‫به نام خداوند جان و خرد‬

‫قرآن از دید‬
‫یک پژوهشگر‬

‫دکتور عبدالقهار سروری‬

 ‫نام کتاب‪ :‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬
‫نویسنده‪ :‬دکتر عبدالقهار سروری‬
‫برگ‌آرایی‪ :‬رفیع جسور‬
‫سال چاپ‪ :‬بهار ‪1398‬‬
‫تیراژ‪ 1000 :‬نسخه‬
‫قیمت‪ 70 :‬افغانی‬
‫ناشر‪ :‬انتشارات خراسان‬
‫شماره‌های تماس‪0789360248 - 0793377221 - 0790090151 :‬‬
‫آدرس‪ :‬کابل‪ ،‬کارتۀ ‪ ،4‬مقابل تخنیک ثانوی‪ ،‬مرکز تجارتی عروج پالزا‪ ،‬طبقۀ تحتانی‪ ،‬دکان نمبر ‪15‬‬
 ‫پیشگفتار‬
‫مراجـع و مفاهیـم الهام‌بخـش و تاثیرگـذار روی افـکار و اندیشـه‌های انسـانی و‬
‫تغذیه‌کننـده‌ی افـکار و اندیشـه‌های انسـانی همـواره از جملـه نیازمندی‌هـای‬
‫مهـم انسـان‌ها بـرای داشـتن یـک زند‌گی مفیـد‪ ،‬بامفهوم و ارزشـمدار محسـوب‬
‫می‌شـوند‪ .‬انسـان به‌مثابه‌ی یک موجود ارزشـمند‪ ،‬با ظرفیت و تحول‌پذیر همواره‬
‫در پـی آموختـن‪ ،‬دانسـتن‪ ،‬فهمیـدن و تجربـه نمـودن مسـائل و مفاهیـم مرتبط به‬
‫زندگـی انسـانی انـد و همـواره ذهـن و ظرفیـت انسـان‌ها برمبنای حد ارزشـمندی‬
‫و حـد سـازند‌گی منابـع و مراجـع تغذیـه‌ی معنـوی و مفهومـی فکر و قلـب آنها‪،‬‬
‫متحـول می‌شـوند‪ .‬یعنـی‪ ،‬انسـان‌ها همـواره در پـی منابـع و مراجـع الهام‌بخش و‬
‫روحیه‌دهنـده انـد تـا به‌گونه‌ی متناسـب با حـد ظرفیت معنـوی و مفهومی خود و‬
‫بسـتر‌های مفهومـی و باور‌هـای متفاوت موجـود در محیط و ماحول‌شـان زند‌گی‬
‫نماینـد و بـرای بهتر زیسـتن و نحوه‌ی کنـار آمدن با حاالت و شـرایط متفاوت در‬
‫زند‌گـی فـردی و اجتماعی خـود‪ ،‬آماده باشـند‪.‬‬
‫بـدون شـک‪ ،‬ممکـن نخواهد بود تـا بدون داشـتن یک قاعـده و چارچوب‬
‫مشـخص و معقـول زند‌گـی و بـدون داشـتن یـک منبـع و مرجـع رهنمـا و‬
‫الهام‌بخـش‪ ،‬انسـان‌ها بتواننـد بـه یـک زندگـی هدفمندانـه‪ ،‬ارزشـمدار و برابـر با‬
‫فلسـفه‌ای واقعـی آفرینـش خود‪ ،‬برسـند‪ .‬یعنی‪ ،‬سـاده نیسـت که انسـان‌ها بدون‬
 ‫‪ | 6‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫هیـچ دسـتور و قانـون فرازمینـی‪ ،‬بتواننـد به‌گونـه‌ی واقعـی و بـه‌صـورت کامـل‬

‫فلسـفه‌ی خلقـت خـود را درک نمـوده و مطابـق بـه حـد ارزشـمندی و مفهـوم‬
‫آفرینـش خـود‪ ،‬زند‌گـی نماینـد‪.‬‬
‫البته‪ ،‬ممکن اسـت حس کنجکاوی و پویایی انسـان او را به راه‌های متفاوتی‬
‫بکشـاند و مفاهیمـی را در ذهـن وی به‌میـان آورد؛ امـا‪ ،‬از حـد ارزشـمندی‌یی که‬
‫زند‌گـی انسـانی برخـوردار اسـت و نحـوه و حـد مکلفیت‌هـای را کـه انسـان‌ها‬
‫بـرای داشـتن یـک زند‌گـی هدفمندانـه و مفیـد دارا انـد‪ ،‬بـدون تکیـه نمـودن بـه‬
‫یـک دسـتور کامل و همیشـگی و بدون وابسـته بـودن به یک منبع الهـا ‌م و مرجع‬
‫تعریـف کننده‌یـی مکلفیت‌هـا و مفاهیـم ارزشـمند متعلـق بـه زند‌گـی انسـانی‪،‬‬
‫دسـت‌یافتن بـه زند‌گـی بامفهـوم و مفیـد در بسـتر مفهومـی فلسـفه‌ای خلقـت‬
‫انسـان‪ ،‬کار سـاده‌ای نخواهـد بود‪.‬‬
‫در طـول حیـات بشـر‪ ،‬انسـان‌ها راه‌هـا‪ ،‬دسـتورات و قوانین گوناگونـی را که‬
‫یـا از کتاب‌هـای آسـمانی سرچشـمه گرفتـه بودنـد و یـا هـم پیامـد برداشـت‌ها و‬
‫باور‌هـای فـردی و گروهـی انسـان‌های متعلـق بـه زمان‌هـا و مکان‌هـای متفـاوت‬
‫بودنـد و می‌باشـند‪ ،‬تجربـه کرده‌انـد و تجربـه می‌کننـد‪ .‬قوانیـن و دسـتورات‬
‫سـاخته‌ی اذهـان و باور‌هـای انسـانی نظـر بـه شـرایط متفـاوت و نظـر بـه زمـان و‬
‫ً‬
‫مکان‌هـای متفـاوت شـاهد تحـوالت جـدی بوده و حتـا در اکثـر مـوارد کامال از‬
‫بیـن رفته‌انـد و یـا هـم تعویـض شـده‌اند و تعویـض خواهنـد شـد؛ یعنـی‪ ،‬قوانیـن‬
‫و دسـتوراتی‌که از اذهـان و باورهـای انسـانی سرچشـمه گرفته‌انـد و سرچشـمه‬
‫می‌گیرنـد‪ ،‬در هـر حالـت متعلق به یک زمـان و حوزه‌ای فکـری و کاری خاص‬
‫و محـدود بـوده و ناقـص می‌باشـند‪ .‬قوانیـن و دسـتورات آسـمانی نیـز بـا نـزول‬
‫کتاب‌هـا و صحیفه‌هـای آسـمانی یکـی پی دیگـر تغییر کردنـد تا این‌کـه آخرین‬
‫و کامل‌تریـن کتـاب آسـمانی (قرآنکریم) به انسـان‌ها به‌مثابه‌ی کتاب همیشـگی‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪7‬‬

‫و دسـتور زند‌گـی دایمـی‪ ،‬نـازل شـد؛ که ایـن کتـاب بی‌بدیل آسـمانی همچنان‬
‫یگانـه و واقعی‌تریـن منبـع الهـام و مرجـع تغذیه‌یـی فکـری‪ ،‬ذهنی و روحـی برای‬
‫انسـان‌های مومـن و معتقـد بـه فلسـفه‪ ،‬ماهیت و مکلفیـت واقعی خلقت‌شـان در‬
‫روی زمیـن‪ ،‬محسـوب می‌شـود‪.‬‬
‫از آغـاز نـزول قرآنکریـم از سـوی اللـه (ج) بـه حضـرت محمـد رسـول اللـه‬
‫(ص) ب ‌هواس�طه‌ی جبرئی�ل امیـن در غـار حـرا در حومـه‌ی مکه مکرمـه در حدود‬
‫چهـارده و نیـم قـرن قبـل از امـروز‪ ،‬محتوا‪ ،‬شـکل‪ ،‬دسـتورات و حد ارزشـمندی‬
‫ایـن کتـاب بی‌بدیـل آسـمانی هرگـز تغییـر نکـرد و بـرای هـر زمـان و هـر مـکان‬
‫قابـل پذیـرش و قابـل تطبیـق باقـی مانـد‪ .‬قرآنکریم به‌حیـث مهمترین منبـع الهام‬
‫بـرای انسـان‌ها و کامل‌تریـن قانـون برای شـکل‌دهی یـک زند‌گی سـالم‪ ،‬مفید و‬
‫ارزشـمند انسـانی در هـر حالـت و در هـر شـرایط نیازمندی‌های معنوی انسـان‌ها‬
‫را بـرآورده سـاخته و در جهـت فراهم‌سـازی نیازمندی‌هـای مـادی انسـان‌ها نیـز‬
‫راه‌هـای معقـول و ارزنـده‌ای را بیـان می‌کنـد‪ .‬قرآنکریم (کالم خـدا) با مفاهیم و‬
‫مسـائل مهـم و سـازنده و با سـاختار و نظـم بی‌بدیلی کـه دارد‪ ،‬در همـه عرصه‌ها‬
‫و در همـه شـرایط می‌توانـد به‌مثابـه‌ی یـک منبـع الهام‌بخـش‪ ،‬یک مرجـع رهنما‬
‫و یـک چارچـوب منظـم و مطمیـن بـرای بهتـر زیسـتن‪ ،‬هدفمندانـه زیسـتن و‬
‫داشـتن یـک زند‌گـی انسـانی برابـر بـا فلسـفه‌ای خلقت انسـان‪ ،‬شـناخته شـده و‬
‫باقـی بمانـد‪ .‬همان‌گونه‌یـی‌کـه خداونـد بـزرگ در آیـه‌ی نهـم سـوره الحجـر بر‬
‫حفـظ و نگهـداری ایـن کالم پاک آسـمانی تأکیـد دارد‪ ،‬این دسـتور الله بخاطر‬
‫رهنمایـی بشـر و تنظیـم زندگی انسـانی همچنان فراگیـری و مانـدگار خواهد بود‪.‬‬
‫َ َ ُ َ‬ ‫َّ َ ْ ُ ْ ِّ ْ‬
‫ـن َن َّزل َنا الذك َـر َو ِإ َّنا ل ُـه ل َح ِافظـون» (الحجر‪،‬‬‫خداون�د ب�زرگ می‌فرمای�د‪ِ « :‬إنـا نح‬
‫‪ .)9‬ترجمـه‪ :‬بـى‏ ترديـد مـا ايـن قـرآن را به تدريـج نازل كـرد ‏ه ايم و قطعـا نگهبان‬
‫آن خواهيـم بود‪.‬‬
 ‫‪ | 8‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫به‌مثابـه‌ی یـک پژوهشـگر مسـلمان‪ ،‬کـه تلاوت و مطالعـه‌ی قرآنکریـم‬

‫به‌گونـه‌ی دقیـق و همه‌جانبـه‪ ،‬بخشـی از زند‌گـی روزمره‌ام را تشـکیل می‌دهد‪ ،‬با‬
‫در نظر داشـت شـگفتی‌های قرآن‪ ،‬مفاهیم و مسـائل ارزشمند و سازنده‌ای موجود‬
‫در قرآن و ارایه‌ی راه‌ها و شـیوه‌های بهتر زیسـتن و مفید زیسـتن برای انسـان‌ها در‬
‫قـرآن‪ ،‬ایـن کتـاب آسـمانی را کامل‌ترین و سـازنده‌ترین قانـون و رهنمای زند‌گی‬
‫ارزشـمند انسـانی یافتـم که در هـر حالت و در هر شـرایط می‌تواند انسـان‌ها را در‬
‫جهـت بهتر زیسـتن و داشـتن یـک زند‌گی بامفهوم انسـانی رهنمایی کنـد‪ .‬بودن‬
‫بـا قـرآن و تلاوت و مطالعه‌ی قـرآن به‌گونـه‌ی هدفمندانه و دقیـق و تالش نمودن‬
‫بـرای درک مفاهیـم قرآنـی و تحقـق آن در زند‌گی فردی و اجتماعی‪ ،‬انسـان‌ها را‬
‫صاحب زند‌گی ارزشـمند‪ ،‬مفید و مطمین سـاخته و در جهت رشـد و ارزشـمند‬
‫شـدن ذهنیـت و ظرفیـت انسانی‌شـان‪ ،‬به‌گونـه‌ی جـدی کمـک می‌کنـد‪ .‬بودن‬
‫بـا قـرآن‪ ،‬خوانـدن قـرآن و دانسـتن مفاهیـم قرآنـی انسـان‌ها را کمـک می‌کنند تا‬
‫حـد ارزشـمندی خـود و هـدف اصلـی آفرینـش خـود را درک نموده و بـا درک‬
‫جایـگاه و حـد ارزشـمندی واقعی خـود‪ ،‬به‌حیث بهترین مخلوق خـدا‪ ،‬از بهترین‬
‫و ارزشـمندترین شـیوه و سـطح زند‌گی برخوردار شـوند‪.‬‬
‫بدون شـک‪ ،‬شـرح مفاهیم و دسـتورات ارزشـمند و انسان‌ساز قرآنی بگونه‌ی‬
‫کامـل در یـک اثر فشـرده امکان پذیر نیسـت‪ .‬امـا‪ ،‬به‌مثابه‌ی یـک مکلفیت مهم‬
‫زند‌گـی در جهـت تعریـف و تعمیـم مفاهیـم ارزشـمند و سـازنده بـرای زند‌گـی‬
‫انسـانی و برمبنای تجارب و برداشـت‌های شـخصی نویسـنده‌ی این اثر از مفاهیم‬
‫و ارزش‌هـای قرآنـی‪ ،‬تلاش صورت گرفته اسـت تا یک تصویر مشـخص و قابل‬
‫فهـم بـرای شـکل‌دهی یـک زند‌گـی انسـانی برابـر بـا فلسـفه‌ی واقعـی آفرینش‬
‫انسـان و حـد ارزشـمندی وجـود انسـان مطابـق بـه دسـتورات قرآنـی‪ ،‬تهیـه شـده‬
‫و ارایـه گـردد‪ .‬ایـن اثـر زیـر عنـوان (قـرآن از دیـد یـک پژوهشـگر) بـه جنبه‌هـا و‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪9‬‬

‫مفاهیـم برجسـته و مهـم قرآنـی کـه در جهـت شـکل‌گیری زند‌گـی بـا مفهوم و‬
‫ارزشـمند انسـانی نقـش مهـم دارند‪ ،‬پرداخته اسـت‪ .‬ایـن اثر شـامل مباحثی چون‬
‫شـگفتی‌های قرآن‪ ،‬جایگاه انسـان در قرآن‪ ،‬فلسـفه‌ای خلقت انسـان از دید قرآن‪،‬‬
‫قـرآن و تفکـر‪ ،‬رابطـه‌ی قـرآن با علم و فناوری و قرآن و زند‌گی انسـانی می‌باشـد‪.‬‬
‫خوانـدن ایـن اثـر ذهـن و دیـد انسـان‌ها را در قبـال مفاهیـم و دسـتورات مهـم و‬
‫سـازن ‌ده‌ی قرآنـی روشـن خواهـد سـاخت و مطالعـه‌ی ایـن اثـر فشـرده در جهت‬
‫متحول‌سـازی هدفمندانـه‌ی زند‌گـی فردی انسـان‌ها خالـی از خیر نخواهـد بود و‬
‫تأثیـرات مثبـت و مفیـدی را در پی خواهد داشـت‪.‬‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫پیشگفتار �����������������������������������������������������������������������������������������‪5‬‬
‫مقدمه ������������������������������������������������������������������������������������������‪13‬‬
‫شگفتی‌های قرآن ������������������������������������������������������������������������������‪25‬‬
‫جایگاه انسان در قرآن ������������������������������������������������������������������������‪04‬‬
‫قرآن و فلسفه‌یی خلقت انسان ����������������������������������������������������������������‪46‬‬
‫جایگاه تفکر در قرآن �������������������������������������������������������������������������‪05‬‬
‫قرآن و علم و فناوری ��������������������������������������������������������������������������‪56‬‬
‫قرآن و زند‌گی انسانی��������������������������������������������������������������������������‪63‬‬
‫منابع��������������������������������������������������������������������������������������������‪79‬‬
‫‪ | 12‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬
 ‫ ‬

‫مقدمه‬
‫قرآنکریـم‪ ،‬کالم اللـه‪ ،‬یگانـه چارچـوب و دسـتور واقعـی زندگـی انسـانی‬
‫مبتنـی بـر فلسـفه‌ای خلقت انسـان و مهمترین منبع الهام برای انسـان‌ها می‌باشـد‪.‬‬
‫کسـانی‌که به‌گونـه‌ی آ گاهانـه و هدفمندانـه بـا قـرآن انـد و قـرآن را تلاوت و‬
‫مطالعـه می‌نماینـد‪ ،‬از ذهـن و ظرفیـت پویـا و ایجادگـر و قلب منسـجم و مطمین‬
‫برخودارانـد‪ .‬کسـانی‌که در پـی فراگیـری این گنـج بی‌بدیل و اسـتفاده‌ی ب ‌ه مورد‬
‫و هدفمندانـه از آن نشـده انـد و نیسـتند‪ ،‬فرصـت مهمـی را در زند‌گـی از دسـت‬
‫داده‌انـد و از دسـت می‌دهنـد‪ .‬هیـچ کتـاب و کالم دیگـری‪ ،‬حتـا آثـار متکی بر‬
‫مفاهیـم قرآنـی‪ ،‬نمی‌توانـد جا‌گزیـن قـرآن شـود و آن‌گونه‌یـی‌کـه قـرآن بـا عمـق‬
‫ارزشـمند و الهام‌بخـش خـود مفاهیـم را ارایـه می‌کنـد‪ ،‬برابـر باشـد‪ .‬چـون‪ ،‬هـر‬
‫کالم دیگـر به‌جـز از قـرآن حتـا مرتبـط بـه قـرآن و کالم پیامبـر خـدا (کـه بعـد از‬
‫کالم الله جایگاه دوم را دارد) هم که باشـد‪ ،‬کالم بشـر اسـت و نمی‌تواند با کالم‬
‫خـدا قابـل مقایسـه باشـد‪ .‬قـرآن تنها کتابی‌اسـت که بـا هر‌بـار خواندن بـه مفهوم‬
‫و معنویـت تـازه‌ای می‌رسـی و همیشـه برای ذهنیت‌هـا و افکار پویا‪ ،‬ارزشـمدار و‬
‫مانـدگار انسـانی مایـه‌ی الهام می‌شـود‪.‬‬
‫به‌مثابـه‌ی یـک پژوهشـگر مسـلمان و معتقـد بـه ارزش‌هـای اسلامی‪ ،‬کـه‬
‫پژوهش‌هـای متعـددی را در عرصه‌هـای متفـاوت‪ ،‬از جمله ارتباطـات‪ ،‬آموزش و‬
 ‫‪ | 14‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫پرورش و فناوری بشـری در میان افراد متعلق به فرهنگ‌ها‪ ،‬باورها و سـرزمین‌های‬

‫متفـاوت انجـام داده‌ام‪ ،‬بـرای انجـام بهتر هـر کار و حل هر پرسـش مهم علمی و‬
‫اکادمیـک‪ ،‬منبـع الهـام و پناه‌گاه مطمین‌تر و بهتـر از قرآنکریم‪ ،‬کالم الله‪ ،‬سـراغ‬
‫نداشـته‌ام و نـدارم‪ .‬کارهـای پژوهشـی‌ام پیرامـون ارتباطـات انسـانی و رابطه‌هـای‬
‫ممکـن میـان ظرفیت‌هـای بیرونـی و اجتماعی و فکتور‌هـا و ظرفیت‌هـای درونی‬
‫انسـان‪ ،‬ماننـد تأثیـرات فعالیت‌هـای قلـب و مغـز انسـان‌ها بـاالی پروسـه‌های‬
‫ارتباطـات روزمـره در میـان آنهـا‪ ،‬در مـدت کـم توانسـتند توجـه‌ی پژوهشـگران‬
‫عرصه‌هـای مرتبـط بـه همچـو مسـائل و اهـل نظـر را بـه‌خـود جلـب کننـد و در‬
‫مباحـث اکادمیـک جایـگاه مناسـبی را بـ ‌ه خود اختصـاص دهند؛ حتـا بعضی از‬
‫آثـارام روی رابطـه میـان یـاد خـدا و انسـجام قلـب و حـد تأثیرگـذاری اسـتفاده از‬
‫روش انسـجام سـریع قلـب روی انسـجام درونـی انسـان‪ ،‬بعـد از منتشـر شـدن در‬
‫ژورنال‌هـای علمـی متفـاوت دنیـا‪ ،‬توسـط انسـتیتوت هیرت‌مـت (‪HeartMath‬‬
‫‪ )Institute‬امریـکا‪ ،‬کـه مهمتریـن مرجـع علمـی و ایجادگـر فنـاوری بیوفیدبک‬
‫و مهمتریـن مرکـز تولیـد ابزارهـا و انجـام پژوهش‌هـا بـرای‪ /‬روی کنش‌هـا و‬
‫واکنش‌هـای قلـب انسـان تلقـی می‌شـود‪ ،‬به‌گونـه‌ی مجـدد بازنشـر شـدند‪.‬‬
‫البتـه‪ ،‬از ابزارهـا و شـیوه‌های کاری‌یـی کـه مـن در برنامه‌های پژوهشـی خود‬
‫اسـتفاده می‌کنم‪ ،‬دیگران نیز از ابزارها و شـیوه‌های مشـابه و حتا بهترممکن است‬
‫اسـتفاده نماینـد‪ .‬امـا‪ ،‬مـن از مباحـث و مفاهیم ارزشـمندی که به‌گونـه‌ی روزمره‬
‫از قرآنکریـم فـرا می‌گیـرم نیـز اسـتفاده می‌کنـم؛ چون‪ ،‬همـه عرصه‌هـای زندگی‬
‫ی ویژه‌اند و قـرآن به هر‬
‫انسـانی در قـرآن صاحـب یـک جایـگاه و حـد ارزشـمند ‌‬
‫پرسـش ممکـن پاسـخی را ارایه خواهـد داد‪ .‬همچنان‪ ،‬گاهی پرسـش‌های مهمی‬
‫در ذهـن‌ام ایجـاد می‌شـوند کـه بـا مراجعـه به کارهـای انسـانی و آثار موجـود در‬
‫چارچـوب ادبیـات اکادمیک قابل حل نیسـتند‪ ،‬اما با اسـتفاده از الهامات کسـب‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪15‬‬

‫شـده از قرآنکریم حل می‌شـوند‪.‬‬

‫مـن دانـش آموختـه‌ی علـوم عصـری هسـتم و از تکنالوژی‌هـای مـدرن و‬
‫شـیوه‌های معیـاری بـرای انجـام پژوهش‌های علمی خود اسـتفاده می‌کنـم و آثار‬
‫متعـددی بـه زبان‌هـای فارسـی و انگلیسـی دارم کـه یـا در ژورنال‌هـای متفـاوت‬
‫و مهـم دنیـا (ماننـد گـروه ژورنال‌هـای تایلـور و فرنسـیس (‪)Taylor & Francis‬‬
‫در انگلسـتان‪ ،‬گـروه ژورنال‌هـای پرتنیـکا (‪ )PERTANIKA‬در مالیزیـا‪ ،‬ژورنال‬
‫ارتباطـات میان‌فرهنگی در سـویدن‪ ،‬مهمترین ژورنال انگلیسـی زبان دنیای عرب‬
‫(‪ )AWEJ‬و غیـره منتشـر شـده‌اند و یـا هـم به‌گونـه‌ی کتاب به نشـر رسـیده‌اند‪.‬‬
‫امـا‪ ،‬بـرای تغذیـه‌ی فکـری و ذهنـی‌ام به‌گونـه‌ی روشـن و برابـر با خواسـت زمان‬
‫و برمبنـای نیازمندی‌هـای علـوم معاصر‪ ،‬هیچ منبـع و مرجع‌ای دیگری نتوانسـتند‬
‫جاگزین قرآنکریم شـوند‪.‬‬
‫مـن قـرآن را تنهـا بـا چشـم و دهن تلاوت نمی‌کنم کـه بدون توجـه به عمق‬
‫مفاهیـم سـازنده‌ی آن‪ ،‬آیه‌هـا و صفحـات تالوت شـده را حسـاب بگیـرم و فقط‬
‫در پـی پـاداش آن در آخـرت باشـم‪ .‬بلکـه‪ ،‬مـن قـرآن را به‌گونه‌یـی آ گاهانـه و بـا‬
‫داشـتن اعتقاد کامل و راسـخ ب ‌هواسـطه‌ی ذهن و دید روشـن و مغز و قلب مصمم‬
‫و مطمیـن مطالعـه می‌کنـم و بـه مفاهیـم و ارزش‌هـای بی‌بدیـل و الهام‌بخـش آن‬
‫توجه می‌نمایم و همواره در پی دانسـتن‪ ،‬فهمیدن و درک آنها میباشـم‪ .‬همچنان‪،‬‬
‫از مفاهیـم و معنویـت بی‌حـد قرآنکریـم بـرای شـکل‌دهی باور‌هـای زند‌گـی‌ام و‬
‫شـکل‌دهی مفاهیم ارزشـمند برای زند‌گی انسـانی اسـتفاده می‌کنم‪ .‬یعنی‪ ،‬قرآن‬
‫را هـم برمبنـای باورهـا و مفاهیـم دینـی و مذهبـی به‌حیـث یک مسـلمان مذهبی‬
‫تلاوت می‌کنـم و هـم به‌حیـث یـک پژوهشـگر‪ ،‬قـرآن را مطالعـه می‌نمایـم و‬
‫مصرانـه در پـی دانسـتن مفاهیـم و معنویـات ارزشـمند و بی‌بدیـل آن می‌شـوم‪.‬‬
‫به‌عبـاره‌ی دیگـر‪ ،‬بایـد دانسـت کـه قـرآن تنهـا بـرای این نیسـت کـه ما آنـرا فقط‬
 ‫‪ | 16‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫تلاوت کنیـم تا ثواب کمایی نماییم‪ .‬بلکه‪ ،‬قرآن دسـتور و وسـیله‌ای ارزشـمندی‬
‫اسـت بـرای انکشـاف ظرفیت‌هـا و مفاهیـم فکـری و فراهم‌سـازی راه‌هـای بهتـر‬
‫زیسـتن در جوامـع انسـانی به‌مثابـه‌ی انسـان‌های مفیـد‪ ،‬ارزشـمدار و برابـر بـا‬
‫فلسـفه‌ی خلقت انسـان‪.‬‬
‫چنـد سـال می‌شـود کـه تلاوت و مطالعـه‌ی قرآنکریـم به‌گونـه‌ی مـداوم و‬
‫هدفمندانـه بخشـی از برنامه‌هـای مهـم‪ ،‬حتمـی و همیشـگی زند‌گـی‌ام را شـکل‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫می‌دهنـد‪ .‬معمـوال هـر روز در حدود پنج صفحه و غالبا بعـد از نماز عصر تالوت‬
‫و مطالعـه می‌کنـم و گاهـی هـم روزهـا پیرامون یک آیـه فکر می‌کنـم و تا قناعتم‬
‫حاصـل نشـده اسـت‪ ،‬در پـی درک عمـق مفهـوم و معنویـت آن می‌شـوم‪ .‬وقتـی‬
‫قـرآن را تلاوت و مطالعه می‌نمایم‪ ،‬بیشـتر بـه مفاهیم و ارزش‌های معنـوی و الهام‬
‫بخـش آن توجـه می‌کنم تـا حد ثواب که از تالوت آن به‌دسـت مـی‌آورم‪ .‬چون‪،‬‬
‫می‌دانـم کـه ثـواب‪ ،‬امـکان رفتـن بـه بهشـت و ‪ ...‬پاداشـی‌اند از جانـب خداوند‬
‫در مقابـل اعمـال مـا‪ ،‬نـه فلسـفه‌ای واقعـی زند‌گـی مـا به‌حیـث انسـان (خلیفه‌ی‬
‫خـدا در روی زمیـن)‪ .‬به‌مثابـه‌ی یـک تجربه‌ی شـخصی‪ ،‬مهمتریـن و مفید‌ترین‬
‫سـال‌های زند‌گـی‌ام کـه هـم از انسـجام و آرامـش بهتـر قلـب و مغـز برخـوردار‬
‫ً‬
‫بـوده‌ام و هـم ذهـن و فکر نسـبتا فعـال و مثمر داشـته‌ام‪ ،‬همین سـال‌هایی بوده اند‬
‫کـه به‌گونـه‌ی منظـم و پیگیـر قرآنکریم را تلاوت و مطالعه می‌کـردم و می‌کنم‪.‬‬
‫پـس‪ ،‬حیـف اسـت کـه انسـان‌های باورمنـد بـه ارزش‌هـای اسلامی از مفاهیم و‬
‫مزایـای ایـن کتـاب سـازنده و بی‌بدیـل اسـتفاده نکننـد و به‌جـای مراجعـه به این‬
‫کتاب آسـمانی‪ ،‬ذهن و ظرفیت خود را در سـرگردانی و قرار دادن در بسـتر توهم‬
‫حیـف نمایند!‬
‫از نظـر نویسـنده‌ی این اثـر‪ ،‬قرآنکریم به‌مثابه‌ی یک منبع الهام‌بخش و بسـتر‬
‫بزرگ و همیشـگی مفاهیم‪ ،‬معنویات و ارزش‌ها همواره و بدون کدام محدودیت‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪17‬‬

