCG ,(≠``ÑàdG ¿ÉNO øe ΩÉ°S ƒ``÷) ¿Gô``ÄØdG
áHôŒ ‘ ,Gòdh .á``gGöûH ÚNóà∏d ¿Gô``ÄØdG ´É°†NEG ìÉ‚ ìƒ``°VƒH ó``©Ñà°ùŸG
,(ÚNóà∏d RÉ¡L) ΩÉgGôL ôμàHG ,¢ùjƒd â``fÉ°ùH √Èàfl ‘ ÉgDhGôLEG ” á``ª¡e
QÉ«àNG ”h) Ωƒ«dG ∫Gƒ``W ôFÉé°ùdG äÉÄe ∫OÉ©j Ée ¿É``NO êôîj QÉμàHG ƒ``gh
q (Lucky Strikes ¢ùμjGÎ°S »c’ ´ƒf øe ôFÉé°S
á«fGô£≤dG ádÉ°†ØdG Ö°Sôjh
.¿ƒà«°SC’G øe Ò£≤J ¥QhO ‘ ,§Ø°ûdG ±ôZ øe áYƒª› ∫ÓN øe ,AGOƒ°ùdG
á«fÉμeEG QóæjGhh ΩÉgGôL ∞``°ûàcG ,Ék YÉÑJ ¿GôÄØdG ó∏L ≈∏Y ¿Gô£≤dG ¿É``góHh
øe ójõŸ ’EG äÉ``°SGQódG √òg ODp ƒ``J ⁄ øμd .¿Gô``ÄØdG Qƒ¡X ≈``∏Y ΩGQhCG AÉ``°ûfEG
∫GDƒ°ùH ÒÑc ƒ``ëf ≈∏Y åëÑdG Forbes ¢``ùHQƒa á∏› âªLÉg ó``≤a .∫ó``÷G
¿ÉgOh ≠ÑàdG øe ¿Gô``£≤dG Ò£≤àH ¿ƒeƒ≤j øjòdG ∫É``LôdG OóY ºc) :ΩÉ``gGôL
¬Ñ°ûJ áHôéàdG √òg ¿CÉ``H πà«d πãe Ú°VQÉ©ŸG ¢†©H èàMG ÉÃQh (?¬``H º``gQƒ¡X
áeÉ°S á«∏°UC’G IôªãdG ¿CÉH êÉéàM’G ºK AõL ¿ƒ«∏e øe Aõ``L ¤EG ádÉ≤JôH Ò£≤J
.É¡dhÉæàH íª°ùJ ’ áLQóH kGóL
ób ,π«¡d á«aGôÿG á``°ü≤dG ‘ Rƒé©dG πãe ,¬°ùØf á``ÄHhC’G º∏Y ¿Éc Éæg ø`è
á∏ãªàŸG– çÓãdG á«£ªædG •höûdÉa .¢Tƒc •höûd ≥``fÉÿG ΩÉ¶ædÉH Ék YQP ¥É°V
Ö£dG ¿Éch ;á``WÉ°ùH πμH »``ØμJ ød –π≤ædG IOÉ``YEGh ∫õ``©dGh •É``ÑJQ’G ‘
451
.(ÖÑ°ùdG) Ωƒ¡ØŸ ¢UÉN º¡a »æÑJ ¤EG áLÉëH »FÉbƒdG

,áÄHhC’G ÖW ⁄ÉY ‘ RQÉ``ÑdG …QÉ°ûà°S’G ,π«g OQƒaOGôH ¿EÉ`à ,iôNCG Iô`è
ájöûÑdG ¢VGôeC’G ∫ƒM iôŒo »``àdG äÉ°SGQó∏d áÑ°ùædÉH .áÑ≤©dG √ò¡d Ó
k M Ωó``b
º¡ØdG á©LGôeh ™``«°SƒJ ¤EG áLÉ◊G π«g ócCG ,¿É``WöùdG πãe Ió≤©ŸGh á``æeõŸG
√ò¡a ,¢Tƒc IÎ°S ‘ ∫ƒNódG øe áFôdG ¿ÉWöS øμªàj ⁄ GPEG .á«ÑÑ°ù∏d …ó«∏≤àdG
™e áÄHhC’G Ö£d ôjôŸG »é¡æŸG ìÉØμdÉH π«g ôbCGh .á©°SƒàdG ¤EG áLÉëH IÎ°ùdG
k FÉb ìöTh .√RhÉ``Œ ¬æμd –¢SÉ°SC’G ‘ Ék «ÑjôŒ
:Ó q CGó``Ñe ∂dP øμj ⁄– á``«ÑÑ°ùdG
Ió©H º°ùàJ ,ÚNóàdGh áFôdG ¿ÉWöS ádÉM ‘ πbC’G ≈∏Y ,á«WÉÑJQ’G á``bÓ©dG ¿EG
:»∏j Éªc á«aÉ°VEG ¢üFÉ°üN
hCG á°ùªN ‹Gƒ``M ¿ÉWöùdÉH áHÉ°UEÓd Ió``FGõdG ôWÉîŸG â¨∏H :á``jƒb á``bÓY
.ÚæNóŸG iód ±É©°VCG IöûY
‘ ,ΩÉgGôLh QóæjGh á``°SGQOh ,π«gh ∫hO á°SGQO â``jôLoCG :á≤°ùàe á``bÓY
äOq CGh ,¥É£ædG á©°SGh á``Ø∏àfl äÉYƒª› ≈∏Y ,¥É£ædG á©°SGh áØ∏àfl äÉ``bÉ«°S
.É¡JGP ábÓ©dG ó«cCÉJ ¤EG
πNój …òdG ™°VƒŸG ,¥OCG ≈æ©Ã ,áFôdG ¿É``WöùH ≠ÑàdG §HQ ” :IOófi ábÓY
.º°ù÷G ¤EG ≠ÑàdG ¿ÉNO ¬«a
äOGR ,ÚNóàdG IÎ`à âdÉW Éª∏c ¬``fCG π«gh ∫hO ∞°ûàcG :á``àbDƒe á``bÓY
.øNóŸÉH á£«ëŸG ôWÉîŸG
äOGR ,ÚNóàdG á«ªc äOGR Éª∏c :(»Lƒdƒ«H ¿ƒu μe) ≈∏Y ábÓ©dG π``ªà°ûJ
.áFôdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G ôWÉfl
ÖÑ°ùe ÚH »μ«fÉμ«e •ÉÑJQG Oƒ``Lh ∫ƒ≤©ŸG øe :≥jó°üàdÉH IôjóL á``bÓY
452
.áFôdG ‘ å«ÑN Ò¨J çhóMh ¥É°ûæà°S’G ≥jôW øY ¿ÉWöù∏d
èFÉàf âeAGƒJ ó``≤a ;ábÓ©dG √òg ºYóJ á«ÑjôéàdG á``dOC’G :áμ°SÉªàe á``bÓY
»àdG ¿GôÄØdG ≈∏Y QÉ≤dG ¿ÉgO ÜQÉŒ πãe ,á«∏ª©ŸG èFÉàædGh ¢VGôeC’G ÖW º∏Y
.ΩÉgGôL ÉgGôLCG
,áFôdG ¿ÉWöùH Ú``NóàdG §HQ ” :ájRGƒàe ∞``bGƒe ‘ πãŸÉH á``bÓ©dG äö``S
.A…ôŸGh ,¿É°ù∏dGh ,≥∏◊Gh ,√ÉØ°ûdG ¿ÉWöùH Ék °†jCGh
»«°UÉ°üàNG ¿CG ìöTh .IójóL áMhôWCG Ëó≤àd ÒjÉ©ŸG √òg π«g Ωóîà°SG ó≤d
ÒjÉ©ŸG øe áªFÉ≤dG √òg ΩGóîà°SÉH á«ÑÑ°ùdG ≈∏Y ∫’óà°S’G º¡æμÁ áÄHhC’G Ö``W
øe ’k óH .á«ÑÑ°S ábÓY äÉÑKEG ¬æμÁ ’ áªFÉ≤dG √òg øe OôØe öüæY …CÉa .™``°ùàdG
§≤à∏j ¿CG ™«£à°ùj »àdG ,á«FÉ≤àf’G º``FGƒ≤dG øe ´ƒæc π«g áªFÉb â∏ªY ,∂``dP
,AÉª∏©∏d áÑ°ùædÉH .á«ÑÑ°S á``bÓY Iôμa (±É©°VEG hCG) ájƒ≤àd kGQÉ«©e É¡æe AÉ``ª∏©dG
¬«LƒJ π¡°ùdG øe ¿Éc ,áaôNõŸG AÉ«°TC’G πc πãeh ,áaôNõdG •ôØe ∂``dP ¿Éc
º°†J (áªFÉb) øe QÉ«àN’ÉH »FÉjõ«a hCG äÉ«°VÉjQ ⁄ÉY Ωƒ≤j ¿CG π«îJ :É¡d ó≤ædG
π«g áªFÉb äOhR ó≤a ,∂dP ºZQh .á«ÑÑ°S ábÓY ≈∏Y ∫’óà°SÓd ÒjÉ©e á©°ùJ
IôμØdG ∫ƒM Öî°üdG øe ’k óÑa .»JÉªLGôH ìƒ°VƒH áÄHhC’G ÖW ‘ å``ëÑdG
∂dP π«g ÒZ q …òdG Ée) á«ÑÑ°ù∏d ájójôéàdG
q ,(?√Qƒ°U ≈≤fCG ‘ (ÖÑ°ùdG) πμ°ûj
¬H Ωƒ≤j Ée ƒg Ö``Ñ°ùdG ¿EG π«g ∫Éb .á«∏ªY hCG á``«Ø«Xh Iôμa ≈∏Y ó``«cCÉàdG ¤EG
ógGƒ°ûdG IÌc ¿EÉa ,á``«°ù«dƒH á«°†b ‘ π«dódG á«ªgCG π``ãeh .πªY øe Ö``Ñ°ùdG
.IOôØæŸG áHôéàdG ¢ù«dh ,ÖÑ°ùdG ≈∏Y ócDƒj Ée ƒg ádOCÓd IÒ¨°üdG
ttt
AÉà°T ‘ ,áÄHhC’G ÖW º``«¶æJ IOÉYE’ á«îjQÉàdGh IÒãŸG á«∏ª©dG √ò``g §°Shh
453
¿Éc .Gõfƒ∏ØfE’ÉH Ö``«°UCG ¬fCG ó≤àYGh ,ICÉéa ΩÉ``gGôL ¢ùJQÉØjEG ¢``V

n ôe
p ,1956
ó≤a :Ék ª«¶Y Ék KQEG ∞∏s Nh .áª∏μdG ≈``æ©Ã ìGôL ƒ¡a ,¬àæ¡e ‘ IhQòdG ≠∏H ó``b
øe É¡ª∏©J á«MGôL äGAGôLEG IóY èeóH áFôdG ¿ÉWöS áMGôL ‘ IQƒK çóMCG
»àdG ,á«fÉWöùdG ÉjÓÿG Aƒ°ûf äÉ«dBG ÈàNGh .öûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ‘ π°ùdG ôHÉæY
ôFÉé°ùdG ÚH á«FÉHƒdG á``bÓ©dG ¢ù°SCG ,QóæjGh ™`èh .É¡KhóM ‘ ≠ÑàdG Ö``Ñ°ùàj
ób ¿Éc »``àdG ájô¶ædG ΩÉ``gGôL ¢ùJQÉØjEG â``ÑKCG á``jÉ¡ædG ‘h .á``FôdG ¿É``WöSh
,êÓY …CG (Gõfƒ∏ØfE’G) â`èhÉb ÉeóæY ,1957 ôjÉæj ‘h .á``jGóÑdG ‘ É``¡°†aQ
IQƒ°U âØ°ûch .õ``fQÉH ≈Ø°ûà°ùÃ äGQÉÑàN’G øe á``YƒªéŸ ΩÉgGôL ™°†N
ΩQh øe IÒÑc áæ°ûN Iöûb :äÉHGô£°V’G √òg ‘ ÖÑ°ùdG ø``Y á«æ«°ùdG á©°TC’G
.á«fÉWöùdG πFÉ≤ædG äÉÄe ÚàFôdG ≈∏Y ô``¡¶Jh ájƒ∏©dG á«FGƒ¡dG äÉÑ«©°ûdG ó``°ùj
ìGôL ≈∏Y ¬H á°UÉÿG á©°TC’G Qƒ°U ΩÉgGôL ¢``VôY ,¢†jôªc ¬àjƒg AÉØNEÉHh
Qò©àe ΩQƒ``dG ¿EG ¬d ∫Ébh á``«æ«°ùdG á©°TC’G Qƒ``°U ‘ ìGô÷G ô``¶fh .¬d π``«eR
.(ΩQƒdG Gò¡H ÜÉ°üŸG ÉfCG) :Ahó¡H ΩÉgGôL ¬d ∫Éb Égó©H ,¬æe ¢ShDƒ«eh áMGô÷G
π«eRh ≥jó°U ¤EG ΩÉgGôL Öàc ,Ék «YƒÑ°SC
q G ¬àdÉM Qƒ``góJ ™eh ,ôjGÈa 14 ‘
âæc »æfCG â©ª°S ∂∏©d) :∫ƒ≤j Alton Ochsner Ô°ù°ThCG ¿ƒàdCG ìGô÷G ƒg ¬d
Ö©°ûdG Éeƒæ«°SQÉc ¢``Vôe øe ÊÉYCG å«M ,kGô``NDƒe õfQÉH ≈Ø°ûà°ùÃ Ék ``°†jôe
q EG π∏°ùJ …òdG bilateral bronchogenic carcinoma Ö``fÉ÷G »FÉæK á«FGƒ¡dG
‹
¢ùªN øe ÌcCG òæe ÚNóàdG øY â©∏bCG ób »æfCG ±ô``©J ...π«∏dG ‘ ¢üd π``ãe
ΩÉgGôL ô©°T ,ÚYƒÑ°SCG ó©H .(áæ°S 50 IóŸ âæNO »æfCG á∏μ°ûŸG øμd ,äGƒæ°S
õfQÉH ≈Ø°ûà°ùe ¤EG √hö``†MCG .ábÓ◊G AÉæKCG ÜGô£°V’Gh ,¿É``«ã¨dGh ,QGhódÉH
.≥HGƒW ™°†ÑH ¬d áÑÑëŸG äÉ«∏ª©dG ±ôZ ≈∏YCG áaôZ ‘ √ƒ©°Vhh ,iôNCG Iôe
454
∂dP ¿Éc øμd ,»æ«LhÎ«f ∫Oô``N ™e ójQƒdG ÈY Ék «FÉ«ª«c
q Ék LÓY √DhÉ``£YEG ”
‘ ¿ÉWöùdG OGRh ;¥É``£ædG á©°SGh áMÉ°ùe (¢``ü∏dG) πàMG ó≤d .IóFÉØdG π``«∏b
ô©°T ,26 ôjGÈa ‘h .ïŸGh óÑμdGh ,ájô¶μdG Oó¨dGh ,ájhÉØª«∏dG ó≤©dGh ,¬«àFQ
‘ ¿Éc .¬àaôZ ‘ ‘ƒoJh áHƒÑ«Z ‘ πNOh ,∂°SÉªàdG ΩóYh ∫ƒªÿGh IÒ◊ÉH
íjöûàdG º°ù≤d √ó°ùéH ´È``àdG ” ,¬Ñ∏£d á«Ñ∏Jh .ôª©dG øe Ú©HQC’Gh á``©HÉ°ùdG
.øjôNBG áÑ∏£d íjöûJ áæ«©c
ttt
¢ùJQÉØjEG Öàc ,á©bƒàŸG ÒZ ¬``JÉah øe äGƒæ°S çÓK πÑb ,1954 AÉ``à°T ‘h
¿ÉWöùdGh ÚNóàdG ¿Gƒ``æ©H ÜÉàc øª°V IÒ°üÑdG òaÉf Ék °ûgóe ’k É``≤e ΩÉgGôL
á≤jôW ∫ƒ``M ΩÉ``gGôL ∫AÉ``°ùJ ,∫É``≤ŸG á``jÉ¡f ‘h .Smoking and Cancer
áé«àf ¤EG ¢ü∏Nh .πÑ≤à°ùŸG ‘ á«fÉ°ùfE’G äÉ©ªàéŸG ‘ ≠ÑàdG QÉ°ûàfG á``¡LGƒe
ó≤d .ÚNóàdG QÉ``°ûàfG øe óë∏d »ØμJ áLQóH Ék ``jƒb øμj ⁄ Ö£dG ¿CG É``gOÉØe
äQGOh ÚNóàdG ô``WÉfl ∫ƒM äÉfÉ«H ÒaƒJ ø`è ¿ƒ«ÁOÉcC’G ¿ƒãMÉÑdG ø``μ“
¿ƒμj ¿CG Öéj øμd ,á«ÑÑ°ùdG ábÓ©dGh á``dOC’G ∫ƒM Iôªà°ùe äÉ°ûbÉæe º``¡æ«H
o ¬jóÑj …òdG OÉæ©dG ¿EG) :∫ƒ≤j ΩÉgGôL Öàc .Ék «°SÉ«°S
(äÉ°SÉ«°ùdG ´Éæs °U) q π``◊G
º¡jó∏a .º¡«ª©j …òdG ƒg ...(ÚNóà∏d) º``¡fÉeOEG ¿CG êÉàæà°SG ≈∏Y AôŸG È``éj
øY ´ÓbE’G ‘ º``¡àÑZQ hCG º¡JQób Ωó``©d ¿höüÑj ’ º¡æμd ,Ghô``¶æ«d Ú``YCG
¿ƒjõØ∏àdGh áYGPEÓd í``ª°ù«°S
o πg :√OÉØe ∫GDƒ°S ¤EG Oƒ``≤j ∂dP πc .Ú``NóàdG
»eÉ◊G Ωƒ≤j ¿CÉH âbƒdG øëj ⁄CG ?ôFÉé°ùdG äÉ``fÓYEG ¢VôY ‘ QGô``ªà°S’G ‘
¿É«H QGó°UEÉH ,á«μjôeC’G áeÉ©dG áë°üdG áÄ«g ó°übCGh ,Ö``©°ûdG áë°üd »ª°SôdG
.(?πbC’G ≈∏Y …ôjò–
455
…ôjò– ¿É«H
...ÉæàLGò°S øe ójõj ¿CG ¬fCÉ°T øe áFôdG ¿ÉWöS øe áà«‡ ádÉM Qƒ£àJ ¿CG ¢VGÎaG ¿EG
É¡eós b á«∏«ã“ Qƒ``°U ≈∏Y kGOÉªàYG Camel ôFÉé``°ùd Cooper ô``Hƒco ÚNóJ Ö``≤Y
.áØ∏àîŸG á«fÓYE’G ∫Éμ°TC’G áÄ«g ≈∏Y ¬«∏Y ≈Yós ŸG
1956 IY .¿¡ !% )'À
Á ¸1/
ÖLƒàj øjöû©dG ¿ô``≤dG øe ÊÉãdG ∞``°üædG ‘ ÉμjôeCG ‘ ¢û«©∏d ¬``fCG ócDƒŸG ø`è
á«≤«≤M ,IócDƒŸG ôWÉîŸG ∑Qój ’ »μd ≈ªYCGh ºμHCGh º°UCG ¿ƒμj ¿CG ¢üî°ûdG ≈∏Y
QÉ«àNG ¬Ñ°ûj ÚNóà∏d ¢UÉî``°TC’G óMCG QÉ«àNG ¿EG .ôFÉé``°ùdG ÚNóàd ∫É«N hCG âfÉc
.∞JÉ¡dG Oƒª©H ΩGó£°U’G ºK á©÷G ÜöT ≥FÉ°ùdG
1988 I¾0
._g ./) .
ΩÉgGôL IÉ`àh ≈∏Y ΩGƒ``YCG á©Ñ°S AÉ``°†≤fG ó©Hh ,1963 ΩÉ``Y ∞``«°U ‘
„GQhCG â°ùjEG á``©WÉ≤e ¤EG ∫ÉLQ áKÓK ø`è ¿ƒμ
s eo ≥jôa ô`àÉ°S ,Graham
¿Éch .Oscar Auerbach ñÉHQhCG QÉμ°ShCG Èàfl IQÉjõd »``°SÒLƒ«f áj’ƒH
É«LƒdƒKÉÑdG ‘ Ék ``«°UÉ°üàNG
q ,ΩÓμ``dG π«∏b Qò``◊G πLôdG ∂``dP ,ñÉ``HQhCG
á«ªgC’G á¨dÉH á°SGQO kGôNDƒe πªcCG ób ¿Éch ,ôaGh ΩGÎMÉH ≈¶ëjh ,ájƒFôdG
ÒZh ÚæNóŸ íjöûJ á``«∏ªY 1522 øe IPƒ``NCÉe ájƒFQ äÉæ«Y É¡«a ¿QÉ``b
.ÚæNóe
áeÓY áHÉãÃ ÉgóLh »àdG äÉaB’G ¬«a ∞°üj …òdG ñÉHQhCG åëH ¿Éc ó≤d
á«Ø«c º¡Øj ¿CG ∫hÉM PEG ;carcinogenesis ø``Wo öùàdG
r n á«gÉe º¡a ‘ IRQÉ``H
¬∏μ°T ‘ ¿É``WöùdG ∫hÉæàH ¬JÉ°SGQO Çó``àÑj ¿CG øe ’k ó``H ¿ÉWöùdG ¿ƒ``μJ
456
òNCÉJ ⁄ »àdG á«©«Ñ£dG ÒZ √ÉjÓîH É‰EGh ¿ÉWöùdÉH ¬à°SGQO CGóÑj º∏a .πªàμŸG
¿ÉWöùdG πÑb É`è á∏Môe …CG ..á«©«∏£dG ¬``àaBG ≈æ©Ã ,π`èÉμdG πμ°ûdG ó``©H
¥ƒa á°UGÎe äÉ≤ÑW äƒàMG áFôdG ¿CG ñÉ``HQhCG ∞°ûàcG ó``bh .precancer
,Qƒ£àdG øe áØ∏àfl ä’ÉM ‘ øWöùàdG á∏ªàëŸG äÉaB’G øe Ék °†©H É``¡°†©H
¿ÉWöS Qƒ¡X πÑb ∂dPh ,øWöùàdG øe Ωón ≤dG
p á≤«ªY á©ªéàe äÉ``≤ÑW …CG
u oŸG ¢üî°ûdG áFQ ‘ í°VGh πμ``°ûH áFôdG
IÎØH ¬°VGôYCG Qƒ¡X π``Ñbh øNó
∫É–QG ™eh .á``«Ñ©°ûdG á«FGƒ¡dG äGô``ªŸG ‘ äGÒ¨àdG äCGóH ó``bh .á∏jƒW
äGõ«cÎ∏d ¢Vô©àJ »``àdG ,á«ë£°ùdG äÉ``≤Ñ£dG äCGóH ,áFôdG È``Y ¿ÉNódG
√òg πNGO ‘ ñÉHQhCG óLh óbh .ìô≤àdGh
t ß∏t ¨àdG ‘ ,¿Gô£≤dG øe ≈∏YC’G
á«£‰ ’ ÉjÓN å``«ÑÿG Qƒ£àdG øe á«dÉàdG á``∏MôŸG øe áμ«ª°ùdG äÉ``≤Ñ£dG
Éªc .πμ°ûdG á``ª¶àæe ÒZ ™bQ ‘ á©ªéàe á``æ°†¨àe hCG áæcGO á``jƒfCG äGP
äGÒ¨àdG ≈°VôŸG øe ô¨°UCG áëjöT ‘ á«£‰ÓdG ÉjÓÿG √òg ≈∏Y ô¡¶j CGóH
u oŸG ájƒ∏ÿG
n °ûon J Ée Ék ÑdÉZ »àdG á«©«Ñ£dG ÒZ áîØàæŸG ájƒfC’Éc ¿ÉWöù∏d Iõ«ª
ógÉ
âbÎNG IÒNC’G á``∏MôŸG ‘h .á«fƒæL IQƒ°üH ΩÉ``°ù≤f’G ‘ IòNBG »``gh
âdƒ–h
s ájóYÉ≤dG á``«°ûZCÓd á≤«bôdG áfÉ£ÑdG É``jÓÿG øe äÉYƒªéŸG √ò``g
√ôgÉ¶e ∞°ûμàJ
s ¢Vôe ¿ÉWöùdG ¿CG ñÉHQhCG ôcPh .Òë ÊÉ``WöS ΩQh ¤EG
á¶◊ òæe Ék «éjQóJ É‰ πH ™jöS πμ°ûH Qƒ£àj ⁄ ƒ¡a ;âbƒdG Qhôe ™e A§ÑH
.√ódƒe
º¡Ød á«fGó«e á∏MQ ø``ª°V ÉHhQhCG IQÉjõH ΩÉjC’G ó``MCG ‘ AÉÑWCG áKÓK ΩÉ``b
ΩÉ«∏jh ¿Éc .¿Éμ`èE’G Qób πeÉ°T πμ°ûH ø``Wo öùà∏d
r A»£ÑdG ∞MõdG ∂``dP
¿Éch ,OQÉaQÉg á``©eÉL øe Ék ≤«bO Ék ``«FÉ°üME
q G William Cochran ¿Gö``Tƒc
457
Public áeÉ©dG á``ë°üdG IQGOEG ø`è áFQ Ö``«ÑW Peter Hamill π``«eÉg Î``«H
»°UÉ°üàNG (1)Emmanuel FarberôHQÉa πjƒfÉÁEG ¿Éch ,Health Service
±É°ûμà°SG á∏Môd ájGóÑdG áHÉãÃ ñÉHQhCG Èàfl ¤EG º¡à∏MQ âfÉch .É«LƒdƒKÉH
‘ Ak É°†YCG GƒfÉc ,ôHQÉah πeÉgh ¿GöTƒc ,á``KÓãdG ¿EG å«M ;á∏jƒW á«ª∏Y
‘ AÉÑWC’G ÒÑcn πÑb øe áæ«s ©n oŸGh AÉ°†YCG IöûY øe áfn ƒμ
s oŸG ájQÉ°ûà°S’G áæé∏dG
u oŸG π«eÉg ¿Éc) IóëàŸG äÉj’ƒdG
¢†jƒØàdG ¿Éch .(áæé∏dG √ò¡d »Ñ£dG ≥°ùæ
áFôdG ¿ÉWöùH Ú``NóàdG §HôJ »àdG á``dOC’G á©LGôÃ »°†≤j á``æé∏d QOÉ``°üdG
¿ÉWöSh ÚNóàdG ∫ƒM »ª°SQ s ≈àM
ôjô≤J QGó°UEG øe AÉÑWC’G ÒÑc øμªàj
x
πjƒW âbh òæe √QGó``°UEG ÖLh …òdG (…ô``jòëàdG ¿É«ÑdG) ƒgh ..á``FôdG
.√QGó°UEG ≈∏Y áeC’G ΩÉgGôL åM
s …òdGh
ttt
,á«μjôeC’G Ö∏≤dG á£HGQh ,á«μjôeC’G ¿É``WöùdG á«©ªL øe πc â∏°SQCG
…ó«æ«c ¢ù«FôdG ¤EG á``cÎ°ûe ádÉ°SQ 1961 ΩÉ``Y ‘ á«eƒ≤dG π°ùdG
t á``£HGQh
.áë°üdGh ÚNóàdG ÚH ábÓ©dG ‘ ≥«≤ëà∏d á«eƒb áæ÷ Ú«©J É¡«a ¬æe ¿ƒÑ∏£j
á∏μ°ûŸG √ò``¡d πM) OÉéjEG ¤EG á``æé∏dG ≈©°ùJ ¿CÉ``H ádÉ°SôdG â``°UhCG ó``bh
Oƒ°ü≤ŸG ¿Éch .(OGôaC’G IOÉ©°Sh áYÉæ°üdG ájôM ™e ¢VQÉ©àJ »àdG á``«ë°üdG
»¨Ñæj å«M ..¬JGP âbƒdG ‘ Ék ``«≤«aƒJh
q Ék eQÉ°U ¿ƒμj ¿CG (π◊G) Gò``g øe
,Ö∏≤dG ¢Vôeh ,áFôdG ¢Vôeh ,¿ÉWöùdG ÚH ábÓ©dG øY ìƒ°VƒH ø∏©j ¿CG
¿ÉYöSh .≠ÑàdG áYÉæ°U ájô◊ Ék ë°VGh kGójó¡J π``ãu Áo ¿CG ¿hO øμd ÚNóàdGh
Sidny Farber ôHQÉa Êó«°ùH ábÓY ¬d ¢ù«d (1)
458
√òg ádÉMEÉH ,á∏°†©ŸG √ò``g πM á«fÉμeEG ‘ ∂μ°ûJ …òdG ,…ó«æ«c ΩÉb É`è
™àªàj …ó«æ«c øμj ⁄h .Luther Terry …Ò``J ôKƒd ¬FÉÑWCG ÒÑc ¤EG á``ª¡ŸG
.≠ÑàdÉH »æ¨dG Üƒæ÷G ‘ á°ûg
s á«°SÉ«°S IóYÉ≤H iƒ°S
≠ÑàdG ¥GQhCG ∞£≤j ¿Éc å«M ,ÉeÉH’CG áj’h ¤EG ôKƒd …ÒJ ∫ƒ°UCG Oƒ``©J
Ée kGQOÉfh ,»``FÉ°VÎ°SGh ,∫ƒ≤dG Údu ¬``fCÉH ∞°üàj ¿Éch Ò¨°U π``ØW ƒgh
∫ÉªàMÉH ¬àdƒØW òæe Ï``àaG …òdG ôKƒd …ÒJ êôîJ óbh .´Gõ``ædG ¤EG π``«Á
ΩóN ºK ,1935 ΩÉY ‘ Tulan University ¿’ƒJ á©eÉL øe Ö£dG á°SGQO
ΩÉgGôL ¢ùJQÉØjEG πHÉb å«M ,¢ùjƒd âfÉ°S ≈Ø°ûà°ùe ‘ ÜQóà
u eo Ö«Ñ£c
IQGOEG ¤EG …ÒJ π≤àfG óbh .ìGôéc
s á«æ¡ŸG ¬JÉ«M êhCG ‘ Evarts Graham
‘ NIH áë°ü∏d á``«eƒ≤dG ógÉ©ŸG ¤EG º``K ,êôîàdG
t Ö``≤Y áeÉ©dG á``ë°üdG
ÊÉÑe QGƒL ¤EG »``μ«æ«∏cE’G õcôŸG ‘ √È``àfl ™≤j ¿Éc å«M ,1953 ΩÉ``Y
,Frei …Gôah ,Zubrod OhôHhR ø`è πc É¡«a ¢Vƒîj ¿Éc »àdG äGOÉ``«©dG
…ÒJ ≈°†b ó≤a Gòμgh .É«ª«cƒ∏dG ó``°V º¡àcô©e Freireich ¢``ûàjôjGôah
.¿ÉWöùdG πX ‘ á«ÁOÉcC’G ¬JÉ«Mh ≠ÑàdG πX ‘ ¬àdƒØW
ÉeEG :äGQÉ``«N çÓK ΩÉeCG …Ò``J Ö«Ñ£dG …ó``«æ«c áª¡e â``©°Vh ó``≤d
çÓãdG á«Ñ£dG äÉª¶æŸG §î°S Òã«°S Ée ƒgh á«°†≤dG ∫ƒM Ahó¡H ±ÉØàd’G
ÒÑc Öàμe øe óMGh ±ôW øe íjöüJ QGó``°UEG ÉeEGh ;ádhódG ‘ á``°ù«FôdG
±ƒ°S ájƒb á«°SÉ«°S iƒb ¿CG ∑Qój ƒgh ≠Ñà∏d á«ë°üdG ôWÉîŸG ∫ƒM AÉÑWC’G
øμj ⁄ äÉ«æ«à°ùdG πFGhCG »Øa) ôjô≤àdG Gòg ó««– πLCG øe áÄÑ©àdG ¤EG ´QÉ°ùJ
’h É¡d ∫ƒM ’h ¿ƒ∏«∏≤dG ’EG É¡aô©j ’ á°ù°SDƒe iƒ°S AÉÑWC’G ÒÑc Öàμe
ÖfÉ÷G ≈∏Y ™«ÑdG äÉcö``Th ≠Ñà∏d áYQGõdG äÉj’ƒdG âfÉc ÚM ‘ ,Iƒ``b
459
ÒKCÉJh Iƒb ∞«XƒàH ÉeEGh ;(PƒØædGh ∫ÉŸGh Iƒ≤dG øe πFÉg Qó≤H ™àªàJ ôNB’G
.áeÉ©dG ÚYCG ΩÉeCG ¿ÉWöùdGh ≠ÑàdG ÚH ábÓ©dG QÉ¡XEG IOÉYEG πLCG øe º∏©dG
¿Éch ,ájGóÑdG ‘ OOô``J ó©H IÒÑc á≤ãH å``dÉãdG QÉ°ùŸG …ÒJ QÉàNG ó``bh
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ôjóe ,Kenneth Endicott äƒ``μjófEG å«æ«c √Qƒ°üj É``ªc
ájQÉ°ûà°SG áæ÷ Ú©«°S ¬fCG ø∏YCG óbh .(¢VQÉ©e ÚæJ)`c ¿Éc ,NIC ¿ÉWöù∏d
¬©°Vh ó©H ∂dPh áFôdG ¿ÉWöSh ÚNóàdG ÚH §HGhôdG ∫ƒM ádOC’G ¢ü«î∏àd
¿Éch .π©ØdG OQ ≈∏Y óªà©J âfÉc ƒd Éªc ¤hC’G á∏gƒ∏d äóH á«é«JGÎ°SE’
15 ôe ób ¬fEG PEG ;á``«ª∏©dG á«MÉædG øe Ék Ñæn £r eo ¿ƒμ«°S áæé∏dG ô``jô≤J ¿CG º``∏©j
â∏°UƒJ Ée èFÉàædG äó``cCG óbh ,QóæjGhh ∫hOo äÉ°SGQO ò``æe Ék Ñjô≤J Ék `èÉY
¢Vôeh ≠ÑàdG ÚH §HGôdG ¿Éch .Ék °†jCG É¡«∏Y ó«cCÉàdG äOÉYCGh äÉ°SGQódG ¬«dEG
GƒYöT ÚãMÉÑdG º¶©e ¿CG áLQód á«Ñ£dG ô``FGhódG ‘ kGócDƒe kGÈN ¿É``WöùdG
ábÓY ¬d IQƒ£N Qó°üªc ≠ÑàdG ÚNóJ øY œÉ``ædG ¿ÉNódG ≈∏Y õ«cÎdG ‘
…ÒJ áæ÷ Ωƒ≤à°S ,iôNCG Iôe ádOC’G (á©LGôe)`H øμd .¿ÉWöùdÉH áHÉ°UE’ÉH
øe Ék bÓ£fG á«ë«°VƒJ áHôŒ ≥∏îH ó°üb øY Ωƒ≤à°S PEG ;ójóL øe É``¡FÉ«MEÉH
Iôe ≠ÑàdG IÉ°SCÉe ¤EG á`èÉ©dG QÉ¶fCG âØd ó«©«°S É`è ƒgh á«≤«≤◊G ÜQÉ``éàdG
.iôNCG
Charles Î°ù«eƒd õdQÉ°ûJ QÉ«àNG iôL :¬àæ÷ ‘ AÉ°†YCG IöûY …ÒJ ÚY
.áFôdG É«Lƒdƒ«°ù«ØH ≥``∏©àj Éª«a ™Lôªc ¢SÉ°ùμJ á©eÉL ø`è LeMaistre
ó``©j …ò``dG ,Stanhope Bayne-Jones õ``fƒL-øjÉH Üƒ``¡fÉà°S ¿Éch
º∏©H Ék «°UÉ°üàNG
q ,áæé∏dG ∂``∏J AÉ°†YCG ÚH øe ádõæe ≈ª°SC’G ƒ``°†©dG áHÉãÃ
ógÉ©ŸG ídÉ°üd ¿É``é∏dG øe ójó©dG πÑb ø`è ¢SsCGôJ ô©°ûdG Ö``«°TCG É``jÒàμÑdG
460
AÉ«ª«μdG »°UÉ°üàNG Louis Fieser Qõ«ap ¢ùjƒd ¿Éc Éªæ«H ,áë°ü∏d á«eƒ≤dG
Üƒμ«L ¿Éch .»FÉ«ª«μdG øWo öùàdG
n ‘ kGÒÑN OQÉaQÉg á©eÉL ‘ ájƒ°†©dG
,¢VGôeC’G º∏©H »°UÉ°üàNG ƒgh ,É«Ñeƒdƒc á©eÉL øe Jacob Furth çÒa
John ΩÉμ«g ¿ƒL ¿Éc ÚM ‘ .ÊÉWöùdG áKGQƒdG º∏©H ≥∏©àj Éª«a Ék ``©Lôe
áFôdG É«Lƒdƒ«°ù«ØH ¢`ÙÉN πμ°ûH Ék ªà¡e
q Ék ``«μ«æ«∏cE
q G Ék ``«°UÉ°üàNG
q Hickam
ìGôL
s ƒgh ,Walter Burdette âjOÒH Î``dGh ¤EG áaÉ°VE’ÉH Gòg .Ö∏≤dGh
»°UÉ°üàNG ƒgh ,Leonard Schuman ¿É`èƒ°T OQÉfƒ«dh ,ÉJƒj áj’h ø`è
ƒgh ,Maurice Seevers Rô``Ø«°S ¢ùjQƒeh ,Ò``Ñc ΩGÎMÉH ≈¶ëj á``ÄHhCG
ƒgh ,William Cochran ¿Gö``ûJƒc ΩÉ«∏jhh ,á``jhOC’G º∏©H »``°UÉ°üàNG
Emmanuel ô``HQÉa πjƒfÉÁEGh ,OQÉ`àQÉg á©eÉL ø`è AÉ°üMEG »``°UÉ°üàNG
.ÉjÓÿG ôKÉμJ ‘ ¢ü°üîJ
s »LƒdƒKÉH ƒgh Farber
πNGO kGô¡°T öûY áKÓK QGóe ≈∏Y äóàeG äÉ°ù∏L ™°ùJ ≥jôØdG ó≤Y óbh
á«eƒ≤dG Ö£dG áÑàμe ‘ ¿ƒ``«ædG äÉÑª∏H IAÉ°†e ¢``TôØdG á©°VGƒàe Iô``éM
.áë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ŸG ΩôM ‘ ™≤j åjóM ÊÉ°SôN ≈æÑe øY IQÉÑY »gh
ä’hÉ£dG ≈∏Y IÌ©Ñe ôFÉé°ùdG ÜÉ≤YCÉH áÄ∏àªŸG ôFÉé°ùdG äBÉØ£e âfÉch
,ÚæNóe á°ùªNh ÚæNóe ÒZ á``°ùªN ¤EG áª°ù≤æe âfÉc á``æé∏dG ¿EG PEG)
GhôKCÉàj ⁄ º``¡fCG á``LQód kGójó°T Ú``Nóà∏d º``¡fÉeOEG ¿Éc ¢`ÙÉî°TCG º``gh
äGöûY áæé∏dG äQGR ó``bh .(¿É``Nó∏d áæWöùŸG
p ¢``üFÉ°üÿÉH º``¡à°ûbÉæÃ
iôLh ,á∏› 1200h ∫É``≤e 6000 øe äÉfÉ«ÑdG ™``ªL ” Éªc .äGÈ``àîŸG
»«°UÉ°üàNG ø`è 155 äGOÉ``¡°Th AGQBG ¤EG ´É``ªà°S’Gh äÓ``HÉ≤e AGô``LEG
n oŸG ‘h .áÄHhC’G º∏Yh äÉ``«°VÉjôdGh AÉjõ«ØdGh AÉ«ª«μdGh É«Lƒdƒ«ÑdG
,πªé
461
≈∏Y âjn ôp LCr G äÉ°SGQO ôjô≤àdG Gòg OGóYEG ‘ áeóîà°ùŸG ÜQÉéàdG â``∏ª°T
»àdG äÉYƒªéŸG È``cCG ióMEG ó©J ∂dòH »gh ,ICGô`èGh π``LQ 1123000
.»FÉHh ôjô≤J ‘ É¡°üëah É¡∏«∏– iôL
ójôa ó©Ho ≈∏Y Aƒ°†dG §«∏°ùJ ‘ áæé∏dG AÉ°†YCG øe ƒ``°†Y πc ºgÉ°S óbh
¤EG √ÉÑàf’Gh ábódÉH õ«ªàj …òdG ,¿GöûJƒc ôμàHG å«M ;õ¨∏dG Gòg OÉ©HCG øe
’k óH ¬fCG iCGQ PEG ;ÜQÉéàdG ≈∏Y ºμë∏d IójóL á«°VÉjQ á≤jôW ,π``«°UÉØàdG
IQƒ£ÿG ôjó≤àd á≤jôW óMGƒdG Ωóîà°ùj ¿CG øμÁ ÉÃQ É¡æ«©H á°SGQO õ««“ øe
¿ƒμ«°S) ∫ÉªLE’G ¬``Lh ≈∏Y ÜQÉéàdG ™«ªL ÈY Öcô s eo º``bôc á«Ñ°ùædG
,meta-analysis …ƒ∏àdG π«∏ëàdG º°SÉH Ék ≤M’ ≈ª°ùào °S »àdG ,á≤jô£dG √ò¡d
≥dCÉJ πãŸÉHh .(πÑ≤à°ùŸG ‘ áÄHhC’G º∏©d á«ÁOÉcC’G á°SGQódG ≈∏Y ôKC’G ≥«ªY
á«FÉ«ª«μdG OGƒª∏d ¬à°ûbÉæe ∫GõJ Ée PEG ;Fieser Qõ``«ap ájƒ°†©dG AÉ«ª«μdG ⁄ÉY
.´ƒ°VƒŸG Gòg ∫ƒM á«©Lôe ÌcC’G ¢Uƒ°üædG óMCG ¿ÉNódG ‘ IOƒ``LƒŸG
øeh ,äÉfGƒ«◊G ≈∏Y ÜQÉéàdG øe IÉ≤à°ùŸG ádOC’G á∏HôZh ÜÉîàfG ” óbh
,ÚKÓãdGh áà°ùdG á``«μ«æ«∏cE’G äÉ°SGQódG øeh ,í``jöûàdG äÉ«∏ªY á``∏°ù∏°S
.IQƒ¶æe á∏≤à°ùe ÜQÉŒ ™Ñ°S øe á«ªgCG ÌcC’G A»°ûdGh
ó≤a .ÒÑc πμ°ûH ¢``†Mó∏d á∏HÉb ÒZh á≤°ùàe IQƒ``°U Ék «éjQóJ
q äô``¡X
ióMEG âfÉc áFôdG ¿É``WöSh ÚNóàdG ÚH ábÓ©dG ¿CG ¤EG á``æé∏dG â∏°UƒJ
É¡à«ªgCÉH âª°ùJG PEG ;á«fÉWöùdG á``ÄHhC’G á°SGQO ïjQÉJ ‘ äÉbÓ©dG iƒ``bCG
É¡fCGh ,áYƒæàŸG äÉYƒªéŸG ‘ É¡JGP áLQódÉH äóLGƒJ É``¡fCÉHh ,Iójó°ûdG
É¡LÉàfEG IOÉYEG øμÁ ¬``fCGh ,øeõdG ôe ≈∏Y í°VGh πμ°ûH Iô``ªà°ùeh áªFGO
äÉfGƒ«◊G ≈∏Y ÜQÉéàdG èFÉàf âfÉch .iôNC’G ƒ∏J áHôŒ ‘ ójó°T äÉÑãH
462
á©WÉb ÒZ áFôdG ¿É``WöSh ÚNóàdG ÚH á«ÑÑ°S á``£HGQ OƒLh äô¡XCG »``àdG
≈æ©ŸÉH ájÈàfl áHôŒ AGôLE’ áLÉM ∑Éæg ø``μj ⁄ øμd .∫GƒMC’G π°†aCG ‘
.áª∏μdG ∂∏àd …ó«∏≤àdG
¬fEG) :Hill π«g Ö«Ñ£∏d ≥``HÉ°S πªY ≈∏Y Ió°ûH kGõμJôe ô``jô≤àdG ∫ƒ≤jh
äGP á«∏©a ábÓY OƒLh ÉgOÉØe »àdG IôμØdG π«°UƒJ (ÖÑ°S) áª∏c Qhó≤Ã
á£jöTh ..πFÉ©dG iód á∏°U …P ¢Vôe hCG ÜGô£°VG ÚHh Ée πeÉY ÚH ¿CÉ°T
QGô≤dG ¿CG á``¶MÓe ìƒ°VƒH Ö``éj ,äGó«≤©àdG √ò``¡H ±GÎY’G º``àj ¿CG
ÖÑ°S) hCG (ÖÑ°S) äÉª∏μdG ΩGóîà°SÉH »°†≤j (¿Éc) á``æé∏dG ¬JôHóJ …òdG
.(áë°üdGh ÚNóàdG ∫ƒM áæ«©e äÉLÉàæà°SG ‘ ..(¢ù«FQ
¿É«ÑdG ∂dP ‘ ∫ó÷Gh ∂°ûdG ø`è ¿hôb áKÓãd ájÉ¡f ôjô≤àdG ™°Vh ó``bh
.¬«a ¢ùÑd ’ …òdG OôØàŸG
ttt
Éªc) (á∏Ñæb) áHÉãÃ ¿Éc …òdGh ,…ÒJ ôKƒd ôjô≤J iƒàfi øY ∞``°ûμdG ”
ôjô≤àdG ¿Éc .Ú«aÉë°üdÉH èq ©Jp áaôZ πNGO 1964 ôjÉæj 11 Ωƒ``j ‘ ,(√Éª°S
Ωƒj ìÉÑ°U ‘ ∂dP çóM .Ék jq ó∏L Ék ``Ø«∏¨J É¡Ø∏s Z óbh áëØ°U 387 ‘ ™``≤j
≈àM óª©àe πμ°ûH √QÉ``«àNG iôL â«bƒJ ƒgh ,ø£æ°TGh ‘ OQÉ``H âÑ°S
Öî°üdG ádÉM ó°V áæ°üfi
q ¿ƒμJ Gò¡Hh) á≤∏ë á«dÉŸG ¥GQhC’G ¥ƒ°S ¿ƒμJ
ÜGƒHCG ¥ÓZEG ” ,á∏Ñæ≤dG AGƒàM’h .(ô``jô≤àdG ÖMÉ°üJ ¿CG ™bƒàŸG øe »``àdG
,ºgôjô≤J Ëó≤àH ôjô≤àdG ƒ©°VGh ΩÉb ¿EG Ée ,á«LQÉÿG IQGRh ´Éªà°SG IôéM
øjóJôe ájQÉ°ûà°S’G áæé∏dG AÉ``°†YCG ¬Ø∏N ¢ù∏L Éªæ«H ,á°üæŸG …ÒJ ≈``∏àYG
çóëàj …ÒJ ¿Éc Éªæ«Hh .º¡FÉª°SCG ¤EG Ò``°ûJ äÉbÉ£H É¡«∏Y áæcGO äGõs ``H
463
k ``ªL Ék `èóîà°ùe
ƒg Iôé◊G ‘ ó«MƒdG äƒ``°üdG ¿Éc ,IQòMh áfhRƒe Ó
™jöSh πé©à
u eo πμ°ûH ¿ƒÑàμj øjòdG Ú«Øë°ü∏d áfÉfôdG ÒZ á°ûHôÿG äƒ°U
,…ÒJ ôcòàj Éªc ,‹ÉàdG Ωƒ«dG ìÉÑ°U ∫ƒ∏ëHh .∫ƒ≤j Ée ∫ƒM º¡JÉ¶MÓe
á°üb ¿Éch ∞``ë°üdG øe ¤hC’G äÉëØ°üdG) ô``jô≤àdG Qhó°U È``N πàMG
IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ ¿ƒjõØ∏àdG äGƒæbh ƒjOGôdG äÉ£fi ™«ªL ≈∏Y á°ù«FQ
.(É¡LQÉN ∞ë°üdGh äÉ£ëŸGh äGƒæ≤dG øe ójó©dG ≈∏Yh
hõY …ODƒj ¿CG ™bƒàŸG ø`è ¿Éc ÉÃQ ,¿ÉWöùdG ¢VôÃ á°Shƒ¡e á`èCG ™eh
ájÉbƒdG øμÁ ó«Mh Ö``Ñ°S ¤EG ¿ÉWöùdG øe ¢ù«FQ ´ƒ``æd ™°SGƒdG QÉ``°ûàf’G
∫ÓàMG øe º``ZôdG ≈∏Yh øμd .á``jƒbh IöTÉÑe áHÉéà°SG IQÉ``ãà°SG ¤EG ¬``æe
âfÉc ø£æ°TGh ‘ π``©ØdG IOQ ¿EÉ`à ,∞ë°ü∏d ¤hC’G äÉ``ëØ°üdG È``ÿG
ƒgh ,George Weissman ¿Éª°ùjGh êQƒ``L Öàc PEG ;ÒÑc πμ°ûH IôJÉa
¿ÉŸÉc ∞jRƒL ¤EG ¬``°ùØæH kGóà©eo ,áeÉ©dG äÉ``bÓ©dG øY …ò«ØæJ ∫hDƒ``°ùe
:∫ƒ≤j ,Philip Morris ¢``ùjQƒe Ö«∏«a ácöT ¢``ù«FQ ,Joseph Cullman
OQ ¿CÉH ¢SÉ°ùMEG …ó``d
s k FÉg ¿Éc »FÉYódG QÉ``éØf’G ¿CG Ú``M ‘)
¬fCG ’EG ,Ó
ób …òdG »ØWÉ©dG ≥``ª©dG ¤EG ô``≤àaG ¬fCG Éªc kGOq É``M øμj ⁄ »``Ñ©°ûdG
q π``©ØdG
∂∏àd á∏KÉ‡ â°ù«d á``«Ñ©°ûdG IOôdG √òg á©«ÑW ¿EÉa Ék ©£bh .±É``NCG »æ∏©éj
ák ÑZQ º¡°ShDƒa Ú∏eÉM ¿ƒ``Lôîj äGôμp °ùr oŸG ™«H ô¶M IÉYO â∏©L »``àdG
.(äÉfÉ◊G º«£– ‘ º¡æe
(¢ShDƒa) ¿EÉa ,áàbDƒe IQƒ°üH »ª∏©dG ∫ó÷G IóM øe ôjô≤àdG OGR ¿EGh ≈àM
.øeõdG øe á∏jƒW IÎ``Ød á∏«∏c â∏X ≠ÑàdG áYÉæ°U ≈∏Y ô``¶◊G ¢Vôa IÉ``YO
ô¶◊G ¢Vôa IÎa ∫ÓN ∫ƒëμdG áYÉæ°U º«¶æàd IöUÉ≤dG ä’hÉëŸG òæªa
464
ájCG IQób π``«£©àH ,»∏L
q πμ°ûHh ,¢``Sô‚ƒμdG ΩÉb ,äGô``μ°ùŸG ™«H ≈``∏Y
π«Ä°V OóY iƒ°S ßëj º∏a .áYÉæ°U ájCG §Ñ°Vh º«¶æJ ≈∏Y á«dGQó«a á``dÉch
âfÉc) äÉYÉæ°üdG øe áYÉæ°U ájCG ≈``∏Y IöTÉÑe áHÉbôH ä’ÉcƒdG øe á``jÉ¨∏d
PEG ;IóYÉ≤dG √ò¡d Rô``HC’G AÉæãà°S’G áHÉãÃ á«μjôeC’G ájhOC’Gh á``jòZC’G áÄ«g
,ájhOC’Gh ájòZC’G áÄ«g πÑb øe ójó°T ΩõëH ájhOC’G áYÉæ°U º«¶æJ ºàj ¿Éc
Gòμgh .(QÉ≤©`c ∞æs °üoJ ⁄ É``¡fƒμd áHÉbôdG √òg øe âà∏aCG ôFÉé°ùdG ø``μd
≈∏Y áHÉbôdG ¢VôØd Ék «dÉãe
q Ék «≤£æe
q Ék °SÉ°SCG Ωób AÉÑWC’G ÒÑcn ôjô≤J ¿CG ™e ≈àëa
∫É«M ¬∏©Øàd kGóL
q π«∏≤dG iƒ``°S ø£æ°TGh ΩÉeCG øμj ⁄ ¬fCG ’EG ,≠``ÑàdG á``YÉæ°U
.±ó¡dG Gòg ≥«≤–
ø£æ°TGh ‘ Ék eÉ“ ádõ©æŸGh IRQÉÑdG ÒZ ä’ÉcƒdG ió``MEG ≥JÉY ≈∏Y ™bh
á«dGQó«ØdG IQÉ``éàdG áæ÷ âÄ°ûfoCG ó``bh .ôFÉé°ùdG áYÉæ°üd mó``– π«ã“ á``ª¡e
äÉfÓYE’G º«¶æàH Ωƒ≤àd ¢SÉ°SC’G ‘ (Federal Trade Commission (FTC
ÜƒÑM âfÉc GPEG É‡ ≥≤ëàdG :á``Ø∏àîŸG äÉéàæŸG É¡eó≤J »àdG äÉ``ÑdÉ£ŸGh
óMCG ¿Éc GPEG É`è hCG ,óÑc á°UÓN π©ØdÉH …ƒ``à– ‹QÉ°ûàd óÑμdG á``°UÓN
‘h .π©ØdÉH ƒªæj ô©°ûdG π©éj ™∏n °üdG
n ≈``∏Y AÉ°†≤∏d É¡æY ø∏©ŸG äÉ``éàæŸG
n jo ¿Éc Ö``dÉ¨dG
§¨J á∏eÉN IóMh É¡fCG ≈∏Y á«dGQó«ØdG IQÉ``éàdG áæ÷ ¤EG ô¶æ
.á∏«Ä°V äÉ£∏°ùH ™àªàJ É¡æμd á∏jƒW ÜÉ«fCG äGP Ió``Mh É¡fCGh ,äÉÑn °So ‘
n nCG …òdG ΩÉ©dG ƒgh ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,1950 ΩÉ``Y ‘h
-∫hOo ôjô≤J ¬«a πn °SQ
äÉLƒe ;Wynder/Graham ΩÉ``gGôL-QóæjGh ô``jô≤Jh Doll/Hill π``«g
áYÉæ°U øe ¥öûŸG Aõ``÷G øª°†J ,»ÁOÉcC’G Ö£dG π≤M ÈY áeó°üdG ø`è
∞°Uh ‘ áØ∏àîŸG äÉ``ª∏μ∏d Ö°SÉæŸG ΩGóîà°S’G §``Ñ°V áæé∏d ÚfGƒ≤dG
465
u oŸG
k LÉY ¿ƒ``μj ÉÃQ …òdG ôeC’G ƒgh) hCG ,á«ë°üdG äÉ``jƒ≤
(ÈcCG áLQóH Ó
ΩhÉ≤e)h (¥’õ``fÓd OÉ°†e) äÉ``ë∏£°üª∏d Ö°SÉæŸG ΩGó``îà°S’G º``«¶æJ
.äÉ«°VQC’G ™ª°T ∞°Uƒd (¥’õfÓd ôNDu ƒe) πHÉ≤e ‘ (¥’õfÓd
¬fEG PEG ;1957 ΩÉ``Y ∞«°U ‘ á``«dGQó«ØdG IQÉ``éàdG áæ÷ Ò°üe Ò¨J ó``bh
ób ¿ÉWöùdGh Ú``NóàdG ÚH §``HGôdG ¿Éc äÉ``«æ«°ùªÿG ∞°üàæe ∫ƒ``∏ëH
¿ÓYE’G ‘ ¿ƒYöûj º¡æe ójó©dG â``∏©L áLQód ôFÉé°ùdG »©fÉ°U èYRCG
Ωƒ≤J ¿CG É¡d ¢VÎØŸG øe ôFÉé°ùdG ±GôWCG ‘ âÑãos J IójóL äÉë°Tôe ø``Y
∞bƒà°SG ,1957 ΩÉY ‘h .(áæeBG) ôFÉé°ùdG π©Lh áæWöùŸG OGƒ``ŸG í«°TÎH
¿Éch ÉJƒ°ù«æ«e ø`è AÉ«ª«c ¢SQóe ƒ``gh ,John Blatnik ∂``«æJÓH ¿ƒL
‘ ≥≤ëàdG ‘ É``¡dÉªgE’ á«dGQó«ØdG IQÉ``éàdG áæ÷ ,¢Sô‚ƒμdG ‘ kGƒ``°†Y
ä’ÉcƒdG Qhó≤e ‘ øμj ⁄ ¬fCÉH ∂«æJÓH ôbC s G óbh .ºYõdG Gòg áë°U ióe
IQÉéàdG áæ÷ QhO ¿C’ kGô``¶f øμd ,≠ÑàdG á``YÉæ°U º«¶æJh §Ñ°V á``«dGQó«ØdG
É¡àYÉ£à°SÉH Ék ©£b ¿Éc ¬fEÉa ,≠ÑàdG äÉfÓYEG º«¶æJ ‘ πãªàj ¿Éc á``«dGQó«ØdG
ƒg Éªc Ók ©a áæeBG á«aôW äÉë°TôÃ IOhõŸG ôFÉé°ùdG â``fÉc GPEG É‡ ≥t≤ëàdG
áÑ©°U áª¡Ã ΩÉ«≤∏d Iô``μàÑeh áYÉé°T ádhÉfi √òg âfÉc ó``bh .’ ΩCG ø``∏©r eo
º«¶æàd äôL »àdG ä’hÉëŸG øe ójó©dG ‘ ∫É``◊G ƒg Éªch øμd .á``jÉ¨∏d
∑Ò°ùc âfÉc ∂dP â``Ñ≤YCG »àdG ´Éªà°S’G äÉ``°ù∏L ¿EÉa ,≠ÑàdG á``YÉæ°U
¬JCGôéH Os ôa ,¬``JOÉ¡°ûH A’OE’G πà«d ¢ùf pQÓc ø`è Ö∏p Wo óbh .»``°VGô©à°SG
u oŸG á«∏YÉa QÉÑàNG ádCÉ°ùe ¿CG IOƒ``¡©ŸG Ió``jó°ûdG
‘ ¬fC’ áª¡e ÒZ äÉ``ë°Tô
.É¡æe ¢ü∏îàdGh É¡ë«°TôJ ºà«d IQÉ°V AÉ«°TCG ∑Éæg ¢ù«d ôeC’G ájÉ¡f
k ``«∏b kGOóY ∂«æJÓH ´Éªà°SG äÉ``°ù∏L äRôaCG ó≤a Gò``μgh
èFÉàædG øe Ó
466
É¡fC’ kGô``¶f øμd .øjöû©dG ¿ô``≤dG ø`è äÉ``«æ«°ùªÿG ô``NGhCG ‘ á``jQƒØdG
.Ék jq ƒb kGÒKCÉJ â≤≤M ó≤a ΩGƒYCG áà°S QGóe ≈∏Y äóàeG Ò°†– IÎØd â©°†N
√QÉKCG …òdG ∫ó÷G AÉ«MEG ¤EG 1964 ΩÉY ‘ AÉÑWC’G ÒÑc ôjô≤J öûf iOCG ó``bh
É¡∏jƒ–h á«dGQó«ØdG IQÉéàdG áæ÷ ≈∏Y äÉMÓ°UEG ∫ÉNOEG iôLh .∂«æJÓH
Qhó°U øe ΩÉjCG ¿ƒ°†Z ‘h ,Ék æ°S ô¨°UCG ¿ƒØXƒe É¡H πª©j §°ùHCG ádÉch ¤EG
ø£æ°TGh ‘ ´ÉªàL’G ‘ ÜÉ``Ñ°ûdG ÚfGƒ≤dG …óu ©p eo øe ≥jôa GC óH ,ô``jô≤àdG
ó©Hh .≠ÑàdG äÉfÓYEG ≈∏Y á«ª«¶æJ §HGƒ°V ¢``Vôa Iôμa á°ûbÉæe IOÉYEG øe
¤ƒàà°S É¡fCG á«dGQó«ØdG IQÉéàdG áæ÷ âæ∏YCG ,1964 ôjÉæj ‘ ,´ƒÑ°SCÉH ∂``dP
»gh ,¿ÉWöùdG ¢``Vôeh ôFÉé°ùdG ÚH ábÓ©dG ¤EG ô``¶ædÉHh .IOÉ«≤dG ΩÉ`èR
≈∏Y ÖLƒàj ±ƒ°ùa ,AÉÑWC’G ÒÑc ôjô≤J kGôNDƒe É``¡H ôbC
s G Éªc á«ÑÑ°S ábÓY
øY ¿ÓYE’G ∫ÓN IöTÉÑe IQƒ°üH IQƒ£ÿG √ò¡H QGôbE’G ôFÉé°ùdG »``©fÉ°U
Úμ∏¡à°ùŸG ¬«Ñæàd á«∏YÉa ÌcC’G á≤jô£dG ¿CG áæé∏dG äô``©°T óbh .º¡JÉéàæe
¬fEÉa Gò¡Hh ;¬°ùØf è``àæŸG ≈∏Y ádÉ°SôdG áYÉÑW ‘ π``ãªàJ IQƒ£ÿG √ò``g ¤EG
≈∏Y ô£N ôFÉé°ùdG Ú``NóJ) :∫ƒ≤j ôFÉé°ùdG Ö∏Y ≈``∏Y ôjò– ™``°Vƒ«°S
¢VGôeCG hCG ¿É``WöùdÉH á``HÉ°UE’G AGô``L
s IÉaƒdG Ö``Ñ°ùj ób ¬``fEG PEG ;á``ë°üdG
äÉfÓYE’G ™«ªL ¤EG É¡JGP ájôjòëàdG IQÉÑ©dG á`àÉ°VEG ºàJ ¿CG ≈∏Y ,(iôNCG
.áYƒÑ£ŸG ΩÓYE’G πFÉ°Sh ‘
ÈY á«dGQó«ØdG IQÉ``éàdG áæ÷ π``Ñn bp øe ìnÎ≤oŸG QGô``≤dG QÉÑNCG ∫É``≤àfG ™`è
É¡H ΩÉb »``àdG Oƒ¡÷G â``∏°Uh óbh .≠``ÑàdG áYÉæ°U ´õ``ØdG º``Y
s ,ø``£æ°TGh
πãe áaÉ°VEG ¿hO á``dƒ∏«◊G ±ó¡H ó«jCÉàdG ó``°û◊h ÒKCÉà∏d ôFÉé°ùdG ƒ``©fÉ°U
Iƒ≤dG ∞bƒd á°ùFÉj Iƒ£N ‘h .≈ªs ◊o G áLQO ¤EG ájôjòëàdG äGQÉÑ©dG √ò``g
467
¢SÉJQƒa »HBG ¤EG ≠ÑàdG áYÉæ°U ƒ∏ã‡ ÉC ÷ á``«dGQó«ØdG IQÉéàdG ádÉcƒd á≤MÉ°ùdG
á«fƒfÉ≤dG ¬JQÉ°ûà°ùeh Johnson ¿ƒ``°ùfƒL ¢ù«FôdG á``≤jó°U ,Abe Fortas
∫ôjEGh ,(á«μjôeC’G É``«∏©dG áªμëŸG ‘ Ék ``«°VÉb
q íÑ°üà°S Ée ¿ÉYöS »``àdGh)
íÑ°UCG …òdGh »cÉàæc áj’ƒd ≥HÉ°ùdG º``cÉ◊G Earle Clements ¢ùàæ«ª«∏c
k ``jóH
≠ÑàdG ƒ©fÉ°U ΩÉ``bh .1959 ΩÉY ‘ TIRC á``æ÷ ‘ Little (π``«à«d)`d Ó
á∏gƒ∏d äóH á«é«JGÎ°SEG áZÉ«°üH ¢``SÉJQƒah ¢ùàæ«ª«∏c øe πc IOÉ«b â``–
πÑn bp øe º«¶æàdGh áHÉbô∏d Gƒ©°†îj ¿CG øe ’k óÑa ;π≤©∏d á«aÉæe É``¡fCÉc ¤hC’G
§HGƒ°V ™°VƒH ¢Sô‚ƒμdG Ωƒ≤j ¿CG á«YGƒW GƒÑ∏W ,á«dGQó«ØdG IQÉéàdG á``æ÷
.º¡àYÉæ°üd á«ª«¶æJ
¢Sô‚ƒμdÉa ;Iójó°T á``bóH Üƒ°ùfi ≥£æe ≈∏Y IQhÉ``æŸG √òg äõ``μJQG
ídÉ°üe ™e Ék ``ØWÉ©J ÌcCG …õjôZ πμ``°ûH ¿ƒμ«°S -Ék `àhô©e ¿Éc É``ªch-
äÉj’ƒ∏d …OÉ``°üàb’G IÉ«◊G ¿É``jöT áHÉãÃ ≠ÑàdG ¿Éc ó``≤a .≠ÑàdG »``©fÉ°U
º¡JÓªM âdƒeh
s Ú«°SÉ«°ùdG Iƒ°TôH âeÉb áYÉæ°üdG √òg ¿CG Éªc ,á«Hƒæ÷G
É¡©e øμÁ ’ áLQód äGƒæ°S ióe ≈∏Y ájÉ¨∏d ™°SGh ¥É£f ≈∏Y á«HÉîàf’G
§°ûædG QhódG ¿CG ÚÑJ
s πHÉ≤ŸG ‘h .É¡d á°†gÉæe á«°SÉ«°S äGQGôb »æÑJ Qƒ°üJ
áYÉæ°U á°†gÉæŸ ó``MGh ÖfÉL øe á«dGQó«ØdG IQÉ``éàdG áæ÷ ¬H Ωƒ≤J …ò``dG
u ≠ÑàdG
™bƒàŸG øe íÑ°UCG ¬fCG áLQód Ú«°SÉ«°ù∏d êÉYREGh êGôMEG Qó°üe πμ°ûj
¿ƒfÉ≤dG ≥«Ñ£J ¤EG á«YÉ°ùdG áæé∏dG √òg …ójCG π«ÑμàH ΩÉ«≤dG ¢``Sô‚ƒμdG øe
»àdG áHö†dG IóM øe ∞«ØîàdG ÈY Ék ``«FõL
q ΩÉ©dG QÉWE’G øY êQÉN πμ``°ûH
È©a .áLhOõe IóFÉa ≥«≤– ∂dP áé«àf ¿ƒμà°Sh .≠ÑàdG áYÉæ°U ¤EG É¡à¡Lh
≠ÑàdG áYÉæ°U …ODƒ``J ±ƒ°S ¢Sô‚ƒμdG á``HÉbôd ´ƒ°†ÿÉH á«YGƒW á``ÑdÉ£ŸG
468
q Ék °VôY ∂``dòH
ΩÉeCG øe õØ≤à°S å«M ;á«°SÉ«°ùdG á``«fGƒ∏¡ÑdG ÜÉ©dC’G øe kGòa
.ICÉWh ∞NC’G ¢Sô‚ƒμdG IÓ≤e ¤EG áæé∏d ájOÉ©ŸG ¿GÒædG
IóM øe ∞«ØîàdG iôL ¢Sô‚ƒμdG »Øa ;π``©ØdÉH ôeC’G Gòg ≥≤– óbh
øe É¡∏≤æJ ∫ÓN IóY äGôe á«dGQó«ØdG IQÉ``éàdG áæ÷ É¡àeób »àdG á``«°UƒàdG
É¡∏jƒ– ¤EG iOCG É``‡ á«Yôa áæ÷ ¤EG á``æ÷ øeh iôNCG ¤EG ´É``ªà°SG á``°ù∏L
…òdG ¿ƒfÉ≤dG Gò``g ∫ƒM
s óbh .¿ƒ``fÉ≤∏d »∏°UC’G ´hö``ûª∏d √m Gh π``X ¤EG
äÉeÓY ™°Vhh ôFÉé°ùdG øY ¿ÓYEÓd ‹GQó``«ØdG ¿ƒfÉ≤dÉH ¬à«ª°ùJ äôL
(Federal Cigarette Labeling and Advertising Act (FCLAA É``¡«∏Y
IQÉéàdG áæ÷ É``¡àMÎbG »àdG ájôjòëàdG IQÉ``Ñ©dG 1965 ΩÉ``©dG ‘ QOÉ``°üdGh
.(áë°üdG ≈∏Y kGô£N ô``FÉé°ùdG ÚNóJ ¿ƒμj ób :ôjò–) :¤EG á``«dGQó«ØdG
á°UÉN á«∏°UC’G IQÉ``Ñ©∏d áé¡∏dG Iójó°T á``jƒ≤dG á¨∏dG øe ¢ü∏îàdG ”s ó``bh
Úª°†J iôL ¢ùfÉéàdG ¿É``ª°†dh .äƒŸGh ,ÖÑ°ùdGh ,¿ÉWöùdG äÉ``ª∏c
ôFÉé°ùdG ø``Y ¿ÓYEÓd ‹GQó«ØdG ¿ƒ``fÉ≤dG ‘ iôNC’G äÉ``j’ƒdG Ú``fGƒb
∑Éæg ¿ƒμJ ød ¬``fCG ¿Éª°V ∂dP èFÉàf ø`è ¿Éch É¡«∏Y äÉeÓY ™``°Vhh
ÉŸ Ék ≤ah á``é«àædG âfÉch .Éμ``jôeCÉH áj’h á``jCG ‘ iƒbCG á``jôjò– äGQÉ``ÑY
»∏ãæe ∂«àfÓJCG á∏› ‘ Elizabeth Drew hQO å``«HGõ«dEG á«Øë°üdG ¬``JôcP
áYÉæ°üdG ájÉªM ¬æe ±ó¡dG ,»ëà°ùj ’ ¿ƒfÉb) :»``g Atlantic Monthly
¤EG Gƒ©°S Ú``«°SÉ«°ùdG ¿EG PEG ;(á``«eƒμ◊G á«ª«¶æàdG §``HGƒ°†dG øe á``°UÉÿG
ídÉ°üª∏d º¡àjÉªM øe È``cCG πμ°ûH ≠ÑàdG áYÉæ°üd á≤«°†dG í``dÉ°üŸG ájÉªM
:∫ƒ≤J áaÉL IQƒ°üH Drew hQO âÑàc Éªc .áeÉ©dG áë°ü∏d ¥É£ædG á``©°SGh
ó≤a ,á«bGh äÉë°Tô
u eo ´GÎNG AÉ``æY óÑμàd
t áLÉM ‘ ≠ÑàdG ƒ©fÉ°U ø``μj ⁄)
469
.(¿B’G ≈àM í°Tô

u eo ÒN ƒg ¢Sô‚ƒμdG ¿CG ÚÑJ
s
ttt
™°Vhh ôFÉé°ùdG øY ¿ÓYEÓd º¶æ u oŸG ‹GQó«ØdG ¿ƒfÉ≤dG ´höûe ¿Éc ó≤d
;≠ÑàdG áYÉæ°üd á``°†gÉæŸG iƒ``≤dG ¬Ñfs ¬æμd ,∫É`èBÓd Ék Ñ«fl É``¡«∏Y äÉ`èÓY
ïa ¤EG É¡∏jƒ–h …QÉ``éàdG ¿ƒfÉ≤dG ø`è áeƒ∏©e Ò``Z á©£b ≥``æY ‹ s ¿EG PEG
iôL PEG ;óMGh ¿BG ‘ Ék «é«JGÎ°SEGh Ék ``jq õeQ kGôeCG ¿Éc ≠ÑàdG áYÉæ°üd »``ª«¶æJ
ƒdh ≈àM Iô£«°ùdG â``– É¡∏©Lh §HGƒ°†d á©°VÉN Ò``Z áYÉæ°U ´É``°†NEG
m ƒgh John Banzhaf ±GõæHn ¿ƒL ΩÉb 1966 ΩÉY ‘h .á«FõL IQƒ``°üH
ΩÉfi
ó≤a .Ék eóoo b á«é«JGÎ°SE’G √ò``g ™aO øe ¥ƒ≤◊G á«∏c øe √ƒàd êôîJ
s ÜÉ``°T
äGó≤à©ª∏d ¬àªLÉ¡eh ¢ùØædÉH á``≤ãdGh ´Éaóf’ÉH º°ùàj …òdG ±Gõ``æH ¿Éc
1966 ΩÉY ôμ°ûdG ó«Y á∏£Y ∫ÓN ¬dõæe ‘ Ék «≤∏à°ùe ájó«∏≤àdG äÉ°ù°SDƒŸGh
¤EG äQOÉÑJ ÉeóæY (¿Éμ`è πc ‘ IOƒLƒŸG ô``FÉé°ùdG äÉfÓYEG ó``gÉ°ûj)
CGóÑe ¢Sô‚ƒμdG Qó``°UCG 1949 ΩÉ©dG »Øa .áahô©e Ò``Z á«fƒfÉb Iô≤a ¬``ægP
s …òdGh fairness doctrine ∫ó©dG
Öéj áeÉ©dG ΩÓYE’G Iõ¡LCG s¿CG ≈∏Y ¢üf
IÒãŸG ÉjÉ°†≤dG ∫ƒM á°VQÉ©ŸG ô¶ædG äÉ¡Lƒd (∫OÉY) åH âbƒH íª°ùJ ¿CG
Ék eÉY kGOQƒe Ωóîà°ùJ ΩÓYE’G Iõ¡LCG ¿C’ kGô¶f ¬fCG ¢Sô‚ƒμdG iCGQ) ∫óé∏d
áØ«Xh …ODƒJ ¿CG πHÉ≤ŸG ‘ É¡«∏Y Ö``Lƒàj ¬fEÉa ,AGƒ¡dG äÉLƒe ‘ π``ãªàj
øμj ⁄h .(∫óé∏d IÒ``ãŸG ÉjÉ°†≤dG øY áfRGƒàe äÉ`èƒ∏©e Ëó≤J ÈY á`èÉY
r jo ⁄ ¬fCG Éªc ,Ú∏«∏≤d iƒ°S Ék ahô©e CGóÑŸG Gòg
á∏«∏b ä’ÉM ‘ iƒ°S Ωón îà°ù
¬≤«Ñ£J øμªŸG øe ¿Éc GPEG É`è ∫ƒM ∫DhÉ°ùàdG ‘ ´öT ±GõæH øμd ,kGó``L
º°ùàJ Ée á«dGQó«ØdG IQÉéàdG áæ÷ âªLÉg óbh .ôFÉé°ùdG øY ¿ÓYE’G ≈∏Y
470
»æÑJ øμªŸG øe π``¡a ,´GóN øe ≠ÑàdG áYÉæ°üd á``«fÓYE’G äGOƒ¡éŸG ¬``H
?¿RGƒJ ΩóY øe »eÓYE’G ÉgQƒ°†M ¬H º°ùàj Ée áªLÉ¡Ÿ ájRGƒe á«é«JGÎ°SEG
áæ÷ ¤EG ádÉ°SQ π``én Yn ≈∏Y ±Gõ``æH Öàc ,1967 ΩÉ``Y ∞«°U π``FGhCG ‘
™°Vƒe ∫ó©dG CGóÑe ™°Vh øY ádhDƒ°ùŸG áæé∏dG »gh) á«dGQó«ØdG ä’É°üJ’G
∑Qƒjƒ«f ‘ á``«fƒjõØ«∏àdG äÉ£ëŸG ió``MEG ¿CG øe É``¡«a ƒμ°ûj (≥``«Ñ£àdG
äÉéàæe øY ájQÉéàdG äÉfÓYEÓd Ö°SÉæàe ÒZ åH âbh ¢ü°üîo
u J â``fÉc
.äÉéàæŸG √ò¡d á``°†gÉæe äÉfÓYEG πHÉ≤ŸG ‘ ∑É``æg ¿ƒμj ¿CG ¿hO ≠``ÑàdG
»°†≤j ¿Éc …ò``dG ,±GõæH â∏©L á``LQód ádOÉY ÒZ iƒ``μ°ûdG â``fÉch
ájCG ≈∏Y ∫ƒ``°ü◊G ™bƒàj ’ ,™``«HÉ°SCG á©HQCG ¥ô``¨à°ùJ ájôëH á``∏MQ É``¡æ«M
Ék fGPBG ±GõæH ádÉ°SQ äóLh ó≤a á°ûgó∏d ƒYój É‡h øμd .¿CÉ°T äGP á``HÉLEG
ΩÉ©dG QÉ°ûà°ùŸG Henry Geller ô``∏«L …Ô``g ¿EG PEG ;ÉgGƒëa ™`è áØWÉ©àe
âbh òæe ΩÉªàgG ¬jód ìƒ``ªW í∏p °üeo ƒgh ,á«dGQó«ØdG ä’É°üJ’G á``æé∏d
IQƒ°üH ≥«≤ëàdÉH Ωƒ``≤j ¿Éc ,áeÉ©dG áë∏°üŸG »YGôJ »``àdG áYGPE’ÉH π``jƒW
óæYh .≠ÑàdG äÉ``éàæÃ á°UÉÿG äÉfÓYE’G á``ªLÉ¡e á«dÉªàMG ‘ á``∏≤à°ùe
:É¡«a ∫ƒ≤j ô∏n «L øe ádÉ°SQ óLh ÉeÉgÉÑdG QõL øe ±GõæH IOƒY
πμ°ûH èjhÎdG ≈∏Y ,á°ûbÉæŸG √òg ´ƒ°Vƒe πã“ »àdG ,äÉfÓYE’G πª©J)
.™à‡h ÜGòL ¬fCG ≈∏Y √Qƒ°üo
u Jh ôFÉé°ùdG øe Ú©e ´ƒf ΩGóîà°S’ í°VGh
ó≤à©f øëfh .ôNBG ¢VôZ …CG É¡d ¢ù«d ,Ωƒ``¡Øe πμ°ûHh ,™bGƒdG ‘ É``¡fEGh
ÈîJ ¿CG äÉfÓYE’G √òg πãe Ωó≤J »àdG á«fƒjõØ«∏àdG á£ëŸG ÖLGh øe ¬``fCG
áÑ°ùædÉH á«ªgC’G äGP ∫óé∏d IÒãŸG á«°†≤dG √ò¡d ôNB’G ÖfÉ÷ÉH ÉgQƒ¡ªL
≈∏Y IQƒ£N πμ°û u jo ÉÃQ ,Ék ©à‡ ¿Éc ¿EGh ,ÚNóàdG Gòg πãe ¿CG ƒgh ;áeÉ©∏d
471
.(øNó u oŸG áë°U

‘ á«fƒjõØ«∏àdG á``£ëŸG ∂∏J ≈``∏Y ¬à«°†b ±GõæH ™`àQ ,ô∏n «L á``≤aGƒÃh
πμ°ûH ≠ÑàdG áYÉæ°U äÉcö``T â°VÎYG ™bƒàe ƒg Éªch .ºcÉëŸG ió``MEG
k ªY ¿CÉH áééëà
ÒKCÉJ ¬d ¿ƒμj ±ƒ°S π«Ñ≤dG Gòg ø`è Ék «FÉ°†b Ó u eo Ö``NÉ°U
¿EGh ájÉ¡ædG ≈àM á«FÉ°†≤dG ácô©ŸG √òg ¢VƒîH äó¡©Jh ô◊G ÒÑ©àdG ≈``∏Y
óeC’G á∏jƒW á«FÉ°†b á``cô©e ¢VƒN ∫ÉªàMG á¡LGƒe ‘h .Iô``jôe â``fÉc
ójó©dGh á«μjôeC’G áFôdG á£HGQh ¿ÉWöù∏d á«μjôeC’G á«©ª÷ÉH ±GõæH π°üJG
ó°üdG
q ’EG óéj ⁄ ¬æμd ,º``YódG Ék ÑdÉW iôNC’G áeÉ©dG áë°üdG äÉª¶æe ø`è
.ä’É◊G ™«ªL ‘ ¢†aôdGh
¤EG √ôL
s ” ¿CG ó©Hh .∫ÉM ájCG ≈``∏Y áªcÉëŸG √òg ¢VƒN ±GõæH QÉ``àNG
≈∏YCG øe áYƒª›) ΩÉ`èCG á¡LGƒŸG á«©°Vh ò``îJG ,1968 ΩÉY ‘ á``ªμëŸG
øjóJôe ôNB’G ƒ∏J Ék ``qØ°U ¿ƒ°ù∏éj GƒfÉc øjòdGh OÓ``ÑdG ‘ kGôLCG Ú`èÉëŸG
âHÉ°UCG Iƒ``£N ‘ á«°†≤dG Ö°ùch ,(ΩÉ``ªcCÓd QGQRCG É``¡H á££fl äGõs ``H
ô∏«Lh á«dGQó«ØdG IQÉéàdG áæ÷ äõØb ºKs ø`èh .á∏FÉg áeó°üH ≠ÑàdG áYÉæ°U
Ék fÓYEG áæé∏dG äQó°UCG 1969 ΩÉY øe ôjGÈa »Øa .ádRÉæŸG áÑ∏M ¤EG ø``jóFÉY
ójó°T ΩõëH (Ö°SÉæàŸG åÑdG âbh) Iô≤a ≥«Ñ£J º¶æJ ±ƒ°S É¡fCG √OÉØe Ék eÉY
äÉfÓYEG ô¶M ¤EG ≈©°ùà°S á`èÉ©dG áë°üdG ≈∏Y ≠ÑàdG IQƒ``£ÿ kGô¶f É¡fCGh
GhOÉYCGh ôFÉé°ùdG ƒ``©fÉ°U ∞fCÉà°SG óbh .Ék eÉ“ äÉfƒjõØ«∏àdG ø`è ô``FÉé°ùdG
º¡d ´Éªà°S’G â°†aQ É«∏©dG áªμëŸG ø``μd ,±GõæH QGôb ó°V ±É``æÄà°S’G
.Ék ªFÉb QGô≤dG ácQÉJ
»∏NGO ôjô≤J π``°UƒJ
s ó≤a ;áØ«æY IOÉ``°†e á∏ªM ø°T áYÉæ°üdG â``dhÉM
472
…òdG ójó¡àdG ≈∏Y Oô``∏d 1969 ΩÉ©dG ‘ √OGóYEG iôL ¬``æY ¿ÓYE’G º``àj ⁄
äÉfÓYEG ô¶ëH á``«dGQó«ØdG IQÉéàdG á``æ÷ ΩÉ«b ‘ πãªàŸG ≥`àC’G ‘ ìƒ``∏j
q
á∏«°SƒdG ¬fC’ kGô¶f ¬Lôîfo …òdG èàæŸG ƒg ∂°ûdG Èà©jo ) :»JB’G ¤EG ôFÉé°ùdG
ÚNóàdG á°†gÉæe IÉ``YO øμd .(πªé n oŸG É``gÉæ©Ã á≤«≤◊G á``°ùaÉæŸ π``°†aC’G
äÉéàæe »©FÉH iód ¿Éc GPEG ¬fEG å«M ;áæ¡ŸG √òg ´GóN Ék °†jCG ºg Gƒ``ª∏©J
A»°T º¡jód ≠ÑàdG »°VQÉ©e ¿EÉ`à ,áeÉ©dG ∫ƒ≤Y ‘ ¬fhQòÑ«d (∂°ûdG) ≠``ÑàdG
¢VôŸG øe ±ƒÿG á°UÉNh ±ƒÿG ƒgh ’CG ≥ªr ©o dG øe É¡JGP á``LQódG ≈∏Y
äÉ°TÉ°T ≈∏Y ≠``Ñà∏d á°†gÉæŸG äÉfÓYE’G ø`è πFÉg ¢†«a ô¡X óbh .ΩÉ``àdG
∂¡æn oŸG William Talman ¿É``ŸÉJ ΩÉ«∏jh ø∏YCG 1968 ΩÉY ‘h .¿ƒ``jõØ«∏àdG
u eo h ∂æs fio πã‡ ƒ``gh ,Ék «ª¶Y
,≥HÉ°S øNó q k μ«g ¿Éc ƒd Éªc hóÑj …ò``dGh
Ó
.áFôdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G AGôL øe ö†àëj ¿Éc ¬fCG Iôe ∫hC’ ´Gòn jo ¿ÓYEG ‘
,áë°VGh ÒZ hóÑJ ¬JÉª∏c π©L É‡ ¬JQóN ⁄CÓd á``∏JÉb ájhOCG ≈WÉ©àj ¿Éch
Ék æNóe âæc Ée GPEG) :ÉgOÉØe Qƒ¡ªé∏d ádÉ°SQ πªëj ¿Éc ∂``dP ™eh ¬æμd
.(!øjöSÉÿG øe øμJ ’ .´ÓbE’G ∂«∏©a
∞«æY Ωƒé¡d º¡°Vô©àd áé«àfh øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG ôNGhCG ‘
Öë°ùH á«YGƒW ôFÉé°ùdG ƒ©fÉ°U ΩÉb ,á«Ñ∏°ùdG ájÉYó∏d áé«àf á«eƒj IQƒ°üH
»Ñ°ùf π«ãªàd áLÉ◊G »¨∏j É‡) áeÉ©dG ΩÓYE’G πFÉ°Sh øe ôFÉé°ùdG äÉfÓYEG
≈∏Y ôFÉé°ù∏d ÒNC’G ¿ÓYE’G áYGPEG â“ ó``bh .(≠Ñà∏d á°†gÉæŸG äÉfÉYEÓd
∫hCG ‘ Ak É°ùe 11:59 áYÉ°ùdG ΩÉ“ ‘ 1971 ΩÉY ôjÉæj øe ∫hC’G ‘ ¿ƒjõØ«∏àdG
Virginia õª«∏°S É«æ«LÒa ô``FÉé°S QÉ©°T ¥ôH å«M ;ójó÷G ΩÉ©dG øe á``∏«d
QÉ©°ûdG ¿Éch .óHC’G ¤EG ≈ØàNG ºK á¶ë∏d ¿ƒjõØ«∏àdG äÉ°TÉ°T ≈``∏Y Slims
473
k jƒW Ék Wƒ°T â©£b ó≤d) :∫ƒ≤j

(!»Ñ«ÑM Éj Ó
u ób ¿Éc å«M ;ÒNC’G ¿ÓYE’G ógÉ°û«d ¿ÉŸÉJ ¢û©j ⁄
1968 ΩÉY ‘ ‘ƒJ
.¬flh ¬eÉ¶Yh √óÑc ¤EG π≤àfG …òdGh áFôdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G AGôL øe
ttt
ájÉ¡ædG ájGóH øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG ∞°üàæe ó¡°T ó≤a Gò``μgh
,AÉÑWC’G ÒÑc ôjô≤J øe πc ¿Éc PEG .ÚNóàdG áYÉæ°üd áÑ°ùædÉH á«FÉæãà°SG áÑ≤◊
ôFÉé°ùdG øY ¿Ó``YEÓd ‹GQó«ØdG ¿ƒfÉ≤dG ¬``°VôØH ÖdÉW …òdG ô``jòëàdGh
äÉªég áHÉãÃ ;ôFÉé°ùdG äÉfÓYEG ≈∏Y Ωƒé¡dGh ,É¡«∏Y äÉeÓY ™°Vhh
É¡fCG äÉbhC’G øe âbh ‘ ó``≤à©jo ¿Éc áYÉæ°U ≈∏Y ÒKCÉàdG á«dÉY á``∏°ù∏°ùàe
≥«bódG ÒKCÉà∏d »ªc
u ôjó≤J Ëó≤J Ö©°üdG ø``Ÿ ¬fEGh .ó≤ædG ¥ƒa ¿ƒμJ OÉμ``J
âaOÉ°üJ äÉªé¡dG √òg øμd ,äÉ«é«JGÎ°SE’G √ò``g øe …CG ¬àØ∏s N …òdG
≈∏Y âHÉK πμ°ûH ójGõJ ¿CG ó©Ña :≠ÑàdG ∑Ó¡à°SG QÉ°ùe ‘ ®ƒë∏e Ò¨J ™e
Ée óæY ÉμjôeCG ‘ ôFÉé°ùdG øe …ƒæ°ùdG ∑Ó¡à°S’G ô≤à°SG
s ,Oƒ≤Y áà°S QGóe
.OôØ∏d IQÉé«°S ±’BG á©HQC’G ÜQÉ≤j
õjõ©àd IÒ``NCG IóMGh á«é«JGÎ°SEG ≠``ÑàdG á``YÉæ°U ó°V á∏ª◊G â``LÉàMG
Paul ôjOhôH ∫ƒH »Øë°üdG Ö``àch .É¡H áeÉ©dG ´ÉæbEGh äGQÉ°üàf’G √ò``g
,(º¡YƒeO í°ùe ” öûH »g äÉ«FÉ°üME’G ¿EG) :∫ƒ≤j Iô`è äGP Brodeur
øμd äÉ«FÉ°üME’G øe kGÒah kGOóY ≠Ñà∏d á``°†gÉæŸG á∏ª◊G âeób ¿B’G ¤EGh
º«¶æàdGh IÉ°VÉ≤ŸG äôL ó≤a hóÑj Ée ≈∏Yh .öûÑdG øe ≠ÑàdG ÉjÉë°V ƒfi ™e
CGóÑe á«°†bh FCLAA ¿ƒfÉ≤d ájôjòëàdG IQÉÑ©dG ácô©e ¢VƒN ” PEG ;Ék jq ô¶f
ÓH ¢UÉî°TCG º¡æμd ,ôFÉé°ùdG ÚNóJ (ÉjÉë°V) øY áHÉ«ædÉH ∂dPh ∫ó``©dG
474
ó°V á«fƒfÉ≤dG äÉªé¡dG øe IÒNC’G ádƒ÷G Ωƒ≤J ±ƒ°Sh .AÉª°SCG hCG ¬``LhCG
Ú«≤«≤◊G ÉjÉë°†dÉH »μjôeC’G Qƒ¡ª÷G ∞``jô©àH ,±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ,≠ÑàdG
‘ áFôdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G AGôL øe Ahóg ‘ GƒJÉe AÉ°ùfh ∫ÉLQ ºgh ;≠Ñà∏d
äÉ«Ñ∏°Sh äÉ«HÉéjEG ∫ƒM ¢Sô‚ƒμdG AÉ°†YCG ¬«a ∫hGóàj ¿Éc …òdG âbƒdG
.ôFÉé°S áÑ∏Y ¤EG äÉª∏c ™°ùJ øe ∞dCÉàJ á∏ªL áaÉ°VEG
ttt
º``°SG π``ª– â``fÉc »``àdG ,Rose Cipollone Êƒ``dƒÑ«°S RhQ â``bhòJ
,∑Qƒjƒ«f ‘ É``gódƒe ó``æY Rose DeFrancesco ƒ``μ°ù«°ûfGôa …O RhQ
á£≤ædG â∏ãe óbh .1942 ΩÉ``Y ‘ á≤gGôe âfÉc ÉeóæY ¤hC’G É``¡JQÉé«°S
äÉæNóŸG AÉ°ùædG áÑ°ùf â``©ØJQG :OÉM πμ°ûH …óYÉ°üJ QóëæŸ ≈``£°SƒdG
∞©°†dG øY ójõJ áÑ°ùæH 1944h 1940 »eÉY ÚH Éª«a IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘
á∏ª◊G É¡fCÉH ∫É≤j ÉŸ IôªK á∏gòŸG IOÉjõdG √òg âfÉch .% 36 ¤EG % 15 øe
äÓªM ïjQÉJ ô`è ≈∏Y É¡bÓWEG iô``L »àdG Ék MÉ‚ Ì``cC’G á``«aGó¡à°S’G
.ÚNóàdÉH AÉ°ùædG ´ÉæbEG ¤EG â`àóg »àdG á∏ª◊G »gh ;á«μjôeC’G ¿Ó``YE’G
»Øa :Ék ≤ªY ÌcCG »YÉªàLG Ò¨Jt ô¡X ≈∏Y ÚNóàdG ÖcQn á∏ª◊G √ò``g ‘h
äGógÉL ødhÉëj øc ø¡fEG PEG ,AÉ°ùæ∏d áÑ°ùædÉH IójGõàe IQƒ°üH Ö∏u ≤àeo ⁄É``Y
iôL ,πª©dGh ∫õæŸG ÒHóJh ∫ÉØWC’G ájÉYQh á«°üî°ûdG ájƒ¡dG ÚH ≥«aƒà∏d
QGô≤à°S’G ≥«≤–h äÉÑ∏≤àŸG ™`è ™«Ñ£àdG ≈∏Y åYÉH ¬fCG ≈∏Y ≠ÑàdG ≥``jƒ°ùJ
Ék jq ôëH Ék £HÉ°V Camel ô``FÉé°ùd á«fÓYE’G á∏ª◊G äQƒ``°U ó≤a .Qô``ëàdGh
É¡HÉ°üYCG ¬àLhR ¬«a Çó¡J …òdG âbƒdG ‘ QÉëÑdG ‹ÉYCG ‘ kGó«HQƒW ≥∏£j
ÜÉ°üYC’G á``Ñ©d É¡fEG) :∫ƒ``≤J áî°ùædG â``fÉc å«M ,IQÉ``é«°ùH Iô``JƒàŸG
475
É¡«a πJÉ≤f »``àdG ΩÉjC’G √òg ‘ ô`àGƒàj ’ A»°ûdG Gò``g øμd ,§≤a á``FOÉ¡dG
IOÉYEG ¿B’G ”h .(äGƒ``æ°S òæe øμ‡ ´É≤jEG ´öSCÉH ¢û«©fh π``ª©fh Ék ©«ªL
âfÉc »àdGh ,Rosie the Riveter áª°TÈŸG …RhQ ájõeôdG á«°üî°ûdG Ëó≤J
IQƒ°U ‘ ¿ƒμàd ,Üô``◊G øeR äÓeÉ©dG AÉ``°ùæ∏d »°SÉ°SC’G õ`èôdG á``HÉãÃ
äÉfÓYEG ‘ Égôjƒ°üJ iôL å``«M ;Rosie the Smoker á``æNóŸG …RhQ
¿Éch .IQÉé«°S É``gój ‘ πª– »gh ó``∏«aÎ°ù«°ûJ ô``FÉé°S
k μ°T Ú``NóàdG
áWÉHQ hõY øμÁ ≈``àM ÉÃQh á«eƒ≤dG áeóÿG ∫Éμ``°TCG øe Ó
•ƒ¨°V øe ¬d ¢Vô©àJ
s É`è ¬Lh ‘ …RhQ É¡H äõ«“ »àdG á``ªFGódG ¢``TCÉ÷G
Éªc- ∫É©Øf’G á©jöS hCG á``«Ñ°üY hCG áÑ°VÉZ Ék ≤∏£e hóÑJ ⁄ É¡fEG PEG) Ió``jó°T
.É¡JQÉé«°ùd Çó¡oŸG ÒKCÉàdG ¤EG (á«fÓYE’G á«æZC’G ∫ƒ≤J
øe ÈcCG ºéM ‘ hóÑJ »àdG AÉ°ùædG õeQ …RhQ πãe- ÊƒdƒÑ«°S äQÉàNG
¿CG -ÉgÓYCG Ék eób 20 É¡YÉØJQG ≠∏Ñj »àdG äÉfÓYE’G äÉMƒd ≈``∏Y »≤«≤◊G
Üô¡o
u J Iò«ª∏àc ∂``dP â∏¡à°SG óbh .ó∏«aÎ°ù«°ûJ ô``FÉé°ùH É¡°ùØf Çó¡J
k «∏b kGOó``Y
t ø``Y kGÒÑ©J π°üØdG ó©H ∑É``ægh Éæg ôFÉé°ùdG øe Ó
øμd .ÉgOô“
âHn öùJ
s ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«KÓãdG ‘ …OÉ°üàb’G ™°VƒdG QƒgóJ ™`è
ºK áë°ThCÓd ™æ°üe ‘ ∞``«∏¨J á∏eÉ©c áØ«Xh ≈∏Y â``∏°üMh º«∏©àdG ø`è
¿ƒ°†Z »Øa .ÚNóàdG IOÉ``Y IóëH É¡jód â``‰h ÒJGƒØdG OGóYEG á``ØXƒªc
¤EG π°ü«d •ôØe πμ°ûH ôFÉé°ùdG øe É¡cÓ¡à°SG ™``ØJQG §≤a á∏«∏b äGƒæ°S
.Ék «eƒj
q ôFÉé°ùdG äGöûY
IQOÉædG äÉ¶ë∏dG ∂∏J ‘ ’EG ô``JƒàdGh á«Ñ°ü©dÉH ô©°ûJ ÊƒdƒÑ«°S ø``μJ ⁄
ΩÉb ,É¡LGhR ó©Hh .ôFÉé°ùdG ∫ƒ``M á«ë°üdG äGôjòëàdG É¡«a ¬LGƒJ »``àdG
476
;áFOÉg IOÉ°†e á∏ªM ø°ûH Anthony Cipollone ÊƒdƒÑ«°S ÊƒàfCG É``¡LhR
u »àdG ó``FGô÷G äÉ°UÉ°üb É¡d ∑Î``j ¿Éc å``«M
Iójó©dG ôWÉîŸG ø`è Qò–
¤EG Oƒ©J â``fÉc É¡æμd Ú``NóàdG ø``Y ´ÓbE’G â``dhÉM ó``bh .Ú``Nóà∏d
âfÉc ,ôFÉé°ùdG É¡æe óØæJ âfÉc ÉeóæYh .ÈcCG ágGöûH ójóL øe ÚNóàdG
.É¡æ«NóàH Ωƒ≤J ºK ôFÉé°ùdG ÜÉ≤YCG øY Ék ãëH áeÉª≤dG Ö∏≤J
ƒYój Ée ƒ``gh ,øμd ÚNóà∏d É``¡fÉeOEG ¢ù«d Êƒ``dƒÑ«°S ≥jÉ°†j ¿Éc É`è
ÉeóæY 1955 ΩÉ``©dG »``Øa .ô``FÉé°ùdG äÉ``ë°Tôu oŸ É``gQÉ«àNG ,ÜGô``¨à°SÓd
u eo ±ôW äGP IójóL IQÉé«°S Liggett â«é«d ≠ÑàdG ácöT âKóëà°SG
í°Tô
¿ƒμj ¿CG πeCG ≈``∏Y ácQÉŸG √òg ¤EG âdƒ–s ,L&M ΩEG ó``fBG ∫EG º°SG â``–
óbh .Ék æeBG (ÚJƒμ«ædGh ¿Gô£≤dG øe ¬æY ø∏n ©r oŸG ∞NC’Gh ¢†ØîæŸG õ«cÎdG)
.ÊƒdƒÑ«°ùd áÑ°ùædÉH á«ªgCG πbCG Ék °Sƒg (áæeB’G IQÉé«°ùdG) øY åëÑdG ∫ƒ``–
s
â∏≤æJ ,IôŸG ‘ óMGh ∫ó©Ã øμd ∫ÉLôdG øe á∏°ù∏°S øe âLhõJ ICGôeÉch
øe Ék Yƒf óŒ ¿CG πeCG ≈``∏Y iôNCG ¤EG ácQÉe øe kGQGôμJh kGQGô`è Êƒ``dƒÑ«°S
øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è äÉ«æ«à°ùdG ∞°üàæe ‘h .É¡«ªëj ¿CG ¬``æμÁ ô``FÉé°ùdG
É¡æe kGOÉ≤àYG Virginia Slims õ``ª«∏°S É«æ«LÒa ôFÉé°S ÚNóJ ¤EG â``dƒ–
s
.¿Gô£≤dG ø`è πbCG Qób …ƒà– ó``b AÉ°ùæ∏d Ék ``jq öüM É¡©«H º``àj IQÉ``é«°S ¿CG
Parliaments ¢ùàæeÉ«dQÉH ô``FÉé°S ¤EG ójóL øe âdƒ– 1972 ΩÉ``©dG ‘h
u oŸG »àØ°T (∫õ``©j) ób …òdGh ∫ƒWCG í°Tô
±ôW øY øNó u Ão äó``Yh »àdGh
ójóL øe âdƒ– Ú`èÉ©H ∂dP ó©Hh .¬æe É``¡æ«NóJ ºàj …òdG IQÉ``é«°ùdG
‘ Ék ≤M’ ∞°üà°S Éªch É``¡fC’ ;True hôJ ôFÉé°S ÚNóJ ¤EG Iô``ŸG √ògh
∫Éb ó≤∏a ..Ö«Ñ£dG É¡H ÊÉ°UhCG) :á°ûgódÉH á``HÉ°üe ÚØ∏s fin o áÄ«¡d áªμëŸG
477
Ö«L øe êôNCGh ,ô``FÉé°ùdG √òg Ú``NóJ ∂æμÁ ,ÚæNóJ ∂fCG É``Ã :‹

.(ôFÉé°ùdG øe áÑ∏Y ¬Ø£©e
∞°ûch .(áëμdG)
q o ÊƒdƒÑ«°S â``Ñ«°UCG 1981 ΩÉY AÉ``à°T ‘h
∫É``©°ùdÉH
OƒLh øY ∫É©°ùdG º««≤J ¤EG ±ó¡j á«æ«°ùdG á©°TC’ÉH Qó°ü∏d »æ«JhQ ôjƒ°üJ
øe á«MGôL áæ«Y ≈∏Y ∫ƒ°ü◊ÉHh ,≈æª«dG É¡àFQ øe …ƒ∏©dG ¢üØdG ‘ á∏àc
iôL 1983 ΩÉY øe ¢ù£°ùZCG ‘h .áFôdG ‘ ¿ÉWöS É¡fCG ÚÑJ á∏àμdG √ò``g
äóLho å«M ;ÊƒdƒÑ«°S º°ùL AGõLCG ™«ªL ‘ »∏«≤f áFQ ¿ÉWöS ±É°ûàcG
´ƒ°†ÿG äCGó``H ó≤a ºK
s øeh .É``góÑch É¡eÉ¶Yh É``¡«àFQ ‘ áã«ÑN π``àc
¤EG ¿ÉWöùdG Ωó≤J ™eh .áØ«©°V âfÉc É¡àHÉéà°SG ø``μd »FÉ«ª«μdG êÓ©∏d
äQÉ°Uh ¢TGôØdG âeõd ,»cƒ°ûdG É¡∏ÑMh É¡fl ‘ ¬∏¨∏¨Jh É¡YÉîf πNGO
ìÉÑ°U ‘ ÊƒdƒÑ«°S âJÉeh .É``¡ŸCG øe ∞«Øîà∏d ÚaQƒŸG øe Ék æ≤M ≈``≤∏àJ
øe Ú°ùªÿGh áæeÉãdG ≠∏ÑJ âfÉch 1984 ΩÉY ôHƒàcCG øe øjöû©dGh …OÉ◊G
.∑GòfBG ôª©dG
ttt
m ƒ``gh ,Marc Edell π``jójEG ∑QÉ`è ™``ª°S
,»°SÒLƒ«f á``j’h ø`è ΩÉfi
¢üî°ûdG ∂dP ∑QÉeh .Gô¡°T öûY ó``MCÉH É¡JÉah πÑb ÊƒdƒÑ«°S ¢ü«î°ûàH
áÄ«°ùŸG IÉ°VÉ≤ŸÉH IÒ``Ñc áaô©e ¬jód âfÉc GC ó``¡j ’ …òdG ´QÉÑdG ìƒ``ª£dG
s p oŸGh á``©ª°ù∏d
ÉjÉ°†b ‘ ¢Sƒà°ùÑ°SC’G »``©fÉ°U øY Ék ``YÉaO ™aGôJ ó≤∏a) Iö``†
(øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«©Ñ°ùdG ∫ÓN äÉéàæŸG øY á«fƒfÉ≤dG á``«dhDƒ°ùŸG
πLCG øe õeQ
m á``HÉãÃ ¿ƒμJ ôFÉé°ùdG Ú``Nóàd (á«ë°V) øY å``ëÑj ¿Éch
πjójEG ôaÉ°S ó≤a Gòμgh .≠ÑàdG áYÉæ°U ≈∏Y á``«fƒfÉb á∏ªM ø°T ‘ É¡Ø«XƒJ
478
‘ á©bGƒdG áæcÉ°ùdG Little Ferry …Òa π«à«d áæjóe ¤EG 1983 ΩÉY ∞«°U ‘
,ö†à– âfÉc É¡fCG ∑QOCG ÉeóæYh .É¡JöSCGh ÊƒdƒÑ«°S RhQ IQÉjõd »MGƒ°†dG
øe áKÓK ó°V º¡à«°†b ™aQ ≈∏Y Cipollones ÊƒdƒÑ«°S ∫BG åëH
u πjójEG ΩÉb
ºgh ’CG ,∞«ãc πμ°ûH º¡JÉéàæe RhQ âeóîà°SG øjòdG ôFÉé°ùdG »©fÉ°U
.Philip Morris ¢ùjQƒe Ö«∏«ah Lorillard OQÓjQƒdh Liggett â«é«d
º°ùàj πμ°ûH Iós ©n eo ,1983 ΩÉY ‘ É¡©aQ iôL »àdG ,πjójEG á«°†b â``fÉc
kGOófi Ék £‰ ≠ÑàdG äÉcöT ó°V áYƒaôŸG á≤HÉ°ùdG ÉjÉ°†≤dG â©ÑJ ó≤a .áYGÈdÉH
ÚcQóe ÒZ Ék «°üî°T
q Gƒ``fÉc º¡fCÉH ¿ƒ©aój GƒfÉc ¿ƒYo ós oŸG ¿EG PEG :É`è Ék Yƒf
o G √òg ¿ƒ∏HÉ≤j ô``FÉé°ùdG ƒ©fÉ°U ¿Éch .ÚNóàdG ô``WÉîŸ
¿CÉH ∫ƒ≤dÉH áés ◊
∂∏àH Gƒ©ª°ùj ’ ≈àM (Ék fÉ«ªYh Ék ``ªμHo h Ék ªq °U)
o Gƒfƒμj ¿CG Öéj É``jÉë°†dG
ôFÉé°ùdG »©fÉ°U ¤EG ¿Éμe πc ‘ ÚØ∏s ëoŸG äÉÄ«g äRÉëfG óbh ,ôWÉîŸG
äGôjò– äôsn ah ôFÉé°ùdG áØ∏ZCG ≈``∏Y IOƒLƒŸG äÉeÓ©dG ¿CÉH É¡æe kGQGô``bEG
‘ IQOÉ°üdG ΩÉμMC’G πé°S ¿Éc Ú``Yp ós ª∏d
o áÑ°ùædÉHh .Úμ∏¡à°ùª∏d á``«aÉc
Éª«a áKÓãdG Oƒ``≤©dG ∫Óîa .¢SCÉ«dGh ¢VÉÑ≤fÓd IÉ``Yóe ÉjÉ°†≤dG √òg π``ãe
á«fƒfÉb á«dhDƒ°ùe á«°†b áÄªKÓK øY ójõj Ée ™aQ ” 1984h 1954 »eÉY Ú``H
⁄h .áªcÉëŸG ¤EG §≤a É¡æe á«°†b 16 iƒ°S πjƒ– ºàj ⁄ ≠ÑàdG äÉcöT ó°V
⁄ ¬fCG Éªc ,≠ÑàdG äÉcöT ióMEG øjój ºμM Qhó°U øY É¡æe …CG ¢``†îªàJ
≠ÑàdG äÉcöT â≤≤M óbh .áªμëŸG QÉWEG êQÉN IóMGh á«°†b ájƒ°ùJ º``àJ
ÚYóu oŸG »eÉëŸ øμÁ) :Ó
k ``FÉb ôjQÉ≤àdG óMCG íéÑàj
s PEG ;Ék ``æ∏©e Ék ≤∏£e kGö``üf
.(É¡d ¢SÉ°SCG ’ º¡à«°†≤a ;èFÉàædÉH ø¡μàdGq
s G óbh .èFÉàædG √òg øe Ék qjCG ¢†aQ πjójEG ø``μd
ÊƒdƒÑ«°S RhQ ¿CÉH ák «fÓY ôbC
479
ájôjòëàdG äÉ`èÓ©dG äCGô``b ó≤d º©f .Ú``NóàdG ôWÉîŸ á``cQóe â``fÉc

‘ ä’É≤ŸG ø`è ójó©dG ¤EG á`àÉ°VE’ÉH ,ô``FÉé°ùdG Ö``∏Y ≈``∏Y á``YƒÑ£ŸG
ºZôdG ≈∏Yh ,É``¡æμd ,É¡°üb
u AÉ``æY ÊƒdƒÑ«°S Êƒ``W óÑμJ
s »àdG äÓ``éŸG
≈∏Y áæeóe â``∏X PEG É¡H ºμëàdGh É``¡JOÉY ¢†jhôJ ™£à°ùJ ⁄ ,∂``dP ø`è
øμd .¥ÓWE’G ≈∏Y áÄjôH øμJ ⁄ Êƒ``dƒÑ«°S ¿CÉH πjójEG ±Î©jh .Ú``NóàdG
ƒg πH ,≠ÑàdG ÚNóJ ô``WÉfl øY ¬aô©J âfÉc Ée QGó``≤e ¢ù«d º¡ŸG A»``°ûdG
πãe Úμ∏¡à°ùª∏d √ƒØ°ûc Ée QGó≤e ,ôFÉé°ùdG ƒ©fÉ°U ¬aô©j ¿Éc Ée QGó``≤e
.¿ÉWöùdÉH áHÉ°UEÓd ¢Vô©àdG ôWÉfl øY RhQ
o G √òg âàZÉH ó``bh
≈∏Y πjójEG QGöUEG ¿EG PEG .≠``ÑàdG áYÉæ°U äÉcöT áés ◊
ôWÉfl øY äÉ`èƒ∏©e øe ôFÉé°ùdG »``©fÉ°U ió``d ¿Éc Ée á`àô©Ÿ ¬``àLÉM
¥ƒÑ°ùe ÒZ πμ°ûH ∫ƒ``°UƒdG áªμëŸG øe Ö∏£j ¿CÉ``H ¬d íª°S Ú``NóàdG
óbh .OQÓjQƒdh â«é«dh ¢``ùjQƒe Ö«∏«a äÉcöûd á«∏NGódG äÉ``Ø∏ŸG ¤EG
äÉcöûdG √òg ‘ πFÉ¡dG OÉ°ùØdGh ±Gôëf’G á°üb øY ÜÉ≤ædG πjójEG ∞°ûc
å«M ;á°UÉÿG äÉØ∏ŸG √òg ‘ ≥«≤ëà∏d ƒYóJ ájƒb á«FÉ°†b ôeGhCÉH Ék ë∏°ùàe
¢Vô©àdG ôWÉîÃ º∏Y ≈∏Y §≤a Gƒ``fƒμj ⁄ ôFÉé°ùdG »©fÉ°U øe ó``jó©dG ¿EG
¢üFÉ°üÿGh ≠ÑàdG äÉéàæe Ú``NóJ É¡«∏Y …ƒ£æj »àdG ¿ÉWöùdÉH á``HÉ°UEÓd
≈∏Y AÉ°†≤∏d ,á£°ûf IQƒ°üHh ,Ék °†jCG Gƒ``©°S πH ,ÚJƒμ«æ∏d ájƒ≤dG á``«fÉeOE’G
øY iôNC’G ƒ∏J á≤«Kh â``Ø°ûc óbh .∂dP âÑãJ »àdG á«∏NGódG çÉ``ëHC’G
π©éj ¿Éc Ée ƒ``gh ,ôWÉîŸG AÉØNE’ áYÉæ°üdG π``NGO áeƒªëŸG »``YÉ°ùŸG
ΩóYh ≥∏≤dG ø`è ádÉëH ¿hô©°ûj ÖdÉ¨dG ‘ É``¡H Ú∏eÉ©dG Ú``ØXƒŸG ≈``àM
.»bÓNC’G ìÉ«JQ’G
480
ó¡©e ‘ áeÉ©dG äÉ``bÓ©∏d ôjóe ƒgh ,Fred Panzer Qõ``fÉH ójôa Ö``àc
…Éé«fQƒc ¢SGQƒg ¤EG á``¡LƒŸG πFÉ°SôdG ióMEG ‘ ∫ƒ≤j ,≠ÑàdG çÉ``ëHCG
≥jƒ°ùàdG á«é«JGÎ°SEG É¡«a ìöûj »àdGh ó¡©ŸG Gòg ¢ù«FQ Horace Kornegay
¿hO á«ë°üdG äÉeÉ¡J’G ∫ƒM ∂°ûdG IQÉKEG) :≠ÑàdG áYÉæ°üd Ö©°ûdG á``«KÓK
Ék «∏©a
q º¡ãM ¿hO Ú``NóàdG ‘ Qƒ¡ª÷G ≥M ¤EG Iƒ``YódGh ,Ék «∏©a
q É``gQÉμfEG
á≤jô£dG ƒg á«Yƒ°VƒŸG á«ª∏©dG çÉëHC’G ™«é°ûJh ,IOÉ©dG √òg á°SQÉ‡ ≈∏Y
πª–) iôNCG á«∏NGO Iôcòe ‘h .(á«ë°üdG ôWÉîŸG ádCÉ°ùe º°ù◊ Ió«MƒdG
∂°Tƒj AôŸG π©Œ áLQód áaôëæeh Ió°SÉa äGó«cCÉàdG âfÉc ,(…ö``S áª∏c
øe áëjöT É¡fCG ≈∏Y Ée πμ°ûH ≠ÑàdG áYÉæ°U ¤EG ô¶ædG øμÁ) :∂ë°†dG ≈∏Y
,≠ÑàdG äÉéàæe ¿EG å«M ;É¡H Ú°UÉN ó«dÉ≤Jh Üƒ∏°SCG äGP AGhódG áYÉæ°U
ÚJƒμ«ædGh ,øNóŸG ¤EG ¬∏«°UƒàH Ωƒ≤Jh Ú``Jƒμ«ædG …ƒà– ,ójôa πμ°ûHh
.(á«Lƒdƒ«°ù«ØdG äGÒKCÉàdG øe áYƒæàe áYƒªéÃ ™àªàj …ƒb QÉ≤Y
ÖÑ°S ∫ƒM ∂``°û∏d ’k É› Ú``Jƒμ«ædG ∫ƒM á``«FGhódG çÉëHC’G ´ó``J ⁄
øY ´ÓbE’G ‘ Ió``jó°T áHƒ©°U Êƒ``dƒÑ«°S RhQ ∫ÉãeCG ø`è AÉ°ùf á``¡LGƒe
ÚJƒμ«ædG ¿C’ ø``μd ø¡ªFGõY ∞``©°V ¢ù«d ∂``dP Os ô`è
n ¿EG PEG ;Ú``NóàdG
Ö«∏«a ácöT iód ÚãMÉÑdG óMCG Öàc ó≤a .É¡JGP á``Áõ©dG ≈∏Y »°†≤j ¿Éc
r ¶o fr G) :∫ƒ≤j ¢``ùjQƒe
OGóeE’ øjõîJ ájhÉM É``¡fCG ≈∏Y ôFÉé°ùdG áÑ∏Y ¤EG ô``
øe áYôL IóMƒd AÉYh É¡fCG ≈∏Y IQÉé«°ùdG ¤EG ôr ¶o fr Gh ..ÚJƒμ«ædG øe Ωƒ``j
.(ÚJƒμ«æ∏d πbÉf É¡fCG ≈∏Y ¿ÉNódG áîØf ¤EG ôr ¶o fr Gh ..ÚJƒμ«ædG
ácöT ¢ù«FQ π``jójEG ∫CÉ``°S ,¢UÉN πμ``°ûH ôcòdÉH Iô``jóL á``KOÉfi ‘h
≠ÑàdG ¿CG QÉ¡XE’ Q’hO ÚjÓe 5 ÜQÉ≤j ÉŸ ¬àcöT ¥ÉØfEG ÖÑ°S øY â``«é«d
481
∂dP ó©H ÉgQÉ«àNG ºK ¿GôÄØdG ô``¡o XCr G ≈∏Y ΩGQhC’G ƒ‰ ‘ ÖÑ°ùàj ¿CG ø``μÁ
Éª«a ∂dP É¡∏ªëj ¿CG øμÁ ä’’O á``jCG πgÉéàH ,»eÉ¶f πμ°ûHh ,ΩÉ``«≤dG
:öûÑdG iód øWo öùàdÉH
r ≥∏©àj
?(áHôéàdG) √òg AGQh øe ¢Vô¨dG ¿Éc GPÉe :πjójEG
.¿GôÄØdG ô¡XCG ≈∏Y ΩGQhC’G Qƒ¡X øe ó◊G ádhÉëŸ :Dey …GO
Gòg πg ,öûÑdG á«gÉaQh á``ë°üH ábÓY …CG áHôéàdG ∂∏àd øμj ⁄ :π``jójEG
?í«ë°U
...í«ë°U ,º©f :…GO
hCG ?∂dòc ¢ù«dCG ,¿GPô÷G PÉ≤fEG áHôéàdG √ò``g øe ¢Vô¨dG ¿Éch :πjójEG
?ΩGQhC’ÉH áHÉ°UE’G øe ¿GôÄØdG ò≤æàd ∫ÉŸG Gòg πc ¥ÉØfEÉH âªb ó≤d ?¿GôÄØdG
É¡¡LGƒJ âfÉc »àdG äÉ``HGô£°V’G äÉKOÉëŸG ∂∏J πãe äó``°ùL
s óbh
ÈY áHƒ©°üH º¡≤jôW ôFÉé°ùdG áYÉæ°U AGÈN ≥°ûj
q ¿Éc Éªæ«Ña .≠ÑàdG áYÉæ°U
…òdG ´GóÿG Ió°Th ≥``ªY iOCG ,º¡«∏Y πjójEG É¡Mô£j ¿Éc »``àdG á``∏Ä°SC’G
äôL å«M ;Ék aƒN ¿ƒ``°ûªμæj É¡«eÉfi ≈àM π``©L ¤EG áYÉæ°üdG ¬``à°SQÉe
πNGO ÖjPÉcC’G AÉØNEG ” Éªc ,ádƒ≤©e ÒZ äÉ``«FÉ°üMEÉH á«£¨àdG äÉ«∏ªY
äÉØ∏ŸG ¢ûÑæd πjójEG ¬«∏Y π°üM …òdG íjöüàdG π``ãs e óbh .iôNCG ÖjPÉcCG
ø°ûH øjôNB’ íª°S Ée ƒgh á«îjQÉJ á«fƒfÉb á``≤HÉ°S ≠ÑàdG »©fÉ°üd á«∏NGódG
êGôNEG π``LCG øe É¡JGP √ò``g áYõØŸG QƒeC’G á``fGõN ≈∏Y á``∏ªàfi äGQÉ``Z
¢Vô¨dG ¿ƒμj á«∏Ñ≤à°ùe É``jÉ°†b ™aQ πLCG øe á“É≤dG á``«fƒfÉ≤dG º``¡JGóæà°ùe
.á©ª°ùdÉH QGöVE’G É¡æe
áªcÉfi ¢VôY ” ,Êƒ``fÉ≤dG ΩÉ``°üàN’G ø`è ∫GƒW á©HQCG äGƒ``æ°S ó``©H
482
≈∏Yh .1987 ΩÉY ‘ áªμëŸG ≈∏Y ¿ÉWöùdÉH É¡àHÉ°UEÉH á``≤∏©àŸG ÊƒdƒÑ«°S
ÖÑ°ùJ
s ÚØ∏ëŸG ºμMo ¿EÉa ,ÚÑbGôŸG øe ójó©dG äÉ``©bƒJh ∫ÉeBG øe ºZôdG
áÄ«g äóLh å«M ;ÊƒdƒÑ«°S á``∏FÉYh πjójEG øe πμd á∏FÉg πeCG á``Ñ«N ‘
áHÉ°UEÓd É¡°Vô©J ø``Y % 80 áÑ°ùæH ádhDƒ°ùe Êƒ``dƒÑ«°S RhQ ¿CG Ú``Ø∏s ën oŸG
»àdG ácQÉŸG ™``æu °üJ âfÉc »àdG â``«é«d ácöT π«ª– ” É``ªæ«H ,¿É``WöùdÉH
™Ñ£H »°VÉ≤dG ô`èC’G Qhó°U π``Ñb …CG) 1966 ΩÉY π``Ñb ÊƒdƒÑ«°S É``¡àæNO
âLôNh ,(% 20) á«dhDƒ°ùŸG »bÉH (ôFÉé°ùdG Ö∏Y ≈∏Y ájôjò– äÉeÓY
.‹ÉŸG AÖ©dG ø`è Ö«°üf πª–t ¿hO OQÓ``jQƒdh ¢``ùjQƒe Ö«∏«a É``àcöT
ÉªY Ék °†jƒ©J Q’hO 4000.000 Êƒ``dƒÑ«°S Êƒ``àfCG ÚØ∏ëŸG áÄ«g â``ëæeh
QGóe ≈∏Y äÉÑJÉμŸG á≤Øf á``«£¨àd »ØμJ OÉμdÉH »àdGh ,QGöVCG ø`è ¬H ≥◊
Rƒa ¬fCG ≈∏Y Gòg á∏eÉ©e â“ Ée GPEGh .áeƒªëŸG IÉ°VÉ≤ŸG øe äGƒæ°S ™``HQCG
Üô£dG øe ádÉM ‘ ≠``ÑàdG áYÉæ°U â``ë°VhCG Éªc ¿ƒ``μ«°ùa ,á``«°†≤dG ‘
.øªãdG ßgÉH öüædG ≈æ©Ÿ í°VhC’G ∫ÉãŸG ìôØdGh
á∏«Ä°V á``bÓY iƒ°S É¡d ¢``ù«d ÊƒdƒÑ«°S á``«°†≤d á«≤«≤◊G á``cÎdG ø``μd
áªμëŸG ‘ É¡æe ájôî°ùdG äôL ¿CG ó©Ña ;á«fƒfÉ≤dG ºFGõ¡dGh äGQÉ°üàf’ÉH
É¡fCÉH É¡Ø°Uhh ≠``ÑàdG ÚNóàd (áë°VGƒdG) QÉ``£NCÓd ácQóe ÒZ á``æeóªc
,ÊƒdƒÑ«°S RhQ â``dƒ–
s ,áÁõ©dG áØ«©°Vh QƒeC’G ™``FÉbƒH áªs ∏p eo ÒZh á``«ÑZ
É¡°Vôe ´QÉ°üJ »àdG ¿ÉWöùdG á«ë°†d ‹ƒ£H õeQ ¤EG ,∂dP øe ºZôdG ≈∏Y
.ÉgÈb øe ≈àM
á∏KÉªŸG É``jÉ°†≤dG OóY ‘ â``bDƒe ´ÉØJQG Êƒ``dƒÑ«°S á``«°†b â©ÑJ ó``bh
äOQ å«M ,É``jÉ°†≤dG √òg ó°V Iƒ``≤H É¡°ùØf øY ≠ÑàdG á``YÉæ°U â``©aGOh
483
π«dóc ôFÉé°ùdG Ö∏Y ≈∏Y áYƒÑ£ŸG ájôjòëàdG äÉ`èÓ©dÉH íjƒ∏àdÉH É¡«∏Y

»àdG á«fƒfÉ≤dG ≥HGƒ°ùdG øμd .º¡àdÉM ø``Y Ék «fƒfÉb
q ádhDƒ°ùe ÒZ É¡fƒc ≈∏Y
áaOÉ¡dG É``jÉ°†≤dG øe ójõŸG ™`àQ ‘ Ék ÑÑ°S âfÉc É``jÉ°†≤dG √òg ø``Y âª‚
ºgQƒ©°Th á«fÉ£«°T IQƒ°U ‘ ºgôjƒ°üàd áé«àfh .á``YÉæ°üdG á©ª°S ¬jƒ°ûàd
ôFÉé°ùdG ƒ©fÉ°U óLh ,á«Ñ∏°ùdG ájÉYó∏d áé«àf QÉeó∏d º¡°Vô©Jh •ÉÑME’ÉH
.á«fƒfÉ≤dG ádAÉ°ùŸGh Ωƒ∏d Ék aógh øjöUÉfi ójGõàe πμ°ûH º¡°ùØfCG
‘ ôFÉé°ùdG ø`è OôØdG ∑Ó¡à°SG ∫ó``©e ¢†ØîfG 1994 ΩÉ``Y ∫ƒ``∏ëHh
¤EG 1974 ΩÉY ‘ IQÉ``é«°S 4141 øe) ‹GƒàdG ≈∏Y øjöû©dG ΩÉ``©∏d Éμ``jôeCG
ä’ó©e ‘ á«eGQO Ì``cC’G ™LGÎdG π``ãe Ée ƒ``gh ,(1994 ΩÉ``Y ‘ 2500
.óeC’G á∏jƒWh áÄ«£H ±Gõæà°SG ácô©e âfÉc ó≤d .ïjQÉàdG ôe ≈∏Y ÚNóàdG
º¶YC’G Aõ÷G áYÉæ°U ≈∏Y √OôØÃ »°†≤j ¿CG äÓNóàdG ø`è …CG øμªàj ⁄h
»°SÉ«°ùdG §¨°†dGh á``«ª∏©dG ádOCÓd á«ªcGÎdG Iƒ≤dG ø``μd ,≠ÑàdG áYÉæ°U ø`è
.øeõdG øe ó≤Y ióe ≈∏Y áYÉæ°üdG â≤gQCG ób âfÉc á«fƒfÉ≤dG ájQÉμàH’Gh
ΩÉKB’G ≈``∏Y ôeC’G Gòg ≥``Ñ£æjh ,á∏jƒW ∫Ó``X É¡d áÁó≤dG ΩÉ``KB’G ø``μd
¿ÉWöùH áHÉ°UE’Gh ≠``Ñà∏d ¢Vô©àdG
t ÚH IÎØdG ¿EG .¢`ÙÉN πμ°ûH á``æWöùŸGp
IÉ«M ÉμjôeCG ‘ áFôdG ¿ÉWöS AÉHƒd ¿ƒμ«°Sh ,Ék ``Ñjô≤J Oƒ≤Y áKÓK »g áFôdG
óbh .ÚNóàdG ä’ÉM ¢VÉØîfG ≈∏Y πjƒW âbh Qhô`è ó©H ≈àM iôNCG
ÚH Éª«a áFôdG ‘ á``jóo¨dG á«fÉWöùdG ΩGQhC’É``H áHÉ°UE’G ä’ÉM â``°†ØîfG
á¨dÉÑdG ¬JhQP ¤EG π°Uh ó``b ¿Éc ¿CG ó©H ø°ù∏d Ék ©ÑJ Oóëàj …òdGh ∫É``LôdG
ΩÉY ‘ ádÉM 77 ¤EG π°üàd 1984 ΩÉY ‘ ¢üî°T 100.000 πμd ádÉM 102
∫GõJ Éeh ,™LGôJ ¿hO kGö``ûàæe AÉHƒdG ∫Gõj Éªa AÉ°ùædG Ú``H Éª«a É`èCG .2002
484
RhQ π«L ¤EG äÉ«ªàæŸG AÉ°ùædG •É°ShCG ‘ ÚNóàdG áÑ°ùf ‘ IÒÑμdG IOÉ``jõdG
.áFôdG ¿ÉWöùd á∏JÉ≤dG ∫ƒ≤◊G ‘ ájÉ¡ædG ≈àM Iôªà°ùe ÊƒdƒÑ«°S
ttt
ÒZ ¬à«°†b ™`àôH πjójEG ∑QÉe ΩÉ``«b ≈∏Y Ék eÉY ¿hö``ûYh á©Ñ°S â``°†≤fG
¤EG áaOÉ¡dG á``«fƒfÉ≤dG ÉjÉ°†≤dG äOGR ó``bh ,»°SÒLƒ«f áªμfi ‘ á``jOÉ©dG
‘h .π«°ùdÉc íÑ°üàd ≠``ÑàdG êÉàfEG äÉcöT ó°V áYƒaôŸGh á``©ª°ùdG ¬jƒ°ûJ
äÉcöT IÉ°VÉ≤e ï``jQÉJ ‘ kGRQÉH Ék ª∏©e ó©J iôNCG á``«°†b ‘ ,1994 ΩÉ``Y
≠ÑàdG äÉcöT øe ójó©dG ≈``∏Y á«°†b »Ñ«°ù«°ù«e áj’h â©aQ ,≠ÑàdG êÉ``àfEG
á«ë°üdG ájÉYôdG ∞«dÉμJ øe Q’hO QÉ«∏e ø``Y ójõj Ée IOÉ©à°S’ ≈``©°ùe ‘
∂dP ‘ ÉÃ ÚNóàdÉH á£ÑJôŸG ¢``VGôeC’G ÖÑ°ùH áj’ƒdG √òg É¡à∏ª– »``àdG
Qhƒe πμjÉe ΩÉ©dG »``Yóu oŸG ¢ü s ,áFôdG ¿ÉWöS ƒ``gh É¡æ«H RôHC’G ¢``VôŸG
n ÿ
áKQÉμdG ‘ ºàÑÑ°ùJ ó``≤d) :¬dƒ≤H ≠ÑàdG äÉcö``ûd á``é◊G
q Michael Moore
iôNC’G äÉj’ƒdG øe ójó©dG äòMh .(É¡Ø«dÉμJ πª– º``μ«∏Yh á«ë°üdG
.ÉJƒ°ù«æ«eh ¢SÉ°ùμJh GójQƒ∏a ÉgRôHCG øe ¿Éch »Ñ«°ù«°ù«e áj’h hòM
âMÎbG ,á¡HÉ°ûe ÉjÉ°†b øe ¢†«a á¡LGƒe ‘h ,1997 ΩÉY øe ƒ«fƒj ‘h
¥ÉØJG 1998 ΩÉY ‘ á``j’h 46 â©bh Gòμgh .Ék «ŸÉY
q Ék ``bÉØJG ≠ÑàdG äÉcö``T
á``©HQCG ™`è (Master Settlement Agreement (MSA ¢``ù«FôdG á``jƒ°ùàdG
Philip Morris ¢ùjQƒe Ö``«∏«a :»gh ôFÉé°ùdG ™«æ°üJ äÉcö``T QÉÑc øe
Brown ¿ƒ°ùeÉ«∏jh ó``fBG ¿hGô``Hh R. J. Reynolds Ró``dƒæjQ .¬``«L .QBGh
ácöT 47 âª°†fG) ≠``Ñà∏d Lorillard OQÓ``jQƒd á``cöTh & Williamson
.(¥ÉØJ’G Gòg ¤EG 1998 ΩÉ``©dG òæe ô``FÉé°ùdG ™«æ°üJ äÉcö``T øe iô``NCG
485
πMh ,ôFÉé°ùdG øY ¿ÓYE’G ≈∏Y Iójó°T Oƒ«b ¢Vôa ≈∏Y ¥ÉØJ’G πªà°ûjh
,áYÉæ°üdÉH á°UÉÿG §``¨°†dG äÉYÉªL ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,á``jQÉéàdG äGOÉ–’G
AÉ°ûfEÉH ìGÎ``bGh ,á«∏NGódG çÉ``ëHC’G ≥FÉKh ¤EG ∫ƒ``°UƒdG á``jôM á``MÉJEGh
πãÁh .≠ÑàdG Ú``Nóàd á«ë°üdG ô``WÉîŸÉH Qƒ¡ª÷G á``«Yƒàd »eƒb ió``àæe
” »àdG á«fƒfÉ≤dG á«dhDƒ°ùŸG äÉjƒ°ùJ ÈcCG øe kGóMGh ¢ù«FôdG ájƒ°ùàdG ¥É``ØJG
áHÉãÃ ó©jo ¬fCG Ék ≤ªY ÌcC’G ô``KC’G ¿ƒμj ÉÃQh ,¥ÓWE’G ≈∏Y É¡«dEG π``°UƒàdG
.≠ÑàdG áYÉæ°U ïjQÉJ ‘ ÖfòdGh DƒWGƒàdÉH ø∏©e ±GÎYG ÈcCG
∫ÉW …òdG ÊƒfÉ≤dG ÊƒdƒÑ«°S RhQ QÉ°üàfG ¢ù«FôdG ájƒ°ùàdG ¥ÉØJG πãÁ πg
Oófi πμ°ûH ÖfGƒ÷G ¢†©H ‘ ∂dòc ¢ù«d ¬fEG ?≠ÑàdG áYÉæ°U ≈∏Y √QÉ``¶àfG
ôNBG Ék æeBG kGPÓe ≥``∏îj ¥ÉØJ’G Gòg ¿CG íLôŸG øe ,ôeC’G ™``bGƒÑa .Ée Ék ``Yƒf
FCLAA (ájôjòëàdG äGQÉÑ©dG) ¿ƒ``fÉ≤d ó°SÉa ¢ü«î∏J ‘ .≠ÑàdG á``YÉæ°üd
øe á«Ñ°ùf ájÉªM ÒaƒJ ÈYh ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG ∫ÓN QOÉ°üdG
ÈYh ,ôFÉé°ùdG øY ¿ÓYE’G ≈∏Y Oƒ«b ¢Vôa ÈYh ,»∏Ñ≤à°ùe ÊƒfÉb AGôLEG
äÉcöû∏d ¥ÉØJ’G í«àj ,QÉ©°SC’G ó``jóëàH ¬«∏Y á©bƒŸG äÉcöû∏d ìÉª°ùdG
QÉ¨°U Dhô``éj ød å«M ;ô``FÉé°ùdG ¥ƒ``°ùd πeÉc ¬``Ñ°T kGQÉμ``àMG á``©bƒŸG
∂dòH ÚcQÉJ πª©dG Gòg ‘ á°ùaÉæŸG hCG ∫ƒ``NódG ≈∏Y Ú∏≤à°ùŸG Ú©æu °üŸG
äÉYƒaóŸG ≥aóJ …ODƒ``jh .’ƒ¨J
q OGOõ``àd IÒÑμdG ≠ÑàdG äÉcö``ûd áMÉ°ùdG
(á∏«ªY äÉj’h) äÉj’ƒdG π©L ¤EG ôFÉé°ùdG »©fÉ°U øe ájƒ°ùà∏d á``jƒæ°ùdG
¿EÉa ,™bGƒdG ‘h .IóYÉ°üàŸG á«Ñ£dG ∞«dÉμàdG πjƒªàd ∫ÉŸG Gòg ≈∏Y óªà©J
¿B’G ¿ƒ©aój øjòdG ¿ƒæeóŸG ¿ƒæNóŸG É``¡∏ªëàj ¥ÉØJÓd á«≤«≤◊G áØ∏μàdG
º¡JÉ«M ¿ƒ©aój ∂``dP ó©H ºK ôFÉé°ùdG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G π``LCG øe ÈcCG Ék ``æªK
486
.∂dòd Ék æªK
;á«ŸÉY ÌcCG ≈æ©Ã áYÉæ°üdG äƒ`è ø©j
p ⁄ πeÉ°ûdG ájƒ°ùàdG ¥É``ØJG ¿CG Éªc
Marlboro ¿Ée hQƒÑdQÉe á``cöT â©°S ÉμjôeCG ‘ É¡JöUÉfi â“ ¿CG ó``©Ña
ºéM ∫DhÉ``°†J ™ªa .É¡d Ió``jóL á``«dhO ¥Gƒ``°SCG í``àa ¤EG á``WÉ°ùÑH Man
,ôFÉé°ùdG ƒ©fÉ°U ´öT ,á«fƒfÉ≤dG É¡Ø«dÉμJ ºéM ójGõJh É¡MÉHQCGh É¡bGƒ°SCG
™ØJQGh É¡d IójóL ¥Gƒ°SCÉc á«eÉædG ∫hó``dG ±Gó¡à°SG ‘ ,ójGõàe πμ°ûHh
≠ÑàdG ÚNóJ ó©jh .∂``dòd Ék ©ÑJ ∫hódG √ò``g øe ójó©dG ‘ ÚæNóŸG Oó``Y
ájÉbƒdG øμÁ ÖÑ°S ƒgh ;Ú°üdGh óæ¡dG øe πc ‘ IÉaƒ∏d Ék °ù«FQ Ék ``ÑÑ°S ¿B’G
»°UÉ°üàNG ƒgh ,Richard Peto ƒ``à«H OQÉ°ûàjQ äGôjó≤J Ö°ùëHh .¬``æe
∫hOo OQÉ°ûàjQ ™e ≥«Kh πμ°ûH ÚfhÉ©àŸG óMCGh OQƒØ°ùchCG á©eÉL ‘ áÄHhCG
ÉgGôLCG »àdG ,(2005 ΩÉ``Y ‘ (∫hOo ) IÉ`àh ≈àM ∂``dPh) Richard Doll
óæ¡dG ‘ Ú¨dÉÑdG Ú``H Éª«a ÚNóàdÉH á£ÑJôŸG äÉ``«aƒdG OóY ¿EÉa ;kGô``NDƒe
…OÉ◊G ¿ô≤dG øe ÊÉãdG ó≤©dG ∫ÓN Ék jq ƒæ°S ¢üî°T ¿ƒ«∏e ¤EG ™ØJôj ±ƒ°S
óq ©n «ao Ú°üdG ‘ É`èCG .‹ÉàdG ó≤©dG ∫Ó``N IOÉjõdG ‘ ô``ªà°ùà°Sh ø``jöû©dGh
ÚNóà∏d iõn ©r jo …ò``dGh IÉaƒ∏d ¢ù«FôdG ÖÑ°ùdG π©ØdÉH Ék ``«dÉM áFôdG ¿É``WöS
.∫ÉLôdG ádÉM ‘
™e »eÉædG ⁄É``©dG ∫hO ≈∏Y ≠``ÑàdG áYÉæ°üd áàHÉãdG á``ªé¡dG â≤aGôJ ó``≤d
äÉcöT â©sbh 2004 ΩÉ©dG »Øa .á«Ø∏ÿG ‘ QhóJ áÄjôL á«°SÉ«°S äGQhÉæe
n
á«eÓYEG á«£¨àH iƒ°S ß``ëj ⁄ ∂«°ùμŸG ‘ áë°üdG IQGRh ™e Ék bÉØJG ≠``ÑàdG
èeÉfÈd á«î°S
s (äÉªgÉ°ùe) IQGRƒdG äÉcöûdG √òg íæ“ ¬``ÑLƒÃh ,á∏«Ä°V
≈∏Y á°VhôØŸG §``HGƒ°†∏d ó``jó°T ¢``ü«∏≤J π``HÉ≤e ‘ ΩÉY »``ë°U Ú`èCÉJ
487
,ôFÉé°ùdG Ö``∏Y ≈∏Y ™Ñ£oJ »``àdG äGôjòëàdG ≈``∏Yh ôFÉé°ùdG äÉ``fÓYEG