‫زمانـی و محیطـی‪ ،‬انسـان‌ها را در عرصه‌یـی انکشـاف ذهنیت‌هـای ارزشـمدار و‬

‫باور‌هـای سـازنده و انسـانی کمک نمـوده و عظمت و سـاختار کالمی و مفاهیم‬
‫قـرآن پژوهشـگران را در عرصه‌هـای طـرح و ارایـه‌ی افـکار و اندیشـه‌های بـزرگ‬
‫به‌گونـه‌ی جـدی یاری می‌رسـاند‪ .‬قرآن مملـو از مفاهیم و ارزش‌هـای بی بدیل و‬
‫مانـدگار اسـت‪ .‬قرآن کتابی‌اسـت که به تفکر و تعقل‪ ،‬اندیشـیدن پیرامون هسـتی‬
‫و انتخـاب راه‌نیـک برمبنـای عقالنیـت و دالیـل مسـتحکم ارایـه شـده در قرآن‪،‬‬
‫انسـان‌ها را تشـویق و رهنمایـی می‌کنـد‪ .‬تفکـر و خـردورزی از جملـه مفاهیـم‬
‫اساسـی بـرای متحول‌سـازی زندگی فـردی و اجتماعـی و شـکل‌گیری مفاهیم و‬
‫ارزش‌های بزرگ انسـانی محسـوب می‌شـوند؛ قرآنکریم به‌گونـه‌ی جدی‪ ،‬مکرر‬
‫و مدلـل انسـان‌ها را بـه تفکـر و خردورزی دعـوت می‌کند و بر جایگاه ارزشـمند‬
‫اهل فکـر و خرد تأکیـد دارد‪.‬‬
‫قـرآن انسـان‌ها را بـه مفید زیسـتن‪ ،‬بهتر زیسـتن و مسـئوالنه زیسـتن رهنمایی‬
‫می‌کنـد‪ .‬قـرآن از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا در زندگـی فـردی و اجتماعـی خـود‬
‫متوجـه‌ی مکلفیت‌هـای انسـانی خـود باشـند‪ ،‬بـه یکدیگـر مفیـد باشـند‪ ،‬حقوق‬
‫یکدیگر را در نظر داشـته باشـند و از آسـیب رسـاندن به یکدیگر اجتناب ورزند‪.‬‬
‫قـرآن بـه انسـان‌ها حکم می‌کنـد تا حقوق والدین خویش را در نظر داشـته باشـند‬
‫و در مقابـل آنهـا مهربان باشـند‪ .‬قرآن حکم می‌کند تا انسـان‌ها حقوق بسـتگان و‬
‫همسـایه‌های خویش را در در نظر داشـته باشـند‪ ،‬در مقابل مسافرین و فقرا مهربان‬
‫بـوده و از کشـتن یکدیگـر خـودداری نماینـد‪ .‬قـرآن بـه انسـان‌ها حکـم می‌کند‬
‫تـا مـال یتیـم را مـورد دسـتبرد قـرار ندهنـد‪ ،‬از فحشـا دوری جوینـد‪ ،‬از اسـراف و‬
‫ولخرجـی جلوگیـری نماینـد و در معاملات روزمـره‌ی خـود صـادق باشـند و از‬
‫پیمانـه و تـرازوی عادالنـه و درسـت اسـتفاده کننـد‪ .‬همچنـان‪ ،‬قـرآن به انسـان‌ها‬
‫دسـتور می‌دهـد تـا به عهد خـود وفا نمـوده و از گفتن و پیروی مسـائل و مباحثی‬
 ‫‪ | 18‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫‌کـه پیرامـون آن علم و آ گاهـی ندارند‪ ،‬خودداری کنند‪ .‬قرآن به انسـان‌ها دسـتور‬
‫می‌دهـد تـا از رفتـار متکبرانـه و مبتنی بـر غـرور و خودخواهی خـودداری کنند و‬
‫متوجـه جایـگاه واقعـی خود باشـند (مراجعه شـود به سـوره‌های االنعـام‪ ،‬آیه‌های‬
‫‪152-15‬؛ االسـراء‪ ،‬آیه‌هـای ‪.)37-23‬‬
‫قـرآن انسـان را بـه یکتاپرسـتی‪ ،‬شـناخت جایـگاه ارزشـمند خـود به‌مثابـه‌ی‬
‫بهتریـن مخلـوق و خلیفـه‌ی خـدا در روی زمیـن و آزاد زیسـتن و هدفمندانـه‬
‫زیسـتن دعـوت می‌کنـد‪ .‬قرآن انسـان را به تفکر‪ ،‬اندیشـیدن و خـردورزی دعوت‬
‫می‌کنـد‪ .‬قـرآن راه راسـت را با مثال‌ها و شـواهد برای انسـان‌ها مشـخص نموده و‬
‫بـرای انتخـاب کـردن راه او را صاحـب اختیار می‌سـازد‪ .‬قرآن انسـان‌ها را به عدل‬
‫و احسـان و دوری‌جسـتن از افعـال زشـت و اجتنـاب نمـودن از منکـر و ظلـم امر‬
‫می‌کنـد (‌مراجعه شـود به سـوره‌های آل‌عمـران‪ ،‬آیه‌هـای ‪191 -190‬؛ االسـراء‪ ،‬آیه‬
‫‪7‬؛ النحـل‪ ،‬آیـه ‪90‬؛ زمـر‪ ،‬آیه‌هـای ‪.)18 ،9‬‬
‫بـدون شـک‪ ،‬در صـورت دانسـتن و عملـی نمـودن ارزش‌‌هـا و مفاهیـم‬
‫موجـود در قـرآن‪ ،‬انسـان‌ها در زند‌گـی فـردی و اجتماعی خود صاحـب بهترین‪،‬‬
‫مصون‌‌تریـن و مفید‌تریـن زند‌گـی خواهنـد شـد‪ .‬مفاهیـم قرآنـی کـه به‌گونـه‌ی‬
‫خالصـه ذکـر شـدند و در بخش‌هـای بعـدی ایـن اثـر به‌گونـه‌ی مشـرح بیـان‬
‫خواهنـد شـد‪ ،‬اسـاس و محتـوای واقعـی یـک زند‌گـی ارزشـمند و ارزشـمدار و‬
‫مفیـد انسـانی را شـکل می‌دهنـد که قرآنکریـم به آنهـا تأکید نموده اسـت‪ .‬البته‪،‬‬
‫مـن لوایـح و قوانیـن مختلـف‪ ،‬متفـاوت و متعـددی را خوانـده‌ام‪ .‬مـن اعالمیه‌هـا‬
‫و مقرره‌هـای صـادر شـده پیرامـون رعایـت حقـوق بشـر از سـوی سـازمان ملل و‬
‫کشـور‌های مهـم جهـان را خوانـده‌ام‪ .‬هیـچ قانـون و الیحـه‌ای در جهـان وجـود‬
‫نـدارد کـه مانند قرآنکریم ارزش‌های انسـانی و حقوق فردی و اجتماعی انسـان‌ها‬
‫را به‌گونـه‌ی واضـح‪ ،‬همه‌جانبـه و صریـح بیان داشـته باشـد‪ .‬بنابرایـن‪ ،‬قرآنکریم‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪19‬‬

‫یـک چارچـوب و رهنمـای کامـل بـرای زند‌گـی انسـانی و یـک قانون و دسـتور‬
‫آسـمانی و کالم اللـه بـرای تنظیم زندگی ارزشـمندار انسـانی و دارای پیامد نیک‬
‫در دنیا اسـت‪.‬‬
‫ی کـه در مقابـل قرآن قـرار می‌گیرنـد و به زعم خودشـان قرآن‬ ‫مشـکل کسـان ‌‬
‫ید‌انند‪ ،‬این اسـت کـه در پی‬ ‫را نقـد می‌کننـد و بـرای عصـر حاضر پاسـخگو نم ‌‬
‫فراگیـری قـرآن نشـده‌اند و آنـرا نمی‌داننـد و نمی‌خواننـد و یا هم در پی شـناخت‬
‫قـرآن برمبنـای تعبیر‌هـا و تأویل‌هـای ناقـص دیگـران پیرامـون قـرآن انـد؛ و یـا هم‬
‫قـرآن و مفاهیـم قرآنـی را برمبنای عملکرد و شـخصیت کسـانی تعبیـر کرده‌اند و‬
‫می‌کننـد کـه ادعـای اهل قـرآن بـودن را دارند‪ ،‬ولـی در عمل نه به‌گونـه‌ی واقعی‬
‫قـرآن را می‌داننـد و نـه هـم مفاهیـم و دسـتورات قرآنـی را در زندگـی خـود تطبیق‬
‫می‌کننـد‪ .‬همچنـان‪ ،‬آنها قرآن را برمبنای برداشـت‌های خود از نوشـته‌ها و اشـعار‬
‫مشـاهیر کـه از ذخایـر و ارزش‌هـای معنـوی و مفهومـی قـرآن فیض برده‌انـد و به‌‬
‫نحـوی ارزش‌هـای قرآنـی در نوشـته‌ها و اشعارشـان تبلـور یافتـه انـد‪ ،‬مانند اشـعار‬
‫موالنـا جلال الدیـن بلخی که قـرآن را درک کرد و سـخنانش را بـا مفاهیم قرآنی‬
‫ارزشـمند و مانـدگار سـاخت‪ ،‬می‌شناسـند و در پـی شـناخت قـرآن با اسـتفاده از‬
‫همچـو آثـار و نوشـته‌های مرتبـط بـه مفاهیم قرآنی شـده انـد‪ ،‬نه خـود قرآن‪.‬‬
‫البتـه‪ ،‬ممکـن اسـت همچـو افـرادی‌کـه بـه سـاحت قرآنکریـم (کالم اللـه)‬
‫می‌تازنـد و بـا خیره‌سـری بـاب شـک را بـر آن بـاز می‌کننـد‪ ،‬از سـوی کفـار و‬
‫دشـمنان دیـن مقدس اسلام اجیر شـده باشـند و بـا خوش‌زبانی ولی ذهن زشـت‬
‫و بـد ماهیـت در پـی تخریب بسـتر مفهومی و کاربردی قرآن باشـند‪ .‬چـون‪ ،‬قرآن‬
‫و مفاهیم و دسـتورات ارزشـمند آن عامل اصلی روشن‌سـازی اذهان انسـان‌ها در‬
‫قبـال فلسـفه‌ی خلقت و ماهیت حیات‌شـان و همچنان مانع اصلـی تحقق اهداف‬
‫شـیطانی دشـمنان اللـه در سـرزمین‌های اسلامی و در میان مسـلمانان محسـوب‬
 ‫‪ | 20‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫می‌شـوند‪ .‬گمراهـان بـا سـواد و خـوش زبان‌هـای زشـت‌ذهن کـه بـا حیله‌هـای‬
‫شـیطانی و برمبنـای برنامه‌هـا و اندیشـه‌های تغذیه‌شـده از منابع متعلق به دشـمنان‬
‫اسلام‪ ،‬توانسـته‌اند عده‌یـی از آدم‌هـای خالی‌ذهـن را بـا حیلـه و نیرنـگ گمـراه‬
‫سـاخته و هم‌فکـر و هم‌بـاور خـود بسـازند تـا به‌جـای تفکـر و تعقـل و مراجعه به‬
‫بسـتر ارزشـمند و انسان‌سـاز قرآنی‪ ،‬با خیره‌سـری وقت و زندگی خود را در توهم‬
‫و یاوه‌گویـی و توسل‌جسـتن بـه حـرکات و گفتارهای توهین‌آمیز حیـف نمایند و‬
‫بـدون دانسـتن قـرآن و ارزش‌های قرآنـی‪ ،‬پیرامون آن چیزهایـی بگویند‪ ،‬که گفتار‬
‫و حـرکات همچـو افـراد گمـراه مـردود و بی‌اسـاس بـوده و برخواسـته از ضعـف‬
‫ظرفیـت و بدبـاوری آنها سرچشـمه می‌گیرند‪.‬‬
‫ی کـه‪ ،‬قـرآن را بایـد از طریـق خود قرآن شـناخت و بخاطر شـناخت‬ ‫در حالـ ‌‬
‫قـرآن و درک مفاهیـم قرآنـی‪ ،‬بایـد قـرآن را دانسـت‪ ،‬قـرآن را خوانـد و به‌گونـه‌ی‬
‫دقیـق و هدفمندانـه در پی فهمیـدن قرآن و درک مفاهیم قرآنی بـود‪ .‬چون‪ ،‬تالش‬
‫بـرای شـناختن قـرآن از نشـانه‌ها و مسـائل مرتبـط بـه قرآن در اشـعار و نوشـته‌های‬
‫انسـان‌ها مشـابه بـه تالش برای شـناخت سـیب از طریق لذت و کیفیـت خوردنی‬
‫یا نوشـیدنی اسـت که به‌نحوی عصاره‌ی سـیب در آن اسـتفاده شـده باشـد‪ .‬در‬
‫این‌صـورت‪ ،‬انسـان می‌توانـد بـه‌نحـوی طعـم سـیب را حـس کنـد‪ ،‬امـا ممکـن‬
‫نیسـت که با اسـتفاده از آن پیرامون درخت سـیب و سـیب حکم کند و ادعا کند‬
‫کـه سـیب را شـناخته اسـت و محتـوای آنرا دانسـته اسـت‪ .‬بـرای همیـن‪ ،‬عده‌یی‬
‫کـه نظریـات نا‌موجـه پیرامـون قـرآن (کالم اللـه) دارنـد‪ ،‬دلیلـش انتخـاب مسـیر‬
‫غیرمعیـاری‪ ،‬نا‌موجـه و حتـا مغرضانـه برای شـناخت قرآن اسـت‪.‬‬
‫یعنـی‪ ،‬همـواره بـا اشـعار و نوشـته‌های دیگـران سـر و کار داشـته‌اند و بـا‬
‫برداشـت‌های ناقـص خـود‪ ،‬فکـر کرده‌انـد کـه قـرآن را دانسـته‌اند و می‌تواننـد‬
‫هرگونـه‌ای کـه دل شـان خواسـت‪ ،‬پیرامـون ایـن کتـاب با عظمـت آسـمانی ابراز‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪21‬‬

‫نظـر کننـد‪ .‬همچـو افـراد مرتکب اشـتبا ‌ه جـدی در مسـیر تالش‌های خـود برای‬
‫فهـم قـرآن شـده انـد و بـدون تجدید نظر در مسـیر فکـری خویش‪ ،‬همچنـان در‬
‫راسـتای درک مفاهیـم قرآنـی و انسـانی دچـار اشـتباه و توهـم خواهنـد شـد‪.‬‬
‫بـدون شـک‪ ،‬وقتی قـرآن را به‌گونه‌ی دقیق و هدفمندانـه و باورمندانه تالوت‬
‫و مطالعـه نمایـی‪ ،‬متوجـه می‌شـوی کـه از چـه عظمـت‪ ،‬عمـق و ارزشـمندی‬
‫بی‌بدیلـی برخـوردار اسـت‪ .‬متوجـه می‌شـوی کـه ایـن کالم پـاک اللـه از چـه‬
‫شـگفتی‌ها‪ ،‬دسـتورات‪ ،‬مفاهیم‪ ،‬راهکار‌هـا و حکایت‌های ارزشـمند‪ ،‬الهام‌بخش‬
‫و سـازنده‌ای برخوردار اسـت‪.‬‬
‫وقتـی ایـن کتـاب آسـمانی را به‌گونه‌ی دقیـق و هدفمندانه مطالعـه می‌کنی‪،‬‬
‫متوجـه می‌شـوی که هیـچ کتاب و کالم دیگـری‪ ،‬حتا کالم رسـول خدا که بعد‬
‫از قـرآن جایـگاه دوم را نـزد مسـلمانان دارد‪ ،‬اندک‌تریـن مشـابهت بـا ایـن کتـاب‬
‫آسـمانی و دارای ویژگی‌هـا و شـگفتی‌های منحصـر بـه خـود‪ ،‬ندارند‪ .‬قـرآن را به‬
‫سـادگی می‌تـوان خواند‪ ،‬به سـاد‌گی می‌توان دانسـت و به سـاد‌گی می‌توان حفظ‬
‫ی کـه‪ ،‬دیگر کتاب‌ها‪ ،‬حتـا کتاب‌های حدیث نبـوی را نمی‌توان به‬ ‫کـرد‪ .‬در حالـ ‌‬
‫سـاد‌گی خوانـد‪ ،‬نمی‌تـوان به سـاد‌گی فهمید و نمی‌تـوان به سـاد‌گی حفظ کرد‪.‬‬
‫وقتـی به‌گونـه‌ی هدفمندانـه و دقیق سـیری به بسـتر ارزشـمند و الهام‌بخـش قرآن‬
‫داشـته باشـید‪ ،‬به سـاد‌گی متوجه می‌شـوید که ایـن کتاب با عظمـت و این کالم‬
‫اللـه چقـدر کامـل‪ ،‬سـازنده و برابر با همه شـرایط و زمان‌ها می‌باشـد‪.‬‬
‫با درنظرداشـت تجارب شـخصی نویسـنده‌ی ایـن اثر‪ ،‬با تلاوت و مطالعه‌ی‬
‫دقیـق و هدفمندانـه‌ی قـرآن‪ ،‬زند‌گـی انسـان به‌گونـه‌ی جـدی و عمیـق متحـول‬
‫شـده‪ ،‬ظرفیت‌هـای بالقـوه‌ی موجـود در وجـود انسـان بیـدار و فعـال گردیـده و‬
‫میکانیـزم داخلـی بدن انسـان و روح و روان انسـان از انسـجام‪ ،‬اطمینـان و آرامش‬
‫مانـدگار و مطمیـن برخـودار می‌شـوند‪ .‬خوانـدن و مطالعـه‌ی هدفمندانـه و دقیق‬
 ‫‪ | 22‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫قـرآن باعث دوری انسـان از پریشـانی‌ها و اضطـراب گردیده و انسـان دارای قلب‬
‫منسـجم‪ ،‬فکر آرام و ایجادگر و زند‌گی منظم و مسـئوالنه و ارزشـمدار می‌شـود‪.‬‬
‫بـرای کسـی‌کـه با قـرآن نزدیک اسـت و قـرآن را می‌داند و می‌خوانـد‪ ،‬زند‌گی از‬
‫مفهـوم خاصـی برخـوردار خواهـد بود و ممکن نیسـت کـه وقت خـود را بیهوده‬
‫صـرف کنـد و بـرای دیگـران مضر باشـد و یا هم تسـلیم فشـار‌های روزگار شـود‪.‬‬
‫همراهـی و هم‌سـویی بـا قـرآن انسـان را دارای فکـر و ذهـن زنده و سـازنده‪،‬‬
‫قلـب آرام و مطمیـن و راه مشـخص و ارزنـده می‌سـازد‪ .‬همراهـی بـا قـرآن باعث‬
‫می‌شـود تا انسـان یک مسـیر هدفمندانـه و ثابت را برای زند‌گـی انتخاب نموده و‬
‫در مسـیر خود ثابت قدم بماند‪ .‬همراهی با قرآن باعث می‌شـود تا انسـان به‌خوبی‬
‫بتوانـد بـا چالش‌ها و مشـکالت ممکن مجادله نموده و در پی هدفمندانه زیسـتن‬
‫بـوده و بـرای رسـیدن بـه اهداف ارزشـمند خویـش باورمنـد باشـد و باورمندانه و‬
‫مصرانـه در راه تحقـق اهـداف خویـش تلاش نماید‪ .‬پـس‪ ،‬همه باید همـواره در‬
‫پـی فراگیری و خواندن و دانسـتن قرآن باشـیم و تلاوت و مطالعه‌ی هدفمندانه و‬
‫منظـم قرآنکریـم را بخشـی از برنامه‌های اساسـی زند‌گی خود بسـازیم‪ .‬بی‌تردید‪،‬‬
‫آن‌عـده از انسـان‌هایی‌کـه از جایـگاه ارزشـمند و سـازنده‌ی ایـن کتـاب عظیـم‬
‫آسـمانی (قرآنکریـم) چشـم پوشـی نمـوده و در پـی فرا‌گیـری‪ ،‬خوانـدن و درک‬
‫آن نیسـتند‪ ،‬فرصـت مهـم و بی‌بدیلـی را در زند‌گـی از دسـت داده‌اند و از دسـت‬
‫می‌دهند‪.‬‬
‫همچنـان بایـد دانسـت که‪ ،‬حد ارزشـمندی و سـازند‌گی و حـد الهام‌بخش‬
‫بـودن و مفیـد بـودن قرآن بدیـل دیگری ندارد و فقـط می‌توان قرآن را به‌واسـطه‌ی‬
‫خـود قـرآن دانسـت و در خـود قرآن خوانـد و درک کرد‪ .‬برای‌همین یک سلسـله‬
‫مباحث‪ ،‬از جمله شـگفتی‌های قرآن‪ ،‬انسـان از دید قرآن‪ ،‬قرآن و زند‌گی انسـانی‪،‬‬
‫جایـگاه تفکـر در قـرآن‪ ،‬رابطـه‌ی قرآن بـا علم و فناوری و فلسـفه‌ی وجود انسـان‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪23‬‬

‫از دیـد قـرآن مسـائلی‌اند کـه در ایـن اثـر مـورد بحـث قـرار گرفته‌انـد تـا قسـمتی‬
‫از ارزش‌هـای سـازنده و ارزشـمند قرآنـی جهـت روشن‌سـازی اذهـان و افـکار‬
‫انسـان‌های باورمنـد بـه زند‌گـی هدفمندانـه و بامفهـوم‪ ،‬به آنها بیان شـوند‪.‬‬
 ‫شگفتی‌های قرآن‬
‫عمده‌تریـن ویژ‌گـی شـگفت‌انگیز قرآنکریم سـاختار کالمـی و مفهومی و نظم‬
‫سـاختاری و عمـق معنوی خود قرآن اسـت‪ .‬با در نظرداشـت اصـول و معیار‌های‬
‫پذیرفته شـده برای آثار علمی و پژوهشـی که بعد از قرن‌ها سـعی و تالش توسـط‬
‫انسـان‌ها شـکل گرفته‌انـد‪ ،‬دیده می‌شـود که قـرآن (کالم اللـه) که از سـوی الله‬
‫ی کـه‬‫ب�زرگ به‌واس�طه‌ی جبرئی�ل امی�ن بـه حضـرت محمـد رسـول خـدا (کسـ ‌‬
‫خواندن و نوشـتن را بلد نبود) و از طریق او برای بشـریت فرسـتاده شـده اسـت‪،‬‬
‫از کامل‌تریـن شـیوه و سـاختار کالمـی و مفهومی برخودار اسـت‪ .‬در مباحث و‬
‫آثـار معیـاری علمـی و اکادمیـک کـه محصول تحـوالت و پیشـرفت‌های مداوم‬
‫و چشـمگیر علـم و فنـاوری در عصـر حاضـر اند‪ ،‬طرح مسـئله‪ ،‬مـرور تجارب و‬
‫کار‌هـای مرتبـط در گذشـته‪ ،‬اسـتدالل منطقـی‪ ،‬ارایـه‌ی مثال‌هـای زنـده و قابل‬
‫دیـد‪ ،‬ارایـه‌ی تیـوری و چارچـوب منظم و مشـخص‪ ،‬تحلیل و ارزیابی مسـائل و‬
‫مباحـث‪ ،‬نتیجه‌گیـری و سـپاس‌گزاری از جملـه اجـزای مهـم و اصلـی کارهای‬
‫پژوهشـی و علمـی شـناخته می‌شـوند‪ .‬وقتـی قرآنکریـم را کـه حدود چهـارده و‬
‫نیـم قرن قبل از امروز فرسـتاده شـده اسـت‪ ،‬به‌گونه‌ی دقیـق و هدفمندانه تالوت‬
‫و مطالعـه نمایـی‪ ،‬متوجـه می‌شـوی کـه تمـام مسـائل و سـاختار‌های یـاد شـده‬
‫کـه امـروز در آثـار علمـی و اکادمیـک معیـاری اسـتفاده می‌شـوند‪ ،‬به‌گونـه‌ی‬
 ‫‪ | 26‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫برجسـته‪ ،‬واضـح و مشـخص در ایـن کتاب آسـمانی وجـود دارند‪.‬‬