¥ƒ≤M ™aód ójR ø`è áböùdÉH) Ék «∏©a
q Ωƒ``≤J √òg ≠ÑàdG äÉcöT ¿EÉ`à Gò``¡Hh
äÉ«æ«©°ùàdG πFGhCG ‘h .kGôNDƒe √öûf ” …ôjô– ∫É≤e √ôcP ÉŸ Ék ≤ah (hôªY
á«μjôeC’G ≠``ÑàdG ácöT ¿CG äÉ°SGQódG ió``MEG äôcP ø``jöû©dG ¿ô≤dG ø`è
áeƒμM ™e Ék ¡HÉ°ûe Ék bÉØJG â©n bs h British American Tobacco á``«fÉ£jÈdG
ÚfGƒ≤dG •É≤°SE’ Iƒ``≤H â£¨°V ºK ,∑Éæg êÉàfE’G QÉμ``àM’ ¿Éà°ùμHRhCG
∫ó©e É‰ óbh .≠``ÑàdG äÉfÓYEG äô¶M »``àdGh Ék ãjóM É¡°Vôa iô``L »àdG
QÉªãà°S’G Gòg â∏J »àdG áæ°ùdG ‘ % 8 ÜQÉ≤j ÉÃ ¿Éà°ùμHRhCG ‘ ÚNóàdG
ôFÉé°ùdG äÉ©«Ñe äOGORGh á«fÉ£jÈdG á«μjôeC’G ≠ÑàdG ácöT ¬H âeÉb …òdG
.1996h 1990 »eÉY ÚH Éª«a % 50 áÑ°ùæH
áÄHhCG »``°UÉ°üàNG ƒ``gh ,Stanton Glantz õ``àfÓL ¿ƒ``àfÉà°S ∞``°Uh
…ôjô– ∫É≤e ‘ ô`èC’G Gòg ,ƒμ°ù«°ùfGôa ¿É``°ùH É``«fQƒØ«dÉc á``©eÉL ‘
¬fCÉH British Medical Journal á``«fÉ£jÈdG á``«Ñ£dG á∏éŸG ‘ kGô``NDƒe öû
n p fo
IOó©àe ôFÉé°ùdG äÉcö``T πª©J) :ƒªædGh Qƒ£àdG
t ‘ IòNBG iô``NCG áKQÉc
ÒÑc πμ°ûH Gòg ™Lôjh .⁄É©dG ÈY äƒŸGh ¢``VôŸG öûæd πbÉæc äÉ«°ùæ÷G
≥∏îH Gƒeƒ≤j ≈àM Ú«°SÉ«°ùdG ‘ ÒKCÉà∏d É¡JhôK Ωóîà°ùJ ≠ÑàdG áYÉæ°U ¿CG ¤EG
Oƒ«≤dG ¢ü«∏≤J ÈY ∂dP ≠ÑàdG áYÉæ°U ≥≤–h .ÚNóà∏d èjhÎ∏d á``«JGƒe áÄ«H
áeÉY äÉ°SÉ«°S ≥«Ñ£J ¿hO ádƒ∏«◊G ÈYh èjhÎdGh ¿ÓYE’G ≈∏Y á°VhôØŸG
äGQÉÑ©dGh ,á©ØJôŸG ÖFGö†dG πãe ≠ÑàdG äÉéàæe ≈∏Y áHÉbôdG ¢VôØd á``dÉ©a
ô¶Mh ,ôFÉé°ùdG Ö∏Y ≈∏Y ÒKCÉàdG ájƒb Qƒ°U ≈∏Y πªà°ûJ »àdG á``jôjòëàdG
ájƒb á«fÓYEG äÓªM ¥ÓWEGh ,áeÉ©dG øcÉeC’Gh πª©dG øcÉeCG ‘ ÚNóàdG
488
≈∏Yh .É¡JÉfÓYEG ô``¶Mh ,≠ÑàdG äÉ``éàæŸ á«≤jƒ°ùàdG äÓ``ªë∏d á°†gÉæe
π≤æH ≠ÑàdG äÉcöT Ωƒ≤J ,⁄É©dG ∫ƒM ¢Vôª∏d ôNBG πbÉf ƒgh ¢Vƒ©ÑdG QGôZ
AGõLC’G »bÉH ¤EG ⁄É©dG øe AõL ‘ É¡ª∏©àJ »àdG äÉ«é«JGÎ°SE’Gh äÉeƒ∏©ŸG
.(áYöùH
ttt
¢VGôeCG ôHÉæY ‘ ¬``JógÉ°T …òdG QÉeódG ≥ªYh ió`è π≤f »∏Y
s Ö``©o °üj
r
ô£°VG
s å«M ;ô``FÉé°ùdG ÚNóJ ¤EG Iö``TÉÑe ÉghõY ø``μÁ »àdG ¿É``WöùdG
∫É› ‘ π``ª©jh á°SÉª◊ÉH º``°ùàj ÜÉ``«ãdG ≥ªæe ÜÉ``°T …ò«ØæJ ∞``Xƒe
¬μa ΩÉ¶©d íjöûàd ´ƒ°†ÿG ¤EG ¬HÉ°üYCG Çó¡«d øNój GC óH …òdGh ¿ÓYE’G
âª∏q Y IóL ¢ü«î°ûJ ” É``ªc ,¿É°ù∏dG ‘ π¨∏¨àe ¿ÉWöS á``dGREG πLCG ø`è
º°ùbCGh ,A…ôŸG ‘ ¿ÉWöùH ôFÉé°ùdG º¡©e âcQÉ°ûJ ºK ÚNóàdG ÉgOÉØMCG
ó«MƒdG ºKE’G ¿Éc Ú``NóàdG ¿CG áFôdG ¿ÉWöS øe áeó≤àe á``dÉëH ÊÉ©j ¢``ù
q bp
™aój ¿Éc …òdG âbƒdG ‘ ≈``àM .¬«∏Y Ö∏¨àdG øe Ék ≤∏£e øμªàj ⁄ …ò``dG
º¡JOÉ©d á``é«àf A»°T √ó``©H ¢ù«d …òdG È``cC’G øªãdG ≈``°VôŸG A’Dƒg ¬``«a
øe ójó©dG ôªà°SG
s k ``gòe πX º¡°†©H ió``d QÉμfE’G ≥ªY ¿EÉ`à ,√òg
PEG ;Ó
¢Vôe øe º``¡LÓY IÎa ∫ÓN ,Ö``jôZ πμ°ûH ,Ú``NóàdG ‘ …É``°Vôe
º¡°ùHÓe ≈∏Y áYPÓdG ≠ÑàdG äÉÑg
s áëFGQ ΩÉªà°TG ÊÉμ`èEÉH ¿Éc) ¿ÉWöùdG
óbh .(»FÉ«ª«μdG êÓ©∏d ´ƒ°†ÿG ≈∏Y á≤aGƒŸG êPÉ‰ ™``«bƒàH º¡eÉ«b AÉæKCG
øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG á``Ñ≤M ∫ÓN É``«fÉ£jôH ‘ ¬àæ¡e ¢``SQÉe ìGô``L
s ™LÎ°SG
áFôdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G ä’ÉM É¡«a äó``YÉ°üJ IÎa »gh ,øjöû©dG ¿ô≤dG
»°VôŸG ôHÉæY ‘ ¬``d ¤hC’G ‹É«∏dG ™LÎ°SG ,áYhu ôŸG É``¡JhQP â¨∏H ≈``àM
489
á«fÉWöùdG ΩGQhC’G ∫É``°üÄà°SG äÉ«∏ªY AGôLEG ó©H ¿ƒ¶≤«à°ùj Gƒ``fÉc ÉeóæY

øe ôFÉé°ùdG ¿ƒdƒ°ùàjh ábhQC’G ÈY »``ÑehõdG äÉbƒ∏îªc ¿ƒ°ûÁ ºK º¡d
.äÉ°Vôªu oŸG
óeC’G á∏jƒW äÉ©ÑàdGh ≠ÑàdG ¿ÉeOE’ á«∏÷G
s IQƒ£ÿG øe ºZôdG ≈∏Yh øμd
Éæeƒj ‘ ≈àM Ék «Ñ°ùf
q Oƒ«b ¿hO kGôªà°ùe ∫GR É`è ≠ÑàdG ∑Ó¡à°SG ¿EÉa ,∂``dòd
‘ Oƒ≤Y ió`è ≈∏Y äô≤à°SG »àdG Ú``NóàdG ä’ó©e äCGó``H óbh .Gò``g
äÓª◊G äó≤a Éªc ,á``æ«©e á«aGôZƒÁO Üƒ«L ‘ ó``jóL øe ´É``ØJQ’G
äòNCGh ,áeÉ©dG á∏«u flo ≈``∏Y É¡Jô£«°Sh É¡à£∏°S ÚNóà∏d á°†gÉæŸG á``àgÉÑdG
≥FÉ≤◊G øe ∫GõJ Éeh .´É°ùJ’G ‘ IòNBG ¬d áHÉéà°S’Gh ójó¡àdG ÚH Iƒ``¡dG
s
´É°†NEG É¡«a ºàj áeCG »gh ,Éμ``jôeCG ‘ ¬fCG á°ûgódG ≈∏Y áãYÉÑdGh á``éYõŸG
¬fƒc á«dÉªàMG øe ≥≤ëà∏d ΩQÉ°Uh ≥«bO ¢üëa ¤EG Ék Ñjô≤J ójóL QÉ``≤Y πc
¿ÉWöùdÉH áHÉ°UE’G Ú``Hh ¬æ«H §HGQ OƒLƒH ó«ØJ IQÉ°TEG á``jCGh áæWöùe IOÉe
øμÁ ;»eÓYE’G ≥∏≤dGh áeÉ©dG ÉjÒà°ù«¡dG øe ájQÉf áØ°UÉY IQÉKEG ‘ ÖÑ°ùàJ
s
p oŸG iƒbCG óMCG AGöTh ™«H á``jôëH
óæY É¡Yƒ«°T ÌcCGh öûÑ∏d áahô©ŸG äÉæWöù
.äGQ’hO á©°†H πHÉ≤e ´QÉ°T á«°UÉf ≈∏Y OƒLƒe ôéàe πc
490
∫ƒ°†ØdG øe ójõŸGh ójõŸG
∂«£©f ±ƒ°S .A»°T …CÉH áHÉ°üe ÒZ âfCG .»JõjõY Éj ôJƒàdG øe kGÒãc ÚfÉ©J ∂fEG)
(ÜÉÄàcÓd kGOÉ°†e
I5
Â³
3 !z
+
_ / 2 8Y
3*
9
+
!% IvÁ Ã +'
Ä .9Y .%U -
R??O R?F=R@@
øe A§ÑH ™aóæŸG ¢†«ØdG ∂dPh- …ƒb øWöù r n ªc

o ≠ÑàdG ¿ÉNO ∞«æ°üJ ót ©n jo
º«¶æJh §Ñ°†d øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«fÉªãdG ∫ÓN â≤∏p WoCG »àdG iƒ``≤dG
ájÉbƒ∏d áaOÉ¡dG äÓªë∏d ≥ëH
x á«dhC’G äGQÉ°üàf’G óMCG -ôFÉé°ùdG áYÉæ°U
‘ áª¡e Iô¨K ≈∏Y É¡°ùØf áLQódÉH Aƒ°†dG §n ∏s °S ¬æμd .¿ÉWöùdG ¢Vôe øe
ójóëàd áeóîà°ùŸG á``«FÉ°üME’G ¥ô£dG ¿EG å«M ;á«fÉWöùdG á``ÄHhC’G º∏Y
¿CG øe ’k óH á«Ø°Uh É¡fCÉH É¡à©«Ñ£H º°ùàJ ¿ÉWöù∏d áÑ°ùædÉH IQƒ£ÿG π`èGƒY
áLQO ≈∏Y óªà©J Éªc ,ÜÉÑ°SC’G ¢ù«dh äÉWÉÑJQ’G ∞°üJ PEG :á«dBG ¿ƒ``μJ
n oŸG áaô©ŸG øe Ée
ógGƒ°ûdGh ä’Éë∏d á«μ«°SÓc á°SGQO áHôŒ AGôLE’h .á≤Ñ°ù
áÄHhC’G »°UÉ°üàNG ≈∏Y Öéj ¬fEÉa ,∫ƒ¡› IQƒ£N πeÉY ójó– πLCG ø`è
≈àM .É¡¡Lƒ«°S »àdG á``∏Ä°SCÓd Ék cQóe ¿ƒμj ¿CG ¢†bÉæàdÉH º°ùàJ IQƒ``°üHh
ä’É◊G á°SGQód É``ª¡ª«ª°üJ ∫ÓN Gó``ªàYG Doll and Hill π``«gh
p ∫hOo
øe Oƒ≤Y ≈∏Y á«∏Ñ≤à°ùŸG º``¡JÉ°SGQódh º¡à°UÉN á``«μ«°SÓμdG ógGƒ°ûdGh
John π«gp ¿ƒL Ö«u àn co QÉÑàY’G ‘ Éæ©°Vh É`è GPEG ¿hôb hCG á≤HÉ°ùdG á`àô©ŸG
.¿ÉWöùdGh ≠ÑàdG ÚH á∏ªàëŸG á£HGôdG ∫ƒM Hill
491
»Øa .ógGƒ°ûdGh ä’É◊G á°SGQO á≤jô£d á∏FÉ¡dG Iƒ≤dG øe Gòg ¢ü∏u ≤j ’h

á∏°ù∏°S äOóM ,∫ÉãŸG π``«Ñ°S ≈∏Y ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG π``FGhCG
¿ÉWöS øe ∑Éàs ah QOÉf πμ°ûd IQƒ£ÿG πeÉY ™WÉb πμ°ûH äÉ°SGQódG ø`è
áfQÉ≤e äôL ÉeóæYh ,mesothelioma á£°SƒàŸG ÉjÓÿG ΩQh ≈ª°ù
s jo á``FôdG
¿ÉWöùdG øe ´ƒædG Gòg ¿CG GóH ,(ógGƒ°ûdÉH) á£°SƒàŸG ÉjÓÿG ΩQh ä’É``M
∫ÉªYh ,AÉØWE’G ∫ÉLQh ,∫RGƒ©dG »``Ñcô u eo :áæ«©e ø¡e ‘ áaÉãμH ™``ªéàj
s
óLôHõdG ºLÉæe ∫ÉªYh ,Úî°ùàdG äGó©e »eóîà°ùeh ,øØ°ùdG ¢VGƒMCG
»bÓàdG ¿EÉa ,»æp Ør °üdG ¿ÉWöùdGh Pott äƒ``H ™e ∫É◊G ƒg Éªch .Êƒ``àjõdG
πeÉ©dG ójó– ¤EG ,á``YöùHh ,iOCG QOÉ``f ΩQh ™`è IQOÉf á``æ¡Ÿ »``FÉ°üME’G
IÉ°VÉ≤ŸG ∂dP ™ÑJ Ée ¿ÉYöSh .¢Sƒà°ùÑ°SCÓd ¢Vô©àdG
t ƒgh áHÉ°UEÓd ÖÑ°ùŸG
¢VÉØîfG ¤EG iOCG É``‡ ,‹GQó«ØdG ±GöTE’Gh ,á``©ª°ùdG ¬jƒ°ûJ ¤EG á`àOÉ¡dG
øe ó◊G ¤EG √QhóH ≈°†aCG Ée ƒgh ,¢Sƒà°ùÑ°SCÓd »æ¡ŸG ¢Vô©àdG
t á``LQO ‘
.á£°SƒàŸG ÉjÓÿG ΩQƒH áHÉ°UE’G ôWÉfl
k eÉY iôNCG á°SGQO äOóM 1971 ΩÉ``Y ‘
IQƒ°üH …OÉ«àYG ÒZ Ék æWöùe Ó
∫hÎ°ùÑ∏«à°S π«ãjEG …GO ≈ª°ù
s jo »Ñ«côJ Êƒ`èôg AGhO øY IQÉÑY ƒgh ,ÈcCG
AÉ°ùæ∏d ™°SGh ¥É£f ≈∏Y AGhódG Gòg ∞°Uh ºàj ¿Éch .diethylstilbestrol
hCG áéjóÿG IO’ƒ``dG ™æŸ øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«°ùªÿG ∫ÓN π`èGƒ◊G
.(∫DhÉ°ùJ πfi âfÉc ¢Uƒ°üÿG Gòg ‘ É¡JóFÉa ¿CG øe ºZôdG ≈∏Y) IöùàÑŸG
∫GDƒ°S óæY ïjQÉàdG ∂dP òæe πeÉc π``«L AÉ°†≤fG ó©H ÖjôZ §‰ ô¡X ó``bh
ø¡°Vp ô©J o
t äGô`è øY πÑ¡ŸG hCG º``MôdG ‘ ¿ÉWöùH Í``°UCG »JÓdG AÉ``°ùædG
á«FÉ«ª«μdG IOÉ``ŸG ∂∏J ¤EG ø°Vô©àj ⁄ AÉ``°ùædG A’Dƒ``g ¿EG PEG ;Ú``LhÎ°SCÓd
492
r oŸG π`èÉ©dG ∂dP ≈£îJ ó``bh .ø¡JÉ¡eC’ çó``M Gòg øμd Iö``TÉÑe
øWp öù
â“ »JÓdG AÉ°ùæ∏d ¢ù«d ¿ÉWöùdÉH á``HÉ°UE’G ‘ Ön Ñ°ùJ k eÉc Ó
s å«M ;Ó k ``«L
Gò¡d ø°Vr ô©J
s »JÓdG ø¡JÉæÑd π``H ,∫hÎ°ùÑ∏«à°S π«ãjEG …GO AGhóH ø``¡à÷É©e
.ø¡eÉMQCG ‘ QÉ≤©dG
?Ék eÉ“ ’k ƒ¡› ¿ÉWöùdG øY ∫hDƒ°ùŸG ¢Vô©àdG
t hCG ∑ƒ``∏°ùdG ¿Éc GPEG GPÉe ø``μd
á£°SƒàŸG ÉjÓÿG ΩQƒd »©«Ñ£dG ïjQÉàdG øY »Øμj Ée ≈àM ±ô©f ’ Éæc GPEG GPÉe
º¡îjQÉJ øY ÚHÉ°üŸG A’Dƒg ∫GDƒ°ùd πÑ¡ŸG ¿ÉWöSh ÚLhÎ°SC’G ÚH ábÓ©dG hCG
OGƒŸG ±É°ûàcG øμÁ πg ?ÚLhÎ°SC’G hCG ¢Sƒà°ùÑ°SCÓd º¡°Vô©J hCG »``Ø«XƒdG
,¿ÉWöùdÉH áHÉ°üŸG äÉYƒªéª∏d »FÉ°üME’G π«∏ëàdG ÈY ¢ù«d Ék ≤Ñ°ùe áæWöùŸG
?áaÉc áæWöùŸG OGƒŸG É¡H ∞°üàJ Ée ájõjôZ á«°UÉN π°†ØH πH
ttt
∫ÓN ,Bruce Ames õ``ÁBG ¢ShôH º``«KGô÷G º∏Y »``°UÉ°üàNG ∞``°ûàcG
á∏°U äGP â°ù«d ádCÉ°ùe ≈∏Y øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«à°ùdG ôNGhCG ‘ ¬∏ªY
.á«FÉ«ª«μdG äÉ``æWöùŸG ≈∏Y ±ô©à∏d kGQÉÑàNG ;á`àó°üdÉH áæWöùŸG OGƒ``ŸÉH
,ÉjÒàμÑdG øe ´ƒf »gh Ó«fƒeÓ°ùdG ‘ äGô``Ø£dG ¢SQój õÁBG ¿Éc å``«M
É¡d íª°ùJ äÉæ«L ,ÉjÒàμÑdG ´Gƒ``fCG »bÉH πãe É¡∏ãe ,Ó«fƒeÓ°ùdG ∂``∏à“h
,RƒàcÓ÷G (º°†g) ø``Y ∫hDƒ°ùŸG Ú÷Éa ;á``æ«©e ±hôX πX ‘ ƒ``ªædÉH
≥ÑW ≈∏Y AÉ≤ÑdG øe øμªàJ ≈``àM ÉjÒàμÑ∏d Ék «°SÉ°SC
q G Èà©j ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈``∏Y
.ôμ°ù∏d ó«MƒdG Qó°üŸG RƒàcÓ÷G ¿ƒμj å«M ;…ÎH
u ¿CG øμÁ á«°SÉ°SC’G äÉ``æ«÷G √òg ‘ äGôØ£dG ¿CG õ``ÁBG ßM’ óbh
øμ“
π«Ñ°S ≈``∏Yh .∂dP ¿hO ∫ƒ``– hCG …Î``H ≥ÑW ≈∏Y ƒ``ªædG ø`è É``jÒàμÑdG
493
≥ÑW ≈∏Y IOÉY ƒªædG ÉgQhó≤e ‘ ¢ù«d Ó«fƒeÓ°ùdG øe ádÓ°S ¿EÉa ,∫É``ãŸG
q á«æ«L IôØW Ö°ùàμJ ¿CG ø``μÁ …ÎH
¿EG Éeh .ƒªædG Gòg ≥``«≤– øe É¡æμ“
u ±ƒ``°ùa ,Ék æμ‡ ƒªædG Ò``°üj
≈∏Y IÒ¨°U Iôª©à°ùe Ió``MGh ÉjÒàμH ¿ƒμJ
»àdG ƒªædG ≈∏Y IQOÉ≤dG ájÒàμÑdG äGô``ª©à°ùŸG OóY AÉ°üMEÉHh .…ÎH ≥``ÑW
¿EG PEG ;á``HôŒ ájCG ‘ IôØ£dG ∫ó``©e ÜÉ°ùM õÁBG ¿Éμ`èEÉH Ò°üj ,â``fƒμJ
s
‘ ,äGôª©à°ùŸG √òg øe á``à°S èàæJ ¿CG øμÁ áæ«©e IOÉŸ â°Vô©J É``jÒàμH
IOÉŸG ¿EÉa ,ôNBG ≈æ©Ãh .Úà°S èàæJ ób iôNCG IOÉŸ â°Vn ô©J
s ÉjÒàμH ¿CG ÚM
á«æ«÷G äGÒ¨àdG AGóàHG ≈∏Y ¤hC’G IOÉŸG IQó``b ±É©°VCG IöûY É¡jód á«fÉãdG
.IôØ£dG ∫ó©e ±É©°VCG IöûY hCG
π«dO OGó``YE’ á``«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG ±’BG QÉ``ÑàNG ¿B’G õ``ÁBG á``YÉ£à°SG ‘
…CG) äGôuØ£n oŸÉH ±ô``©o
n J »àdGh IôØ£dG ∫ó©e ójõJ »``àdG á«FÉ«ª«μdG OGƒ``ª∏d
ôcP ,Gò``g ¬∏«dO Aπ`è ‘ ¬``YhöT ™`èh .mutagens (Iô``Ø£dG äÉ``ÑÑ°ùe
äGôuØ£ªco äRôH »``àdG á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG) ¿CG É``gOÉØe á«dÓ¡à°SG á``¶MÓe
dye á¨Ñ°üdG äÉ≤à°ûªa .(Ék °†jCG äÉæWp öù
r eo ¿ƒμJ ¿CG ¤EG â``dÉe √QÉÑàNG ‘
,á©ØJôe áé«àf â≤≤M ájƒb ájöûH áæWöùe πeGƒY É¡fƒc É¡æY ±ôn ©r jo »``àdG
Ék °†jCG Gòg ¿Éch ,É``jÒàμÑdG øe äGô``ª©à°ùŸG äÉÄe ƒ‰ ‘ âÑÑ°ùJ å``«M
øjó«fGƒLhRhÎ«ædG äÉ≤à°ûeh øjõæÑdG äÉ``Ñcôeh á«æ«°ùdG á©°TC’G ∫ÉM ƒg
Éªch .¿GôÄØdGh ¿GPô÷G iód ¿ÉWöù∏d áÑÑ°ùe É¡fƒμH É¡©«ªL ô¡à°ûJ »àdG
¤EG »Fôe ÒZ ƒg Ée õÁBG QÉÑàNG ∫ƒM
s ,Ió«÷G äGQÉÑàN’G ™«ªL ∫ÉM ƒ``g
¿B’G ¿ÉμeE’ÉH QÉ°Uh .¬°SÉ«b øμÁ A»°T ¤EG ¬°SÉ«b øμÁ ’ Éeh ,»Fôe ¿É«c
ΩƒjOGôdG äÉ«àa äƒ`è ‘ âÑÑ°ùJ »àdG á«FôŸG ÒZ á``«æ«°ùdG á©°TC’G (á``jDhQ)
494
≥ÑW ≈∏Y á°Sƒμ©e äGô``ª©à°ùªc øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``«æjöû©dG ∫ÓN
.…ÎH
∞°ûμj ⁄ QÉÑàN’G ¿EG å«M ;∫ÉªμdG øY ó©ÑdG πc kGó«©H õÁBG QÉÑàNG ¿Éc
p oŸG ™«ªL
,¢Sƒà°ùÑ°SC’Gh ∫hÎ°ùÑ∏«à°S π``«ãjEG ÉJOÉe ÖÑ°ùàJ ⁄ PEG ,äÉ``æWöù
ÉjÒàμÑdG øe ÒÑc OóY Qƒ¡X ‘ ,á∏£©e Ó«fƒeÓ°S ≈∏Y Éª¡°TQ ” ¿Gò``∏dG
‘ ÖÑ°ùàJ á«FÉ«ª«c äÉfƒμe …ƒàëj ≠ÑàdG ¿ÉNO ¿EÉa ,πHÉ≤ŸG ‘h) IôaÉ£dG
ôFÉé°ùdG »©fÉ°U øe ójó©dG ¬ë°VhCG ÉŸ Ék ≤ah ,ÉjÒàμÑdG ‘ äGôØW çhóM
á«HÉéjEG É¡fCG GhóLh ÉeóæY èFÉàædG ÖéM ¤EG GhQOÉHh QÉÑàN’G GhôLCG øjòdG
ôah õÁBG QÉÑàNG ¿EÉa ,¬Hƒ«Y ø`è ºZôdG ≈∏Yh ,øμd .(≥∏≤∏d ƒYóJ IQƒ``°üH
;‹BG ôNBGh ¿ÉWöùdG øe á``jÉbƒdG √ÉŒ Ék eÉ“ »Ø°Uh Qƒ¶æe ÚH áª¡e á``£HGQ
»gh ácÎ°ûeh Iõ«‡ á«Ø«Xh á«°UÉîH ™àªàJ äÉæWöùŸG ¿CG õÁBG ìÎbG å«M
AGQh Ék ≤ªY ÌcC’G ≥£æŸG kGó«L º``¡Øj ¿CG õÁBG ™£à°ùj ⁄h .äÉæ«é∏d É``¡∏jƒ–
IOÉŸG IQó≤H äGô``ØW çGóMEG ≈∏Y IQó≤dG â``£ÑJQG GPÉŸ :á¶MÓŸG √ò``g
∞°ûμdG øμÁ ¬fCG ô``¡XCG ¬æμd ?¿ÉWöùdÉH áHÉ°UE’G õ``«Ø– ≈∏Y á``«FÉ«ª«μdG
ádÉ◊G á°SGQO ÈY) »°VÉª∏d á«YÉLÎ°SG á≤jô£H ¢ù«d Ék «ÑjôŒ
q p oŸG øY
äÉæWöù
ójó– ÈY πÑ≤à°ùª∏d »FGô≤à°SG Üƒ∏°SCÉH πH ,(¢UÉî°TC’G iód ó``gGƒ°ûdGh
á≤«fCG á«Lƒdƒ«H áHôŒ ‘ äGô``Ø£dG ÖÑ°ùJ
u ¿CG øμÁ »àdG á``«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG
.á£«°ùHh
ttt
õÁBG QÉÑàNG ¿CG Éªc ,Ió«MƒdG äÉæWöùŸG â°ù«d á«FÉ«ª«μdG OGƒŸG ¿CG Ú``ÑJ
ns
äÉ«æ«à°ùdG ôNGhCG ‘h .πeGƒ©dG √òg πãe OÉéjE’ Ió«MƒdG á≤jô£dG ø``μj ⁄
495
ƒgh Baruch Blumberg êÈ`èƒ∏H p ñhQÉ``H ∞°ûàcG øjöû©dG ¿ô``≤dG øe

äÉ°ShÒa óMCG ¬ÑÑ°ùj Ék æeõe Ék æeÉc Ék HÉ¡àdG ¿CG É``«Ø∏jOÓ«a ‘ πª©j AÉ«MCG ⁄ÉY
p
.¿ÉWöùdÉH áHÉ°UE’G ‘ Ék °†jCG ÖÑ°ùàj ¿CG øμÁ ájöûÑdG …óÑμdG ÜÉ¡àd’G
∫ÓN OQƒØ°ùcCG ‘ á``jƒ«◊G AÉ«ª«μdG ¢SQO …òdG êÈeƒ∏H í``Ñ°UCG óbh
¢SQój …ò``dG º∏©dG ƒgh ;á``«æ«÷G É``«LƒdƒHhÌfC’ÉH Ék ``ªà¡e äÉ``«æ«°ùªÿG
É«LƒdƒHhÌfC’G â``fÉch .ájöûÑdG äÉ``YƒªéŸG ‘ á«KGQƒdG äÉ`àÓàN’G
≈∏Y …ƒ£æJ øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ∫ÓN ájó«∏≤àdG á``«Lƒdƒ«ÑdG
™ªéj ¿CG êÈeƒ∏H OGQCGh .É¡Ø«æ°üJh É¡°SÉ«bh ájöûH á«ëjöûJ äÉæ«Y ™ªL
äÉaÓàN’G Ú``H §Hôj ¿CG OGQCG É``ªc ,ájöûÑdG äÉ``æ«÷G ∞æu °üjo h ¢``ù«≤jh
.¢VGôeC’ÉH áHÉ°UEÓd º¡à«∏HÉb ÚHh öûÑdG iód á«æ«÷G
äÉæ«÷G ¤EG QÉ``≤àa’G »g êÈ`èƒ∏H É¡Ø°ûàcG É`è ¿ÉYöS »àdG á``∏μ°ûŸG
∫Gõj Ée …ÒàμÑdG áKGQƒdG º∏Y ¿Éch .É¡Ø«æ°üJh É``¡°SÉ«b ºà«°S »àdG ájöûÑdG
á©«ÑWh DNA á«æH ¿EG PEG ;øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ∫ÓN √ó``¡e ‘
≈àM ” ób øμj ⁄h ,Ò``Ñc óM ¤EG áØ°ûàμe Ò``Z ∫GõJ Ée â``fÉc äÉ``æ«÷G
¤EG á°Sƒª∏ŸG Ió«MƒdG IQÉ``°TE’G äAÉLh .É¡∏«∏– hCG ájöûÑdG äÉ``æ«÷G ájDhQ
äÉæ«JhÈdG ¿EG PEG ;á«°VôY á¶MÓe øe …öûÑdG áKGQƒdG º∏Y ‘ äÉaÓàN’G
u oŸÉH IÉª°ù
ÚH áØ∏àfl âfÉc ,antigens äGó``°†à°ù s oŸGh ,Ωó``dG ‘ IOƒ``LƒŸG
Qó°üe OƒLh Ék «æª°V
q »æ©j Ée ƒgh ,äÓ``FÉ©dG ‘ áKhQƒe âfÉch OGô`àC’G
ÈY É¡àfQÉ≤eh √òg Ωó``dG äÉæ«JhôH ¢SÉ«b øμÁh .±Ó``àN’G Gò¡d »æ«L
.Ék «Ñ°ùf
q á£«°ùH äGQÉÑàNG ΩGóîà°SÉH ájöûÑdG äÉYƒªéŸG
ΩÉbh ,ΩO äÉæ«Y ò``NC’ ⁄É©dG øe á«FÉædG øcÉeC’ÉH ±ƒ``£j êÈeƒ∏H GC ó``H
496
óMCG ‘ É«≤jôaCG ‘ Ê’ƒØdG á``∏«Ñb AÉæHCG øe π°üŸG øe Ö«HÉfCG Aπe Ö``ë°ùH
IÎa ó©H 1964 ΩÉY ‘h .¬«∏j …òdG ô¡°ûdG ‘ Ú«μ°SÉÑdG IÉYôdG øeh Qƒ¡°ûdG
¿ÉWöùdG çÉëHCG ó¡©e ¤EG π≤àfG ,áë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ŸG ‘ IÒ°üb π``ªY
¿ÉWöù∏d õ«°ûJ ¢ùcƒa õcôe ¤EG Ék ≤M’ ¬à«ª°ùJ äÒ¨J …òdG) É«Ø∏jOÓ«a ‘
äGó°†à°ùe º«¶æàH ,º¶æe πμ°ûHh ,Ωƒ``≤«d (Fox Chase Cancer Center
¢VGôeCÉH É¡£HQ πeCG ≈∏Y ∂``dPh ,É¡H áªFÉb OGóYEÉH ΩÉb »àdG áØ∏àîŸG Ωó``dG
íØ°üJ πãe ,∫ƒ°†Ø∏d IÒãe IQƒ°üH á°Sƒμ©e áHQÉ≤e ∂dP ¿Éc óbh .ájöûH
á©WÉ≤àe äÉª∏c á«éMCG øY åëÑdG ºK ,Ée áª∏c øY Ék ãëH ¢ù«eGƒ≤dG ó``MCG
.É¡©e áª∏μdG √òg ΩAÓàJ ¿CG øμÁ
øe ¢UÉî°TCG ió``d ¬dƒ°†a äQÉKCG »``àdG äGó°†à°ùŸG óMCG ó``LGƒJ ó``bh
äÉYƒª› iód ,Qô``μàe πμ°ûH ,ón Lp hh o É``«dGÎ°SCG ‘ Ú«∏°UC’G ¿Éμ``°ùdG
Ú«HhQhC’G iód »``£‰ πμ°ûH Ék ÑFÉZ ¿Éc ¬æμd ,á``jƒ«°SBGh á«≤jôaCG á``«fÉμ°S
p oŸÉH ó``°†à°ùŸG Gòg á``«ª°ùàH êÈeƒ∏H ΩÉbh .Ú``«μjôeC’Gh
‹GÎ°SC’G óq °†à°ù
q Au kGQÉ``°üàNG hCG Australian antigen
áª°üH áHÉãÃ ¿Éc ¬``fCG ‘ ¬æe Ék μ``°T
.äÓFÉ©dG ‘ áKhQƒŸG áÁó≤dG á«æ«÷G πeGƒ©dG óMC’
¢UÉÿG ó°†à°ùŸG ¢üFÉ°üN ójó– ‘ 1966 ΩÉY ‘ êÈeƒ∏H πª©e ´öT nn
Ék WÉÑJQG ßM’ Ée ¿ÉYöSh ,È``cCG π«°üØàH Ú«dGÎ°SC’G Ú«∏°UC’G ¿Éμ``°ùdÉH
Ék ÑdÉZ ¿ƒfÉ©j GƒfÉc Au ó°†à°ùŸG ¿ƒ∏ªëj øjòdG ¢UÉî°TC’G ¿EG å«M ;Ék ÑjôZ
Ék «LƒdƒKÉH
q √òg áÑ¡à∏ŸG ó``ÑμdG AÉ°†YCG á°SGQóHh .øeõe …ó``Ñc ÜÉ¡àdG øe
…CG :êÓ©dGh áHÉ°UE’G øe áæeõe äGQhO çhóM ≈∏Y πF’O ∑Éæg ¿CG ÚÑJ
ns
ó«dƒJ IOÉYEGh ìÓ°UE’ á«°†jƒ©J ä’hÉfih Üƒ«÷G ¢†©H ‘ ÉjÓÿG äƒe
497
É¡«∏Y áØdÉJh á°ûªμæe óÑc AÉ°†YCG ¬æY ºn ‚n Ée ƒgh ,iôNCG ‘ ájóÑc ÉjÓN
.øeõ t º°SG É¡«∏Y ≥∏n £jo ádÉM »gh äÉHn óf
p eo …óÑc ∞«∏J n QÉKBG
§HGQ OƒLh ÖÑ°ùH ∂``dPh ,óÑμdG ¢VôŸ »KGQh OGó©à°SG Oƒ``Lh ÚÑJh
êÈeƒ∏ÑH …ODƒà°S âfÉc ájô¶f »gh ,cirrhosis ∞«∏àdGh t Ëób ó°†à°ùe ÚH
âÑ∏b á«°VôY áKOÉM øμd .Ék °Sƒª∏e Ék Ä«°T ≥≤ëj ¿CG ¿hO πjƒW ±GôëfG ¤EG
ÈàîŸG ¿EG PEG ;êÈeƒ∏H äÉ°SGQO QÉ°ùe äÒZh
q …QòL πμ°ûH ájô¶ædG √òg
…òdGh ,»°SÒLƒ«f áj’ƒH á«∏≤©dG ábÉYEÓd IOÉ«Y ‘ Ék Hq É°T Ék °†jôe ™``HÉàj ¿Éc
s øμd .Au ó°†à°ùŸG OƒLƒH ≥∏©àj Éª«a ájGóÑdG ‘ Ék ``«Ñ∏°S
∫ƒ– q √QÉÑàNG ¿Éc
∫ÓN Au OƒLƒd áÑ°ùædÉH (»HÉéjEG) ¤EG (»Ñ∏°S) øe áÄLÉØe IQƒ°üH ¬∏°üe
s ,1966 ΩÉ``Y ∞«°U ‘ ¬æe ΩódG Ö``ë°ùd á∏°ù∏°ùàŸG äGôŸG ió``MEG
ÚÑJh
.√óÑc ∞FÉXh ¢SÉ«b óæY ÅLÉØe OÉM …óÑc ÜÉ¡àdÉH ¬àHÉ°UEG
»∏°ür en ∫ƒ–
t ‘ (º°ù÷G øª°V ™bGh) ÚL ÖÑ°ùàj ¿CG ø``μÁ ∞«c øμd
,á«LPƒ‰ IQƒ°üHh ,±É£ŸG ájÉ¡f ‘ äÉæ«÷Éa ?óÑμdG ‘ ÜÉ¡àdGh ÅLÉØe
áë«Ñb á≤«≤M â``°†b óbh .É``¡àÑZôd Ék ©ÑJ π``ª©dG øY ∞``bƒàJ hCG π``ª©J ’
u oŸG ¿CG ∑QOCG å``«M ;»KGQƒdG ±ÓàN’G ∫ƒM êÈeƒ∏H ájô¶f ≈``∏Y
ó°†à°ù
ó≤a ™bGƒdG ‘h .…ö``ûH ÚL ‘ Ék jq ôgƒL Ék `àÓàNG »``æ©j ¿CG ø``μÁ ’ Au
óMCÉH ’h …öûH Ú``JhÈH ¢ù«d Au ó°†à°ùŸG ¿CG ¤EG Ék ``©jöS AÉª∏©dG π``°UƒJ
s
á«aÉW »°ShÒa ÚJhôH øe á©£b øY IQÉÑY ¿Éc ¬fEG å«M ,ΩódG äGó°†à°ùe
øe πLôdG ∂dP §``≤àdG óbh .Ée ihóY •É``≤àdG ≈∏Y ád’O »gh Ωó``dG ‘
øe ¬°üëa áé«àf âdƒ–
s Gò¡Hh ,Ühôμ«ŸG Gò``g ihóY »°SÒLƒ«f áj’h
.Au OƒLƒH ≥∏©àj Éª«a »HÉéjEG ¤EG »Ñ∏°S
498
.ihó©dG ø``Y ∫hDƒ°ùŸG »``◊G øFÉμdG ∫õ``Y ¤EG ¿B’G êÈ`èƒ∏H ´QÉ``°S
≥jôa ™e πª©dG ∫ÓN øeh ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG πFGhCG ∫ƒ∏ëHh
»àdGh ójó÷G ¢``ShÒØdG øe äÉÄjõL á``«≤æJ ‘ ¬≤jôa í‚ ,Ú``fhÉ©àŸG ø`è
.Hepatitis B virus (Ü) …ó``ÑμdG ÜÉ``¡àd’G ¢ShÒa º°SG É``¡«∏Y ≥``∏WCG
Ék jq ôFGO) ¿Éc å``«M ;Ö«cÎdG å«M ø`è áWÉ°ùÑdÉH ¢ShÒØdG Gò``g º``°ùJGh
ô¨°UCG óMCG ∂dòH ó©j ƒgh ,Îe ƒfÉf Ú©HQCGh ÚæKG ƒëf √ô£b ≠∏Ñj ..Ék Ñjô≤J
≈£YCG §«°ùÑdG Ö«cÎdG øμd ,(öûÑdG …ó©J »àdG (¬jCG ¿EG …O)`dG äÉ``°ShÒa
ihóY ÖÑ°ùàJh .¢``ShÒØdG Gò¡d ó«≤©àdG ≥FÉa ∑ƒ``∏°ùdG øY áÄWÉN Iô``μa
øe ™°SGh ióÃ á``HÉ°UE’G ‘ öûÑdG iód (Ü) …ó``ÑμdG ÜÉ¡àd’G ¢``ShÒa
…óÑμdG ÜÉ¡àd’Gh ¢``VGôYC’G áÁóY ihó``Y ÚH ìhGÎJ »àdG ¢``VGôeC’G
p oŸG ∞«∏àdGh
.óÑμdG ‘ øeõ t OÉ◊G
iód •É°ûædG ø`è áØ°UÉY ó``jóL …ö``ûH ¢ShÒa ≈``∏Y ±ô©àdG
t ≥``∏WCG
Ék ≤M’h) ¿ƒ«fÉHÉj ¿ƒãMÉH π°UƒJ 1969 ΩÉY ∫ƒ∏ëÑa ;áÄHhC’G »``°UÉ°üàNG
äÉ«∏ªY ÈY ôNBG ¤EG Oôa øe π≤àæj ¿Éc ¢ShÒØdG ¿CG ¤EG (êÈeƒ∏H áYƒª›
ΩódG Rôa È``Y ΩódG ‘ ádƒªëŸG ihó``©dG ∫É``≤àfG ™æe øμÁh .Ωó``dG π``≤f
∫ƒ∏ëH Ék aƒdCÉe íÑ°UCG …òdG Au ó°†à°ùe ΩGóîà°SÉH ¬∏≤æH ΩÉ«≤dG πÑb ¬°üëah
ƒgh ,ΩódG π°üe ‘ á«Lƒdƒ«ÑdG äÉª°SGƒdG πFGhCG øe óMGƒc âbƒdG ∂``dP
.(Ü) …óÑμdG ÜÉ¡àd’ÉH áHÉ°UE’G ô£N øe π∏s b Ée
ÜÉ¡àd’G ¢ShÒØH ¬``WÉÑJQG å«M ø`è ôNBG ¢Vôe RôH É`è ¿ÉYöS ø``μd
AGõLCG ‘ øWƒàe óÑμdG ¿É``WöS øe QOÉZ ∑Éàs a πμ°T ƒgh (Ü) …ó``ÑμdG
äÉHóædG äGP ¿ƒ∏dG ájOÉeQ óÑμdG AÉ°†YCG Ö«°üj …òdGh ,É«≤jôaCGh É«°SBG ø`è
499
p eo á«°ShÒa ihó©H áHÉ°UE’G ≈``∏Y Oƒ≤Y Qhôe ó©H Ék ÑdÉZ

áfQÉ≤e óæYh .áæn eõ
control áfQÉ≤ŸG áYƒªéÃ óÑμdG ÉjÓN Ö«°üJ »àdG äÉfÉWöùdG øe ä’ÉM
¢ShÒØH áæeõŸG ihó``©dG äRôH ,á«μ«°SÓc á``«FÉ°üMEG ¥ô£H á``fÉ©à°S’ÉH
πeÉ©c É¡d á``ÑMÉ°üŸG OóéàdGh áHÉ°UE’G IQhOh (Ü) …ó``ÑμdG ÜÉ``¡àd’G
áÑ°ùædÉH IQƒ£ÿG ±É©°VCG IöûY ¤EG á°ùªN øe ≠∏Ñj ∫ó©Ã í°VGh IQƒ``£N
ÜÉ¡àd’G ¢ShÒa ¿EÉ`à Gòμgh .ihó``©dÉH áHÉ°üŸG ÒZ á``fQÉ≤ŸG á``YƒªéŸ
¿ÉμeE’ÉH ,»M ø``Wöùe πeÉY ¬æμd ,Ék æWöùe Ók `èÉY ¿Éc (Ü) …ó``ÑμdG
.ôNBG ¤EG πFÉY øe ¬∏≤f
ttt
á«eƒ≤dG ógÉ©ª∏d Ék LGôMEG áHÉãÃ …óÑμdG ÜÉ¡àd’G ¢ShÒa ±É``°ûàcG ¿Éc
k jƒ“ âeóbh
èeÉfÈd Ék Ø«ãc Ó s ,ÒÑc πμ°ûH ,âaó¡à°SG ógÉ©ŸG ¿EG PEG ;áë°ü∏d
øe ±’BG ø≤ëH É``¡eÉ«b øe ºZôdG ≈∏Yh ,á«°ShÒØdG äÉ``fÉWöù∏d ¢`ÙÉN
Ék °ShÒa ó©H ∞°ûàμJ ⁄ É¡fCG ’EG ,ájöûH äÉfÉWöS øe äÉ°ü∏îà°ùÃ IOô``≤dG
á«KGQh É«LƒdƒHhÌfCG »°UÉ°üàNG ø``μd .¿ÉWöùdG øe ´ƒæH Ék £ÑJôe kGó``MGh
ób Ú«∏°UC’G ¿Éμ°ùdG iód IOƒLƒŸG äGó``°†à°ùŸG ±É°ûμà°SG ≈∏Y πª©j
QÉ°ûàfÉH ≈¶ëj …ö``ûH ¿ÉWöùH Ék £ÑJôe QÉ``°ûàf’G ™°SGh Ék °ShÒa ∞``°ûàcG
â°Vô©J …òdG êGôMEÓd ∑GQOE’G ójó°T êÈeƒ∏H ¿Éch .ô``NB’G ƒg ™°SGh
.áaó°üdÉH ”q Ék °ù«Øf Ék aÉ°ûàcG óq ©n jo ¬∏ªY ¿CG á≤«≤◊h áë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ŸG ¬d
πãe ÖÑ°ùH 1964 ΩÉ``Y ‘ ÉgQOÉZ ó≤a ,ógÉ©ŸÉH á``ª«ª◊G ¬àbÓY º``ZôHh
Ωƒ∏Y ÚH ™ªéj …ò``dG »ª∏©dG ¬``dƒ°†a Ωó£°UG å«M ;äÉ``YGöüdG √ò``g
øeh ,óMGh ‘ô``©e ´ôØH Ió«≤àŸG äÉ°ù°SDƒª∏d Ió`èÉ÷G á©«Ñ£dÉH á``Ø∏àfl
500
äÉ°ShÒØdG ±É°ûàcG ‘ á``∏ãªàŸG ¬àØ«XƒH ,áë°ü∏d á``«eƒ≤dG ógÉ©ŸG É``¡æ«H
Éeh .Oó°üdG Gòg ‘ CGƒ``°SC’G º¡àŸG áHÉãÃ »gh áaó¡à°ùe á``jÉ¨c á``«fÉWöùdG
ƒd Éªc GóH ¬fCG ÊÉWöùdG ¢ShÒØdG ájô¶æd Ú°ùªëàu oŸG ó°TC’ áÑ°ùædÉH GC ƒ°SCG ƒg
;¿ÉWöùdÉH áHÉ°UEÓd ÜôbC’G ÖÑ°ùdG ¬°ùØf ƒg ø``μj ⁄ êÈeƒ∏H ¢ShÒa ¿CG
äƒŸG IQhOh óÑμdG ÉjÓN ‘ ¢``ShÒØdG √õØëj …òdG ÜÉ¡àd’G ¿CG Gó``H PEG
Ée ƒgh ,¿ÉWöùdÉH áHÉ°UE’G øY ∫hDƒ``°ùŸG ƒg ∂dòd áÑMÉ°üŸG ìÓ``°UE’Gh
áHÉ°UE’G ‘ öTÉÑe Ö``Ñ°S »g äÉ°ShÒØdG ¿CÉ``H á∏FÉ≤dG IôμØ∏d áHöV ¬``Lh
s
.¿ÉWöùdÉH
¬fCG Éªc ,äÉYGöüdG √òg ‘ Ék «∏e
q ÒμØà∏d âbh ¬jód øμj ⁄ êÈeƒ∏H ¿CG ó«H
.¿ÉWöùdGh äÉ°ShÒØdÉH ΩÉªàg’G ≈∏Y ¬∏ª– ájô¶f QÉμaCG ájCG ≈æÑàj øμj ⁄
ó°V ìÉ≤d ±É°ûàc’ »©°ùdG ƒëf ¬≤jôa ¬``Lh
s ó≤a ,»JÉªLGôH ¢üî°ûch
øμ“ ób ¬≤jôa ¿Éc ,1979 ΩÉY ∫ƒ∏ëHh .(Ü) …óÑμdG ÜÉ¡àd’G ¢``ShÒa
ΩódG Rôa á«é«JGÎ°SEG ™e ∫É◊G ƒg ¿Éc Éª∏ãeh .ìÉ≤∏dG Gòg π``ãe OGóYEG øe
¬æμd .¬Fƒ°ûf ó©H ¿ÉWöùdG QÉ°ùe Ò«¨àH º≤j ⁄ ™Ñ£dÉH ìÉ≤∏dG ¿EÉa ,¬``°üëah
…óÑμdG ÜÉ¡àd’G ¢``ShÒa ihó©H áHÉ°UEÓd á«∏HÉ≤dG ø`è ÒÑc πμ°ûH π``∏s b
êÈeƒ∏H ΩÉb Gòμgh .ihó``©dÉH ÚHÉ°üŸG ÒZ AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG ió``d (Ü)
øWöùe ójó– øe øμ“ å``«M ;ájÉbƒdGh ÖÑ°ùdG ÚH áª¡e á£HGQ AÉ``°ûfEÉH
ádƒ∏«ë∏d á∏«°Sh óLh ºK ,¬∏≤f πÑb ¬aÉ°ûàc’ á≤jôW ¤EG π°UƒJh ,»``°ShÒa
.¬dÉ≤àfG ¿hO
ttt
(É¡æe ájÉbƒdG øμÁ »àdG) ±É°ûàc’G áãjóM äÉæWöùŸG ÚH ÜôZC’G øμd
501
øe ´ƒf ƒgh Ék jq ƒ∏N Ék ``«M

q Ék æFÉc ¿Éc πH ,á«FÉ«ª«c IOÉ`è hCG Ék °ShÒa ø``μj ⁄
Barry ∫É°TQÉe …QÉH ≈ª°ù
s jo áfÉμŸG Ò¨°U º«≤e Ö«ÑW ´öT óbh .ÉjÒàμÑdG
Robin øjQGh Ú``HhQ AÉ©eC’Gh Ió©ŸG ¢VGôeCG »``°UÉ°üàNG ™`è Marshall
Royal Perth »``μ∏ŸG çÒH ≈Ø°ûà°ùe ‘ Ék ``©e ¿Ó``ª©j É``ªgh ,Warren
¬«a äCGóH …òdG ¬``°ùØf ΩÉ©dG ƒgh ,1979 ΩÉ``Y ‘ ,É``«dGÎ°SCG ‘ Hospital
‘ ÉYöT ;ÉμjôeCG ‘ (Ü) …ó``ÑμdG ÜÉ¡àd’G ó``°V êÈeƒ∏H ìÉ≤d á``HôŒ
π©Œ É¡fCG É¡æY ±ô©
n jo á«°Vôe ádÉM »gh Ió©ŸG ÜÉ¡àdG AGQh ÖÑ°ùdG á°SGQO
.Ió©ŸG ¿ÉWöSh á«ª°†¡dG ìôon ≤∏d á°Vn ôr Yo ≈°VôŸG
¤EG Ée Ék Yƒf ¢†eÉZ πμ``°ûH ¿hôb ióe ≈∏Y Ió©ŸG ÜÉ``¡àdG hõY iô``L
º°†¡dG öù©H ÜÉ``°üe ∞°Uh ∫Gõj Ée) á``Ø∏àîŸG ÜÉ°ü©dG ´GƒfCGh ô``JƒàdG
øeh á°ûg á``«°ùØf ádÉM ø`è ¬ÑMÉ°U IÉ``fÉ©e ¤EG ¢``SÉædG áeÉY ió``d Ò``°ûj
¤EG √Ot ôn en ¿É``WöS ƒg Ió©ŸG ¿ÉWöS ¿EÉ`à ,Iô¶ædG √ò¡d kGOGó``àeGh .(≥``∏≤dG
ájô¶f øe áãjóM IQƒ°U É``gôgƒL ‘ »g IôμØdG √ògh ,»HÉ°ü©dG ô``JƒàdG
.Galen ¢Sƒæ«dÉL É¡MÎbG »àdG áJƒÑμŸG ájs GhOGƒ°ùdG
Ió©ŸG ÜÉ¡àdG AGQh »≤«≤◊G ÖÑ°ùdG ¿CÉH ¬°ùØf ™æbCG ób ¿Éc øjQGh ¿CG ó``«H
Ió«≤©∏d Ék ``≤ah »M øFÉc ƒ``gh ,ÉjÒàμÑdG ø`è ó©H ±hô©e ÒZ ´ƒ``f ƒ``g
ºFÓŸG ÒZ »°†ª◊G ∞jƒéàdG ‘ ó``LGƒàdG ≈àM ¬æμÁ ’ É¡«∏Y ±QÉ``©àŸG
á°SGQód ¤hC’G ΩÉjC’G òæe) :∫ƒ≤j øjQGh Öàc óbh .Ió©ŸÉH ¢UÉÿG ¢``û«©∏d
ÉjÒàμÑdG ¿CG Éfƒª∏Y ,¿ÉeõdG øe ¿ôb øY ójõj Ée òæe á«Ñ£dG É«LƒdƒjÒàcÉÑdG
n jo ¿Éc Ék ÑdÉW â``æc ÉeóæYh .Ió©ŸG π``NGO ƒ``ªæJ ’
≈∏Y ôeC’G Gò``g ¤EG ô¶æ
á≤«≤M ¿Éc ó≤a .√ôcP AÉæY ∞∏μàf ¿CG É¡©e ≥``ëà°ùj ’ áLQód Ék «¡jóH
q ¬``fCG
502
s eo ¢VQC’G ¿CG ™«ª÷G º∏©j Éª∏ãe áahô©e
.(áë£°ù
s oŸG ¢VQC’G ájô¶f øμd
Ió©ŸG ÜÉ¡àdÉH á°UÉÿG -earth theory áën £°ù
øe IPƒNCÉe á«M áæ«Y ¢üëØH ΩÉb ÉeóæYh .øjQGƒd á``Ñ°ùædÉH á«≤£æe hóÑJ ⁄
óLh ,ájó©p en ìôon b hCG Ió©ŸG ‘ ÜÉ``¡àdG øe ¿ƒfÉ©j øjòdG AÉ°ùædGh ∫É``LôdG
ìôon ≤dG É¡æe ∞dCÉàJ »àdG ôØ◊ÉH á¡«Ñ°ûdG äÉ°†ØîæŸG ƒ∏©J á«HÉÑ°V AÉbQR á≤ÑW
¤EG á∏FÉŸG á≤Ñ£dG √òg ≈∏Y Ék Hôb ÌcCG Iô¶f ≈≤dCG ÉeóæYh .Ió©ŸG ‘ IOƒLƒŸG
.É¡∏NGO ‘ ºMGõàJ á«Ñdƒd á«M äÉæFÉc »ªàM πμ°ûH iCGQ ,ábQõdG
¿Éc ?á«Ñdƒ∏dG á``«◊G äÉæFÉμdG ∂``∏J OƒLh π«îJs πg ,iô``NCG á``≤jô£H
»àdG ÉjÒàμÑdG øe kGójóL Ék Yƒf πãu “ âfÉc äÉæFÉμdG √òg ¿CÉH Ék ©æà≤e ø``jQGh
∫õY øe øμªàj ⁄ ¬æμd ,á«ª°†¡dG ìôon ≤dGh Ió©ŸG ÜÉ¡àdÉH á``HÉ°UE’G âÑn Ñ°S
s
⁄ .áYQõe πμ°T ‘ hCG ≥``ÑW hCG áë«Ø°U ≈∏Y IQƒ°U ájCG ‘ É``jÒàμÑdG √ò``g
ƒªæj ¬∏©L øY øjQGh õéYh .»◊G øFÉμdG Gòg IógÉ°ûe øe ¿hôNBG øμªàj
äÉæFÉμdG øe ¿ƒ∏dG AÉbQR É``¡àYƒªéÃ ’k ÉªLEG ájô¶ædG äóHh .á``YQõe ‘
Ék HöV âfÉc ƒd Éªc Ió©ŸG ‘ IOƒLƒŸG ôØ◊G ¥ƒa ƒªæJ »``àdG áÑjô¨dG á«◊G
.»ª∏©dG ∫É«ÿG øe
.É¡°†MO hCG ÉgQÉÑàN’ á∏°†Øe ájô¶f πHÉ≤ŸG ‘ ∫É°TQÉe …QÉH iód øμj ⁄
‘ Ö£dG ¢SQO óbh ,‹Qƒ¨dÉc øe á°Vô‡h äÉ``jÓZ ™fÉ°U øHG ƒg …QÉHh
åëÑj ƒ¡a Gò¡dh ,¬àªg òë°ûj Ée ¬jód ¢ù«d ádõæŸG Ò¨°U
n Ék ãMÉH ¿Éch çÒH
≈∏Y) ¬dƒ°†a äQÉ``KCG øjQGh äÉ``fÉ«H ¿C’ kGô¶fh .¬``«∏Y πª©j ´hö``ûe øY
ÒZ á«ªgh ÉjÒàμH ÚHh ¢``VôŸG ÚH §HGôdÉH ≥∏©àj Éª«a ¬μμ°ûJ ø`è ºZôdG
øe IÉ°TôØdÉH É¡«∏Y ∫ƒ°ü◊G ” »àdG á``«◊G äÉæ«©dG ™ªL ‘ ´öT ,(á`àhô©e
503
äÉÑæà°SG πeCG ≈``∏Y …ÎH ¥ÉÑWCG ≈∏Y IOÉŸG ö``ûfh ,ìôon ≤H ÚHÉ°üŸG ≈``°VôŸG
Ék YƒÑ°SCGh .ÉjÒàμH ájCG ºæJ
o ⁄ ,ø``jQGh ™e çóM Éªch ,øμd .IóMGh É``jÒàμH
±ƒaQ ‘ É¡dÉªgEG ”h á``æ°VÉ◊G ‘ ∫É°TQÉe ¥É``ÑWCG âªcGôJ ´ƒ``Ñ°SCG ó©H
.¢üëØdG øe á∏«∏b ΩÉjCG ó©H IÒÑc
´ƒÑ°SCG ájÉ¡f á∏£Y »Øa ;áaó°üdÉH ∂dP ó©H çóM Ék °ù«Øf Ék aÉ°ûàcG ¿CG ó``«H
≈∏Y ∫ÉªYC’G øe ÒÑc Qó``b ≈∏Y â∏ªà°TG »àdGh ,1982 ΩÉY ‘ í°üa ó``«Y
»°ùf ,≈°Vôª∏d ∫ÉNOEG äÉ«∏ª©H ¢†«ØJ ≈Ø°ûà°ùŸG âfÉc Éªæ«Hh ,™bƒàŸG ÒZ
s ÉeóæYh .áæ°VÉ◊G ‘ É¡côJh ¬ëFÉØ°U ¢üëØj ¿CG ∫É°TQÉe
Ωƒ≤«d OÉYh ôcòJ
ƒªæJ ájÒàμÑdG äGôª©à°ùŸG øe º``é◊G á∏«Ä°V áaÉØ°T A‹B’ óLh ,É``¡°üëØH
ô¡éŸG â–h .Ék ª¡e kGQhO á``∏jƒ£dG áfÉ°†◊G IÎa â``Ñ©d óbh .QÉLB’G ≈``∏Y
¬fCÉH º°ùàjh Êhõ∏M πjP ¬d »M
x øFÉμc áë«Ø°üdG ≈∏Y á«eÉædG ÉjÒàμÑdG äóH
…CG ¬Ø°UƒH º≤j ⁄ ´ƒ``f ƒgh ,A§ÑH ƒªædG ‘ òNBGh ,º``é◊G π«Ä°Vh ,¢``ûg
w
øjQGh øe πc É¡«∏Y ≥``∏WCG óbh .πÑb øe É«Lƒdƒ«Hhôμ«ŸG »«°UÉ°üàNG
q ø`è
»¡a ,Helicobacter pylori á``«HGƒÑdG á``«fhõ∏◊G É``jÒàμÑdG º°SG ∫É``°TQÉeh
áª∏μdG øe pylorus á«HGƒHh É¡∏μ°ûd kGô``¶f Helicobacter á«fhõ∏M É``jÒàμH
ΩÉª°üdG ø`è Üô≤dÉH É¡©bƒŸ kGô``¶f ;(áHGƒÑdG ¢``SQÉM) »æ©J »``àdG á``«æ«JÓdG
.Ió©ª∏d »LôîŸG
k «dO øμj ⁄ ,ìôon ≤dÉH É¡WÉÑJQG ≈``àM hCG ,ÉjÒàμÑdG OƒLh Oô› ø``μd
Ék «aÉc Ó
ñƒμd ådÉãdG •öûdG ó«Øj å«M ;Ió``©ŸG ÜÉ¡àdÉH áHÉ°UE’G âÑn Ñ°S
s É¡fCG ≈``∏Y
∞FGR ÒZh »∏°UCG ÖÑ°ùeo öüæY ¬fCG ≈∏Y Ée »M øFÉc ∞«æ°üJ ºà«d ¬fCG Koch
¬dÉNOEG óæY ¢VôŸG êÉàfEG IOÉYEÉH »◊G øFÉμdG Gòg Ωƒ``≤j ¿CG Öéj ,Ée ¢VôŸ
504
ôjRÉæÿG ø≤ëH øjQGhh ∫É°TQÉe øe πc ΩÉb óbh .∂dòd ∑Qóe ÒZ πFÉY ¤EG
,ôjRÉæÿG øμd ,»∏NGódG Ò¶æàdG äÉ«∏ªY øe á∏°ù∏°S ÉjôLCGh É``jÒàμÑdG √ò¡H
óà©J ⁄ »àdGh ,ºéc 31.7 É¡fRh ≠∏Ñj »àdG …ôjõæÿG ºë∏dG ø`è πàμdG ∂∏àH
¿CG Éªc .ìôon b ájCÉH Ö``°üon J ⁄ ,á«YƒÑ°SC’G »∏NGódG Ò``¶æàdG äÉ«∏ªY á``dƒ¡°ùH
øμÁ ∞«c PEG ;á«bÓNC’G á``«MÉædG øe π«ëà°ùe ö``ûÑdG ≈∏Y ájô¶ædG QÉ``ÑàNG
πLCG øe ÉjÒàμÑdG øe ¬d ∞«°UƒJ ’ ójóL ´ƒæH ¿É°ùfEG ihóY QÈj ¿CG óMC’
?¿ÉWöùdÉH áHÉ°UEÓd á°VôY ¿É°ùfE’G π©éjh Ió©ŸG ÜÉ¡àdG ÖÑ°ùj ¬fCG äÉÑKEG
ób âfÉc ¿CG ó©H 1984 ΩÉY øe ƒ«dƒj ‘ IÒNC’G áHôéàdG ∫É°TQÉe iô``LCG
á«ãëH íæe ≈∏Y ∫ƒ``°üë∏d É¡eób »àdG äÉÑ∏£dG â``ëÑ°UCGh ¬HQÉŒ â``ØbƒJ
â∏ªgCG ,áHôéàdG Ωƒj ìÉ``Ñ°U ‘) :¬dƒ≤H ∂dP ≈∏Y ≥∏©jh ;ô£î∏d á``°VôY
ájÒàμH áYQõe §°û≤H ¢ùcƒf π«f ΩÉb ,ÚàYÉ°ùH ∂dP ó©Hh ...…QÉ£aEG ∫hÉæJ
á«fhõ∏◊G ÉjÒàμÑdG ø`è áë«Ø°üH áàÑæà°ùe ΩÉ``jCG á©HQCG ÉgôªY í«≤∏àdG Iô``jõZ
´ƒf ƒgh) …ƒ∏≤dG ¿ƒàÑÑdG AÉe áÄ«H ‘ ÉjÒàμÑdG √ò``g öûf ºK Helicobacter
âμ°ùeCG óbh .(á«M ÉjÒàμÑdG ≈∏Y AÉ≤HEÓd Ωón îà°ù
r jo …ò``dG ºë∏dG AÉ°ùM øe
º∏e 200 á©°ùH Ék bQhO π«f ÊÉ£YCG É``góæYh Ék MÉÑ°U IöTÉ©dG ≈àM ΩÉ©£dG ø``Y
IóMGh áYôL ¥QhódG äÉjƒàfi âHöTh .ºFÉZ »æH πFÉ°ùH Ék Ñjô≤J ¬©HQ Å``∏àÁ
’ »àdG ájó©ŸG äGôbô≤dG Égó©H âKóM óbh .Ωƒ«dG øe ≈≤ÑJ Ée âμ°ùeCG º``K
.(Ö°ùëa Ék ©FÉL âæc »æfCG hCG ÉjÒàμH âfÉcCG º∏YCG
ttt
∂∏J ´ÓàHG øe á∏«∏b ΩÉjCG ¿ƒ°†Z »Øa ;(Ö°ùëa Ék ``©FÉL) ∫É°TQÉe øμj ⁄
Qƒ©°T ≈∏Y iƒ``£fG …òdGh ójó°T ¢``Vôe ¬H s⁄CG ,Iôμp ©n dG á``jÒàμÑdG á``YQõŸG
505
òNCÉH ¬d Ó«eR ™æbCG ó``bh .Iôjô©°û≤dGh π«∏dG AÉæKCG ¥ô``©àdGh

t Dƒ«≤àdGh ¿É``«ã¨dÉH
¬àdÉM ¢ü«î°ûJ iôLh á«LƒdƒKÉÑdG äGÒ¨àdG
t ≥«Kƒàd á«◊G äÉæ«©dG øe á∏°ù∏°S
∞«ãc AÉ°ûZ ∑Éæg ¿Éc å``«M ,ájÉ¨∏d §°ûf óm ©r eo ÜÉ``¡àdÉH áHÉ°UEG É¡fCG ≈``∏Y
kGójó– »gh ,É¡∏Ø°SCG á``Mô≤àe ôØM ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,¬``Jó©e ‘ ÉjÒàμÑdG ø`è
∫É°TQÉe Ωób
s ,ƒ«dƒj ô``¡°T ôNGhCG ‘h .√É°Vôe iód øjQGh √ó``Lh Ée ¢``ùØf
¤EG ,∑QÉ°ûe ∞dDƒªc ø``jQGh º°SG ¬«a OQh …òdGh ,¬``H ¢UÉÿG ádÉ◊G ô``jô≤J
:∫ƒ≤j Öàch ,√öûæd Medical Journal of Australia á``«Ñ£dG É«dGÎ°SCG á``∏›
”s kGÒNCG Gòμgh .(»◊G øFÉμdG øe áYQõe á«©«ÑW ádÉëH ™àªàj ´ƒ£àe ™∏àHG)
n Ño Kn h ,øjó≤àæŸG äÉμ°SEG
»g á«HGƒÑdG á«fhõ∏◊G ÉjÒàμÑdG ¿CG ™WÉ≤dG π«dódÉH â``
.Ió©ŸG ÜÉ¡àdG AGQh ÖÑ°ùdG
πFÉ≤dG ∫ÉªàM’G Ió``©ŸG ÜÉ¡àdGh á«fhõ∏◊G ÉjÒàμÑdG Ú``H á£HGôdG äQÉ``KCG
π©ØdÉHh (1).Ió``©ŸG ¿ÉWöS ÉÑÑ°S
q ø`èõŸG ÜÉ¡àd’Gh ájÒàμÑdG ihó``©dG ¿CÉ``H
IójóY á«FÉHh äÉ°SGQO âfÉc øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«fÉªãdG ôNGhCG ∫ƒ``∏ëH
¿ÉWöSh á«HGƒÑdG á«fhõ∏◊G ÉjÒàμÑdG ø``Y œÉædG Ió©ŸG ÜÉ¡àdG ÚH â£HQ ó``b
äGOÉ°†ª∏d IóFÉ°S áª¶fCG QÉÑàNÉH AÉæKC’G √òg ‘ øjQGhh ∫É°TQÉe ΩÉbh .Ió©ŸG
‘ ¬æY »∏u îàdG iôL ób …òdG »FÉ«ª«ÿG äƒeõÑdG πeÉY ∂dP ‘ ÉÃ) ájƒ«◊G
,IOó©àe ÒbÉ≤Y øe ∞dCÉàj …ƒ``b êÓY OGóYEG πLCG øe (äÉbhC’G øe â``bh
óbh (2).á«HGƒÑdG á«fhõ∏◊G ÉjÒàμÑdG ihóY ≈∏Y AÉ°†≤∏d ¬eGóîà°SG ºà«d ∂dPh
»Øª«∏dG ΩQƒdGh …ó©ŸG ÊÉWöùdG … uó¨dG ΩQƒdG ∂dP ‘ ÉÃ ¿ÉWöùdG øe IójóY ´GƒfCGh á«HGƒÑdG á«fhõ∏◊G ÉjÒàμÑdG ÚH §HôdG ” (1)
.»WÉîŸG AÉ°û¨∏d ÖMÉ°üŸG
.¬jód âfÉc »àdG ihó©dG ≈∏Y Ék eÉ“ AÉ°†≤dG ‘ í‚h ,Gòg ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸG ΩÉ¶f ΩGóîà°SÉH ¬°ùØf Ék ≤M’ ∫É°TQÉe èdÉY (2)
506
å«M ,¿ÉHÉ«∏d »Hô¨dG πMÉ°ùdG ≈∏Y äôL »àdG á«FGƒ°û©dG ÜQÉéàdG äô¡XCG
¿CG ,áæWƒà°ùŸG ¢VGôeC’G øe á«HGƒÑdG á``«fhõ∏◊G ÉjÒàμÑdGh Ió©ŸG ihóY ó©oJ
.Ió©ŸG ÜÉ¡àdGh ájó©ŸG ìôon ≤dG IóM øe π∏s b ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸÉH êÓ©dG
å«M ;kGó«≤©J ÌcCG ¿Éc ¿ÉWöùdG ≈∏Y ájƒ«◊G äGOÉ°†ŸÉH êÓ©dG ÒKCÉJ øμd
áHÉ°UE’G ä’É``M øe á«HGƒÑdG á«fhõ∏◊G É``jÒàμÑdG ihóY ≈``∏Y AÉ°†≤dG π``∏s b
øeõŸG Ió©ŸG ÜÉ¡àdG πX øjòdG ,Ék æ°S ÈcC’G ≈``°VôŸG ‘ ÉeCG .Ió©ŸG ¿É``WöùH
ÒKCÉJ iƒ°S ihó``©dG ≈∏Y AÉ°†≤∏d ¿ƒμj ød ¬``fEÉa ,IóY Oƒ≤©d º¡jód Ék ``æeÉc
≈°VôŸG A’Dƒg iód ø`èõŸG ÜÉ¡àd’G ¿ƒμj ¿CG ¢VÎØŸG ø`è ¬fEG PEG ;π``«Ä°V
u jo ød ¬«∏Y AÉ°†≤dG ¿CG áLQód π©ØdÉH áeó≤àe á∏Môe ¤EG π°Uh ób Úæ°ùŸG
πμ°û
áHÉ°UE’G ¿hO ádƒ∏«◊Gh ¿ÉWöùdG øe ájÉbƒdG á``«∏ªY íéæJ ≈àMh .¥QÉa …CG
QOGƒÑdG øe …CG ñÉ``HQhCG á≤jô£H ôμÑe âbh ‘ ¿É``WöùdG ±É≤jEG Öéj ,¬``H
. ¿ÉWöù∏d ¤hC’G
ttt
,ó«©H óM ¤EG ájó«∏≤J ÒZ âfÉc ∫É°TQÉe …QÉH (áHôŒ) ¿CG øe ºZôdG ≈∏Y
,¬Jó©e ‘ øWöùàdG á∏ªàfi ádÉM ≥∏ÿ øWöùeo πeÉY ´ÓàHG ≈∏Y ΩóbCG å«M
s ó``≤a
»«°UÉ°üàNG Ú``H Éª«a •ÉÑME’Gh È°üdG PÉ``ØæH kGójGõàe kGQƒ``©°T â°ün ÿ
øe í°VGh πμ°ûH ¿ÉWöùdG øe ájÉbƒ∏d ájƒ≤dG äÉ«é«JGÎ°SE’G CÉ°ûæJh .áÄHhC’G
Iƒ£ÿG áHÉãÃ äÉæWöùŸG óMCG ójó– ó©jo h .¬``HÉÑ°SC’ ≥«ªY º¡a ¤EG π``°UƒàdG
ó°V áëLÉf á«é«JGÎ°SEG ™°Vƒdh .º¡ØdG ∂dP ≥«≤– ƒëf ÒZ ’ §``≤a ¤hC’G
¬H Ωƒ≤j Ée Ék °†jCG πH ,øWöùŸG á«gÉe §≤a ¢ù«d á`àô©Ÿ AôŸG êÉàëj ,¿ÉWöùdG
.πªY øe
507
ájGóH ,äÉ¶MÓŸG ø`è ábôØàŸG áYƒªéŸG ∂``∏J ÚH ™ª÷G øμÁ ’ ¬``æμd