‫از این‌کـه دانشـمندان مسـلمان در عرصـه‌ی گسـترش علـوم عصـری و‬
‫غنامنـدی ادبیـات اکادمیـک در دنیـا نقـش اساسـی داشـته‌اند و در اکثـر مـوارد‬
‫اسـاس‌گذار مباحـث علمـی و اکادمیـک در دنیـا بوده‌انـد و به‌خصـوص در‬
‫نیمـه‌ی اول هـزاره‌ای دوم میلادی در اسـاس‌گذاری و گسـترش علـوم عصـری‬
‫نقـش اساسـی و تعییـن کننـده داشـته‌اند‪ ،‬از ایـن‌رو نمی‌تـوان نقـش قـرآن را در‬
‫شـکل گیـری سـاختار‌های منظـم و معیـاری علمـی در دنیـا بی‌تاثیـر دانسـت‪.‬‬
‫سـاختار کالمـی و عمـق مفهومـی ایـن کالم اللـه بـه حـدی بلنـد و بی‌بدیـل‬
‫اسـت‪ ،‬کـه خداونـد این کتـاب آسـمانی (کالم خـود) را یک معجـزه‌ای مهم و‬
‫یـک دلیـل برجسـته‌ای برحـق بـودن رسـالت حضرت محمـد (ص) دانسـته و بر‬
‫مشـرکین‪ ،‬گمراهـان و یاوه‌گویانـی‌کـه بر رسـالت پیامبـر خـدا و کالم الله بودن‬
‫قرآنکریم شـک داشـتند‪ /‬دارند‪ ،‬حد برجسـتگی و بی‌بدیل بودن آنرا بیان داشـته‬
‫و آنهـا و حـد ظرفیـت و توانایی‌هـای آنهـا را بـه آزمایش طلبیـده (چیزی‌که برای‬
‫اللـه بـزرگ آشـکار بـود و بـرای آشـکار شـدن بـرای خـود آنهـا ظرفیت‌شـان بـه‬
‫چالـش کشـیده شـد)‪ ،‬و از آنهـا می‌خواهـد که یک سـوره ماننـد قـرآن بیاورند‪،‬‬
‫چیـزی کـه به‌یقیـن از انجـام آن عاجز اند؛ قسـمی که الله متعال در سـوره البقره‬
‫َّ َ َّ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ ْ‬ ‫ْ ُ‬
‫ـن ِمث ِل ِه‬‫ـب ِممـا نزلنـا علـى عب ِدنـا فأتـوا ِبسـور ٍة ِم‬
‫ٍ‬ ‫می‌فرمای�د‪«َ :‬و ِإن ك ْن ُت ْـم ِفـي َر ْي‬
‫َّ ْ ُ‬ ‫َ ُْ ُ ََ َ ُْ ْ ُ‬
‫ون الل ِـه ِإن ك ْن ُت ْم َص ِاد ِق َين» (البقـره‪ .)23 ،‬ترجمه‪ :‬و اگر‬ ‫وادعـوا شـهداءكم ِمـن د ِ‬
‫در آنچـه بـر بنـده خـود نـازل كرده‏‌ايـم شـك داريـد پس اگـر راسـت مى‏‌گوييد‬
‫سـوره‏‌اى ماننـد آن بياوريـد و گواهـان خـود را غيـر خـدا فـرا خوانيد‪.‬‬
‫نـزول قرآنکریـم از جانـب اللـه (ج) به‌واسـطه‌ی جبریل امین به رسـول خدا‬
‫بـا طـرح یـک مسـئله و اسـاس‌گذاری یـک عرصـه‌ای مهـم و مانـدگار زند‌گـی‬
‫بامفهـوم انسـانی آغـاز می‌شـود‪ .‬در آیه‌هـای اول الـی ششـم سـوره العلـق کـه‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪27‬‬

‫اولیـن آیه‌هـای نـازل شـده به رسـول خـدا انـد‪ ،‬خداونـد پیامبر خـود (انسـان) را‬
‫بـه خوانـدن امـر می‌کنـد و با معرفـی نمـودن ذات کبریایـی خود به‌حیـث خالق‬
‫انسـان‪ ،‬ماهیـت آفرینـش انسـان را بیـان می‌کند و می‌گویـد که انسـان را از علق‬
‫آفریـده اسـت‪ .‬همچنـان‪ ،‬خداونـد کریـم در آیه‌هـای ذکر شـده از کریـم بودن‬
‫خـود‪ ،‬کـه کریم‌تریـن کریمـان اسـت‪ ،‬یـاد می‌کنـد و به حـد ارزشـمندی قلم و‬
‫آموختـن چیز‌هایـی را کـه انسـان نمی‌دانسـت‪ ،‬بـه او بیـان نمـوده و از سرکشـی‬
‫ََ ََ‬ ‫ْ ْ ْ َ ِّ َ َّ‬ ‫ِ‬
‫ـذي خل َـق؛ خل َـق‬ ‫خداون�د می َ‌فرمایدـ‪« :‬اق َ�رأ ِباس ِ�م رب�ك ال ِ‬ ‫انس�ان ی�اد می‌کن�د‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َّ ْ َ َ َّ ْ‬ ‫ْ ْ َ َ ُّ َ ْ ْ ُ َّ‬ ‫ْ َْ َ ْ ََ‬
‫ـذي َعل َـم ِبالقل ِم؛ َعل َـم ِال ْن َسـان َما ل ْم‬
‫ـق؛ اق َـرأ وربـك ال ك َـرم؛ ال ِ‬
‫ِالنسـان ِمـن ع ٍ‬
‫ل‬
‫َ ْ َ ْ َ َّ َّ ْ ْ َ َ َ َ ْ َ‬
‫يعلـم؛ كل ِإن ِالنسـان ليطغـى» (العلـق‪ ،‬آیه‌هـای ‪ .)6-1‬ترجم�ه‪ :‬بخـوان به‌نام‬
‫پـروردگارت كـه آفريد؛ انسـان را از علق آفريد؛ بخوان و پـروردگار تو كريم‌ترين‬
‫[كريمـان] اسـت؛ همـان كـس كـه بـه وسـيله قلم آموخـت؛ آنچـه را كه انسـان‬
‫نمى‏‌دانسـت [بتدريـج بـه او] آموخـت؛ حقـا كـه انسـان سركشـى مى‌كند‪.‬‬
‫در ایـن چند آیه از سـوره‌ی العلق که از لحاظ سـاختار کالمـی کوتاه‪ ،‬اما از‬
‫لحاظ مفهومی بسـیار عمیق و سـازنده اند‪ ،‬خداوند بر اهمیت خواندن‪ ،‬دانسـتن‬
‫و نوشـتن تأکیـد می‌نمایـد‪ ،‬جایـگا ‌ه خـود را به انسـان معرفی نمـوده و ماهیت و‬
‫سرشـت انسـان را بیان می‌کند‪ .‬این کالم ضمن شـگفت‌انگیز بودن خود‪ ،‬نشـان‬
‫می‌دهـد کـه نـزول قـرآن با چه یـک سـاختار و طرح سـازنده و ارزشـمندی آغاز‬
‫شـده اسـت‪ .‬یعنـی‪ ،‬قـرآن (کالم‌اللـه) بـا پیام خوانـدن‪ ،‬دانسـتن‪ ،‬درک کـردن و‬
‫شـناخت ماهیـت خلقـت و شـناخت خالق آغاز شـده اسـت‪ ،‬که همیـن مفاهیم‬
‫زیربنـای اصلـی شـکل‌گیری مفاهیـم‪ ،‬مفکوره‌ها‪ ،‬ارزش‌هـا و زندگی انسـانی را‬
‫ل می‌دهند‪.‬‬‫شـک ‌‬
‫در قرآنکریـم‪ ،‬آیه‌هـای ‪ 257 – 255‬سـوره بقره‪ ،‬که آیت الکرسـی نیزشـامل‬
‫همیـن آیه‌هـا می‌شـود وآیـه ‪‌90‬ام سـوره النحـل‪ ،‬آیه‌هایی‌انـد کـه به‌مثابـه‌ی‬
 ‫‪ | 28‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫تیوری‌هـای منظـم و کامـل و به‌مثابـه‌ی چارچـوب تعریف‌کننـده‌ی قـدرت و‬

‫جایـگاه بی‌همتـای اللـه به‌مثابـه‌ی خالـق هسـتی و جایـگاه و نحوه‌یـی زند‌گانی‬
‫انسـان به‌حیـث خلیفـه‌ی خـدا در روی زمیـن‪ ،‬نـازل شـده‌اند‪ .‬در آیه‌هـای ذکره‬
‫شـده‪ ،‬خداونـد کریـم صفـات ذات کبریایی خـود را بیان نمـوده و ضمن تأکید‬
‫بـر عـدم موجودیـت اجبـار در دیـن‪ ،‬بـر جایـگاه ارزشـمند اهـل ایمـان تأکیـد‬
‫می‌کنـد‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ـوم ل تأخذ ُه ِس َـنة َول ن ْو ٌم‬ ‫خداونـد می‌فرمایـد‪« :‬الل ُـه ل إل َـه إل ُه َو ال َحيُّ الق ُّي ُ‬
‫ْ َ ِ ِ‬
‫َّ‬
‫ـن َذا َّالذي َي ْش َـف ُع ع ْن َـد ُه إل بإ ْذنـه َي ْع َل ُم ماَ‬ ‫ال ْرض َم ْ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ ُ َ‬
‫ِ ِِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ات َو َما ِفـي‬ ‫لـه م َـا ِفـي السـماو ِ‬
‫ُ‬
‫ـاء َو ِس َـع ك ْر ِس ُّـي ُه‬ ‫ون ب َشـي ٍْء م ْن ع ْلمه إ َّل ب َما َش َ‬ ‫ْ َ َ َ َْ ُ ْ ََ ُ ُ َ‬
‫ـن أ ْي ِد ِيهـم ومـا خلفهـم ول ي ِحيط‬ ‫َب ْي َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِّ‬ ‫َْ ُ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ ْ ُ‬
‫ي�م؛ ل ِإك َـر َاه ِفي الدين‬ ‫�ود ُه ِحفظ ُه َم�ا َو ُه َ�و ال َع ِل�يُّ الع ِظ‬ ‫ات والرض ول يئ‬ ‫الس�ماو ِ‬
‫َِ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ـد ْاس َت ْم َسـك‬
‫َ‬
‫ـوت ويؤ ِمـن ِبالل ِـه فق ِ‬
‫َُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ َّ َ ُّ‬
‫قـد تبيـن الرشـد ِمـن الغـيِّ فمـن يكفـر ِبالطاغ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ُ ْ َ ُْ َْ َ ْ َ َ َ‬
‫ـام ل َهـا َوالل ُه َس ِـم ٌيع َع ِل ٌيم؛ الل ُه َوِلـيُّ ال ِذ َين َآم ُنـوا ُيخ ِر ُج ُه ْم‬ ‫ِبالعـرو ِة الوثقـى ل ان ِفص‬
‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ َ ْ َ ُ ُ ُ َّ ُ ُ ُ ْ‬ ‫َ ُّ ُ َ‬
‫ور‬
‫ـور وال ِذين كفـروا أوِلياؤهم الطاغ َـوت يخ ِرجونهـم ِمن الن ِ‬ ‫ـات ِ ُإل َى َالن َ ِ‬
‫ِمـن الظلم ِ‬
‫َ ُ‬ ‫الظ ُل َمـات أولئـك أ ْص َح ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬
‫ـاب َّالن ِار ُه ْـم ِف َيها خ ِالـدون» (البقـره‪ ،‬آیه‌های ‪-255‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِإلـى‬
‫‪.)257‬‬
‫ترجمـه‪ :‬خداسـت کـه معبـودی جـز او نیسـت؛ زنـده و برپا دارنده اسـت؛‬
‫نـه خوابـی سـبک او را فـرو می‏گیـرد و نـه خوابـی گـران؛ آنچـه در آسـمان‌ها‬
‫و آنچـه در زمیـن اسـت از آن اوسـت؛ کیسـت آن کـس کـه جـز بـه اذن او در‬
‫پیشـگاه‌اش شـفاعت کنـد؛ آنچـه در پیـش روی آنـان و آنچه در پشـت سرشـان‬
‫اسـت می‌دانـد و بـه چیـزی از علـم او جـز بـه آنچـه بخواهـد احاطـه نمی‏یابنـد؛‬
‫کرسـی او آسـمان‌ها و زمین را در بر گرفته و نگهداری آنها بر او دشـوار نیسـت‬
‫و اوسـت واالی بـزرگ‪ .‬در دیـن هیـچ اجبـاری نیسـت و راه از بیراهـه به‌خوبـی‬
‫آشـکار شـده اسـت‪ ،‬پـس هر کس بـه طاغوت کفـر ورزد و بـه خدا ایمـان آورد‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪29‬‬

‫بـه یقیـن بـه دسـتاویزی اسـتوار کـه آن را گسسـتن نیسـت چنـگ زده اسـت و‬
‫خداونـد شـنوای دانا اسـت‪ .‬خداوند سـرور کسـانی اسـت کـه ایمـان آورده اند‪،‬‬
‫آنـان را از تاریکی‌هـا به سـوی روشـنایی به در می‌برد و کسـانی که کفـر ورزیده‬
‫انـد سرورانشـان [همـان عصیانگـران] طاغوتنـد کـه آنان را از روشـنایی به سـوی‬
‫تاریکی‌هـا بـه در می‌برنـد‪ ،‬آنـان اهـل آتشـند کـه خـود در آن جاودانند‪.‬‬
‫همچنـان‪ ،‬در سـوره النحـل خداونـد چارچـوب کلـی زند‌گـی انسـانی را‬
‫ْ ْ‬ ‫َّ َّ ْ‬
‫در روی زمیـن مشـخص می‌سـازد‪ .‬خداونـد می‌فرمایـد‪ِ « :‬إن الل َـه َيأ ُم ُـر ِبال َعـد ِل‬
‫ُ ُ َ َّ ُ‬ ‫ْ َ ْ ْ‬
‫ـاء َوال ُم ْنك ِر َوال َبغيِ َي ِعظك ْم ل َعلك ْم‬
‫ُْ َ َ َْ َ َ َْ ْ َ‬ ‫َو ْال ْح َس َ َ‬
‫ـان و ِإيت ِاء ِذي الق ْربى وينهى ع ِن الفحش ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ ُ َ‬
‫تذكرون»‪( ‬النحـل‪ .)۹۰،‬ترجمـه‪ :‬در حقيقـت‏خـدا بـه دادگـرى و نيكـوكارى و‬
‫بخشـش بـه خويشـاوندان فرمـان مى‏‌دهـد و از كار زشـت و ناپسـند و سـتم بـاز‬
‫مـى‌دارد‪ ،‬بـه شـما انـدرز مى‌‌دهـد باشـد كـه پنـد گيريـد‪ .‬در ایـن آیـه‌ی کوتـاه‬
‫ولـی از لحـاظ مفهومـی دربرگیرنده‌ی چارچـوب کلی یک زند‌گی ارزشـمند و‬
‫عدالت‌محـور بـرای انسـان‌ها‪ ،‬خداونـد بنـد‌گان خود را بـه عدل و نیکـوکاری و‬
‫مهربانـی با بسـتگان شـان امـر می‌کند و از انجام کار‌های زشـت و توسل‌جسـتن‬
‫بـه منکـر و تعـدی منع می‌سـازد‪ .‬اگر انسـان‌ها محتـوای همین یک آیـه‌ی قرآنی‬
‫را در زند‌گـی فـردی و اجتماعـی شـان به‌گونـه‌ی کامـل عملـی نماینـد‪ ،‬دیگـر‬
‫هیـچ مشـکلی در میـان آنهـا وجـود نخواهـد داشـت و همـه انسـان‌ها صاحـب‬
‫زند‌گـی ارزشـمند‪ ،‬آرام‪ ،‬صمیمـی و مرفـه خواهنـد شـد و بـرای خـود و دیگران‬
‫مفیـد خواهنـد بود‪.‬‬
‫از سـویی هـم‪ ،‬به‌مثابـه‌ی مـرور مسـائل و مباحـث مرتبـط بـا احکام قـرآن و‬
‫مرتبـط با رسـالت خاتم‌النبییـن (ص)‪ ،‬خداوند قصص و حکایت‌هـای پیامبران و‬
‫بنـد‌گان راسـتین خود‪ ،‬چـون آدم‪ ،‬نـوح‪ ،‬ابراهیم‪ ،‬موسـی‪ ،‬مریم‪ ،‬همسـر فرعون‪،‬‬
‫عیسـی‪ ،‬یوسـف‪ ،‬ایـوب و غیـره را در قرآنکریـم بیـان داشـته‌اسـت‪ .‬سـوره‌های‬
 ‫‪ | 30‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫بقـره‪ ،‬آل عمـران‪ ،‬یوسـف‪ ،‬نوح‪ ،‬کهـف و غیره همه بیان کننـده‌ی حکایت‌های‬
‫ی انـد کـه به‌گونـه‌ی مثـال از سرگذشـت پیامبـران و بند‌گان‬
‫مانـدگار و سـازنده‌ا ‌‬
‫نیـک خدا یاد شـده‌اند‪ .‬خواندن و دانسـتن قصص قرآنی باعـث ازدیاد معلومات‬
‫دقیـق انسـان از هسـتی و تقویـه‌ی ظرفیت‌هـای ذهنـی انسـان‌ها می‌شـود‪ .‬وقتـی‬
‫سرگذشـت پیامبـران و بنـد‌گان نیک خدا را در قرآن می‌خوانی‪ ،‬متوجه می‌شـوی‬
‫کـه بنـد‌گان خدا برای انجام رسـالت و تحقق دسـتورات خداوندی چـه راه‌های‬
‫دشـواری را پیموده‌انـد و بـه چـه جایگاه‌های ارزشـمندی رسـیده اند‪.‬‬
‫همچنان‪ ،‬در قسـمتی از آیه‌ی سـوم سـوره المائدة که آخرین آیه نازل شـده‬
‫برای رسـول خدا می‌باشـد‪ ،‬خداوند پروسـه‌ی نـزول قرآن‪ ،‬محتوای قـرآن و انجام‬
‫رسـالت پیامبـر خـود را به‌گونـه‌ی خالصـه نتیجه‌گیـری می‌کنـد‪ .‬اللـه بـزرگ‬
‫ُ َ ُ‬ ‫ُ َ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ َ ْ ْ ُ َ ُ‬
‫می‌فرمایـد‪« :‬ال َي ْـو َم أ ك َملـت لك ْم ِد َينك ْـم َوأ ْت َم ْمـت َعل ْيك ْم ِن ْع َم ِتـي َو َر ِضيت لك ُم‬
‫ْ َ‬
‫ِال ْسلا َم ِد ًينـا» (المائـدة ‪ .)3 ،‬ترجمـه‪ :‬امروز دين شـما را برايتـان كامل و نعم ‏‬
‫ت‬
‫خـود را بر شـما تمام گردانيدم و اسلام را براى شـما [به عنـوان] آيينى برگزيدم‪.‬‬
‫به‌همیـن ترتیـب‪ ،‬سـوره الفاتحـه از آیه اول الـی آخر (‪ )7-1‬در بـر گیرنده‌ی‬
‫سـپاس‌گزاری از خالـق هسـتی و بیـان کننـده‌‌ای مرجـع مهربانـی‪ ،‬کمـک و‬
‫َّ‬
‫حمایت‌هـای واقعـی بـرای انسـان‌ها می‌باشـد‪ .‬خداونـد می‌فرمایـد‪«ِ :‬ب ْس ِـم الل ِـه‬
‫ـوم الدين؛‬
‫َ ْ ِّ‬ ‫َّالر ْح َمـن َّالرحي�م؛ ْال َح ْم ُـد ل َّله َر ِّب ْال َع َالم َ‬
‫يـن؛ َّالر ْح َمـن َّالر ِح ِيم؛ َم ِال ِك ي‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫يـن َأ ْن َع ْم َت َع َل ْيهمْ‬
‫الص َر َاط ْال ُم ْس َـتق َيم؛ ص َر َاط َّالذ َ‬
‫اك َن ْس َـتع ُين؛ ْاهد َنا ِّ‬ ‫َّ َ َ ْ ُِ ُ َ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫إيـاك نعبـد وإي‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ِ َ ْ ْ َ ْ ُ ِ َ َ ْ ْ َ َ َّ ِّ‬
‫ـوب علي ِهـم ول الضاليـن» (الفاتحـه‪ .)7-1 ،‬ترجمـه‪ :‬به نـام خداوند‬ ‫غي ِـر المغض ِ‬
‫رحمت‌گـر مهربـان‪ .‬سـتايش خدايـى را كـه پـروردگار جهانيـان؛ رحمت‌گـر‬
‫مهربـان؛ [و] خداونـد روز جزاسـت‪[ .‬بـار الهـا] تنها تـو را مى‏پرسـتيم و تنها از‬
‫تـو يـارى مى‏‌جوييـم‪ .‬ما را بـه راه راسـت هدايت فرمـا‪ .‬راه آنان كه گرامى‏ شـان‬
‫داشـته‌اى نـه [راه] مغضوبـان و نـه [راه] گمراهان‪ .‬این سـاختار کامـل‪ ،‬بی بدیل‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪31‬‬

‫و منظـم قرآنکریـم از جملـه شـگفتی‌های اسـت کـه بـه صراحت بیـان کننده‌ی‬
‫آسـمانی بـودن و الهام‌بخـش بـودن ایـن کالم خدا می‌باشـد‪.‬‬
‫همچنـان‪ ،‬در پهلوی سـاختار شـگفت‌انگیز کالمـی و مفهومـی قرآنکریم‪،‬‬
‫ایـن کتـاب آسـمانی بیشـتر از یـک هـزار و چهـار صـد سـال قبـل یـک سلسـله‬
‫مسـائل و مباحثـی را بیـان کـرد ‌ه اسـت کـه در یکـی دو قـرن اخیـر در اثـر‬
‫پیشـرفت‌های چشـمگیر و مـداوم علـم و فنـاوری در جهـان‪ ،‬ثابـت گردیـده و‬
‫بـ ‌ه واسـطه‌ی انکشـافات و تجـارب علمی‪،‬انسـان‌ها بـه حقانیـت آن پی‌برده‌انـد‪.‬‬
‫مسـائلی‌کـه ممکـن نبود بـدون وحی از سـوی اللـه در جزیره‌ی عـرب و در اوج‬
‫جهـل و خرافـات کـه امـکان گفتـن و شـنیدن همچـو مسـائل قابل تصـور نبود‪،‬‬
‫بـه‌واسـطه‌ی یـک امـی (کسـی‌که خوانـدن و نوشـتن را بلـد نبـود) امـا بنـده‌ی‬
‫برگزیـده‌ی خـدا و آخریـن پیامبـر خـدا بـود‪ ،‬بیان شـود‪.‬‬
‫ثابـت شـدن مسـائل شـگفت‌انگیز بیـان شـده در قـرآن بـه‌واسـطه‌ی علم و‬
‫فنـاوری نشـان‌دهنده‌ی آن اسـت کـه ایـن کتاب باعظمـت آسـمانی و این کالم‬
‫اللـه‪ ،‬در پهلـوی جایـگاه دینـی‌اش به‌مثابـه‌ی رهنمـای واقعـی بشـر‪ ،‬خـود یـک‬
‫گنجینـه‌ی بی‌بدیل علمی محسـوب می‌شـود‪ .‬بخشـی از شـگفتی‌های قـرآن که‬
‫بـ ‌ه واسـطه‌ی علـم و تکنالـوژی و یا هم ب ‌ه واسـطه‌ی دسترسـی بشـر به همـه ابعاد‬
‫ً‬
‫زمیـن و حتـا مـاورای زمیـن‪ ،‬تثبیـت و تأییـد شـده اند‪ ،‬ذیلا بیان می‌شـوند‪:‬‬
‫‪ .1‬یکـی از عمده‌تریـن مسـائل و مباحثـی شـگفت‌انگیز در قـرآن که بیشـتر‬
‫از چهـارده قـرن قبـل در جزیـره‌ی عـرب و در اوج جهالـت و دوری انسـان‌ها از‬
‫علـم بیـان شـده اسـت‪ ،‬موضـوع نحوه‌یـی خلقـت و تولد انسـان اسـت‪ .‬خداوند‬
‫در آیه‌هـای ‪ 12‬الـی ‪ 15‬سـوره المومنـون پروسـه‌ی پیدایش انسـان را بیان می‌کند‬
‫ََ ْ‬
‫کـه امـروز علـم و تکنالـوژی توانسـته اسـت آنـرا بفهمـد و تأییـد کنـد‪«َ :‬ولقـد‬
‫ُ َ َْ‬ ‫ُ َّ َ َ ْ َ ُ ْ َ ً َ‬ ‫ـن ُس َلا َلة م ْ‬ ‫َ َْ َ ْ َْ َ‬
‫ـاه ُنطفة ِفي ق َـر ٍار َم ِكين؛ ث َّـم خلق َنا‬‫ـن ِطين؛ ثم جعلن‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫ـان م ْ‬
‫ِ‬ ‫خلقنـا ِالنس‬
‫ٍ‬ ‫ٍ‬
 ‫‪ | 32‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬
‫ُّ ْ َ َ َ َ َ ً َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ ً َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َ َ ً َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ‬
‫ـام ل ْح ًما‬ ‫النطفـة علقـة فخلقنـا العلقة مضغـة فخلقنـا المضغة ِعظاما فكسـونا ال ِعظ‬
‫ُ َّ َ ْ َ ْ َ ُ َ ْ ً َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ َّ َّ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ِّ ُ َ‬
‫ثـم أنشـأناه خلقـا آخر فتبـارك الله أحسـن الخ ِال ِقين؛ ثـم ِإنكم بعد ذ ِلـك لميتون؛‬
‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ث َّـم ِإ َّنك ْـم َي ْـو َم ال ِق َي َام ِة ُت ْب َعثون» (المومنـون‪ .)15-12 ،‬ترجمه‪ :‬و به يقين انسـان را‬
‫از عصـاره‏‌اى از گل آفريديـم‪ .‬سـپس او را [بـه صـورت] نطفـه‌اى در جايگاهـى‬
‫اسـتوار قـرار داديـم‪ .‬آنـگاه نطفـه را بـه‌صـورت علقـه درآورديـم پـس آن علقه را‬
‫[بـه صـورت] مضغـه گردانيديـم و آنـگاه مضغـه را اسـتخوان‌هايى سـاختيم بعد‬
‫اسـتخوان‌ها را بـا گوشـتى پوشـانيديم آنـگاه [جنيـن را در] آفرينشـى ديگر پديد‬
‫آورديـم آفريـن بـاد بر خـدا كه بهتريـن آفرينندگان اسـت‪ .‬بعـد از ايـن [مراحل]‬
‫قطعـا خواهيـد مرد‪.‬‬
‫وقتـی بـه عمـق ایـن موضـوع و بـر اهمیـت علمـی آن و بـه زمانـی کـه ایـن‬
‫موضـوع ارایه‌شده‌اسـت توجـه می‌کنـی‪ ،‬به‌گونـه‌ی آشـکار مشـخص می‌شـود‬
‫کـه ایـن کالم الله اسـت کـه برای آ گاهی بشـر از ماهیت اصلی وجـود خودش‪،‬‬
‫بیان شـد ‌ه اسـت‪ .‬در عصر حاضر‪ ،‬بشـر با دست‌یافتن به پیشـرفت‌های چشم‌گیر‬
‫علمـی و تخنیکـی‪ ،‬توانسـته‌اسـت پروسـه‌ی شـکل‌گیری جنین در رحـم مادر و‬
‫ً‬
‫پروسـه‌ی مبدل شـدن جنیـن به طفل و نـوزاد را بدانند که کامال مشـابه به مفهوم‬
‫همین گفته‌ی خالق هسـتی میباشـد‪.‬‬
‫‪ .2‬در آیه‌هـای ‪ 20-19‬سـوره الرحمـن خداونـد از کنـار هم قـرار گرفتن دو‬
‫بحـر خبـر می‌دهـد کـه میان‌شـان حـد فاصلی باشـد کـه با وجـود متصل شـدن‬
‫آب دو دریـا بـا هـم‪ ،‬بـه هـم تجـاوز نکننـد و با هـم یکجا نشـوند‪ ،‬با آنکـه بدون‬
‫کـدام مانـع کنـار هم قـرار دارند‪ .‬در آن زمان امکان سـیر و سـفر از جزیره عرب‬
‫بـه غـرب دنیـا و دسترسـی انسـان به کوایـف اقیانوس‌ها میسـر نبـود‪ .‬اما‪ ،‬بـا قادر‬
‫شـدن انسـان بـه مشـاهده کـردن اقیانوس‌ها و سـاختار خاکـی و آبی زمیـن‪ ،‬این‬
‫مشـخص شـد که دو بحر (اقیانوس اطلس و اقیانوس منجمد شـمالی) در قلمرو‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪33‬‬

‫آبـی کشـور دنمـارک با هم وصل می‌شـوند ولی هرگـز به حریـم یکدیگر تجاوز‬
‫نمی‌کننـد و آب هـردو بحـر با یکدیگر مخلوط نمی‌شـوند‪ .‬خداونـد می‌فرماید‪:‬‬
‫ٌ َ‬ ‫«م َ�ر َج ْال َب ْح َر ْي َ ْ َ َ‬
‫اـن؛ َب ْي َن ُه َم�ا َب ْ�ر َزخ ل َي ْب ِغ َي ِان»‪( ‬الرحمـن‪ .)20 -19 ،‬ترجمـه‪:‬‬
‫�ن يلت ِقي ِ‬
‫َ‬
‫ِ‬
‫دو دريـا را [بـه گونـه‏‌اى] روان كـرد [كـه] با هم برخـورد كنند‪ .‬ميـان آن دو حد‬
‫فاصلـى اسـت كـه بـه هـم تجـاوز نمى‌كننـد‪ .‬این یکـی از شـگفتی‌های قـرآن و‬
‫همچنـان یکـی از شـگفتی‌های هسـتی و نمایانگـر قـدرت الله بی‌همتا میباشـد‪،‬‬
‫که بیشـتر از چهارده قرن قبل در جزیره‌ی عرب نازل شـد ‌ه اسـت و این موضوع‬
‫را بیان داشـته‌است‪.‬‬
‫‪ .3‬در آیـه ‪ 4‬سـوره القیامـه خداونـد پیرامـون خطـوط سرانگشـتان انسـان‌ها‬
‫َ َ َْ‬ ‫َ َ‬
‫ي�ن َعل�ى أن ُن َس ِّ�و َي َب َن َان ُه»‪ .‬ترجم�ه‪ :‬آری قادریم که (‌حتا‬ ‫می‌فرمای�د‪«َ :‬بلىـ ق ِاد ِر‬
‫خطوط سـر) انگشـتان او را موزون و مرتب کنیم‪ .‬با پیشـرفت علم و تکنالوژی‪،‬‬
‫ایـن ثابـت شـده اسـت کـه خطـوط سرانگشـتان انسـان‌ها یکـی از ویژ‌گی‌هـای‬
‫منحصـر بـه فـرد و تکـرار نشـدنی آن‌هـا می‌باشـد و در عصـر حاضـر از خطـوط‬
‫سرانگشـتان انسـان‌ها به‌حیـث یکـی از مطمین‌تریـن فکتور‌هـای ثبـت هویـت‬
‫و مشـخصات فـردی انسـان‌ها و شناسـایی و تثبیـت هویـت و مشـخصات آنهـا‬
‫اسـتفاده می‌شـود‪.‬‬
‫‪ .4‬خداونـد در آیه ‪ 43‬سـوره النور از شـکل گیری ژالـه (تگرگ) در ابر‌های‬
‫َ َّ َّ‬ ‫ََ‬
‫کـوه ماننـد یـخ‌زده خبـر می‌دهـد‪ .‬خداونـد می‌فرمایـد‪« :‬أل ْـم َت َـر أن الل َـه ُي ْز ِجي‬
‫ُ‬ ‫َ َ ً ُ َّ ُ َ ِّ ُ َ ْ َ ُ ُ َّ َ ْ َ ُ ُ ُ َ ً َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ َ‬
‫ـن ِخل ِل ِـه َو ُي َن ِّزل‬ ‫سـحابا ثـم يؤلـف بينـه ثـم يجعلـه ركامـا فتـرى الـودق يخـرج ِم‬
‫ُ‬
‫ـاء َو َي ْصرف ُه َع ْن َم ْن َي َش ُ‬ ‫ـن َي َش ُ‬ ‫ـن َب َـرد َف ُيص ُ‬
‫يب به َم ْ‬ ‫ـن ج َبـال ف َيها م ْ‬
‫ْ‬ ‫َ َّ َ‬
‫ـاء‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ ِ ِ‬ ‫ِمـن السـم ِاء ِم ِ ٍ ِ ْ َ ِ‬
‫�ار»‪ .‬ترجمـه‪ :‬آيـا ندانسـته‏‌اى كه خدا[سـت كه]‬ ‫َ َ ُ َ َ َْ َْ َ ُ ْ َ‬
‫ي�كاد س�نا بر ِق ِ�ه يذه�ب ِبالبص ِ‬
‫ابـر را بـه آرامـى مـى‏رانـد سـپس ميـان [اجـزاء] آن پيونـد مى‏ دهـد آنـگاه آن را‬
‫متراكـم مى‏‌سـازد پـس دانه‌‏هاى باران را مى‌‏بينـى كه از خالل آن بيـرون مى‌‏آيد و‬
 ‫‪ | 34‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫[خداسـت كـه] از آسـمان از كوه‌هايـى [از ابـر يخ‏زده] كه در آنجاسـت تگرگى‬

‫فـرو مى‌‏ريـزد و هـر كـه را بخواهـد بـدان گزنـد مى‌‏رسـاند و آن را از هـر كـه‬
‫بخواهـد بـاز مـى‌دارد نزديك اسـت روشـنى برقـش چشـم‌ها را ببرد‪ .‬با انکشـاف‬
‫علـم و تخنیـک‪ ،‬بشـر به ایـن حقیقت دسـت یافته اسـت کـه ابر‌هایی‌که تگرگ‬
‫تولیـد می‌کننـد‪ ،‬ابر‌هـای کـوه ماننـد و یـخ‌زده‌ای انـد کـه کومولونیمبـوس‬
‫(‪ )Cumulonimbus‬نامیـده می‌شـوند و تگـرگ از بطـن همـان کوه‌هـای ابری‬
‫یـخ‌زده بـه زمیـن فـرود می‌آید‪.‬‬
‫‪ .5‬در آیـه ‪ 9‬سـوره السـجده خداونـد خطـاب بـه انسـان‌ها می‌فرمایـد کـه‪:‬‬
‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ ً‬ ‫ُ َّ َ َّ ُ َ َ َ َ‬
‫ـار َوالف ِئـد َة ق ِليل َما‬‫وح ِه وجعـل لكم السـمع والبص‬ ‫ْ ُ‬
‫يـه ِمـن ر ِ‬ ‫«ثـم سـواه ونفـخ ِف ِ‬
‫ْ ُ َ‬
‫َتشـك ُرون»‪ .‬ترجمـه‪ :‬آنـگاه او را درسـت‏اندام كرد و از روح خويـش در او دميد‬
‫و بـراى شـما گـوش و ديـدگان و دلها قـرار داد چه اندك سـپاس مـى‏ گزاريد‪ .‬در‬
‫ایـن آیـه گوش مفرد ذکر شـده اسـت و دیـدگان بیشـتر از یکـی‪ ،‬در حالی‌که در‬
‫ظاهـر هـم گوش‌هـا و هـم چشـم‌ها جفـت اند‪ .‬امـا‪ ،‬علـم و تکنالـوژی از طریق‬
‫ارزیابـی سـاختار داخـل مغـز انسـان و بخش‌هـای مرتبـط بـه فعالیت‌هـای بـدن‬
‫انسـان دریافته‌انـد کـه در مغـز حـس شـنوایی از طریق یـک مرکـز و یک بخش‬
‫واحـد فعالیـت می‌کنـد و بخـش بینایـی از طریق بخش‌هـا و مراکز متفـاوت که‬
‫رنگ‌هـا‪ ،‬اشـکال و غیـره را تثبیـت می‌کننـد‪ ،‬فعالیـت دارد‪ .‬یعنـی‪ ،‬میکانیـزم‬
‫شـنوایی در مغـز انسـان دارای یک سـاختار مفرد اسـت و میکانیزم بینایـی دارای‬
‫بخش‌هـای متفـاوت می‌باشـد‪.‬‬
‫َ َ َْ ُ َ َْ َ َ َ‬
‫‪ .6‬خداونـد در آیـه ‪ 36‬س�وره االس�راء می‌فرماید‪« :‬ول�تقف مـا ليس لك ِب ِه‬
‫ً‬ ‫ْ ُ ُ ُّ ُ َ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ع ْل ٌم إ َّن َّ‬
‫الس ْـم َع َوال َب َص َر َوالف َؤ َاد كل أول ِئك كان َع ْن ُه َم ْس ُـئول»‪ .‬ترجمه‪ :‬و چيزى را‬ ‫ِ ِ‬
‫كـه بـدان علـم ندارى دنبـال مكن زيرا گوش و چشـم و قلب همه مورد پرسـش‬
‫واقـع خواهنـد شـد‪ .‬علـم‪ ،‬به‌خصوص علـم بیوفیدبک ایـن‌را تثبیت کرده اسـت‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪35‬‬

‫کـه در پروسـه‌ی پیام‌سـازی بـدن و شـکل‌دهی مفاهیـم در مغـز بخاطـر ارایـه‪،‬‬

‫گوش‪ ،‬چشـم و قلب انسـان نقش اساسـی دارند و گوش و چشـم و قلب انسـان‬
‫در همـکاری بـا هـم میکانیـزم پیام‌سـاز داخـل وجـود انسـان را شـکل می‌دهنـد‬
‫و مغـز به‌مثابـه‌ی ذخیـره‌گاه مفاهیـم و پیام‌هـا‪ ،‬بـا ایـن سـه عضـو اساسـی بـدن‬
‫رابطـه‌ی مسـتقیم دارد و مفاهیـم و معلومـات دریافت شـده ب ‌ه واسـطه‌ی چشـم‪،‬‬
‫گـوش و قلـب را ذخیـره نمـوده و هنـگام ضـرورت بعـد از تحلیـل و ارزیابـی‪،‬‬
‫بیـرون می‌دهد‪.‬‬
‫‪ .7‬خداونـد در آیـه ‪ 46‬سـوره الحـج قلـب انسـان را دارای تـوان و ظرفیـت‬
‫َََ‬
‫بینایـی و شـکل‌گیری بینـش در آن دانسـته اسـت‪ ،‬قسـمی‌که می‌فرمایـد‪« :‬أفل ْم‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ‬ ‫ْ َْ َ َ ُ َ َ ُ ْ ُ ُ ٌ ُ َ‬
‫ـوب َي ْع ِقلون ِب َهـا أ ْو آذان َي ْس َـم ُعون ِب َهـا ف ِإ َّن َها ل‬ ‫ض فتكـون لهـم قل‬ ‫ِ‬ ‫ـيروا ِفـي الر‬ ‫َيس ُ‬
‫ِ‬
‫ُّ ُ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬
‫ور»‪ .‬ترجمه‪ :‬آيـا در زمين‬ ‫تعمـى البصـار ول ِكـن تعمـى القلـوب ال ِتـي ِفي الصـد ِ‬
‫گـردش نكـرد ‏ه انـد تـا دلهايـى داشـته باشـند كـه بـا آن بينديشـند يـا گوشـهايى‬
‫كـه بـا آن بشـنوند در حقيقـت چشـمها كـور نيسـت ليكن دلهايـى كه در سـين ‏ه‬
‫هاسـت كـور اسـت‪ .‬علم معاصـر‪ ،‬به‌ویـژه پژوهش‌هـای انجام شـده روی کنش‬
‫و واکنش قلب با اسـتفاده از تکنالوژی بیوفیدبک نشـان داده‌اند که قلب انسـان‬
‫دارای حافظـه‪ ،‬برداشـت‪ ،‬ظرفیـت تحلیـل و تجزیـه و در برگیرنـده‌ی تصورات و‬
‫کنش‌هـا و واکنش‌هـای احساسـی و عاطفـی انسـان اسـت؛ یعنـی‪ ،‬از لحـاظ‬
‫مفهومـی و معنـوی‪ ،‬انسـان دیـد عمیـق را بـا قلب خـود انجـام می‌دهد‪.‬‬
‫َّ َ َ ُ َ َ ْ َ ُّ ُ ُ‬
‫ـن قل ُوب ُه ْم‬ ‫‪ .8‬خداونـد در سـوره الرعـد فرمـوده اسـت‪« :‬ال ِذين آمنـوا وتطم ِئ‬
‫ـوب» (الرعد‪ .)28 ،‬ترجمه‪ :‬همان كسـانى‬ ‫بذ ْكـر َّاللـه َأ َل بذ ْكـر َّاللـه َت ْط َمئ ُّن ْال ُق ُل ُ‬
‫ِِ ِ ِ ِِ ِ ِ ِ‬
‫كـه ايمـان آورد ‏ه انـد و دلهاي‌شـان بـه يـاد خـدا آرام مى‏‌گيـرد آ گاه بـاش كـه با‬
‫يـاد خـدا دل‌هـا آرامـش مى‏‌يابـد‪ .‬پیشـرفت فنـاوری و تکنالـوژی و اسـتفاده از‬
‫فناوری بیوفیدبک و اسـتفاده از شـیوه‌های متفاوت بررسـی انسـجام سـریع قلب‬
 ‫‪ | 36‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫و ارزیابـی نحوه‌یـی فعالیـت قلـب و حد نوسـان در ضربان قلب اینـرا ثابت کرده‬
‫اسـت کـه نسـبت بـه هر میتـود‪ ،‬برنامـه و عمل‌کـرد دیگر ذکـر اللـه باال‌‌ترین حد‬
‫تأثیرگـذاری را بـاالی قلوب انسـان‌ها دارد و به‌گونه‌ی سـریع باعث بهبود فعالیت‬
‫قلب و بیش�تر ش�دن انس�جام قلب می‌ش�ود (سـروری‪2016 ،‬؛ سـروری و نوبلی‪،‬‬
‫‪2018‬؛ پرسـش‌ها در مـورد اسلام‪2014 ،‬؛ هاینـس‪.)2016 ،‬‬
‫همچنـان‪ ،‬نتایج یک پژوهش انجام شـده توسـط سـروری و نوبلـی (‪)2018‬‬
‫روی رابطـه میـان ذکـر الله (یاد خدا) و انسـجام قلب در میان محصلین مسـلمان‬
‫فـوق لیسـانس یکـی از دانشـگاه‌های دولتـی کشـور مالیزیـا نشـان دهنـده‌ی آن‬
‫اسـت کـه یـاد خـدا به‌گونـه‌ی صادقانـه و آ گاهانـه نسـبت به هـر موضـوع و هر‬
‫روش دیگـر بیشـتر باعـث ازدیـاد انسـجام قلـب و انسـجام میکانیـزم درونـی بدن‬
‫انسـان می‌شـود؛ البته‪ ،‬این پژوهش برمبنـای رهنمایی تیوریک همیـن آیه (آیه ‪28‬‬
‫سـوره الرعد) انجام شـده اسـت و یافته‌هـای این پژوهش و پژوهش‌هـای دیگر بر‬
‫حقانیـت حکـم ایـن آیه مهر تایید گذاشـته‌اند‪ .‬یافته‌های یاد شـده کـه در ژورنال‬
‫زبـان و ارتباطـات متعلـق بـه دانشـگاه پتـرا مالیزیـا (‪ )UPM‬منتشـر گردیـده بود‪،‬‬
‫بخاطـر اهمیـت موضـوع از سـوی انسـتیتوت هیرت‌مـت امریـکا (‪HeartMath‬‬
‫‪ )Institute‬کـه مهمتریـن مرکـز علمـی عرصه‌یـی بیوفیدبـک و تولیـد ابزارهـای‬
‫بیوفیدبک میباشـد‪ ،‬بازنشـر شـده اسـت و مفهوم و حکم آیه‌ی ذکره شـده (آیه‬
‫‪ 28‬سـوره الرعـد) به‌حیـث یـک تیـوری تثبیـت شـده برمبنـای پژوهـش علمـی‬
‫انجـام شـده بـا اسـتفاده از روش‌هـای معیاری و مـدرن علمی پذیرفته شده‌اسـت‬
‫و توسـط یکـی از مهمتریـن مراجع علمی و پژوهشـی (انسـتیتوت هیرت‌مت) که‬
‫متعلق به غیر مسـلمان‌ها میباشـد‪ ،‬بازنشـر شـده‌اسـت‪.‬‬
‫‪ .9‬بیشـتر از یـک قـرن اسـت کـه موضـوع سـیاه‌چاله‌ها (‪)Black Holes‬‬
‫یکـی از جدی‌تریـن و مبهم‌تریـن مباحـث در میـان دانشـمندان‪ ،‬به‌ویـژه در میان‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪37‬‬

‫دانشـمندان عرصه‌یـی فزیـک و اختـر شناسـی تلقـی می‌شـود‪ .‬البتـه‪ ،‬عده‌یـی از‬
‫دانشـمندان (از جملـه جـان میچـل و پیر سـیمون) در اواخر قـرن هژدهم میالدی‬
‫ی کـه دارای قـوه‌ی گرانشـی قـوی انـد و بـه نـور‬ ‫آیده‌هایـی را پیرامـون اجسـام ‌‬
‫اجـازه‌ی گریـز نمی‌دهنـد ارایـه نمودنـد‪ ،‬امـا به‌گونـه‌ی واقعی و برای نخسـتین‬
‫بار آلبرت انیشـتین در سـال ‪ 1915‬در تیوری نسـبیت خود از سـیاه‌چاله‌ها نام برده‬
‫‌اسـت و بـه‌تعقیب وی کارل شوارتزشـیلد نیز در سـال ‪ 1916‬نظریاتـی را پیرامون‬
‫ویژگی‌هـای تقریبـی سـیاه‌چاله مبتنـی بر نظریـات انیشـتین ارایه کـرد‪ .‬همچنان‪،‬‬
‫بـه دنبـال آنها تا عصر حاضر دانشـمندان و پژوهشـگران متعـددی مباحثی زیادی‬
‫را پیرامـون سـیاه‌چاله‌ها‪ ،‬بدون دسترسـی بـه آنها‪ ،‬برمبنای تخمین‌ها و محاسـبات‬
‫تخمینـی ارایه داشـته ا ند‪.‬‬
‫برمبنـای بـاور و نظـر دانشـمندان‪ ،‬سـیاه‌چاله‌ها اجرام و شبه‌سـتاره‌های سـیاه‬
‫و مبهمی‌انـد‪ ،‬کـه بـا سـرعت بسـیار بـاال و غیـر قابـل اندازه‌گیـری در حرکـت‬
‫انـد و دیـده نمی‌شـوند‪ ،‬یعنـی سـرعت زیـاد آنهـا مانع مشـاهده‌ی آنها می‌شـود‪.‬‬
‫همچنـان‪ ،‬ایـن اجـرام هرچیـز (حتا ذرات و تابش‌هـای نور) را که بـه آنها نزدیک‬
‫شـوند‪ ،‬می‌بلعنـد و تمـام اشـیا و اجـرام قـرار گرفتـه در مـدار و ماحـول آنهـا در‬
‫آنهـا فـرو میرونـد و سـیاه‌چاله‌ها هرچـه را کـه در ماحول‌شـان قـرار گیـرد‪ ،‬جارو‬
‫می‌کننـد‪ .‬یعنـی‪ ،‬بـرای سـاینس و دانشـمندان‪ ،‬ایـن یـک مبحـث متعلق بـه قرن‬
‫بیسـتم اسـت‪ ،‬کـه حتـا هنـوز هـم به‌گونـه‌ی دقیـق و قناعت‌بخـش بـه ماهیت و‬
‫ابعـاد آن دسترسـی و نسـبت بـا ماهیـت آن فهـم و درک قطعـی وجـود ندارند‪.‬‬
‫البتـه‪ ،‬در حـدود چهـارده و نیـم قـرن قبـل از امـروز‪ ،‬خداونـد (ج) در‬
‫سـوره تکویـر ماهیـت و نحوه‌یـی عملکـرد سـیاه‌چاله‌ها را بیـان کـرده اسـت‪،‬‬
‫کـه دانشـمندان فقـط یـک قـرن قبـل بـه آن پـی بـرده انـد‪ .‬خداونـد در آیه‌های‬
‫ـس؛‬ ‫«ف َلا ُأ ْقس ُ�م ب ْال ُخ َّن�س؛ ْال َج َـوار ْال ُك َّ‬
‫ن‬
‫َ‬
‫‪ 15‬الـی ‪ 21‬س�وره التکوی�ر می‌فرمای�د‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
 ‫‪ | 38‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫َ‬ ‫ُ‬
‫يـم؛ ِذي ق َّـو ٍة ِع ْند‬
‫َ‬ ‫الص ْب َ َ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ ُ َ ُ‬ ‫َو َّالل ْيـل إ َذا َع ْس َـع َس؛ َو ُّ‬
‫ـول ك ِر ٍ‬
‫ـح ِإ َذا تنفـس؛ ِإنـه لقـول رس ٍ‬ ‫َُ َِ‬ ‫ِْ ِ‬
‫َّ‬
‫ش م ِكيـن؛ مطـاع ثـم أ ِميـن» التکویـر (‪ .)21-15‬ترجمـه‪ :‬نه نه سـوگند‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِذي ال َعـر‬
‫ْ‬
‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫بـه اختـران گـردان؛ [كـز ديـده] نهـان شـوند و از نو آيند؛ سـوگند به شـب چون‬
‫پشـت گردانـد؛ سـوگند بـه صبـح چـون دميدن گيـرد؛ كه [قرآن] سـخن فرشـته‬
‫بزرگـوارى اسـت؛ نيرومند [كـه] پيش خداوند عـرش بلندپايگاه اسـت؛ در آنجا‬
‫[هـم] مطـاع [و هـم] امين اسـت‪.‬‬
‫در آیـات بیـان شـده در فـوق‪ ،‬الخنـس یعنی که دیـده نمی‌شـود و غیر قابل‬
‫دیـد می‌باشـد‪ ،‬الجـوار یعنـی آ ‌ن کـه روان باشـد و توقـف نکنـد و معنـی الکنس‬
‫آنکـه جـارو می‌کند و اشـیای ماحول خود را در خود جـذب می‌کند و می‌بلعد‪.‬‬
‫بنابرایـن‪ ،‬مفسـرین معتقـد انـد کـه‪ ،‬چـون آیه‌هـای ذکـر شـده از سـوره تکویـر‬
‫پیرامـون اختران (سـتارگان) گـردان و دارای ویژگی‌های سـریع در حرکت بودن‪،‬‬
‫غیـر قابـل دیـد بـودن و داشـتن سـطح بـاالی گرانـش و جاذبـه بحـث می‌کنند‪،‬‬
‫این‌هـا وجـود و ماهیـت سـیاه‌چاله‌ها را‪ ،‬کـه دانشـمندان در عصـر حاضـر بـه‬
‫کمـک پیشـرفت تکنالوژی به‌وجـود و ماهیت آن به‌گونه‌ی نسـبی پـی برده‌اند‪،‬‬
‫بیـان می‌کنـد‪ .‬ضمنـا‪ ،‬در آیه‌هـای بیـان شـده خداونـد بـا ارایـه‌ی مثال‌هـای یـاد‬
‫شـده‪ ،‬بـر فرسـتاده شـدن قرآن‌کریم بـه‌واسـطه‌ی جبریل امیـن تاکیـد دارد‪ .‬این‬
‫یعنـی یکـی از شـگفتی‌های مهـم قرآنـی و نمایانگـر کالم اللـه بـودن قرآنکریم؛‬
‫چـون‪ ،‬در آن عصـر جهـل و رایج بودن سـواد و زندگی اولیه‪ ،‬غیـر از الله متعال و‬
‫بـدون کمـک اللـه متعال امـکان دانسـتن چنین مسـائل مهم میسـر نبود‪.‬‬
‫همین‌گونـه‪ ،‬ده‌هـا مسـائل و مباحثـی دیگـر در قرآنکریـم در زمانـی بیـان‬
‫ی کـه ابتدایی‌ترین مفاهیم‪ ،‬وسـایل‬
‫شـده‌اند کـه قرن‌هـا پیـش و درسـت در زمانـ ‌‬
‫و مباحـث علمـی در مکانـی کـه قـرآن در آنجا نازل شـد‪ ،‬وجود نداشـت ولی با‬
‫نـزول قرآنکریـم (کالم الله) فصل تـازه‌ای از علم‪ ،‬مفاهیـم و ارزش‌های علمی و‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪39‬‬