IQƒ°U ‘ ádƒ¡°ùH ,∫É°TQÉeh øjQGh ¤EG ’k ƒ``°Uhh õÁEÉH kGQhôe êÈeƒ∏H ø`è
π«ãjEG …GódG øe πc ≈``bÓàj ¿CG øμÁ ∞«c .øWöùàdG ∫ƒ``M á£HGÎe á``jô¶f
,…óÑμdG ÜÉ``¡àd’G ¢``ShÒah ,á``©°TC’Gh ,¢``Sƒà°ùÑ°SC’Gh ,∫hÎ``°ùÑ∏«à°S
Gòg çhóM øe ºZôdG ≈∏Y ,É``¡°ùØf á«LƒdƒKÉÑdG ádÉ◊G ‘ ájs ó©p en É``jÒàμHh
áªFÉb ¿CG Gó``H óbh ?áØ∏àfl AÉ°†YCG ‘h á``Ø∏àfl á«fÉμ°S äÉ``Yƒª› ‘ ô`èC’G
äÉYôL ´ÓàHÉH ΩÉb ôNBG åMÉH É¡Ø°üj ób É``ªc ,¿ÉWöù∏d áÑÑ°ù u oŸG πeGƒ©dG
.(ÈcCÉa ÈcCG πμ°ûH ∫ƒ°†Ø∏d IÒãe) íÑ°üJ ,Ék °†jCG ƒg áahô©e ÒZ
≈∏Y iôNCG ¢``VGôeCG ádÉM ‘ Oó``©dG á∏«Ä°V ≥HGƒ°S iƒ``°S ∑Éæg ø``μj ⁄
ƒgh ,…ôp μs °ùdG
t ¢``Vôe s¿EG PEG ;ÜÉ``Ñ°SC’G ´ƒæJ øe Qó``≤dG Gòg πãe Oƒ``Lh
Ék °Vôe ,»°SÉ°SCG πμ``°ûH ,∫Gõj Ée ,Ió≤©e äÉ``«n ∏u Œh ôgÉ¶e ¬d ós≤©eo ¢``Vôe
¢Vôe çóëjh .Ú``dƒ°ùfC’G RGôaEG äGQÉ°TEG ‘ Phò``°T çhóM øY Ék ``ªLÉf
á«Ñ∏°üJ á``ëjƒd π©ØH äCÉ°ûf ,á``£∏L Ωƒ≤J Éªæ«M Ö``∏≤∏d »``LÉàdG ¿É``jöûdG
åëÑdG øμd .Ö∏≤dG ‘ ájƒeódG á«YhC’G óMCG ó°ùH ,áÑ¡à∏eh ábõªàe ájó«°üY
ΩÉ°ù≤f’G AÉæãà°SÉH .ó«©H óM ¤EG kGöUÉb GóH ¿ÉWöù∏d óMƒ
u eo ‹BG ∞«°UƒJ ø``Y
s ÒZ …ƒ``∏ÿG
∞∏N áæeÉμdG ácÎ°ûŸG á«Lƒdƒ«°ùaƒKÉÑdG á``«dB’G »g Ée ,º¶æŸG
?¿ÉWöùdG ¢Vôe
áLÉëH ¿ÉWöùdG É«Lƒdƒ«H ƒ«°UÉ°üàNG ¿ƒμ«°S ,∫GDƒ°ùdG Gòg øY áHÉLEÓd
á∏Môd ¤hC’G äGƒ£ÿG ¤EG kGó``jó–h ,¿ÉWöùdG ¢Vôe ódƒe ¤EG IOƒ``©dG ¤EG
.øWöùàdG ∂dòH »æ©fh ,å«ÑÿG ∫ƒëàdG ƒëf á«∏ÿG
508
äƒÑμæ©dG áμÑ°T
¢ü«î°ûàdG ¤EG ô¶æf ¿CG Öéj ¿ÉWöùdG äÉLÓY ‘ ¢Sƒª∏e ø``°ù– …CG ≥«≤ëàd)
(≥HÉ°ùdG
1926 I³ 6
{A=Q ABC=R?L MEE>?O}
…öûÑdG ¿ÉWöùdG ¢``Vôe á∏μ``°ûÃ ≥∏©àj Éª«a Ωƒ«dG Éæjód È``cC’G áLÉ◊G π``ãªàJ)
¿ÉWöùdG OƒLh ±É°ûàc’ á≤jôW QÉμàHG ‘ -πeÉ``°T êÓY ¤EG π°UƒàdG AÉæãà``°SÉH-
(¢VGôYCÓd á«μ«æ«∏cEG äÉeÓY ájCG ∑Éæg ¿ƒμJ ¿CG πÑb
1962 0% I + 3y (y . Y% !5
<PNQ>O R?>?} ~LLR AF>QFA=Q}
(?»Jó«°S ,∂æe h’ƒμ«fÉHÉH áë°ùe òNCG ” πg)
1957 _ I1YY + /
+¤ ;3 .'
«>¬ ÅA?C KEFL>?NRE «>¬F
Iƒ£N »é¡æŸG Ωó≤àdG Gò¡H ó°ü≤fh ,øWo öùà∏d

r n á∏jƒ£dG áÄ«£ÑdG IÒ°ùŸG ¿EG
ÉjÓN ¤EG ¬d IôμÑŸG á∏MôŸG áHÉãÃ ó©J »àdG ¿ÉWöùdG äÉaBG øe kGAóH Iƒ``£îH
±ó¡J iôNCG á``«é«JGÎ°SE’ ΩÉ``¡dEG Qó°üe âfÉc ,í``°VGh πμ°ûH á``ã«ÑN
Éªc ,√ódƒe ∫ÓN A§ÑH iOÉ¡àj ¿ÉWöùdG ¿Éc GPEÉ`à .¿ÉWöùdG øe á``jÉbƒ∏d
Ωó≤àdG Gòg ∞bƒd πNóàdG
t q
AôŸG ¿ÉμeEÉH ¿ƒμj ób ÉÃQ É¡æ«ëa ,ñÉHQhCG ∂°T
¿ÉWöùdG πÑb Ée á∏Môe á``ªLÉ¡e ÈY ∂dPh ,IôμÑŸG ¬∏MGôe ‘ ¢``Vôª∏d
øWöùàdG IÒ°ùe •ÉÑMEG óMGƒ∏d ø``μÁ πg .¿ÉWöùdG øe ’k ó``H precancer
509
?≈£°Sh á∏Môe ‘
á°SGQO ábÉãc ¢``ùØæH ,á«fÉWöùdG É``jÓî∏d ôμÑŸG ∫ƒ``ëàdG Gòg ¢``S pQójn ⁄
ájÉ¨∏d π«∏b OóY iƒ°S ;É¡d George Papanicolaou h’ƒ``μ«fÉHÉH êQƒ``L
á©eÉL ‘ ÉjÓÿG º∏Y »``°UÉ°üàNG ƒg h’ƒμ«fÉHÉH êQƒLh .AÉ``ª∏©dG øe
,Ò°ü≤dG ¢üî°ûdG ∂dP ,h’ƒμ«fÉHÉH ¢SQO óbh .∑Qƒjƒ«f áj’ƒH π``«fQƒc
º∏Yh Ö£dG ,Ëó``≤dG ⁄É©dG ¤EG »``ªàæj …òdG π`èÉ©àdG »``ª°SôdGh ,…ƒ``≤dG
.1913 ΩÉY ‘ ∑Qƒ``jQƒ«f ¤EG π°Uhh ï``«fƒ«eh Éæ«KCG ø`è πc ‘ ¿Gƒ``«◊G
≈∏Y ∫ƒ°üë∏d ≈``©°S ó≤a ,Ö``côŸG øe ∫õ``f É`èóæY Ék ``°ù∏p Øeo ¿Éc ¬``fC’h
õ∏Ñª«L ôéàe ‘ OÉé°ùdG ™«H áª¡Ã ¬Ø«∏μJ ” ø``μd ,»ÑW Èàfl ‘ á``Ø«Xh
ó©Hh .Ék «M
q AÉ≤ÑdG øe øμªàj ≈àM 33 ´QÉ°ûdG ‘ ø``FÉμdG Gimbels store
,äÉjGhôdG πμd Ék ≤ahh ,¿Éc ¬fEG å«M) »©bGƒdG ÒZ πª©dG øe ô¡°TCG á©°†H
á©eÉL ‘ á«ãëH áØ«Xh ≈∏Y h’ƒμ«fÉHÉH π°üM ,(ájÉ¨∏d Å``«°S OÉé°S ™FÉH
âfÉc …òdG ¬°ùØf Qó≤dÉH iôNC’G »g á«©bGh ÒZ âfÉc ÉÃQ »àdG π``«fQƒc
ájô¡°ûdG IQhó``dG á°SGQóH ¬Ø«∏μJ iô``L å«M ;OÉé°ùdG ™``«H áØ«Xh ¬``«∏Y
’h »Fôe πμ°ûH ±õæj ’ äÉfGƒ«◊G øe ´ƒf »gh ,ájóæ¡dG ôjRÉæÿG iód
QÉ¶æe ΩGóîà°SÉHh ,h’ƒμ«fÉHÉH øμd .åª£dG á«∏ªY ∫ÓN Ék é«°ùf ìô£j
ôjRÉæÿG øe ºMôdG ≥æY ÉjÓN §``°û≤j ∞«c º∏©J ,á«æ£b äÉë°ùeh »``ØfCG
.á≤«bQ á«FÉe äÉë°ùe IQƒ°U ‘ á«LÉLR íFGöT ≈∏Y Égöûæj ¿CGh ájóæ¡dG
™eh .ºé◊G á``∏«Ä°V ój äÉ``YÉ°ùH á¡«Ñ°T É``góLh »àdG É``jÓÿG â``fÉc
,…QhO πμ°ûH äÉfGƒ«◊G √òg iód √QÉ°ùëfGh äÉfƒeô¡dG ∫ó©e ´ÉØJQG
É¡eÉéMCGh É¡dÉμ°TCG ájóæ¡dG ôjRÉæÿG ºMQ ≥æY øe áMhô£ŸG ÉjÓÿG äÒZ
510
™bƒJ ¬æμeCG ,π«dóc É¡FÉæH ΩGó``îà°SÉHh .Ék °†jCG iôNC’G »g …QhO πμ``°ûH
’k ƒ°Uh äÉfGƒ«◊G √ò¡d ájô¡°ûdG IQhódG É¡«dEG â∏°Uh »àdG á≤«bódG á∏MôŸG
.Ωƒ«dG ójó– ¤EG ábódG iƒà°ùe ‘
óÃ
q h’ƒμ«fÉHÉH ΩÉ``b ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ``«æjöû©dG ô``NGhCG ∫ƒ``∏ëH
,Maria ÉjQÉe ¬àLhR ¿CG ihôj PEG) öûÑdG ≈°VôŸG ¤EG √ò``g ¬à«æ≤J ΩGóîà°SG
¿CÉH É¡°ùØæd â``ëª°S ,êGhõdG Iƒ``≤d áHÉgQ ¢Vhô©dG Ì``cCG øe ó``MGh ‘
ƒg Éªch .(Ék «eƒj
q ºMôdG ≥æY øe áë°ùe É¡æe òNDƒj ¿CGh ¢üëØ∏d ™``°†îJ
ºMôdG ≥æY πÑb øe á``Mhô£ŸG ÉjÓÿG ¿CG óLh ÜQÉéàdG ¿GôÄa ™`è ∫É◊G
.AÉ°ùædG iód ájô¡°ûdG IQhódG πMGôÃ ÉæÄÑæJ ¿CG iôNC’G »g É¡æμÁ …öûÑdG
’h ó≤©e ´GÎNG Oô``› ¬fƒc ó©j o ⁄ ,¬ë«°VƒJ ” É``ªch ,Gòg πc ø``μd
πμ°ûH AÉ°ùædG ¢``VGôeCG »«°UÉ°üàNG ó``MCG ≥∏u ©jo Éªch .Ée Ék ``Yƒf ¬æe π``FÉW
∑Éæg øμj ⁄ ,AÉ°ùædG ∂dP ‘ ÉÃ ,primates äÉ``°ù«FôdG ‘) :ôμŸÉH º``°ùàj
hCG á∏MôŸG ÜÉ``°ùM πLCG ø`è á«°ü«î°ûJ á``ë°ùe ≈∏Y ∫ƒ``°üë∏d á``LÉM
â«bƒJ ¿Oóëj øs co AÉ°ùædÉa ;á``jô¡°ûdG IQhódG ¬«dEG â∏°Uh …òdG â``«bƒàdG
h’ƒμ«fÉHÉH Ió``YÉ°ùe ¤EG áLÉ◊G ¿hO â``∏N ¿hô≤d á``jô¡°ûdG ø``¡JGQhO
.(á«Lƒdƒà«°ùdG
h’ƒμ«fÉHÉH OÉY ,äGOÉ≤àf’G √òg ÖÑ°ùH á``ª¡dG §«ÑãàH √Qƒ©°ûd áé«àfh
á«©«Ñ£dG äÉë°ùŸG á°SGQO ‘ ¿ÉeõdG øe ó≤Y ƒëf ≈°†eCG óbh .¬ëFGöT ¤EG
øªμJ âfÉc √QÉÑàN’ á``«≤«≤◊G áª«≤dG ¿CG ¤EG π``°UƒJ
s ÉÃQh ,ÒÑc ¢``Sƒ¡H
.äÉ«©«ÑW AÉ°ùf øe IPƒNCÉŸG äÉë°ùŸG ‘ ¢ù«dh á«LƒdƒKÉÑdG ä’É``◊G ‘
s ƒd GPÉe
âfÉc ƒd GPÉe ?√òg ¬``àë°ùÃ á«LƒdƒKÉH ádÉM ¢ü«î°ûJ øe ø``μ“
511
iƒ°S â°ù«d ÉjÓî∏d á«©«Ñ£dG IQƒ°üdG ¤EG ô¶ædG ‘ ÉgÉ°†eCG »àdG äGƒ``æ°ùdG
?…ƒ∏ÿG Phò°ûdG ôgÉ¶e ≈∏Y ±ô©àdÉH ∂dP ó©H ¬d íª°ùJ »μd áeó≤e
,á«LƒdƒKÉÑdG ä’É``◊G ⁄ÉY ‘ ¢``VƒÿG ‘ h’ƒμ«fÉHÉH ´ö``T Gò``μgh
AÉ°ùædG ¢VGôeCG ∫Éμ``°TCÉH äÉHÉ°üe AÉ°ùf øe á``«LÉLR íFGöT ™ªéj ò``NCGh
,ºMôdG äÉHÉ¡àdGh ,äÉ``fQódGh ,äÉ°ù«μdGh ,á``«Ø«∏dG ΩGQhC’G πãe ,á`àÉc
äGQƒμŸGh äÉjó≤©dG øe πc øY áªLÉædG ihó©dG ä’ÉMh ,ºMôdG ≥æYh
πª◊G ä’ÉMh ,á«HƒÑfC’G π``ª◊G ä’ÉMh ,ájOƒ≤æ©dG äGQƒμŸGh á``«æÑdG
πeCG ≈∏Y ,πeÉeódGh ,èjQGôÿGh ,áã«ÑÿGh Ió«ª◊G ΩGQhC’Gh ,á«©«Ñ£dG ÒZ
.Iöû≤àŸG ÉjÓÿG ‘ Ée Ék «LƒdƒKÉH
q Ék ª°SGh
p óéj ¿CG
ÉjÓN ìôW ¤EG ,¢Uƒ°üÿG ¬Lh ≈∏Y ,’k É«es √óLh …òdG ¿É``WöùdG ¿Éc
ÉeóæY ,ºMôdG ≥æY ¿ÉWöS ä’É``M øe Ék Ñjô≤J ádÉM πc »Øa .á«©«ÑW Ò``Z
áÑjôZ ’k Éμ°TCG) óéj ¿Éc ,IÉ°TôØdÉH ºMôdG ≥æY ¢ùÃ
q Ωƒ≤j h’ƒμ«fÉHÉH ¿Éc
ΩRÓHƒà«°Sh á``æ°†¨àe á«°ûZCGh á``îØàæeh á«©«ÑW Ò``Z ájƒfCG äGP (IPÉ``°Th
QÉ°U) :∫ƒ≤j Öàch .¥ÓWE’G ≈∏Y á«©«Ñ£dG ÉjÓÿÉc óÑJ o ⁄ »àdGh ¢ûªμæe
ójóëàd kGó``jóL kGQÉÑàNG áaó°üdÉH ∞``°ûàcG ¬fCG (Qƒ``ØdG ≈∏Y í°VGƒdG ø`è
.áã«ÑÿG ÉjÓÿG
s ÉÃ Ék ``Môa
∫É≤e ‘ √òg ¬à≤jôW h’ƒ``μ«fÉHÉH öûf ;èFÉàf øe ¬``«dEG π°UƒJ
ôjô≤àdG ø``μd .1928 ΩÉ``Y ‘ (¿ÉWöù∏d ó``jóL ¢ü«î°ûJ) ¿Gƒ``æY â``–
π°ùædG Ú°ù– º∏Y ∫ƒM êQÉÿÉH ó``≤p Yo ô“Dƒe ‘ ájGóH ¬Áó≤J iôL …ò``dG
»°VGôeC’G º∏Y »«°UÉ°üàNG Ö``fÉL øe ‹É©àdG øe mójõe ¤EG iƒ``°S ODp ƒ``j ⁄
…òdG º°S’G ƒgh ,Pap smear h’ƒ``μ«fÉHÉH áë°ùe ¿EG PEG ;(»``LƒdƒKÉÑdG)
512
.¢Uƒ°üÿG ¬``Lh ≈∏Y á°SÉ°ùM ’h ,á``≤«bO øμJ ⁄ ,á``«æ≤àdG ∂∏àd ¬``ëæe
’ kGPEG GPÉª∏a ¿É``WöùdG ¢Vôe ¢ü«î°ûJ ºà«°S ¿Éc GPEG ¬``fEG √DhÓeR ∫ƒ``≤jh
ÌcCG Èà©jh ≥«bóàdÉH º``°ùp às j AGôLEG ƒgh ºMôdG ≥æY ø`è á«M áæ«Y òNCG º``àj
Ék ≤gô
p eo Ak GôLEG ¬fƒc ºZôH IQòb áë°ùe ø`è ÈcCG áLQóH á©WÉb ¬àé«àfh á``bO
ÒZ πjóÑdG Gò``g øe á«ÁOÉcC’G äGô“DƒŸG ‘ AGÈ``ÿG ôî°S óbh ?Ék ``«∏¨∏¨Jh
q
.√ô¶f á¡Lh øY ´ÉaódG øe ¬°ùØf h’ƒμ«fÉHÉH øμªàj ⁄h ,§«°ùÑdGh ø≤àŸG
Ék °ü≤àæ
p eo ∫ƒ``≤j 1928 ΩÉY ‘ IQƒ°ûæŸG á``«ª∏©dG ¬àbQh ájÉ¡f ‘ Ö``àc óbh
q oŸG ºàj ød ¬fCG ó≤àYCG) :¬``°ùØf Qób øe
πμ°ûH iƒ°S πª©dG Gòg ‘ Ék eób »°†
IóŸ á«ª∏©dG AGƒ°VC’G øY kGó«©H ∂dP ó©H ≈ØàNG ób ¿ƒμj OÉμj ºK .(§«°ùH
.Éª¡FGQh øe πFÉW ’ ÚYGÎNG ôμàHG ¿CG ó©H ¿ÉeõdG øe øjó≤©dG ≈∏Y ƒHôJ
ttt
¬JÉë°ùe ≈∏Y ÜÉÑμfÓd h’ƒμ«fÉHÉH OÉY 1950h 1928 »eÉY ÚH Éª«ah
É¡jóÑj »``àdG ∂∏àc áeGöUh ó``∏n éH
n É¡æe äÉ`èƒ∏©ŸG ¢`ÙÓîà°SG á``dhÉfih
:á«æ«JhôdG ∫ÉªYC’G øe á``∏°ù∏°S ¤EG ’k ƒëàe ¬ŸÉY ¢ûªμfG å«M ;¿É``ÑgôdG
,ÉjQÉe ¬àLhR ™e á``«FGƒ¡dG áLGQódG ≈∏Y áYÉ°S ∞°üf Ió``Ÿ »eƒ«dG π``≤æàdG
…ƒàëj …òdGh ófÓjBG „ƒ∏H øFÉμdG ¬dõæe ‘ ´ƒÑ°SC’G ájÉ¡f äÓ£Y AÉ°†b
áYÉÑW ‘ AÉ°ùŸG äGÎa á«°†“h ,áaöûdG
o ‘ ô``NBGh ÖàμŸG IôéM ‘ ô¡›p
¤EG AÉæKC’G ∂∏J ‘ ´É``ªà°S’G ™e áÑJÉμdG ádB’G ≈∏Y äÉ``æ«©dG ∫ƒM ô``jQÉ≤J
OƒLh ™eh á«Ø∏ÿG ‘ ΩGô``Zƒfƒa RÉ¡L ÈY äôHƒ°ûd á``«≤«°Sƒe áYƒ£≤e
»°UÉ°üàNG ¬«dEG º°†fG óbh .¬JóFÉe ≈∏Y ÌîàŸG ∫É≤JÈdG Ò°üY øe áLÉLR
513
‘ ¬JóYÉ°ùŸ Herbert Traut ähGô``J äôHôg AÉ``°ùædG ¢VGôeCG É``«LƒdƒKÉH

ΩÉjC’G ¤EG ¬H ¬àbÓY Oƒ``©J ¬d π«eR ∞«XƒJ ”q Éªc ,¬``JÉë°ùe èFÉàf Ò``°ùØJ
»ª«°TÉg ≈ª°ùs jo ÊÉHÉj ∑Éª°SCGh Qƒ«W ΩÉ°SQ
s ƒgh ,π«fQƒc á©eÉL ‘ ¤hC’G
Ék eóîà°ùe ¬JÉë°ùe á«FÉŸG ¿GƒdC’ÉH º°SÒd ,Hashime Murayama ÉeÉjGQƒe
. camera lucidaGó«°Sƒd GÒeÉc ∂dP ‘
‘ ¢Sƒ∏÷G ≈∏Y äƒ``£fG »àdG áÑ≤◊G √òg ¿EÉa ,h’ƒ``μ«fÉHÉÑd á``Ñ°ùædÉHh
≈∏Y â∏ªY ,á«°üî°T Gó``«°Sƒd GÒeÉμH á¡«Ñ°T â``fÉc πeCÉJ IÌch á``æ«μ°S
óbh .É¡æe Iójó÷G ≈``∏Y áÁó≤dG á«ÑjôéàdG äÉYƒ°VƒŸG ¢``ùμYh º«î°†J
GPEG) :»∏j Éª«a ¢üî∏àJ »àdGh ¬dÉH π¨°ûàd Oƒ≤Y ÉgôªY áÁób QÉμaCG äOÉ``Y
πμ°ûH âbƒdG Qhôe ™e Ék «Ñ«côJ
q äÒ¨Jn s ºMôdG ≥æ©d á«©«Ñ£dG ÉjÓÿG â``fÉc
QhôÃ Ék «Ñ«côJ
q iôNC’G »g Ò¨àJ
s ¿CG á«fÉWöùdG ÉjÓî∏d øμÁ π¡a ,»éjQóJ
?áã«ÑÿG á``dÉ◊G ¤EG á«©«Ñ£dG á``dÉ◊G øe áÄ«£H á``«éjQóJ ácôM ‘ â``bƒdG
ójó– ,ó©H äöûfo ób ¬dÉªYCG øμJ ⁄ …òdG ñÉHQhCG πãe ,√Qhó≤e ‘ π``gh
¤EG A§ÑH ƒªæJ »àdG äÉaB’G øe kGAóH ¿ÉWöùdG ¢Vôe Qƒ£àd á£«°SƒdG πMGôŸG
.(?πeÉμdG ∫ƒëàdG
»°UÉ°üàNG ió``– ÉeóæY ,1950 ΩÉ``Y AÉà°T ‘ OÓ``«ŸG ó«Y á``∏ØM ‘h
ÈY
s ,ºMôdG ≥æY áë°ùŸ ≥«bódG ΩGóîà°S’G í``°Vƒj ¿CG ÜÉ°T AÉ°ùf ¢VGôeCG
πNGO ¬dóéj ¿Éc …ò``dG QÉμaC’G πÑM øY á«¶Ød IQƒ``°U ‘ h’ƒ``μ«fÉHÉH
øe ¬jód èæs °ûàJ QÉμaC’G √ò``g âfÉc óbh ,¿ÉeõdG øe ó≤Y ƒëf òæe ¬``∏≤Y
¢Vôe ±É°ûàcG ¢``ù«d h’ƒμ«fÉHÉH á``ë°ùŸ »≤«≤◊G ΩGó``îà°S’G ¿EG .π``Ñb
.¬H áHÉ°UE’ÉH QòæJ »àdG ¬d á≤HÉ°ùdG ádÉ◊G hCG ¬à©«∏W ±É°ûàcG πH ,¿ÉWöùdG
514
;∞°ûμdG áHÉãÃ ôeC’G ¿Éc ó≤d) :Ók FÉb áKOÉ◊G √òg √ò«eÓJ óMCG ™LÎ°ùjh
k °†a) á«FÉbh ájÉYQ »≤∏àd á°Uôa ICGôŸG íæªà°S h’ƒμ«fÉHÉH áë°ùe ¿EG å«M
Ó
≈∏Y ¿ÉWöùdG ¢VôÃ É``¡àHÉ°UEG á«dÉªàMG øe ÒÑc πμ°ûH π∏u ≤à°S (É``¡fCG øY
≥æY øe á«LQÉN á≤ÑW ‘ Ék «LPƒ‰
q º``MôdG ≥æY ¿ÉWöS CÉ°ûæjh .(¥Ó``WE’G
Ö«≤æàdG ‘ CGóÑj ¿CG πÑb á«≤FÉbQ á«ë£°S á`èGhO IQƒ°U ‘ ƒªæj ºK ,º``MôdG
ô¡¶J ’ ICGôeG ø`è áæ«Y òNCG ÈYh .¬H á£«ëŸG á``é°ùfC’G πNGO π``¨∏¨àdGh
∫ÉªμdÉH º°ùàj ’ ¬fCG ƒdh √QÉÑàNG ¿CG h’ƒμ«fÉHÉH øªN
s ,¢VGôYCG ájCG É``¡«∏Y
Gò¡H ¬≤≤ë«°S É`è ôgƒLh .¤hC’G ¬``∏MGôe ‘ ¢VôŸG ∞°ûàμj ¿CG ø``μÁ
¢VôŸ á«∏¨∏¨àdG á``dÉ◊G øe AGQƒdG ƒëf á«°ü«î°ûàdG á``YÉ°ùdG ™aó«°S ¬fCG ƒ``g
,π¨∏¨à∏d á≤HÉ°ùdG áã«ÑÿG ΩGQhC’G á``dÉM ¤EG ,É¡d êÓY ’ »àdGh ,¿É``WöùdG
.É¡LÓY øμÁ »àdGh
áHôéàdG ¥ÓWEÉH ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG h’ƒμ«fÉHÉH ™æbCG ,1952 ΩÉY ‘h
ΩGóîà°SÉH ¿É``WöùdG ¢Vôe ïjQÉJ ‘ á``jƒfÉãdG ájÉbƒ∏d È``cC’G á``«μ«æ«∏cE’G
h’ƒμ«fÉHÉH á``ë°ùe ΩGó``îà°SG ” å``«M ;É¡Ø°ûàcG »``àdG á``ë°ùŸG á``«æ≤J
o jn »JÓdG Ék Ñjô≤J äÉ``¨dÉÑdG AÉ°ùædG ™«ªL ¢üëØd
Shelby»àfhÉc »Ñ∏«°Tp øs £≤
≈∏Y äÉYRƒe ICGôeG 150.000 ø``gOóY ≠dÉÑdGh- »°ù«æ«J á``j’ƒH County
äôª¡fG óbh .âbƒdG Qhôe ™e ø¡à©HÉàe â``“h -™Hôe π«e 800 áMÉ°ùe
É¡eGƒb »``àdG AÉÑWC’G Ö``JÉμe øe :™bGƒŸG äÉ``Äe øe IOQGƒ``dG äÉ``ë°ùŸG
¤EG ¿hÉJ-¿ÉeÒL ‘ IOƒLƒŸG ∫ƒ«ÿG ´QGõe ÚH IöûàæŸG IóMGh Iô``éM
AÉ°ûfEG ”s óbh .¢ù«Ø‡ áæjóe ÈY ábôØàŸG IÒÑμdG ájö†◊G á«©ªàéŸG äGOÉ«©dG
™ªL OôéÃh ,á«ÑàμŸG ÊÉ``ÑŸGh ™fÉ°üŸG ‘ áàbDƒe (h’ƒμ«fÉHÉH äGOÉ``«Y)
515
;»°ù«æ«J á©eÉL ‘ ÒgÉéª∏d á``ªî°V ICÉ°ûæe ¤EG É¡∏≤f ºàj ¿Éc ,äÉ``æ«©dG
ÒZh á«©«Ñ£dG äÉë°ùª∏d á«LPƒ‰ Qƒ``°U §FGƒ◊G ≈∏Y ≥∏s ©oJ âfÉc å«M
≈∏Y QÉ¡f π«d ¿ƒ∏ª©j ¿ƒ``«æØdG ¿Éch .äGQÉWEG πNGO áYƒ°Vƒe á``«©«Ñ£dG
Qƒ°üdG ÚH áfQÉ≤ŸG ÈY á«LÉLR íFGöT ≈∏Y áYƒ°VƒŸG äÉæ«©dG èFÉàf IAGôb
º¡∏ªY IhQP ‘h .ÒgÉéŸG ÈY É¡fhôj »àdG ∂∏Jh §FGƒ◊G ≈∏Y áYƒ°VƒŸG
.Ék «eƒj
q áë°ùe ∞dCG ƒëf ¢üëa áé«àf IAGôb ºàj ¿Éc
á©WÉ≤Ã AÉ°ùædG ¢``üëa ≈∏Y πeÉ©dG ≥jôØdG ∞°ûàcG ,Ék ``©bƒàe ¿Éc Éªch
»Øa .áeó≤àe á``«fÉWöS äÉ`àBÉH áHÉ°UE’G ä’É``M øe kGÒ``Ñc kGOóY »``Ñ∏«°T
ä’ÉM ±É°ûàcG ” ,ICGô`èG 150.000 ƒ``ëf øe áØdDƒŸG ¤hC’G á``YƒªéŸG
»≤«≤◊G äÉÑKE’G ¿CG ’EG .ICGôeG 555 iód »∏¨∏¨J ºMQ ≥æY ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G
ób ¬fCG á°ûgó∏d ƒYój Éªªa :ôNBG ±É°ûàcG ‘ øªμj ¿Éc h’ƒμ«fÉHÉH CGó``ÑŸ
πÑb Ée äGÒ¨àH ≈àM hCG hõ¨∏d á≤HÉ°S äÉfÉWöùH áHÉ°üeo ICGôeG 557 ¿CG ón Lp ho
»àdG ¿ÉWöùdG á∏Môe á``HÉãÃ ó©oJ á«©°Vƒe äÉaBG ∂dòH ó``°ü≤fh ,¿ÉWöùdG
A’Dƒg ™«ªL ≈∏Y ô¡¶J ⁄h .Ék «Ñ°ùf
q á£«°ùH á«MGôL äGAGôLEÉH É¡LÓY øμÁ
o ⁄ ø¡
∂°û«°S ør μj o iô``L ób øμj ⁄ GPEGh ,¢VGôYCG ájCG Ék Ñjô≤J AÉ``°ùædG
s °üëa
QóŒh .hõ¨∏d á``≤HÉ°S á«fÉWöS äÉaBG ø``jhDƒj ø¡fCG ‘ ¥ÓWE’G ≈``∏Y óMCG
πãÃ ø¡àHÉ°UEG ¢ü«î°ûJ ” »JÓdG AÉ°ùædG ôªY §°Sƒàe ¿CG ¤EG Ék °†jCG IQÉ``°TE’G
ôªY §°Sƒàe øe Ék eÉY øjöûY ƒëæH ô¨°UCG ¿Éc hõ¨∏d á≤HÉ°ùdG äÉaB’G √ò``g
ôeC’G ,á«∏¨∏¨J á«fÉWöS äÉaBÉH äÉ``HÉ°üe ø¡fCG ≈∏Y øn °ür îu °To »JÓdG AÉ``°ùædG
áë°ùe âeób q ó≤d .øWöùà∏d á∏jƒ£dG IÒ°ùŸG Iôμa iôNCG Iôe Rõu ©j …ò``dG
,¿ÉeõdG øe øjó≤Y ƒëæH ¿ÉWöùdG ±É``°ûàcG (áYÉ°S) ,Ék «∏©a
q ,h’ƒμ«fÉHÉH
516
ÖdÉ¨dG ‘ êÓ©∏d πHÉb ÒZ ¢Vôe øe ºMôdG ≥æY ¿ÉWöS IQƒ°U äÒ``Zh
ns
k HÉb ¬fƒc ¬«∏Y Ö∏¨j ¢Vôe ¤EG
.êÓ©∏d Ó
ttt
ºàj ¿Éc ,∑Qƒjƒ«f áæjóe ‘ h’ƒμ«fÉHÉH Èàfl øe á∏«∏b ∫É«eCG ó©H ≈``∏Yh
k μ°T πª°û«d h’ƒμ«fÉHÉH áë°ùe ¬«∏Y â«æHo …òdG ≥£æŸG ôgƒL óe
Ék Ø∏àfl Ó q
øe ájÉbƒdG áÄHhC’G º∏Y ƒ«°UÉ°üàNG ∫hÉæàj å«M ;¿ÉWöùdG ¢Vôe øe ájÉ¨∏d
¬ÑÑ°S áªLÉ¡e ÈY Ée ¢Vôe ø`è ájÉbƒdG ºàj ,á«dhC’G ájÉbƒdG ‘ :ø``jQƒ¶æe
ÜÉ¡àd’G ó°V í«≤∏àdGh ,áFôdG ¿ÉWöS øe ájÉbƒ∏d ÚNóàdG øY ∞bƒàdG πãe
»àdGh) ájƒfÉãdG á``jÉbƒdG ‘ ÉeCG .ó``ÑμdG ¿ÉWöS øe á``jÉbƒ∏d (Ü) …ó``ÑμdG
øY Ék ãëH ¢üëØdG È``Y Ée ¢Vôe øe á``jÉbƒdG ºàj ,(¢üëØdG Ék ``°†jCG ≈``ª°ùJ
h’ƒμ«fÉHÉH áë°ùe QÉμàHG ” óbh .¢VGôYC’G Qƒ¡¶d á≤HÉ°ùdG IôμÑŸG ¬àdÉM
ô¡› ¿ÉμeEÉH ¿Éc GPEG øμd .ºMôdG ≥æY ¿ÉWöS øe ájƒfÉãdG ájÉbƒ∏d á∏«°Sƒc
,ºMôdG ≥æY øe •ƒ°û≤e è«°ùf ‘ ¢VGôYC’G Qƒ¡¶d á≤HÉ°S ádÉM ±É°ûàcG
‘ IôμÑe áaBG ±É``°ûàcG ;iôNCG (ájDhQ) á``∏«°Sh áYÉ£à°SG ‘ πg ºK
s ø``ªa
?¿ÉWöùdÉH ÜÉ°üe ôNBG ƒ°†Y
s ƒgh ,Albert Salmon ¿ƒŸÉ°S äÈ``dCG ∫hÉM
ócCÉàdG ;ÚdôH øe ìGô``L
…óãdG ∫É°üÄà°SG äÉMGôL π£H ,¿ƒŸÉ°S ΩÉb å«M ;1913 ΩÉY ‘ ∂dP øe
ΩÉ“EG ó©H QƒàÑe …óK ±’BG á``KÓK áHGôb π≤æH ;πÁ ’h πμj ’ …òdG ó``«æ©dG
å«M .á«æ«°ùdG á``©°TC’ÉH ôjƒ°üàdG Iô``éM ¤EG …ó``ãdG ∫É°üÄà°SG äÉ``«∏ªY
óbh .¿ÉWöù∏d á∏«∏¶dG ±Gƒ``◊G ±É°ûàc’ áMGô÷G ó©H É¡d kGQƒ``°U §≤àdG
É¡£≤àdG »àdG á``«æ«°ùdG á©°TC’G Qƒ°U ‘ ¿É``WöùdG äÉª°S ¿ƒŸÉ°S ∞``°ûàcG
517
ÊÉWöùdG è«°ùædG ‘ Iô≤à°ùe Ωƒ``«°ùdÉμdG øe ájô¡› äGQòc s äóH »``àdGh

∑Éª°SCÉc hCG ,Ék ≤M’ á``©°TC’G ƒ«°UÉ°üàNG É¡«∏Y ≥∏WCG Éªc ,(í∏ŸG äÉ``ÑM)
áª∏c π°UCÉH ôcòj q …òdG ôeC’G ƒgh ,áã«ÑÿG ÉjÓÿG øe á©«aQ IÒ¨°U á``jöûb
.¿ÉWöS
AGóKCÓd á©°TCG Qƒ°U •É≤àdG »``g ∂dòd á«dÉàdG á«©«Ñ£dG Iƒ£ÿG âfÉc É``ÃQ
äÉ°SGQO á©WÉ≤eh ±É≤«à°SG ” ó``b ¬fCG ’EG ,…ôëà∏d
u á≤jô£c áMGô÷G π``Ñb
πÑb øe á«©eÉ÷G ¬àØ«Xh øe ICÉéa √OôW ” ¿CG ó©Ña .áëbh IQƒ°üH ¿ƒ``ŸÉ°S
øe Ék HQÉg ¿ƒŸÉ°S ôa
s ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«KÓãdG ∞°üàæe ‘ Ú``jRÉædG
∫ÉM ƒg Ék °†jCG Gòg ¿Éch ,¢VQC’G â– ≈ØàNGh ΩGOÎ°ùeCG ¤EG äGôμ°ù©ŸG
¿ƒŸÉ°S ≥∏WCG .AGóKCÓd É``¡£≤àdG ób ¿Éc »àdG á∏«∏¶dG á``«æ«°ùdG á©°TC’G Qƒ``°U
øe â∏HP óbh ,mammography á©°TC’ÉH …óãdG ôjƒ°üJ º°SG ¬à≤jôW ≈``∏Y
kGô¶fh ,ájQò÷G á``MGô÷ÉH ¢Shƒ¡e ⁄ÉY »Øa :ó``n≤ØoJ ¿CG äOÉch ∫É``ªgE’G
á«∏ª©dG ¢ùØæH …óãdG ‘ IÒÑμdG hCG IÒ¨°üdG πàμdG á÷É©e …ôŒ âfÉc ¬fC’
.Ék «≤£æe
q kGôeCG óÑj
o ⁄ IÒ¨°U äÉaBG øY Ék ãëH …ôëàdG
u ¿EÉa ,á∏FÉ¡dG á«MGô÷G
±GôWC’G ‘ ¿ÉeõdG øe øjó≤Y ƒ``ëf áÄÑàfl á©°TC’ÉH …óãdG Qƒ°U â``∏X
»gh …GƒLhQhC’Gh GÎ``∏‚EGh É``°ùfôa ‘ kGó``jó–h ,Ö£dG ⁄É``©d Ió``«©ÑdG
øμd .PƒØædG ø`è ≈fOC’G ó◊G iƒ°S É¡«a á``jQò÷G áMGôé∏d ø``μj ⁄ ∫hO
É¡JóYÉb øe ó«à°ùdÉg ájô¶f πjÉ“h íft ôJ ™eh ,äÉ«æ«à°ùdG ∞°üàæe ∫ƒ``∏ëH
∫ƒNódG …óã∏d »YÉ©°TE’G ô``jƒ°üàdG OhÉY ,QGô≤à°S’G Ωó©H º°ùàJ IQƒ``°üH
á©°TCG ƒ«°UÉ°üàNG √QÉ°üfCG øe ¿Éch ÉμjôeCG ‘ á«æ«°ùdG á©°TC’G äGOÉ``«Y ¤EG
s óbh .¿ƒ``à°Sƒ«g ‘ Robert Egan ¿É``éjEG äô``HhQ ∫ÉãeCG ø`è OGhQ
Ωób s
518
;⁄É©c
p ¢ù«dh ôgÉe ‘ôëc ,h’ƒμ«fÉHÉH ¿CÉ°T ∂dP ‘ ¬fCÉ°T ,¬°ùØf ¿É``éjEG
á©°TC’G ΩGóîà°SÉH ¿ÉWöù∏d kGQƒ°U §≤à∏j kGQƒ``°üe ™bGƒdG ‘ ¿Éc ¬fEG å«M
u jo òNCG .Aƒ°†dG øe kGPÉØf ÌcC’G πμ°ûdG »gh á«æ«°ùdG
ÉjGhõdGh ΩÓaC’G ‘ ∫ó©
¢VôY øe Qƒ``°üdG âæμ“q ≈``àM á©°TCÓd ¢``Vô©àdG á``¡LGhh ´É``°VhC’Gh
t
óM ≈∏Y ,…óãdG ‘ (äƒÑμæY áμÑ°ûc á≤«bQ »gh trabeculae ≥``«HGÎdG)
.ÚÑbGôŸG óMCG ∞°Uh
∫Ó¶dG (äƒ``ÑμæY á``μÑ°T) ‘ ¿É``WöùdÉH ´É``≤jE’G ø``μÁ π``g ø``μd
QÉ°Uh ?√QÉ°ûàfG ¿hO á``dƒ«ë∏d kGôμÑe É``¡«a √RÉéàMG º``àj ¿CGh ,IQƒ``còŸG
¿CG áLQód IÒ¨°U ΩGQhCG ±É``°ûàcG …óã∏d á«YÉ©°TE’G ¿ÉéjEG Qƒ°U ¿Éμ`èEÉH
πg øμd .Ék Ñjô≤J Ò``©°T áÑM ºéëH ,á∏«∏b äGÎª«∏«e RhÉ``éàj ’ É``¡ªéM
Ék «MGôL
q É¡LGôîà°SG ºK ΩGQhC’G √òg πãe ±É°ûàc’ AÉ°ùædG …ô``–
u …ODƒ«°S
?ìGhQC’G PÉ≤fEG ¤EG
ttt
ÜQÉéàdG ÌcCG ió``MEG ¿ÉWöùdG ¢``Vôe ádÉM ‘ ¢üëØdG ÜQÉ``Œ ó``©J
É¡fƒc å«M øe áÄ«°S á``©ª°S É¡d ¿EG PEG ;¥ÓWE’G ≈``∏Y kGôμe á``«μ«æ«∏cE’G
Qƒ°üJ ∫hÉM ,∂dP AGQh ÖÑ°ùdG º¡Ødh .AÉ£NCÓd á°VôYh AGôLE’G á``Ñ©°U
¢VôŸ ¢üëa QÉÑàNG AGôLEG É¡«∏Y …ƒ£æj »àdG IOÉ«©dG ¤EG ÈàîŸG øe á∏MôdG
±É°ûàc’ ÈàîŸG ‘ ó``jóL QÉÑàNG QÉμàHG ” ó``b ¬fCG ¢VÎØæd .¿É``WöùdG
¢Vôe ∫Éμ°TCG øe Ú©e πμ°T ø`è ¢VGôYC’G Qƒ¡¶d á≤HÉ°S IôμÑe á``∏Môe
n oŸG ÚJhÈdG iƒà°ùe Ó
á«fÉWöùdG ÉjÓÿG ≥jôW øY RôØ k ãe π≤ædh ,¿É``WöùdG
ƒg QÉÑàN’G Gòg πãe ¬``LGƒ«°S …òdG ∫hC’G …óëàdG
u ¿EÉ`à .ΩódG π``°üe ‘
519
º∏Y ƒ«°UÉ°üàNG ô``¶æjh .™bGƒdG ‘ √DhGô``LEG á«Ø«c ‘ π``ãªàjh »æ≤J mó``–

πãªàj ;øjõ«‡ Ú«FGôLEG øjCÉ£N É¡d ¿CG ≈∏Y ¢üëØdG äGQÉÑàNG ¤EG á``ÄHhC’G
QÉÑàNG áé«àf ¿ƒμJ É`èóæY ,overdiagnosis ¢ü«î°ûàdG •ô`à ‘ Éª¡dhCG
A’Dƒg πãe ±ô©n jo h .¿ÉWöùdÉH Ék HÉ°üe ¢ù«d ¬æμd ,á«HÉéjEG ¢UÉî°TC’G ó``MCG
øjòdG OGôaC’G A’Dƒg πãe ≥∏©jh .(áÄWÉÿG á«HÉéjE’G èFÉàædG …hòH) OGô`àC’G
;¿ÉWöù∏d á«HÉ≤©dG áªn °ùdG
u ‘ ÅWÉN πμ°ûH á«HÉéjEG º¡JGQÉÑàNG áé«àf ¿ƒμJ
πªY ‘) áÑZôdGh ≥∏≤dGh Ö``YôdG øe áaƒdCÉŸG IQhódG ∂∏J ∂dòH ó``°ü≤fh
.á©°SƒŸG
s á÷É©ŸGh äGQÉÑàN’G øe ójõŸG AGôLEÉH πé©o
u J »àdGh (Ée A»°T
;underdiagnosis ¢ü«î°ûàdG ¢ü≤f »g ¢ü«î°ûàdG •ôØd á∏HÉ≤ŸG IQƒ°üdG
√QÉÑàNG áé«àf s¿CG ’EG ¿ÉWöùdÉH π©ØdÉH Ék HÉ°üe ¬«a ¢†jôŸG ¿ƒμj ÉC £N ƒ``gh
ƒ∏ÿ áæ«fCÉª£dÉH Ék HPÉc kGQƒ©°T ≈°VôŸG ¢ü«î°ûàdG ¢ü≤f íæÁh .á«Ñ∏°S ¿ƒμJ
hCG AÉ°ùædGh ∫É``LôdG A’Dƒg πãe π``Nójh .¿ÉWöùdG ¢Vôe ø`è ºgOÉ°ùLCG
IQhO) áÄHhC’G º``∏Y ‘ áLQGódG á¨∏dG ‘ (áÄWÉÿG á``«Ñ∏°ùdG è``FÉàædG …hP)
‘ ºàj ¿EG Ée ,á©jóÿGh áeó°üdGh ¢``SCÉ«dÉH Qƒ©°ûdG É¡eGƒb ,(iôNCG á``«HÉ≤Y
∂dPh ¢üëØdG QÉÑàNG ¬Ø°ûàμj ⁄ …òdG º``¡°Vôe øY ∞°ûμdG ôeC’G ájÉ¡f
.Qƒ¡¶dG ‘ ¬°VGôYCG òNCÉJ ¿CG ó©H
k c ¿CG ‘ á∏μ°ûŸG øªμJ
¿Éfƒμj ¢ü«î°ûàdG ¢ü≤fh ¢ü«î°ûàdG •ôa øe Ó
‘ôW ¤EG º``FGO πμ°ûH ¿É``àÑãe Éª¡fEG å``«M ;»©«ÑW πμ``°ûH ø``jóMƒàe
q ∫hÉ``– »àdG ¢üëØdG äGQÉÑàNG ™`àóJ Ée Ék ÑdÉZh .á``MƒLQoCG
•ôa øe ó◊G
≈∏Y ≈°VôŸG ¢ü«î°ûJ É¡à£°SGƒH ºàj »àdG ÒjÉ©ŸG ≥««°†J ÈY– ¢``ü«î°ûàdG
É¡fC’ kGô¶f ;¢ü«î°ûàdG ¢ü≤f áÑ°ùf IOÉjR ∫ÓN øe øªãdG -¿ƒ«HÉéjEG º¡fCG
520
.»HÉéjE’Gh »``Ñ∏°ùdG ÚH ájOÉeôdG á≤£æŸG ‘ ¿ƒ``©≤j øjòdG ≈°VôŸG ó``≤ØJ
‘ Úeóîà°ùe ,¢VÎØæd .á°†jÉ≤ŸG √òg í«°VƒJ ≈∏Y á∏ãeC’G óMCG óYÉ°ùjh
AÉæH ∫hÉ– ÖcÉæ©dG ióMEG ¿CG ,IÉ«◊ÉH áÄ∏àªŸG Egan ¿ÉéjEG IQÉ``©à°SG ∂dP
¿ÉéjEG iôJh .ƒ÷G ‘ ≥``∏– »àdG ÜÉHòdG äGöûëH ´É≤jEÓd á«dÉãe á``μÑ°T
äGöûM •É≤àdG ¢Uôa IOÉjR ¤EG Ék ªàM …ODƒJ ±ƒ°S áμÑ°ûdG áaÉãc IOÉjR ¿CG
ójõJ É¡æμdh ,(áë«ë°üdG á``«HÉéjE’G èFÉàædG hhP ≈°VôŸG) á``«≤«≤M ÜÉHP
n ΩÉ£◊ÉH ´É≤jE’G ¢Uôa øe Ék ``°†jCG
≈°VôŸG) AGƒ¡dG ‘ ƒØ£j …ò``dG §r≤°ùdGh
áaÉãc πbCG áμÑ°ûdG π©L ¿EÉ`à ,πHÉ≤ŸG ‘h .(áØFGõdG á«HÉéjE’G è``FÉàædG hhP
É¡«a ºàj Iôe πc ‘ øμd ,á«≤«≤M á°ùjôØH ´É≤jE’G ¢Uôa π«∏≤J ¤EG …ODƒ«°S
‘h .áHÉHP A»°ûdG Gòg ¿ƒμj ¿CG ‘ ÈcCG ¬°UôØdG ¿ƒμJ ,Ée A»°ûH ´É``≤jE’G
‘ ™jóÑdG ¿RGƒàdG øe ´ƒædG ∂``dP ¤EG ∫ƒ°UƒdG π«ëà°ùŸG øe ó©n jo Ö``dÉ¨dG
¢ü«î°ûàdG ¢ü≤f hCG ¢ü«î°ûàdG •ôa øªK ¬«a ¿ƒμj …òdG ¿ÉWöùdG ¢``Vôe
á«°SÉ°ùëH ¿ÉWöùdG äGQÉÑàNG øe QÉÑàNG πc πª©j ¿CG ójôf øëfh .Ék ``¶gÉH
äGQÉÑàNG ¿EÉ`à Gòμgh .á``«dÉãe â°ù«d ¢``üëØdG äÉ``«æ≤J ¿CG ó«H .á``bOh
™«£à°ùJ ’ É¡fC’ ;É¡æe ¢Vô¨dG ≥«≤– ‘ »æ«JhQ πμ°ûH íéæJ ’ ¢``üëØdG
¢ü«î°ûàdG •ôa çhóM ∫ó©e ¿EG å``«M ;á«FóÑŸG áÑ≤©dG √òg RhÉŒ ≈``àM
.∫ƒÑ≤e ÒZ πμ°ûH ™ØJôe ¬°ü≤f hCG
,áLÉLõdG ≥æY ø`è êhôÿG ‘ í‚ ójó÷G ÉfQÉÑàNG ¿CG ¢``VÎØæd ø``μd
øY ∞°ûμdÉH Éæªb ÉæfCGh ,ádƒÑ≤e ó©J
q ¢ü«î°ûàdG ¢ü≤fh •ôa ä’ó©e s¿CGh
,¢VÎØædh .∂dòd Úbƒ°ûàu oŸG ÚYƒ£àŸG øe áYƒª› ≈∏Y ¬àHôŒh QÉ``ÑàN’G
CGóH ,ΩÉ©dG ΩGó``îà°S’G ∫É› QÉÑàN’G πNO ¿EG É`è ¬fCG ,∂dP ¤EG á`àÉ°VE’ÉH
521
á∏ªàfi ô``¡¶ŸG Ió«ªM Iô``μÑe äÉ`àBG ±É°ûàcG ‘ Qƒ``ØdG ≈``∏Y AÉ``ÑWC’G

ƒªædG á©jöS ájQÉ°ûàf’G ΩGQhC’G øe í°VGh πμ°ûH ¢†«≤ædG ≈``∏Y ,øWöùàdG
?íLÉf ¬fCÉH QÉÑàN’G Gòg ≈∏Y ºμ◊G ºàj πg .QÉÑàN’G πÑb äógƒ°T »àdG
.Ék «aÉc ó``
q ©n jo ’ Ò¨°U ΩQh ±É``°ûàcG Oô``› s¿EG å``«M ;»``ØædÉH á``HÉLE’G
ΩGQhC’G ¢†©H º°ùàJ å«M ;äÉ``«cƒ∏°ùdG øe ∞«W øY ¿ÉWöùdG ∞``°ûμàj s
ádÉ◊G ¤EG ∫ƒ°UƒdG Ωó©H Ék ``«æ«L
q É¡«∏Y Ωƒμfi ¬fCGh ,É¡à©«Ñ£H Ió``«ªM É¡fCÉH
…õjôZ πμ°ûH ÊGhó``Y ¬fCÉH ôNB’G ¢``†©ÑdG º°ùàj É``ªæ«H ,á∏eÉμdG á``ã«ÑÿG
çóëjo ’ ób ¢VGôYC’G Qƒ``¡¶d á≤HÉ°S IôμÑe á``∏Môe ‘ πNóàdG ≈``àMh
¢üëØdG QÉÑàNG ≈``∏Y ÖLƒàjh
s .¢†jôŸG ádÉM ¬«dEG ∫hDƒ``à°S Éª«a ¥ô`à …CG
…òdG π°UCu ÉàŸG »cƒ∏°ùdG ôjÉ¨àdG Gòg á¡LGƒŸ ∂dP øe ó©HCG ƒg É``Ÿ ÜÉgòdG
øe IÉéædG ¢Uôa øe ójõj ¿CG ¬«∏Y ÖLƒàj å«M ;¿ÉWöùdG ¢Vôe ¬H º°ùàj
.¢VôŸG Gòg
¢üëØdG QÉÑàNG ¿Éc GPEG Ée ójóëàd áHôŒ º«ª°üàH Éæªb ÉæfCG ¿B’G Qƒ``°üàæd
s
Éª¡«∏Y ≥∏£ædh ,¿ÓKÉªàe ¿ÉeCGƒJ ¢û«©j .IÉéædG ¢Uôa øe ójõj ÉæH ¢UÉÿG
áªμM ¿CGh ,øjQhÉéàe Ú``dõæe ‘ ,Prudence (áªμM)h Hope (π`èCG)
¢ü≤f hCG ¢``ü«î°ûàdG •ôa ø`è Ék aƒN ¢üëØdG QÉ``ÑàN’ ´ƒ°†ÿG ¢``†aôJ
.¢ü«î°ûàdG
ÚeCGƒàdG ø`è πc ió``d ¿ÉWöùdG ø`è ¿Ó``KÉªàe ¿Óμ``°T Qƒ``£J
s ó``bh
hCG (πeCG) ∂``dP ∑QóJ ¿CG ¿hO ,1990 ΩÉ``Y ‘ kGójó– ,¬``°ùØf â``bƒdG ‘
¢üëØdG QÉÑàN’ â©°†N É`èóæY (πeCG) ΩQh ±É°ûàcG ” óbh .(á``ªμM)
ƒéæJ .á«FÉ«ª«μdG á``÷É©ŸGh á«MGô÷G á÷É©ª∏d ™``°†îJh ,1995 ΩÉ``©dG ‘
522
á°SÉμàfÉH ÜÉ°üJ ºK á``«aÉ°VEG äGƒæ°S ¢ùªÿ IÉ«◊G ó«b ≈∏Y π``¶Jh (πeCG)
.2000 ΩÉY ‘ »∏°UC’G É``¡°ü«î°ûJ øe äGƒæ°S ö``ûY ó©H IÉ«◊G ¥QÉ``ØJh
ƒªæJ á«eQh á∏àμH ô©°ûJ ÉeóæY §≤a É¡eQh (áªμM) ∞°ûàμJ ,π``HÉ≤ŸG ‘
≥«≤– ¿hO øμd ,êÓ©∏d iôNC’G »``g ™°†îJh .1999 ΩÉY ‘ É``¡jóK ‘
É¡JGP á¶ë∏dG ‘ IÉ``«◊G ¥QÉØJh á°ùμæH ÜÉ°üJ ºK ,á``«°ûeÉg IóFÉa iƒ``°S
.2000 ΩÉY (πeCG) É¡«a äƒ“ »àdG
™dóæj ,Ú∏KÉªàe Ú°û©f ≈∏Y ¿hõq ©n oŸG ≥aóàj Éªæ«Hh ,ácÎ°ûŸG IRÉæ÷G ‘h
AÉÑWC
s G ö``ü
q p jo h .(áªμM)h (πeCG) ø`è πc Gƒ÷ÉY øjòdG AÉ``ÑWC
s ’G ÚH ∫ó``L
¢ùªÿ äƒŸG øe IÉéædGh IÉ«◊G ó«b ≈∏Y AÉ≤ÑdG øe âæμ“ É¡fCG ≈∏Y (πeCG)
âbQÉah 1995 ΩÉY ‘ ¢VôŸÉH É¡àHÉ°UEG ±É°ûàcG ” ó``≤a ;á«aÉ°VEG äGƒæ°S
q jo ÚM ‘ .2000 ΩÉY ‘ IÉ``«◊G
øe øμªàJ ⁄ É¡fCG ≈∏Y (áªμM) AÉ``ÑWCG öü
1999 ΩÉY áªμM ΩQh ±É°ûàcG ”
q å«M ;§≤a óMGh ΩÉ©d iƒ°S á«M AÉ≤ÑdG
;¬ªYR ‘ Ék ≤q fio É``ªgÓc ¿ƒμj ¿CG øμÁ ’ øμd .2000 ΩÉ``Y ‘ â``«aƒJh
.¬JGP ΩQƒdÉH áHÉ°UE’G áé«àf É¡JGP á¶ë∏dG ‘ IÉ«◊G ÉbQÉa ÚeCGƒàdG ¿EG å«M
∞°ûμdG õ«– º°SÉH ±ôn ©r jo …ò``dGh– »JGòdG ¢†bÉæàdG Gòg πãŸ π◊G hó``Ñjh
∫ó©e ΩGóîà°SG ¿EG å``«M ;QƒØdG ≈∏Y Ék ``«¡jóH
q -lead-time bias ô``μÑŸG
±É°ûàc’G ¿C’ kGô¶f ;Ék ``Ñ«©en kGôeCG óq ©n jo ¢üëa QÉÑàN’ á``«FÉ¡f á£≤æc AÉ``≤ÑdG
(πeCG) øe πc ΩQh ∞°ûμàj PEG .AGQƒdG ¤EG á«°ü«î°ûàdG áYÉ°ùdG ™aój ô``μÑŸG
GƒØ°ûàcG AÉÑWC’G ¿C’ kGô``¶f øμd ,¬JGP »Lƒdƒ«ÑdG ∑ƒ∏°ùdG øY (á``ªμM)h
â°TÉY É¡fCG ƒd Éªc ,ÅWÉN πμ°ûHh ,hóÑj ¬fEÉa ,ôμÑe âbh ‘ (πeCG) ΩQh
.kGó«Øe ¿Éc ¢üëØdG QÉÑàNG ¿CGh ∫ƒWCG IÎØd
523
Öéj ¬fEG å«M ;á«aÉ°VEG áÑ≤Y ¿B’G RhÉéàj ¿CG Öéj ÉfQÉÑàNG ¿EÉa ,Gò¡dh
á≤jô£dG πãªàJh .AÉ``≤ÑdG ∫ó©e øe ¢``ù«dh ,äÉ«aƒdG áÑ°ùf ø`è ø``°ùë
u jo ¿CG
‘ kGó«Øe (πeCG) ¬``d â©°†N …òdG QÉ``ÑàN’G ¿Éc GPEG É‡ ó``cCÉà∏d Ió``«MƒdG
â«bƒàdG øY ô¶ædG ¢†¨H ∫ƒWCG IÎØd â°TÉY ób âfÉc GPEG Ée ∫ƒM ∫DhÉ°ùàdG
…CG) 2010 ΩÉ©dG ≈àM â°TÉY ób (πeCG) âfÉc GPEÉa .É¡°ü«î°ûJ ¬«a ” …òdG
Gòg ¤EG IóFÉa hõ``Y Éææμª«°S ¿Éc ¬fEÉa ,(á``ªμM øY πeÉc ó≤©H ó``jõj É`è
á¶ë∏dG ‘ IÉ«◊G ÉàbQÉa ób ÚJCGôŸG Óc ¿C’ kGô¶fh .»YöT
q πμ°ûH QÉÑàN’G
.¢üëØdG QÉÑàNG AGQh øe IóFÉa ∑Éæg øμJ ⁄ ¬fCG ¿B’G ∞°ûμf ÉæfEÉa ,É¡JGP
πμ°ûH ≥«°Vh πjƒW ìÉ``éædG ƒëf ¢üëØdG QÉÑàNG ≥jôW ¿EÉa ,Gò``μgh
,¢ü«î°ûàdG ¢ü≤fh •ôa äÉ£≤°S iOÉØàj ¿CG Öéj ¬fEG PEG ;á``°ûgó∏d ƒYój
ôμÑŸG ±É°ûàc’G ΩGóîà°SG ‘ πãu ªàoŸG ≥«°†dG AGôZE’G RhÉéàj ¿CG Öéj Éªc
IQOÉ¨dG ≥jÉ°†ŸG ÈY ¬àæ«Ø°S Oƒ≤j ¿CG ¬``«∏Y ÖLƒàj ºK ,É¡JGP óM ‘ á``jÉ¨c
m eo πμ°ûH §«°ùH ôeCG ƒg survival (AÉ≤ÑdG) ¿C’ kGô¶fh .AÉ≤àf’Gh õ``«ëà∏d
,ô¨
øe áªFÓe áLQO »æÑJ ó©
q jo Éªc .¢üëØdG QÉÑàN’ ájÉZ πãu Á ¿CG øμÁ ’ ¬fEÉa
QOÉ≤dG QÉÑàN’Gh .Iƒ£N πc AGôLEG óæY Ék qjQhöV kGôeCG AÉ≤àf’G ‘ á«FGƒ°û©dG
π«∏≤àH ≥∏©àj É``ª«a IóFÉa ¬d ¿CG äÉ``ÑKEG …CG– ÒjÉ©ŸG √òg ™``«ªL á«Ñ∏J ≈``∏Y
øe ádƒÑ≤e áLQóHh á«≤«≤M IQƒ``°üH »FGƒ°ûY QÉWEG øª°V äÉ«aƒdG ∫ó``©e
QÉÑàNG ¬fCÉH ¬«∏Y º``μ◊G øμÁ …òdG √óMh ƒg -¢ü«î°ûàdG ¢``ü≤fh •ô`à
iƒ°S óLƒj ’ ¬fEÉa ,IÒ``ãμdG äGõ«ŸGh ¥QGƒØdG √òg ¤EG ô``¶ædÉHh .í``LÉf
øe É¡æμ“ Iƒ``≤dG øe áLQO ≈``∏Y »àdG äGQÉÑàN’G ø`è ájÉ¨∏d π«∏b Oó``Y
øe IÉéædG ‘ á«≤«≤M Ió``FÉa ÒaƒJh ¢ü«ëªàdG ø`è iƒà°ùŸG Gòg á`èhÉ≤e
524
.¿ÉWöùdG ¢Vôe
ttt
áYƒª› ¢üëa ¿Éc GPEG Ée QÉÑàNG ‘ 1963 ΩÉY AÉà°T ‘ ∫ÉLQ áKÓK ´öT
ôjƒ°üJ á«æ≤J ΩGóîà°SÉH ¢VGôYCG ájCG øq p¡«∏Y ô¡¶J ’ »JÓdG AÉ°ùædG øe IÒ``Ñc
¿ÉWöùH áHÉ°UE’G AGô``L øe äÉ«aƒdG ä’É``M ™æÁ ±ƒ°S á©°TC’ÉH …ó``ãdG
øe øjPƒÑæe GƒfÉc ø``jòdGh ,º¡©«ªL áKÓãdG AÉÑWC’G A’Dƒ``g ¿Éch .…óãdG
¿ÉWöS á°SGQód Ió``jóL ¥ôW ¤EG π°Uƒà∏d ¿ƒ``©°ùj ,á«æ¡ŸG º``¡JÉ°ü°üîJ
s ƒgh ,Louis Venet â«æ«a ¢ùjƒd ¿EG PEG :…ó``ãdG
»æ¡ŸG ¬ÑjQóJ ≈≤∏J ìGôL
¢VôŸ IôμÑŸG ä’É◊G ±É``°ûàcG ‘ ÖZôj ¿Éc ,ájó«∏≤àdG á≤jô£∏d Ék ``≤ah
u oŸGh IÒÑμdG ájQò÷G äÉMGô÷G …OÉØàd á∏«°Sƒc ¿ÉWöùdG
âfÉc »àdG ágn ƒ°û
»FÉ°üME’G ≈©°S ÚM ‘ .∫ÉéŸG ∂dP ‘ óFÉ°ùdG QÉ«©ŸG »g âëÑ°UCG ó``b
ÜQÉéàH ΩÉ``«≤∏d Ió``jóL ¥ô``W QÉμ``àHG ¤EG Sam Shapiro hÒ``HÉ°T ΩÉ``°S
»æWÉH ÖW »°UÉ°üàNG ƒgh ,Philip Strax ¢ùcGÎ°S Ö«∏«a ÉeCG .á«FÉ°üMEG
IQÉKEGh ¢ùØædG ‘ kGÒ``KCÉJ ÌcC’G ÜÉ``Ñ°SC’G ¬jód âfÉc É``Ãôa ,∑Qƒjƒ«f ø`è
IÒNC’G πMGôŸG ∫Ó``N ¬àLhR ájÉYQ ≈``∏Y ∞μY ¬fEG å``«M ;ô``YÉ°ûª∏d
øe äÉ«æ«°ùªÿG ∞°üàæe ‘ …ó``ãdG ¿ÉWöùH É¡àHÉ°UEG øe ΩÓ``jE’G Iójó°T
hõ¨∏d á≤HÉ°ùdG á«fÉWöùdG äÉaB’G ±É°ûàc’ ¬àdhÉfi âfÉch ,øjöû©dG ¿ô≤dG
ƒg É¡æe ±ó¡dG ,á``«°üî°T á«æjO ÜôM á``HÉãÃ á«æ«°ùdG á©°TC’G ΩGó``îà°SÉH
.¬àLhR IÉ«M ájÉ¡ædG ‘ äòNCG »àdG á«Lƒdƒ«ÑdG áYÉ°ùdG ∂«μØJ
;Úμæfi Ú«μ«æ«∏cEG Ú``Hôu ›o hÒ``HÉ°Th ¢ùcGÎ°Sh â``«æ«a ø`è πc ¿Éc
á«aGöûà°SG á«FGƒ°ûY á``HôŒ ¿ƒLÉàëj ±ƒ°S º¡fCG á``jGóÑdG òæe GƒcQOCG ó``≤a
525
¢üëa πLCG øe á«FÉ¡f á£≤æc äÉ«aƒdG ∫ó``©e É¡«a ¿ƒeóîà°ùj πÑ≤à°ùª∏d