‫انسـانی باز شـد و مسـلمان‌ها قادر به دانسـتن و فهمیدن مسائلی شـدند‪ ،‬که برای‬
‫اکثـر انسـان‌ها (در آن زمـان) پذیرفتن و فهمیدن آن سـاده نبود‪ .‬بـا الهام‌گرفتن از‬
‫مفاهیـم و ارزش‌هـای موجـود در قرآن‪ ،‬برای مدت طوالنی دانشـمندان مسـلمان‬
‫پیشـگام علم و دانش در جهان بودند‪ .‬اما‪ ،‬با کاهش توجه مسـلمان‌ها به مسـائل‬
‫علمـی و پژوهش‌هـای مداوم و همچنان توسل‌جسـتن مسـلمان‌ها بـه تن‌پروری و‬
‫پذیرفتـن زند‌گـی کم‌مفهـوم و غیرمثمـر‪ ،‬آنهـا از قافلـه‌ی علـم و دانـش تا حدی‬
‫عقـب ماندنـد‪ .‬امـا‪ ،‬قـرآن به‌مثابـه‌ی یـک منبـع الهـام و یـک مخزن عظیـم علم‬
‫و ارزش‌هـای بی‌بدیـل معنـوی و علمـی همچنـان باقیسـت و باقی خواهـد ماند‪.‬‬
‫إن‌شاءالله‪.‬‬
 ‫جایگاه انسان در قرآن‬
‫قـرآن بخاطـر رهنمایـی انسـان‌ها فرسـتاده شـده اسـت و ایـن کتاب آسـمانی‬
‫بـرای انسـان جایـگا ‌ه ارزشـمندی قایـل اسـت‪ .‬برمبنـای دسـتورات قرآنـی و حـد‬
‫ارزش‌دهـی قـرآن به انسـان و انسـانیت‪ ،‬بـرای انسـان به‌مثابه‌ی اشـرف مخلوقات‪،‬‬
‫زمینه‌هـا و فرصت‌هـای متعـددی بـرای نزدیکـی بـا خدا‪ ،‬رسـیدن بـه جایگاه‌های‬
‫بلنـد و ارزشـمند معنـوی و داشـتن رابطه‌ی بدون واسـطه و بدون میانجـی با خدا‪،‬‬
‫ارایـه شـده انـد‪ .‬خداونـد بـزرگ در قرآنکریم جایـگا ‌ه خیلی عالی به انسـان قایل‬
‫اسـت‪ ،‬جایـگاه‌ی برتـر از فرشـتگان و دیگـر مخلوقـات خـدا‪ .‬به‌گونـه‌ی مثـال‪،‬‬
‫هنـگام در جریـان قـرار‌دادن خبـر پیدایـش انسـان به فرشـتگان‪ ،‬خداوند انسـان را‬
‫خلیفـه‌ی خـود در زمیـن خطـاب کرده اسـت‪ .‬آن‌گونه‌یی‌کـه پـروردگار عالمیان‬
‫َ ًَ‬ ‫ْ َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ َ َ َ ْ َ َ‬
‫ض خ ِليفة‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫الْ‬ ‫در سـوره بقـره می‌فرمایـد‪«َ :‬و ِإذ قال َر ُّبك ِلل َمل ِئك ِة ِإ ِّني َج ِاعـل ِفي‬
‫َ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ْ ُ َ َ َ ْ ُ ِّ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ ِّ ُ َ ْ َ َ ِّ‬
‫ـدك َو ُنقد ُس‬‫قالـوا أتجعـل ِف َيهـا من يف ِسـد ِفيها ويس ِـفك الدمـاء ونحن نسـبح ِبحم ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫لـك قـال ِإ ِّنـي أ ْعل ُـم َمـا ل َت ْعل ُمـون) (البقره‪ .)30 ،‬ترجمـه‪ :‬و چون پـروردگار تو به‬
‫فرشـتگان گفـت مـن در زمين جانشـينى خواهم گماشـت [فرشـتگان] گفتند آيا‬
‫در آن كسـى را مـى‏ گمـارى كـه در آن فسـاد انگيـزد و خونها بريـزد و حال آنكه‬
‫مـا بـا سـتايش تـو [تـو را] تنزيـه مى‏كنيـم و به تقديسـت مـى‏پردازيم فرمـود من‬
‫چيـزى مـى‏ دانم كـه شـما نمیدانید‪.‬‬
‫همچنـان‪ ،‬مطابـق آیـه ‪ 29‬سـوره البقـره‪ ،‬همه موجـودات و محتـوای زمین را‬
‫ََ َ ُ‬ ‫ُ َ َّ‬
‫ـذي خل َق لك ْم‬
‫خداونـد برای انسـان‌ها آفریده اسـت‪ .‬خداوند می‌فرمایـد‪« :‬هو ال ِ‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪41‬‬

‫ُ ِّ‬ ‫ْ َ‬
‫الْرض َجم ًيعا ُث َّم ْاس َـت َوى إ َلى َّ‬
‫الس َـماء َف َس َّـو ُاه َّن َس ْـب َع َس َـم َ‬
‫ات َو ُه َـو ِبكل‬
‫ٍ‬ ‫او‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َمـا ِفـي‬
‫يـم»‪ .‬ترجمـه‪ :‬اوسـت آن كسـى كـه آنچـه در زمين اسـت همـه را براى‬ ‫َشـيْء َعل ٌ‬
‫ٍ ِ‬
‫شـما آفريد سـپس به [آفرينش] آسـمان پرداخت و هفت آسـمان را اسـتوار كرد و‬
‫او به هر چيزى داناسـت‪ .‬یعنی‪ ،‬خداوند به انسـان ارزش بسـیار جدی قایل اسـت‬
‫و ضمـن آفرینـش وی در بهتریـن حـد اعتـدال و باال‌تریـن حـد ارزش‪ ،‬همه چیز‬
‫موجـود در زمیـن را نیـز بـرای آسـایش و بهتر زیسـتن و مفید زیسـتن وی آفریده‬
‫اسـت‪ .‬حیـف خواهـد بـود اگر انسـان قدر ایـن لطف بی‌حـد خالق یکتـای خود‬
‫را ندانـد و به‌گونـه‌ی هدفمندانه و مفیـد زند‌گی نکند‪  .‬‬
‫همچنـان‪ ،‬در آیـه ‪ 70‬سـوره االسـراء خداونـد از جایـگاه بلنـدی کـه بـرای‬
‫انسـان قایـل شـد ‌ه اسـت و از نعمت‌هایـی کـه بـرای انسـان فراهـم کـرده اسـت‪،‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ََ ْ َ‬
‫یـاد می‌کنـد‪«َ :‬ولقـد ك َّر ْم َنـا َب ِنـي َآد َم َو َح َمل َن ُاه ْـم ِفـي ال َب ِّـر َوال َب ْح ِـر َوَر َزق َن ُاه ْـم ِم َن‬
‫َّ ْ َ َ ْ ْ ً‬ ‫َ َ َّ ْ َ ُ ْ َ َ َ‬ ‫َّ ِّ َ‬
‫ـن خلق َنا َتف ِضيلا» (االسـراء‪ .)70 ،‬ترجمه‪ :‬و‬ ‫يـر ِمم‬
‫ـات وفضلناهـم علـى ك ِث ٍ‬ ‫الطيب ِ‬
‫بـه راسـتى مـا فرزنـدان آدم را گرامـى داشـتيم و آنـان را در خشـكى و دريـا [بـر‬
‫مركب‌هـا] برنشـانديم و از چيزهـاى پاكيـزه بـه ايشـان روزى داديـم و آنهـا را بـر‬
‫بسـيارى از آفريده‌‏هـاى خود برترى آشـكار داديم‪ .‬بدون شـک‪ ،‬انسـان با ظرافت‬
‫و ظرفیت‌هـا و شـکل متوازنـی کـه دارد‪ ،‬یکـی از شـهکار‌های خلقت و نشـانه‌ی‬
‫برجسـته و انکارناپذیـر قـدرت اللـه در روی زمیـن اسـت‪ .‬خداونـد انسـان را در‬
‫بهتریـن شـکل و در باال‌تریـن حـد ارزشـمندی آفریـده اسـت تـا با تفکـر و تعقل‬
‫در پهنـای بیکران هسـتی جایگاه ارزشـمندی را به خود اختصـاص دهد‪ .‬خداوند‬
‫سـهولت‌ها و نعمت‌های فراوانی را برای انسـان فراهم کرده اسـت تا انسـان بماند‬
‫و سـپاس‌گزار خالـق بی‌همتـای خـود باشـد‪.‬‬
‫همانگونه‌یـی کـه خداونـد در سـوره التیـن می‌فرماید که انسـان را در بهترین‬
‫حـد اعتـدال آفریـده اسـت‪ ،‬خداونـد انسـان را بـه بهتریـن وجـه و بـا بهترین حد‬
 ‫‪ | 42‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫ارزشـمندی خلـق نموده اسـت و به انسـان راه‌هـا و فرصت‌های ممکـن را معرفی‬

‫کـرده اسـت تـا بـه درجه‌هـای بلنـد انسـانیت و خـدا پرسـتی برسـد؛ و یـا هـم در‬
‫صـورت بی‌اعتنایـی و ارزش قایـل نشـدن بـه مفهوم خلقـت خود‪ ،‬در پسـت‌ترین‬
‫َ‬ ‫ََ ْ َ َْ ْ‬
‫جایـگاه ممکـن قـرار گیـرد‪ .‬خداونـد بـزرگ می‌فرمایـد‪« :‬لقـد خلق َنـا ِال ْن َسـان‬
‫َ ْ َ َْ‬
‫يـم» (التیـن‪ .)4 ،‬ترجمـه‪ :‬براسـتى انسـان را در نيكوتريـن اعتدال‬ ‫ـن ت ِ ٍ‬
‫و‬ ‫ق‬ ‫ِفـي أحس‬
‫ِ‬
‫آفريديـم‪ .‬مطابـق کالم اللـه‪ ،‬خداونـد انسـان را در بهتریـن وضـع آفرید ‌ه اسـت و‬
‫برایـش اختیـار داد ‌ه اسـت کـه بهتریـن مخلوقـات باقـی می‌مانـد و یـا هـم خـود‬
‫را سـزاوار قرارگرفتـن در پسـت‌ترین جایـگاه ممکـن می‌سـازد‪ ،‬همچنـان خداوند‬
‫ـاف ِل َين» (التیـن‪ .)5 ،‬ترجمـه‪ :‬سـپس او را بـه‬ ‫س‬‫ـاه َأ ْس َـف َل َ‬ ‫ُ‬
‫«ث َّـم َر َد ْد َن ُ‬ ‫می‌فرمایـد‪:‬‬
‫ِ‬
‫پسـت‏‌ترين [مراتـب] پسـتى بازگردانيديـم‪ .‬انسـان بایـد جایـگاه ارزشـمند خـود‬
‫را به‌مثابـه‌ی خلیفـه‌ی خـدا در روی زمیـن و اشـرف مخلوقـات حفـظ نمایـد و‬
‫ق�در نعمت‌ه�ا و فرصت‌ه�ایی را کـه خداونـد برایش اعطـا کرده اسـت بداند و‬
‫همـواره در پـی شـکران نعمت‌هـای خداونـدی باشـد‪.‬‬
‫از سـویی هم‪ ،‬خون انسـان (مسـلمان) نزد خداوند خیلی ارزشـمند است و در‬
‫مقابـل ریختاندن خون یک مسـلمان بدون جواز شـرعی کیفـر دوزخ را به‌گونه‌ی‬
‫ابـدی بـرای قاتـل سـزاوار دانسـته و قاتـل را مـورد خشـم و لعنـت قـرار می‌دهـد؛‬
‫همچنـان‪ ،‬خداونـد کشـتن یـک انسـان را به‌گونـه‌ی ناحق مشـابه به کشـتن همه‬
‫مـردم دانسـته و فراهم‌سـازی زمینـه‌ی زنده‌ماندن کسـی را مشـابه به فراهم‌سـازی‬
‫زمینـه‌ی زنده‌مانـدن تمـام مـردم می‌دانـد‪ .‬خداونـد در سـوره النسـاء می‌فرمایـد‪:‬‬
‫َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ً‬ ‫ً َ ُ‬ ‫َ َ ْ ْ ْ‬
‫ـن َيق ُتـل ُم ْؤ ِم ًنـا ُم َت َع ِّمـدا ف َج َـزاؤ ُه َج َه َّن ُـم خ ِالـدا ِف َيهـا َوغ ِض َب الل ُـه َعل ْي ِـه َول َع َن ُه‬‫«وم‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ َ َ َّ َ ُ َ َ‬
‫وأعـد لـه عذابـا ع ِظيما» (النسـاء‪ .)93 ،‬ترجمه‪ :‬و هر كس عمدا مومنى را بكشـد‬
‫كيفـرش دوزخ اسـت كـه در آن مانـدگار خواهد بـود و خدا بر او خشـم مى‏‌گيرد‬
‫و لعنتـش مـى‌كنـد و عذابـى بزرگ برايش آماده سـاخته اسـت‪.‬‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪43‬‬

‫َ‬ ‫ْ َ َ َ َ‬
‫ـن أ ْجل ذ ِلـك ك َت ْب َنا َعلى‬ ‫«م‬‫همچنـان‪ ،‬خداونـد در سـوره المائدة َمی‌فرماید‪ِ :‬‬
‫َ‬ ‫َِ‬ ‫َ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ض فكأن َمـا قتل الن َاس‬
‫َ‬
‫ر‬‫َبنـي إ ْس َـرائ َيل َأ َّن ُـه َم ْن َق َت َل َن ْف ًسـا ب َغ ْير َن ْفس أ ْو َف َسـاد فـي الْ‬
‫ْ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫َ ً َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ِ َّ ِ َ َ ٍ ً َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ْ ُ ِ ُ ُ َ ْ َ ِّ َ ُ َّ َّ‬
‫ات ثم ِإن‬ ‫ج ِميعـا ومـن أحياها فكأنما َأحيا الناس ج ِميعـا ولقد جاءتهم رسـلنا ِبالبين ِ‬
‫ُ َ‬ ‫ْ ْ َ‬ ‫َ ً ُْ ْ ََْ َ َ‬
‫ض ل ُم ْس ِ�رفون» (المائـدة‪ .)32 ،‬ترجمه‪‌:‬از اين روى‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ال‬ ‫ي‬ ‫ف‬ ‫ِ‬ ‫ك‬ ‫ك ِثي�را ِمنه�م بعد ذ ِل‬
‫بـر فرزنـدان اسـرائيل مقـرر داشـتيم كه هر كـس‪ ،‬كسـى را جز به قصـاص قتل يا‬
‫[بـه كيفـر] فسـادى در زميـن بكشـد چنان اسـت كـه گويى همـه مردم را كشـته‬
‫باشـد و هـر كس‪ ،‬كسـى را زنـده بدارد چنان اسـت كه گويى تمام مـردم را زنده‬
‫داشـته اسـت و قطعـا پيامبـران مـا داليـل آشـكار براى آنـان آوردنـد [با ايـن همه]‬
‫پـس از آن بسـيارى از ايشـان در زمين زياد ‏ه روى مى كننـد‪ .‬برمبنای آیه‌های نقل‬
‫شـده از قرآنکریـم‪ ،‬خـون و زند‌گی انسـان نـزد خداوند ارزش خیلی زیـاد دارد و‬
‫خداونـد موضـوع قتـل ناحـق را به‌گونـه‌ی جـدی نکوهش نمـوده و بـر مجازات‬
‫سـخت عاملیـن ایـن گنـاه بـزرگ کـه مخلوقـات خـدا را بی‌موجـب از زند‌گـی‬
‫محـروم می‌سـازند‪ ،‬تأکید نموده اسـت‪.‬‬
‫از سـویی هـم‪ ،‬خداونـد مسـلمانان را به برقـرای صلح در میان خـود و تالش‬
‫بـرای ختـم نـزاع و تشـنج در میـان یکدیگرشـان امـر می‌کنـد و صلـح را یـک‬
‫ارزش مه�م زندگ�ی انس�انی قلم�داد نم�وده اس�ت‪ .‬خداونـد (ج) در آیه ‪ 10‬سـوره‬
‫الحجـرات بـر اهمیـت صلح در زندگی انسـانی تأکید نمـوده‪ ،‬تالش بـرای ایجاد‬
‫و تحکیـم صلـح و سـازش در میـان مومنـان را از جملـه مکلفیت‌هـای زندگـی‬
‫انسـانی و موجـب قرارگرفتـن در سـایه‌ی رحمـت اللـه قلمـداد می‌کنـد‪ .‬خداوند‬
‫ُ َّ َ َّ ُ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َ ْ ََ‬ ‫ْ‬
‫ب�زرگ می‌فرمای�د‪«ِ :‬إ َّن َما ال ُم ْؤ ِم ُنون ِإخ َـو ٌة فأ ْص ِل ُحوا َب ْي َن أخ َو ْيك ْـم َو َّاتقوا الل َه ل َعلك ْم‬
‫َ‬
‫ُت ْر َح ُمـون» (الحجـرات‪ .)10 ،‬ترجمـه‪ :‬در حقيقت مؤمنان بـا هم برادرند پس ميان‬
‫برادرانتـان را سـازش دهيـد و از خـدا پـروا بداريـد اميـد كـه مـورد رحمـت قـرار‬
‫گيريـد‪ .‬در ایـن آیـه‌ی قرآنـی‪ ،‬خداونـد بـه بندگانش دسـتور می‌دهد کـه مومنان‬
 ‫‪ | 44‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫بـرادر هـم انـد و در میـان آنهـا صلـح و آشـتی را برپـا دارید و تقـوای الله را پیشـه‬
‫کنیـد‪ ،‬تـا مـورد رحمـت او (اللـه) قـرار گیریـد‪ .‬ایـن همـه نمایان‌گـر حـد بلنـد‬
‫ارزش‌دهـی اللـه به انسـان‪ ،‬کـه در سـوره‌ها و آیه‌های متفـاوت قرآنی مـورد تأکید‬
‫قرار گرفته اند‪ ،‬میباشـد و همه بر جایگاه بلند انسـان و اهمیت آرامش و آسـایش‬
‫مـادی و معنـوی زندگـی وی تأکیـد دارند‪.‬‬
‫این‌کـه انسـان خـودش موقـف و فلسـفه‌ای زندگـی خـود را نمیدانـد‪ ،‬بجـای‬
‫رجـوع بـه خـدا و قـرآن بـه کفـار و سفسـطه‌های بی‌مفهـوم رجـوع می‌کنـد و بـا‬
‫دسـت خـود و بـا دسـتان یکدیگـر صلـح‪ ،‬آرامـش و آسـایش را (حتـا زیـر نـام‬
‫دیـن و مذهـب) از خـود و دیگـران می‌رباینـد‪ ،‬عیـب خـود شـان اسـت کـه بـر‬
‫جهـل و بی‌انصافـی تکیـه می‌کننـد و قـرآن را نمیداننـد و در زندگـی خـود تحقق‬
‫نمی‌بخشـند‪.‬‬
‫بـدون شـک‪ ،‬جایـگاه انسـان نـزد خداونـد و در قرآنکریـم خیلـی بلنـد‬
‫و ارزشـمند اسـت‪ .‬خداونـد انسـان را در بهتریـن صـورت و بـا داشـتن بهتریـن‬
‫ظرفیت‌هـا و ظرافت‌هـا خلـق کـرده اسـت‪ .‬خداونـد بـرای انسـان فرصت‌هـا‪،‬‬
‫ظرفیت‌هـا‪ ،‬سـهولت‌ها و راه‌هـای متفـاوت و متنـوع را برای خوب زیسـتن و مفید‬
‫ی تفکـر و‬‫زیسـتن مهیـا کـرده اسـت‪ .‬خداونـد بـرای انسـان عقـل و خـرد و قـو ‌ه ‌‬
‫اندیشـیدن داده‌اسـت و او را در نحوه‌یـی زیسـتن و انتخـاب راه زند‌گـی‌اش حق‬
‫انتخـاب داده اسـت‪ .‬برمبنـای دالیـل و شـواهدی که خداونـد در قرآنکریـم ارایه‬
‫نمـوده‌اسـت و برمبنـای ظرفیت‌هـا و نعمت‌هایی کـه خداوند برای انسـان عنایت‬
‫فرموده‌اسـت‪ ،‬انسـان باید راه ارزشـمند یکتا پرسـتی‪ ،‬مفید زیسـتن و ارزشمدارانه‬
‫زیسـتن را انتخـاب کند‪ .‬درغیر آن‪ ،‬سـهل‌انگاری‌های انسـان باعـث تنزل جایگاه‬
‫و حـد ارزشـمندی وی بـه پایین‌تریـن حـد ممکـن خواهد شـد که این بـرای یک‬
‫موجود ارزشـمند و دارای قوه‌ی تعقل و تفکر مناسـب و قابل توجیه نخواهد بود‪.‬‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪45‬‬

‫به‌گونـه‌ی خالصـه‪ ،‬بعـد از خـدا ارزشـمند‌ترین جایـگاه را در قـرآن انسـان‬

‫دارد و همـه مفاهیـم‪ ،‬ارزش‌هـا‪ ،‬احـکام‪ ،‬قصـص و دسـتورات قرآنـی بـرای بهتـر‬
‫زیسـتن انسـان‪ ،‬بلند بردن سـطح جایگاه و حد ارزشـمندی انسـان و شـکل‌گیری‬
‫یـک زند‌گـی بامفهـوم و ارزشـمدار انسـانی در روی زمیـن و سـرفرازی و آرامش‬
‫انسـان در زند‌گـی بعـد از مـرگ فرسـتاده شـده‌اند‪ .‬یعنـی‪ ،‬خداوند قـرآن را برای‬
‫آن فرسـتاده‌اسـت‪ ،‬تـا خلیفـه‌اش در روی زمین (انسـان) موقف و جایـگاه واقعی‬
‫خـود را فرامـوش نکـرده و به‌گونه‌یـی زند‌گـی نمایـد کـه درخور شـأن ارزشـمند‬
‫انسـانی‌اش باشـد‪ .‬پـس‪ ،‬حیف خواهد بود که انسـان راه نادرسـت و بـی‌ارزش را‬
‫در پیـش گیـرد و از مسـیر ارزشـمند فلسـفه‌ای خلقـت خود منحرف شـود‪.‬‬
 ‫قرآن و فلسفه‌یی خلقت انسان‬
‫بـا درنظرداشـت حـد ارزشـمندی که قـرآن برای انسـان قایل اسـت و خداوند‬
‫در قرآنکریـم انسـان را خلیفـه‌ی خـود در روی زمیـن یـاد می‌کند‪ ،‬خلقت انسـان‬
‫در سـاختار خلقـت هسـتی از اهمیـت و ارزش بـاال و بی‌بدیلـی برخوردار اسـت‪.‬‬
‫خداونـد بـه انسـان کرامـت بخشـیده و او را در بهتریـن حـد اعتـدال خلـق کرده‬
‫اسـت‪ .‬بـدون شـک‪ ،‬آفرینـش موجـودی بـا ایـن حـد ارزشـمندی و ویژ‌گی‌های‬
‫ارزنـده عبـث و بی‌هـدف نیسـت و نخواهـد بـود‪ .‬قـرآن (کالم اللـه) نیـز بخاطـر‬
‫رهنمایـی انسـان و تنظیـم زند‌گـی انسـان برمبنـای فلسـفه‌ای واقعـی خلقـت وی‬
‫(انسـان) نـازل شـده اسـت‪ .‬در تمـام مباحـث و مکلفیت‌هـای دینـی‪ ،‬خداونـد‬
‫بـه انسـان و ظرفیت‌هـای انسـانی وی ارزش جـدی قایـل اسـت و انسـان را بـرای‬
‫بهره‌گیـری از نعمت‌هـای اعطـا شـده ب ‌هواسـطه‌ی خالقـش (اللـه) رهنمایـی‬
‫می‌کنـد‪ .‬خداونـد انسـان را بـه تفکـر‪ ،‬تعقـل‪ ،‬متوجه شـدن به ماهیـت خلقتش و‬
‫هدفمندانـه زیسـتن و مفیـد زیسـتن امـر می‌کند‪.‬‬
‫همچنـان‪ ،‬خداونـد آنقـدر آزادی و ارزش بـه انسـان قایـل اسـت کـه به‌جـز‬
‫از عبـادت و سـتایش خـودش به‌حیـث آفریـدگار انسـان و هسـتی‪ ،‬دیگـر هیـچ‬
‫موجـودی را شایسـته‌ی پرسـتش ندانسـته و بـه انسـان امـر می‌کنـد تـا از هـر نـوع‬
‫گرایشـی کـه بـه آزادی‪ ،‬عـزت و فلسـفه‌ی واقعـی خلقـت وی لطمـه وارد کنـد‪،‬‬
‫اجتنـاب ورزد‪ .‬قـوه‌ی تفکـر و تعقـل از جملـه ارزش‌ها و ظرفیت‌هـای مهمی اند‬
‫که خداوند به انسـان داده اسـت و همواره انسـان را به اسـتفاده از این ظرفیت‌های‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪47‬‬

‫ارزشـمند بـرای انتخـاب راه سـالم و صواب برمبنـای تفکر و تعقـل‪ ،‬امر می‌کند‪.‬‬
‫در مقابـل همـه ظرفیت‌هـا‪ ،‬نعمت‌هـا و آزادی‌هایـی کـه خداونـد بـه انسـان‬
‫اعطـا فرمـوده اسـت‪ ،‬خداونـد انسـان را فقـط موظف به عبـادت خالقـش نموده‬
‫اس�ت و ب�س‪ .‬قس�می‌که خداون�د (ج) در س�وره الذاری�ات فرموده اس�ت‪«َ :‬و َما‬
‫َ َ ْ ُ ْ َّ َ ْ ْ َ َّ َ ْ ُ ُ‬
‫ون» (الذاریـات‪ .)56 ،‬ترجمه‪ :‬و جـن و انس را‬ ‫خلق�ت ال ِج�ن و ِالن�س ِإل ِليعب ِ‬
‫�د‬
‫نيافريـدم جـز بـراى آن‌كـه مـرا بپرسـتند‪ .‬در آیـه‌ی مبارکـه‌ی کـه اینجا نقل شـد‪،‬‬
‫خداونـد (ج) اسـاس فلسـفه‌ای خلقت انسـان را پرسـتش خودش (خـدا) می‌داند‬
‫و یکتـا پرسـتی و پرسـتش اللـه (خالق هسـتی) را زیربنای فلسـفه‌ی خلقت انسـان‬
‫قلمداد می‌کند‪ .‬به‌جز از خودش‪ ،‬خالق هسـتی دیگر هیچ موجودی را شایسـته‌ی‬
‫عبـادت و پرسـتش نمی‌دانـد‪ .‬پیامبران را مانند دیگر انسـان‌ها بشـر می‌داند و فقط‬
‫تفـاوت آنهـا با دیگر انسـان‌ها را داشـتن مکلفیـت پیامبری و نازل شـدن وحی الله‬
‫از سـوی خدا ب ‌هواسـطه‌ی فرشـته‌ی وحی (جبرئیل امین) برایشـان می‌داند و بس؛‬
‫وظیفـه‌ی پیامـران هم دعـوت مردم بخاطر اطاعت از خدا و پرسـتش خدای یگانه‬
‫بوده است‪.‬‬
‫اللـه تعالـی در سـوره کهـف خطـاب بـه پیامبـر گرامـی‌اش حضـرت محمد‬
‫ُ ْ َّ َ َ َ َ َ ٌ ْ ُ ُ ْ ُ َ َ َ َ ُ َ‬
‫وحى ِإلـيَّ أ َّن َما ِإل ُهك ْـم ِإل ٌه‬ ‫مصطفـی (ص) می‌فرمایـد‪« :‬قـل ِإنمـا أنا بشـر ِمثلكـم ي‬
‫َ ٌ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ِّ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ً َ ً َ َ ُ ْ ْ َ َ َ ِّ َ َ ً‬
‫و ِاحـد فمـن كان يرجـو ِلقاء رب ِه فليعمل عمل ص ِالحا ول يش ِـرك ِب ِعبـاد ِة رب ِه أحدا»‬
‫(کهف‪ .)110 ،‬ترجمه‪‌:‬بگو من فقط بشـری هسـتم مثل شـما (امتیازم این اسـت‬
‫کـه) بـه مـن وحی می‌شـود کـه تنهـا معبودتان معبـود یگانه اسـت پس هـر که به‬
‫لقـای پـروردگارش امیـد دارد‪ ،‬بایـد کاری شایسـته انجـام دهد و هیچ کـس را در‬
‫عبـادت پروردگارش شـریک نکند‪.‬‬
‫ظرفیت‌هـا و ظرافت‌هـای خـاص انسـانی و حـد ارزش‌دهـی خـدا بـه انسـان‬
‫نشـان دهنـده‌ی آن انـد کـه خلقـت و زند‌گـی انسـان عبـث و بی‌مفهـوم نبـوده‪،‬‬
 ‫‪ | 48‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫بلکـه برمبنـای یـک فلسـفه‌ی ارزشـمند آسـمانی اسـتوار اسـت و انسـان موظف‬
‫و مکلـف بـه انجـام مسـئولیت‌ها و مکلفیت‌هـای بـزرگ و ارزشـمندی در روی‬
‫زمیـن می‌باشـد‪ .‬خداونـد در سـوره المومنـون انسـان‌ها را متوجـه‌ی فلسـفه و‬
‫ماهیـت خلقت‌شـان نمـوده و از آنهـا می‌پرسـد کـه آیا پنداشـته‌اید که شـما عبث‬
‫ً َ ُ َ َ‬ ‫َ َ َْ ُ‬ ‫ََ‬
‫خلـق شـده‌اید‪ .‬خداونـد می‌فرماید‪« :‬أف َح ِس ْـب ُت ْم أ َّن َما خلق َناك ْـم َع َبثا َوأ َّنك ْـم ِإل ْي َنا ل‬
‫َ‬
‫ُت ْر َج ُعون» (المومنون‪ .)115 ،‬ترجمه‪ :‬آيا پنداشـتيد كه شـما را بيهوده آفريده‌‌ايم و‬
‫ى‏شـويد‪ .‬بدون شـک‪ ،‬خداوند انسـان‪ ،‬این‬ ‫اين‌كه شـما به سـوى ما بازگردانيده نم ‌‬
‫موجـود ارزشـمند را عبـث خلـق نکـرده و همانگونه‌‌یـی که او (انسـان) را اشـرف‬
‫مخلوقـات و خلیفـه‌ی خـود در روی زمیـن خلـق کرده اسـت‪ ،‬زند‌گـی دنیوی و‬
‫اخـروی انسـان مملـو از مسـئولیت‌ها‪ ،‬ارزش‌هـا و مکلفیت‌اند‪.‬‬
‫یعنـی‪ ،‬انسـان را به‌گونـه‌ی هدفمندانـه و بخاطـر پرسـتش خود(اللـه)‪ ،‬بخاطر‬
‫آزاد زیسـتن‪ ،‬مفیـد زیسـتن و داشـتن زند‌گـی ارزشـمدار انسـانی و بخاطـر تفکر‬
‫و تعقـل و کسـب علـم و معرفـت خلـق کـرده اسـت‪ .‬بـدون شـک‪ ،‬انسـانی که‬
‫بـا همچـو ظرفیت‌هـا و مکلفیت‌هـا خلـق شـده اسـت‪ ،‬بعـد از مـرگ نیـز شـامل‬
‫مرحلـه‌ی تـازه‌ای از زند‌گـی خواهـد شـد و پیرامـون زند‌گـی خـود در دنیـا و‬
‫نعمت‌هـا‪ ،‬فرصت‌هـا و ظرفیت‌هـای اعطـا شـده از جانـب خداونـد و نحـوه‌ی‬
‫اسـتفاده از آنهـا‪ ،‬پاسـخگو خواهـد بـود‪.‬‬
‫البتـه‪ ،‬خداونـد بـه انسـان‌ها حـد ظرفیت‌هـای متفـاوت و حـد مکلفیت‌های‬
‫متفـاوت الزم دیـده اسـت‪ .‬انسـان‌ها همـه در قبـال زند‌گـی و مسـئولیت‌های‬
‫زند‌گـی خـود مکلـف انـد و بایـد برمبنای فلسـفه‌ای خلقت خـود‪ ،‬در پـی انجام‬
‫مکلفیت‌هـای خـود باشـند‪ .‬خداونـد بـرای انسـان‌ها با در نظرداشـت حد تـوان و‬
‫حـد ظرفیت‌شـان مکلفیـت در نظر گرفته اسـت و انسـان‌ها نیز برمبنـای حد توان‬
‫و حـد ظرفیت‌شـان مـورد بازپـرس قـرار خواهنـد گرفـت‪ .‬خداوند (ج) در سـوره‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪49‬‬

‫ْ‬ ‫ـف َن ْف ًسـا إ َّل ُو ْس َـع َها َوَل َد ْي َنـا ك َت ٌ‬

‫ـاب َي ْن ِط ُـق ِبال َح ِّـق‬
‫َ َ ُ َ ِّ ُ‬
‫المومنـون می‌فرمایـد‪« :‬ول نكل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َ‬
‫َو ُه ْـم ل ُيظل ُمـون» (المومنـون‪ .)62 ،‬ترجمـه‪ :‬و هيـچ كـس را جز به قـدر توانش‬
‫تكليـف نمى‌كنيـم و نـزد مـا كتابـى اسـت كـه بـه حـق سـخن مى‏‌گويـد و آنـان‬
‫مورد سـتم قـرار نخواهنـد گرفت‪.‬‬
‫برمبنـای آیـه‌ی ذکـر شـده از کالم اللـه‪ ،‬انسـان‌ها مطابـق بـه ظرفیـت و‬
‫مکلفیت‌هـای زند‌گی‌شـان مـورد محاسـبه قـرار خواهنـد گرفـت و خداوند هرگز‬
‫باالیشـان ظلـم نخواهـد کـرد‪ .‬یعنـی‪ ،‬انسـان‌ها باید متوجـه‌ی فلسـفه‌ای خلقت و‬
‫حـد مکلفیت‌هـای خـود در زند‌گـی باشـند و در صـورت بی‌اعتنایـی در قبـال‬
‫مکلفیت‌هـا و مسـئولیت‌های زند‌گـی دنیـوی خـود‪ ،‬خودشـان بـاالی خـود ظلم‬
‫می‌کننـد و موجـب انحـراف خـود از مسـیر واقعـی زند‌گـی انسـانی‪ ،‬کـه بایـد‬
‫ی که در قرآنکریم بیان شـده اسـت)‬ ‫برمبنـای فلسـفه‌ای خلقـت انسـان (آن‌گونه‌ی ‌‬
‫باشـد‪ ،‬می‌شـوند‪.‬‬
‫همچنـان‪ ،‬خداونـد انسـان هدفمنـد و ارزشـمدار را اسـتوار‌تر از کـوه می‌داند‬
‫و می‌گویـد قرآنـی را کـه برای انسـان فرسـتاده اسـت‪ ،‬اگـر بر کوهی می‌فرسـتاد‪،‬‬
‫َ‬
‫کـوه از بیـم خـدا از هـم می‌پاشـید‪ .‬خداونـد در سـوره الحشـر می‌فرمایـد‪« :‬ل ْـو‬
‫َّ ْ َ ْ َ َ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ُْ َ َ‬ ‫َ ْ‬
‫أ ْن َزل َنـا َهـذا الق ْـرآن َعلى َج َبـل ل َرأ ْي َت ُه خ ِاش ًـعا ُم َت َصد ًعا ِم ْن خش َـي ِة الل ِه َوِتلـك ال ْمثال‬
‫َ َّ ٍ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ْ ُ َ َّ‬
‫ـاس ل َعل ُه ْم َي َتفك ُرون» (الحشـر‪ .)21 ،‬ترجمه‪ :‬اگر اين قرآن را بر كوهى‬ ‫نض ِربهـا ِللن ِ‬
‫فرومى‌‌فرسـتاديم يقينـا آن [كـوه] را از بيم خدا فروتن [و] از هم‏پاشـيده مى‌‌ديدى‬
‫و ايـن مثل‌هـا را بـراى مردم مى‏‌زنيم باشـد كه آنان بينديشـند‪ .‬در ایـن آیه‪ ،‬خداوند‬
‫ضمـن بیـان حـد بلند بـودن ظرفیت انسـان و حد سـنگینی مکلفیت‌هـای وی‪ ،‬با‬
‫ارایـه‌ی مثـال واضح و مشـخص‪ ،‬انسـان‌ها را به تفکر و اندیشـیدن دعوت می‌کند‬
‫و بـر حـد ارزشـمندی جایـگاه تفکـر و اندیشـیدن در زند‌گـی انسـان‌ها تاکیـد‬
‫می‌نماید‪.‬‬
 ‫جایگاه تفکر در قرآن‬
‫تفکـر و تعقـل از جملـه ظرفیت‌هـا و ظرافت‌هـای ویـژه و ارزشـمند زند‌گـی‬
‫انسـانی میباشـند‪ ،‬که خداوند به انسـان‌ها الزم دیده اسـت تا آنها با اسـتفاده از این‬
‫قـوه‌ی ارزشـمند و بی‌بدیـل به حقایق پی بـرده و ضمن شناسـایی و درک جایگاه‬
‫واقعـی و فلسـفه‌ای خلقـت خود‪ ،‬یک زند‌گـی هدفمندانه و مفیـدی را به ‌خود‬
‫انتخـاب نماینـد‪ .‬یکـی از کار‌هایـی کـه قرآنکریـم با تأکیـد و به‌گونـه‌ی مکرر و‬
‫جـدی بیـان داشـته اسـت و خداونـد در قرآن انسـان‌ها را به انجـام آن امر می‌کند‪،‬‬
‫همانـا تفکـر و اندیشـیدن پیرامون شـگفتی‌های هسـتی و ظرافت‌هـای موجود در‬
‫وجـود خود انسـان می‌باشـد‪ .‬خداوند با شـیوه‌های متفـاوت و با ارایه‌ی پرسـش‌ها‬
‫و مثال‌هـای متفـاوت انسـان‌ها را بـه فکـر کـردن و تعقـل امـر می‌کنـد‪ .‬قرآنکریم‬
‫یـک چارچـوب بسـیار منظم و سـازنده‌ای برای تفکر و اندیشـیدن برای انسـان‌ها‬
‫در نظـر گرفتـه و به‌گونـه‌ی تدریجی ارایه نموده اسـت‪.‬‬
‫یکـی از کار‌هـا و عبادت‌هـای مهـم کـه انسـان به‌گونـه‌ی مکـرر بـه انجـام‬
‫آن امـر شـده اسـت‪ ،‬فکر کـردن و اندیشـیدن اسـت‪ .‬از اول الی اخیـر قرآنکریم‪،‬‬
‫صد‌هـا بـار واژه و مفهـوم فکـر کـردن‪ ،‬تفکـر‪ ،‬تعقـل و مسـائل و مفاهیـم مرتبـط‬
‫بـه فکـر کـردن و تعقـل بیان شـده‌اند‪ .‬یعنـی‪ ،‬تفکر و تعقـل از جملـه مباحثی اند‬
‫کـه در قرآنکریـم جایـگاه خیلی برجسـته دارنـد و به‌گونه‌ی مکرر و حسـابی بیان‬
‫شـده انـد‪ .‬به‌عبـاره‌ی دیگـر‪ ،‬یکی از شـگفتی‌های قـرآن به‌مثابـه‌ی آخرین کتاب‬
‫آسـمانی‪ ،‬تمرکـز برجسـته‌ی آن بـاالی تفکـر و تعقـل و ارزش‌دهـی بـه قوه‌هـای‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪51‬‬

‫فکـری و عقلـی انسـان به‌مثابه‌ی برجسـته‌ترین شـاخص‌های انسـانی و دادن حق‬

‫اختیـار بـرای انسـان می‌باشـد‪ .‬پـس‪ ،‬قـرآن مهمتریـن بسـتر تفکـر و اندیشـیدن و‬
‫مهمتریـن مرجـع الهـام برای به‌میـان آمدن اندیشـه‌های بزرگ و ارزشـمند در میان‬
‫انسـان‌ها محسـوب می‌شـود‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫خداونـد در سـوره یونـس می‌فرمایـد‪« :‬إ َّن َما َم َث ُـل ْال َح َي ُّ ْ َ َ‬
‫ـاء أ ْن َزل َن ُاه‬‫ـاة الدن َيـا كم ٍَ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ ْ ِ ُ ُ َّ ُ َ ْ َ ْ َ ُ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ‬
‫الْ‬
‫ض ِممـا يأ كل النـاس والنعام حتـى ِإذا أخذ ِت‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ِمـن السـم ِاء فاختلـط ِب ِه ن َبـات‬
‫َ‬ ‫َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ ُ ْ ُ َ َ َ َّ َّ َ ْ َ َ َّ ْ ُ َ َّ ُ ْ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ـاد ُرون َعل ْي َهـا أ َت َاهـا أ ْم ُر َنا ل ْيلا أ ْو َن َه ًارا‬
‫الرض زخرفهـا واز ين َـت وظـن أهله َـا أنهـم ِ‬
‫ق‬
‫َ َ َ ُ َ ِّ ُ َ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ـوم يتفكرون»‬ ‫ق‬ ‫ل‬ ‫ات‬ ‫ْي‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ـل‬ ‫ص‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ذ‬‫ك‬ ‫ـس‬ ‫ـن ب ْال ْ‬
‫م‬ ‫ً َ ْ َ ْ َْ َ‬ ‫َ َ ََْ َ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫فجعلناهـا ح ِصيـدا كأن لـم تغ ِ‬
‫(یونـس‪ .)24 ،‬ترجمـه‪ :‬در حقيقـت مثـل زندگـى دنيا بسـان آبى اسـت كـه آن را‬
‫از آسـمان فـرو ريختيـم پـس گياه زميـن از آنچـه مـردم و دام‌ها مى‏خورنـد با آن‬
‫درآميخـت تـا آنـگاه كـه زمين پيرايـه خـود را برگرفت و آراسـته گرديـد و اهل آن‬
‫پنداشـتند كـه آنـان بـر آن قـدرت دارنـد شـبى يـا روزى فرمـان [ويرانـى] مـا آمد‬
‫و آن را چنـان درويـده كرديـم كـه گويـى ديـروز وجـود نداشـته اسـت ايـن گونه‬
‫نشـان ‏ه‌ها[ى خـود] را بـراى مردمى كه انديشـه مى‌كنند به روشـنى بيـان مى‌‏كنيم‪.‬‬
‫در ایـن آیـه از کالم اللـه‪ ،‬خداونـد نشـانه‌ها و مثال‌هـای قابـل مشـاهده و قابـل‬
‫درک را بـرای انسـان‌ها بیـان می‌کنـد و از اهـل اندیشـه به‌مثابـه‌ی مردمانـی کـه به‬
‫نشـانه‌های قـدرت خداونـد فکـر می‌کننـد‪ ،‬یـاد می‌کند‪.‬‬
‫در هـر حـال‪ ،‬تفکر و اندیشـیدن از جملـه کار‌های ارزنـده‌‌ای اند که خداوند‬
‫انسـان‌ها را بـرای انجـام آن امـر می‌کنـد و اهل تفکر و اندیشـه را بـر تعمق و تعقل‬
‫َّ َ ُ‬
‫فـرا می‌خوانـد‪ .‬همچنـان‪ ،‬خداوند در سـوره الجاثیه می‌فرمایـد‪«َ :‬و َسـخ َر لك ْم َما‬
‫َ ْ َ َّ َ‬ ‫ْ َ‬
‫الْرض َجم ًيعـا م ْن ُـه إ َّن فـي َذل َك ل َ‬
‫ـوم َي َتفك ُرون»‬ ‫ق‬
‫ٍ ِ ٍ‬ ‫ل‬ ‫ـات‬‫َي‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِ ِ‬ ‫ات َو َمـا ِفـي‬ ‫َّ َ َ‬
‫ِفـي السـماو ِ‬
‫(الجاثیـه‪ .)13 ،‬ترجمـه‪ :‬و آنچـه را در آسـمان‌ها و آنچه را در زمين اسـت به سـود‬
‫شـما رام كـرد همـه از اوسـت قطعـا در ايـن [امـر] بـراى مردمـى كه مى‏ انديشـند‬
 ‫‪ | 52‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫نشـان ‏ه‌هايى اسـت‪ .‬مطابـق بـه ایـن گفتـه‌ی اللـه‪ ،‬اندیشـیدن باعـث می‌شـود تـا‬
‫انسـان‌ها نشـانه‌های آشـکار از قـدرت خـدا را در زمین و در ماحـول خود ببینند و‬
‫چگونگی شـکل‌گیری و وجود آنها مایه‌ی تفکر بیشـتر در میان انسـان‌ها شـوند‪.‬‬
‫همین‌گونـه‪ ،‬خداونـد در سـوره النحـل بحـث فکـر و اندیشـیده را به‌گونه‌ی‬
‫َ َ‬ ‫ُ َ َّ‬
‫ـذي أ ْن َزل‬ ‫برجسـته‌تر و بـا ارایـه‌ی مثال‌هـای بیشـتر این‌گونه بیـان می‌کند‪« :‬هـو ال ِ‬
‫ـت َل ُك ْم به َّ‬
‫الـزْر َع‬
‫ُ ُ َ ُْ ُ‬
‫يـه ت ِسـيمون؛ ين ِب‬ ‫ـاء َل ُك ْ ْ ُ َ َ ٌ َ ْ ُ َ َ ٌ‬ ‫ـن َّ‬
‫الس َـم ِاء َم ً‬ ‫م َ‬
‫ِِ‬ ‫ـم ِمنه شـراب و ِمنه شـجر ِف ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ ً َ ْ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ْ ُ َ َ َّ َ َ ْ ْ َ َ َ ْ ُ ِّ َّ‬
‫ـوم يتفكرون؛‬ ‫ات ِإن ِفي ذ ِلك لَي َة ِلق ٍ‬ ‫والزيتـون والن ِخيـل والعنـاب و ِمـن كل الثمـر ِ‬
‫َّ َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ُ َّ َ‬
‫َو َسـخ َر لك ُـم الل ْيل َو َّالن َه َار َوالش ْـم َس َوالق َم َر َو ُّالنجوم ُمسـخ َرات ِبأ ْم ِـر ِه ِإن ِفي ذ ِلك‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫َ َ ً َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ً َْ‬ ‫ْ َ‬ ‫ـون؛ َو َما َذ َرَأ َل ُك ْ‬
‫َ ْ َْ ُ َ‬
‫ض ُمخ َت ِلفا أل َو ُان ُه ِإن ِفـي ذ ِلك ل ََية ِلق ْ ٍوم‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫الْ‬ ‫ـي‬ ‫ف‬‫ِ‬ ‫م‬ ‫ـوم يع ِقل‬ ‫ٍ‬ ‫ـات ِلق‬‫ٍ‬ ‫ل ََي‬
‫ْ ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُُ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َّ َ‬
‫ـذي َسـخ َر ال َب ْح َـر ِل َتأ كلوا ِم ْن ُـه ل ْح ًما ط ِر ًّيا َو َت ْس َـتخ ِر ُجوا ِم ْن ُـه ِحل َية‬ ‫ِ‬ ‫َيذك ُـرون؛ َو ُه َـو ال‬
‫َ َّ ُ ْ ُ َ َ ْ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َت ْل َب ُس َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ‬
‫يـه َوِل َت ْب َتغـوا ِم ْن فض ِل ِـه َول َعلك ْـم َتشـك ُرون؛ َوألقى‬ ‫ـونها وتـرى الفل َـك مو ِاخـر ِف َِ‬
‫ُ َ‬ ‫ً َ َّ ُ‬ ‫يـد ب ُك ْـم َوأ ْن َه ً‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ْ َ‬
‫ـارا َو ُس ُـبل ل َعلك ْـم َت ْه َتـدون» (النحل‪-10 ،‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ن‬‫أ‬ ‫َ‬ ‫ي‬ ‫ـ‬ ‫اس‬‫و‬‫الْرض َر َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِفـي‬
‫‪ .)15‬ترجمـه‪ :‬اوسـت كسـى كـه از آسـمان آبـى فـرود آورد كه [آب] آشـاميدنى‬
‫شـما از آن اسـت و روييدنـى [هايـى] كـه [رمـه‏هـاى خـود را] در آن مى‏چرانيـد‬
‫[نيـز] از آن اسـت‪ .‬بـه وسـيله آن كشـت و زيتـون و درختـان خرمـا و انگـور و از‬
‫ى‏رويانـد قطعـا در اينها بـراى مردمى‬ ‫هـر گونـه محصـوالت [ديگـر] براى شـما م ‌‬
‫كـه انديشـه مى‌كننـد نشـانه‌‌اى اسـت؛ و شـب و روز و خورشـيد و مـاه را بـراى‬
‫ً‬
‫شـما رام گردانيـد و سـتارگان بـه فرمان او مسـخر شـد ‏ه اند مسـلما در ايـن [امور]‬
‫بـراى مردمـى كـه تعقل مى‌كنند نشان ‏ه‌هاسـت؛ و [همچنيـن] آنچـه را در زمين به‬
‫رنگ‌هاى گوناگون براى شـما پديد آورد [مسـخر شـما سـاخت] بى‏‌ترديد در اين‬
‫[امـور] بـراى مردمـى كه پند مى‏‌گيرند نشـانه‌‌اى اسـت؛ و اوسـت كسـى كه دريا‬
‫ى‏پوشـيد‬ ‫را مسـخر گردانيـد تـا از آن گوشـت تـازه بخوريد و پيرايـه‌‌اى كه آن را م ‌‬
‫از آن بيـرون آوريـد و كشـتي‌ها را در آن شـكافنده [آب] مـى‏بينـى و تـا از فضـل‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪53‬‬

‫او بجوييـد و باشـد كه شـما شـكر گزاريد؛ و در زميـن كوه‌هايى اسـتوار افكند تا‬
‫شـما را نجنبانـد و رودهـا و راه‌هـا [قـرار داد] تـا شـما راه خـود را پيدا كنيد‪.‬‬
‫در آیه‌هـای نقـل شـده از سـوره النحـل‪ ،‬خداونـد ضمـن بیـان بعضـی از‬
‫نعمت‌هـای خود که به انسـان‌ها ارزانی داشـته اسـت‪ ،‬فـرود آمدن آب از آسـمان‪،‬‬
‫روییـدن گیاهـان و نباتـات که مایه‌ی تغذیه‌ی انسـان‌ها و حیوانـات اند و همچنان‬
‫روییـدن و موجودیـت درخت‌هـای مثمر چـون زیتون و خرما را نشـانه‌های قدرت‬
‫خود دانسـته و به‌مثابه‌ی مثال‌های مادی و قابل دید برای انسـانها بیان کرده اسـت‬
‫تـا بـر نحوه‌‌یـی پیدایش‪ ،‬رشـد و حاصل‌دهـی آنها که همه نشـانه‌های برجسـته‌ی‬
‫قـدرت خالـق بی‌همتـا اند‪ ،‬فکـر کنند و بـر قوه‌‌ی تفکـر و تعقل خـود بیافزایند‪.‬‬
‫تفکـر‪ ،‬تعقـل و خـردورزی از جملـه مفاهیـم ارزشـمند و سـازنده‌ای اند که‬
‫انسـان‌ها را کمـک می‌کنند تـا ارزش‌های مادی و معنـوی را در محیط و ماحول‬
‫خـود شناسـایی نمـوده و درک کننـد و بـا درنظرداشـت حـد ظرفیـت خـود و‬
‫سـهولت‌ها و زمینه‌هـای ممکـن موجـود در محیـط و ماحول خـود‪ ،‬زند‌گی بهتر‬
‫و مفید‌تـری را بـه خود شـکل دهنـد و زند‌گی خوب و مفیدی داشـته باشـند‪ .‬از‬
‫این‌کـه قـرآن کالم اللـه و یـک رهنمای کامـل و همه‌جانبه برای انسـانها اسـت‪،‬‬
‫تفکـر و تعقـل به‌مثابـه‌ی ارزش‌هـای مهـم و سـازنده‌ی زند‌گـی انسـانی در آن‬
‫از جایـگاه خاصـی برخـوردار بـوده و در اکثـر سـوره‌های قـرآن‪ ،‬پیرامون مسـائل‬
‫متفـاوت و بـا ارایـه‌ی دالیـل و نشـانه‌های متفـاوت‪ ،‬خداوند انسـان را بـه تفکر و‬
‫تعقـل دعـوت می‌کنـد‪ .‬در حقیقـت‪ ،‬پـس از داشـتن ایمان راسـخ بـه وحدانیت‬
‫اللـه و پرسـتش اللـه‪ ،‬تفکـر و تعقـل در جایـگا ‌‌ه مهمـی قـرار دارنـد و به‌گونـه‌ی‬
‫صریـح و گسـترده بر حد ارزشـمندی و اهمیت آنهـا در قرآنکریم تأکید صورت‬
‫گرفته است‪.‬‬
 ‫‪ | 54‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫در سـوره آ ‌ل عمـران خداونـد از آن‌عـده از بند‌گانـش یـاد می‌کنـد کـه خالق‬
‫بی‌نیاز‌شـان را در هـر حالـت یـاد می‌کننـد و پیرامـون آفرینـش زمیـن و آسـمان‌ها‬
‫فکـر می‌کننـد و می‌گوینـد کـه خدایـا تـو ایـن جهـان را بیهـوده خلق نکـرده‌ای‬
‫َّ َ ْ ُ َ‬
‫يـن َيذك ُرون‬ ‫و بـر اهمیـت خلقت هسـتی پی می‌برنـد‪ .‬خداونـد می‌فرمایـد‪« :‬ال ِذ‬
‫َ‬
‫الس َـم َاوات َو ْالْ‬ ‫َّ َ َ ً َ ُ ُ ً َ َ َ ُ ُ ْ َ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ون في َخ ْلـق َّ‬
‫ض َر َّب َنا َما‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اللـه ِقيامـا وقعودا وعلـى جن ِوب ِهم ويتفكـر‬
‫اب الن ِار‪(» ‬آل عمـران‪ .)191 ،‬ترجمه‪ :‬آنانی‬ ‫َّ‬ ‫ـت َه َـذا َباط ًل ُس ْـب َح َان َك َفق َنا َع َـذ َ‬
‫َ َْ َ‬
‫خلق‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫كه خدا را ايسـتاده و نشسـته و به پهلو خفته‪ ،‬ياد مى‏كنند و در آفرينش آسـمان‌ها‬
‫و زميـن مى‏انديشـند‪ :‬اى پـروردگار مـا‪ ،‬ايـن جهـان را بـه بيهـوده نيافريـده‏اى‪ ،‬تو‬
‫منزهـى‪ ،‬مـا را از عذاب آتش بـازدار‪.‬‬
‫آن‌گونـه‌ی کـه خداونـد می‌فرمایـد‪ ،‬پرسـتش و یـاد خـدا‪ ،‬تفکـر پیرامـون‬
‫مخلوقـات خـدا و هسـتی‪ ،‬درک جایـگاه خـود در هسـتی و مفهـوم واقعـی‬
‫خلقـت هسـتی و همچنـان آمـاده شـدن بـرای اسـتقبال زند‌گـی بعـد از مـرگ و‬
‫طلـب مغفـرت از خـدا همـه بـا هـم رابطه‌ی جـدی دارنـد‪ .‬همچنـان‪ ،‬یـاد خدا و‬
‫تفکـر پیرامـون قـدرت خـدا و تالش بـرای درک فلسـفه‌ای خلقت هسـتی باعث‬
‫می‌شـوند تا انسـان همـواره به زند‌گـی یک دید عمیق و مسـئوالنه و ارزشـمدارانه‬
‫داشـته باشـد و با داشـتن ایمان و اعتقاد راسـخ بر فلسـفه‌ی وجود خود و زند‌گی‬
‫بعـد از مـرگ‪ ،‬همـواره در پـی کسـب رضـای خدا باشـد‪.‬‬
‫بـا درنظرداشـت آیه‌هـای قرآنـی کـه در فـوق نقـل شـدند‪ ،‬تفکـر‪ ،‬تعقـل و‬
‫خـردورزی و فکـر کـردن پیرامون شـگفتی‌های هسـتی از جملـه ویژ‌گی‌‌هایی اند‬
‫کـه انسـان‌های ارزشـمند و آ گاه از اهمیـت مکلفیـت و مسـئولیت‌های زند‌گـی‬
‫خـود‪ ،‬همـواره بـه آنهـا ارزش قایل انـد و با فکر و اندیشـه و تفکر پیرامـون قدرت‬
‫اللـه و شـگفتی‌های هسـتی زند‌گـی خـود را مفهـوم می‌بخشـند‪ .‬بـدون شـک‪،‬‬
‫تفکـر و تعقـل و اندیشـیدن پیرامـون شـگفتی‌های هسـتی و شـناخت هسـتی و‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪55‬‬