ó«©J ±ƒ°S º¡àHôŒ ¿EÉ`à ,á«é¡æŸG á«MÉædG øeh .á``©°TC’ÉH …óãdG ô``jƒ°üJ
π«gh
p ∫hOo ø`è πc ÉgGôLCG »``àdG IÒ¡°ûdG ÚNóàdG á``HôŒ öüàfl πμ``°ûH
√òg πãe AGôLEG øμÁ ∞«c ø``μd ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ∫Ó``N
áHÉãÃ âfÉc π«gh ∫hOo á°SGQO ¿EG å«M ?á``«à°ù«Lƒ∏dG á«MÉædG øe áHôéàdG
á«ë°üdG ájÉYôdG ´É£b º«eCÉJ á«∏ªY π°†ØH áaOÉ°üe èàf …òdG …ƒfÉãdG èàæŸG
óM ¤EG âHÉãdG »``FÉ°üME’G É¡Ñîàæe êÉ``àfEG ” å«M ;IóëàŸG á``μ∏ªŸG ‘
¢UÉÿG IóëàŸG áμ∏ªŸG ÈY Ú∏é°ù s oŸG AÉÑWC’G (øjhÉæY π«dO) á£°SGƒH ÒÑc
áLƒe ¿EÉa ,πHÉ≤ŸG ‘h .National Health Service á«æWƒdG áë°üdG IQGOEÉH
AGôLE’ á°UôØdG ìÉJCG Ée »g á«fÉãdG á«ŸÉ©dG Üô◊G ó©H ÉμjôeCG ‘ á°üî°üÿG
ÜÉ≤ædG ∑Qƒjƒ«f ‘ ¿ƒ``Yöû u oŸG ∞°ûc ó≤a .á©°TC’ÉH …óãdG ô``jƒ°üJ áHôŒ
≈∏Y »ë°üdG ÚeCÉàdG áeóN Ëó≤àd ójóL èeÉfôH øY 1944 ΩÉY ∞``«°U ‘
¿Éch .∑Qƒjƒ«f ‘ ÚØXƒŸG ø`è äÉYƒªéŸ áeóÿG ‘ ∑GÎ°T’G ¢``SÉ°SCG
Health Insurance »``ë°üdG ÚeCÉàdG á£îH ≈ª°ùj …òdGh ,è`èÉfÈdG Gòg
health IöUÉ©ŸG á«ë°üdG á``jÉYôdG äÉ°ù°SDƒŸ ∞∏°ùdG á``HÉãÃ ,(Plan (HIP
.(maintenance organizations (HMOs
∫ƒ∏ëÑa ;ÚeCÉàdG ∫É› ‘ kGÒÑc Ék ZGôa »``ë°üdG ÚeCÉàdG á£N äó°S
s óbh
,Iôé¡dG– iƒb çÓ``K âfÉc øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG ∞``°üàæe
ø∏ u
n μ°û«d ø¡Jƒ«H øe AÉ°ùædG âLôNCG ób -OÉ°ùμdGh ,á«fÉãdG á«ŸÉ©dG Üô◊Gh
A’Dƒg â©°S óbh .∑Qƒ``jƒ«f áæjóe ‘ á«dÉªLE’G á∏eÉ©dG Iƒ``≤dG å∏K ƒ``ëf
»àdG- »ë°üdG ÚeCÉàdG á£N âfÉch ,»ë°U ÚeCÉJ ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d Iƒ``°ùædG
526
-ôWÉîŸG πªëàd
t ∑Î°ûe ¥hóæ°U ‘ áªgÉ°ùŸÉH É¡«a Ú∏é°ùª∏d âëª°S
,øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è äÉ«æ«à°ùdG πFGhCG ∫ƒ∏ëHh .∂``dòd »©«ÑW πM á``HÉãÃ
ÈY øjöûàæe ∑Î``°ûe ∞dCG áÄªKÓK øY ó``jõj Ée â©ªL ób á£ÿG â``fÉc
Ék Ñjô≤J Ék ØdCG ¿ƒ``fÉªK º¡æe ∑Qƒjƒ«f áæjóe ‘ á``«ÑW áYƒª› ÚKÓKh ó``MGh
.AÉ°ùædG øe
ƒg É¡a :OQƒŸG Gò``g á«ªgCG â«æ«ah hÒHÉ°Th ¢ùcGÎ°S ∑QOCG É`è ¿É``YöS
∑Qƒjƒ«f á``æjóe ÈY äGöûàæŸG AÉ``°ùædG øe (Ò°SCG) Oó``fi »FÉ°üMEG ™``ªà›
Ióà‡ IÎa QGóe ≈∏Y ø¡J’ÉM á©HÉàeh ø¡°üëa øμÁ »JÓdGh É``¡«MGƒ°Vh
º«°ù≤J ” å«M ;ó°üb øY áHôéàdG á``WÉ°ùH ≈∏Y AÉ≤HE’G ” óbh .øeõdG ø`è
ÚH øgQÉªYCG ìhGÎJ »JÓdGh »ë°üdG ÚeCÉàdG á£N ‘ äÓé°ùŸG AÉ``°ùædG
ôjƒ°üJ á«æ≤àH ÉªgGóMEG ¢üëa ” ÚàYƒª› ¤EG Úà°ùdGh á©HGôdGh Ú``©HQC’G
ÒjÉ©ŸG â∏©L ó``bh .¢üëa ¿hO iôNC’G âcôoJ É``ªæ«H ,á©°TC’ÉH …ó``ãdG
øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«à°ùdG ∫Ó``N ¢üëØdG ÜQÉŒ ‘ á©ÑàŸG á«bÓNC’G
™°†îJ ⁄ »àdG á``YƒªéŸG ¿EG PEG ;á``WÉ°ùH ÌcCG äÉYƒªéŸG ó``jó– á``dCÉ°ùe
-É¡d á©°TC’ÉH …óãdG ôjƒ°üJ AGôLEG ºàj ⁄ »àdG ∂∏J ∂dòH ó°ü≤fh– ¢üëØ∏d
ÉgOGôaCG π«é°ùJ ø``μªŸG øe ¿Éch ,É¡à≤aGƒe AÉ``£YEG É¡æe Ék Hƒ∏£e ø``μj ⁄
.âbƒdG Qhôe ™e ø¡à©HÉàeh áHôéàdG ‘ äÉ«Ñ∏°S äÉcQÉ°ûªc
¢SƒHÉc ¤EG 1963 ΩÉY øe Èª°ùjO ‘ É``¡bÓWEG ” »àdG áHôéàdG â``dƒ–h s
Ék ≤gôe kGô`èCG ¿Éc á©°TC’ÉH …ó``ãdG ô``jƒ°üJ ¿EG PEG .Qƒ``ØdG ≈``∏Y »``à°ù«Lƒd
,ƒªædG πªàμe QƒK º``éM ‘ ádBG ΩGóîà°SG ≈∏Y iƒ£fG å``«M ;Ék éYõeh
,òaGƒædG ‘ IOƒLƒŸG IÒ``¨°üdG á«LÉLõdG ìGƒdC’ÉH á¡«Ñ°T ôjƒ°üJ ìGƒ``dCGh
527
äGOÉ«Y â``fÉch .áª∏¶e Iô``éM ‘ áeÉ°ùdG á``«FÉ«ª«μdG OGƒ``ŸG á``côMh

øμd ,á«æ≤àdG √òg πãe AGôLE’ πãeC’G ¿Éμ``ŸG »g á«æ«°ùdG á©°TC’ÉH ô``jƒ°üàdG
äGOÉ«©dG √òg ¤EG ∫É–Q’ÉH AÉ°ùædG ´ÉæbEG øY â«æ«ah ¢ùcGÎ°S õé©d kGô``¶f
ó≤a ,(áæjóŸG §``°Sh ÒZ iôNCG ≥``WÉæe ‘ É¡æe ójó©dG ™``≤j ¿Éc »``àdGh)
á©°TC’ÉH ôjƒ°üJ ádBÉH á``∏≤æàe IÉ£ë äÉHôY õ«¡Œ ¤EG ôeC’G á``jÉ¡f ‘ GóªY
»©FÉHh Ëôc ¢ùjB’G ™«H äÉHôY QGƒ``éH øJÉ¡æe §°Sh ‘ ÉgÉæcQh á``«æ«°ùdG
äÉMGÎ°SG ∫ÓN á``°SGQódG ‘ ácQÉ°ûŸÉH AÉ``°ùædG ´ÉæbE’ äÉ``°ûàjhófÉ°ùdG
(1)
.AGó¨dG ∫hÉæJ
âfÉc Éeóæ©a ;Ék `èÉ“ ¬«∏Y äPƒëà°SG ™``jƒ£J á∏ªM ¢ùcGÎ°S GC ó``H Éªc
Öàμj ºK ,É¡H π``°üàj ¿Éc ,áHôéàdG ‘ á``cQÉ°ûŸG ¢†aôJ Iƒ``°ùædG ió``MEG
IQób ™aQ ”h .ácQÉ°ûŸÉH É¡YÉæbE’ iôNCG Iôe É¡H ∫É°üJ’G OhÉ©j ºK ,É``¡«dEG
íª°ùJ ≈àM á``©°TC’ÉH ôjƒ°üàdG ádBG á``bO ¢ùØæH Ò°üàd É``gòë°Th äGOÉ``«©dG
:óMGƒdG Ωƒ«dG ‘ äGó«°ùdG ±’BG ¢üëØH
..ICGôeG 60 = á``YÉ°ùdG ‘ ICGô`èG 12 × äÉ£fi 5 ...á``«°üî°T á``∏HÉ≤e)
‘ Ió«°S 96 = áYÉ°ùdG ‘ AÉ``°ùf 6 × IôéM 16 :¢ùHÓŸG ™``∏N äGô``éM
¬eGóîà°S’ á«°VQC’G áMÉ°ùe øe óMGh ™Hôe IôéM πc …ƒà–h .á``YÉ°ùdG
.ICGôeG 64 ‹ÉªLE’ ¢ùHÓŸG ™°Vƒd äÉfGõN á©HQCG …ƒà–h ¢ùHÓŸG ™∏N ‘
≈∏Y ∫ƒ°üë∏d É``¡°ùØf Iôé◊G ¤EG ICGô``ŸG πNóJ ,á«∏ª©dG √òg á``jÉ¡f ‘h
áMGôdG ÜÉÑ°SCG ádGREG â“ ,∫É≤àf’G á«∏ªY ™jöùàdh ....É¡FGóJQGh É¡°ùHÓe
s Ö«ÑW á£°SGƒH Ék «LPƒ‰ √DhGôLEG ºàj …óã∏d ¢üëa ≈∏Y É°†jCG π°ü– AÉ°ùædG âfÉc ,á©°TC’ÉH …óãdG ôjƒ°üJ ¤EG áaÉ°VE’ÉH (1)
.ìGôL
528
.(¿ÉμŸG øe ÉjGôŸGh »°SGôμdG πãe
âëª°Sh .â≤∏ZoCGh øFGõÿG âëàoah ,âdó°ùfGh ôFÉà°ùdG â©ØJQG ó``bh
ø¡LhôNh É¡«dEG AÉ``°ùædG ∫ƒNóH É``jGôŸGh »°SGôμdG ø`è á«dÉN äGô``éM
kGôNCÉàeh QÉ¡ædG ÈY çGó``MC’G øe áÑbÉ©àŸG áeGhódG √òg äôªà°SGh .É``¡æe
ióe ≈∏Y ¢üëa á«∏ªY á``KÓãdG AÉÑWC’G A’Dƒg πªcCG óbh .AÉ``°ùŸG IÎa ‘
IOÉ©dG ‘ êÉàëà°S âfÉc »àdG á«∏ª©dG »gh ,ΩGƒYCG áà°S ¬eGƒb πgòe »æeR
.É¡dÉªcEG ºà«d ¿ÉeõdG øe øjó≤Y ¤EG
,á©°TC’ÉH …óãdG ôjƒ°üàd áé«àæc ΩGQhC’G óMCG ±É°ûàcG ” GPEG Ée ádÉM ‘h
;∑GòfBG áMÉàŸG ájó«∏≤àdG äÓNóà∏d Ék ≤ah ¬H áHÉ°üŸG ICGôŸG á÷É©e ºàj ¿Éc ¬fEÉa
∫É°üÄà°SG á``«∏ªY Ik OÉY É``¡d iôé
n jo ¿Éc å``«M ,áMGô÷G ∂``dòH ó``°ü≤fh
á÷É©e É¡©ÑàJ áMGôL hCG) á«eQƒdG á∏àμdG ∂∏J ádGREG πLCG øe ,…óã∏d …QòL
¿ÉμeEÉH ¿Éc ,»LÓ©dG πNóàdGh ¢üëØdG IQhO â∏ªàcG ¿EG Éeh .(á«YÉ©°TEG
Qhôe ™e ∞°ûμàJ
s »gh áHôéàdG è``FÉàf áÑbGôe â«æ«ah hÒHÉ°Th ¢``ùcGÎ°S
iód …óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UEÓd áé«àæc äÉ«aƒdG ä’ó``©e ¢SÉ«b ÈY âbƒdG
ø©°†îj ⁄ »JÓdG ∂``ÄdhCÉH ák fQÉ≤e ¢üëØdG á«∏ª©d ø``©°†N »JÓdG AÉ``°ùædG
.¢üëØ∏d
ttt
á£N áHôéàd á``«dhC’G èFÉàædG ø``Y hÒHÉ°Th â``«æ«ah ¢``ùcGÎ°S ∞``°ûc
¥ÓWEG ≈∏Y äGƒæ°S ÊÉ``ªK Qhôe ó©H …CG ,1971 ΩÉY ‘ »ë°üdG Ú`èCÉàdG
á«∏ª©d ¬«a ¢ùÑd ’ ô``jÈàc ¤hC’G á∏gƒ∏d èFÉàædG √ò``g äóH óbh .á``HôéàdG
ICGôeG ∞dCG ¿ƒà°Sh ¿É``æKG áHôéàdG √òg ‘ âcQÉ°T å``«M ;∂∏J ¢``üëØdG
529
.á©°TC’ÉH …ó``ãdG ôjƒ°üJ á``«æ≤J ΩGóîà°SÉH Ék ``Ñjô≤J ø``¡Ø°üf ¢üëa iô``L

ø©°†N »JÓdG AÉ°ùædG á``Yƒª› øª°V IÉah ádÉM ¿ƒKÓKh óMGh ™bh ó``bh
¿Éc .áfQÉ≤ŸG áYƒª› ‘ IÉah ádÉM ¿ƒ°ùªNh ¿É``àæKGh »YÉª÷G ¢üëØ∏d
ÚM ‘ ,™«ª÷G ±GÎYÉH Ék ©°VGƒàe øgPÉ≤fEG ” »JÓdG AÉ°ùæ∏d ≥∏£ŸG Oó``©dG
¬àÑ°ùf â¨∏H …òdGh ¢üëØ∏d áé«àæc äÉ«aƒdG ∫ó©e ‘ »Fõ÷G ¢VÉØîf’G
k gòe ¿Éc -Ék ``Ñjô≤J % 40
Öàch ,Iƒ°ûædG øe ádÉëH ¢ùcGÎ°S ô©°T óbh .Ó
k ªàfi kGò≤æeo á©°TC’G »°UÉ°üàNG íÑ°UCG) :∫ƒ≤j
.(ø¡FGóKCGh AÉ°ùæ∏d Ó
»ë°üdG ÚeCÉàdG á``£N áHôŒ É¡«dEG â∏°UƒJ »``àdG á«HÉéjE’G è``FÉàæ∏d ¿Éc
»«°UÉ°üàNG óMCG Ö``àc PEG ;á©°TC’ÉH …ó``ãdG ôjƒ°üJ á«æ≤J ≈∏Y hx ó`èo ÒKCÉJ
ΩGƒYCG 5 ¿ƒ°†Z ‘ á``©°TC’ÉH …óãdG ôjƒ°üJ á«æ≤J â``∏≤àfG) :∫ƒ≤j á``©°TC’G
k ``ª¡e Ak GôLEG É¡fƒc ø`è
â©ØJQG óbh .(QÉ°ûàf’G ™``°SGh ≥«Ñ£àdG áÑàY ¤EG Ó
»eƒ≤dG ó``¡©ŸG ‘ á©°TC’ÉH …ó``ãdG ôjƒ°üJ á``«æ≤J »æÑàd ¢``ùªëàdG
t á``LQO
Ö«dƒg ôKQBG √ƒ``f
s Ée ¿ÉYöSh .…ó«©°üJ iƒ``à°ùe ≠∏Ñ«d áYöùH ¿É``Wöù∏d
¢VôŸ á«μjôeC’G á«©ª÷G ‘ Ú«Ñ£dG ÚdhDƒ°ùŸG ÒÑc ƒgh ,Arthur Holleb
√òg ÚH áfQÉ≤ŸGh ¬HÉ°ûàdG ¬Lh ¤EG ,American Cancer Society ¿ÉWöùdG
k FÉb 1971 ΩÉY ‘ Ö«dƒg ø∏YCG å«M ;h’ƒμ«fÉHÉH áë°ùe á«æ≤Jh á«æ≤àdG
:Ó
Iƒ°ùædG ¢üëØd ºî°V èeÉfôH ¥Ó``WEÉH á«©ª÷G ΩÉ«≤d ¿ÉM ób â``bƒdG ¿EG)
QÉÑàNG ™e Éæ∏©a Éª∏ãe Ék eÉ“ á©°TC’ÉH …óãdG ôjƒ°üJ á«æ≤J ΩGóîà°SÉH Ék ``«YÉªL
q
¿CG ó∏ÑdG Gòg πgCG øe Ö∏£f ¿CG É``fQhó≤e ‘ ó©j ⁄ ¬fEG PEG ....h’ƒ``μ«fÉHÉH
…óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G AGôL øe ìGhQC’G øe OóY ¿Gó≤a ΩÉY πc Gƒ∏ªëàj
äGƒæ°ùdG ∫ÓN ΩÉæà«a ‘ ÉgÉföùN »àdG ìGhQC’G øe Oó©dG ∂dòd Ék ``qjhÉ°ùe
530
¿ÉÁEG …ódh ,ÈcCG »``æWh Oƒ¡éÃ ΩÉ«≤∏d âbƒdG ¿É``M ó≤d .á«°VÉŸG ö``û©dG
.(∂dP RÉ‚E’ âbƒdG ƒg ¿B’G ¿CÉH ï°SGQ
¿ÉWöùdG ¢VôŸ á«μjôeC’G á«©ª÷G É¡à≤∏WCG »àdG áªî°†dG á∏ª◊G â``«n ªu °So
Breast Cancer …ó``ãdG ¿É``WöS ¢``VôYh
r ±É``°ûàcG ´hö``ûÃ (ACS)
IQÉ``°TE’G Qó``Œh .(Detection and Demonstration Project (BCDDP
⁄ PEG ;(¢VôY) ,É``¡ª°SG Ò°ûj Éªch ,πH áHôŒ ø``μJ ⁄ á∏ª◊G √ò``g ¿CG ¤EG
¢üëa ¤EG ±ó¡j ´hö``ûŸG ¿Éch .áfQÉ≤e á``Yƒª› hCG êÓY ∑Éæg ø``μj
…òdG Oó©dG ±É©°VCG á«fÉªK ƒ``ëf …CG ,óMGh ΩÉY ‘ ICGôeG 250.000 ƒ``ëf
¬fCG QÉ¡XE’ ÒÑc óM ¤EG ∂``dPh ,äGƒæ°S çÓK ‘ ¬°üëØH ¢ùcGÎ°S ΩÉ``b
…óãdG ôjƒ°üJ á«æ≤J ΩGóîà°SÉH ¢``üëØdG AGôLEG ‘ Ék eób »q °†p oŸG øμªŸG ø`è
Éª∏ãe Ék eÉ“ Iƒ≤H ôμ°S’ …QÉ`è ¬JófÉ°S óbh .»eƒb iƒà°ùe ≈∏Y á``©°TC’ÉH
ôjƒ°üJ ¿Éch .Ék Ñjô≤J ÉμjôeCG ‘ iôNC’G ¿ÉWöùdG äÉ°ù°SDƒe ™«ªL â∏©a
n oŸG AGôLE’G ∂dP) ,á©°TC’ÉH …ó``ãdG
Ak GôLEG Ò°üj ¿CG ∂°Th ≈∏Y ¿Éc ,(π``ª¡
.IóFÉ°ùdG á°SQÉªŸG øª°V Ék °Só≤e
ttt
¿ÉWöS ¢VôYh ±É°ûàcG ´hö``ûe ¬«a ≥°T …òdG âbƒdG ‘ ≈``àM øμd
á£N á°SGQO ∫ƒ``M ™ªéàJ ∑ƒ``μ°ûdG âfÉc ,ΩÉeC’G ƒ``ëf ¬≤jôW …ó``ãdG
k ``FÉb çóM Ée hÒHÉ°T ™LÎ°ùj å``«M .»ë°üdG Ú`èCÉàdG
π©L QÉàNG ¬fEG Ó
áYƒª› »g ¤hC’G :Ú``àYƒª› ¤EG AÉ°ùædG º``«°ù≤J ÈY á``«FGƒ°ûY á``HôéàdG
ºK (áfQÉ≤ŸG AÉ°ùf áYƒª›) »g á«fÉãdGh (QÉÑàNÓd ø©°†î«°S »JÓdG AÉ°ùædG)
äÉ«æ«à°ùdG ∫ÓN Ék ©FÉ°T ¿Éc Éªch ,øμd .Éª¡æ«H Éª«a äÉ«aƒdG ∫ó©e áfQÉ≤e
531
,áHôŒ ‘ É¡àcQÉ°ûÃ áfQÉ≤ŸG áYƒª› ΩÓYEG ºàj ⁄ ¬fEÉa ,øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è
ÚH øe ÉgQÉ«àNG iôL áYÉªL ;á«°VGÎaG áYƒª› á``HÉãÃ âfÉc É¡fEG å«M
ÖLGƒdG øe ¿Éch .»ë°üdG ÚeCÉàdG á£N äÓé°S ‘ IOƒ``LƒŸG AÉª°SC’G
IÉah óæY º¡JÓé°S ‘ äÉ``fÉ«ÑdG åjó– hÒHÉ°Th ¢ùcGÎ°S ø`è πc ≈``∏Y
äôL ¬æμd ,…óãdG ¿É``Wöùd áé«àf áfQÉ≤ŸG áYƒª› ‘ äGó«°ùdG ió``MEG
âfÉc ƒd Éªc √OƒLƒd ≈àM á``cQóe ÒZ IOô› IóMƒc áYƒªéŸG á``∏eÉ©e
.á«FÉ°üMEG áHÉZ ‘ §≤°ùJ kGQÉé°TCG
kGó«L kGôeCG CGóÑŸG å«M øe á«≤«≤M iôNCÉH á«°VGÎaG áYƒª› áfQÉ≤e ó©Jh
∞°üàæe ∫ÓN áHôéàdG ‘ π``«é°ùàdG QGôªà°SG ™e øμd .‹É``ãe ƒëf ≈``∏Y
” »JÓdG AÉ°ùædG ¢``†©H ¿CG øe ¿É≤∏≤j hÒ``HÉ°Th ¢ùcGÎ°S GC óH ,äÉ``«æ«à°ùdG
.áHôéàdG ø∏NO ób ø`` o ÉÃQ ¿ÉWöùdG ¢VôÃ ø¡àHÉ°UEG ¢``ü«î°ûJ π©ØdÉH
s μj
kGô¶f ;Iƒ°ùædG A’Dƒ``¡d áÑ°ùædÉH ¬æe πFÉW ’ kGôeCG ¢üëØdG QÉ``ÑàNG ¿ƒ``μ«°Sh
πãe AÉ°übEG ‘ hÒHÉ°T ´öT ∂dP í«ë°üàdh .π©ØdÉH ¢VôŸG ø∏ªëj ø``¡fC’
.áHôéàdG »àYƒª› Óc øe á«FÉ≤àfG IQƒ°üH AÉ°ùædG A’Dƒg
á«æ≤àH ¢üëØ∏d á©°VÉÿG áYƒªéŸG ø`è OGôaC’G A’Dƒg πãe ádGREG â``fÉch
áYÉ£à°SG ‘ ¿Éc ¬``fEG å``«M ;Ék «Ñ°ùf
q Ó k ``¡°S kGôeCG á``©°TC’ÉH …ó``ãdG ô``jƒ°üJ
πÑb ≥HÉ°ùdG »°VôŸG É¡îjQÉJ øY ICGôeG ∫CÉ°ùj ¿CG áWÉ°ùÑH á©°TC’G »°UÉ°üàNG
âfÉc áfQÉ≤ŸG áYƒª› ¿C’ kGô``¶f øμd .á©°TC’ÉH …óãdG ôjƒ°üàd É``¡Yƒ°†N
,»°VGÎaG ƒëf ≈∏Y ÉgOGôaCG ∫GDƒ°S øμªŸG øe ¿ƒμj ø∏a ,á«°VGÎaG áYƒª›
’CG hÒHÉ°T ∫hÉ``M óbh .(»°VGÎaG ƒ``ëf ≈∏Y) É¡à∏HôZ Ö``Lƒà«°S ¿Éch
øe ájhÉ°ùàe OGóYCG Öë°S ÈY Ék eQÉ°U ¿ƒ``μj ¿CGh óMCG ƒëf Ék ØWÉ©J ô``¡¶j
532
πμ°ûH QÉàNG
n ó``b ¿ƒμj ÉÃQ ¬æμd .áHôéàdG »``àYƒª› øe πc øe AÉ``°ùædG
å«M ;í«ë°üàdG ‘ •ôaCG ób ¿ƒμj ¿CG π``ªàëjo h .ôeC’G ájÉ¡f ‘ »``FÉ≤àfG
q co »JÓdG AÉ°ùædG øe ÈcCG OóY AÉ``°übEG ” ób ¬``fEG
…óãdG ¿ÉWöùH äÉHÉ°üe ø``
.¢üëØdG QÉÑàN’ â©°†N »``àdG áYƒªéŸG øe áHôéàdG ¤EG ø¡dƒNO π``Ñb
‘ ácQÉ°ûe 30.000 ‹ÉªLEG øe á°†jôe 434 ió©àj ’ ,kGÒ¨°U ¥ôØdG ¿Éc
k JÉb ¿Éc ¬æμd ,áHôéàdG
áÑ°ùf ¿EG OÉq≤æo dG ∫Éb Éægh .»FÉ°üME’G Qƒ¶æŸG ø`è Ó
áŒÉf âfÉc ¢üëØdG QÉÑàN’ ™°†îJ ⁄ »àdG áYƒªéŸG ‘ IóFGõdG äÉ``«aƒdG
»àdG áYƒªéŸG π«ª– CÉ£ÿG ≥jôW øY ”s PEG ;ÜÉîàf’Gh á∏Hô¨dG á«∏ªY øY
øs co »JÓdG AÉ°ùædG øe ÈcCG kGOó``Y IóFGR á≤jô£H ¢üëØdG QÉÑàN’ ™``°†îJ ⁄
‘ óFGõdG Oó©dG ¿Éch ,áHôéàdG ‘ ø¡dƒNO πÑb …óãdG ¿ÉWöùH äÉ``HÉ°üe
á©æ£°üe áé«àf Oô› É¡à÷É©e ºàJ ⁄ »àdG áYƒªéŸG øª°V äÉ«aƒdG ä’ÉM
.Ék «FÉ°üME
q G
óbh .∂dòd á``é«àf á©°TC’ÉH …ó``ãdG ô``jƒ°üJ á«æ≤àd ¿ƒ``°ùªëàŸG
u QÉ``¡fG
IOÉYEG hCG ,á``dOÉY º``««≤J IOÉYEG ¤EG ¿ƒ``LÉàëj Gƒ``fÉc º¡fCÉH Ú``∏FÉb Ghô``bC
q G
¢ù«d ó«cCÉàdÉH ?á``HôéàdG √òg π``ãe AGôLEG øμÁ øjCG ø``μd .áHôéà∏d AGô``LEG
‘ äÓé°ùe ø``c q ICGô`èG ∞dCG »``àÄe ¿C’ kGô``¶f .Ió``ëàŸG äÉ``j’ƒdG ‘
äÓgDƒe ÒZ Gò¡Hh) BCDDP …óãdG ¿ÉWöS ¢``VôYh ±É°ûàcG ´höûe
k °†a Gòg ,(iôNCG áHôŒ ‘ π``«é°ùà∏d
º°UÉîàdGh øMÉ°ûàdG Iô``£«°S øY Ó
Éªc .É¡FGQh øe πFÉW ’ πFÉ°ùe ∫ƒ``M ´höûª∏d »ÁOÉcC’G ™ªàéŸG ≈∏Y
¬YÉaófG ™e ¢ü≤f ø`è ¬Hƒ°ûj ÉªY ¢†jƒ©àdG ‘ •ô`àCG ób ™ªàéŸG Gò``g ¿CG
IQƒ°üH ÜQÉéàdG AÉæH øe ’k ó``Ña .∫ó÷G Gòg øe êhôî∏d ióg ÒZ ≈``∏Y
533
k HGh ¿ƒãMÉÑdG ≥``∏WCG ,iôNCG ÜQÉŒ ≈∏Y kGRÉμJQG á``«é¡æe

ÜQÉéàdG øe Ó
¥ÓWEG iô``L óbh .ähÉ¡Jh Ék ``°†©H É¡°†©ÑH â`èó£°UG »``àdG á``jRGƒàŸG
Éª«a ÉHhQhCG ‘ …óã∏d »YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG ≈∏Y Ωƒ≤J á∏FÉg ájRGƒàe ÜQÉ``Œ
‘ ™bGƒŸG øe ójó©dG ‘h ,Góæ∏àμ°SCÉH IÈfOEG ‘ :1992h 1976 »`èÉY ÚH
∂∏J ‘h .êÒÑæJƒLh ⁄ƒ¡cƒà°Sh Î°ShoCGh êÒHQÉHƒch ƒŸÉe πãe ójƒ°ùdG
…óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG ÜQÉŒ øe Ék LhôN Góæc ‘ ¿ƒãMÉÑdG ífs ôJ AÉæKC’G
s oŸGh º¡H á°UÉÿG
National Breast …óãdG ¢üëØd á«eƒ≤dG á``°SGQódÉH √Éª°ù
ƒg Éªch .QÉ«àN’G á``«FGƒ°ûY â``æÑJ »``àdG (Screening Study (CNBSS
ôjƒ°üàdG ÜQÉŒ AGôLEG ∫ƒ–
s ,…óãdG ¿ÉWöS ïjQÉJ øe ÒÑc AõL ‘ ∫É``◊G
¥ƒØàJ ¿CG áYƒª› πc â``dhÉM å«M ;í∏t °ùJ ¥ÉÑ°S ¤EG …ó``ã∏d »YÉ©°ûdG
.äÉjôNC’G ≈∏Y
ttt
Ék Ä«°S Ék ©bƒe â``fÉc áæjóŸG √ò``g ¿EG PEG ;áKQÉc á``HÉãÃ IÈfOEG áHôŒ â``fÉc
á«Ñ£dG äÉ°SQÉªŸG øe äÉÄe ¤EG áª°ù≤e É``¡fƒμd kGô¶f ¬æe AóÑdG ºà«d á``jÉ¨∏d
AÉÑWC’G ΩÉb ó≤a .Ék °†©H É¡°†©ÑH á∏°üàŸG Ò``Zh ádõ©æŸGh É¡°†©H ™e á°ùaÉæàŸG
hCG screening ¢``üëØdG »àYƒª› øe πc ≈∏Y AÉ``°ùædG äÉYƒª› ™``jRƒàH
âYRh -CGƒ°SC’G ƒ``gh– hCG ,á«FGƒ°ûY hóÑJ Ò``jÉ©Ÿ Ék ≤ah control á``fQÉ≤ŸG
πª©dG á©WÉ≤e äô``L Éªc .Ú``àYƒªéŸG øe …CG ≈``∏Y ø``¡°ùØfCG Iƒ``°ùædG
ióMEG øe Iƒ°ùædG â``∏≤àfG Ée Ék ÑdÉZh .»FGƒ°û©dG QÉ``«àN’G ä’ƒ``cƒJhÈH
q ¤EG ≈°†aCG Ée ƒgh ,á°SGQódG Ωó≤J ™e iôNC’G ¤EG ÚàYƒªéŸG
¢†MOh π°T
.πμc á°SGQó∏d ≈æ©e ¬d Ò°ùØJ …CG
534
√ÉÑàf’Gh ábódG Góæc ‘ ÉgDhGôLEG ” »àdG áHôéàdG â``∏ãe ∂dP ¿ƒ°†Z ‘
É¡d èjhÎdG iôL á«eƒb á∏ªM ¥ÓWEG ” 1980 ∞«°U ‘h .π``«°UÉØàdG ¤EG
á«ØJÉg äÉŸÉμeh äÉ``fÓYEGh πFÉ°SQ âæª°†J ™``°SGh ¥É£f ≈∏Y Ék ``«eÓYE
q G
á«æ≤J ΩGóîà°SÉH ø``¡°üëa ºà«d ICGôeG ∞dCG ÚKÓKh á``©°ùJ ó«æéàd á``«°üî°T
Ëó≤J óæYh .kGó``ªà©e kGõcôe ö``ûY á°ùªN ‘ …óã∏d »``YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG
á∏Ä°SC’G ¢†©H ¬``«LƒJ ºàj ¿Éc õcGôŸG √òg óMCG ¤EG É``¡°ùØf AÉ°ùædG ió``MEG
¿É«Ñà°SG Aπe É¡æe Ö``∏n £jo ¿Éch ,∫ÉÑ≤à°S’G ∞``Xƒe πÑb øe É¡«dEG á``«dhC’G
ºàj ¿Éc ∂dP ó``©Hh ,AÉÑWC’G óMCG hCG á``°Vô‡ πÑb øe É¡°üëa ºàj º``K ,É`è
¿Éc …òdG ,ÎaódG Gòg ∫hGó``J ºàj ¿Éch .ìƒàØe ÎaO ‘ É¡ª°SG π``«é°ùJ
‘ ¬eGóîà°SG …ô``éj ¿ƒ∏dG AÉbQR áfÉ£H …P äÉ``¶MÓe ÎaO øY IQÉ``ÑY
A’Dƒ¡d »FGƒ°û©dG ™jRƒàdG ≥«≤– ” ó≤a Gòμgh .ájôM πμH äGOÉ«©dG º¶©e
ÎaO ‘ áHhÉæàe ô£°SCG ‘ ø``¡FÉª°SCG π«é°ùJ ÈY õcGôŸG ∂``∏J ≈∏Y AÉ``°ùædG
ºà«°S »àdG áYƒªéŸG ≈``∏Y Ée ICGôeG ™jRƒJ …ôéj å«M ;Gòg äÉ``¶MÓŸG
áYƒª› ≈∏Y ‹ÉàdG ô£°ùdG ≈∏Y É¡ª°SG πé°ùŸG ICGôŸG ™jRƒJ ºàjh ,É``¡°üëa
.∂«dGhO Gòμgh áfQÉ≤ŸG
™jRƒJ ºàj ¿Éc á«LPƒ‰ IQƒ``°üH :çGóMCÓd π°ù∏°ùàdG Gòg kGó«L ß``M’
É¡îjQÉJ áaô©e ó©H Ék «FGƒ°ûY
q Ék ©jRƒJ ÚàYƒªéŸG øe …CG ≈∏Y Iƒ°ùædG ióMEG
á«°UƒàdGh ¬Ø°Uh hCG çGóMCÓd π°ù∏°ùàdG Gòg ™bƒJ ºàj ⁄h .É¡°üëah »Ñ£dG
äÉª«∏©àdG …ƒ– Ωóîà°ùe ádOCG øY IQÉÑY ƒgh) »∏°UC’G ∫ƒcƒJhÈdG ‘ ¬H
OÉ°ùaEG ¤EG π«Ä°†dG Ò«¨àdG Gòg iOCG óbh .(õcôe πc ¤EG É¡dÉ°SQEG iôL »``àdG
AGôLEG Ö≤Y â“ »àdG ™jRƒàdG hCG ¢ü«°üîàdG äÉ«∏ªY ¿EG PEG ;Ék eÉ“ á``HôéàdG
535
⁄ áHôéàdG ‘ π«é°ùà∏d äÉeó≤àŸG Iƒ``°ùædG ™e äÓHÉ≤ŸG ∂∏àd äÉ°VôªŸG

hCG …óK øY ø¡°üëa ∞°ûμJ
s »JÓdG Iƒ``°ùædG ™jRƒJ ” ó≤a .á«FGƒ°ûY ó``©J
¢üëØ∏d ™°†îà°S »àdG áYƒªéŸG ≈∏Y »``©«ÑW ÒZ ºéM äGP á«ØŸ Ió≤Y
ôjƒ°üàdG á``YƒªéŸ ICGôeG Iö``ûY ™Ñ°S) …ó``ã∏d »YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG á``«æ≤àH
Ée ƒgh .(™bGƒŸG óMCG ‘ á``£HÉ°†dG áYƒªéª∏d á°ùªNh …óã∏d »``YÉ©°ûdG
¿ÉWöùH áHÉ°UE’G ø`è ≥HÉ°S ïjQÉJ ø¡jód »``JÓdG Iƒ°ùædG ™e Ék °†jCG çó``M
á«dÉªàMG) ø``¡jód ¿CG ø¡æY ±ô``©
n jo »JÓdG Iƒ°ùædG ¤EG á`àÉ°VE’ÉH ,…ó``ãdG
≥HÉ°ùdG »``ë°üdG ø¡îjQÉJ ¤EG kGOÉ``æà°SG ¢``VôŸG Gò``¡H á``HÉ°UEÓd (á``©ØJôe
áYƒª› ≈∏Y ø¡æe á``«fÉªK ™jRƒJ ”) á≤HÉ°S á``«æ«eCÉJ äÉÑdÉ£Ÿ ø``¡Áó≤J hCG
.(áfQÉ≤ŸG áYƒª› ≈∏Y IóMGhh ,…óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG
äÉ°VôªŸG âeÉb π``g :áeƒ∏©e ÒZ ±Gô``ëf’G Gòg ÜÉÑ°SCG ∫Gõ``J Éeh
…óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UEÓd á``©ØJôe ä’ÉªàMG ø¡jód »JÓdG Iƒ°ùædG ™``jRƒàH
…óã∏d »YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG á«æ≤àH ¢``üëØ∏d ™°†îà°S »àdG áYƒªéŸG ≈``∏Y
GPEG– m¿ÉK …CGQ ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d …CG ;∂°û∏d Òãe »μ«æ«∏cEG ¢üëa øe ó``cCÉà∏d
áHôéà∏d ÒeóàdG Gò``g ” πg ?á«æ«°ùdG á©°TC’ÉH ô``jƒ°üàdG ÈY -ÒÑ©àdG RÉ``L
ádhÉfi hCG ,Oƒ``°ü≤e ÒZ ∞WÉ©J ø``Y Ék ªLÉf Ó k ©a ¿Éc π``g ΩCG ?»Yh ø``Y
…óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UEÓd á©ØJôe ä’ÉªàMG ø¡jód »JÓdG Iƒ°ùædG Ió``YÉ°ùŸ
πg ?…óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG á«æ≤àH ¢üëØ∏d ´ƒ°†ÿG ≈∏Y øgQÉÑLEG ÈY
s
…óãdG ¿ÉWöùH á``HÉ°UEÓd á©ØJôe á«dÉªàMG ø``¡jód »JÓdG Iƒ°ùædG â``£îJ
øe í«ë°üdG ô``£°ùdG ‘ ó°üb øY ø©≤j
n ≈``àM QÉ¶àf’G áaôZ ‘ ø``gQhO
¢üëØ∏d ™°†îà°S »``àdG áYƒªéŸG ≈∏Y ø¡©jRƒJ ¤EG …ODƒ``j …òdG Î`àódG
536
πÑb øe ∂dP π©a ¤EG ø``gOÉ°TQEG ” πg ?…óã∏d »``YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG á``«æ≤àH
u oŸG OGôaC’G
hCG ,ø¡°üëØH GƒeÉb øjòdG AÉÑWC’G :áHôéàdG AGô``LEG á«∏ª©d Ú≤°ùæ
?∫ÉÑ≤à°S’G »ØXƒe hCG ,á«æ«°ùdG á©°TC’ÉH ôjƒ°üàdG »«°UÉ°üàNG
»«°UÉ°üàNGh ,Ú«FÉ°üME’Gh ,ΩGQhC’G º∏Y »«°UÉ°üàNG øe ¥ôa â`èÉb
äÉ≤«≤ëàdG AGÈ``N øe πbC’G ≈``∏Y IóMGh á``Yƒª›h ,á``©°TC’ÉH ô``jƒ°üàdG
t
Ée áHÉàc ” »àdG √òg äÉ¶MÓŸG ôJÉaO ‘ ôμØàdÉH Ú◊G ∂dP òæe á``«FÉæ÷G
ä’DhÉ°ùàdG √òg ≈∏Y áHÉLEÓd ádhÉfi ‘ ∂dPh ,πéY ≈∏Y äÉfÉ«H øe É¡H
Ú°ù«FôdG ÚãMÉÑdG óMCG Oq Q ó``bh .áHôéàdG ∫ÓN ™bh …òdG CÉ£ÿG á`àô©eh
,∫Éª÷G πãe ¬``∏ãe ,∂°ûdG s¿EG) :∫ƒ``≤dÉH Iƒ``£ÿG ∂∏J ≈``∏Y á``HôéàdG ‘
ôJÉaO ¿EG PEG ;∂°û∏d ƒ``Yój É‡ ÒãμdG ∑Éæg ¿Éc øμd .(ôXÉædG ÚY ‘ ƒ``g
AÉª°SC’G Ò«¨J ” å``«M :á«HÉàμdG AÉ£NC’ÉH è``©J
t âfÉc ∂∏J äÉ``¶MÓŸG
∫GóÑà°SG ” Éªc É¡«a AÉª°SCG áHÉàc ¿hO AÉ``°†«H ô£°SCG ∑ôJh äÉjƒ¡dG Ö``∏bh
‘ ¿ƒ∏eÉ©dG É¡eób »àdG äGOÉ``¡°ûdG äRn õs Y óbh .É¡«∏Y áHÉàμdG hCG AÉ``ª°SCG
áHôéàdG äÉ≤°ùæ
u eo ióMEG âeÉb õcGôŸG óMCG »Øa ;äÉ¶MÓŸG √ò``g ™bƒŸG
¢üëØ∏d ™°†îà°S »``àdG áYƒªéŸG ‘ »FÉ≤àfG πμ``°ûH É¡JÉ≤jó°U êGQOEÉ``H
k eCG) …ó``ã∏d »YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG á``«æ≤àH
Ëó≤J ‘ ,ó``≤à©f Ée ≈∏Y ,É``¡æe Ó
çhóëH Ú«æØdG óMCG OÉaCG ô``NBG õcôe ‘h .(ø¡JGƒ«M PÉ≤fEGh ø¡d π``«ªL
å«M ;äÉc pQÉ°ûª∏d »FGƒ°û©dG QÉ``«àN’G á«∏ª©H ™°SGh ¥É£f ≈∏Y ÖYÓJ
äÉeÉ¡J’G äôjÉ£J óbh .É¡æ«©H äÉYƒª› ƒ``ëf AÉ°ùædG (¬«LƒJ) ºàj ¿Éc
åMÉÑdG Öàch .á«ÁOÉcC’G äÓ``éŸG äÉëØ°U ÈY IOÉ°†ŸG äÉ`èÉ¡J’Gh
¬°†aQ øY kGÈ©e ∫ƒ≤j Norman Boyd ó``jƒH ¿ÉeQƒf ¿ÉWöùdG ¢``Vôe ‘
537
‘ QÉ«àN’G á``«FGƒ°ûY ¿CG ƒ``gh í°VGh ó``MGh ¢SQO ∑É``æg) :çó``M ÉŸ

kGôeCG áHôéàdG ¢†jƒ≤J øe π©Œ á≤jô£H QGóJ ¿CG Öéj á«μ«æ«∏cE’G ÜQÉéàdG
k «ëà°ùe
.(Ó
ÒZ áî°VGh IÌc AÉ«°TCG ∑Éæg øμJ ⁄ ,áŸDƒŸG ¢ShQódG √òg øY kGó«©H øμd
’k ÓàNG ÌcCG âfÉc á°SGQO ƒg á``«HÉÑ°†dG π«°UÉØàdG √òg øe RôH Éªa .∂``dP
Health Insurance »``ë°üdG Ú`èCÉàdG á£N á°SGQO ø`è ≈àM ¿RGƒ``àdG ‘
OÉØæà°SÉH ÉeÉb É`èóæY Shapiro hÒHÉ°Th Strax ¢``ùcGÎ°S Ì©J ó``≤d .Plan
…óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG á«æ≤J ΩGóîà°SÉH ¢üëØ∏d ™°†îà°S »àdG áYƒªéŸG
Éªc ,¿ÉWöùdÉH á``HÉ°UEÓd á©ØJôe á``«dÉªàMG ø¡jód »JÓdG äÉ``°†jôŸG ø`è
National Breast Screening …ó``ãdG ¢``üëØd á«eƒ≤dG á°SGQódG â``YGóJ
‘ É¡Yƒbƒd áé«àf -¿B’G ¿ƒμμ°ûàŸG ¬H É¡ª¡àj ÉŸ Ék ≤ah (Study (CNBSS
ΩGóîà°SÉH ¢üëØ∏d ™°†îà°S »àdG áYƒªéŸG AGôKEG »gh ’CG ;á∏HÉ≤ŸG áÄ«£ÿG
»JÓdG Iƒ°ùædG ¢ü«°üîJ ÈY á«FÉ≤àfG IQƒ°üH …óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG á«æ≤J
á°SGQódG áé«àf âLôN óbh .¿ÉWöùdÉH áHÉ°UEÓd á©ØJôe ä’ÉªàMG ø¡jód
:á°ûgó∏d ƒYój ’ ô`èCG ƒgh í°VGh πμ°ûH á«Ñ∏°S …ó``ãdG ¢üëØd á``«eƒ≤dG
AGôL øe Iƒ``°ùædG øe ÈcCG Oó``Y IÉah ƒ``g çóM …òdG ó``«MƒdG A»``°ûdÉa
ΩGóîà°SÉH ¢üëØ∏d ™``°†îà°S »àdG áYƒªéŸG ‘ …óãdG ¿ÉWöùH á``HÉ°UE’G
™°†îJ ⁄ »``àdG áYƒªéŸG ™`è áfQÉ≤ŸÉH …ó``ã∏d »YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG á``«æ≤J
.¢üëØ∏d
ttt
É¡àjÉ¡f ¤EG ,πjƒW QGƒ``°ûe ó©Hh ,kGÒNCG ,á£ÑîàŸG á``cÎdG √òg â``∏°Uh
538
Ék ©bƒe âfÉc »àdGh ,ƒ``ŸÉe IQÉjõH âªb 2007 ΩÉY AÉà°T »``Øa .ó``jƒ°ùdG ‘
É¡bÓWEG iôL »àdG á``jójƒ°ùdG …óã∏d »YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG ÜQÉŒ ió``ME’
±ô£dG ‘ á©bGƒdG ƒŸÉe áæjóeh .øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG ô``NGhCG ‘
Ö∏¨j áØ«£d á``«YÉæ°U áæjóe ø``Y IQÉÑY ájójƒ°ùdG Iô``jõ÷G ¬Ñ°ûd »``Hƒæ÷G
øe ƒ∏îj »©«ÑW ô¶æe §°Sh ‘ ó``LƒJh …OÉeôdGh ¥QRC’G Úfƒ∏dG É``¡«∏Y
»°VGQCG óà“h .Ék °†jCG …OÉeôdGh ¥QRC’G ¿É``fƒ∏dG ¬«∏Y Ö∏¨jh IRQÉÑdG ⁄É``©ŸG
≥«°†e √É«e ≥aóàJ É``ªc ,ƒŸÉe ∫Éª°T ¤EG ’k ƒ°Uh á``£°ùÑæŸG AGOô÷G Ú``μ°S
Oƒª÷G ø`è á∏Môe á≤£æŸG √ò``g â∏NO ó``bh .Üƒæ÷G ƒ``ëf ó``æ°ùjQhC
o G
øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«©Ñ°ùdG ∞``°üàæe ‘ …OÉ``°üàb’Gh ‘Gô``ZƒÁódG
’k ƒ°Uh áæjóŸG ¤EGh øe Iôé¡dG â°ûªμfG Éªc .OÉM OƒcQ É¡HöV ¿CG ó``©H
ΩÉY 20 IóŸ % 2 ≠``∏H …òdGh á°ûgó∏d ƒYóJ IQƒ``°üH ¢†Øîæe ∫ó``©e ¤EG
∫ÉLôdG øe Ò°SCG ™ªàéÃ ∫ÉªgE’Gh ¿É«°ùædG øe ádÉëH ƒŸÉe äôeh .Ék ``Ñjô≤J
.áÑ©°U áHôŒ AGôLE’ ‹ÉãŸG ¿ÉμŸG âfÉch ,AÉ°ùædGh
…óã∏d »YÉ©°TE’G ôjƒ°üàdG á°SGQO ‘ ICGôeG ∞dCG ¿ƒ©HQCGh ¿ÉæKG â``cÎ°TG
áYƒªéŸG ∞``°üf ¢üëa iôLh .1976 ΩÉ``Y ƒŸÉe ‘ É``gDhGôLEG ” »``àdG
êQÉN IÒ¨°U IOÉ«Y ‘ Ék jq ƒæ°S (ICGôeG ∞dCG øjöûYh óMGh ƒëf) á«FÉ°üME’G
¢üëa ºàj ⁄ É``ªæ«H ,Malmö General Hospital ΩÉ``©dG ƒ``ŸÉe ≈``Ø°ûà°ùe
â“h .Ú◊G ∂dP òæe Öãc øY ÚàYƒªéŸG á©HÉàe â“h ôNB’G ∞``°üædG
¿ƒ°SQófCG QÉØ‚EG ¢ù«FôdG åMÉÑdG ™LÎ°ùj PEG ;á``YÉ°ùdÉc •ÉÑ°†fÉH áHôéàdG
IóMGh IOÉ«Y iƒ°S ∑Éæg øμj ⁄) :Ó k ``FÉb çóM É`è Ingevar Andersson
Gò¡H áæjóŸ áÑ°ùædÉH OÉà©e ÒZ ôeCG ƒgh ,ƒŸÉe AÉëfCG ™«ªL ‘ …óãdG ¢üëØd
539
,iôNCG ó©H áæ°S É¡°ùØf IOÉ``«©dG ‘ Iƒ°ùædG ™«ªL ¢üëa iôLh .º``é◊G
ÌcCG âfÉch ,¥É``°ùJ’G øe á«dÉY áLQO ≈``∏Y Ió«≤e á°SGQO RôaCG É`è ƒgh
.(áeGöU ÜQÉéàdG
∂dP ¿Éch öûY ÊÉ``ãdG ΩÉ©dG ájÉ¡f ‘ É¡éFÉàf ø``Y ƒŸÉe á°SGQO â``æ∏YCG
…óãdG ¿ÉWöùH ICGôeG 588 áHÉ°UEG ¢ü«î°ûJ iôL ,ΩÉY πμ°ûHh .1988 ΩÉY
Ée ƒgh ,áfQÉ≤ŸG áYƒª› ‘ ICGôeG 447h É¡°üëa iôL »àdG á``YƒªéŸG ‘
≈∏Y …óã∏d »YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG á«æ≤J IQób ≈∏Y iô``NCG Iôe Aƒ°†dG §``∏°ùj
,ôμÑŸG ±É°ûàc’G ¿CG ßMÓŸG øe øμd .kGôμÑe á«fÉWöùdG ΩGQhC’G ±É°ûàcG
;ìGhQC’G øe á``∏FÉg OGóYCG PÉ≤fEG ¤EG º``LÎj ⁄ ,¤hC’G á∏gƒ∏d π``bC’G ≈``∏Y
,…óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G AGôL øe ICGôeG ¿höûYh ™°ùJh áÄe â«aƒJ å«M
ôjƒ°üàdG á«æ≤àH ¢üëØ∏d â``©°†N »àdG áYƒªéŸG ‘ ø¡æe ¿ƒà°Sh çÓ``K
¿hO ,¢üëØ∏d ™°†îJ ⁄ »àdG áYƒªéŸG ‘ ¿ƒà°Sh â°Sh …óã∏d »YÉ©°ûdG
.ΩÉY πμ°ûH ¢Sƒª∏e »FÉ°üMEG ¥QÉa ∑Éæg ¿ƒμj ¿CG
π«∏– iôL É`èóæY ¬fEG PEG ;IÉ`àƒdG ä’ÉM ∞∏N §``‰ ∑Éæg ¿Éc ø``μd
Ú°ùªÿGh á°ùeÉÿG ¥ƒa Iƒ°ùædG ¿CG ó‚ ,ájôª©dG á«MÉædG ø`è äÉYƒªéŸG
â°†ØîfG å«M ,√òg »YÉª÷G ¢üëØdG á«∏ªY øe ¿óØà°SG ób ô``ª©dG øe
,Ék æ°S ô¨°UC’G Iƒ°ùædG ádÉM »Øa πHÉ≤ŸG ‘h .% 20 áÑ°ùæH äÉ«aƒdG ä’ÉM
IóFÉa …CG øY …óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG á«æ≤J ΩGóîà°SÉH ¢üëØdG ∞°ûμàj
s ⁄
n J
.ôcòo
,í°VGh πμ°ûH ,áXƒë∏e IóFÉa ƒgh ’CG ,§ªædG Gòg ó«cCÉJ ºàj ±ƒ``°Sh
‘ ,Ék æ°S ô¨°UC’G Iƒ°ùædG ádÉM ‘ ôcòoJ ’ OÉμJ IóFÉah ,Ék æ°S ÈcC’G Iƒ``°ùæ∏d
540
ó©H …CG ,2002 ΩÉY »Øa .ƒ``ŸÉe â∏n Jn »àdG äÉ°SGQódG øe ¬d öüM ’ Oó``Y
π«∏– öûf ” ,á«∏°UC’G ƒŸÉe á``HôŒ ¥ÓWEG ≈∏Y áæ°S øjöûYh â°S AÉ``°†≤fG
s oŸG á``«Ñ£dG ájQhódG ‘ ájójƒ°ùdG äÉ``°SGQódG ™«ªL º°†j π`èÉ°T
The IÉª°ù
óbh .ÜQÉéàdG √òg ‘ ICGô`èG 247.000 âcÎ°TG πªéŸG »``Øa .Lancet
s oŸG π«∏ëàdG â``ÑKCG
»YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG ≈°†aCG π``ªéŸG »Øa .ƒŸÉe èFÉàf ™ªé
áªLÉædG äÉ«aƒdG ä’ÉM ¢VÉØîfG ¤EG ,Ék eÉY öûY á°ùªN QGóe ≈∏Y ,…óã∏d
ÚH øgQÉªYCG ìhGÎJ »JÓdG Iƒ°ùædG ÚH É``ª«a …óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G øY
π≤J »JÓdG Iƒ``°ùæ∏d á``Ñ°ùædÉH ø``μd .% 30 ¤EG % 20 ø`è á``Ñ°ùæH 70h 55
.ôcòJ IóFÉa ∑Éæg øμJ ⁄ ¬fEÉa ,Ú°ùªÿGh á°ùeÉÿG øY øgQÉªYCG
…òdG (ò≤æp oŸG) ö``üJ ⁄ …óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG á``«æ≤J ¿EÉa ,QÉ``°üàNÉHh
∞°Uƒd Ék ``≤aƒa ;…óãdG ¿É``WöùH äÉHÉ°üŸG Iƒ``°ùædG ™«ª÷ ¬``«a ∫Gó``L ’
øμÁ ’ äGÒKCÉJ á«æ≤àdG √ò``¡d) :Donald Berry …ÒH ódÉfhO »``FÉ°üME’G
á©°VGƒàe äGÒKCÉàdG √òg ¿CG Éªc ,AÉ°ùædG øe áæ«©e áëjöûd áÑ°ùædÉH ÉgQÉμfEG
»YÉª÷G ¢üëØdG á«∏ª©a .á``ëjöûdG √ò¡d áÑ°ùædÉH ∫Gó÷G π``Ñ≤j ’ πμ°ûH
É¡cQÉ°ûàJ ≥``≤ëàJ Ö°SÉμe …CG ¿EG å``«M ;ß``M hCG Ö«°üfÉj ø``Y IQÉ``ÑY
,IOÉØà°SG ájCG ≥≤– Óa AÉ°ùædG ø`è á≤MÉ°ùdG á«Ñ∏ZC’G ÉeCG ...AÉ°ùædG øe á``«∏bCG
ôWÉîª∏d ¢Vô©àJh á``HôéàdG ‘ ácQÉ°ûª∏d É``¡àbh øe kGAõL ¢``ü°üîJ πH
ΩóY É¡«∏Y …ƒ£æj »``àdG IQƒ£ÿG ¿EG å«M ...¢üëØdG á``«∏ª©d á``ÑMÉ°üŸG
Ú°ùªÿG ø°S ó©H ≈àM …óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG á«æ≤àH ¢üëØ∏d ´ƒ``°†ÿG
AGóJQG ¿hO áYÉ°S 15 Ió``Ÿ áLGQO ÜƒcQ IQƒ£N Ék Ñjô≤J ∫OÉ©J ôª©dG ø`è
IóŸ äÉLGQódG Üƒ``cQ ádhódG ÈY AÉ``°ùædG ™«ªL äQÉàNG ƒ``∏a .(IPƒ``N
541
™≤à°S ¬fCG ócDƒŸG øªa ,äGPƒ``N AGóJQG ¿hO á∏°UGƒàe áYÉ°S IöûY ¢``ùªN
.äGPƒN ø¡©«ªL ø¡FGóJQG ádÉM ™e áfQÉ≤ŸÉH ÒãμH ÈcCG äÉ«ah ä’É``M
¢Vô¨H IPƒN AGó``JQG ¿hO É¡àLGQO Ö``côJ IóMGh ICGô`è’ áÑ°ùædÉH ø``μd
¿EÉa ,Ék «YƒÑ°SC
q G Ió``MGh Iôe á«°UÉædG ø``Y ™bGƒdG ádÉ≤ÑdG ôéàe ¤EG ∫ƒ``°UƒdG
É¡dÉªgEG ¤EG ¿hó``ª©«°S ¢†©ÑdG ¿CG áLQód ájÉ¨∏d á``∏«Ä°V ¿ƒμà°S IQƒ``£ÿG
.IöTÉÑe
kGó«L º¡Øo
n J ¿C’ áLÉM ∑É``æg ∫GõJ Ée âfÉc ,πbC’G ≈∏Y ,ƒŸÉe ‘ ø``μd
n jo ’ OÉμ``j ≈æ©ŸG ‘ ≥«bO ¥QÉa ≈∏Y …ƒ``£æJ »àdG ádÉ°SôdG √ò``g
ó≤a .ôcò
á«∏°UC’G á«FÉ°üME’G áYƒªéŸG øª°V øc
s »JÓdG Iƒ°ùædG øe ójó©dG â``«aƒJ
ôjƒ°üàdG ¿CG ’EG ,(áYƒæàe ÜÉÑ°SC’ áé«àf) …óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG áHôéàd
k μ°T) ó©j -ƒ``ŸÉe ‘ Úª«≤ŸG óMCG ¬``Ø°üj Éªc-h …óã∏d »``YÉ©°ûdG
øe Ó
âæc å«M ìÉjôdG √Oƒ°ùJ …òdG …ƒà°ûdG ìÉÑ°üdG »Øa .(Éæg øjódG ∫Éμ°TCG
ø¡°†©H– AÉ°ùædG øe É¡d öüM ’ OGóYCG óaGƒàJ âfÉc ,IOÉ«©dG êQÉN ∞``bCG
ø¡fCG øgô¡¶e øe hóÑj ôNB’G ¢†©ÑdGh ôª©dG øe Ú°ùªÿGh á°ùeÉÿG ¥ƒa
ôjƒ°üà∏d ´ƒ°†ÿG πLCG øe á«æjO IOÉÑY ájOCÉàd n¿óØj ø¡fCG ƒd Éªc -Ék æ°S ô¨°UCG
óμdGh
q IAÉØμdÉH πª©J ∫GõJ Ée IOÉ«©dG ¿CG ∂°TCGh .á«æ«°ùdG á©°TC’ÉH …ƒ``æ°ùdG
¿CG iôNCG ¿óe ‘ äô``L á«KQÉc ä’hÉfi ó©H É¡d íª°S É`è ƒgh É``ª¡JGP
IOÉjQ ÉgÌcCGh ÜQÉéàdG Ö©°UCG øe IóMGh áeGöüdÉH º°ùàJ IQƒ°üH π``ªμJ
’k ƒNO äÉ°†jôŸG â``≤aóJ å«M ;¿ÉWöùdG ¢``Vôe øe ájÉbƒdG ï``jQÉJ ‘
øª≤j øq co ƒ``d Éªc Ék Ñjô≤J ,á°SÓ°ùdÉH º``°ùàj πμ°ûH IOÉ``«©dG øe Ék ``LhôNh
ø¡JÉLGQO ø¡æe ójó©dG äOÉbh .Ée áª¡Ã ΩÉ«≤∏d ô``¡¶dG ó©H IÒ°üb á∏MôH
542
.…ÒH äGôjò– øY äÓaÉ¨àe IOÉ«b äGPƒÿ äÉjóJôe øμj ¿CG ¿hO
ttt
π¡°ùdG øeh áØ∏μe ÒZh ñÉ°ùæà°SÓd á∏HÉb á£«°ùH á«æ≤J ≈∏Y ÖLƒJ
s GPÉŸ
πX ±É°ûàcG ‘ á«æ«°ùdG á©°TC’ÉH IQƒ°U ΩGóîà°SG ∂dòH ó°ü≤fh– É``¡ª∏t ©J
¿CG πÑb ÜQÉŒ ™°ùJ ÈYh Oƒ≤Y á°ùªÿ π°VÉæJ ¿CG -…ó``ãdG ‘ Ò``¨°U ΩQh
?É¡«dEG IóFÉa ájCG iõn ©oJ
ÜQÉŒ AGôLEG ¬``«∏Y …ƒ£æj …ò``dG ó«≤©àdG ‘ á``HÉLE’G øe AõL ø``ªμj
IÒãeh á∏≤∏≤àe ,…ô``gƒL πμ°ûHh ,É``¡fCG º°ùàJ »``àdGh ,ôμÑe ±É``°ûàcG
QÉ«àN’G á«∏ª©d á``é«àf √ÈfOEG áHôŒ âYGóJ ó≤a ;CÉ``£î∏d á°VôYh ´Gõ``æ∏d
…óãdG ¿ÉWöS ¢``VôYh ±É°ûàcG ´hö``ûe QÉ¡fG Éªc ,á``Ñ«©ŸG »``FGƒ°û©dG
Ωó``Y Ö``Ñ°ùH Breast Cancer Detection and Demonstration Project
‘ áÄWÉN áÑZôd á``é«àf hÒHÉ°T áHôŒ â£ÑMCGh .QÉ``«àN’G á«FGƒ°ûY »``æÑJ
Ö«©e ™aGód áé«àf ájóæμdG á``HôéàdG â∏°ûa Éªæ«H ,ôYÉ°ûe ájCG QÉ¡XEG Ωó``Y
.∞WÉ©àdG ƒëf
u oŸG á∏μ°ûŸG ‘ Ék °†jCG áHÉLE’G øe AõL ø``ªμj
•ôa ‘ á∏ãªàŸG áÁó≤dG IÒë
…óãdG IQƒ°U ¿CG ÚÑJ
n s PEG .º¡e ∫ƒ–
t ™e øμd ¢ü«î°ûàdG ¢ü≤fh ¢ü«î°ûàdG
…óãdG ¿ÉWöS ±É°ûàc’ ,¢`ÙÉN πμ°ûH ,Ió«L á∏«°Sh â°ù«d á``«YÉ©°ûdG
u oŸG
á«HÉéjEG èFÉàf hCG á``ÄWÉN á«Ñ∏°S èFÉàf É¡FÉ£YEG ä’ó``©e ¿EG å«M ;ô``μÑ
πJÉ≤dG CÉ£ÿG øμd .Ék «dÉãe
q ¢üëa QÉÑàNG ¿ƒμJ ¿CG øY Ió«©H É``¡∏©Œ áÄWÉN
ÒZ ä’ó©ŸG √ò``g ¿ƒc ‘ ø``ªμj …óã∏d »``YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG á``«æ≤J ‘
äRhÉŒ »JÓdG Iƒ°ùæ∏d á``Ñ°ùædÉÑa .ôªr ©o dG ≈∏Y ∞``bƒàJ É¡fEG å«M ;á``≤∏£e
543
…óãdG ¿ÉWöùH á``HÉ°UE’G ä’ÉM º``°ùàJ ,Ú°ùªÿGh á``°ùeÉÿG ø``gQÉªYCG

¿CG É¡æμÁ Ék «Ñ°ùf
q áØ«©°V ¢``üëa IGOCG ¿CG áLQód á«aÉc áLQóH á©ØJôe É``¡fCÉH
Iƒ°ùæ∏d áÑ°ùædÉH É`èCG .IÉéædG ¤EG …ODƒJ IóFÉa Ωó≤Jh kGô``μÑe Ék eQh ∞``°ûàμJ
áHÉ°UE’G ä’ÉªàMG ¿EÉa ,Ú°ùªÿGh Ú©HQC’G ÚH øgQÉªYCG ìhGÎJ »JÓdG
á«YÉ©°T IQƒ°U ≈∏Y É¡aÉ°ûàcG ” (á∏àc) ¿CG áLQO ¤EG ÊóàJ …óãdG ¿ÉWöùH
IQƒ°U ΩGóîà°SÉHh .áÄWÉN á«HÉéjEG É¡fCG ÚÑàj
s ,ä’É``◊G º¶©e ‘ ,…óã∏d
§ÿG π©÷ á``ªª°ü
s eo IÈμ
u eo á``°SóY ¿EÉa :Iô``μØdG í«°Vƒàd á``«Fôe á``«∏«ã“
¿ƒμj ÉeóæY πªcC’G ¬LƒdG ≈∏Y É¡∏ªY …ODƒJ ¬JAGôb ºàJ ¿C’ Ó k HÉb Ò``¨°üdG
óæYh .∂dP ó©H ≈°übCG kGóM
q ≠``∏ÑJ É¡æμd ,•É≤f 6 ≈àM hCG 10 §ÿG º``éM
ájhÉ°ùe í«ë°U πμ°ûH É`è ±ôM IAGôb ¢Uôa íÑ°üJ ,§î∏d Ú©e º``éM
RhÉéàJ »``JÓdG Iƒ°ùædG á``dÉM ‘h .í``«ë°U ÒZ πμ``°ûH ¬``JAGô≤d Ék ``Ñjô≤J
(§ÿG ºéM) É¡«a ¿ƒμj »àdG ádÉ◊G »gh ,Ú°ùªÿGh á°ùeÉÿG ø``gQÉªYCG
á«YÉ©°T IQƒ°U ¿EÉa ,»``Øμj ÉÃ kGÒÑc …óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G ä’É``ªàM’
ìhGÎJ »JÓdG Iƒ°ùædG ádÉM ‘ øμd .ºFÓŸG πμ°ûdÉH É¡∏ªY …ODƒ``J …óã∏d
‘ CGóÑJ …óã∏d á«YÉ©°ûdG IQƒ``°üdG ¿EÉa ,Ú°ùªÿGh Ú©HQC’G ÚH ø``gQÉªYCG
íÑ°üJ ¿CG ≈∏Y á∏°UCÉàŸG É¡JQób IRhÉéàe ,áëjôe ÒZ áÑàY óæY ±Gô``ëf’G
Ék Øãμe …óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üàdG á«æ≤àd ÉfQÉÑàNG ¿Éc Éª¡eh .kGõ«ªàe kGQÉÑàNG
.áÄjOQ ¢üëa IGOCG ¿ƒμà°S Ée Ék ªFGO É¡fEÉa ,AÉ°ùædG øe áYƒªéŸG √òg ‘
¿ÉWöù∏d ÉfQƒ°üJ á«Ø«c ‘ ó«cCÉàdÉH øªμj áHÉLE’G øe ÒNC’G Aõ÷G øμd
≈∏Y IÒÑc áLQóH óªà©j äÉbƒ∏îŸG øe ´ƒf ÉæfEG å«M ;¢üëØdG á``«∏ª©dh
ájDhQ ¿CG øeDƒf øëfh ,¬bó°üfh ¬H øeDƒf Éæ∏©Œ A»°ûdG ájDhôa ,á«FôŸG IQƒ°üdG
544
ájÉbƒ∏d πãeC’G á≤jô£dG ¿ƒμJ ¿CG Öéj áμ«°TƒdG IôμÑŸG ¬JQƒ°U ‘ ¿ÉWöùdG
Malcolm Gladwell πjhOÓL ⁄ƒμdÉe ÖJÉμdG ôeC’G ∞°Uh Éªch .¬``æe
¿CG ¢VÎØj »``àdG á«Ø«μdG ø``Y »°SGQO ÜÉ``àc øe ∫É``ãe Gòg) :Iô`è äGP
ºbh .ájƒb GÒeÉc ΩGóîà°SG ∂«∏Y .¿ÉWöùdG ¢Vôe ó°V á``cô©ŸG É¡H πª©J
.¿ÉμeE’G Qób kGôμÑe ΩQƒ``dG ¿Éμe ójóëàH ºbh .á«∏«°üØJ IQƒ``°U •É≤àdÉH
¬∏μ°ûj …òdG ô£ÿG ôjƒ°üJ ºàj ..áeQÉ°U IQƒ°üHh QƒØdG ≈∏Y ¬LÓ©H ºbh
.(π°†aCG Ò¨°üdG Éªæ«H ,Å«°S ÒÑμdG ºé◊G .á«Fôe IQƒ°üH ΩQƒdG
kGô¶fh .á£«°ùÑdG IóYÉ≤dG √òg ¿ÉWöùdG ¢†Mój ,GÒeÉμdG Iƒb ¢ùØæH øμd
øe ÚfÉ©j »JÓdG äÉ``°†jôŸG πàb ‘ ÖÑ°ùàj Ée ƒ``g »∏«≤ædG ¿É``WöùdG ¿C’
≈∏Y IQó≤dG ¿CG ,ΩÉ``Y πμ°ûH ,í``«ë°üdG øeh Ék ©£b ¬``fEÉa ,…óãdG ¿É``WöS
í«ë°üdG øe ¬æμd .AÉ°ùædG ìGhQCG ò≤æJ á«∏«≤ædG πÑb ΩGQhC’G ádGREGh ±É°ûàcG
≈àëa .»∏«≤f π``Ñb ¬fCG »æ©j ’ º``é◊G Ò¨°U Ée ΩQh ¿ƒ``c Oô› ¿CG Ék ``°†jCG
…óã∏d »YÉ©°ûdG ô``jƒ°üàdG É¡Ø°ûàμj OÉμ``dÉH »àdG Ék ``«Ñ°ùf
q IÒ``¨°üdG ΩGQhC’G
IQƒ°üH Ék ``ëLô
s eo kGôeCG kGô``μÑe É¡dÉ≤àfG π©Œ á``«æ«L èeGôH π``ª– ¿CG ø``μÁ
,Ék «æ«L
q Ió``«ªM ¿ƒμJ ób ºé◊G IÒÑc ΩGQhC’G ¿EÉ`à ,π``HÉ≤ŸG ‘h .á``∏FÉg
hCG invasive á«bGÎNG Ò°üJ ¿CG í``LôŸG ÒZ øe É¡fCG …CG ;…ôgƒL πμ``°ûH
;Ú©e ó◊ øμd áª«b ¬d ΩQƒdG ºéM ¿EÉa ,ôNBG ≈æ©Ãh .metastatic á``«∏«≤f
u ƒ‰ øY §≤a Ék ŒÉf ¿ƒμj ’ ΩGQhC’G ∑ƒ∏°S ‘ ±ÓàN’Éa
™Lôj É‰EGh ,»ªc
.»Ø«c ƒ‰ ¤EG Ék °†jCG
ΩQh ájDhQ ¿CG Éªc .»Ø«μdG ƒªædG Gòg §≤à∏J ¿CG áàHÉK IQƒ°U ™``«£à°ùJ ’h
√ògh ,¿ÉWöùdG ø`è Éæ°ü∏îJ øª°†j ’ º``°ù÷G øe ¬``dÉ°üÄà°SGh (Ò``¨°U)
545
IQƒ°U ¿EÉa ,±É£ŸG ájÉ¡f ‘h .É¡≤jó°üJ πLCG ø`è π°VÉæf ∫Gõf ’ á≤«≤M
ºàjh .√ó¡e ‘ ¿ÉWöù∏d IQƒ°U »g h’ƒμ«fÉHÉH áë°ùe hCG …óã∏d á``«YÉ©°T
Ék «°SÉ°SC
q G Ék Ä«°T §≤à∏J ¿CG πeCG ≈∏Y ,ÉgÒZ πãe ∂dP ‘ É¡∏ãe ,áMƒd …CG º°SQ
hCG ,¬∏Ñ≤à°ùe hCG ,»∏NGódG √ôgƒL hCG ,¬Ñdq ∂dòH ó``°ü≤fh ;´ƒ°VƒŸG ∫ƒM
∫ƒ≤dG Öëj Richard Avedon ¿hó``«aCG OQÉ°ûàjQ ΩÉ``°SôdG ¿Éch .¬cƒ∏°S
.(á≤«≤◊G ƒg ¢ù«d É¡æe Ék jq CG øμd á≤«bO Qƒ°üdG ™«ªL) :¿CÉH
ttt
øμÁ ∞«μa ,¬cƒ∏°S ‘ á``YƒÑ£e ¿ÉWöS πc (á≤«≤M) âfÉc GPEG ø``μd
Gòg ≥«≤– AÉ``ª∏©∏d øμÁ ∞«c ?á°†eÉ¨dG á``«°UÉÿG √òg §``≤à∏j ¿CG Aô``ª∏d
¬fƒc ä’ÉªàMG á`àô©eh ¿ÉWöùdG Qƒ``°üJ
t Oô› ø`è kGóL
q º¡ŸG ∫É``≤àf’G
?¬∏Ñ≤à°ùe QÉ°üàNÉH ;√QÉ°ûàfG •É‰CGh ,¬Ø©°V •É≤fh ,Ék ã«ÑN
øe ájÉbƒdG åëÑe ¿CG GóH ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«fÉªãdG ôNGhCG ∫ƒ``∏ëH
‘ Oƒ≤ØŸG öüæ©dG ¿Éch .º¡ŸG ¥ôØŸG Gò``g óæY ∞bƒJ ób √öSCÉH ¿É``WöùdG
ìöT ≈∏Y πª©«°S ‹BG º``¡a ≈æ©Ã ;øWöùàdG á``«∏ª©d ≥ªYCG º``¡a ƒg õ``¨∏dG
äCGóH ó≤d .á``«fÉWöS ÉjÓN ¤EG á``jOÉ©dG ÉjÓÿG É¡H ∫ƒ``ëàJ »àdG á``≤jô£dG
…óÑμdG ÜÉ¡àd’G ¢ShÒa ¤EG áaÉ°VE’ÉH ,øeõŸG ÜÉ¡àd’ÉH øWöùàdG IÒ°ùe
óbh ?≥jôW …CG ÈY ø``μd ,H. pylori á«HGƒÑdG á``«fhõ∏◊G É``jÒàμÑdGh (Ü)
mutagenicity (äGôØ£dG ó«dƒJ) ÒØ£àdG s¿CG Ames test õÁEG QÉ``ÑàNG âÑKCG
s Ék £ÑJôe ¿Éc
É¡«a çó– »àdG äÉæ«÷G Ée øμd ,carcinogenicity áæWöùdÉH
?á«dBG ájs CG ÈYh ,äGôØ£dG
ójõŸG ¥ÓWE’ É¡eGóîà°SG øμÁ π¡a ,áahô©e äGôØ£dG √òg âfÉc GPEGh
546
ÈcCG ÜQÉŒ AGô``LEG øe ’k óHh ?¿É``WöùdG øe ájÉbƒ∏d á``«còdG Oƒ``¡÷G øe
…ôéj ¿CG Éæe óMGƒ∏d øμÁ πg ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,…óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üà∏d
,Iƒ°ùædG º«°ù≤J È``Y ∂dPh ,…óã∏d »YÉ©°ûdG ôjƒ°üà∏d Ak ÉcP Ì``cCG ÜQÉ``Œ
äGôØW ø¡jód »JÓdG ∂``ÄdhCG kGOófi) ø¡J’ÉM IQƒ``£N áLQO å«M ø`è
ø¡J’ÉM º°ùàJ »``JÓdG ™°†îj ≈àM (…ó``ãdG ¿ÉWöùH á``HÉ°UEÓd ø``¡Ño gDu ƒJ
√òg øμªàà°S πg ?áÑbGôŸG ø`è ≈∏YCG äÉjƒà°ùŸ É¡JQƒ£N ´É``ØJQÉH ø¡æe
¿ÉWöùdG ájƒg •É≤àdG ø`è π°†aCG É«LƒdƒæμàH âfÎbG Ée GPEG á``«é«JGÎ°SE’G
?á£«°ùH áàHÉK IQƒ°üH áfQÉ≤e ÈcCG ábóH
óbh .¬JGP ≥``æàîŸG ¤EG â∏°Uh ¿É``WöùdG ¢Vôe IGhGóe ¿CG Ék ``°†jCG hó``Ñj
á«∏NGódG á«dB’G á`àô©e ¿CG Walpole ∫ƒ``H ∫hh Huggins õ``æLÉg
p í``°VhCG
¿Éc øμd .Ió``jôa ∞©°V •É≤f ø``Y ∞°ûμJ ¿CG øμÁ á``«fÉWöùdG á``«∏î∏d
¤EG á«∏ÿG øe …CG ;≈``∏YCG ¤EG πØ°SCG øe ±É°ûàc’G »``JCÉj ¿CG …Qhö†dG ø`è
º°ù≤d ≥HÉ°ùdG ô``jóŸG Bruce Chabner Ô``HÉ°T ¢ShôH ™LÎ°ùjh .êÓ``©dG
ó≤©dG ájÉ¡f ™e) :Ók FÉb çóM Ée ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ¿ÉWöùdG êÓY
,êÓ©dGh ájÉbƒdG ∂dP ‘ É``Ã ,¬∏ªcCÉH ΩGQhC’G º∏Y åëÑe ¿CG ƒd Éªc Gó``H
¿hO ¿ÉWöùdG áHQÉfi ∫hÉëf Éæc ÉæfEG PEG ;áaô©ŸG ‘ »°SÉ°SCG Qƒ°ü≤H Ωó£°UG
¿hO ïjQGƒ°U ¥ÓWEÉH Ék ¡«Ñ°T ¿Éc …òdG ôeC’G ƒgh ,á«fÉWöùdG á«∏î∏d º¡a
.(»∏NGódG ¥GÎM’G ∑ôfi º¡a
¢üëØdG äGQÉ``ÑàNG QGôªà°SG ™``ªa .∂dP ™`è ¿ƒ≤Øàj ’ ø``jôNBG ø``μd
,ìGöùdG á``≤∏£e äÉæWöùŸG ¿ƒ``c QGôªà°SG ™eh ,»``YGóàdG ‘ »``YÉª÷G
n ójó°ûdG ¥ƒ``àdG É‰ ,√ó``¡e ‘ ∫Gõj É`è ¿ÉWöùdG º¡a ¿ƒ``μd kGô``¶fh
øq °ûd
547
.áÑ°üàæŸG áÑHóŸG ¬``à£≤f ¤EG ¿ÉWöùdG ≈``∏Y ¥É£ædG á©°SGh á«LÓY á``ªég
º¡a ¤EG áLÉM ‘ óMGƒdG øμj ⁄h ,Ék ``ªq °So á«FÉ«ª«μdG IhGóŸG ºq °So ¿Éc ó``bh
ÚMGô÷G
s ø`è π«L ΩÉb Éªμa Gò``μgh .É¡ª«ª°ùàH Ωƒ``≤«d á``«fÉWöS á``«∏N
ƒëf åëÑŸG Gƒ``©aOh É¡°ùØfCG ∫ƒM ò`àGƒædG ôJGƒ°S ¥ÓZEÉH Ú``«dÉμjOGôdG
k «L ¿EÉa ;á`àô£àŸG √Ohó``M
π©a Ú«dÉμjOGôdG Ú``«FÉ«ª«μdG Ú÷É©ŸG ø`è Ó
º°ù÷G ‘ áª°ù≤æe á``«∏N πc ƒfi ôeC’G Ö∏s £J GPEG ¬``fEG å«M ;¬JGP A»``°ûdG
º∏Y åëÑe ôé«°S kGOÉ≤àYG ¿Éc ó≤d .∂dP øμ«∏a ,¿É``WöùdG øe ¬°ü«∏îàd
.¬JÉYÉ°S ∂∏MCG ¤EG ΩGQhC’G
548
»JGòdG ´ÉîædG èeÉfôH
(STAMP)(1) áÑ∏°üdG ΩGQhC’G êÓ©d
o Oo nCGhn ºr ¡o tbOo nCG p¥Gƒn °Sr nC’G Ú
(ºr ¡o °Sh p pW nπãr ep hn ,¢Vp Qr nC’G Qp ÉnÑö cn ºr ¡o ≤o ën °Sr nCÉan )
(ÆÇ ÈÈ: I!É
$g Ê59
Â1
<REM>@ ÈÈxÆÇ
(√ó°ùL ‘ å«ZGÈdG øe ¢ü∏îà∏d É°ü©H Ö∏μdG ÜöV πãe ¿ÉWöùdG êÓY ¿EG)
¶)3 U
KQQR X>R>?> <EPL=} >L > XA¬Q ~RFO
ô¡°TC q äôe »àdG ô¡°TC’G CGƒ``°SCG øe kGóMGh ô``jGÈa ¿Éc

o G ÊÉK πM ó``≤a .»∏Y
Égõ«Á »àdGh ,äÉ°SÉμàf’Gh äÉ«aƒdG ä’ÉM øe Ó k HGh ¬©e Ók eÉM 2004 ΩÉ``Y
∞«à°ùa .AÉà°ûdG AGƒLCG ‘ …QÉf ≥∏W äƒ°üc ócDƒeh ¢ûgóe ìƒ°Vh Ék ©«ªL
¿ÉWöùH ÜÉ°üe ,Ék eÉY ÚKÓKh áà°S ôª©dG øe ≠dÉÑdG ,Steve Harmon ¿ƒeQÉg
êÓ©dÉH ¬°ùØf ≥◊CG ,ô¡°TCG áà°S QGó`è ≈∏Yh .Ió©ŸG áeó≤e ‘ Qƒ£àŸG A…ô``ŸG
.≥jôZE’G ÉgôμàHG »àdG ájQƒ£°SC’G ÜÉ≤©dG ágÉàe πNGO ¬fCG ƒd Éªc »``FÉ«ª«μdG
øe É¡Jó¡°T »àdG IóM ¿É«ã¨dG Qƒ``°U ÌcCG AGôL øe øgƒdÉH Qƒ©°û∏d ¢``Vô©Jh
»c ΩÉ©£dG ∫hÉ``æJ á©HÉàe ¬``«∏Y Ú©àj ¿Éc ¬``fCG ó«H ,≈°VôŸG ø`è …CG ‘ π``Ñb
≈∏Y ∞bh ,ôNB’G ƒ``∏J Ék YƒÑ°SCG ¬d ΩQƒ``dG AÉæ°VEG ™eh .¿Rƒ``dG ¿Gó≤a Ö``æéàj
¿CG ƒd Éªc ,á«bhCG øe kGAõL ≠∏H …òdG ¬fRh ógÉ°ûj ƒgh ,Ék ≤∏ªfi ¿RƒdG ¢``SÉ«≤e
Solid Tumer Autologous Marrow Program (1)

(STAMP)
549
.¬«∏Y äô£«°S ób ôØ°U ¤EG öTDƒŸG ∫ƒ°UƒH ΩÉàdG »°TÓàdG á«°ûN

:á«μ«æ«∏cE’G ¬JGQÉjR ‘ ¬d ≥aGôŸG IöSC’G OGôaCG Öcƒe ójGõJ ,¬JGP âbƒdG ‘
,¥É£j ’ ƒëf ≈``∏Y ,¿ƒÑbGôjh º¡Ñàch ,º``¡HÉ©dCG ¿ƒÑë£°üj ∫É``ØWCG á``KÓK
‘ Ωƒëj …òdG ñC’Gh ;ΩÉjC’G óMCG ìÉÑ°U ‘ ºgódGh âHÉ°UCG »àdG Iôjô©°û≤dG
»μd ájhOC’G Ò«¨J IOÉYEGh Ò«¨àH Ωƒ≤f Éªæ«H ,äÉeÉ¡J’G ¬«LƒJ ‘ GC óÑj ºK áÑjQ
áaÉc ÖcƒŸG ¿hDƒ°T »``YGôJ »àdG áLhõdG ∑Éæg âfÉch ;A»≤dG ∞``«à°S Öæ‚
.ÅWÉÿG ≥jô£dG ‘ âëæL á«∏FÉY á∏MQ Oô› ¬àeôH ôeC’G ¿CG ƒd Éªc áYÉé°ûH
»°SGôc óMCG ≈∏Y √OôØÃ ¬FÉ≤∏à°SG AÉæKCG ∞«à°S âdCÉ°S ,ΩÉjC’G óMCG ìÉ``Ñ°U ‘
êÓ©dG »``≤∏J π°†Øj ¿Éc GPEG É``ªY …ó``jQƒdG Ö``jöùàdG á`àôZ ‘ AÉ``≤∏à°S’G
∂dPh – ¬à∏FÉY πª– ¥ƒØj ôeC’G ¿Éc ÉÃôa .IOôØæe áaôZ ‘ §≤a »FÉ«ª«μdG
?√O’hC’ áÑ°ùædÉH
º∏Y ≈∏Y É``fCG) :∫É``bh .Ö°†Z á``dÓWEG ¬¡Lh ‘h kGó``«©H ∞``«à°S ™``∏£àa
ΩÉμMEG ∫hÉëj ¬``fCG ƒd Éªc ¬Jƒ°U IÈ``f ‘ ôJƒàdÉH äô``©°Th .(äGAÉ``°üME’ÉH
.Gòg ÜôLC’ øcCG ⁄ ,…óMh ‹ s EG Ék ©LGQ ôeC’G ¿Éc GPEG) :∫É``bh .¬°TCÉL •É``HQ
.(‹ÉØWCG πLCG øe §≤a ∂dP π©aCG ÉfCÉa
ttt
:∫ƒ≤j Iôe äGP William Carlos Williams õ`èÉ«∏jh ¢SƒdQÉc ΩÉ«∏jh Ö``àc
º«N ó≤d .(¬``à∏«fl ≈∏Y ¬dÓ¶H ≈``≤dCG ób äƒ``ŸG ¿C’ ∑Gòa ,π``LôdG äÉ`è GPEG)
√òg IOÉ©à°SG »g »àª¡e âfÉch ,ô¡°ûdG Gòg …É°Vôe á∏«fl ≈∏Y ¬dÓ¶H äƒ``ŸG
á«∏ªY »¡a ,É¡Ø°Uh Ö``©°üjh á∏«ëà°ùe ¬ª¡e »gh .äƒ``ŸG øKGôH øe á``∏«îŸG
øªa .á«MGôL á«∏ªY AGôLEG hCG AGhO AÉ£YEG Oô› ¥ƒØj …òdG ó«≤©àdGh ábôdÉH º°ùàJ
550
Ék æ«©à°ùe Gò¡H ΩÉ«≤dG Ö©°UC’G øμdh ;á``ØFGR OƒYƒH á∏«îŸG √òg IOÉ©à°SG π``¡°ùdG
áÄÑ©Jh ÉgQGôμJh ≥«bO ¢``SÉ«b á«∏ªY AGôLEG ôeC’G Ö∏£J ó≤a .á``∏«ëà°ùe OƒYƒH
IOÉ©à°SG) ô``YÉ°ûe øe ÒãμdÉa .Ú``é°ùcC’G ΩGóîà°SÉH ¬``¨jôØJh ¢ùØæàdG RÉ``¡L
.Ék eÉ“ πeC’G ≥æîj ¿CG øμÁ É¡æe π«∏≤dGh .ºgh ¤EG ∫ƒëàj ób ∫É«ÿGh (∂∏ªàdG
,Susan Sontag êÉàfƒ°S ¿GRƒ°S øHG ƒgh ,David Rieff ∞jQ ó«ØjO ∞``°üj
Ö«ÑWh êÉàfƒ°S ÚH ™``ªL …òdG AÉ≤∏dG ,¬JódGh ¢Vôe ø``Y IôKDƒŸG ¬``JGôcòe ‘
Ö∏¨àdG øe âæμ“ »àdGh ,êÉàfƒ°S ádÉM ¢ü«î°ûJ iôL ó≤a .∑Qƒjƒ«f ‘ RQÉH
p æt dG èp °ùt æn às dG π∏n îH
,myelodysplasia »q YÉî n áHÉ°UEÉH ,…óãdGh ºMôdG ¿ÉWöS ≈∏Y
É«ª«cƒ∏dG ¤EG ’k ƒ``ëàe ¿É«MC’G Ö∏ZCG ‘ Qƒgóàj ø``Wo öùàdG
r n πªn àn fir o ¢Vôe ƒ``gh
êÓ©dG áYôL ´ÉØJQ’ áé«àf êÉàfƒ°S ‘ »q YÉî p æt dG èp °ùt æn às dG πo ∏n nN ô¡X) .á``∏eÉμdG
– Ö«Ñ£dG Ö«°UCG .(É¡jód iô``NC’G äÉfÉWöù∏d êÓ©c ¬à≤∏J …òdG »``FÉ«ª«μdG
áMGöU Ö«Ñ£dG ÉgÈNCG .ΩÉàdG ΩDhÉ°ûàdG øe ádÉëH –∞jQ ¬«ª°ùj Éªc (CG) Ö``«Ñ£dG
QÉ¶àfG iƒ°S A»°T π©a Éæ©°ùj ’ ;Gòg óæY ôeC’G ∞bƒàj ⁄h .(πeCG óLƒj ’) ¬fCÉH
¬JÉª∏c âfÉc .äGQÉ«ÿG ™«ªL PÉØæà°SG ” ó≤d .ΩÉ¶©dG ´Éîf ‘ ¿ÉWöùdG ôéØJ
k FÉb ∂``dP ∞jQ ™LÎ°ùjh .áàHÉKh ,Ò«¨à∏d á``∏HÉb ÒZ ,á``ª°SÉM
øe √ÒZ πãe) :Ó
»àdG äÉª∏μdG AÉ≤àfÉH ΩÉªàg’G ¿hO øμd ,’k ÉØWCG Éæc ƒd Éªc Éæ«dEG çó– ,AÉÑWC’G
.(¿hó°TGôdG π©Øj Éªc πØW ™e É¡eóîà°ùj
,áª°SÉ◊G ¬éFÉàf á``°Sô£Z ¤EG áaÉ°VEG ,è``¡ædG Gò¡H á≤∏£ŸG á``fhôŸG ΩGó``©fG ¿Éc
á°UÉN ,¢ùØæàdG ‘ ≥«°V ¤EG πeC’G ΩGó©fG ∫ƒ``–h .êÉàfƒ°ùd á«°VÉb áHöV á``HÉãÃ
⁄É©dG ÒÑY ¢ùØæàJ ¿CGh ,É¡JGP Iƒ``≤dÉH ÚJôe IÉ«◊G É«– ¿CG äOGQCG ICGôe’ á``Ñ°ùædÉH
.äƒŸG ƒg É¡d áÑ°ùædÉH ¿ƒμ°ùdÉa– ôNBG ¢üî°T …CG πãe É¡æμÁÉe ´öSCÉH Ú``Jôe
551
óM ¤EG ßØëàe ∞bƒe ¬d ôNBG Ö«ÑW ≈∏Y Qƒã©dG πÑb kGQƒ¡°T êÉàfƒ°S âbô¨à°SG
(CG) Ö«Ñ£dG ¿Éc .á«°ùØædG á``«MÉædG øe É¡LÓ©d OGó©à°SG ≈∏Yh É¡àdÉM ø`è ÒÑc
.»FÉ°üME’G »ª°SôdG ÖfÉ÷ÉH ≥∏©àj Éª«a ∂dPh ™Ñ£dÉH Ék ≤q fi
,êÉàfƒ°S ´Éîf ‘ IôjôŸGh á``Ñ«ÄμdG É«ª«cƒ∏dG ¿ÉcôH IQƒK äôéØJ ,kGÒ``NCGh
ójó÷G êÉàfƒ°S Ö«ÑW øμd .á∏«Ä°V É¡d áMÉàŸG á«Ñ£dG äGQÉ«ÿG âfÉc ,π``©ØdÉHh
ó°ùéàJ Iõé©e çhóM ∫ÉªàMG ó©Ñà°ùj ¿CG ¿hO ,ábóH É¡JGP äÉeƒ∏©ŸÉH ÉgÈNCG
¤EG á«°SÉ«≤dG ÒbÉ≤©dG øe ™``HÉààe ƒëf ≈∏Y É¡H π≤àfG Gòμgh .¢VôŸG ¿ƒ``μ°S ‘
ƒgh ,áYGÈdÉH õ«ªàj ¬∏c ôeC’G ¿Éch .áæμ°ùŸG Ò``bÉ≤©dG ¤EG á«ÑjôŒ ÒbÉ≤Y ∫hÉæJ
n ⁄ ,∂``dP ºZQo ¬æμd ,äƒŸG ™`è á◊É°üŸG ƒëf áLQóàe á``côM á``HÉãÃ
øY πîàj
,ádÉeõdG á∏Môe ∫ÓN º¡H â«≤àdG ø``jòdG AÉÑWC’G ™«ªL ÚH øeh .äGAÉ``°üME’G
¿ÉWöùd Ö«ÑW ƒgh ,è¡ædG Gòg PÉà°SCG ƒg Thomas Lynch ¢``ûæ«d ¢``SÉeƒJ ¿Éc
áÑë°üH äGOÉ«©dG ¤EG ÜÉ``gòdG ¿Éc .IOÉ``«©dG ¤EG ¬à≤aGQ Ée Ék ÑdÉZ …ò``dGh ,á``FôdG
ÖjQóJ áHÉãÃ ,Ö«°TC’G √ô©°T É¡«a ∂°ûgójo ,á«àa ádÓWEÉH º©æj πLQ ƒgh ,¢ûæ«d
¤EG äAÉL ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,ΩÉjC’G óMCG ìÉ``Ñ°U »Øa .á£«°ùH á«ÑW ¥QGƒa ≈``∏Y
,Kate Fitz õà«a â``«c ≈YóJh ,Ék eÉY Úà°Sh á``à°S ôª©dG øe ≠∏ÑJ ICGô`èG IOÉ``«©dG
áªî°V á∏àc ∫É``°üÄà°S’ á«MGôL á``«∏ªY AGôLEG ø`è Égƒàd É¡«aÉ©J ó``©H ∂``dPh
É¡°Sƒ∏L AÉæKCG √CGôŸG ±ƒÿG π``°T ó≤d .á«fÉWöS á∏àc É¡fCG ó©H Éª«a í°†JG ,á``FôdÉH
.á«dÉàdG É¡JGƒ£N QÉÑNCG ´Éª°S QÉ¶àfG ‘ IOôØæe áaô¨dÉH
»æHòLh »ØàμH ¢ûæ«d ∂°ùeCG É`èóæY ∂dPh áaô¨dG ∫ƒNO ∂°Th ≈∏Y â``æc
Ée πc ¿CG óLhh .É¡H á°UÉÿG ô``jQÉ≤àdGh á©°TC’G ¢üëa ó≤d .á«ÑfÉ÷G á`àô¨dG ¤EG
IOhÉ©e IQƒ£N ´ÉØJQG ¤EG Ò``°ûj Égó°ùL øe ¬dÉ°üÄà°SG ” …ò``dG ΩQƒdÉH ≥``∏©àj
552
áaôZ ‘ ±ƒÿG É``¡jƒ£j »gh õà«a ógÉ°T ¬``fCG ,¬∏c ∂dP øe º``gC’Gh .√Qƒ``¡X
’CG :ôNBG A»°T ¤EG á``LÉM ‘ »g ,¢ûæ«d ∫Éb Éªc ,‹É``◊G âbƒdG ‘ .QÉ``¶àf’G
πNGO ¤EG á©°SGh äGƒ£îH √Ò``°S AÉæKCG ¬«∏Y ≥∏WCG Éªc ∂dPh ,(¢``TÉ©fE’G) ƒgh
.õà«a É¡H ¢ù∏Œ »àdG áaô¨dG
øe ÌcCG á«∏ª©dG äÉjô› ≈∏Y ócCG ó≤∏a .¢TÉ©fE’G Gòg É¡d …ôéj ƒgh ¬JógÉ°T
á£«°ùH á≤jô£H äÉeƒ∏©ŸG ø`è á°ûgóe äÉ«ªc É¡«dEG π≤fh É¡æe IƒLôŸG è``FÉàædG
á«∏ª©∏d IQÉ°ùdG AÉ``ÑfC’Gh ,ΩQƒdG øY õà«a ÈNCG ó``≤a .É¡H Qƒ©°ûdG ∂æμÁ OÉμ``dÉH
»àdG ¬àæHG øY É``gÈNCGh .¬à∏FÉY øY çó``– ºK ,É¡à∏FÉY øY É``¡dCÉ°Sh ,á``«MGô÷G
…CG õà«a iód πg) :Ók FÉb ∫AÉ°ùJh .á°SQóŸÉH É¡«°†≤J »àdG ΩÉjC’G ∫ƒW øe »μà°ûJ
Ék eÉbQCG êQój ƒgh ¬à©HÉJ ºK .(?QGƒ÷G ‘ ¿ƒ°û«©j áæHG hCG ø``HG É¡jód πg ?OÉØMCG
.É¡à©HÉàe óæY ∂°ûgóJ ój áØîH ∑Éægh Éæg
k FÉb õà«a È``NCG
¢UÉÿG ¿ÉWöùdG ´ƒæd á``Ñ°ùædÉH ¬fCG Ée ¿Éμe ‘ ÚFô≤J ó``b) :Ó
ÉÃQ ∂dPh .»∏«≤ædG QÉ°ûàf’G hCG á«©°VƒŸG Qƒ¡¶dG IOhÉ©e ä’ÉªàMG ™ØJôJ ∂``H
.(áÄŸG ‘ Úà°S hCG Ú°ùªN áÑ°ùæH ¿ƒμj
.ôJƒJ ‘ É¡à©aQh ,É¡°SCGôH äCÉehCG
.(Gòg çhóM óæY É¡«dEG Aƒé∏dG ÉææμÁ πÑ°So ∑Éæg ,Ék æ°ùM)
,á«FÉ°üMEG á≤«≤ëH ÉfÈîJ ΩÉbQC’G ¿EG .(ƒd) ¢ù«dh (ÉeóæY) Ωóîà°SG ¬fCG â¶M’
ÉææμÁ πÑ°So ∑Éæg) :¢ûæ«d ∫Éb å«M .∑Qóe ÒZ Ék £«°ùH Ék bQÉa øª°†àJ á∏ª÷G øμd
ôªà°SG .êÓ©dG ¢ù«dh ájÉæ©dG »¡a .(¬°ùªW ≈∏Y πª©æ°S) øe ’k óH ,(É¡«dEG Aƒé∏dG
kGõgÉLh ,kGQƒ¡°üeh ,Ék «M
q Ék Ä«°T äÉeƒ∏©ŸG âfÉc ,¬jój ÚHh .áYÉ°ùdG áHGôb QGƒ◊G
k μ``°T kGòîàe ó``ªéàj ¿C’
,¬≤«≤– øμÁ øμd …Qƒ``∏H A»°T ,á¶◊ ájCG ‘ Ék Ñ∏°U Ó
553
q
.êÉLõdG ïaÉf …ójCG ÚH êÉLõdG πãe ¬∏«μ°ûJh ¬©aO øe ¢ûæ«d øμ“
πÑb É¡à∏«fl ∂∏“ Ú©àj áãdÉãdG á∏MôŸG øe …óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°üe ICGôe’ áÑ°ùædÉÑa
ÉeCG .É¡JÉ«M IÎa π«£j ¿CG πªàëŸG ø`è …òdGh »FÉ«ª«μdG êÓ©dG »≤∏J π``Ñ≤àJ ¿CG
êÓ©dG øe iôNCG IQhO áHôŒ ∫hÉëjh Ék eÉY Úà°Sh á©Ñ°S ôª©dG øe ≠dÉÑdG πLôdG
ƒ¡a ÒbÉ≤©∏d áehÉ≤ŸG á∏JÉ≤dG É«ª«cƒ∏dÉH ¬àHÉ°UEG AGôL ∞«æ©dG »ÑjôéàdG »FÉ«ª«μdG
øe ¬FÉØ°T Qò©àH ó``«Øj …òdG ™bGƒdGh ¬dÉ«N ÚH á``◊É°üe ó≤©f ¿CG ¤EG á``LÉM ‘
øa QƒëH ¿CG •Gô``≤HCG ÉfÈNCG .IÒ°üb IÉ«◊G ø``μd ,á©°SGh º∏©dG QƒëÑa .¬``°Vôe
ÜQÉéàdGh ;Éæ©HÉ°UCG ÚH øe Üö``ùàJ ¢UôØdGh ;IÒ°üb IÉ«◊Gh) ,á©°SGh Ö``£dG
.(Üƒ«©dG ¬Hƒ°ûJ ºμ◊o Gh ,ôWÉîŸÉH áaƒØfi
¿ô≤dG øe äÉ«æ«fÉªãdG áÑ≤M ôNGhCGh ∞°üàæe ‘ ¿É``WöùdG äÉLÓY äó¡°T
.¢SCÉ«dÉH áfhôŸGh ,πeC’G áÑ«îH OƒYƒdG É¡«a §∏àîJ ,ájÉ¨∏d á«°SÉb äGƒæ°S øjöû©dG
»c) :∫ƒ≤j Abraham Verghese õ``«LÒa ΩÉgGôHEG ÖJÉμdG Ö«Ñ£dG Ö``àc Éªc
Gò¡a ,Qhô¨dG ¤EG øcôfh ,IOôØàŸGh ,á``«©bGƒdG ÒZ á≤ãdG âbh ¿ÉM ób ¬fEG ∫ƒ``≤f
»¡à°ûJ ’ ÉÃ êÓ``©dG »JCÉj Éeóæ©a ..»Hô¨dG Ö``£dG ⁄ÉY ‘ QƒeCÓd ô``jó≤J Aƒ``°S
¿C’ hCG ,á«gGh É`èRÓHƒJhÈdG hCG ,ôª©dG ‘ Ωó``≤àe ¢†jôŸG ¿C’ Gò``¡a ,¢``ùØfC’G
õéY ¤EG ∫ÉM …CÉH ôeC’G ™Lôfo ’h ,kG qóL ôNCÉàe âbh ‘ Éæ«dEG ö†M ób ¢``†jôŸG
.(á«Ñ£dG Ωƒ∏©dG
,¿ƒMGô÷Éa ,É``¡H ΩÉ«≤dG øY Ö``£dG õé©j ób á∏«∏b kGQƒ`èCG ∑É``æg ¿CG hó``Ñjh)
äÉ«∏ª©dG øe á``Yƒª› AGôLEG ‘ GƒYöT ;Tom Starzl ∫RQÉ``à°S Ωƒ``J ∫ÉãeCG ø`è
â“ å«M ,áYÉ°S Iö``ûY ™HQCG ¤EG Iö``ûY »àæKG ÚH Ée ¥ô``¨à°ùJ »àdG á``«MGô÷G
óMCG øe IóMGh á∏àμc ºFÉ°üdG »©ŸGh ,öûY »æK’Gh ,¢SÉjôμæÑdGh ,óÑμdG á``dGREG
554
´õàæj …òdGh ¿ÉWöùdG ¢Vôe øe Ék ≤HÉ°S ≈fÉY ¢†jôe ø£H ‘ É¡àYGQRh ÚYÈàŸG
.√òg AÉ°†YC’G ábÉH ´Qõd kGOGó©à°SG ¬Ø«¶æJh ¿B’G ¬æe
¢Vôe Qƒ¡X πÑb Ée Qƒ°üY ,Ö£dG Qƒ°üY øe öü©dG Gò¡d kGõeQ ∫RQÉà°S ¿Éc)
.(á«∏«∏dG äÉŸÉμŸG »≤∏àd kGQÉ¶àfG Ohó◊G ≈∏Y ô¡°ùdG ΩÉjCG ,RójE’G
(AÉ°†YC’G ábÉH) áYGQRh º¡æe ΩGQhC’G ´õf ” ø‡ ≈°VôŸG øμªàj ⁄ ∂dP ™`èh
.¢VôŸG ¢ù«dh ,ìÉéæH á«MGô÷G á«∏ª©dG GhRÉàLG ó≤d ≈æ©Ã ;ôeC’G RhÉŒ øe
AÉ°ûMC’G ´GõàfG …CG á«MGô÷G áªgGóŸG √ò¡d »FÉ«ª«μdG »LÓ©dG ÅaÉμŸG ó°ùŒ
´Éîf áYGQR º``°SÉH ±hô©e AGô``LEG ‘ AÉ°†YCG áYGQõH É``¡dGóÑà°SGh º``°ù÷G øe
,ABMT kGQÉ°üàNG hCG autologous bone marrow transplant »``JGòdG ΩÉ``¶©dG
äÉ«æ«fÉªãdG áÑ≤M ∞°üàæe ‘ »ŸÉ©dGh »∏ëŸG Újƒà°ùŸG ≈∏Y ¬à«°U ´GP …ò``dGh
.A…ô÷G Úªp rîàdG ≈∏Y ABMT AGôLEG ó``ªà©j ,¢SÉ°SC’G ‘ .øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è
,á«dÉ©dG äÉ``Yô÷G ≈``∏Y áªFÉ≤dG á``«LÓ©dG º``¶ædG âë‚ ,Ú``◊G ∂dP ò``æeh
‘ Hodgkin øμLOƒg ¢``Vôeh OÉ◊G É«ª«cƒ∏dG êÓ``Y ‘ ÒbÉ≤©dG IOó``©àeh
¿ƒdAÉ°ùàj »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG AÉÑWCG ¿CG ó«H .øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«à°ùdG á``Ñ≤M
¢ùª£∏d ,áFôdG ¿ÉWöS hCG …óãdG ¿ÉWöS πãe ,á``Ñ∏°üdG ΩGQhC’G áehÉ≤e ióe øY
á«aÉμdG Iƒ≤dG ΩGó``©fG ¤EG áWÉ°ùÑH ∂``dP iõ©jh .»FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ΩGó``îà°SÉH
º°ù÷G ™aO øμeCG GPEG çó``ëj ÉªY Ó k FÉ°ùàe ¢†©ÑdG º``gƒàj ób .ÒbÉ≤©dG IhGô``¡d
áeÉ°ùdG ÒbÉ≤©dG øe ≈∏YCG äÉYôL ΩGóîà°SÉH äƒŸG áaÉM øe ÌcCG Ék Ñjôb …ö``ûÑdG
¿ÉWöùdG ∑ôJh ,áà«ªŸG ¬Ñ°T áaÉ◊G ∂∏J øY kGó«©H ¬Ñë°S òFóæY øμÁ πg ?ÉjÓî∏d
±É©°VCG á©HQCG äÉYô÷ ∫ƒ°UƒdG hCG ,á``ØYÉ°†e Éæ©£à°SG ƒd çóëj GPÉe ?∑É``æg
?áeóîà°ùŸG ÒbÉ≤©dG áYôL
555
º¶©Ÿ áÑ°ùædÉHh .á«©«Ñ£dG ÉjÓî∏d ¬à«ª°ùd Ék ≤ah QÉ``≤©dG áYôL qóM ójó– øμÁ
’CG ,óMGh ƒ°†Y ¤EG ¢SÉ°SC’G ‘ á``Yô÷G qóM óæà°ùj ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG Ò``bÉ≤Y
,ôHQÉa ∞°ûàcG Éªc ,áfÉæ£dG ájƒ∏ÿG ¬àfƒMÉW õ«ªàJ …òdGh ,ΩÉ¶©dG ´Éîf ƒ``gh
ÒbÉ≤Y ºgDhÉ£YEG ” øjòdG ≈°VôŸG ≈≤Ñj å«ëH ,Ò``bÉ≤©dG º¶©Ÿ á©FGQ á«°SÉ°ùëH
,âbƒdG øe IÎØdh ,∂dP ó``©H .ΩódG øjƒμàd á«©«ÑW ÉjÓN ¿hO ¿ÉWöùdG π``à≤d
≥aCÓd Oó``ëŸG áHÉãÃ ÉjÓî∏d á`èÉ°ùdG Ò``bÉ≤©∏d ΩÉ¶©dG ´É``îf á«°SÉ°ùM â``fÉc
,á«ª°ùdG OhóM ΩÉ``¶©dG ´Éîf πãÁ å«M .»FÉ«ª«μdG êÓ``©dG áYô÷ »``LQÉÿG
,¢ùeÉ£dG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ÒaƒJ ≈∏Y IQó≤dG øe óëj √öùc øμÁ ’ õLÉM ƒ¡a
.ΩGQhC’G AÉÑWCG ¢†©H ¬«∏Y ≥∏WCG Éªc ,(ôªMCG §N)h
§ÿG Gòg ¿CG hó``Ñj ,øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ``«æ«à°ùdG áÑ≤M ájÉ¡f ∫ƒ∏ëH ø``μd
ƒg ,πFGhC’G ôHQÉa QÉ°üfCG ó``MCG ∞°ûc ,Seattle πJÉ«°S »Øa .™ØJQG ób ô``ªMC’G
ÉÃ ,º¶©dG ´Éîf òNCG øμÁ ¬fCG øY ,E. Donnall Thomas ¢SÉeƒJ ∫É``fhO .…EG
‘ ÉeEG ,iôNCG Iôe ¬YQRh ≈°VôŸG óMCG øe ,ÒÑc óM ¤EG óÑμdG hCG ≈∏μdG ¬``Ñ°ûj
‘ hCG (autologous transplantation »JGP ´QR á«∏ª©dG ≈ª°ùJh) ¬°ùØf ¢†jôŸG
.(allogeneic transplantation »Ø«N ´QR ≈ª°ùj Ée ƒgh) ôNBG ¢†jôe
,¢SÉ°ùM ´QR ƒ``g (¢†jôe ‘ »``LQÉN ´É``îf ´QR ,…CG) »``Ø«ÿG ´Qõ``dG
´GƒfCG ¢†©H ‘ ¬fCG ó«H .¿É«MC’G Ö``∏ZCG ‘ â«‡h ,¢UGƒÿG »≤ÑFRh ,´Gó``Nh
å«M .á∏ªàfi ¬«a êÓ©dG á``Ñ°ùf ¿ƒμJ ,É«ª«cƒ∏dG ´GƒfCG á``°UÉNh ,äÉfÉWöùdG
á«dÉY áYôL ΩGóîà°SÉH É«ª«cƒ∏dÉH ÜÉ°üŸG ´ÉîædG ádGREG ,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ,øμÁ
OôéÃh .ôNBG ¢†jôe øe ójóLh ∞«¶f ´ÉîæH É¡dGóÑà°SGh »FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe
¬«∏Y ójó÷G ´ÉîædG Gòg ÜÓ≤fG IQƒ£N »≤∏àŸG πªëàj ,ójó÷G ´ÉîædG ¢``SôZ
556
≥∏£j â«‡ ó«≤©J ƒgh ,´ÉîædÉH á«≤Ñàe É«ª«cƒd …CG ∂dòch √ó°ù÷ ¬``àªLÉ¡eh
graft-versus-host disease ´hQõŸG Aõé∏d (≈≤∏àŸG)πFÉ©dG ¢†aQ ¢Vôe ¬«∏Y
áfÉ°SôJ ÚH ºZÉæJ çGóMEG øμÁ ,≈``°VôŸG ¢†©H ‘ øμd .GVHD kGQÉ``°üàNG hCG
,ΩÉ¶©dG ´Éîf ∫GóÑà°SGh ,¢ùeÉ£dG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ‘ á∏ãªàŸGh– äGAGóàY’G
∫É©a »LÓY ìÓ°S OÉ``éjE’ –á«LQÉN ÉjÓN ΩGóîà°SÉH ΩQƒ``dG ≈∏Y áªé¡dGh
»àdG áHôéàdG »Øa .áªL ôWÉfl ¬JÉ«W ‘ AGôLE’G Gòg πªëj .¿ÉWöùdG ó°V ™FGQ
áÑ≤M πFGhCG ∫ƒ∏ëHh .¢†jôe áÄe ÚH øe öûY ÉæKG É‚ ,πJÉ«°S ‘ ¢SÉeƒJ ÉgGôLCG
IOôªàŸG ´GƒfC’G ™`è AGôLE’G AÉÑWC’G Ωóîà°SG ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ``«æ«fÉªãdG
»gh ,»YÉîædG è°ùæàdG π∏N á`èRÓàeh ,Oó©àŸG …ƒ≤ædG ΩQƒdGh ,É«ª«cƒ∏dG ø`è
,kGOhófi ìÉéædG ¿Éc .»FÉ«ª«μdG êÓ©∏d áehÉ≤ŸG É¡à©«Ñ£H õ«ªàJ »àdG ¢``VGôeC’G
.πbC’G ≈∏Y ≈°VôŸG ¢†©H AÉØ°T ‘ ,±É£ŸG ájÉ¡f ‘ ,º¡°SCG ¬æμd
ΩCGƒàdG áHÉãÃ ,√Qƒ``°üJ øμªŸG ø`è ¿Éc GPEG ,»JGòdG ΩÉ``¶©dG ´É``îf ´QR ¿Éc
øe ΩÉ¶©dG ´É``îf ™«ªŒ º``àj ,Éægh .»``Ø«ÿG ´Qõ``∏d ábÉ°TQ Ì``cC’G …ƒ``NC’G
óLƒJ Óa .¢†jôŸG º°ùL ‘ iô``NCG Iôe ¬àYGQRh ,√ó«ªŒh ,º¡°ùØfCG ≈``°VôŸG
ÜÉ°üŸG ´ÉîædG ∫GóÑà°SG Ωó``Y ‘ ¢ù«FôdG ±ó¡dG øªμj å«M .´È``àŸ áLÉM
¤EG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG áYôéH ∫ƒ°UƒdG πH ,(»LQÉN ´Éîf ΩGóîà°SÉH) ¢VôŸÉH
,Ωó∏d áfƒμŸG ÉjÓÿG …ƒ``àëj …òdGh ,¢†jôŸG ´Éîf ™«ªŒ ºàj .≈°übC’G ó``◊G
πàb ±ó¡H ∂``dPh ,äÉMô≤à∏d á``ÑÑ°ùe á©ØJôe äÉ``jƒà°ùe AÉ£YEGh .√ó``«ªŒh
´ÉîædG ÉjÓN QÉNO’ kGô¶fh .¬àYGQRh óªéŸG ´É``îædG áHGPEG …ôŒh .¿ÉWöùdG
ájô¶ædG á«MÉædG øe ,AÉÑWCÓd ´QõdG íª°S ,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ∫ÉÑ≤à°S’ Ió``ªéŸG
.óM ≈°übCG ≈àM »FÉ«ª«μdG êÓ©dG äÉYôéH ™aódÉH ,πbC’G ≈∏Y
557
á«FÉ¡f áªî°V áÑ≤Y ABMT AGôLEG ¥Îîj ,áªî°†dG äÉYô÷G …ójDƒŸ áÑ°ùædÉH
äÉYô÷G ±É©°VCG IöûY ≈àM hCG á°ùªN AÉ£YEG øμªŸG øe íÑ°UCG ó≤a .áª°SÉMh
AÉ≤Ñ∏d á«aÉæe ≈°†e Éª«a â``fÉc áeÉ°S äÉØ«dƒJh §FÓN ‘ ÒbÉ≤©dG øe á``«£ªædG
ó‚ á«é«JGÎ°SE’G √ò¡d Ú°ùªëàŸG QÉ°üfC’G ÌcCGh πFGhCG ÚH øeh .IÉ«◊G ó«b ≈∏Y
Ï°Sƒ«g øe π≤àfG …ò``dGh ,Qò◊Gh ¿õàŸG ΩƒJ Ö≤∏ŸG –Tom Frei …Gô`à Ωƒ``J
¿ô≤dG øe äÉ«æ«fÉªãdG á``Ñ≤M πFGhCG ∫ƒ``∏ëHh .ôHQÉa ó¡©Ÿ ô``jóªc ø``£°SƒH ¤EG
´Éîf ´QõH Rõ©ŸG ,áªî°†dG áYô÷G áØ«dƒJ ΩÉ¶f ¿CÉH ¬°ùØf …Gôa ™æbCG ,øjöû©dG
.¿ÉWöùdG êÓY ‘ øμªŸG ó«MƒdG π◊G ƒg ,ΩÉ¶©dG
ÜQÉéàdG ÌcCG øe IóMGh ø°T ‘ Ó k ãªàe …Gôa πeCG ¿Éc ,ájô¶ædG √òg QÉÑàN’
,áHGò÷G äGQÉ°üàN’ÉH Ék ©dƒe …Gôa ¿Éc .»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ïjQÉJ ‘ áMƒª£dG
êÓ©d »JGòdG ´ÉîædG è`èÉfôH ∫ƒcƒJhôH ≈∏Y á«æjódG á``¨Ñ°üdG AÉØ°VEG ¤EG ÉC ``é∏a
kGQÉ``°üàNG hCG Solid Tumor Autologous Marrow Program á``Ñ∏°üdG ΩGQhC’G
âfÉc GPEÉa ,¿ÉWöùdG ÖW Ö°†Zh áØ°UÉY º°S’G Gòg ‘ äQƒ``∏ÑJh .STAMP
Iôeóe äÉYôL ΩGóîà°SÉÑa .ÉgDhÉYóà°SG øμÁ òFóæY ,áª°TÉZ Iƒ≤d áLÉM ∑Éæg
¿ÉWöùdG ìô``W øe STAMP èeÉfôH ø``μªà«°S ,ÉjÓî∏d á`èÉ°ùdG ÒbÉ≤©dG ø`è
k ``FÉb ,1982 ΩÉ``Y ∞«°U ‘ ,¬``FÓeR óMCG …Gô`à ÈNCG .Ék ``°VQCG
êÓY Éæjód) :Ó
≈°übCG ¤EG π°ü«d ¿Éæ©dG ¬dDhÉØàd …Gôa ≥∏WCG ,»FÉæãà°SG ƒëf ≈∏Y .(…óãdG ¿ÉWöùd
.áHôéàdG ‘ ¢†jôe ∫hCG êGQOEG ºàj ⁄h .ájhÉ¡dG áaÉM OhóM
ttt
¤EG §≤a ™Lôj ’ ∂``dPh ,VAMP ìÉ‚ ‘ ¢UÉN ƒ``ëf ≈∏Y …Gôa ó``≤àYG
ÖÑ°ùH Ék °†jCG π``H ,ÒbÉ≤©dG ÚH ójôØdGh ∫OÉ``ÑàŸG »FÉ«ª«μdG »``LÓ©dG ¿hÉ``©àdG
558
áHÉ°ûdG ∫ƒ≤©dG èjõe ƒgh ’CG ,¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ójôØdG …öûÑdG QRBÉàdG
ÚH Éª«a Bethesda Gó``°ù«ã«H ‘ âªëàdG »``àdG IôWÉîŸG OÉ°ùLC’Gh á``©eÓdG
OÉ¡àLÉH …Gôa CGó``H ,øjó≤Y Qhôe ó©Hh ,ø``£°SƒH ‘h .1960h 1955 »`èÉY
¿É°üZC’ÉH Ú`àƒ°UƒŸG IòJÉ°SC’G ≈``∏Y Ék Ñ∏≤æe ,∫É``©ØdG ñÉæŸG ¢``ùØf AÉ``«MEG ‘
k ó``Ñà°ùe áà«ŸG
Robert ôjÉe äôHhQ ∂dP ™LÎ°ùjh .IójóL á«≤f AÉeóH ºgÉjEG ’
k ``FÉb ,ΩGQhC’G Ö``«ÑW ,Mayer
...¿ÉμŸG ó``jó°ûdG ¢ùaÉæàdG ìhQ â``Ñ¡dCG) :Ó
ÜQÉéàdG âfÉc .(ó``¡©ŸÉH Ò¨°Uh ÒÑc ƒg øe πμd …QÉ``îÑdG §¨°†dG AÉ``fEÉc
øe ôNB’G ƒ∏J π«°S ø°T ” å«M ,»ÁOÉcC’G Qƒ£à∏d áéFGôdG á∏ª©dG áHÉãÃ ájQÉ÷G
ÚH Üô◊G äGQÉ©à°SG äö``ûàfGh .§°ûfh ,¢SÉb Ωõ©H ó¡©ŸG π``NGO ÜQÉéàdG
√QÉÑàNG á≤JƒH »g √ògh ,Ohó``∏dG hó©dG ¿ÉWöùdG GóZh .ôHQÉa ó¡©e äÉ``ÑæL
øe kGóªY »μ«æ«∏cE’ÉH »∏ª©ŸG õ«◊G êõàeGh .á«ªë∏ŸG ∫É``à≤dG áMÉ°Sh ,á«dÉãŸG
¢Vô¨d á°SôμŸG ó«≤©àdG Iójó°T áμHÉ°ûàŸG ádB’G ´ÉÑ£fG öûæd äÉ``«°VQC’G ∫ÓN
§N áLô©àŸG •ƒ£ÿGh º¡°SC’G äGP Ió``≤©ŸG á«fÉ«ÑdG ∫Éμ°TC’G Qƒ°üJ .ó``MGh
óæYh .πeÉ©ŸG ¿GQó``L ≈∏Y á≤∏©ŸG äGQƒ``Ñ°ùdG ≈∏Y á``«fÉWöùdG á«∏ÿG IÉ``«M
áaôZ ‘ ¢SÉª¨f’ÉH ô``©°ûJ ,ΩGóbC’G ≈∏Y kGÒ``°S ó¡©ŸÉH á≤«°†dG äGôªŸG ™``£b
¢Vô©dG áMÉ°S »LƒdƒæμàdG ¥ƒØàdG πàëj å«M ,¢VQC’G â– ábÓªY á``«HôM
.ácô©e ø°ûd kGó©à°ùe AGƒ¡dÉH A…õL πc hóÑjh πeÉμdÉH
øe ÜÉ°T Ö«ÑW ƒgh ,William Peters RÎ«H ΩÉ«dƒH …Gôa ¿É©à°SG ,1982 ‘
øe RÎ«H êôîJ å«M .Ék ©WÉ°S Ék «ÁOÉcC
q G Ék ª‚ ¿Éc ó≤a .ó¡©ŸÉH ¬d π«eõc ,∑Qƒjƒ«f
AÉjõ«ØdGh ,ájƒ«◊G AÉ«ª«μdG Éªgh ,äÉ°ü°üîJ çÓK ‘ É«fÉØ∏°ùæH áj’h á©eÉL
‘ ÚMGô÷Gh AÉÑWC’G á«∏c ∫Ó``N ∂dP ó©H ¬≤jôW ≥°Th ,áØ°ù∏ØdGh ,á``jƒ«◊G
559
RÎ«H ¿Éc .√GQƒàcódGh Òà°ùLÉŸG »JOÉ¡°T ≈∏Y É¡æe π°üë«d ,É«Ñeƒdƒc á©eÉL
äGƒb OƒæL ÌcCG øe -ìƒª£dGh ,»°SÉª◊Gh ,ºª°üŸGh ,»YÉªàL’G ¬©HÉ£H-
¬Ñ°TCG RÎ«Hh …Gôa ÚH ábÓ©dG âfÉch .ô``HQÉa ó¡©Ã Ék æμ“ øjóYÉ°ùŸG Iò``JÉ°SC’G
ÜGò‚’ÉH RÎ«H ô©°T å«M .…ƒHC’G ™HÉ£dG äò``îJG ÉÃQh ,…Qƒa ¢ù«WÉæ¨Ã
RÎ«H ájƒ«ëH …Gôa ºàgG Éªæ«H ;ájó«∏≤àdG ÒZ ¬Ñ«dÉ°SCGh ,¬``YGóHEGh ,…Gôa á©ª°ùd
.¬JGòd Ék ≤M’ hCG Ék ≤HÉ°S kGó«°ùŒ ôNB’G ‘ iCGQ ÉªgÓμa .¬à°SÉªMh
ttt
äGô“DƒŸG áaôZ ‘ ôHQÉa ó¡©Ã IòJÉ°SC’Gh AÓeõdG ™ªŒ ,¢ù«ªÿG Ωƒj öüY
øe ≥HÉW ≈∏YCG …õ`èQ ƒëf ≈∏Y áaô¨dG â``∏¨°T .öûY ¢``SOÉ°ùdG ≥``HÉ£dG ‘
ø£°SƒH äÉ©≤æà°ùe ≈∏Y á∏£ŸGh ,IÒÑμdG ÉgòaGƒæH áaô¨dG òîàJ å«M ,≈æÑŸG
πμ°T ,á°ùcÉ©dGh AÉÑ¡°üdG ,Ö°ûÿG ìGƒdCÉH IÉ£¨ŸG É¡fGQóLh ,Iö†ÿG áªFGO
â≤∏ZCGh .AGó¨dG ΩÉ©W ö†M .AGƒ¡dG ‘ á``≤∏©e »gh Aƒ°†dG É¡Ø∏j »àdG á``Ñ∏©dG
øY ΩÉJ ΩÉμMEÉH ∫hõ©ŸG ,»ÁOÉcC’G ÒμØà∏d ¢ü°üfl âbƒdG ∂dòa .ÜGƒ``HC’G
.ÉgÉfOCG ≥HGƒ£dG ‘ äGOÉ«©dGh äGÈàîª∏d »eƒ«dG Úæ£dG
Iôμa ¢Vô©H …Gô`à CGóH Ωƒ«dG ∂dP öüY äôL »``àdG äGô“DƒŸG √ò``g ‘h
≈∏Y »JGòdG ´ÉîædG ´QR øe ºYóH á``Yô÷G ºî°V »FÉ«ª«μdG êÓ©dG á``Ø«dƒJ
Ö«Ñ£dG …Gôa É``YO ,1983 ΩÉY ∞jôN ‘ .ø``jóYÉ°ùŸG Iò``JÉ°SC’Gh AÓ`èõdG
r (¿GôÄØdG Ö``«ÑW) ƒgh ,åjóë∏d Howard Skipper È``«μ°S OQGƒ``g
ÜòY
Ék ©∏£àe Ék ã«ãM È«μ°S Ωó≤J .¤hC’G …Gôa ∫ÉªYCG ≈∏Y ≥ª©H ôKCG …òdGh ΩÓμ``dG
á°UÉÿG ¿GôÄØdG êPÉ‰ ‘ ÉjÓî∏d áeÉ°ùdG ÒbÉ≤©dG øe ≈∏YCGh ≈∏YCG äÉYôL ¤EG
º¶f ΩGóîà°SÉH ±É``°T
m êÓ``©d ∫ƒ°UƒdG ∫É``ªàMG øY ¢SÉªëH çó``–h ¬``H
560
,Frank Schabel πHÉ°ûJ ∂``fGôa ¬Ñ≤YCG Ée ¿ÉYöSh .áYô÷G á``ª«¶Y êÓ©dG
´Éîæ∏d á∏JÉb äÉ``YôL ‘ πeGƒ©dG ÚH É`è ™ª÷G ¿CG í°VhCG ôNBG ⁄É``Y ƒ``gh
πHÉ°ûJ ÉgÉ≤dCG »àdG IöVÉëŸG âfÉc .¿Gô``ÄØdG ‘ ΩGQhC’G ≈∏Y …QRBÉJ ÒKCÉJ ¬``d
,åjó◊G ó©H .RÎ``«H É¡Ø°Uh Éªc ,(»YGóHEG çó``M)h ,á°UÉN á©aO á``HÉãÃ
ÚãMÉÑdG QÉ¨°U πHÉ°ûàH •É``MCGh ;IQÉKE’ÉH áaô¨dG âé°V ,…Gô`à ôcòàj Éªc
.RÎ«H π«H ,Ék Ø¡∏J ºgÌcCGh ,Ék æ°S ºgô¨°UCG ¿Éch .√QÉμaCÉH ÚfƒàØŸGh ÚØ¡∏àŸG
º«¶Y »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG IôμØH Ék μ``°ù“h Ék JÉÑK Ì``cCG …Gôa í``Ñ°UCG Gò``μg
,øjöVÉ◊G ÚH øeh .É¡JGP ádÉ◊G ¤EG á≤K πbC’G ¬H ¿ƒ£«ëŸG ∫ƒ–h ,á``Yô÷G
,Rƒ∏«fÉc ¿Éc .á``jGóÑdG øe kGQòM George Canellos Rƒ``∏«fÉc êQƒ``L ¿Éc
‹GôHhC’G …OÉ``«≤dG ¬Jƒ°Uh ,á``Ø«ØÿG ¬``JAÉæëfGh ,á``∏jƒ£dG á``∏«ëædG ¬``àeÉ≤H
»eƒ≤dG ó¡©ŸG ‘ ƒ°†Y ƒgh ,ó¡©ŸG ‘ …Gôa Ò¶f ¤EG ÜôbC’G ƒg ,≥``«ª©dG
.øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«à°ùdG á``Ñ≤M ∞°üàæe ‘ ¤hC’G ¬eÉjCG øe ¿É``Wöù∏d
êÓ©dG º¶æd º°üN ¤EG ™`àGóe øe Rƒ∏«fÉc ∫ƒ– ,…Gô`à øe ¢†«≤ædG ≈``∏Yh
¬fƒc ¤EG Ék «FõL ∂dP iõ©jh ,áªî°†dG äÉ``Yô÷G ≈∏Y Ωƒ≤J »àdG »FÉ«ª«μdG
óYÉ°üJ ™ªa :ó`èC’G πjƒW ôeóŸG »``ÑfÉ÷G ôKC’G Gƒ¶M’ ø`è πFGhCG ÚH ø`è
πª©J å«ëH Ió°ûH ´ÉîædG »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ÒbÉ≤Y ¢†©H ∞∏àoJ ,äÉYô÷G
≈ª°ùJ ¿ÉWöùdG πÑb É`è áeRÓàe áYQÉ°ùe ≈∏Y ,Ú©e âbh ‘ ,º¶ædG √ò``g
Qƒ£àdG ¤EG íæŒ »àdG ádÉ◊G »gh ,myelodysplasia »`` p æt dG è°ùt æn às dG π∏n nN
q YÉî
ΩÉ¶©dG ´Éîf OÉ`èQ øe ™ÑæJ »àdG É``«ª«cƒ∏dG ´GƒfCG π``ª–
p .É«ª«cƒd í``Ñ°üàd
á«∏©a áehÉ≤Ã RÉà“ IPÉ°Th áÑjôZ äGôØW É¡JÉ«W ‘ »FÉ«ª«μdG êÓ©dÉH èdÉ©ŸG
öS É¡Ñgh ób ¿GÒ``ædG √òg ÈY ‹hC’G ÉgQhôe ¿CG ƒ``d Éªc ,ÒbÉ≤©dG ø`è …C’
561
.Oƒ∏ÿG
ÖfÉ÷G ‘ …Gôah Ö``fÉL øe Rƒ∏«fÉc ÚH …QÉ÷G ∫ó``÷G Gòg ≈MQ Ú``H
¿CG ó«H .ô``jôe ƒëf ≈∏Y Ú``°VQÉ©àe øjôμ°ù©e ¤EG ó``¡©ŸG º``°ù≤fG ,ô``NB’G
¬«LƒàHh ,1982 ΩÉY á``jÉ¡f ∫ƒ∏ëHh .Éª¡à°SÉªM øY ÉØbƒàj ⁄ …Gô`àh RÎ«H
á©°†H ó©Hh .STAMP ΩÉ¶f ø``Y »∏«°üØJ ∫ƒcƒJhôH RÎ«H Öàc ,…Gôa ø`è
Institutional Review Board »°ù°SDƒŸG á©LGôŸG IQGOEG ¢ù∏› ≥aGh ,™``«HÉ°SCG
ö†NCG kGAƒ°V …Gôah RÎ«H ∂dòH Ék ëfÉe ,STAMP ΩÉ¶f ≈∏Y ôHQÉa ó``¡©e ‘
k FÉb RÎ«H ôcòJh .ÜQÉéàdG AóÑd
.áÑ∏◊G ¤EGh íLQCÉàdG ¤EG Éæ≤jôW ‘ øëf) :Ó
.(ïjQÉàdG Ò¨«°S Ée A»°T ò«ØæJ ∂æμÁ ¬fCÉH øeDƒJ ¿CG Öéj .Éæd á©aO áHÉãÃ Gò¡a
‘ áHÉ°T »g STAMP èeÉfôH ák eóîà°ùe (ïjQÉàdG Ò¨J) á°†jôe ∫hCG âfÉc
¿ÉWöùH áHÉ°üe ájQÉŒ áæMÉ°T Oƒ``≤J ¢ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe øe ÉgôªY øe Ú``KÓãdG
.…óãdG
IóFÉ°ùdG áaÉ≤ãdG É¡JOGR ¿É«æÑdG á``ªî°Vh ,áeRÉMh ,áª¡éàe ICGôeG á°†jôŸG
êÓ©∏d â©°†Nh ,áHÓ°Uh áYÉé°T á©jöùdG ¥ô£dGh äÉæMÉ°ûdG äÉ£fi ‘
IóYÉ°üàeh á``«°SÉ«b á«FÉ«ª«c á``«LÓY º¶f IóY ΩGóîà°SÉH êÓ``©dG QGô``μJh
â«àØà∏d π``HÉb ôjóà°ùe π``àμJ πμ°T ò``îàŸGh ,ΩQƒ``dG ¢VôY ≠``∏H .á``Yô÷G
QGóL ádÉÑb »Fôe ƒëf ≈``∏Y É≤∏q ©e ¿Éch ,Ék Ñjô≤J äGÎª«àæ°S á``à°S ,Ö¡à∏eh
ó¡©ŸG øe âØàNG ,á``jó«∏≤àdG äÉLÓ©dG ™``«ªL (π°ûa) ó©H øμd .Qó``°üdG
™«ªL ‘ É¡àcQÉ°ûe ±ò``M ”h á«FÉ¡f á£fi áHÉãÃ É¡àdÉM äÈàYGh .Ék ``Ñjô≤J
⁄ ,RÎ«H ∫ƒcƒJhôH ≈∏Y â©bh ÉeóæYh .iôNC’G á«ÑjôéàdG ä’ƒ``cƒJhÈdG
.¬°VGÎYG óMCG óÑj
p
562
ìÉÑ°U ‘h .ΩÉ¶©dG ´É``îf (™«ªéàH) ,™Ñ£dÉH ,ΩÉ``¶©dG ´Éîf ´QR GC ó``Ñj
øbÉfi øe ÒÑc Oó©H ¬jój Ó
C eh É«ª«cƒ∏dG IOÉ«Y ¤EG RÎ«H ÖgP ,¬d OÉ°üM ∫hCG
å«H ≈Ø°ûà°ùe ‘ äÉ«∏ª©dG á`àôZ ¤EG ¬d ¢†jôe ∫hCG ¥É°Sh .ΩÉ¶©dG ´É``îf
±ôZ ôHQÉa ó``¡©e …ƒàëj øμj ⁄ å``«M) IQhÉ``éŸG Beth Israel π``«FGöSEG
‘ Qôμàe ƒëf ≈∏Y Ö∏°Uo ∫õÑe RôZh ,´ÉîædG Ö``ë°S ‘ GC óHh (äÉ«∏ªY
‘ .¢†jôŸG ∑Qh ‘ AGô``ªM äÉeóc √AGQh Ék ``Ø∏u fl ,ÉjÓÿG Öë°Sh
n ∑Qƒ``dG
Ö°SGhQ øe á∏«∏b äGÒ£b á``æ≤ëŸG ‘ ™ªéàJ ,∫õÑŸG É¡«a Öë°ùj Iô`è πc
.AGôªM
,´ÉîædG áæ≤fi äöùμfG ,áæ«©∏d RÎ«H Öë°S AÉæKCG »Øa .áKQÉμdG â©bh º``K
t øe á``©£b ÉgAGQh ák ``Ø∏u fl
≥FÉbódh .¬°†jôe ∑Qh ‘ Ék ``≤«ªY ák ``fƒaóe Ö∏°üdG
ä’É°üJG äÉ``°VôªŸG äôLCGh .äÉ«∏ª©dG á`àôZ ‘ ≈°VƒØdG â``HO ,á``∏«∏b
Qhôe ó©Hh .ÚMGô÷G øe IóYÉ°ùŸG Ö∏£d iôNC’G ≥HGƒ£dÉH áeƒªfi á«ØJÉg
á°TÉªc øe êhR ΩGó``îà°SÉH ∂dPh ,IôHE’G IOÉ``©à°SG øe RÎ«H ø``μ“ ,áYÉ°S
.∑QƒdG ‘ ¢Uƒ¨∏d ΩÉ¶©dG
Ék ë°VGh á¶ë∏dG ∂∏àd πeÉμdG ÒKCÉàdG GóH ,AÉ°ùŸG ∂dP øe ≥M’ â``bh ‘h
äöùμfG) :RÎ``«H ∫ƒ≤j .áHƒéYCÉH á``¶ë∏dG √ò``g øe É‚ ó≤∏a .RÎ``«H ≈∏Y
Iôî°U ≈∏Y ó≤àYCG É`è ≈∏Y »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ∞«ãμJ ÜQÉŒ ôNBG êGƒ`èCG
ájÉZ ájRÉ› IQƒ°U áHÉãÃ á©bGƒdG â``fÉc ,…Gôah RÎ«Ñd áÑ°ùædÉHh .(áÁób Iô``HEG
≈∏Y Üô◊G IQÉZ âæ o°T ó≤∏a .‹É◊G ™°VƒdG ΩOÉ≤Jh øgh ióŸ ìƒ°VƒdG ‘
(»FÉ«ª«μdG êÓ©dG áYôL º«¶©J ‘ ¿ƒÑZôj ’) AÉæÑL AÉÑWCG á£°SGƒH ¿ÉWöùdG
.øeõdG É¡«∏Y ÉØY Ió∏Ñàe áë∏°SCG ¿ƒeóîà°ùj
563
¤EG RÎ«H IÉ«M äOÉY ,¤hC’G á``é°†dG ∂∏J ó©H ™«HÉ°SCG á©°†H QGóe ≈``∏Yh
Rƒ∏«fÉc áªà“ ≈°TÉëàj ,ôμÑŸG ìÉÑ°üdG »Øa .∫ƒ≤©e ó``M ¤EG âHÉãdG ÚJhôdG
≥HÉ£dG øe ó«©ÑdG ÖfÉ÷G ‘ √É°Vôe ≈∏Y ádƒéH Ωƒ≤jh ,Úμμ°ûàŸG øe √ÒZh
.ÜQÉéàdG AGô``LE’ ±ô¨dG øe π``«∏b OóY ¢ü«°üîJ ” å``«M ,öûY ÊÉ``ãdG
òë°ûj ƒgh á«Ø∏ÿG ‘ »ŸÉ©dG ìöùŸG ™FGhQ ógÉ°û«d ∫õæŸG ‘ AÉ°ùŸG »°†Áh
,áYöù∏d áHôéàdG ÜÉ``£≤à°SG ™ªa .Ék jq ôμa ÜQÉ``éàdG òë°ûjh Ék ``jq ó°ùL ôHE’G
ä’ÉM øe RÎ«Ñd π``FGhC’G πFÓ≤dG ≈°VôŸG ¿Éc .ìƒ``°VƒdG Ék °†jCG Ö``°ùàμJ
IófÉ©e ΩGQhCÉH äÉ``HÉ°üe AÉ°ùf º¡a ,É¡æe ¢ShDƒ«ŸG ä’É``◊Gh ,ÒNC’G PÓŸG
PÓªc ádƒ¡°ùH ÜQÉéàdG ‘ º¡∏«é°ùJ ” ó``b ¬fEG ≈àM ÒbÉ≤©dG ™«ª÷ Ió``°ûH
k eCGh ,Ò``NCG
äÉ©FÉ°T QÉ°ûàfG ™`è øμd .áØ«ØW ƒdh ICGó``g ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ‘ Ó
∫É°üJ’G ‘ ¿ÉWöùdG ≈°Vôe CGóH ,AÉbó°UC’Gh ≈°VôŸG äÉμ``Ñ°T ÈY áHôéàdG
,Ωƒég §îc áªî°†dG áYô÷G á«é«JGÎ°SEG áHôŒ ‘ ¢``Vƒî∏d …Gôah RÎ«ÑH
êÓY …CG áHôéàd Aƒé∏dG πÑb πH ,á``jó«∏≤àdG á«LÓ©dG º¶ædG π°ûa ó©H ¢``ù«dh
¬∏ªcCÉH ó¡©ŸG ¢†ØàfG ,RÎ«H ôcòàj Éªch ,1983 ΩÉY ∞«°U ôNGhCG ‘ .ô``NBG
øe »∏«≤ædG …óãdG ¿ÉWöùd Ék LÓY ≥∏àJ ⁄ »àdG äGó«°ùdG ióMEG âeÉb É`èóæY
πc ∂μØJh ó≤©dG •ô``ØfG ,ICÉéah) .STAMP è`èÉfôH ‘ π``«é°ùàdÉH π``Ñb
.(A»°T
,áHGòL ICGô`èG »¡a ,Ék eÉY ÚKÓKh á``à°S ôª©dG øe IQƒ``còŸG Ió«°ùdG ≠``∏ÑJ
áeGhO ‘ πeÉc ΩÉ``©d âeGO »àdG ¢VôŸG á``cô©e É¡H äQGO ,á``jƒbh ,á``≤«fCGh
…óãdG ¿ÉWöùH áHÉ°UEÓd áé«àf É``¡JódGh äƒe âÑbGQ ó≤∏a .áªμfih á``∏°üàe
âfÉc ,…õjôZ ƒ``ëf ≈∏Yh .IhGö†H …ó«∏≤àdG êÓ``©dG ΩhÉb …òdGh ô`èóŸG
564
É«– ¿CG äOGQCGh .áehÉ≤ŸGh åÑÿG ¢ùØæH ¿ƒμ«°S É¡jód ΩQƒdG ¿CÉH Ék eÉ“ á©æà≤e
ÜQÉéàH ΩGõàd’G ¿hO ,Ωƒég §îc á«fGhó©dG äÉLÓ©dG ÌcCG Ωóîà°ùJ ¿CGh
RÎ«H É¡«∏Y ¢VôY ÉeóæYh .É¡°ùØf â©æbCG Éªc ∂dPh ,∫ÉM ájCG ≈∏Y π°ûØà°S
.OOôJ ¿hO ¬H âμ°ù“ ,STAMP èeÉfôH
Öãc øY áÑbGôª∏d Ék Yƒ°†N äGQÉ°ùŸG ÌcCG ÚH øe »μ«æ«∏cE’G ÉgQÉ°ùe ¿Éc
´QõdGh »FÉ«ª«μdG êÓ©dG á«∏ªY äQÉ°S ,RÎ«H ßM ø°ù◊h .ó¡©ŸG ïjQÉJ ‘
,»FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe áªî°V áYôL ∫hÉæJ ó©H ™HÉ°ùdG Ωƒ«dG ‘h .á``°SÓ°ùH
á©°TCG IQƒ°U ∫hCG ≈∏Y ´ÓWÓd »∏Ø°ùdG ≥HÉ£dG ¤EG RÎ«Hh …Gôa ´ôg
o ÉeóæYh
øe ÒÑc ó°ûM ™ªŒ .¬«∏Y GƒÑ∏¨J ób º¡fCG GƒØ°ûàcG ,êÓ©dG ó©H Qó°ü∏d ¢ùcEG
ΩÓaCG ∫ƒM Ghó°ûàMGh ÚØ∏ëŸG áÄ«g πãe áaô¨dG ‘ AÉÑWC’G øe ´ÓW’G »Ñfi
Qó°üdG ¢ùcEG á©°TCG äô``¡XCG ,…ƒ≤dG …Qƒ∏ØdG Aƒ°†dG á¡LGƒe ‘h .á``©°TC’G
áFQ π∏îàJ »àdG á``«∏«≤ædG Ö°SGhôdG â°ü∏≤J ó``≤a .áXƒë∏e áHÉéà°SG Oƒ``Lh
É¡dƒM áîØàæŸG ájhÉØª«∏dG ó``≤©dG â©LGôJ Éªc ,®ƒë∏e ƒëf ≈∏Y á``°†jôŸG
.(É¡∏«îJ øμÁ ICGóg πªLCG) :Ó k FÉb ,RÎ«H ôcòàj Éªc ,âfÉc ó≤d .Ék °†jCG
ájÉ¡ædG ‘ π°üMh ,ä’É◊G øe ójõŸG ´QRh RÎ«H èdÉY ,áæ°ùdG Qhôe ™eh
ä’ÉM äÉfÉ«H IóYÉb â``fÉc ,1984 ΩÉY ∞«°U ∫ƒ∏ëH .Ió``«L èFÉàf ≈∏Y
á«Ñ£dG äGó«≤©àdG øμJ ⁄h .•É``‰C’G õ««“ ‘ ´höû∏d »Øμj ÉÃ IÒ``Ñc ´QõdG
ä’ÉM ‘ á∏ãªàŸGh :Ék ``©bƒàe ¿Éc É``ªc áYhôe ,™``Ñ£dÉH ,STAMP ΩÉ``¶æd
‘ ∞jõfh ,á``jƒFôdG äÉHÉ¡àd’Gh ,OÉ``◊G ΩódG ô``≤ah ,áà«ªŸG ¬``Ñ°T ihó``©dG
,á«©£≤ŸG á©°TC’Gh ,ΩódG äGQÉÑàNGh ,¢ùcEG á©°TCG Ωƒ«Z â``– ¬fCG ó«H .Ö∏≤dG
¢VôŸG ¿ƒμ°S ä’ÉM ¿CÉH ÉªgÓc ™æàbG ó≤a .Ék «°†a
q Ék °†«eh …Gôah RÎ«H iCGQ
565
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG ø``Y áŒÉædG ÉgÒZ øe áeGóà°SG Ì``cCG STAMP øY á``ŒÉædG