‫شناسـایی اجـزای ارزشـمند آن باعث به‌میان آمدن و رشـد مفاهیـم علمی گردیده‬
‫و انسـان‌ها را در جهـت دسـت یافتـن بـه علـوم و فنـاوری مـدرن و مفیـد کمـک‬
‫کـرده اسـت و کمـک می‌کنـد‪.‬‬
‫بـدون شـک‪ ،‬زیربنـای تحـوالت علمـی و تخنیکـی در جهـان را تفکـر‬
‫و اندیشـیدن انسـان‌های هدفمنـد و بـا اندیشـه شـکل می‌دهنـد و زیربنـای همـه‬
‫پیشـرفت‌ها در زند‌گی بشـر را نیز علم و فناوری تشـکیل می‌دهند‪ .‬همان‌گونه‌یی‌‬
‫کـه تفکـر و اندیشـیدن در قرآنکریـم از جایـگاه خاصـی برخـوردار انـد‪ ،‬علـم و‬
‫فنـاوری به‌مثابـه‌ی فرآورده‌هـای ارزشـمند تفکـر و اندیشـیدن نیـز در قرآنکریم از‬
‫جایـگاه ویـژه‌ای برخـودار انـد و خداونـد بـه انسـان‌های اهـل علـم و فهـم ارزش‬
‫ویـژه قایـل بـوده و انسـان‌ها را بـه دانسـتن و فهمیـدن مسـائل و مفاهیـم مرتبط به‬
‫هسـتی از راه تفکـر و تعقـل‪ ،‬امـر می‌کنـد‪.‬‬
 ‫قرآن و علم و فناوری‬
‫ی کـه تفکر و تعقل و اندیشـیدن پیرامون هسـتی در قـرآن جایگاه‬ ‫همان‌گونه‌یـ ‌‬
‫برجسـته‌ای دارنـد‪ ،‬علـم و فنـاوری نیـز از جایـگاه مهمـی برخـودار اسـت‪ .‬قرآن‪،‬‬
‫به‌مثابـه‌ی یک کتاب بی‌بدیل آسـمانی‪ ،‬مملو از شـگفتی‌ها و ارزش‌های سـازنده‬
‫و مسـائل و مباحـث الهام‌بخـش اسـت کـه در صـورت توجه نمـودن انسـان‌ها به‬
‫آنهـا و در صـورت فکـر کـردن پیرامون مسـائل و مباحث ذکر شـده در قـرآن‪ ،‬هر‬
‫کـدام یـک مبحـث و روزنه‌ی تـازه‌ای را در عرصه‌ی علم و فنـاوری باز می‌کنند‪.‬‬
‫ی که از‬‫مباحثـی ‌کـه در قرآن به‌گونه‌ی برجسـته و منظم طرح شـده انـد و مثال‌های ‌‬
‫نحوه‌یـی خلقت هسـتی‪ ،‬مخلوقات خدا و نقش موجـودات و پدیده‌های متفاوت‬
‫در نحوه‌یـی شـکل‌گیری هسـتی و آغـاز و تـداوم حیـات در هسـتی‪ ،‬به‌خصوص‬
‫در زمین همه و همه مثال‌های مهم در راسـتای ایجاد‪ ،‬انکشـاف و گسـترش علم‬
‫و فـن در میـان انسـان‌ها پنداشـته می‌شـوند‪ .‬وقتـی خداونـد بـا ارایـه‌ی مثال‌هـای‬
‫واضـح‪ ،‬قابـل فهـم و مشـخص انسـان‌ها را بـه تعقـل و تفکـر فـرا می‌خوانـد و در‬
‫کنـار آن از نحوه‌یـی شـکل‌گیری سیسـتم حیات و منافـع و ارزش‌هـای بعضی از‬
‫موجـودات و پدیده‌هـای موجـود در زمین و هسـتی یـاد می‌کند‪ ،‬ایـن همه باعث‬
‫به‌میـان آمـدن مفکوره‌هـا و انگیزه‌هـای سـازنده در ذهن انسـان‌ها می‌شـوند‪.‬‬
‫مثال‌هایـی ‌کـه خداونـد از نحوه‌یـی فـرود آمـدن آب از آسـمان‪ ،‬نحوه‌یـی‬
‫روییـدن گیاهـان و درختـان و حـد مفیـد بودن آنهـا در زند‌گـی انسـان‌ها و تداوم‬
‫حیـات در روی زمیـن‪ ،‬از دریا‌هـا و سـهولت‌های غذایی و زمینه‌های سـیر و سـفر‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪57‬‬

‫موجـود در دریا‌هـا و همچنان از حیوانات و اهمیت حیوانات در زند‌گی روزمره‌ی‬

‫انسـان‌ها یـاد می‌کنـد و انسـان‌ها را بـه تفکر و تعقـل پیرامون حد ارزشـمندی آنها‬
‫فـرا می‌خوانـد‪ ،‬همـه باعث متوجه شـدن انسـان‌ها به حد ارزشـمندی این مسـائل‬
‫و دانسـتن مسـائل مفیـد بـرای زند‌گی فردی و اجتماعی شـان می‌شـوند‪.‬‬
‫مسـائل و مثال‌هایـی را کـه خداونـد پیرامـون مفـاد و حد ارزشـمندی بعضی‬
‫از موجـودات و پدیده‌هـا مانند عسـل و زنبور عسـل‪ ،‬آهن و اهمیـت کاربردی آن‬
‫در زند‌گـی انسـان‌ها‪ ،‬درختـان مثمـر و روییـدن گیاهـان و نباتـات مفیـد و تغذیـه‬
‫کننـده‌ی انسـان‌ها و حیوانـات‪ ،‬فـراخ بودن زمیـن و موجودیت سـتاره‌های متعدد‬
‫در آسـمان‌ها‪ ،‬بحث میراث و امانتداری در معامالت و درج معامالت به شـیوه‌ی‬
‫مناسـب آن‪ ،‬نحوه‌یـی زیسـتن و شـکل‌دهی زند‌گـی خانواد‌گـی و اجتماعـی و‬
‫غیـره را بیـان می‌کنـد‪ ،‬همه نشـانه‌های برجسـته و مایـه‌ی الهام برای شـکل‌گیری‬
‫مفاهیـم علمـی در میـان انسـان‌ها و ترویـج دانـش و فنـاوری در زند‌گی انسـان‌ها‬
‫محسـوب می‌شوند‪.‬‬
‫قرآنکریـم به‌مثابـه‌ی یـک رهنمـای کامـل و بی‌بدیـل بـرای انسـان‌ها تمـام‬
‫ابعـاد زند‌گـی انسـان‌ها را در نظـر گرفتـه اسـت و راه‌هـای مشـخص را بـا ارایه‌ی‬
‫مثال‌هـا بـرای بهتـر زیسـتن و مفیـد زیسـتن انسـان‌ها بیـان می‌کنـد‪ .‬در قـرآن از‬
‫هنـگام شـکل‌گیری یـک نطفه تا تکامـل طفل در رحم مـادر و از تولد تا رشـد و‬
‫مـردن و زند‌گـی بعـد از مـرگ‪ ،‬همـه به‌گونـه‌ی مشـخص و واضح بیان شـده اند‬
‫و نحـوه‌ی زند‌گـی و حـد مسـئولیت‌های انسـان در مقابـل نفس خـود و همچنان‬
‫در قبـال دیگـران‪ ،‬به‌خصـوص بستگان‌شـان نیـز بیان شـده انـد‪ .‬یعنی‪ ،‬بـرای تمام‬
‫مراحـل زند‌گـی انسـانی قـرآن برنامـه دارد و بـرای انسـان نحوه‌یی بهتر زیسـتن را‬
‫بیـان مـی‌دارد‪ .‬بـه همیـن ترتیـب‪ ،‬قـرآن از نحوه‌یـی برقـراری تمـاس و ارتباطـات‬
‫میـان انسـان‌ها‪ ،‬نحوه‌یـی رفتـن و داخـل شـدن بـه خانه‌هـای یکدیگـر به‌مثابـه‌ی‬
 ‫‪ | 58‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫شـاخص‌های مهـم زند‌گـی انسـانی‪ ،‬نحوه‌یـی رفتـار بـا دیگـران‪ ،‬به‌ویـژه والدین‪،‬‬
‫نحوه‌یـی مفید زیسـتن و مسـئوالنه زیسـتن و داشـتن زند‌گـی هدفمندانـه و مفید‬
‫همـه را بـا ارایـه‌ی راهکار‌هـا و برنامه‌هـا و قوانیـن مشـخص‪ ،‬عملـی و قابل تطبیق‬
‫در زند‌گـی روزمـره انسـان‌ها‪ ،‬ارایـه نموده اسـت‪.‬‬
‫قـرآن پیرامـون شـکل‌گیری هسـتی و شـگفتی‌های هسـتی و امـکان سـیر و‬
‫سـفر در زمیـن و مـاورای زمیـن نشـانه‌ها و مثال‌هـای زنـده و قابـل درک را بیـان‬
‫کـرده اسـت و انسـان را بـرای سـفر کـردن و دیدن نشـانه‌های زند‌گی دیگـران در‬
‫روی زمیـن امـر کـرده اسـت‪ .‬همچنـان‪ ،‬قـرآن نحوه‌یـی پیدایش انسـان‪ ،‬نحوه‌یی‬
‫شـکل‌گیری و تـداوم زند‌گـی‪ ،‬تفاوت‌هـای شـخصی و شـخصیتی انسـان‌ها‪،‬‬
‫کود‌هـا و ویژ‌گی‌هـای خـاص هر‌انسـان‪ ،‬ماننـد نشـان انگشـتان‪ ،‬نحوه‌یـی انجـام‬
‫معاملات روزمـره و نحوه‌یـی اسـتفاده از محیـط و ظرفیت حاصل‌دهـی زمین را‬
‫برای انسـان‌ها مشـخص سـاخته اسـت‪ .‬قرآن از منافع انسـان‌ها و نحوه‌یی مجادله‬
‫بـا امـراض بـا اسـتفاده از راه‌هـای ممکـن و پدیده‌هـای موجـود در زمیـن‪ ،‬ماننـد‬
‫عسـل‪ ،‬یـاد می‌کنـد و بـا ارایـه‌ی مثال‌هـای مشـخص و قابـل درک نحوه‌یـی بهتر‬
‫زیسـتن را بـرای انسـان‌ها بیان مـی‌دارد‪.‬‬
‫قـرآن از کشـتی و حمـل و نقـل دریایـی‪ ،‬اسـتفاده از گوشـت و پوسـت‬
‫حیوانـات‪ ،‬حکومـت‌داری و حاکمیـت و قدرت‪ ،‬مانند قصه‌ی حضرت سـلیمان‬
‫و بلقیـس‪ ،‬قصـه‌ی طالـوت و جالـوت‪ ،‬قصـه‌ی حضـرت یوسـف و درایـت وی‬
‫در جهـت مبـارزه بـا خشکسـالی و ‪ ،...‬مجادلـه و مبـارزه بخاطـر آزاد زیسـتن و‬
‫مفیـد زیسـتن‪ ،‬ماننـد قصـه‌ی اصحـاب کهـف و ‪ ...‬یـاد می‌کنـد و بـه انسـان‌ها‬
‫نشـان می‌دهـد کـه چگونه وسـیع فکر کننـد و با اسـتفاده از چـه راه‌هایـی در پی‬
‫شـکل‌دهی سیسـتم‌های کاری در زند‌گـی خـود شـده و راه‌هـای بهتر زیسـتن را‬
‫جسـتجو نمایند (مراجعه شـود به سـوره‌های االسـراء‪ ،‬آیـه ‪44‬؛ الرحمـان‪ ،‬آیه‌های‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪59‬‬

‫‪27 ،20 ،9‬؛ النـور‪ ،‬آیـه ‪43‬؛ قیامـت‪ ،‬آیـه ‪4‬؛ النحـل‪ ،‬آیه‌هـای ‪12 -10‬؛ ابراهیـم‪،‬‬
‫آیه‌هـای ‪33-32‬؛ البقـره‪ ،‬آیـه ‪255‬؛ المائـدة‪ ،‬آیـه ‪3‬؛ العنکبـوت‪ ،‬آیـه ‪20‬؛ النحل‪،‬‬
‫آیـه ‪69‬؛ یوسـف‪ ،‬آیه‌هـای ‪48 - 47‬؛ الحدیـد‪ ،‬آیـه ‪.)25‬‬
‫مثال‌هـا و مباحثـی موجـود در قـرآن کـه بخشـی از آنهـا در بـاال بیان شـدند‪،‬‬
‫همـه مثال‌هـای برجسـته و قابـل فهـم پیرامـون شـکل‌گیری فکـر ایجادگـر در‬
‫میـان انسـان‌ها می‌باشـند‪ .‬مسـائل و مباحثـی یـاد شـده انسـان‌های صاحـب فکر‬
‫و صاحـب اندیشـه را کمـک می‌کننـد تـا روی نحوه‌یـی اسـتفاده از فرصت‌‌هـا‪،‬‬
‫سـهولت‌ها و امکانـات موجود در زمین و هسـتی فکر کننـد و برای بهبود زند‌گی‬
‫انسـانی و تولیـد و گسـترش علـم و فن تالش نماینـد‪ .‬مباحث یاد شـده در قرآن با‬
‫ایجـاد و گسـترش مفاهیم و مسـائل علمـی رابطـه‌ای انکارناپذیر دارند و بسـیاری‬
‫از شـاخه‌های علـوم معاصـر در سـرزمین‌های اسلامی‪ ،‬ب ‌هواسـطه‌ی دانشـمندان‬
‫مسـلمان و بـا الهـام گرفتن از مثال‌ها و مسـائل بیان شـده در قرآن‪ ،‬اسـاس‌گذاری‬
‫شـده انـد‪ .‬علوم عصـری چون کیمیا و بیولوژی‪ ،‬طبابت و دارو شناسـی‪ ،‬زیسـت‬
‫شناسـی‪ ،‬جغرافیـه و زمین شناسـی‪ ،‬سـتاره شناسـی‪ ،‬الجبـر و حسـاب‪ ،‬زراعت و‬
‫اسـتفاده‌ی تخنیکی از آهن به‌گونه‌ی عملی و گسـترده در سـرزمین‌های اسلامی‬
‫اسـاس‌گذاری شـده انـد و مایـه‌ی متحـول شـدن زند‌گـی انسـان‌ها گردیدند‪.‬‬
‫دانشـمندانی چـون البیرونـی‪ ،‬ابن سـینا‪ ،‬خوارزمی‪ ،‬ابن بطوطـه و ‪ ...‬از جمله‬
‫دانشـمندان برجسـته‌ای مسـلمان‪ ،‬در پیدایـش و گسـترش علـوم طـب‪ ،‬کیمیـا‪،‬‬
‫جغرافیـه‪ ،‬الجبر‪ ،‬هندسـه‪ ،‬نجـوم و ‪ ...‬نقش اساسـی و انکارناپذیر داشـتند‪ .‬بدون‬
‫شـک‪ ،‬یکی از منابع مهم الهام برای دانشـمندان مسـلمان در جهت شـکل‌گیری‬
‫شـاخه‌های مهـم علمـی یـاد شـده‪ ،‬قرآنکریـم می‌باشـد‪ .‬بیـان نحـوه‌ی پیدایـش‪،‬‬
‫زند‌گـی و مـرگ انسـان به‌گونـه‌ی واضـح و بی‌سـابقه‪ ،‬بیـان تفاوت‌هـای ظاهری‬
‫ولـی محتـوای مشـابه در وجـود انسـان‌ها‪ ،‬بیـان مفاد پدیده‌هـای موجـود در زمین‬
 ‫‪ | 60‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫بـرای بهتـر زیسـتن و جلوگیـری از امـراض باعث شـکل‌گیری علوم طـب و دارو‬
‫شناسـی گردیده و مباحث چون حد ارزشـمندی آهن و سـاختار زمین و هسـتی و‬
‫سـتاره‌ها در عرصـه‌ی پیدایـش علوم کیمیـا و ستاره‌شناسـی الهام‌بخـش بوده‌اند‪.‬‬
‫بـه همیـن ترتیـب‪ ،‬تشـویق انسـان‌ها بـه سـیر و سـفر در زمیـن و بیـان مثال‌هـا‬
‫از نحوه‌یـی سـیر و سـفر در بحر‌هـا باعـث به‌میـان آمـدن مباحـث متعلـق بـه‬
‫زمیـن شناسـی و تعییـن راه‌هـای سـفر و طـرح تیوری‌هـای مرتبـط بـه مسـافرت و‬
‫گردش‌گـری ب ‌هواسـطه ی علمـای مسـلمان‪ ،‬از جملـه ابـن بطوطـه‪ ،‬گردیـده اند‪.‬‬
‫بحـث میـراث کـه به‌گونه‌ی واضح و مشـرح در سـوره النسـاء بیان شـده اسـت و‬
‫نحوه‌یی اسـتفاده از محاسـبه‌ی دقیق در آن و بعضی شـگفتی‌های دیگری آماری‬
‫در قـرآن بـرای علمـای مسـلمان مایـه‌ی الهـام گردیـده انـد تـا محمـد بن موسـی‬
‫خوارزمـی علـم حسـاب و الجبـر ار اسـاس‌گذاری نمایـد‪ .‬یعنـی‪ ،‬قـرآن به‌مثابه‌ی‬
‫یـک کتـاب کامـل و بی‌بدیـل آسـمانی‪ ،‬ضمـن آن‌کـه قانـون زند‌گـی بـرای‬
‫انسـان‌ها محسـوب می‌شـود‪ ،‬یـک مخـزن مهـم و الهام‌بخش برای متحول‌سـازی‬
‫فکـر و ظرفیـت انسـان‌ها بخاطـر ایجادگـری و اسـاس‌گذاری و گسـترش علـم و‬
‫فن نیـز می‌باشـد‪.‬‬
‫شـاخه‌های مهـم علـوم عصـری‪ ،‬چـون کیمیـا‪ ،‬بیولـوژی‪ ،‬حسـاب و الجبر‪،‬‬
‫سـتاره شناسـی و ‪ ...‬از سـرزمین‌های اسلامی بـه غـرب رفتـه انـد و دانشـمندان‬
‫بـزرگ غربـی‪ ،‬از جملـه اسـحاق نیوتـن کـه غربی‌هـا وی را پـدر سـاینس مـدرن‬
‫در غـرب می‌داننـد‪ ،‬بسـیاری از علـوم و نحـوه‌ی اسـتفاده از تجـارب علمـی را از‬
‫نوشـته‌ها و نتایج تحقیقات علمی دانشـمندان مسـلمان فرا گرفته اند (‪Youtube-‬‬
‫‪ .)Secret Life of Isaac Newton-2016‬بـدون شـک‪ ،‬قرآنکریـم در پیدایـش‬
‫و گسـترش شـاخه‌های متفـاوت علـم و فـن در میـان مسـلمان‌ها بـی تاثیـر نبـوده‬
‫اسـت و بـا نـزول قرآن و گسـترش اسلام و مفاهیـم قرآنی‪ ،‬سـرزمین‌هایی که قبل‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪61‬‬

‫از از اسلام مرکـز جهـل و نادانـی بودنـد‪ ،‬مانند جزیـره عرب‪ ،‬به محـل پیدایش‪،‬‬
‫ترویـج و گسـترش علـوم و ارزش‌هـای علمـی مبـدل شـدند کـه نمی‌تـوان نقش‬
‫الهام‌بخـش قـرآن را در پیدایـش و گسـترش علوم و مفاهیم علمـی نادیده گرفت‪.‬‬
‫البتـه‪ ،‬در دو الـی سـه قـرن اخیـر بـا دوری مسـلمانها از مفاهیـم قرآنـی و‬
‫تالش‌هـای پیگیـر‪ ،‬رونـد پیدایـش و گسـترش علـوم و ارزش‌هـای علمـی در‬
‫سـرزمین‌های اسلامی کاهـش یافتـه و مسـلمان‌ها از لحاظ علمی و سـهم‌گیری‬
‫در گسـترش علـوم معاصـر از غربی‌هـا و غیـر مسـلمان‌ها عقـب ماندنـد‪ .‬امـا‪،‬‬
‫دسـت‌آورد‌ها و تجـارب علمی مسـلمان‌ها در هـزاره‌ی دوم میالدی کـه الی اوایل‬
‫نیمـه‌ی دوم آن در جایـگاه برتر قرار داشـتند‪ ،‬در عرصه‌ی گسـترش علوم عصری‬
‫در غـرب نیـز بی‌تأثیـر نبـوده اند‪.‬‬
‫مراجـع علمـی و اکادمیـک غربـی نیـز اینـرا اقـرار می‌کننـد کـه تجـارب‬
‫و دسـت‌آورد‌های علمـی متعلـق بـه خـاور میانـه و سـرزمین‌های اسلامی در‬
‫شـکل‌گیری و پیدایـش دانشـمندان بـزرگ چون نیوتن نقش سـازنده داشـته‌اند و‬
‫همچنـان ایـن یـک اصل پذیرفته شـده اسـت که شـاخه‌های علمی چـون کیمیا‪،‬‬
‫الجبـر‪ ،‬علـم نجـوم و ‪ ...‬بـرای نخسـتین بـار از سـرزمین‌های اسلامی بـه غـرب‬
‫رفته‌انـد‪ ،‬ولـی در غـرب بـا تالش‌هـای چشـمگیر و مصرانـه‌ی دانشـمندان غربی‬
‫شـاهد پیشـرفت‌های چشـمگیری بوده‌انـد‪ .‬در کل‪ ،‬قرآنکریـم به‌مثابـه‌ی یـک‬
‫مرجـع مهـم الهـام برای انسـان‌ها‪ ،‬در جهـت پیدایش و گسـترش علـوم و فناوری‬
‫در جهـان امـروزی نقـش مهـم داشـت ‌ه اسـت و هنـوز نیـز مفاهیـم و ارزش‌هـای‬
‫فراوانـی در آن نهفته‌انـد کـه در صـورت پرداختن به آنها‪ ،‬زمینه‌سـاز شـکل‌گیری‬
‫ذهنیت‌هـا و افـکار بزرگ و سـازنده و شـکل‌گیری ارزش‌هـا و مفاهیم علمی تازه‬
‫و مفیـد خواهند شـد‪.‬‬
 ‫‪ | 62‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫به‌گونـه‌ی مثـال‪ ،‬سـروری و نوبلـی (‪ )2018‬برمبنـای آیـه‌ی ‪ 28‬سـوره الرعـد‪،‬‬