.ÚªîJ Oô› ,∫GƒMC’G ø``°ùMCG ‘h – ´ÉÑ£fG Oô› ô`èC’G ¿Éc .…ó``«∏≤àdG
,1985 ‘h .á«FGƒ°ûY á``HôŒ AGôLEG ¤EG RÎ«H êÉ``àMG ,á£≤ædG √òg äÉ``ÑKE’h
á©eÉL ‘ STAMP è`èÉfôH ¢ù«°SCÉàd ø``£°SƒH QOÉZ ,…Gô`à øe ™``«é°ûàHh
AÉfEG) ∑Îj ¿CG OGQCG ó≤a .É``æ«dhQÉc çQƒf áj’h ‘ Duke University ∑ƒ``jO
ÇOÉg »ÁOÉcCG ¿Éμ`è øY Ék ãëH IÎØd √AGQh ô``HQÉa iód (…QÉ``îÑdG §``¨°†dG
.ΩÓ°S ‘ áHôéàdG AGôLEG øe ¬«a øμªàj ô≤à°ùeh
ttt
øe áªî°†dG áYô÷G QÉÑàN’ Iô≤à°ùeh áFOÉg áÄ«H ¤EG RÎ«H ΩÉ«dh ™∏£J AÉ``æKCG ‘
á∏°U …P ÒZh ™bƒàe ÒZ çóM AGôL øe Ö£dG ⁄ÉY Ö∏≤fG ,»FÉ«ª«μdG êÓ``©dG
ÊÉªK AÉÑWC’G øe ≥jôa πé°S ,Lancet á∏› ‘h ,1981 ¢SQÉe »Øa .hóÑj Ée ≈∏Y
Kaposi’s …RƒHÉc ÉeƒcQÉ°S ≈``ª°ùj ¿ÉWöùd IôŸÉH ájó«∏≤J ÒZ IQƒ°üd ä’É``M
»ªu °So ó≤a ,kGójóL ¢VôŸG øμj ⁄ .∑Qƒjƒ«f ‘ ∫ÉLôdG øe áYƒª› ‘ sarcoma
¢Vôe ¿Éch .ö``ûY ™°SÉàdG ¿ô``≤dG ‘ …ôéŸG á``jó∏÷G ¢VGôeC’G Ö``«ÑW º``°SÉH
,¿ƒ∏dG »é°ùØæHh ,ƒªædG A»£H ΩQh ¬fCÉH á∏jƒW IÎØd ±hô©e …RƒHÉc É`èƒcQÉ°S
¿ƒμjh ,Ú«dÉ£jE’G ∫ÉLôdG øe ø°ùdG QÉÑc ‘ ó``∏÷G á≤ÑW ≈∏Y ∞Mõj ∫ƒ°ùch
hCG áeÉ°T øe áªî°†àe IQƒ°U Ö∏ZC’G ºYC’G ‘ ¬``æμd ,kGÒ£N ¿É«MC’G ¢``†©H ‘
.πeq Oo
¢VôŸG øe kGQƒ°U Ék «∏©a
q âfÉc Lancet á∏› É¡JOQhCG »àdG ä’É◊G ™«ªL ¿CG ÒZ
,áaRÉf ™≤H ¤EG â``dƒ– á«FGóYh á``Ø«æY IôjÉë Qƒ°U ,É``¡«∏Y ±ô``©àdG ≈``æ°ùàj ’
.ÜÉÑ°ûdG A’Dƒg OÉ``°ùLCG ôFÉ°S ‘ Iöûàæe ábQõdG ¬``Hƒ°ûJ Oƒ°SCG ¿ƒd äGP ,á``«∏«≤f
566
âYÎ°SG áæeÉãdG á``dÉ◊G ¿CG ’EG .Ék ``«°ùæL
q Ú«∏ãŸG øe á«fÉªãdG ∫É``LôdG ô``FÉ°S ¿Éch
iôLh ,√ô¡Xh ¬°SCGQ ‘ äÉaB’G ¬H âqŸCG ,π``LôdG Gò¡a :Ék °UÉN q Ék eÉªàgGh kGQò``M
PCP ¬«∏Y ≥∏£j QOÉ``f …ƒFQ ÜÉ¡àdÉH ÜÉ°üe ¬``fCG ≈∏Y ∂dòc ¬``àdÉM ¢``ü«î°ûJ
óMCG »°ûØJ ¿Éc ó≤a .Pneumocystis carinii …DƒLDƒ÷G …ƒFôdG øFÉμdG øY œÉf
øe øμj º∏a .π©ØdÉH Oƒ¡©e ÒZ ôeCG ÜÉÑ°ûdG øe áYƒª› ‘ á``°†eÉ¨dG ¢VGôeC’G
Oô› ¢ù«d ƒ¡a ,áeÉàbh Ék ``≤ªY ÌcCG IPÉ°T ádÉM ¤EG IQÉ°TEG iƒ°S ø``jôeC’G ´É``ªàLG
.áeRÓàe ¬fEG πH ,¢Vôe
¢TÉgóf’G Òãj …ƒFôdG ÜÉ``¡àdÓd ÅLÉØŸG Qƒ¡¶dG ¿Éc ,∑Qƒjƒ«f ø``Y kGó«©Hh
õcôe ¿Éc ó≤a .É«LQƒLh É£æ∏WCG ‘ CDC ¢``VGôeC’G áëaÉμe õcGôe ‘ Ék ``°†jCG
áFQÉ£dG ¢VGôeC’G ™ÑàJ ádÉch »gh ,»eƒ≤dG á«Ñ£dG áÑbGôª∏d ¢üëØdG ™``bƒe CDC
óæY ’EG öûÑdG …ƒ``FôdG ÜÉ¡àd’G Ö``«°üj ’ .ÉgQÉ°ûàfG AGƒ``àMGh É``¡WÉ‰CG õ``««ªàd
¿ÉWöùdG ≈°Vôe º``g ¿ƒ°ù«FôdG ÉjÉë°†dG ¿Éch .Ió``°ûH »YÉæŸG RÉ``¡÷G ¥GÎNG
Éà«ØjO ø``jÉY óbh) .º¡jód AÉ``°†«ÑdG ΩódG äGô``c »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ôeO ø``jòdG
»FÉ«ª«μdG êÓ©∏d ¿ƒ©°†îj GƒfÉc øjòdG ÚμLOƒg ≈°Vôe iód ∂``dP DeVita
GƒfÉch ,Ék HÉÑ°T GƒfÉc ó≤a :ád’O ájCG Iójó÷G PCP ä’É◊ øμj ⁄ .(ÒbÉ≤Y á``©HQCÉH
¿Éc Éªæ«H ,PCP ¢Vôe øKGôH ‘ Gƒ©bh ICÉéa º¡fCG ’EG ,AÉë°UCG ’k ÉLQ ≈°†e Éª«a
.QÉ«¡f’G ÉØ°T ≈∏Y º¡jód »YÉæŸG RÉ¡÷G
ICÉWh â– øÄJ á``«∏MÉ°ùdG ¿óŸG âfÉc É``ªæ«Hh ,ΩÉ©dG ∂``dP ∞«°U ô``NGhCG ‘
áKQÉc ∫ƒ∏ëH Qò``æj ≥«bôdG AGƒ``¡dG ¿CG ô©°ûà°ùj CDC õ``côe CGó``H ,IQÉM á``Lƒe
Iƒ≤H ìÉjôdG IQGhO â``ëLQCÉJ ,1981 ΩÉY øe ¢ù£°ùZCGh ƒ«fƒj Ú``H Éªa .á``«FÉHh
øe áÑjôZ äÉYƒª› »gh :áÑjôZ ¢``VGôeCG áØ°UÉY ÜƒÑ¡d ÉgQƒfi ∫ƒM Ió``jó°T
567
cryptococcal äÉ``«Øp rîàn °ùoŸÉH É``jÉë°ùdG

s ÜÉ¡àp dr Gh ,…Rƒ``HÉc É`èƒcQÉ°Sh ,PCP
‘ ÜÉÑ°T QƒcP ‘ É¡H áHÉ°UE’G π«é°ùJ ” IQOÉf á``jhÉØª«d ΩGQhCGh ,meningitis
øY ∂«gÉf ,É¡©«ªL ¢VGôeC’G √òg ‘ ™FÉ°ûdG §ªædG øªμj .ÉμjôeCG AÉëfCG ∞∏àfl
ΩÉ¶æ∏d πeÉc ¬Ñ°T QÉ«¡fG ‘ ,∫ÉLôdG øe Ék «°ùæL
q Ú«∏ãŸG ‘ Ö°SÉæàŸG ÒZ ÉgQƒ¡X
áeRÓàe) ¢VôŸG ≈``∏Y Lancet á``∏› ‘ √öûf ” …òdG ÜÉ``£ÿG ≥∏WCG .»``YÉæŸG
gay-related ¿hôNBG √Éª°Sh .gay compromise syndrome) »°ùæ÷G Phò°ûdG
(Phò°ûdG á°SQÉ‡ øY ºLÉædG »YÉæŸG ¢ü≤ædG) …CG) (immune (GRID
™eh ,1982 ΩÉ``Y øe ƒ«dƒj ‘h .Phò``°ûdG ¿ÉWöS ,Iƒ``°ùb ÌcCG ƒ``ëf ≈``∏Y ,hCG
ƒgh ’CG ,öUÉ©ŸG ¬ª°SG ≈∏Y kGÒ``NCG ¢VôŸG ô≤à°SG ,Oƒ≤ØŸG ÖÑ°ùdG º¡Ød π``°UƒàdG
.AIDS RójE’G hCG ,Ö°ùàμŸG »YÉæŸG ¢ü≤ædG áeRÓàe
™WÉ≤àJh πNGóàJ ¿CG Qó≤ŸG øe ¿Éc ,√òg OÓ«ŸG á¶◊ ‘ á«∏÷G áeCGƒàdG ÖÑ°ùHh
,á«fÉãdG Iôª∏d ,êÉàfƒ°S âfÉch .IóY äÉjƒà°ùe ≈∏Y ¿ÉWöùdGh RójE’G äGQÉ°ùe
òaGƒf øe Ö``bGôJ »gh) ∑Qƒ``jƒ«f ‘ É¡à≤°T ø`è áÑbÉK IÒ°üÑH Ö``àμJ øe »``g
,(πØ°SC’G ‘ Chelsea »``°ù∏«°ûJ ´QGƒ``°ûH ∞°ü©J Ró``jE’G AÉHh áeGhO É``¡àaöT
kGOq Q ¬àÑàc OÉM ∫É≤e ‘ .Ú°VôŸG Ú``H …õeôdG πKÉªàdG QƒØdG ≈∏Y âcQOCG É``¡fC’
êÉàfƒ°S â°ûbÉf ,Illness as Metaphor IQÉ``©à°SÉc ¢VôŸG ¿Gƒæ©H É¡à≤HÉ°S ≈``∏Y
õLÉM ≈£îJ ¬fEG ≈àM ,¿ÉWöùdG ÚHh ¬æ«H ¬HÉ°ûàdG ¤EG Iƒ≤H IÒ°ûe RójE’G ¢``Vôe
»YÉªàLG ∞«æ°üJ ¤EG ∫ƒ– ó≤a ,Gòg øe ÒãμH ºî°VCG hó¨«d »Lƒdƒ«ÑdG ¢``VôŸG
,RójE’G ≈°Vôe Ö«°UCG ó≤a .¬H á°UÉÿG á«HÉ≤©dG ájQÉ©à°S’G √Qƒ°üH ôNõj »°SÉ«°Sh
,ájQÉ©à°S’G Qƒ°üdG ∂∏J º¡H â``WÉMCGh π∏°ûdÉH ,¿ÉWöùdG ≈°Vôe øe º``¡dÉãeCÉc
Ú°ùàæ«÷ƒ°S »``°ShôdG á°üb ‘ ¿É``WöùdG ¢†jôe π``ãe ,º¡°ùHÓe ø`è GhOô``Œh
568
¢ûMƒŸG …õdG AGó``JQG ≈∏Y GhÈLoCG ºK ,Cancer Ward ¿É``WöùdG ìÉæL ¿Gƒ``æ©H
Qƒ©°ûdG ‘ Ió°ùéàŸGh ,¿ÉWöùdÉH á£ÑJôŸG QÉ©dG áª°Uh ≈MQ äQGOh .º``¡°VôŸ
Iƒ≤dG ±É©°VCG IöûY Ö°ùàμJh ,RójE’G ¢Vôe ∫Éæàd ,…õÿGh ,ájöùdGh ,ÖfòdÉH
,á°SQÉªŸG √ò``g ájöSh ,á«°ùæ÷G á°SQÉªŸG Ö``fòH Qƒ©°ûdG ‘ ó``°ùéààd ,Ò``KCÉàdGh
ô¶æjo ,Iôe äGP êÉàfƒ°S äQÉ``°TCG Éªc ,¿ÉWöùdG ¿Éc GPEÉa .É¡H §``ÑJôŸG …õÿGh
òFóæY RójE’G ¿ƒμ«°ùa ,»Lƒdƒ«ÑdG ∫ƒëàdG ìƒæLh ,Ió°SÉa áeƒKô÷ êÉàæc ¬``«dEG
≥«KGƒŸG ∫ÉLôdG ¥ôN ó≤∏a :»YÉªàL’G ∫ƒëàdG ìƒæ÷h ,áKƒ∏e á`èƒKô÷ Ék LÉàf
¢VôŸG Ú∏eÉM äGôFÉ£dG Ï`è ≈∏Y ôNB’ πMÉ°S øe Gƒ∏≤æJh ,™ªàéŸÉH IOÉ``à©ŸG
…OôØdG OƒLƒdG øe RójE’ÉH ÜÉ°üŸG ¢†jôŸG ô``îÑàj Gòμgh .º¡∏NGóH ÜGôÿGh
êôN ,PÉ°T ÜÉ°T ƒ``gh ’CG ,π«îàŸG »∏°UC’G êPƒªædG ¤EG Qƒ``ØdG ≈∏Y ∫ƒ``ëàjh
ôHÉæY ‘ ájƒg ÓH óbôj ¿B’Gh ,≥``°ùØdG √ôeOh ¬°ùfO ,áeÉ©dG äÉeÉª◊G ø`è √ƒàd
.ƒμ°ù«°ùfGôa ¿É°S hCG ∑Qƒjƒ«f ‘ ≈Ø°ûà°ùŸG
,πØ°SC’G ‘ ôHÉæ©dG ∂``∏J ‘ ¬fCG ó«H ,…QÉ©à°S’G …RGƒ``àdÉH êÉàfƒ°S â``∏¨°ûfG
,¤hC’G ΩÉjC’G ‘ .¿ÉWöùdG ó°V ∑QÉ``©ŸG ™e …RGƒàdG ≈∏Y á«Ñ£dG ∑QÉ©ŸG äô``L
.º¡LÓY ¤EG GhóªYh RójE’G ≈°Vôe Gƒ¡LGh øe πFGhCG ÚH øe ΩGQhC’G AÉÑWCG ¿Éc
IQƒ°U ƒ¡a ,(á``°SQÉ◊G) »YÉæŸG ¢``ü≤ædG ¢VGôeCG ø`è …RƒHÉc É`èƒcQÉ°S ¿Éch
.ÜÉÑ°ûdG øe QƒcòdG OÉ°ùLCG ‘ QGòfEG ¿hO ô¡¶j ∫ƒ°ùc ¿ÉWöùd IôéØàe á``∏jóH
…ôéj IOÉ«Y ∫hCG â``fÉc ,AÉHƒdG Gòg IQDƒ``H ∞°üàæe ‘ ,ƒ``μ°ù«°ùfGôa ¿É``°S ‘
´ÉªàL’G ‘ äCGóH »àdGh ÉeƒcQÉ°ùdG IOÉ«Y »g RójE’G ≈°Vôe ∫ÉÑ≤à°S’ É¡ª«¶æJ
¢SƒcQÉe ,ájó∏÷G ¢VGôeC’G Ö«ÑW IOÉ``«≤H 1981 ÈªàÑ°S ô¡°T øe ájGóH Ék ``«YƒÑ°SC
q G
.Paul Volberding „OÈ``dƒa ∫ƒH ΩGQhC’G Ö«ÑWh ,Marcus Conant â``fÉfƒc
569
ΩGQhCÓd Ö«Ñ£c ¬ÑjQóJ ≈≤∏J ó≤a .Ú°VôŸG ÚH …Ò°üŸG πNGóàdG „OÈdƒa ó°ùL
s
óMCG ‘ ∫ÉeBÓd á``Ñ«fl IÎa ≈°†eCGh ,ƒ``μ°ù«°ùfGôa ¿É°S ,É``«fQƒØ«dÉc á``©eÉL ‘
,•ÉÑME’ÉH Qƒ©°T ó©H ,π≤àfGh ,¿GôÄØdG ‘ ájô≤¡≤dG äÉ°ShÒØdG á°SGQód äGÈàîŸG
.ΩÉ©dG ƒμ°ù«°ùfGôa ¿É°S ≈Ø°ûà°ùe ‘ »μ«æ«∏cE’G ΩGQhC’G ÖW ¤EG ÈàîŸG øe
.¿ÉWöS áHÉãÃ RójE’G ¿Éc ,πFGhC’G √É°Vôe øe ÒÑc Oó``©dh ,„OÈdƒØd áÑ°ùædÉH
»FÉ«ª«μdG êÓ©dG º¶f ∞∏àîÃ „OÈdƒa ¿É©à°SG ,¬jód ÉeƒcQÉ°ùdG ≈°Vôe êÓ©dh
øe ÌcCG ƒg ÉÃ ¿É©à°SGh .(1)¿É``Wöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ä’ƒ``cƒJhôH øe Iô`àƒàŸG
’CG ,∞°UƒdG ¥ƒ``Øj Ée „OÈdƒa ¢VÎbG ó≤a ,»``FÉ«ª«μdG êÓ©dG ä’ƒ``cƒJhôH
πjƒW ô‡ ájÉ¡f ‘h ,ΩÉ©dG ƒμ°ù«°ùfGôa ¿É°S ≈Ø°ûà°ùe »Øa .IóFÉ°ùdG ìhôdG ƒgh
í«HÉ°üŸG ¬cÓ°SCG ø`è ¤óàJh ,¬fGQóL »°TÓàŸG AÓ£dGh ,¬``°VQCG ™ª°ûŸG ƒ``°ùμj
√Éª°Sh ,RójE’G ⁄É``Y ‘ ìÉæL ∫hCG ¬≤jôah „OÈ``dƒa ¢ù°SCG ,á``jQÉ©dG á``«FÉHô¡μdG
ádÉeõdG IÎa AÉæKCG ÉgógÉ°T »àdG ¿ÉWöùdG áëæLCG QGôZ ≈∏Y ¿Éc …òdGh ,5B ìÉæL
k ``FÉb ôcòàjh .ó``¡©ŸÉH
øμd ,ΩGQhC’G êÓY Ió``MƒH ΩÉJ ¬«Ñ°T Éæg √Éæ∏©a Ée ¿EG) :Ó
ÖW äGóMh QGôZ ≈``∏Y ¿Éc ¬æμd .RójE’G ≈∏Y Ö``°üæŸG õ«cÎdG ±ÓàNG ™`è
,»°ùØædG ¥ÉæàN’G øe ÒãμdG ™e Ió≤©e á«ÑW ¢VGôeCG ∂jód ôaƒàJ å«M ,ΩGQhC’G
áÄ«gh kGQƒ£àe ¢†jô“ ºbÉW Ö∏£àJ »``àdGh Ió≤©ŸG ÒbÉ≤©dG ΩGóîà°SG øe Ò``ãμdGh
.(»YÉªàLGh »°ùØf ºYO
ìÉæL ¤EG ,Ék «°ùæL
q Ú``«∏ãe º¡æe ÒãμdGh ,∫ÉLôdG øe ¢``†jôªàdG ºbÉW Üò``‚G
ºZôdG ≈∏Y ,ΩGQhC’G ÖW øe HIV ájöûÑdG áYÉæŸG ¢ü≤f ¢ShÒa áehÉ≤Ÿ ÒbÉ≤©dG øe (èjõe) ΩGóîà°SG Ωƒ¡Øe IQÉ©à°SG äôL (1)
.HIV ¢ShÒØd IOÉ°†e ÒbÉ≤Y ôaƒJ πÑb äGƒæ°S IóY Qhôe øe
570
AÉÑWC’G OÉYCG .(AÉHƒdG »``°ûØJ ™e ≈°Vôe º¡æe íÑ°UCGh) º¡FÉbó°UCÉH AÉ``æàYÓd 5B
øe Gƒæμªàj ⁄ ¢†eÉZ »``FGóY ¢Vôe ó°V º¡FÉcòH GhQÉÑà«d ,É``æg AGhódG ´GÎ``NG
™eh .ó«©H óM ¤EG ¬``ª¡a º¡«∏Y Qò©J ™ªàéÃ ∞°ü©jh ,ΩÉ``J πμ°ûH √QƒZ È``°S
É¡dÓZCG ø`è óYGƒ≤dG äQô– ,≈``°VôŸG ‘ á«Ø«£dGh á``Ñjô¨dG ≈``ª◊G QÉf è``LCÉJ
ájó«∏≤àdG ÒZ IÉ``«◊ÉH ¿ƒμj Ée ¬Ñ°TCG Ék ``MÉæL ≥∏îàd ,ójóL ø`è É¡àZÉ«°U â``“h
ìÉª°ùdGh .áàHÉãdG IQÉjõdG äÉYÉ°S AÉ¨dEG iôL ó≤a .¬∏NGóH ¿ƒ°û«©j øjòdG ∫ÉLô∏d
≈∏Y º¡©«é°ûJh π``H ,IQÉjõdÉH IöSC’G OGô`àCGh ,¥É°û©dGh ,AÉ``≤aôdGh ,AÉ``bó°UCÓd
≈ª◊G ‹É«d RhÉŒ ≈``∏Y ≈°VôŸG IóYÉ°ùŸ ácÎ°ûe Iös SnCG ‘ π``«∏dG äÉYÉ°S AÉ``°†b
äÉÑLh ƒμ°ù«°ùfGôa ¿É°S øe á°übGQ Ωó≤J ,óMC’G Ωƒj ô¡X ó©H .∂∏J á°Sƒ∏¡dGh
áJ’ƒμ«°ûdG äÉμ©ch ,á∏jƒ£dG áë°ThC’Gh ,»YÉ≤jE’G ¢übôdG äÉª¨f ≈∏Y AGó¨dG
,á°UÉN äGQÉμàH’G √òg πãe π«îJ ôHQÉa Qhó≤Ã øμj ⁄ ÉÃQ .ÉfGƒéjQÉŸÉH áæjõŸG
.¿õ◊G ¬bôZCG ™ªà› ‘ (á∏eÉ°ûdG ájÉYô∏d) òa Ò°ùØJ áHÉãÃ Ék °†jCG âfÉc É¡æμd
»àdG á¨∏dG RójE’G ¢Vôe á``ëaÉμe ƒ£°TÉf QÉ©à°SG ,Ék °†jCG ,á«°SÉ«°ùdG á``«MÉædG øe
á°UÉÿG äÉμ«àμàdGh ¿É``WöùdG ¢Vôe á``ëaÉμŸ §¨°†dG äÉYÉªL É``¡eóîà°ùJ
äÉfÉμeE’Gh áë∏ŸG ÖdÉ£ŸG ÖfÉL ¤EG ÉgƒaÉ°VCGh á¨∏dG √ò¡H GƒHöûJ ºK øeh ,º¡H
,RójE’G ¢Vôe ä’ÉM IóM äóYÉ°üJ ÉeóæY ,1982 ΩÉY ôjÉæj ‘h .º¡jód »``àdG
á«Yƒ£J áª¶æe »gh ;∑Qƒ``jƒ«f ‘ GMHC(1) ∫ÉLQ áà°S ø`è áYƒª› â``°ù°SCG
Ö°ùch ,¬©æŸ IƒYódG ∫Ó``N øe RójE’G ¢Vôe QÉ°ûàfG á``ëaÉμŸ É¡°ùØf â``°Sôc
êQÉN ¤EG π``FGhC’G ¿ƒYƒ£àŸG π``≤àfG .êÉéàM’Gh ,äÓ``ª◊G º«¶æJh ó``«jCÉàdG
Gay Mens Health Crlsis (GMHC) (1)
571
øeh .äÉ≤°ü∏ŸG ™jRƒJh äÉYÈàdG ™ª÷ áeÉ©dG äÉeÉª◊Gh ,äÉ``fÉ◊Gh ¢übGôŸG

kGó¡L GMHC áª¶æe â≤°ùf ,»æÑdG ôé◊ÉH »æÑŸG »°ù∏«°ûJ ‘ »YGóàŸG É``¡Ñàμe
ôμ°S’ áHÉãÃ A’Dƒ``g ¿Éc ó≤a .Ró``jE’G ¢VôÃ ÒgÉª÷G á``«Yƒàd Ék ``«FÉæãà°SG
q Ék ``«eƒb
’h ájOÉeôdG äGÎ°ùdG ¿hóJôj ’ º¡fCG ó«H ,RójE’G ¢VôŸ ¿ƒ``ëaÉμe Laskerites
.(∂dòH √Qƒ¡°ûe âJÉe ôμ°S’ √ó«°ùdG).DƒdDƒ∏dÉH ¿ƒ∏ëàj
AÉHh ‘ ájƒæŸG çÉëHC’G ∫É› ‘ πFÉ¡dG »ª∏©dG Qƒ£àdG ¿Éc ,¬JGP â``bƒdG ‘h
Institut Pasteur Qƒà°SÉH ó¡©e ‘ äGÈàîŸG ó``MCG ‘ ¬°ùØf øY ∞°ûμj RójE’G
Luc Montagnier ¬``««fÉàfƒe ∑ƒd áYƒª› äÌY ,1983 ô``jÉæj ‘h .¢``ùjQÉH ‘
PÉ°T ÜÉ°T øe ájhÉØª«d Ió≤Y øe á«M áæ«Y ‘ ¢``ShÒØdG OƒLh ≈∏Y áeÓY ≈``∏Y
áé«àf â«aƒJ ájÒFGR Ió``«°Sh Kaposi …RƒHÉc ÉeƒcQÉ°S ÊÉ``WöS ΩQƒH ÜÉ``°üe
’EG ƒg Ée Gò``g ¿CG ¬««fÉàfƒe è``àæà°SG Ée ¿ÉYöSh .á``YÉæŸG ¢ü≤f ¢``VôÃ á``HÉ°UEÓd
‘ Óƒjh DNA ¢†ªM ¤EG ¬JÉæ«L ∫ƒëj ¿CG øμÁ …òdG RNA ¢†ªM ¢``ShÒa
º°SG ∞°ûàμŸG ¬°ShÒa ≈``∏Y ≥∏WCG óbh .»YÉŒQ’G ¢ShÒØdG -…ö``ûÑdG Ωƒ``æ«÷G
ÖÑ°S ¿ƒμj ¿CG πªàëj ¬fCG ºYõH ,áYÉæŸG ¢ü≤f ¢VôÃ á£ÑJôe äÉ``°ShÒa ,IDAV
.RójE’G ¢VôÃ áHÉ°UE’G
ƒdÉL äôHhQ É``gOƒ≤j áYƒª› ∑É``æg âfÉc ,¿ÉWöù∏d »`èƒ≤dG ó``¡©ŸG ‘h
‘h .ôNBG Ék ª°SG πªëj ¿Éc ¬``fCG ’EG ,¬°ùØf ¢ShÒØdG ∫ƒ``M ≥``∏–o Robert Gallo
Ék °ShÒa Ék °†jCG ƒ``dÉL óLh ó≤a .Ò``Ñc πμ°ûH ¿Gó¡÷G ÜQÉ``≤J ,1984 ΩÉY ™``«HQ
º°SG ¬««fÉàfƒe ¬``«∏Y ≥∏WCG …ò``dG ¢ShÒØdG ƒgh ,Ró``jE’G ≈°Vôe ió``d Ék ``«YÉŒQG
q
iôNCG áYƒª› πÑb øe ¢ShÒØdG ájƒg ≈∏Y ó«cCÉàdG ” ,Qƒ¡°T á©°†H ó©Hh .IDAV
âjôZQÉe ,1984 ,π``jôHCG 23 ‘ âLôN Gòμgh .ƒ``μ°ù«°ùfGôa ¿É°S ‘ Ék ``°†jCG
572
¿É«ÑH CÓŸG ≈∏Y ,ájöûÑdGh á``«ë°üdG äÉeóÿG áæ«eCG ,Margaret Heckler ô``∏μ«g
GóH ,¢Vôª∏d Ö``Ñ°ùŸG πeÉ©dG ±É°ûàcG ™ªa .AÉ``HƒdG Gòg πÑ≤à°ùe ∫ƒ``M A…ôL
,äÓjƒªàdG º¡°S ÜÉ°UCG ó≤d) :âdÉb å«M .≈fOCG hCG Ú°Sƒb ÜÉb ¬fCÉch êÓ©dG
¿ƒμj ¿CG ‘ π`èCÉf) :á∏FÉb âaOQCGh .(±ó``¡dG ...çÉëHC’Gh ,á``«Ñ£dG á``Ä«¡dGh
≈∏Y º∏©∏d öüf Ωƒ``«dG ±É°ûàcÉa ...ÚeÉY ¿ƒ``°†Z ‘ QÉÑàNÓd kGõgÉL ìÉ``≤∏dG
.(Ú©∏dG ¢VôŸG
á«JÉ©dG AÉ``HƒdG áeGhO ¿ƒ``¡HÉéj ºgh ,RójE’G ¢``Vôe áëaÉμe AÉ``£°ûf ¿CG ó``«H
â≤°ûfG ,1987 ™«HQ »``Øa .kGÈ°U Gƒ≤«£j ⁄ ,º¡©ªà› ô`èóJ âfÉc »àdG á``μ∏¡ŸG
º°SG É¡«∏Y Gƒ≤∏WCG áYƒª› Gƒ``∏μ°û«d GMHC áª¶æe øY ÚYƒ£àŸG øe á``Yƒª›
ÖJÉc IOÉ«≤H ∂``dP ¿Éc óbh .Iƒ≤∏d ¿É``æ©dG ≥∏£àdh ,ACT UP Ró``jE’G ∞``dÉ–
∫ƒ– ¿CG ACT UP äó``Yh ,Larry Kramer ôÁôc …Q’ ≈Yój √ƒ``Øeh ôNÉ°S
≥Ñ°ùj ⁄ …òdG …ôμ°ù©dG ∫É°†ædG øe ´ƒf ΩGóîà°SÉH Ró``jE’G ¢Vôe êÓY ó¡°ûe
.Ö£dG ïjQÉJ ‘ π«ãe ¬d
≈∏Y å◊Gh IóYÉ°ùŸG πLCG øe iƒ``≤dG øe ÒãμdG ≈∏Y Ωƒ∏dÉH ôÁôc ≈≤dCG ó``bh
πª¡ŸG øμd ,(∫ÉªgE’G Ö``Ñ°ùH á«YÉªL IOÉHEG) ¬«∏Y ≥∏WCG …ò``dG AÉHƒdG á``ëaÉμe
øY ôÁôc ÈY óbh .á«μjôeC’G á``jhOC’Gh ájòZC’G áÄ«g ƒg A’Dƒg ÚH øe ¢``ù«FôdG
,RójE’G ¢Vôe AÉHh øe Ék «eƒj
q ÖYôdG ¬bQÉØj ’ Éæe Òãc) ¬dƒ≤H ËÉàdG á∏› ‘ ∂``dP
‘ áLQódG √ò¡d ájhOC’Gh ájòZC’G áÄ«g â``æ©J AGQh ÖÑ°ùdG º¡a ÉææμÁ ’ ¬fCG ó``«H
.(äƒŸG øe á°SöûdG ájOÉŸG áLƒŸG √òg á¡LGƒe
øe âeÉb »``àdG á«∏ª©dG â``æ©àdG Gòg ô``gÉ¶e øe ¿CÉ``H ∂dP ≈∏Y è``àMG ó``bh
Iò≤æŸG RójE’G ¢Vôe êÓY ájhOCG OÉªàYGh º««≤àH ÒbÉ≤©dGh ájòZC’G IQGOEG É``¡dÓN
573
¢ShDƒ«e πμ°ûH á``Ä«£Hh ádƒ°ùc É¡fCÉH ôÁôc É``¡Ø°Uh »àdG á«∏ª©dG »gh ,IÉ``«ë∏d
‘ ábQÉZh ,á``Ä«£H :É¡æe ihó``L ’ AÉ¡∏H á«ÁOÉcCG á``«dBG áHÉãÃ É``gQÉÑàYÉHh .¬``æe
ÜQÉéàdG âfÉc .Égò≤æJ ¿CG øe ’k óH IÉ«◊G Oó¡J äQÉ°üa ,QÉ≤©dG QÉÑàN’ ≥ª©àdG
‘ ¬H ¢SCÉH ’ ƒëf ≈∏Y Ò``°ùJ »FÉ°VQE’G êÓ©dG É¡ªμëj »àdG ,á`àÉc á``«FGƒ°û©dG
GƒfÉc Ú©∏dG ¢VôŸG Gò``¡H Ú∏àÑŸG ≈°VôŸG ¿CG ’EG ,IOQÉÑdG á``«LÉ©dG Ö£dG ìhö`Ù
;¿GóHC’G ‘ AGhódG ójôf) ACT UP áª¶æe ó«°ûf ¿Éc .¿B’G AGhó∏d á°SÉe á``LÉëH
ÜQÉéàdG ø`è ójóL êPƒ``ªæd áLÉM ∑Éæg â``fÉc .(¿Gó``HC’G ‘ AGhó``dG ó``jôf
∑Qƒjƒ«f ‘ ¬``«©ªà°ùe ÖWÉîj ôÁôc ¿Éch .™``jöùdG ∫ó``©ŸG äGP á``«μ«æ«∏cE’G
k FÉb Ö°†¨H
..áë°ü∏d á«eƒ≤dG ógÉ©ª∏d Ék ≤ë°S ,ájhOC’Gh ájòZC’G áÄ«¡d Ék ≤ë°S) :Ó
¿ƒ∏ª©j ΩÉ¶f …CG áaô©e ¢Vô©dG Gòg ¿hôéj øjòdG äÉHÉ°ûdGh ¿É«àØdG Qhó≤Ã ¢ù«d
äÉ°SGQódG ôμàÑJ ⁄) :¬dƒ≤H ∂dP ≈∏Y á«MÉààa’G ä’É≤ŸG óMCG ‘ Oó°Th .(¬``«∏Y
¢ù«d RójE’G ≈°Vôe ¿EG ,Gò``¡c ¬æe ¢ShDƒ«e ¢Vôe ≈∏Y iôéàd ádÉ¡÷G á``LhOõe
.(ÜQÉéà∏d ¿GôÄa Gƒfƒμj ‘ ≈àM ¿hOOÎj ’ º¡fEG ,¬«∏Y ¿ƒμÑj Ée º¡jód
ìhôd ¿GhC’G ¿BG ó``≤a ;…OÉY
x ÒZ ¿Éc ¬fÉ«H ¿CG ∑Qó``j ¿Éc ¬°ùØf ô``Áôc ≈``àM
ACT UP áª¶æe AÉ``°†YCG ¿CG É``Ã øμd .íjÎ°ùJ ¿CG ±É``£ŸG á``jÉ¡f ‘ ó``«à°ùdÉg
¿ƒbôëjh Ék Ñ°†Z ¿ƒéLCÉàj ,äGôgÉ¶e ‘ ø£æ°TGhh ∑Qƒ``jƒ«f ´QGƒ°T ¿ƒHƒéj
ƒëf ≈∏Y ,º¡àéM äóJQG óbh ,ájhOC’Gh ájòZC’G áÄ«g AÉ°†YC’ ¥QƒdG øe ≈`èO
.áeÉ©dG á∏«îŸGh ΩÓYE’G πFÉ°Sh ∫ÓN øe ,á«dÉ©a ÌcCG
»°SÉ«°ùdG π≤ãdG äGP iô``NC’G ¢VGôeC’G ≈∏Y ¬dÓ¶H ô``FGódG ∫ó÷G ≈≤dCG ó``bh
ájhOC’G ¤EG öTÉÑŸG ∫ƒ°UƒdÉH RójE’G ≈°Vôe ÖdÉ£j Úëa .á«ªgC’G ‘ ¬d …hÉ°ùŸG
É¡æe AÉØ°T ’ ¢VGôeCG øe ¿ƒfÉ©j øjòdG øjôNB’G ≈°Vôª∏d ≥ëj ÓaCG ,äÉLÓ©dGh
574
AÉØ°ûd ÒbÉ≤Y ≈∏Y ∫ƒ``°ü◊G RójE’G ≈°Vôe OGQCG ó``≤a ?á∏KÉ‡ ÖdÉ£e Gƒ`èó≤j ¿CG
?ÒbÉ≤Y ¿hO ¿ÉWöùdÉH á°†jôŸG OÉ°ùLC’G ∂∏J ∑ÎJ ΩÓ©a ,á∏«∏©dG º¡fGóHCG
ΩÉY ‘ RójE’G AÉHh ±ô©j óμj ⁄ áæjóe »gh ,á«dÉª°ûdG Éæj’hQÉc ,ΩÉ``gQhO ‘
∞°ü≤c hóÑJ É¡H Ö°†¨dG IQƒKh äGôgÉ¶ŸG √òg Öî°U ¿Éc ,Ó k «Ñ°S É¡«dEG 1987
äÉYô÷G ≈∏Y ¬HQÉŒ ‘ ™``HÉ≤dG RÎ«H ΩÉ«dh ó∏îH Qhó``j øμj ⁄h .ó«©ÑdG ó``YôdG
∂°TƒJ á«°UÉ≤dG áØ°UÉ©dG ∂∏J ¿CG ∑ƒjO á©eÉL ‘ »FÉ«ª«μdG êÓ©dG øe áªî°†dG
.¬HÉH ¤EG É¡≤jôW ≥°ûJh Üƒæ÷G Üƒ°U ¬éàJ ¿CG
¿ÉWöùd »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ΩÉ¶f …CG- STAMP »``LÓ©dG ΩÉ¶ædG Iƒ``b äOGR
â“CG ,1984 ΩÉ©d AÉà°ûdG π``°üa ∫ƒ∏ëHh .ôNB’G ƒ∏J Ék eƒj –áYô÷G º«¶Y …ó``ãdG
áªª°üŸG áHôéàdG »gh ,(¿ÉeC’G) á°SGQO øe ¤hC’G á∏MôŸG Ió«°S ¿ƒKÓKh ¿É``àæKG
øe ºZôdG ≈∏Yh :IóYGh äÉfÉ«ÑdG â``fÉc .¿ÉeCÉH STAMP AÉ£YEG á«fÉμeEG ≥``«Kƒàd
.»LÓ©dG ΩÉ¶ædG Gòg πª– øe Gƒæμ“ øjQÉàîŸG ≈°VôŸG ¿CG ’EG ,áë°VGƒdG á«ª°ùdG
øe Èª°ùjO ô¡°T ‘h .(á«dÉ©ØdG º««≤àd á°ü°üfl ¤hC’G á∏MôŸG äÉ°SGQO ø``μJ ⁄)
¿É°S ‘ Ió≤©æŸGh …ó``ãdG ¿ÉWöùd á``°ùeÉÿG ájƒæ°ùdG Ihó``ædG ∫ÓN ,ΩÉ``©dG Gò``g
Éª«a ÒaƒdG ∫DhÉ``ØàdG øe ñÉæeo OÉ°S ,¢``SÉ°ùμJ á``j’h ‘ San Antonio ƒ``«fƒ£fCG
Donald Berry …Ò``H ódÉfhO AÉ°üME’G ⁄ÉY ™``LÎ°ùjh .∂dòc á«dÉ©ØdÉH ≥``∏©àj
.(ôeC’ÉH Ék «∏©a
q ¢†©ÑdG ™æàbG ≈àM ¿ÉWöùdG ™ªà› IQÉKE’G âªY q ó≤d) :¬dƒ≤H ∂``dP
¿Éc ¬fCG ó«H ,kGQòMh ,Ék °ùªëàeh ,Ék «fÉ«Ñ°Uh
q ,ô“DƒŸG ‘ OÉà©ŸÉc kGôMÉ°S RÎ«H ¿Éch
.(Ò¨°U QÉ°üàfG) ¬fCÉH ´ÉªàL’G ∞°Uhh .á«HÉéjEÉH kGó«æY
kGóªà°ùe ,RÎ«H ™aófG .Ék ©jöS ¤hC’G á∏MôŸG ÜQÉŒ â©ªŒ ,ƒ«fƒ£fCG ¿É°S ó©H
¿ÉWöùd êÓ©c §≤a ¢ù«d STAMP º««≤J ƒëf ,»HÉéjE’G π©ØdG OQ øe áYÉé°ûdG
575
¿ÉWöùdG ô£ÿ Ú``°Vô©ŸG ≈°VôŸG ‘ óYÉ°ùe êÓ``©c Ék °†jCG πH ,»∏«≤ædG …ó``ãdG

.(áæWöùe ájhÉØª«d ó≤Y öûY øe ÌcCÉH ¿ƒHÉ°üŸG ≈°VôŸG ºgh) Ék «©°Vƒe
q ô``NCÉàŸG
IóY äÉYƒª› â©°S ,RÎ``«H É¡«dEG π°UƒJ »àdG á«dhC’G äÉ¶MÓŸG ÜÉ``≤YCG ‘h
áYô÷G º«¶Y »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ΩGóîà°SG ¤EG Ωƒªfi ¥ÉÑ°S ‘ ádhódG AÉ``ëfCG ‘
¤hC’G á∏MôŸG ÜQÉ``Œ AÉ¡àfG ™e ,Úàæ°S ó``©Hh .ΩÉ¶©dG ´É``îf ´QR ¤EG á`àÉ°VEG
Úaô£dG øe ádƒ¡éŸG ,áãdÉãdG á``∏MôŸG ÜQÉŒ AGôLEG ¤EG áLÉ◊G äô¡X ,ìÉ``éæH
øe É«ª«cƒ∏dGh ¿É``WöùdG áYƒªéÃ RÎ«H π°üJGh .¬``°ùØf âbƒdG ‘ á``«FGƒ°û©dGh
äÉeƒ∏©e õcôe Qhó``H Ωƒ≤J ájõcôe á``Yƒª› »``gh ,(CALGB B) ∞``«æ°üàdG
,á«FÉ¡f á«μ«æ«∏cEG áHôŒ AGôLE’ É¡àjÉYôd Ék «©°S ∂dPh ,á«μ«æ«∏cE’G ÜQÉéàdG ∫OÉÑàd
.õcGôŸG IOó©àeh ,á«FGƒ°ûYh
Ëó≤àd ø£°SƒH ¤EG ∑ƒjO á©eÉL øe RÎ«H QÉW ,AÉà°ûdG π°üa ΩÉjCG óMCG ô¡X ó``©H
Éªch .É¡à≤aGƒe ≈∏Y ∫ƒ``°üë∏d CALGB áYƒª› ¤EG STAMP áHôŒ π``«°UÉØJ
,STAMP ¿CÉH Ú©æà≤e AÉÑWC’G ¢†©H ∫Gõj Éªa .áaô¨dG ‘ ójó°T ∫óL QGO ,™``bƒJ
¬eGóîà°SG …ôéj ÉjÓî∏d Ék eq É°S Ék «FÉ«ª«c
q Ék LÓY ¬fƒc Oô› hó©j ’ ,ôeC’G ™bGh ‘
¿hôNBG iôj ÚM ‘ .IójóL áLÉLR ‘ ´É``Ñj Ëób ò«Ñæc ,Ohó◊G ≈°übCG ≈``àM
óàeG .ájhÉ¡dG áaÉM ≈àM ¿É``WöùdG ó°V »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ácô©Ã ™aódG IQhö``V
‘h .IhGö†H √ô¶f á``¡Lh øY ™aGój ÖfÉL πch ,á``∏jƒW äÉYÉ°ùd ´É``ªàL’G
‘ äÉYÉªàL’G áaôZ RÎ«H QOÉZ .áHôéàdG ájÉYQ ≈∏Y CALGB â≤aGh ,ájÉ¡ædG
Ék Hƒë°üe IÒ◊ÉH Qƒ©°T √ô``ª¨j ΩÉ©dG ¢ùà«°Sƒ°ûJÉ°SÉe ≈Ø°ûà°ùÃ ¢SOÉ°ùdG ≥``HÉ£dG
øe √ƒàd êôN É``‰CÉch ô©°T ,¬Ø∏N Ék ``≤∏ë áaô¨dG ÜÉH í``LQCÉJ Éeóæ©a .á``MGôdÉH
.äÉfÉ◊G ióMEÉH áØ«æY IôLÉ°ûe
576
•ƒÑ¡dG á∏¶eh á£jôÿG
?òsØæoj ∞«ch ?Ò¡£àdG ¢ù≤W Ée :ÖjOhCG
.ΩódÉH ΩódG hCG ,¿É°ùfE’G »ØæH :¿ƒjôc
&'
3¤ '%
<A=AB@>FI ²>NPMF L=> CPQ
êÓ©dG á«dÉ©ØH ¬``°ùØf ´ÉæbEG ∫hÉëj William Peters RÎ``«H ΩÉ``«∏jh ¿Éc
‘ á£Ñ°†æe á«FGƒ°ûY á``HôŒ ΩGóîà°SÉH megadose kGó``L á«dÉY äÉ``YôéH
k ©a ∂dòH Ú©æà≤e GƒfÉc øjôNB’G ¿CG ÚM
.Ó
»LÓ©dG ΩÉ¶ædG Gòg ¿CG ó``«©H øeR òæe ΩGQhC’G ƒ«°UÉ°üàNG ¢VÎaG ó``≤d
l
äÉÑKE’ áHôŒ AGôLEG ¤EG á``LÉM ∑Éæg øμJ ⁄ å«ëH ;í°VGh πμ°ûH ∫É``©a
´ÉîædG äÉYOƒà°ùe ±Gõæà°SG øμªŸG øe ¿Éc GPEÉa ,A»°T πc ºZQh ,∂dP
¿ÉWöù∏d øμÁ ∞``«μa ,ÒbÉ≤©dG øe searing doses á``bQÉ◊G äÉ``Yô÷ÉH
äöûàfG ø``jöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ``«æ«©°ùàdG ô``NGhCG ∫ƒ``∏ëHh ?ΩhÉ``≤j ¿CG
´QR äÉ«∏ªY Ωó≤J »àdG á°UÉÿG äGOÉ``«©dG ójGõàe πμ°ûHh ,äÉ``«Ø°ûà°ùŸG
,É°ùfôah ≈ª¶©dG É«fÉ£jôHh ÉμjôeCG AÉëfCG ™«ªL ‘ …óãdG ¿ÉWöùd ´ÉîædG
.AÉ°ùædG äÉÄe πª°ûàd äóàeG
s mQÉ¶àfG ºFGƒb
o É¡jód íÑ°UCGh
á©eÉéH ΩGQhC’G »``°UÉ°üàNG- Werner Bezwoda GOhõ``«H ôfQhp ó``©jo h
AÉÑWC’G í‚CGh RôHCG ø`è -É«≤jôaEG ÜƒæéH êÈ°ùfÉgƒL ‘ ó``fGöSôJhƒàjh
Ωƒ≤j GOhõ«H ¿Éc .á«dÉ©dG áYô÷G ΩGóîà°SÉH ´QõdG äÉ«∏ª©H ¿ƒeƒ≤j ø``jòdG
´QõdG äÉ«∏ªY â``fÉch ,ô¡°T πc ¬``àHôŒ ‘ AÉ``°ùædG äGöûY ∞``«XƒàH
577
ák «æHh ák ∏FÉg ’k Gƒ`èCGh Ék ªî°V Ék «ÑW

q Ó``ªY øª°†àj å«M ;Ék ªî°V Ék ``Yhöûe
¿ƒμàd á∏eÉc ≥``HGƒW OGóYEG ºàj ¿Éch .kIó``jó°T ô``WÉflh
n ák ª«¶Y ák ``«°SÉ°SCG
…QõjEG å«H ≈Ø°ûà°ùe πãe ,iÈμdG o á«ÁOÉcC’G õ``cGôŸG ‘ ´QõdG äGóMh
π«∏≤J QÉ°Uh ,Ék «YƒÑ°SC
q G É¡«∏Y OOÎJ ä’É◊G äGöûY âfÉch ,ø``£°SƒH ‘
.káaƒdCÉe ák YÉæ°U IôμàÑŸG äGQÉÑ©dG ΩGóîà°SÉH á«∏ª©dG ôWÉfl
AÉ°†YC’G áYGQR äÉ``«∏ªY AGôLEG ‘ á``°UÉÿG äGOÉ«©dG âª¶àfG É``ªæ«Hh
IÒ¨°U á``YGQR á«∏ªY º``°SG AGô``LE’G ≈``∏Y Gƒ``≤∏WCG ,AÉ``°ùæ∏d transplants
áYGQR á«∏ªY hCG transplant lite á``Ø«ØN áYGQR á``«∏ªY hCG minitransplant
äÉ«∏ªY ƒ«°UÉ°üàNG í``Ñ°UCGh .drive-thru transplant á``«æ«JhQh á©jöS
,äÉ«Ø°ûà°ùŸG ‘ ¿Rhh π≤K É¡d äÉ«°üî°T
m transplanters AÉ°†YC’G áYGQR
.ΩGQhC’G »«°UÉ°üàNG óMCG ∞°Uh óM ≈∏Y
‘ ≈°VôŸG CGóH ÉeóæY ¢ûjƒ°ûàdG øe kGójõe Iõà¡ŸG IQƒ°üdG √òg â``Ñ°ùàcG
…òdGh ,AGôLE’G Gòg πHÉ≤e ™`àó∏d ÚeCÉàdG äÉeóN »eó≤Ÿ äÉÑ∏W Ëó``≤J
Q’hO 400.000 ¤EG 50.000 ø`è ìhGÎ``J ¿Éμ`è …CG ‘ ¬``àØ∏μJ â``fÉc
.óMGƒdG ¢†jôª∏d
≈YóoJ á«eƒμ◊G ¢SQGóŸÉH áª∏u ©eo ádÉM ¢ü«î°ûJ ” ,1991 ΩÉY ∞«°U ‘h
áHÉ°üe É¡fCÉH ,É«fQƒØ«dÉc á``j’ƒH ’ƒ«μ«ª«J ‘ Nelene Fox ¢ùcƒa Ú``∏«f
ÚKÓKh ák «fÉªK ôª©dG øe ≠∏ÑJ ¢ùcƒa â``fÉch ,Ωó≤àe …óK ¿ÉWöS ¢VôÃ
»∏«≤ædG …óãdG ¿ÉWöS É¡jód ¢ùμàfG É`èóæYh ,∫ÉØWCG áKÓãd ΩCG »gh ,Ék `èÉY
¿ƒ÷É©ŸG AÉÑWC’G É``¡«∏Y ìÎbG ,ájó«∏≤àdG äÉLÓ©dG πμ``d ÉgOÉØæà°SG ó``©H
Gò¡H Iƒ≤H ¢ùcƒa âμ°ù“ .ÒNCG πëc CÉ°ûæŸG »JGP º¶Y ´Éîf ´QR AGôLEG
578
≈YóoJh É¡d á©HÉàdG ÚeCÉàdG ácöT ¤EG Ö``∏£H âeó≤J
s ÉeóæY øμd ,ìGÎ``b’G
:âdÉbh ,ácöûdG â°†aQ ,´QõdG á«∏ªY áØ∏μJ ™aO πLCG ø`è Health Net
áªFÉ≤dG â– êQóe
n ÒZ ƒ¡a Gòdh ,(åëÑdG â–) ∫Gõj Ée AGôLE’G Gòg ¿EG
.HMO »ë°üdG ÚeCÉàdG ácöûd Ék «μ«æ«∏cE
q G áàHÉãdG ä’ƒcƒJhÈ∏d á«°SÉ«≤dG
âKóM ƒd ΩÉ©dG …CGô``dG øe ΩÉªàgG
m Òãc
n »Yóà°ùàd ¢``ùcƒa ádÉM ø``μJ ⁄
s Ék «°SÉ°SC
≥∏©àj Éª«a Ò¨J q G É`è Ék Ä«°T øμd
s ,ôNBG ¢Vôe …CG ‘ hCG ,ôNBG ó``≤Yp ‘
.RójE’G ÜÉ≤YCG ‘ Ö£dGh ≈°VôŸG ÚH ábÓ©dÉH
QÉ≤©dG hCG AGô``LE’G ¿Éc ,øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è äÉ«æ«fÉªãdG ôNGhCG ≈``àMh
.ΩÉ©dG ΩGóîà°SÓd kGôaƒàe ø``μj ⁄ ‹ÉàdÉHh ,Ék «ÑjôŒ
q ábO πμH ó©jo »``ÑjôéàdG
ó≤a ;IôμØdG √òg äÒZ
s ób RójE’G ¢VôÃ â£ÑJQG »àdG AÉ£°ûædG á«dÉ©a øμd
Oô› ó©j ⁄ áHôéàdG ó«b »LÓ©dG πeÉ©dG ¿CG ≈∏Y RójE’G ¢Vôe AÉ£°ûf ö`ÙC
s G
á«YGQR äÉHƒ°U ‘ ¬YGQõà°SG ºàj ¿CG ¬æe ¢Vô¨dG á«LÉLR á``Hƒ°U ‘ IôgR
áaôZ ‘ ô¶àæj ΩÉY OQƒe ádõæÃ ƒg É‰EGh ,»ÁOÉcC’G Ö£∏d á©HÉJ AGƒ¡dG á«≤f
‘- âÑãà°S »àdG ájôjöùdG ÜQÉ``éàdG øe AÉÑWC’G »¡àæj Éªæ«H áÄaGódG º``∏©dG
.∫ÉM ájCG ≈∏Y IQƒcòŸG ÒbÉ≤©dG hCG äGAGôLE’G á«dÉ©a -ôeC’G ájÉ¡f
É‰EGh ,ÜQÉéàdG ¿hójôj ’ GƒëÑ°UCGh ,≈°VôŸG È°U π«Y ó≤d ,QÉ``°üàNÉH
´QGƒ°T ¤EG ACT UP áYÉªL AÉ£°ûf ∫õfh .äÉLÓ©dGh ÒbÉ≤©dG ¿hó``jôj
FDA á«μjôeC’G ájhOC’Gh ájòZC’G áÄ«g ≈∏Y §¨°†∏d ,ø``£æ°TGhh ∑Qƒjƒ«f
≥bóJ »¡a ,¢†eÉZ ƒëf ≈``∏Y á«WGôbhÒÑ∏d »MhôdG ÜC’G âëÑ°UCG »``àdG
ƒg ó«MƒdG É¡aóg ¿CÉch ,§î°ù∏d Òãe ƒëf ≈∏Y A§ÑH Ò°ùJh ,A»°T πc ‘
Health ácöT ¢†aQ ∞∏s N ó``bh .áª°SÉ◊G äÉLÓ©dG ¤EG ∫ƒ°UƒdG Ò``NCÉJ
579
iód ák ©°SGh π©a

m On hOQ ´QR á«∏ªY AGôLEÉH ¢UÉÿG ¢ùcƒa Ú∏«f Ö∏£d Net
äÉYÈJ ™ªL -¢SCÉ«dGh Ö°†¨dG É¡HÉàfG »``àdG- ¢ùcƒa äQôbh
s ,ÒgÉª÷G
πjôHCG ∞°üàæe ∫ƒ∏ëHh .äÉHÉ£ÿG ±’BG áHÉàc ≥jôW øY á«°üî°T á``Ø°üH
á«∏ªY áØ∏μJ ™`àO πLCG øe IQÉ``ÑL äÉYÈJ ™ªL á``dBG äQGO ,1992 ΩÉ``Y
ó©oJ »àdG ’ƒ``«μ«ª«J ≈``∏Y áª¡ŸG äô``£«°Sh .¢ùcƒØd AÉ``°†YC’G á``YGQR
∫GƒeC’G â≤aóJh ,∞``ëàdG ∫Éfihu ∞dƒ÷G Ö``YÓŸ Ék FOÉg kGÒ¨°U kGõ``côe
∫Éfih ¿ƒª«∏dG ™«H ∑É°ûcCG øeh ,∂©μdG äÉ©«Ñeh ∫ƒÑ°ù«ÑdG äÉjQÉÑe ø`è
…OÉHõdG πfi øeh ,»``∏ëŸG Sizzler ôdõ«°S º©£e øeh ,äGQÉ``«°ùdG π°ùZ
.¬MÉHQCG øe AõéH ´ÈJ …òdG
ácöT ô≤e êQÉN áØbh º«¶æàH ¢ùcƒa QÉ°üfCG øe ó°ûM ΩÉb ƒ«fƒj 19 ‘h
.(¢ùcƒØd ´QõdG á«∏ªY)`H ÖdÉ£J äGQÉ©°T
m ¿hOOôj GƒfÉch ,Health Net
Mark ô∏Ñ«g ∑QÉ`è ≈Yójo ΩÉfi
m ƒgh ,¢``ùcƒa ƒNCG ΩÉb ,ΩÉ``jCG á©°†H ó``©Hh
≈∏Y HMO QÉÑLE’ Health Net ácöT ó°V
s á«FÉ°†b iƒYO ™aôH ,Hiepler
á«£¨àdG √òg É¡d ºà©H ó≤d) :ô∏Ñ«g Öàch ,¬àNC’ ´QõdG á«∏ªY πHÉ≤e ™aódG
¿B’G É¡d á«£¨àdG ∂∏J ÒaƒJ AÉLôdÉa ,Ió«L áë°üH âfÉc ÉeóæY (á``«æ«eCÉàdG)
.(á°†jôe »gh
∞«°U ôNGhCG ‘ á«£¨à∏d ôNBG Ék ``Ñ∏W Health Net ácöT â°†aQ É`èóæYh
,á«μ«æ«∏cE’G ádOC’G ΩGó``©fG Ék °†jCG ¢†aôdG äÉ«ã«M ‘ äôcPh ,1992 ΩÉ``Y
âfÉc AÉæKC’G ∂∏J ‘h ,É¡°ùØæH É``¡≤jôW ‘ Ék eóob »s °†p oŸGr ¢ùcƒa äQÉ``àNG
2500 ‹GƒM øe Q’hO 220.000 ¤EG π``°üj Ée äÉ``YÈàdG øe â©ªL ó``b
™aód »Øμj ÉÃ ,AÉHô¨dGh πª©dG AÓ`èRh ÜQÉbC’Gh ¿GÒ÷Gh AÉbó°UC’G ø`è
580
.´QõdG á«∏ªY ∞«dÉμJ
»FÉ«ª«μdG êÓ``©∏d ¢ùcƒa Ú∏«f â``©°†N ,1992 ΩÉ``Y ¢``ù£°ùZCG ‘h
k eCG ,»∏«≤ædG …óãdG ¿ÉWöùd º``¶Y ´Éîf ´QR á«∏ªYh á«dÉ©dG äÉ``Yô÷ÉH
Ó
.É¡JÉ«M øe Ik ójóL Ik Îa ¢û«©J ¿CG ‘
ttt
å«M- ¢ù«∏«‚BG ¢``Sƒd ‘ ¢``ùjQƒf õcôÃ á``≤dCÉàŸG Ió``jó÷G ô``HÉæ©dG ‘
ìÉéædG á``°ü≤H á≤∏©àŸG AÉ``ÑfC’G âfÉc -´Qõ``dG á«∏ª©d ¢``ùcƒa â``©°†N
πc ‘ öûàæJ á«dÉ©dG áYô÷ÉH »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG ™e GOhõ«H ôfQƒdp ®ƒ``ë∏ŸG
Iòjƒ©àH ¬Ñ°TCG GOhõ``«H ój ‘ »LÓ©dG ΩÉ¶ædÉH Ék ``≤∏©àe A»°T πc GóH .¿Éμ`è
,IQó≤dG ¬jódh ,’k õ``©æe ,á«æÑdG …ƒb ,kGõ``æàμe Ó
k LQ GOhõ«H ¿Éc ,á``ëLÉf
á«∏ªY ôMÉ°S ƒg ¿Éc ..á``ÑjôdGh ôë°ùdG IQÉKEG ≈∏Y ,Ö``FÉé©dG ¢VQCG π``ãe
á«eÉæàŸG á«μ«æ«∏cE’G ájQƒWGÈeE’G ¢TôY ≈∏Y ™HôJ óbh ,CÉ°ûæŸG á«JGP ´Qõ``dG
É«°SBGh ÉHhQhCG øe kGƒL
q ≈°VôŸG √ÉJCG å«M ,êÈ°ùfÉgƒéH ófGöSôJhƒàjh ‘
.¬Jô¡°T äOGR ,GOhõ«H iód ä’É◊G OóY OGR Éª∏ch ,É«≤jôaEGh
äÓMôH Ωƒ≤j ¿Éc ,øjöû©dG ¿ô``≤dG øe äÉ«æ«©°ùàdG ∞°üàæe ∫ƒ``∏ëHh
ΩGóîà°SÉH »FÉ«ª«μdG êÓ©dG ™e ¬àHôŒ á°ûbÉæŸ É``«≤jôaEG ÜƒæL øe áª¶àæe
” ó≤d .⁄É``©dG ∫ƒM É``¡ª«¶æJ ” äGô``“Dƒeh äGAÉ``≤d ‘ á``«dÉ©dG á``Yô÷G
ΩÉY ‘ ICGôéH GOhõ«H ø∏YCG Gòμg ,(áYôé∏d ó«≤ŸG
u õLÉ◊G) ≈∏Y (Ö``∏¨àdG)
.¬JOÉ«Yh ƒg ¥ÉaB’G ‘ ¬Jô¡°T âYGPh ,1992
¬JGAÉ≤d Ghö``†M øjòdG ≈``°VôŸGh AÉ``ª∏©dGh ΩGQhC’G ƒ``«°UÉ°üàNG ó``Lh
çóëàj ¿Éc äGöVÉfi
m GOhõ«H ≈≤dCGh ,¬éFÉàæH øjQƒ¡Ñe º¡°ùØfCG Ió``°TÉ◊G
581
ÚH ™dÉ£j ƒgh ,∞``WGƒ©dG øe á«dÉN ájOÉ«M IÈ``f ‘ Ahógh ájs hôH

p É``¡«a
áé¡H äÉ¶MÓŸG ÌcCG Ék «≤∏e ,Iõ«ªàe á«ÑfÉL Iô¶æH á°TÉ°ûdG iôNC’Gh áæ«ØdG
.á«à«aƒ°ùdG AÉ°ùŸG QÉÑNCG CGô≤j ¿Éc ƒd Éªc ,»μ«æ«∏cE’G ΩGQhC’G ÖW ⁄ÉY ‘
GOhõ«H ¿Éc å«M º``FÓe ÒZ Ëó≤àdG ‘ ±É÷G §ªædG hó``Ñj ¿Éc Ék ``fÉ«MCGh
…ƒæ°ùdG AÉ≤∏d IÒNC’G á°ù∏÷G âfÉc Éªæ«Hh ,ká∏gòe âfÉc ¬éFÉàf ¿CG ±ô©j
ÜÎ≤J 1992- ΩÉ©d ƒjÉe ô¡°T ‘ ƒé«jO ¿É°S ‘ ó≤p Yo …òdG- ΩGQhC’G Ö£d
øe πHGƒH √hô£eCGh GOhõ«H ∫ƒM ¿ƒ``«μ«æ«∏cE’G AÉÑWC’G ™ªŒ ,AÉ¡àf’G ø`è
AÉ°ùædG øe % 90 ø`è ÌcCG â≤≤M ,êÈ°ùfÉgƒL ‘h .ÊÉ``¡àdGh á``∏Ä°SC’G
ÈcCG äõéY ∫ó©e ƒgh ,káeÉJ ák HÉéà°SG á«dÉ©dG áYô÷G ΩÉ¶æH ø÷ƒY »JÓdG
ΩGQhC’G ÖW Oƒ≤«°S GOhõ«H ¿CG GóHh ,¬≤«≤– øY á«μjôeC’G á«ÁOÉcC’G õcGôŸG
.á∏jƒW Oƒ≤©d ¬«a ìRQ …òdG ¿ÉWöùdG ¥RCÉe øY kGó«©H
âaöüJ
s ó≤a ;káXƒ¶fi øμJ ⁄ ¢ùcƒa Ú∏«f ¿EÉ`à ,∂dP øe ºZôdG ≈∏Yh
áYô÷G ‹ÉY »FÉ«ª«μdG êÓ``©∏d »HÉ≤©dG »LÓ©dG ΩÉ``¶ædG ∫ÓN …ó``æéc
¢ùμàfG óMGh ΩÉY øe π``bCÉH ´QõdG á«∏ªY ó©H øμd .IOó©àŸG ¬``JÉØYÉ°†eh
ájhÉØª«∏dG ó≤©dGh óÑμdGh áFôdG ‘ ;É¡ª°ùL πc ‘ ôéØfGh …óãdG ¿ÉWöS
‘ GOhõ«H ≥°ü∏e ≥«∏©J øe ô¡°T 11 ó©H ,πjôHCG 22 ‘h ,É¡ZÉeO ‘ ºgC’Gh
π∏¶e ¥ÉbR ‘ øFÉμdG É¡à«H ‘ ¢ùcƒa âJÉe ,IQhÉéŸG ƒé«jO ¿É°S áæjóe
É¡Ø∏N âcôJh ,ÉgôªY øe §≤a Ú``©HQC’G ‘ É¡àbh âfÉch ,’ƒ``«μ«ª«àH
âfÉch ,Iö``ûY ájOÉ◊Gh á©°SÉàdGh á``©HGôdG ø``°S ‘ äÉæH çÓ``Kh Ék LhR
ΩÉ¶f ÈY Ék «dÉM
q É¡≤jôW ≥°ûJ Health Net ácöT ó°V á``«FÉ°†b iƒYO ∑Éæg
.É«fQƒØ«dÉc ‘ ºcÉëŸG
582
ttt
¢ùcƒØd ôjôŸG ´GöüdG GóH ,GOhõ«Ñd á«FÉæãà°S’G èFÉàædG øe ¢†«≤ædG ≈``∏Yh
äGAÉYOG
m ô∏Ñ«g ±É``°VCGh .ká©«¶a ák é«àf ájÉ¡ædG ‘ É``¡JÉah ºK ¢VôŸG ó``°V
Ék ©æà≤e ,áªcÉfi AGôLEG √É``Œ Iƒ≤H á«°†≤dÉH ™aOh Health Net ó``°V s Ik ójóL
äõcQh .¬àNCG IÉaƒH πéY
s …òdG ƒg ,¿ÉWöùdG ¢ù«dh ,ôNCÉàŸG ´QõdG ¿CÉ``H
.investigational (å``ëÑdG ó«b) áª∏c ∞``jô©J ‘ ô∏Ñ«g á«°†b á``«dÉμ°TEr G
á«dÉ©dG áYô÷ÉH »FÉ«ª«μdG êÓ©dG QÉÑàYG ø``μÁ ’ ¬fEG :¬dƒ≤H ô∏Ñ«g ∫OÉ``Lh
ó∏ÑdG Gòg ‘ ÒÑc »μ«æ«∏cEG õcôe πc Ék ``Ñjô≤J ¿Éc GPEG (åëÑdG ó«b) Ak Gô``LEG
1993 ΩÉY ‘h .¬LQÉN hCG ÖjôéàdG ¥É£f πNGO ¿Éc AGƒ°S ,√É°VôŸ ¬eó≤j
âfÉch ,´ƒ°VƒŸG ∫ƒM á«Ñ£dG äÓéŸG ‘ á``°SGQO 1177 öûf ” ,√óMh
ô∏Ñ«g ™HÉJh .äÉ«Ø°ûà°ùŸG ¢†©H ‘ AGôLE’G Gò¡d á°ü°üfl ál ∏eÉc ôHÉæY
o ∑Éæg
ájÉYôdG äÉ°ù°SDƒe ÖfÉL øe OÉ≤àfÓd (åëÑdG ó«b) IQÉÑY â°Vô©J :¬dƒ≤H
Ée πc ¿Éc GPEG) .á``«£¨àdG ¢†aQ ≥``jôW øY ∫ÉŸG Ò`àƒàd HMOs á``«ë°üdG
ájÉYôdG πHÉ≤e ∂d ¿ƒ©aó«°S º¡fEÉa ,Gõfƒ∏ØfE’G hCG OÈdG øY IQÉÑY ¬æe ÊÉ``©J
¿ƒdƒ≤j ?çóëj GPÉ`è ,…óãdG ¿ÉWöùH ÜÉ°üJ ÉeóæY øμd ,kGó``«L á«Ñ£dG
.(ÖjôéàdG ó«b) hCG (åëÑdG ó«b) ôeC’G :∂d
‘ Ék Ñjô≤J ÚàYÉ°S ô∏Ñ«g ∑QÉ`è ≈°†b ,1993 ΩÉY Èª°ùjO 28 ìÉ``Ñ°U ‘
âfÉc .¬àNCG ¬à°TÉY …òdG ôeóŸGh â«ªŸG ÒNC’G ΩÉ©dG ∞°üj áªμëŸG áYÉb
øjòdG ,≈°VôŸÉHh ¢``ùcƒa QÉ°üfCGh AÉ``bó°UCÉH ák ¶àμe ó``YÉ≤ŸGh äÉ`àöûdG
t
s G ÚØ∏ëŸG áÄ«g âbô¨à°SGh ,∞WÉ©àdGh §``î°ùdG øe º¡ª¶©e ≈μH
øe πbC
á∏FÉY íæÃ »°†≤j Ék ªμM GhQó``°UCG ,AÉ°ùŸG ∂dP ‘h .∫hGóàdG ‘ Ú``àYÉ°S
583
IÉ°VÉ≤ŸG ïjQÉJ ‘ áª«b ÊÉK ≈∏YCG ƒgh ,¢†jƒ©àc Q’hO ¿ƒ«∏e 89 ¢ùcƒa
äÉj’ƒdG πNGO á«Ñ£dG ä’É◊G ‘ äÉ°†jƒ©àdG ≈∏YCG ó``MCGh ÉfQƒØ«dÉc ‘
.á«μjôeC’G IóëàŸG
á«°†≤dG ájƒ°ùJ â“ ób ¿Éc) IÒÑc ájõeQ áª«b Q’hO ¿ƒ«∏e 89 ≠∏Ñe ¿Éc
,(¬æY ¿ÓYE’G ºàj ⁄ ô¨°UCG ≠∏ÑŸ Ék ≤ah áªμëŸG QÉWEG êQÉN ±É£ŸG ájÉ¡f ‘
É¡HÉ©«à°SG á«ë°U ájÉYQ á°ù°SDƒe ájC’ øμÁ »àdG ájõeôdG ´ƒ``f øe ¿Éc ¬æμd
AÉ°ùædG ≈°VôŸG ¥ƒ≤◊ IójDƒŸG äÉ``YÉª÷G âãs M ,1993 ΩÉY ‘h .π``©ØdÉH
ÚeCÉàdG äÉcöT º¶©e äCGó``Hh .OÓÑdG AÉLQCG ‘ á¡HÉ°ûe ÉjÉ°†b ™`àQ ≈∏Y
äƒdQÉ°T â°SQÉe ,¢ùà°ùjƒ°ûJÉ°SÉe ‘h .º¡Øàe ƒ``ëf ≈∏Y áHÉéà°S’G ‘
,ôª©dG øe Ú©HQC’Gh á©HÉ°ùdG ‘ á°Vô‡ »``gh- Charlotte Turner ôfÒJ
kGÒÑc Ék £¨°V -»∏«≤ædG …óãdG ¿ÉWöS ¢VôÃ áHÉ°üe É``¡fCÉH É¡àdÉM â°üî°To
¤EG ´öûe
u Öàμe øe ∑ô``ëàe »°Sôc ≈∏Y â∏s≤æJh ,´QR á«∏ªY AGô``LE’
,1993 ôNGhCG ‘h .á``«Ñ£dG ä’É≤ŸG øe äÉ``Yƒª› É¡«YGQP ÚHh ,ô``NBG
¿ƒfÉb ≈``ª°ùj Ée π«©ØàH á``«©jöûàdG á``Ä«¡dG âeÉb ,ô``fÒJ Oƒ``¡÷ á``é«àfh
∫ƒ∏ëHh .áj’ƒdG πNGO ≈°Vôª∏d ´QõdG á«∏ªY á«£¨àH ô≤j …òdG äƒdQÉ°ûJ
äÉ°ù°SDƒe äÉj’h ™Ñ°S â``ÑdÉW øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«©°ùàdG ∞``°üàæe
ó«b ¬HÉ°ûe ™jöûJ OƒLh ™e ,º¶Y ´Éîf ´QR á«∏ªY ™aóH á«ë°üdG ájÉYôdG
ák «°†b ÚfÉªKh â°S ™`àôH ≈°VôŸG ΩÉbh .á«aÉ°VEG äÉj’h ™Ñ°S ‘ å``ëÑdG
ÚH Éª«a ´QõdG äÉ«∏ªY á«£¨J â°†aQ »àdG »ë°üdG ÚeCÉàdG äÉcöT ó``°V
s
.ká«°†b Ú©HQCGh ™Ñ°S ‘ ºgÉjÉ°†b ≈°VôŸG Ö°ùch .2002h 1988 »eÉY
êÓ©dG AÉ°SQEG ” ó``≤a ;…OÉY ÒZ Ék ≤q M çGó``MC’G ‘ ∫ƒëàdG Gò``g ¿Éc
584
ójó©dG äƒØj ⁄h ,¿ƒfÉ≤dÉH º¶©dG ´Éîf ´QR äÉ«∏ªYh ójó°ûdG »FÉ«ª«μdG
øe ójó©∏d ôjô– á¶◊ hóÑj Ée ≈∏Y â``fÉc ó≤d .∫ƒëàdG Gòg ÚÑbGôŸG ø`è
äGOÉ≤àf’G øe ójó©dÉH âéY
s á«Ñ£dG äÓ``éŸG øμd ,ºgQÉ°üfCGh ≈°VôŸG
Ió≤©e á«æ≤J É¡fEG) :IóëH Ió≤àæŸG ä’É``≤ŸG ióMEG ‘ AÉLh ,∫ƒcƒJhÈ∏d
:Ék à«≤e ¿Éc äÉ``ØYÉ°†ŸG QGôμJ ¿EG .(kIô``£N ¿ƒμJ ¿CG πªàëjo h á``Ø∏μeh
•ƒÑg ,óÑμdGh ÚjGöûdG ‘ á``jƒeO äÉ£∏L ,∞jõædG ,ihó©dG øe ´Gƒ``fCG
,kGôªà°ùe o ó∏÷Gh ÚàFôdÉH Ühóf ,Ö∏≤dG
Ék ÑdÉZ º≤©dG ¿Éc .QÉJhC’Gh ≈∏μdGh
q
øe ¬fCG Ék eDƒ°T ÌcC’G π©dh ,™«HÉ°SC’ ≈Ø°ûà°ùŸÉH ¿õéàëj äÉ°†jôŸG âfÉch
πÑb Ée áaBG hCG m¿ÉK ¿ÉWöùH áHÉ°UE’G ôWÉîŸ ø°Vô©J AÉ°ùædG ø`è % 10 ¤EG 5
≈∏Y IóëH ¿ÉWöùdG ´GƒfCG â``°ü©à°SG ó≤d ,¬°ùØf êÓ©∏d áé«àf ¿É``WöùdG
.êÓY …CG
IQƒ°U ¤EG ¿ÉWöù∏d »JGòdG ´Qõ``dG á«∏ªY ¬«a âdƒ– …òdG â``bƒdG ‘h
;kGÒãc ÖcôdG ø``Y ∫ƒcƒJhÈ∏d »ª∏©dG º``««≤àdG ∞∏s îJ ,º``î°V ´höûe
≈°VôŸG º¡«a ÉÃ- ™«ª÷G ¿Éc .ó``°SÉa Ëób ™≤æà°ùe ‘ ÜQÉéàdG â``©bƒa
ÜQÉéàdG ¿hójôj -ó«jCÉàdG äÉYÉªLh »ë°üdG ÚeCÉàdG äÉcöTh AÉ``ÑWC’Gh
πμ°ûH ÜQÉéàdG ø``ª°V ¿ƒμj ¿CG º``góMC
o G Or ôp jo ⁄ ø``μd ,»°SÉ°SCG πμ``°ûH
äÉ«∏ª©d É¡HGƒHCG íàa øe »ë°üdG ÚeCÉàdG §£N äOGR Éª∏c ¿Éch .»``∏ªY
;á«μ«æ«∏cE’G ÜQÉéàdG øe AÉ°ùædG Ühôg áÑ°ùf äOGR ,º``¶©dG ´Éîf ´QR
¿CG ¤EG ≈bôj ÉÃ Ék LÓY ≈≤∏àJ ’ »àdG áHôéàdG áYƒª› ‘ º¡©°Vh øe Ék aƒN
.öSÉÿG ¿ÉgôdG øe Ék Yƒf ¿ƒμj
¤EG 1991 ÚH Ée IÎØdG ‘ ,⁄É©dG ∫ƒM ICGôeG ∞dCG ¿ƒ©HQCG â©°†N ó``bh
585
øjQÉ«∏e ÚH ìhGÎJ áØ∏μàH ,…ó``ãdG ¿ÉWöùd ´ÉîædG ´QR á``«∏ª©d ,1999

á«fGõ«ŸG ∞©°V ‹Gƒ``M …CG ;ôjó≤J ≈∏YCG ≈``∏Y) Q’hO äGQÉ«∏e á``©HQCG ¤EG
≥aóJ Ék Ñjô≤J ∞bƒJ ∂dP ¿ƒ°†Z ‘h .(¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó``¡©ª∏d ájƒæ°ùdG
.∑ƒjO ‘ RÎ``«H áHôŒ ∂dP ‘ É``Ã á«μ«æ«∏cE’G ÜQÉ``éàdG ≈``∏Y ≈``°VôŸG
AÉ°ùædÉH ßàμJ äGOÉ``«©dG âfÉc ÉeóæY ≈``àM ,kGôKDƒe ´É£≤f’G Gò``g ¿Éch
IöSC n jo »``JÓdG
s p ’ÉH ôHÉæ©dG äCÓ``àeGh áYô÷G ‹ÉY »FÉ«ª«μdG êÓ``©dÉH ø÷É©
AGôLE’G á«ëæJ ”h ,´QõdG äÉ``«∏ª©d ø©°†N »JÓdG äÉ°†jôŸG πª– »``àdG
.kIôNCÉàe Ik ôμa ¿Éc ƒ``d Éªc Ék ÑfÉL »LÓ©dG ΩÉ¶ædG á``«dÉ©a QÉÑàN’ ô``μàÑŸG
øμd ,¿Éμe πc ‘ ´QõdG äÉ«∏ªY äöûàfG) :ôjÉe äôHhQ í°VhCG É``ªch
.(¢üëØdG AGôLEG πLCG øe ¢†jôe ôaGƒàj ⁄
ttt
ÉàfÓJCG ‘ ¿ÉWöùdG ¢Vôe ∫ƒM …ƒæ°ùdG ´ÉªàL’G ¤EG GOhõ«H OÉY ÉeóæY
≈∏àYG ó≤a ;ká``ë°VGh ¬«∏Y hó``ÑJ öüædG äÉ`èÓY â``fÉc ,1999 ƒ``jÉe ‘
áë«ë°üdG á≤jô£dÉH ¬``ª°SG ≥£f ΩóY øe êÉYõf’ÉH ôgÉ¶Jh ,á``≤ãH á°üæŸG
äÉfÉ«ÑdG Ωó≤j GOhõ«H ¿Éc Éªæ«Hh .á``MƒàØŸG ¬ëFGöT AÉ°VCGh ,¬Áó≤J ∫ÓN
º«N
s -¬`èÉeCG á∏KÉŸG √ƒ``Lƒ∏d ™°SGƒdG ô``ëÑdG ≈``∏Y ôÁ Ö``«JôdG ¬``Jƒ°Uh-
.iôNCG Iôe √ôë°ùH »``≤∏«d ∫ƒ≤©dG ôMÉ°S OÉYh ,Qƒ¡ª÷G ≈``∏Y âª°üdG
…óK ¿ÉWöS øe ÊÉ©J á``HÉ°T Il CGôeG äô¡X ,ófGöSôJhƒàjh ≈``Ø°ûà°ùe ‘h
èFÉàf âfÉch ,º``¶Y ´Éîf áYGQR äÉ``«∏ª©H â÷ƒYh
o ,IQƒ``£ÿG ‹É``Y
‹GƒM ∑Éæg âfÉc ∞°üfh äGƒæ°S ¿ÉªK ¿ƒ°†Z ‘h .káëLÉf äÉ``«∏ª©dG
´QõdG á«∏ªY hCG á«dÉ©dG áYô÷ÉH êÓ©dG áYƒª› øª°V äÉ°†jôŸG øe % 60
586
ø÷ƒY »JÓdG äÉ°†jôª∏d áÑ°ùædÉHh .áfQÉ≤ŸG á``Yƒª› øª°V % 20 πHÉ≤e
¿hO äGƒæ°S ™Ñ°S ‹GƒM óæY IÉéædG §N ô≤à°SG ,GOhõ«Ñd »LÓ©dG ΩÉ``¶ædÉH
AÉ«MCG øs μo jn ⁄ äÉ«bÉÑdG äÉ``°†jôŸG øe ójó©dG ¿CG ócDƒj É``Ã ,á«aÉ°VEG äÉ``«ah
øn ©r °†n Nn øen π``∏gh ,AÉØ°û∏d ø∏KÉ“ ó``b øs μo jn ¿CG πªàëŸG øe π``H ,Ö``°ùëa
.≥«Ø°üàdÉH ´QR äÉ«∏ª©d
ófGöSôJhƒàjh èFÉàf ¿CG ø`è ºZôdG ≈∏©a ;Ék ÑjôZ GóH GOhõ«H QÉ``°üàfG øμd
É¡Áó≤J ” »àdG iôNC’G áKÓãdG ÜQÉéàdG ¿EÉa ,í°VGh πμ°ûH ák °ûgóe âfÉc
.á«Ñ∏°S hCG áª°SÉM ÒZ âfÉc ,RÎ``«H ÜQÉŒ ∂dP ‘ ÉÃ ,IÒ¡¶dG ∂``∏J ‘
Éªæ«Hh ,∞«©°†dG ∫ÉÑbE’G ÖÑ°ùH ∑ƒjO ‘ ¬àæJ
p ⁄ ÜQÉéàdG ¿CG êôëŸG øeh
É¡ÑfÉL ¿EÉa ,´Qõ``dG äÉ«∏ª©d IÉéædG óFGƒa º``««≤J ¬fGhC’ ≥HÉ°ùdG ø`è ¿Éc
øª°V Ék «FGƒ°ûY
q øgQÉ«àNG ” á°†jôe áÄªKÓK ÚH øªa ;Ék ë°VGh ¿Éc º``∏¶ŸG
äÉØYÉ°†ŸG ÖÑ°ùH Ik CGô`èG ¿ƒKÓKh IóMGh â«aƒoJ ,´QõdG á«∏ªY á``Yƒª›
.É«ª«cƒ∏dGh ,AÉ``°†YC’G π°ûah ,ΩódG äÉ£∏Lh ,ihó``©dG :âæª°†J »``àdG
êÓ©dG ΩÉ¶f Ωó≤j
u ⁄ PEG ;káeÉàb ÌcCG É«ØjOÓ«a øe »JCÉJ »àdG QÉÑNC’G â``fÉch
,(™°VGƒàe ø°ù–)
t Oô› ≈àM ’h ,ôcòoJ IóFÉa ájs CG á«dÉ©dG áYô÷ÉH »FÉ«ª«μdG
-Ö°†¨dGh áHBÉμdG äÉ`èÓY Égƒ∏©J º¡gƒLhh- ¿ƒãMÉÑdG ≠``∏HCG ÉªÑ°ùM
âª°V- ójƒ°ùdG ‘ âjôLCGo áμHÉ°ûàeh Ió≤©e áHôŒ äAÉH Éªc ,Qƒ¡ª÷G
n
™e ™jQòdG π°ûØdÉH -á``«Yôa äÉYƒª›h äÉYƒª› ¤EG ø``ª°ùou b äÉ``°†jôe
.≥aC’G ‘ ìƒ∏J IÉéæ∏d ¢Uôa OƒLh ΩóY
¢ù«FQ ìôW ?á``jÉ¨∏d á°ùFÉ«dG è``FÉàædG √òg ìÓ``°UEG òFóæY ø``μÁ ∞«c
øe áæ÷ ≈∏Y ’k GDƒ°S (ASCO) »μ«æ«∏cE’G ΩGQhC’G º∏©d á«μjôeC’G á``«©ª÷G
587
.óMGh ∂°SÉªàe ÖdÉb ‘ á°†bÉæàŸG äÉfÉ«ÑdG πc ™°Vƒd ádhÉfi ‘ ÚãMÉÑdG

‘Ók FÉb ÚãMÉÑdG óMCG CGó``Hh ,ádCÉ°ùŸG øe º¡jójCG Gƒ°†Øf Ék °†jCG AGÈ``ÿG øμd
kGƒJ
q É¡Áó≤J ” »àdG äÉfÉ«ÑdG ó≤f ƒg ‘ó``g ¿EG) :áë°VGƒdG IÒ◊G øe á``dÉM
πc ™e ábGó°üdG QGôªà°S’h ,∫ÉéŸG Gòg ‘ á«bGó°üŸG ¢†©H ≈∏Y ®É``Øë∏d
.(Ú°ûbÉæàŸGh Úeó≤ŸG
u øe
äÉMhôWCÓd ¿ƒeó≤ŸG ÜhÉæJ ó≤a ,káÑ©°U ák ª¡e ∂dP GóH ƒd ≈àM ø``μd
πc ó≤àfGh ,áª¡ŸÉH â°ù«d •É≤f ∫ƒM GƒdOÉŒh ,á°üæŸG ≈``∏Y ¿ƒ°ûbÉæàŸGh
Larry ¿ƒJQƒf …Q’ ô``cPh .πM ¤EG Gƒ``∏°Uƒàj ⁄h ô``NB’G ÜQÉŒ º``¡æe
»æWƒdG OÉ–’G ¢ù«FQh Ò``¡°ûdG …óãdG ΩGQhCG ÖW »``°UÉ°üàNG- Norton
-õÁÉJ ∑Qƒjƒ«f ‘ Ú«Øë°üdG óMC’ (NABCO) …óãdG ¿ÉWöS äÉ``ª¶æŸ
,É¡d ´ƒ°†ÿG ‘ ¿hôªà°ù«°S ´QõdG á«∏ªY ‘ ¿ƒ``ÑZôj øjòdG ¢``SÉædG) :¿CG
Éªæ«Hh ,áKQÉc áHÉãÃ ô“DƒŸG ¿Éc .(É¡ÑæŒ ‘ É¡«a ÖZôj ’ øe ôªà°ù«°S Éªæ«H
¿Éc ,ÉàfÓJCG ‘ áªî°†dG ´ÉªàL’G áYÉb øe ∂¡æŸG Qƒ¡ª÷G êô``îj ¿Éc
p ⁄h êQÉÿG ‘ áª∏¶dÉH Ék WÉfi ƒ÷G
Qƒ©°T …CG ÖWôdG ÅaGódG AGƒ¡dG QÉ«J §©j
.áMGôdÉH
ttt
∑ÉÑJQ’G √Dƒ``∏Á kGƒL √AGQh Ék ``Ø∏fl ,ádÉéY ‘ É``àfÓJCG AÉ≤d GOhõ``«H QOÉ``Z
RÉμJQ’G á£≤f âfÉc »àdGh ,¬JÉfÉ«H ÒKCÉJ ¿CÉ``°T øe π∏s b ó≤d .ÜGô£°V’Gh
øY ∂«gÉf ,¿ÉWöùdG êÓ``©d á∏eÉc ájô¶f É¡«∏Y äõ``μJQG »àdG Ió``«MƒdG
¤EG ΩGQhC’G ƒ«°UÉ°üàNG Ωónp b ó≤d ,Q’hO äGQÉ«∏e 4 `H É¡àª«b Qó≤o
s J á``YÉæ°U
.IÒ◊Gh §î°ùdG øe ádÉM ‘ ºgh ÉghQOÉZh ,í«°VƒàdG AGQh Ék «©°S ÉàfÓJCG
588
øe á¶ë∏dG ∂``∏J ≈àM ócCÉàdG Ωó``Y π``X ‘h ,1999 ΩÉ``Y È``ª°ùjO ‘
Öàc ;êÓ©∏d Ék Ñ∏W AÉ``°ùædG ±’BG äGƒ°UCG ‹É``©Jh »LÓ©dG ΩÉ¶ædG ó``FGƒa
ÉªY ∫GDƒ°ù∏d ófGöSôJhƒàjh ‘ GOhõ``«H ¤EG Ú«μjôeC’G Ú``ãMÉÑdG øe ≥``jôa
¬àHôŒ ∫ÓN øe äÉfÉ«ÑdG ¢üëØd êÈ°ùfÉgƒL ¤EG ôØ°ùdG º``¡æμÁ ¿Éc GPEG
äÉ«∏ª©dG »g GOhõ«H É¡H Ωƒ≤j »``àdG ´QõdG äÉ«∏ªY âfÉch .√Qƒ``°†M ‘
øμÁ IOÉØà°ùe áª¡e ¢ShQO ∑É``æg ÉÃQh ,ìÉéædÉH â«¶M »àdG Ió``«MƒdG
.ÉμjôeCG ¤EG É¡Ñ∏L
Ö∏W ÉeóæY ,IQÉjõdG øe ∫hC’G Ωƒ«dG ‘h ,π©ØdÉH ¬à≤aGƒe GOhõ«H ió``HCG
q ,á°†jôe 154`H á°UÉÿG äÓé°ùdG ¿ƒãMÉÑdG
¬ào °SGQO ø¡àæª°†J »JÓdG øgh
™Ñàj É¡©«ªLh ,§``≤a Ék ``qØ∏e 58 GOhõ``«H º¡d π°SQCG ;ø``¡∏«é°ùJ äÉ``fÉ«Hh
ÚãMÉÑdG ≥jôa §¨°V ÉeóæYh ,ÖjôZ ƒëf ≈∏Y áHôéàdG ‘ êÓ©dG áYƒª›
óbh .(äó≤op a) É¡fCG GOhõ``«H ≈YOG ,áfQÉ≤ŸG áYƒª› ∫ƒM äÓ``é°ùd Ék Ñ∏W
,∑ÉÑJQ’G øe ádÉM ‘ ºgh ôeC’G ∫ƒM äÉ≤«≤ëàdG øe kGójõe ≥jôØdG iôLCG
≈Kôjo ádÉM ‘ É``gƒ≤∏n Jn »àdG äÓé°ùdG âfÉch ,ká``éYõe IQƒ°üdG äó``Hh
áëØ°U øe á°Sƒª£e äÉ``¶MÓe øY IQÉÑY »¡a ;®ƒë∏e ƒëf ≈``∏Y É¡d
áà°S ¢üî∏oJ Ék Ñjô≤J á≤M’ QÉμaCÉc áHƒàμe á«FGƒ°ûY äÉæjhóJ äGP Ió``MGh
áHôéà∏d á«bGó°üŸG ÒjÉ©e âHÉZ ó≤d .á``°VÎØŸG ájÉYôdG øe ô¡°TCG á``«fÉªK hCG
Oó©d ´QR äÉ«∏ªY iôLCG ¬fCG GOhõ«H ≈YOGh ,»∏ªY πμ°ûH äÓé°ùdG øe
âØ°ûc Ék Ñjô≤J äÓé°ùdG ™``«ªL øμd .¢†«ÑdGh Oƒ°ùdG AÉ°ùædG øe hÉ``°ùàe
m
‘ ø¡÷ÉYh ,äÉ``ª∏©àe Ò``Z äGÒ≤a Oƒ``°S AÉ°ùæd äÉ``«∏ªY iôLCG ¬``fCG
äGQÉªà°SG øY ¿ƒ©LGôŸG ¬``dCÉ°S ÉeóæYh .êÈ°ùfÉgƒéH hÈ∏«g ≈``Ø°ûà°ùe
589
≈∏Y Ì©j ⁄ ,áμ∏p ¡eo èFÉàf É¡d ¿CÉH ±hô©ŸG äGAGôLE’G ≈∏Y ¢†jôŸG á≤aGƒe
»àdG ≈Ø°ûà°ùª∏d á©HÉàdG á©LGôŸG ¢ùdÉéŸ øμj º∏a ,äGQÉªà°S’G ∂∏J π``ãe
GóHh ,ó«cCÉJ πμH ï``°ùf ájCG ,ä’ƒcƒJhÈdG ∂∏J πãe ≈∏Y ®É``Ø◊ÉH ≈æ©oJ
øY áaô©e ≈fOCG ≈``àM ∂∏àÁ øen ∑Éæg øμj ⁄ hCG ó``ªà©oJ ⁄ äGAGô``LE’G ¿CG
.áHôéàdG
äBÉ°ûæe ¤EG ø``∏≤fo ób (AÉ«MCG) øgQÉÑàYG ” »``JÓdG äÉ°†jôŸG º``¶©e ¿EG
πªàëjo h ,…ó``ãdG ¿ÉWöùd á`èó≤àe ájô£a äÉ`àBG ø¡jód âfÉch ,á``jÉYQ
øª°V ICGô`èG ∑Éæg â``fÉch ,ø``¡à©HÉàŸ á£N Oƒ``Lh Ωó``Y ™e ,ø``¡Jƒe
ióMEG πé°ùH ¢UÉÿG π°UC’G ™ÑààHh .äGQÉ≤Y …Cs G ≥∏àJ
s ⁄ êÓ©dG á``Yƒª›
’ ¢†jôe ¬fCG í``°VGƒdG øeh !!πLôH ¢`ÙÉN πé°S ¬fCG óLho ,äÉ``°†jôŸG
.…óãdG ¿ÉWöS øe ÊÉ©j
ôjGÈa ôNGhCG ‘h ,´GóÿGh ´GÎN’Gh ∫É«àM’G π«Ñb øe ¬∏c ôeC’G ¿Éc
πc ¬dƒM ¥ÉæÿG ≥``««°†Jh áHôéàdG øWGƒH ø``Y ∞°ûμdG ™e ,2000 ΩÉ``©d
‘ ¬FÓeR ¤EG á``ÑJÉμdG ádB’G ≈∏Y Ék Ñ°†à≤e Ék ``HÉ£N GOhõ«H ôfQhp Ö``àc ;Ωƒj
¬fCG Ék ≤M’ »Yó«°Sh) á°SGQódG øe Ak GõLCG ∞js R ób ¬fCÉH Ék aÎ©e ó``fGöSôJhƒàjh
.(Ú«μjôeC’G ÚãMÉÑdG iód (’k ƒ``Ñb) ÌcCG áHôéàdG π©é«d äÓé°ùdG Ò``Z s
s Ik Ò£N ák ØdÉfl âÑμJQG ó≤d) :∫ƒ≤j Ö``àch
.(á«ª∏©dG ágGõædGh áfÉeC’G ó°V
äÓHÉ≤ŸG AGôLEG øY QƒØdG ≈∏Y ∞sbƒJh »©eÉ÷G ¬Ñ°üæe øe ∫É≤à°SG Égó©Hh
k «fi ,á``«°üî°ûdG
¬ØJÉg ºbQ øμj ⁄h ,¬H ¢UÉÿG »`èÉëŸG ¤EG á∏Ä°SC’G πc Ó
∫ƒ°UƒdG âdhÉM
o ,2008 ΩÉY ‘h .êÈ``°ùfÉgƒL ∞JÉg π«dO ‘ Ék ``LQóe
.¿Éμe …CG ‘ GOhõ«H ôfQhp ≈∏Y ÌYCG ⁄ »ææμd ,¬©e á∏HÉ≤e AGôLE’ ¬«dEG
590
ttt
äÉMƒª£d á«°VÉb á``HöV áHÉãÃ âfÉc GOhõ``«H ôfQhp •ƒ``≤°S á``ªë∏e ¿EG
áHôŒ âªª°U ,1999 ΩÉY ∞«°U ‘h .á«dÉ©dG áYô÷ÉH »FÉ«ª«μdG êÓ``©dG
IÉ‚ øe ójõj ¿CG øμÁ STAMP »LÓ©dG ΩÉ¶ædG ¿Éc GPEG Ée ¢üëØd IÒ``NCG
ó≤©dG øe ójó©dG ‘ ö``ûàfG …òdG …óãdG ¿É``WöS øe ÚfÉ©j »JÓdG AÉ``°ùædG
∑Éæg øμJ º∏a ,ká``ë°VGh áHÉLE’G âfÉc äGƒ``æ°S ™HQCG ó©Hh .á``jhÉØª«∏dG
áYƒª› ≈∏Y ø¡©jRƒJ ” á°†jôe áÄª°ùªN Ú``H øªa ,∑GQOEÓd á∏HÉb Ió``FÉa
á«∏ª©H á£ÑJôŸG äÉ``ØYÉ°†ŸG AGôL
s äÉ°†jôe ™°ùJ â``«aƒJ ,á«dÉ©dG á``Yô÷G
áé«àf IOÉ◊G ájƒ≤ædG É«ª«cƒ∏dG ¢VôÃ äÉjôNCGo AÉ°ùf ™°ùJ âÑ«°UCGo h .´QõdG
»àdG ∂∏J ø`è CGƒ°SCG äÉfÉWöùdG ø`è ´GƒfC’G √ò``g πãe âfÉch ,êÓ``©∏d
.ájGóÑdG ‘ É¡H Í°UoCG
ájGhôdG â¡àfG ,1990 ôNGhCG ‘) :Robert Mayer ô``jÉe äôHhQ â``dÉb
¥óH ≈æ©oJ ÜQÉ``Œ Oô› á«FÉ¡ædG ÜQÉ``éàdG âfÉch ,π``©ØdÉH á``«°ùfÉehôdG
.(Ék Ñjô≤J äGƒæ°S öû©d áé«àædG ‘ ∂°ûf Éæc ó≤d ,¢û©ædG ‘ ÒeÉ°ùŸG
ájÉ¡f Maggie Keswick Jencks ¢``ùμæL ∂``jƒ°ù«c »``LÉe äó¡°T
â°TÉY ájójôŒ á``fÉæa ,¢ùμæL â∏«îJ .1995 ‘ ´Qõ``dG äÉ``«∏ªY IÎa
øe äÉeGhO ø``Y IQÉÑY ,IQƒé¡e á``«dÉ«N ≥FGóM Qƒ``°üJ ;Gó``æ∏àμ°SCG ‘
áª¶àæŸG Ò``Z iƒ≤dG ø`è »ªfi Å``WÉ°Th ≈``°ü◊Gh äGÒ``ëÑdGh »``°ü©dG
‘ …óãdG ¿É``WöS ¢VôÃ á``HÉ°UE’ÉH É``¡àdÉM ¢``ü«î°ûJ ó``æYh .á``©«Ñ£∏d
á«∏ª©H ºK lumpectomy á«eQƒdG á∏àμdG ∫É``°üÄà°SG á«∏ª©H â÷ƒY ,1988
øμd ,ô¡°TCG IóY ó©H â«Ø°To É¡fCG â``æXh .mastectomy …óãdG ∫É°üÄà°SG
591
,kIöTÉÑe Ú°ùªÿGh ÊÉ``ãdG ÉgOÓ«e ó«Y ó©H kGó``jó– ,äGƒæ°S ¢ùªN ó``©H
‘h .»cƒ°ûdG πÑ◊Gh ,ΩÉ¶©dGh ,óÑμdG ‘ »∏«≤f …óK ¿ÉWöùH â``°ùμàfG
‹ÉY »FÉ«ª«μdG êÓ``©dÉH â÷ƒY ,IÈ``fOEG ‘ ∫GÔL ¿Î°ùjh ≈``Ø°ûà°ùe
STAMP áHôŒ ¿CG ¢ùμæL ±ô``©J ⁄h ,á«JGP ´QR á«∏ª©H Ék ``YƒÑàe áYô÷G
k eCG âÑàch .kGÒNCG π``°ûØà°S
IóY ..õJÒH π«H.O èdÉY) :∫ƒ``≤J êÓ©dG ‘ Ó
Ióe §°Sƒàe ¿Éch ,(´Qõ``dG á«∏ªY) á£°SGƒH π©ØdÉH äÉ°†jôŸG øe äÉ``Äe
∂∏J äóHh ,kGô``¡°T öûY á«fÉªK ƒg êÓ©dG ó``©H ¬JÉ°†jôŸ ¢VôŸG ¿ƒ``μ°S
ΩÉY »Øa ;IÉ«◊G ióe ôªà°ùJ ⁄ ¢ùμæ÷ ¿ƒμ°ùdG Ióe øμd .(ôgódÉc IóŸG
â°ùμàfG ,É¡d â©°†N »àdG ´QõdG á«∏ªY øe kGô¡°T öûY á«fÉªK πÑb ,1994
.1995 ΩÉY ‘ â«aƒJh iôNCG Ik ôe
A View from the Front »`èÉeC’G §``ÿG ø`è ájDhQ ¿Gƒ``æ©H ∫É``≤e ‘
‘ â¶bhoCG ób âfÉc ƒd Éªc ¿ÉWöùdG ™e É¡àHôŒ ¢ùμæL â``Ø°Uh ,Line
¢VQCG ‘ •ƒÑg á∏¶e É¡©eh â«≤doCG ºK ƒÑeÉL áKÉØf Ïe ≈∏Y á∏MQ ∞°üàæe
:á£jôN ¿hO áÑjôZ
øjôNB’G ÜÉcôdG ™e Ahó``¡H Úeó≤àJ á«∏Ñ≤à°ùŸG á°†jôŸG É``¡àjCG âfC
p G É``g)
á«°VQC’G ‘ ÒÑc Ö≤K íàØæj (?ÉfCG GPÉŸ) ™bƒàŸG ÒZ ≈∏Yh ,ó«©H ¿Éμe ƒëf
â«ÑãJ ‘ ∂fhóYÉ°ùj ,¢†«H ∞WÉ©e ‘ ¢UÉî°TCG ô``¡¶jh ,∂d IQhÉéŸG
..(IôFÉ£dG øe) ∂H ¿ƒ≤∏j ,ÒμØà∏d á°Uôa ∂FÉ£YEG ¿hó``Hh ,•ƒÑg á∏¶e
…òdG Ée ?hó``©dG øen ?hó©dG ø``jCG øμd ..¢VQC’ÉH Ú`èó£°üJ ..Ú``£Ñ¡J
Éæ«∏Y »¨Ñæj Ée ∑Éæg πg .ÖjQóJ ’ ..á∏°UƒH ’ ..≥jôW ’ ..?¬∏ªY øμÁ
.(?¬aô©f ’ Éææμd ¬àaô©e
592
.•ƒÑ¡dG äÓ``¶e ‘ øjôNB’G §``HôJ ,kGóL q Ió``«©H AÉ``°†«ÑdG ∞``WÉ©ŸG)
Ïe ≈∏Y º¡fEG .∂fƒÑ«éj ’ º¡fEÉa ,º¡àdCÉ°S ƒd ≈àM øμd ,¿ƒMƒ∏j Ék ``fÉ«MCG
.(á£jôN ¿hO ,•ƒÑ¡dG äÓ¶e ™e Úμª¡æe ,ƒÑeÉ÷G
∂∏J äOÉ°S »àdG ¢SCÉ«dGh ≈``°SC’G ôYÉ°ûe áHƒàμŸG IQƒ°üdG â£≤àdG ó``≤d
ƒ«°UÉ°üàNG í°üfh ,áØ«æ©dGh ájQò÷G äÉLÓ©dÉH º``¡°Sƒ¡d kGô¶fh .IÎØdG
§FGôN ¿hO øμd Ió``jó÷G •ƒÑ¡dG äÓ¶e øe ó``jõe ΩGó``îà°SÉH ΩGQhC’G
Üô◊G) áª¡e ¿EÉa ,AÉÑWC’Gh ≈°VôŸG OÉ°TQEG πLCG øe äÉ©≤æà°ùª∏d á``«eÉ¶f
.π°ûØdGh ¿GöùÿÉH äAÉH ób (¿ÉWöùdG ≈∏Y
ttt
…òdG ,ô∏«H ¿ƒL ¤EG ™∏£àj óMCG øμj ⁄h ,äÉ``ÑbÉ©àdG π°üa ∞«°üdG ó``©jo
¿CG òæe ¬Ñàμe ‘ ¬μ∏ªàj Ö°†¨dG ¿Éch ,ƒLÉμ«°T á©eÉL ‘ ’k hõ``©e ¿Éc
(Progress Against Cancer ?¿ÉWöùdG ó°V Ωó≤àdG) ∫hC’G ¬dÉ≤e çó``MCG
Qhôe ó©Hh .1986 ΩÉ©d ƒ``jÉe ‘ ¿ÉWöù∏d »eƒ≤dG ó¡©ŸG ÚÑL ‘ Ék ``NöT
Ék ãjó– …ôéj ¿CG ™bƒàŸG øe ¿Éc ,∫É``≤ŸG Gò¡d √öûf òæe áæ°S IöûY ió``MEG
.á¶◊ ájCG ‘ ¬Ñàc ÉŸ
,∫hC’G ¬dÉ≤Ÿ √öûf ø`è áæ°S IöûY ióMEG ó©H kGó``jó– ,1997 ƒ``jÉe ‘h
New England á«Ñ£dG ófÓ‚EG ƒ«f á∏› äÉëØ°U ≈∏Y iôNCG Ik ôe ô∏«H ô¡X
.¿ÉWöùdG ¢Vôe ó°V π°UÉ◊G Ωó≤à∏d ôNBG º««≤àH Journal of Medicine
áÄHhCG »°UÉ°üàNG ™e ¬Ø«dCÉJ ‘ ∑QÉ°T …òdG) ô∏«H ∫É≤e øe iõ¨ŸG í°†JG
⁄ …òdG ¿ÉWöùdG) ¬``fGƒæY ‘ (Heather Gornik ∂``«fQƒL Ì``«g ≈``Yójo
ÉæÑàc ÉeóæY ,1986 ΩÉY ‘) :∫ƒ≤j Öàch .Cancer Undefeated (Ωõ``¡æj
593
‘ á«μjôeC’G Ió``ëàŸG äÉj’ƒdG ‘ ¿ÉWöùdG êÓY ‘ äÉ``gÉŒ’G ∫ƒM

çÉëHCG øe Ék eÉY 40 ¿CG í°VGƒdG øe ¿Éc ,1982 ≈àMh 1950 ΩÉY øe IÎØdG
∫É£HEG ‘ â∏°ûa ó``b ,êÓ©dG ∫ƒM ¢SÉ°SC’G ‘ äõ``côJ »àdG ,¿É``WöùdG
ΩÉY ‘ π«∏ëàdG Gò``g åjóëàH Ωƒ``≤f ¿B’G øëfh .IÉ`àƒdG ä’ÉM IOÉ``jR
,≥HÉ°ùdG ∫É≤ŸG ™e πNGóJ Ëó≤J πLCG øe ,1970 ΩÉ©H Éæª««≤J CGó``Ñjh .1994
ΩÉ©d National Cancer Act »`èƒ≤dG ¿ÉWöùdG ¿ƒ``fÉb ôjô“ ¿CG øY Ó k ``°†a
‘ áeC’G É¡àdòH »``àdG Oƒ¡÷G QGó≤e ‘ áª¡e Ik OÉ``jR πé°S ó``b ¿Éc 1971
.(É¡àjƒ«Mh ¿ÉWöùdG çÉëHCG
çóM Éªch ,∫hC’G ¬∏«∏– ô∏«H Öàc ¿CG òæe kGÒãc åëÑdG á``≤jôWÒ¨àJ ⁄
Ö°ùëH äÉ«aƒdG ∫ó©e ÜÉ``°ùM ‘ Gornik ∂«fQƒLh ô∏«H CGóH ,Ék ``≤Ñ°ùe
t øª°†J å«ëH ,Ú«μjôeC’G ¿Éμ``°ùdG iód ô``ª©dG
1970 ÚH Éª«a ΩÉ``Y πc
π«°UÉØàdG øe ójõÃ á≤jô£dG âØ°Uh) n 1994h
o QÉ``ªYC’G ™jRƒJ ∫ó©e ¢ùØf
¿Éc ájôªY áÄa πμd ¿ÉWöùdG äÉ«ah ∫ó©e ¿CG Éªc .(á≤HÉ°S äÉ``ëØ°U ‘
OGóYC’G øe ák àHÉK ák Yƒª› π©ØdÉH óLhCG …òdG ôeC’G ,á«Ñ°ùf á≤jô£H Ék ``Hƒ°ùfi
.iôNCG ¤EG áæ°S øe Ik öTÉÑe ¿ÉWöùdG äÉ«ah áÑ°ùf áfQÉ≤e É¡dÓN øe øμÁ
â©ØJQG óbh ,Ék «©bGh
q ¿Éc π``«∏ëàdG Gòg ∫ÓN øe ô¡X …òdG §``ªædG ¿EG
m ≈∏Y 1994h 1970 Ú``H Ée IÎØdG ‘ ¿ÉWöùdG äÉ``«ah á``Ñ°ùf
,∞«ØW ƒëf
ádÉM 201 ¤EG 100.000 πμ``d IÉ`àh ádÉM 189 ø`è % 6 ƒ``ëf ¤EG π``°üàd
äGƒæ°ùdG ‘ Ée Ék ``Yƒf IÉaƒdG ∫ó©e ô≤à°SG ó``≤a ,™«ª÷G ±GÎYÉHh .IÉ`àh
¤EG ô∏«H ¢ü∏Nh .∫ÉM ájCG ≈``∏Y kGöüf ∂dP ó©j ¿CG øμÁh ,IÒNC’G ö``û©dG
s oCGh ,(Ωõn ``¡jo ⁄h) kGô£«°ùe ∫Gõ``j Ée ¿É``WöùdG ¿CG
áeC’G Ωó≤àd ÊÉ``«H º°SQ óY
594
ób ¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô◊G ¿EÉ`à Gòdh ;ƒà°ùe
m §N IQƒ°U ‘ ¿É``WöùdG ≈∏Y
.Oƒª÷G øe ál dÉM É¡æY â°†î“
Éæªo ∏u ©n Jo ?≥ëH kGóeÉL ¿ÉWöùdG äÉ«ah áÑ°ùæd …ƒà°ùŸG §ÿG ¿Éc πg øμd
;(»côM) »μ«eÉæjO ¿RGƒJh (âHÉK) »μ«JÉà°SEG ¿RGƒJ ÚH õ«‰ ¿CG AÉ``jõ«ØdGo
≈àM Ék eÉ“ Ék ``æcÉ°S hóÑj ¿CG ø``μÁ øjOÉ°†àeh Úr jn hÉ°ùàe Ú``∏YÉØJ œÉf ¿EÉ`à
áÑ°ùæd …ƒà°ùŸG §``ÿG ¿Éc ƒd GPÉ``ªa ,áfÎ≤e ÒZ n IOÉ``°†àŸG iƒ≤dG ¿ƒ``μJ
™aGóàJh ÜPÉéàJ á``fRGƒàe iƒ≤d Ék «μ«eÉæjO
q Ék ``fRGƒJ πãÁ ¿ÉWöùdG äÉ``«ah
?Ék °†©H É¡°†©H
∂∏J πãe ¿ÉcQój É``n≤Øp Wn hn ,iôNCG Ik ôe º¡JÉfÉ«H ∂``«fQƒLh ô∏«H ¢üëa
¿ÉWöùdG äÉ«ah áÑ°ùf âª°ù≤fG ÉeóæYh ,Ék Ñjô≤J á©FGQ ám bóH IOÉ°†àŸG iƒ≤dG
¿RGƒJ QƒØdG ≈∏Y í``°†JG ,ÚàjôªY ÚàYƒª› ¤EG 1994h 1970 Ú``H Éª«a
¥ƒa AÉ°ùædGh ∫É``LôdG iód ¿ÉWöùdG äÉ``«ah áÑ°ùf äOGR å«M ;iƒ``≤dG
â– AÉ°ùædGh ∫É``LôdG iód áÑ°ùædG â``∏s b Éªæ«H ,Ú°ùªÿGh á``°ùeÉÿG ø``°S
øe AõL √ÉfOCG í°†à«°Sh) .§``Ñ°†dÉH áÑ°ùædG ¢ùØæH Ú°ùªÿGh á°ùeÉÿG ø``°S
.(∂dP ‘ ÖÑ°ùdG
äÉ«ah áÑ°ùf º««≤J IOÉYEG iód ¬HÉ°ûe »μ«eÉæjO ¿RGƒJ OƒLh í°†JG Éªc
øY áªLÉædG äÉ«aƒdG áÑ°ùf â∏≤a ,»æ©ŸG ¿ÉWöùdG ´ƒf ∫ÓN øe ¿ÉWöùdG
áÑ°ùædÉH äOGRh ,ôNB’G ¢†©Ñ∏d áÑ°ùædÉH äô≤à°SGh ,¿ÉWöùdG ∫Éμ°TCG ¢†©H
,ájhÉ°ùe IOÉ``°†e IQÉ°ùîH Ék Ñjô≤J Ö``°ùμe πc ìGRCG É``Ã ,iôNCG ´Gƒ``fC’
,∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈``∏Y ,¿ƒdƒ≤dG ¿ÉWöS ÖÑ°ùH IÉ`àƒdG ä’ó©e â``°†ØîfGh
uterine ºMôdGh cervical º``MôdG ≥æY ¿ÉWöS øeh ,Ék Ñjô≤J % 30 á``Ñ°ùæH
595
äGQÉÑàNG á``£°SGƒH ¢VGôeC’G ø``Y ∞°ûμdG øμªŸG ø`èh .% 20 á``Ñ°ùæH

äÉë°ùeh ,¿ƒ``dƒ≤dG ¿É``WöS øY ∞°ûμ∏d ¿ƒ``dƒ≤dG QÉ``¶æe) ¢``üëØdG
∫ó©e ™LGôJ øe πbC’G ≈∏Y AõL iõ©jo h (ºMôdG ≥æY ¿ÉWöSh ’ƒ``μ«fÉHÉH
.á«°VôŸG ä’Éë∏d ôμÑŸG ±É°ûàc’G ¤EG äÉ«aƒdG
òæe ∫ÉØWC’G ¿É``WöS ∫Éμ``°TCG º``¶©Ÿ IÉaƒdG ä’ó``©e â©LGôJ É``ªc
≈∏Y ¢VÉØîf’G ä’ó``©e äôªà°SGh ,ø``jöû©dG ¿ô≤dG ø`è äÉ``«æ«©Ñ°ùdG
ÚμLOƒg ¢Vôe øe äÉ«ah áÑ°ùf Ék °†jCG ∑Éæg âfÉch ,äGƒæ°S öûY QGóe
øe ´GƒfC’G √ò``g πãe ‘É``°U ¿CG øe ºZôdG ≈``∏Yh ,Ú``à«°üÿG ¿É``WöSh
¿EÉa ,¿ÉWöùdG äÉ«ah áÑ°ùf ‹ÉªLEG øe Ik Ò¨°U ák Ñ°ùf πãÁ ¿Éc äÉ``fÉWöùdG
.¢VGôeC’G √òg íeÓe øe »°SÉ°SCG πμ°ûH ÒZ
s êÓ©dG
πX ó≤a ,äGQƒ£àdG √ò``g AGREG IOÉ°†e Iƒb ÌcCG ƒg á``FôdG ¿É``WöS ¿Éch
‹GƒM øY ’k hDƒ°ùe ¿Éch ,¿ÉWöùdG ´GƒfCG ÚH πJÉb ÈcCG ƒg áFôdG ¿É``WöS
áÑ°ùf ‹ÉªLEG OGR ó``bh .¿ÉWöùdG ´GƒfCG ™«ªL øY áªLÉædG äÉ``«aƒdG ™``HQ
áÑ°ùf øμd ,1994h 1970 »`èÉY Ú``H Ée IÎØdG ‘ á``FôdG ¿ÉWöS äÉ``«ah
ÚH äÉ«aƒdG ä’ó©e â∏°Uh ó≤a ;®ƒë∏e πμ°ûH äÒ¨J äÉ«aƒdG ™jRƒJ
.øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«fÉªãdG ∞°üàæe ‘ â£Ñg ºK ,IhQòdG ¤EG ∫ÉLôdG
áFôdG ¿ÉWöS øY áªLÉædG äÉ«aƒdG áÑ°ùf â©ØJQG ,∂dP øe ¢†«≤ædG ≈``∏Yh
√òg âfÉch ,AÉ°ùædG øe ø°ùdG QÉÑc iód ák °UÉNh ,AÉ°ùædG iód ÒÑc πμ°ûH
.OÉjOR’G ‘ Ik òNBG ∫GõJ Ée áÑ°ùædG
øgQÉªYCG ójõJ »JÓdG AÉ°ùædG iód áFôdG ¿ÉWöS äÉ«ah áÑ°ùf äOGR ó``bh
,% 400 áÑ°ùæH 1994h 1970 Ú``H Ée IÎØdG ‘ áæ°S Ú°ùªNh ¢ùªN ø``Y
596
¿ƒdƒ≤dG ¿ÉWöSh …óãdG ¿ÉWöS ä’ó©e ‘ ´ÉØJQ’G øY ójõJ áÑ°ùf »gh
‘ Ék Ñjô≤J äôKs CG ób äÉ«aƒdG áÑ°ùf ‘ á∏FÉ¡dG IOÉjõdG √òg âfÉch .Ú``
r ©n ªà›
Ék °†jCG πH ,áFôdG ¿É``Wöùd áÑ°ùædÉH §≤a ¢ù«d IÉ``éædÉH á≤∏©àŸG Ö``°SÉμŸG πc
.áaÉc iôNC’G ¿ÉWöùdG ´GƒfC’ áÑ°ùædÉH
-Ék «FõL-
q áFôdG ¿É``WöS äÉ«ah ∫ó©e §‰ ‘ äGÒ¨àdG â``ë°VhCG Éªc
áHÉ°UE’G âfÉμa ,¿ÉWöùdG äÉ«ah áÑ°ùf QÉªYCG ‘ ™jRƒàdG ±GôëfG ‹ÉªLEG
.Ú°ùªÿGh á°ùeÉÿG ø°S øe ≈∏YCG ºg øe iód ≈∏YC’G »g áFôdG ¿É``WöùH
êÉàf ƒgh ,Ú°ùªÿGh á°ùeÉÿG øe πbC’G AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG iód πbCG âfÉch
.øjöû©dG ¿ô≤dG øe äÉ«æ«°ùªÿG òæe ÚNóàdG ∑ƒ∏°S ‘ äGÒ¨àdG
ób Ék æq °S ô¨°UC’G AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG iód ¿ÉWöùdG äÉ«ah áÑ°ùf ‘ ¢ü≤ædG ¿EG
∫ÉLôdG iód ¿ÉWöùdG äÉ«ah áÑ°ùf ‘ IOÉjõdG á£°SGƒH ÒÑc πμ°ûH ìõMõJ
.Ék æq °S ÈcC’G AÉ°ùædGh
¿ƒª°†e ¿Éμa ;áfRGƒàe IQƒ``°U ‘ (Ωõ¡æj ⁄ ¿ÉWöùdG) ∫É≤e AÉ``L óbh
»æWƒdG Oƒª÷G á``dÉM øμJ ⁄h .É¡ZÓHEG ójôj »``àdG ádÉ°SôdG πªëj ¬``fGƒæY
IòNB’G äƒŸG áÑ©∏d êÉ``àf É‰EGh ;í°VGƒdG ≈æ©ŸÉH kGOƒ``ªL ¿ÉWöùdG ¿CÉ``°ûH
ób ¿ÉWöùdG ≈∏Y Üô◊G ¿CG äÉÑKEG ‘ ´öT ób ô∏«H ¿Éc ó≤a .´É``°ùJ’G ‘
ácôëàe á«μ«eÉæjO ácô©Ÿ ñQCs G ,∂``dP øe ’k óHh ,»FÉ¡ædG ÉgOƒªL â``¨∏H
.∑ôëàe »μ«eÉæjO ±óg √ÉŒÉH ≥jô£dG ∞°üàæe ‘
øe -Üô◊G ∂∏J ‘ kGQÉμàHGh ák °SGöT ÌcC’G- ô∏«H ≈àM øμªàj ⁄ ,Gòdh
‘ •ƒ¨°†∏d ¬°Vô©àd kGô``¶fh ,Üô◊G ∂∏àd Iójó°ûdG á``«dÉ©ØdG ΩóY QÉμ``fEG
:»∏j ÉÃ ¢†°†e ≈∏Y ôbCG ó≤a ,ΩÉ©dG ¿ƒjõØ«∏àdG
597
k «∏b Gƒ©LGôJ º¡fCG ó≤à©J GPÉŸ :QhÉëŸG

?»Ñ°ùf QGô≤à°SG ádÉM ‘ hCG Ó
QÉ¶àf’G ójQCG .á``ÄŸG ‘ óMGh áÑ°ùæH ÉÃQ Gƒ``©LGôJ ób º¡fCG ó≤à©f :ô``∏«H
™LGÎdG ¿EÉa øjócCÉàe øμf ⁄ ¿EG ≈àM øμd ,™LGÎdG Gòg øe ≥≤ëà∏d Ó k ``«∏b
...ádÉfi ’ äBG
?ô∏«H.O :QhÉëŸG
.Å∏à‡ ∞°üf ÜƒμdG ¿CG ≈∏Y ≥Øàf ÉæfCG ó≤àYCG :ô∏«H
ttt
øμd ,ÒÑc ìÉ‚ ≥«≤– øe êÓ©dG hCG ájÉbƒ∏d IOôØe á«é«JGÎ°SEG øμªàJ ⁄
ájô≤ÑY áYƒªéŸ Ék LÉàf ¿Éc Gòg (Aƒ∏ªŸG ÜƒμdG ∞°üf) ¿CG QÉμfEG øμÁ ’
s Égöûf ” »àdG iƒ≤dG øe kGóL
äÉ«æ«à°ù∏d á«gÉÑàŸG OƒYƒdG ¿EG .¿ÉWöùdG ó°V q
øe äÉ«æ«fÉªãdG ‘ á``ëaÉμŸG Oƒ``¡Lh øjöû©dG ¿ô≤dG ø`è äÉ``«æ«©Ñ°ùdGh
øe äÉ«æ«©°ùàdG ‘ á``«©bGƒdG øe ójõŸ ∫ÉéŸG âë°ùaCG ó``b øjöû©dG ¿ô``≤dG
.á°UÉÿG ÉgOƒYh âeób Iójó÷G á«©bGƒdG ∂∏J πãe øμd ..øjöû©dG ¿ô≤dG
»eƒ≤dG ó``¡©ŸG ô``jóe- Richard Klausner ô``fRƒ∏c OQÉ``°ûàjQ ó``≤àfG
:¬dƒ≤H ∂dP Ék ë°Vƒe ∂«fQƒLh ô∏«H º««≤J ‘ á«eGõ¡f’G ìhQ -¿ÉWöù∏d
¬«dEG ô¶ædGh ,¢VGôeC’G øe áØ∏àfl áYƒª› ¿ÉWöùdG È``à©j ôeC’G á≤«≤M ‘)
ÒZ kGôeCG ó©jo É`è ƒgh ,IóMGh á≤jôW ¤EG É``æª∏p °ù«°S
o óMGh ¢Vôe ¬fCG ≈``∏Y
óMGh ¿É«μc »°ùØf »``Ñ°üY ¢Vôe ¤EG ô¶ædG πãe ∂``dP ‘ ¬∏ãe ,»``≤£æe
iÔ°S Ée ¿ÉYöS É``æfCG íLôŸG ÒZ øeh .IóMGh á``«é«JGÎ°SE’ Ö``«éà°ù«°S
∑Éæg ¿ƒμJ ¿CG Ék °†jCG í``LôŸG ÒZ øeh ,¿ÉWöùdG êÓ©d (kájôë°S ák ``Øjòb)
´GƒfC’ πeÉμdG ióŸG Ωõ¡«°S …òdG ôμÑŸG ∞°ûμdG hCG ájÉbƒ∏d ál jôë°S ál Øjòb
598
k jƒW Ék ``≤jôW ÉæeÉeCG ¿CG ºZôHh ,Ék eó≤J Rôëf É``æfEG ..¿ÉWöùdG
π¡°ùdG øªa Ó
¢ùμ©J äÉ«aƒdG á``Ñ°ùf å«M øe á∏°†ØŸG äÉ``gÉŒ’G IÒ``Jh ¿CG »``Yóf
s ¿CG
.(áÄWÉÿG äÉjƒdhC’G hCG áÄ«°ùdG äÉ°SÉ«°ùdG
π©ØdÉH ∫ÉéŸG êôN ó≤dh ,AÉ¡àf’G ≈∏Y ±öûJ ΩGQhC’G ÖW øe ák Ñ≤M ¿EG
,ájQò÷G äÉLÓ©dGh á∏eÉ°ûdG ∫ƒ∏◊ÉH É¡LÉ¡àHGh áØ«æ©dG á≤gGôŸG áÑ≤M øe
á«°SÉ°SC’G ÇOÉÑŸG Ée :¿ÉWöùdG ∫ƒM á``«°SÉ°SCG á∏Ä°SCG ™e ´QÉ°üàj ¿B’G ƒ``gh
º°SÉ≤dG Ée ?¿É``WöùdG ´GƒfCG øe ´ƒf πμd ¢``ù«FôdG ∑ƒ∏°ùdG â∏μ°T »``àdG
Ék Ø∏àfl …óãdG ¿ÉWöS π©L …òdG Éeh ?¿É``WöùdG ´GƒfCG ™«ªL ÚH ∑Î``°ûŸG
ácÎ°ûŸG äGQÉ°ùŸG √ò¡d ø``μªŸG øe πg ?ÉJÉà°ShÈdG hCG áFôdG ¿É``WöS øY
hCG ¿ÉWöùdG êÓ©d IójóL ¥ôW §FGôN Oó– ¿CG ôeC’G Gòg ‘ á``Ø∏àîŸG hCG
?¬æe ájÉbƒdG
,¢VôŸG øe »∏NGódG Aõ÷G ƒëf ¿ÉWöùdG áëaÉμŸ »©°ùdG ∫ƒ– Gò``μgh
√òg øY áHÉLEÓdh .á``jôgƒL äÉ«dBGh á«°SÉ°SCG É«Lƒdƒ«H ¤EG π``°UƒàdG ƒ``ëf
Oƒ©f ¿CG ájÉ¡ædG ‘ Öéjh ,Ék °†jCG »∏NGódG Aõé∏d ∫ƒëàf ¿CG Öéj á``∏Ä°SC’G
.á«fÉWöùdG á«∏ÿG ¤EG
599

311 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

311 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫�‬

á∏°ù∏°ùdG .ê ¿Gƒæ©dG.Ü (ºLÎe) ó°TGQ ¥QÉW ,¿É«∏Y .CG ¿ÉWöùdG - 1

1433 /8836 :´Gój’G ºbQ

THE EMPEROR OF ALL MALADIES

THE EMPEROR OF ALL MALADIES

Susan Sontag 

Ió©ŸG áFôdG ¢†«ÑŸG á«bQódG Ió¨dG …óãdG ¿ÉWöS øjôëÑdG

¢†«ÑŸG A…ôŸG óÑμdG …óãdG ¿ÉWöS ºMôdG ≥æY »JƒÑ«L

ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G áFôdG áfÉãŸG …óãdG ¿ÉWöS ¥Gô©dG

ÆÉeódG Éª«cƒ«d ºMôdG ºMôdG ≥æY …óãdG ¿ÉWöS ¿ÉæÑd

ó∏÷G ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G º«≤à°ùŸG á«bQódG Ió¨dG …óãdG ¿ÉWöS ájOƒ©°ùdG

¢†«ÑŸG º«≤à°ùŸG óÑμdG …óãdG ¿ÉWöS ºMôdG ≥æY ∫Éeƒ°üdG

¢†«ÑŸG º«≤à°ùŸG ºØdG ∞jƒŒ ºMôdG ≥æY …óãdG ¿ÉWöS ¿GOƒ°ùdG

Ió©ŸG º«≤à°ùŸG áfÉãŸG äÉà°ShÈdG áFôdG øjôëÑdG

ájGƒØª∏dG ΩGQhC’G …RƒjÉc ¿ÉWöS äÉà°ShÈdG A…ôŸG óÑμdG »JƒÑ«L

äÉà°ShÈdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G Iôéæ◊G áfÉãŸG áFôdG ¥Gô©dG

äÉà°ShÈdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G º«≤à°ùŸG áfÉãŸG áFôdG ¿OQC’G

ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G óÑμdG áFôdG äÉà°ShÈdG º«≤à°ùŸG âjƒμdG

º«≤à°ùŸG Ió©ŸG äÉà°ShÈdG áfÉãŸG áFôdG Üô¨ŸG

äÉà°ShÈdG áFôdG äÉà°ShÈdG Ió©ŸG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G ¿ÉªY

äÉà°ShÈdG áfÉãŸG Iôéæ◊G ºØdG ∞jƒŒ áFôdG ¿Éà°ùcÉH

äÉà°ShÈdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G º«≤à°ùŸG óÑμdG áfÉãŸG ô£b

äÉà°ShÈdG áFôdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G º«≤à°ùŸG óÑμdG ájOƒ©°ùdG

Ió©ŸG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G äÉà°ShÈdG A…ôŸG óÑμdG ∫Éeƒ°üdG

óÑμdG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G A…ôŸG äÉà°ShÈdG ºØdG ∞jƒŒ ¿GOƒ°ùdG

ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G äÉà°ShÈdG Ió©ŸG áFôdG º«≤à°ùŸG äGQÉeE’G

Ió©ŸG A…ôŸG º«≤à°ùŸG ájhÉØª∏dG ΩGQhC’G óÑμdG øª«dG

ÉμjôeCG ‘ É``«LƒdƒæμàdGh Ωƒ∏©dG ‘ Iô``Ø£dG AÉæHCG ø``e ÉªgÓch ,¿É``«dÉãe

øμªŸG øe ,IOôéŸG á«ª∏©dG ≥FÉ≤◊G º°†N ‘h .¢SÉædG ™e »¡àæjh ¿ÉWöùdG CGóÑj)

.ø£°SƒH ‘ Charles õdQÉ°ûJ ´QÉ°Th Kendal ∫Góæc ¿Gó«e ÚH ôÁ QÉ``£b

¢UÉN äGQÉ«°ù∏d ∞bƒe ‘ .∂``°SGÎaG ºàj ’CG π«ëà°ùŸG øe ¿Éc ø``μd

.IOôØe á«∏ÿ ¬«a º``μëàe ÒZ ƒ‰ øY CÉ°ûæj ¢Vôe øY IQÉ``ÑY ,¿B’G ¬``aô©f

‘ Égó©H â°ù∏L .´ƒeódÉH ÚàÄ∏à‡h øjhGôªM ÉgÉæ«Y äóHh π«∏dG ∫GƒW

.ól ≤qàe lπeCG √o oDhÉØ°Th ,lá«eƒj ál ª¡e ¬o oæ«μ°ùJ

ák HÉéà°SG äGQÉ°TEG Qó°üJ Ée IOÉY ,í«≤∏d

±hô©ŸG (acquired immuno  syndrome (AIDS Ö°ùàμŸG

q ƒ°ûJÒa º≤j ⁄ (1)

Ak ÉæH ,ÚjôNCG Ú``à«Yôa Ú``JQƒ°U ‘ ,acute leukemia IOÉ``◊G É``«ª«cƒ∏dG

‘ .¢ùHÓe ä’É``°ùZ ,AGƒ``°û∏d äÉ``jGƒ°T

,á«∏Ø°ùdG ¥ÉØfC’G ‘ ,á«°Uƒ°üN Ì``cCG Ék HôM ôHQÉa ¢VÉN Éªæ«H .¿É``WöùdG

hGQÉHƒ°S GOÉ``LGôHÓj ≈``Yójo »``FÉ«ª«c ;Ëó``b ≥jó°üd È``àﬂ øe AÉ``L ób

∂«dƒØdG ¢†ª◊ á∏jóÑdG Qƒ°üdG √òg âμ∏àeG .áØ°UƒdG ‘ áØ«ØW äGÒ``«¨J

‘ Longwood Ohƒ‚ƒd ≈Ø°ûà°ùe »``HôZ ÜƒæL ∫É«eCG á©Ñ°S ó©H ≈``∏Y

s .PAA á«æH øY Ék £«°ùH kGÒ``¨J øª°†àJ á«FÉ«ª«c IOÉ``e

¬JÉ«M ™LÎ°SG …ò``dG ,ôHQÉa OQ ,∫ÉØWC’G É«ª«cƒd êÓ``Y ‘ AÉÑWC’G ¬``«dEG

¢UÉN ´ƒf øe AÓH

áé«àf øY åã÷G ióMEG ¬d âØ°ûch .™«HÉ°SCG Ió``Y ∫ÓN Ék «ëjöûJ Ék °üëa

’h .áë°VGh IQƒ``°üH áÑFÉZ âfÉc É``JÉà°ShÈdGh ,áFôdGh ,…ó``ãdG ¿É``WöS

AÉL .É¡JGP óM ‘ á``Øãμe ¢ü°üb áHÉãÃ á``Áó≤dG ¢VGôeC’G AÉª°SCG ó``©Jh

á«©°Vƒe äGAƒàf øY IQÉÑY ΩGQhC’G âfÉch .AGOƒ°ùdG IQÉ``°ü©dG øe áWôØe

,¢UÉ°UôdG ø``e á¨Ñ°U :¿É``WöùdG á``jhOCG ø``e áªî°V á``ªFÉ≤H á``«dó«°üdG

.(áKƒ∏ŸG á≤«ª©dG äÉ``Mô≤dG) ∞jhÉŒ ≥``ªYCG ‘ ’h ,ádÉ≤JÈdG º``éM ‘

…ôμØdG ¢SÉ°SC’G »∏«H ƒ«KÉŸ morbid anatomy »``°VôŸG íjöûàdG ™°Vh

¤EG ΩGQhC’G ∞``«æ°üJ ‘ Î``æg CGó``Hh .áª°SÉM IÒ``NC’G á``∏ª÷G â``fÉc

AGôLEÉH AÉÑWCÓd ,á«MGô÷G äÉ«∏ª©dG øY ⁄C’G ∫GRCG …òdG ,ôjóîàdG í``ª°S

,¢†jÉÑŸGh ,¿ƒdƒ≤dGh ,Ió©ŸG ø``e ΩGQhC’G ádGREG ‘ É¡eGóîà°SGh äÉ``«æ≤àdG

…òdG ,William Stewart Halsted ó``«à°ùdÉg äQGƒ``«à°S ΩÉ``«∏jh ¿EG

.¿ÉWöùdGh ,»MGô÷G º«∏©àdGh ,áMGô÷G

ó°ùL øe IQGô``ŸG ∫É°üÄà°SG øe øμ“ ,1882 ‘h .¬``∏ªY á≤jôW ‘ ¬``à≤K

ó«à°ùdÉg êhõJ ..º¡àæ¡e á``°SGQO øe Ék ©jöS ΩCÉ°ùdG º¡Ñ«°üj ø``jòdG ∂ÄdhC’

∫É°üÄà°S’G äÉ«∏ªY óYÉ°ùJ π``g √OÉØeh ,äÉfÉ«ÑdG ¬àMôW …òdG »``≤«≤◊G

IQGó°üdG õcôe É¡dÓàMG ¤EG Qƒ``ª«àdÉH ‘ …óãdG ∫É°üÄà°SG äÉ«∏ªY Aó``H

∞«©°†dG Aƒ°†dGh Ö∏°üdG ÜƒÑfC’G

Susan Sontag

±hô©ŸG (acquired immuno syndrome (AIDS Ö°ùàμŸG

<= >!? @"A$