‫ـن ُق ُل ُوب ُه ْـم بذ ْكـر َّاللـه َأ َل بذ ْكـر َّاللـه َت ْط َمئ ُّ‬
‫ـن‬ ‫يـن َآم ُنـوا َو َت ْط َمئ ُّ‬ ‫َّ‬
‫«الذ َ‬
‫ِِ ِ ِ ِِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫قولـه تعالـی‪ِ :‬‬
‫ـوب»‪ ،‬ترجمـه‪ :‬همانـا كسـانى كـه ايمـان آورد ‏ه‌انـد و دل‌های‌شـان بـه يـاد‬ ‫ْال ُق ُل ُ‬
‫خـدا آرام مى‏‌گيـرد آ گاه بـاش كـه بـا يـاد خدا دل‌هـا آرامـش مى‏‌يابد؛ کـه باالی‬
‫تأثیـرات جـدی یـاد خـدا بـر آرامـش و انسـجام قلـب تأکیـد دارد‪ ،‬پژوهشـی را با‬
‫اسـتفاده از فنـاوری بیوفیدبـک و روش انسـجام سـریع قلـب متعلق به انسـتیتوت‬
‫هیرت‌مـت (‪ )HeartMath Institute‬امریـکا و بـا اسـتفاده از فنـاوری و نرم‌افـزار‬
‫ایم‌ویـو (‪ )emWave‬روی تآثیـرات ذکـر و یـاد خـدا بـاالی انسـجام قلـب انجـام‬
‫دادنـد و به‌گونـه‌ی علمـی و با اسـتفاده از تکنالوژی مدرن این موضوع ثابت شـد‬
‫کـه ذکـر و یـاد خدا نسـبت به هر اسـتراتیژی و عملکـرد دیگر در جهت انسـجام‬
‫قلـب و بهبـود فعالیت‌هـای آرامش‌بخـش قلب تاثیر بیشـتر و بهتـر دارد‪ .‬به همین‬
‫ترتیـب‪ ،‬قرآنکریـم به‌مثابـه‌ی یـک رهنمـای ارزشـمند و یـک کتاب آسـمانی که‬
‫دربـر گیرنـده‌ی راهکار‌هـا و قوانیـن معقـول و ارزشـمدار بـرای زند‌گی انسـان‌ها‬
‫در همـه زمان‌هـا می‌باشـد‪ ،‬یـک رهنمـا و یـک چارچـوب منظـم و کامـل بـرای‬
‫شـکل‌گیری زند‌گـی مفیـد و ارزشـمدار انسـانی در میـان انسـان‌ها نیز می‌باشـد‪.‬‬
‫بـدون شـک‪ ،‬بـا عملـی نمـودن دسـتورات و مفاهیـم قرآنـی‪ ،‬انسـان‌ها می‌تواننـد‬
‫صاحـب یـک زند‌گـی مفیـد‪ ،‬منظـم‪ ،‬مصـون‪ ،‬ارزشـمند و هدفمندانه شـوند‪.‬‬
 ‫قرآن و زند‌گی انسانی‬
‫قـرآن به‌مثابـه‌ی یک رهنمای همیشـگی و یک قانون کامـل و منظم زند‌گی‪،‬‬
‫تمـام مسـائل و مباحث مرتبط به زند‌گی انسـان را در خـود دارد‪ .‬قرآن منظم‌ترین‪،‬‬
‫معقول‌تریـن و مشـخص‌ترین شـیوه‌ی زند‌گـی انسـانی را بـرای انسـان‌ها بیـان‬
‫مـی‌دارد‪ .‬قرآنکریـم حاوی مفاهیم و ارزش‌هایی اسـت که اگر انسـان‌ها به‌گونه‌ی‬
‫صادقانـه در پـی درک آن گردیـده و به‌گونـه‌ی آ گاهانـه در پـی تحقق دسـتورات‬
‫قرآنـی در زند‌گـی خـود شـوند‪ ،‬صاحب یک زند‌گی ارزشـمند‪ ،‬مطمیـن و مفید‬
‫خواهنـد شـد‪ .‬قـرآن از ابتدایی‌تریـن مسـائل و مباحـث متعلـق بـه زند‌گی انسـانی‬
‫شـروع تـا بـه مهم‌تریـن و پیچیده‌‌تریـن جنبه‌هـای زند‌گی انسـان پرداختـه و به هر‬
‫بخـش زند‌گـی انسـانی برنامـه و چارچوب مشـخص و قابل تطبیـق را ارایه نموده‬
‫ی کـه قـرآن بـا یـک محاسـبه‌ی دقیـق و همه‌جانبـه‪ ،‬جنبه‌هـای‬ ‫اسـت‪ .‬آن‌گونه‌یـ ‌‬
‫متفـاوت زند‌گـی انسـانی را در نظـر گرفتـه و بـا ارایـه‌ی مثال‌هـا راه‌هـای بهتـر‬
‫زیسـتن و مفیـد زیسـتن را بـرای انسـان‌ها بیان داشـته اسـت‪ ،‬بی‌اعتنایـی در مقابل‬
‫آن به‌مثابـه‌ی پیـام و کالم بی‌بدیـل اللـه‪ ،‬نمایانگر ضعف ظرفیت انسـان‌ها بوده و‬
‫سـطحی بـودن حـد باورمندی آنها به مفاهیـم و ارزش‌های مهم را نشـان می‌دهد‪.‬‬
‫در قرآنکریـم از نحوه‌یـی برخـورد و تأمیـن ارتباطات و نحوه‌یی سـخن گفتن‬
‫و تبـادل پیام‌هـا شـروع‪ ،‬تـا مکلفیت‌هـای فـردی و اجتماعـی انسـان‌ها‪ ،‬نحوه‌یـی‬
‫رفتـار در مقابـل والدیـن و بسـتگان‪ ،‬مباحـث مهـم مرتبـط بـه زند‌گانـی مشـترک‬
‫انسـانی‪ ،‬مراودات و معامالت روزمره‌ای انسـان‌ها‪ ،‬درس و تعلیم‪ ،‬تفکر و تعقل و‬
 ‫‪ | 64‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫نحوه‌یی پرسـتش خدا و شـیوه‌های نزدیک شـدن به خدا و بهتر زیسـتن به‌مثابه‌ی‬
‫یـک انسـان مفیـد و هدفمنـد‪ ،‬همـه به‌گونـه‌ی واضـح و مشـرح بیـان شـده‌اند‪.‬‬
‫قرآنکریـم مباحـث و مسـائل مهـم را کـه در زند‌گـی اجتماعـی و توسـعه‌یافته‌ی‬
‫امـروزی به‌مثابه‌ی ارزش‌های جدی انسـانی پنداشـته می‌شـوند‪ ،‬بیشـتر از چهارده‬
‫قـرن قبـل به‌گونـه‌ی واضـح و مشـخص بیان کرده اسـت و انسـان‌ها را بـه رعایت‬
‫آن امر نموده اسـت‪.‬‬
‫قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا بـرای یکدیگـر مفیـد بـوده و در مقابـل‬
‫هـم مهربـان باشـند‪ .‬این کتاب آسـمانی از انسـان‌ها می‌خواهد تـا حقوق یکدیگر‬
‫را در نظـر داشـته باشـند و بـه عـزت و حـق یکدیگر تعـرض نکننـد‪ .‬قرآنکریم از‬
‫انسـان‌ها می‌خواهـد تـا اخلاق انسـانی را در نظـر داشـته و در زند‌گـی خود مفید‬
‫باشـند‪.‬همچنان‪ ،‬بـه انسـان‌ها دسـتور می‌دهـد تـا در مقابـل والدیـن خـود مهربان‬
‫بـوده و بـا آنهـا رفتـار نیک داشـته باشـند‪ .‬قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تا در‬
‫مقابـل فقـرا و مسـافرین مهربان بوده و آنها را مورد شـفقت و مهربانـی قرار دهند‪.‬‬
‫قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا از اسـراف و مصـرف بیهوده‌ی مـال و دارایی‬
‫خـود جلوگیـری نمـوده و به فقرا کمک نماینـد‪ .‬قرآنکریم از انسـان‌ها می‌خواهد‬
‫تـا یکدیگـر خـود را بـه ناحـق نکشـند‪ ،‬اوالد خـود را از تـرس گرسـنگی و فقر به‬
‫قتـل نرسـانند‪ .‬قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا مال یتیـم را مورد دسـتبرد قرار‬
‫نـداده و از فحشـا و اعمال زشـت دوری نماینـد‪ .‬قرآنکریم از انسـان‌ها می‌خواهد‬
‫تـا بـه عهـد خـود وفـا نمـوده و در معاملات روزمـره‌ی خـود از مقیـاس درسـت‬
‫اسـتفاده نماینـد و در کار‌هـای خود صادق باشـند‪.‬‬
‫همچنـان‪ ،‬قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا از دنبـال نمـودن و گفتـن‬
‫مسـائلی ‌کـه پیرامـون آن علـم و آ گاهـی ندارند‪ ،‬خـودداری نماینـد‪ .‬قرآنکریم از‬
‫انسـان‌ها می‌خواهد تا صبور و فروتن باشـند و از رفتار متکبرانه خودداری نمایند‪.‬‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪65‬‬

‫قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تا بدون اجـازه داخل خانه‌های یکدیگر نشـوند‬

‫و قبـل از داخل شـدن بـه خانه‌های یکدیگر اجـازه ی ورود بگیرنـد‪ .‬قرآنکریم از‬
‫انسـان‌ها می‌خواهـد تـا در پشـت سـر یکدیگر غیبت نه‌نمـوده و یکدیگـر خود را‬
‫بـه القـاب بد یاد نکننـد‪ .‬قرآنکریم از انسـان‌ها می‌خواهد تا حقـوق یکدیگر را در‬
‫نظـر گرفته و حسـاب‌های روزمـره‌ی خود با دیگران را درج اوراق و اسـناد نمایند‪.‬‬
‫قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تا در مقابـل موجودات و مخلوقـات روی زمین‬
‫مهربان باشند‪.‬‬
‫خداونـد در قرآنکریـم آنانـی را کـه بـه آنچـه (کارهایـی زشـت) کـرده انـد‬
‫شـادمانی می‌کننـد و دوسـت دارند بـرای آن‌چه (خوبی‌ها) که نکرده اند سـتایش‬
‫شـوند‪ ،‬مـورد سـرزنش قـرار داده و در آیـه ‪ 188‬سـوره آل‌عمـران می‌فرمایـد‪« :‬ال‬
‫َ ْ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ َ َّ َّ َ ْ‬
‫يـن َيف َر ُحـون ِبما أ َت ْـوا َو ُي ِح ُّبون أن ُي ْح َمـدوا ِبما ل ْم َيف َعلوا فال َت ْح َس َـب َّن ُه ْم‬ ‫تحسـبن ال ِذ‬
‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ـن العـذاب َو له ْـم عذاب أل ٌ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬
‫فـازة م َ‬
‫يـم‌»‪ .‬ترجمه‪ :‬گمان مبر كسـانى كه به آنچه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِبم ٍ ِ‬
‫كرده‌انـد‪ ،‬شـادمانى مى‌كننـد و دوسـت دارنـد بـراى آنچـه نكرده‌انـد سـتايش‬
‫شـوند‪ ،‬مپنـدار كـه آنها از عذاب الهى رسـته‌اند‪( ،‬زيـرا) براى آنها عذابـى دردناك‬
‫است‪.‬‬
‫قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تا از شـرک‪ ،‬پیروی خرافات و نسـبت دادن‬
‫سـخنان خـود بـه کتـاب اللـه خـودداری نمـوده و تنها پرسـتش خالـق بی‌همتای‬
‫خـود را نماینـد‪ .‬قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا در پهلـوی عبـادت اللـه‪ ،‬به‬
‫کار و مصروفیت‌هـای زند‌گـی خـود نیـز برسـند و در زمیـن خـدا در پـی کسـب‬
‫روزی حلال و فضـل و بخشـند‌گی اللـه باشـند‪ .‬قرآنکریم از انسـان‌ها می‌خواهد‬
‫تـا از محتویـات ارزشـمند زمیـن‪ ،‬از جملـه آهـن‪ ،‬بخاطـر بهبـود کیفیـت زند‌گی‬
‫خـود اسـتفاده نماینـد‪ .‬قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا در پـی کسـب علـم‬
‫و معرفـت باشـند و بـا تعقـل و تفکـر راه نیـک را انتخـاب نماینـد‪ .‬قرآنکریـم از‬
 ‫‪ | 66‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫انسـان‌ها می‌خواهـد تـا یکدیگـر خود را تمسـخر نکـرده و در پـی برتری‌جویی از‬
‫هم نباشـند‪.‬‬
‫به‌همیـن ترتیـب‪ ،‬قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تا صـدای خـود را از حد‬
‫الزم بلنـد نه‌نمـوده و هنگام دعوت در راه خدا‪ ،‬از حکمت و اندرز نیکو اسـتفاده‬
‫کننـد‪ .‬قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا دادگر‪ ،‬نیکـوکار‪ ،‬بخشـنده و مهربان‬
‫باشـند و از کار‌های زشـت و ناپسـند و ظلم و تعدی اجتناب ورزند‪ .‬قرآنکریم از‬
‫انسـان‌ها می‌خواهـد تـا از امکانات و سـهولت‌های موجود در روی زمین اسـتفاده‬
‫نموده و سپاسـگزار خالق خود باشـند‪ .‬همچنان‪ ،‬قرآنکریم از انسـان‌ها می‌خواهد‬
‫تا پیرامون شـگفتی‌های هسـتی فکر نموده و با اسـتفاده از قوه‌ی تفکر و تعقل در‬
‫پی شـناخت ماهیت و فلسـفه‌ی خلقت خود و ماهیت و فلسـفه‌ی خلقت هسـتی‬
‫بوده و با در نظرداشـت دالیل و شـواهد موجود در ماحول‌شـان و با درنظرداشـت‬
‫عظمـت قـدرت بی‌همتـای اللـه در خلقـت هسـتی‪ ،‬راه نیـک و صـواب را بـرای‬
‫خـود انتخـاب نماینـد (مراجعـه شـود بـه سـوره‌های االسـراء‪ ،‬آیه‌هـای ‪39-22‬؛‬
‫النحـل‪ ،‬آیه‌هـای ‪91- 90‬؛ آل عمـران‪ ،‬آیه‌هـای ‪191 - 190‬؛ عنکبـوت‪ ،‬آیـه ‪20‬؛‬
‫النحـل‪ ،‬آیـه ‪69‬؛ النـور‪ ،‬آیه‌هـای ‪29 – 27‬؛ النحـل‪ ،‬آیـه ‪125‬؛ الحجـرات‪ ،‬آیه‌هـای‬
‫‪18-11‬؛ الجمعـه‪ ،‬آیه ‪.)10‬‬
‫یعنی‪ ،‬این همه مسـائل یاد شـده که سـاختار یک زند‌گی ارزشـمند انسـانی‬
‫را در بـر می‌گیرنـد‪ ،‬دسـتورات اللـه انـد کـه در قرآنکریـم بـرای بهتـر زیسـتن‪،‬‬
‫هدفمندانـه زیسـتن و مفیـد زیسـتن انسـان‌ها بیـان شـده انـد‪ .‬بـدون شـک‪ ،‬اگر‬
‫انسـان‌ها مسـائل یاد شـده را به‌گونه‌ی درسـت بفهمند و درک نمایند و به‌گونه‌ی‬
‫واقعـی و دقیـق در زند‌گـی خـود عملـی نماینـد‪ ،‬دیگـر هیـچ مشـکلی در میـان‬
‫انسـان‌ها باقـی نخواهـد مانـد و انسـان‌ها صاحـب یـک زند‌گـی مفیـد‪ ،‬مطمیـن‪،‬‬
‫ارزشـمدار و آرام خواهنـد شـد‪ .‬تصویـر واقعـی و مفهـوم واقعـی قـرآن پیرامـون‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪67‬‬

‫زند‌گـی انسـان‌ها همیـن مسـائلی اند کـه به‌گونه‌ی مسـتند بیان شـدند‪ .‬تعبیر‌های‬
‫ناموجـه از قرآنکریـم نمی‌تواننـد بیانگـر ارزش‌هـا و مفاهیـم واقعـی قرآنی باشـند‪.‬‬
‫به‌مثابـه‌ی یـک تیـوری مشـخص و یک چارچـوب کامل برای شـکل‌گیری‬
‫زند‌گـی عدالت‌محـور و ارزشـمند انسـانی‪ ،‬خداوند در سـوره النحـل می‌فرماید‪:‬‬
‫ْ َ‬
‫ـاء َوال ُم ْنك ِر‬
‫ُْ َ َ َْ َ َ َْ ْ َ‬ ‫«إ َّن َّالل َـه َي ْأ ُم ُـر ب ْال َع ْـدل َو ْال ْح َس َ َ‬
‫ـان و ِإيت ِاء ِذي الق ْربـى وينهى ع ِن الفحش ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ ْ َ ُ ُ ِ ْ َ َ َّ ُ ْ َ َ َّ ُ َ‬
‫والبغـيِ ي ِعظكـم لعلكـم تذكـرون» (النحـل‪ .)90 ،‬ترجمـه‪‌:‬در حقيقـت‏خـدا بـه‬
‫دادگـرى و نيكـوكارى و بخشـش به خويشـاوندان فرمان مى‏‌دهد و از كار زشـت‬
‫و ناپسـند و سـتم بـاز مـى‌دارد به شـما اندرز مى‌‌دهد باشـد كه پند گيريـد‪ .‬در این‬
‫آیـه‌ی مبارکـه‪ ،‬خداوند چارچوب و مسـیر مشـخص نحوه‌یی تحقق و شـکل‌دهی‬
‫یـک زند‌گـی عدالت‌محـور و مفید انسـانی را بیان می‌کنـد‌‪ .‬در این آیـه‪ ،‬خداوند‬
‫انسـان‌ها را بـه دادگـری‪ ،‬نیکوکاری و بخشـش به بسـتگان امر می‌کنـد و از انجام‬
‫کارهـای زشـت و ناپسـند و ظلم و سـتم نهی می‌کنـد‪ .‬وقتی همه انسـان‌ها در پی‬
‫تحقـق عـدل و انجـام کار‌هـای نیکو باشـند و از کار‌های زشـت و ناپسـند و ظلم‬
‫و سرکشـی اجتنـاب ورزنـد و به بسـتگان خود بخشـنده باشـند‪ ،‬هیچ مشـکلی در‬
‫زند‌گـی انسـان‌ها باقـی نخواهـد ماند‪ .‬البتـه‪ ،‬پیرامون بخشـند‌گی به بسـتگان باید‬
‫گفت که وقتی همه انسـان‌ها در پی بخشـند‌گی به بسـتگان خود باشـند‪ ،‬در این‬
‫حالت هرکس از بسـتگان یک کسـی می‌باشـد و به این ترتیب همه‌ی انسـان‌ها با‬
‫هم وصل می‌شـوند و مشـکالت همه انسـان‌ها به‌گونه‌ی یکسـان حل می‌شـوند‪.‬‬
‫همچنـان‪ ،‬آداب معاشـرت و چارچـوب یـک زند‌گـی ارزشـمدار و مفیـد‬
‫انسـانی را خداونـد در سـوره االسـراء به‌گونـه‌ی مشـرح بیـان می‌کنـد‪ .‬خداونـد‬
‫َ َ َّ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َ َ َّ َ ً َ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ ُ ً ْ ُ ً َ َ‬
‫وما َمخذول؛ َوقضـى َر ُّبك أل‬ ‫می‌فرمایـد‪« :‬ل تجعـل مـع الل ِه إلها آخر فتقعـد مذم‬
‫َ ْ ُ ُ َّ َّ ُ َ ْ َ َ ْ ْ َ ِ ً َّ َ ْ ُ َ َّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ َ‬
‫تعبـدوا ِإل ِإيـاه و ِبالو ِالديـن ِإحسـانا ِإما يبلغن ِعنـدك ال ِكبر أحدهمـا أو ِكلهما فل‬
‫َ ُ ْ َ ُ َ ُ ٍّ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ ِ َ ُ ْ َ ُ َ َ ْ ً َ ً َ ْ ْ َ ُ َ َ َ َ ُّ ِّ‬
‫ـاح الذل ِم َن‬ ‫تقـل لهمـا أف ول تنهرهمـا وقـل لهما قول ك ِر يمـا؛ واخ ِفض لهما جن‬
 ‫‪ | 68‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫ُ ْ‬
‫وسـك ْم ِإن‬ ‫ف‬
‫ُُ‬
‫ن‬ ‫ي‬ ‫ف‬ ‫ا‬ ‫َّالر ْح َمـة َو ُق ْـل َر ِّب ْار َح ْم ُه َمـا َك َما َر َّب َيانـي َصغ ًيرا؛ َر ُّب ُك ْـم َأ ْع َل ُم ب َ‬
‫م‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َّ ُ َ َ ْ َ‬ ‫ِ‬
‫ـورا؛ َوآت َذا ْال ُق ْر َبى َح َّق ُه َو ْالم ْسـك َين َو ْابنَ‬ ‫ل َّواب َين َغ ُف ً‬ ‫ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َتك ُونـوا ص ِال ِحيـن ف ِإنـه كان ِل‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ َ ُ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َ َ ُ َ ِّ ْ َ ْ ً َّ ْ ُ َ ِّ َ َ‬
‫يـن ك ُانـوا ِإخ َوان الش َـي ِاطين َوكان الش ْـيطان ِل َر ِّب ِه‬ ‫الس ِـبيل ول تبـذر تب ِذيـرا؛ ِإن المبذ ِر‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ـورا؛‬ ‫ـك َت ْر ُج َوها َف ُق ْل َل ُه ْم َق ْ ًول َم ْي ُس ً‬ ‫َ ُ ً َ َّ ُ ْ َ َّ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ِّ َ‬
‫كفـورا؛ و ِإمـا تع ِرضـن عنهم اب ِتغـاء رحم ٍة ِمن رب‬
‫ـورا؛‬ ‫وما َم ْح ُس ً‬ ‫َ َول َت ْج َع ْـل َي َـد َك َم ْغ ُل َول ًة إ َلى ُع ُنق َك َ َول َت ْب ُس ْـط َها كل ال َب ْسـط ف َتق ُعد َمل ً‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َّ َ َ ْ ُ ُ ِّ ْ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ ُ َّ ُ َ َ َ َ ً َ ً َ َ َ ْ ُ ُ‬
‫ـدر ِإنـه كان ِب ِعب ِاد ِه خ ِبيـرا ب ِصيـرا؛ ول تقتلوا‬ ‫ِإن ربـك يبسـط الـرزق ِلمـن يشـاء ويق ِ‬
‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ ْ ُ ُ ُ ْ َ َّ ُ ْ َّ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ً َ ً َ َ َ َْ‬
‫أولدكـم خشـية ِإمل ٍق نحن نرزقهـم و ِإياكم ِإن قتلهم كان ِخطئا ك ِبيـرا؛ ول تقربوا‬
‫َّ َّ ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ً َ ْ ُ‬ ‫ِّالز َنا إ َّن ُه َك َان َفاح َش ًـة َو َس َ‬
‫ـاء َس ِـبيل؛ َول َتق ُتلـوا َّالنف َس ال ِتي َح َّر َم الل ُـه ِإل ِبال َح ِّق َو َم ْن‬ ‫ِ‬
‫ْ َ ْ َّ ُ َ َ َ ْ ُ ً َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ ِ َ ْ ُ ً َ َ ْ َ َ ْ َ َ ِّ ُ ْ َ ً َ َ‬
‫ق ِتـل مظلومـا فقـد جعلنا ِل ِولي ِه سـلطانا فل يس ِـرف ِفي القتـل ِإنه كان منصـورا؛ ول‬
‫َ ْ َ ُ َ َّ َ ْ ُ َ َ ُ َّ ُ َ ِ َ ْ ُ ْ َ ْ َّ ْ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬
‫ـد ِإن ال َع ْهد‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ع‬ ‫ال‬ ‫ب‬‫ِ‬ ‫ا‬
‫و‬ ‫ـ‬ ‫ف‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫ه‬‫ـد‬ ‫ش‬ ‫أ‬ ‫غ‬ ‫ل‬ ‫ب‬ ‫ي‬ ‫ـى‬ ‫ت‬‫ح‬ ‫ـن‬ ‫س‬ ‫ح‬ ‫أ‬ ‫َ‬ ‫ي‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫ـي‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ال‬ ‫يـم ِإل ِب‬
‫ِ‬ ‫َتق َر ُبـوا َمـال ال َي ِت‬
‫َ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ً َ َْ ُ ْ َ ْ َ َ ُْ ْ َ ُ ْ ْ َ‬
‫اس ال ُم ْس َـت ِق ِيم ذ ِلك خ ْي ٌر َوأ ْح َس ُن‬ ‫ـط‬ ‫كان مسـئول؛ وأوفوا الكيل ِإذا ِكلتم وزنوا بال ِقس‬
‫ْ ٌ ِ َّ ِ َّ ْ َ َ ِ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ َ ُ ُّ ُ َ َ َ َ‬ ‫َْ ً َ َ َْ ُ َ َْ َ َ َ‬
‫ـس لك ِب ِه ِعلم ِإن السـمع والبصـر والفـؤاد كل أول ِئك كان‬ ‫تأ ِويلا؛ ول تقـف مـا لي‬
‫ْ َ ْ َ َ ً َّ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ ْ َ َ‬ ‫َع ْن ُـه َم ْس ُـئ ًول؛ َ َول َت ْ‬
‫ض مرحا ِإنك لـن تخ ِرق الرض ولـن تبلغ ال ِجبال‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ال‬ ‫ـي‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫ش‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ُ ً‬
‫طول»(االسراء‪.)37-22 ،‬‬
‫ترجمـه‪‌ :‬معبـود ديگـرى بـا خـدا قرار مـده تـا نكوهيـده و وامانده بنشـينى؛ و‬
‫پـروردگار تـو مقـرر كـرد كـه جـز او را مپرسـتيد و بـه پدر و مـادر [خود] احسـان‬
‫كنيـد اگـر يكـى از آن دو يـا هـر دو در كنـار تـو به سـالخوردگى رسـيدند به آنها‬
‫[حتـى] اوف مگـو و بـه آنان پرخاش مكن و با آنها سـخنى شايسـته بگـوى؛ و از‬
‫سـر مهربانـى بـال فروتنـى بر آنـان بگسـتر و بگـو پـروردگارا آن دو را رحمت كن‬
‫چنانكـه مـرا در خـردى پروردنـد‪ .‬پروردگار شـما به آنچـه در دل‌هاى خـود داريد‬
‫آ گا ‏ه‌تـر اسـت اگر شايسـته باشـيد قطعـا او آمرزنـده توبـ ‏ه كنندگان اسـت؛ و حق‬
‫خويشـاوند را به او بده و مسـتمند و در راه‏مانده را [دسـتگيرى كن] و ولخرجى و‬
‫اسـراف مكن؛ چرا كه اسـرافكاران برادران شـيطان‌هايند و شـيطان همواره نسـبت‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪69‬‬

‫بـه پـروردگارش ناسـپاس بـوده اسـت؛ و اگـر بـه اميد رحمتى كـه از پـروردگارت‬
‫جويـاى آنـى از ايشـان روى مى‏‌گردانـى پس با آنان سـخنى نرم بگوى؛ و دسـتت‬
‫ت شـده و‬‫را بـه گردنـت زنجيـر مكـن و بسـيار [هم] گشـاد ‏ه دسـتى منما تا مالم ‏‬
‫حسـرت‏زده بـر جاى مانـى‪ .‬بى‏ گمان پـروردگار تو براى هر كه بخواهـد روزى را‬
‫گشـاده يـا تنـگ مى‌گردانـد در حقيقت او به [حـال] بندگانش آ گاه و بيناسـت؛‬
‫و از بيـم تنگدسـتى فرزنـدان خـود را مكشـيد ماييـم كه بـه آنها و شـما روزى مى‬
‫‏بخشـيم آرى كشـتن آنـان همـواره خطايـى بزرگ اسـت؛ و بـه زنا نزديك مشـويد‬
‫چـرا كـه آن همـواره زشـت و بد راهى اسـت؛ و نفسـى را كه خداوند حـرام كرده‬
‫اسـت جز به حق مكشـيد و هر كس مظلوم كشـته شـود به سرپرسـت وى قدرتى‬
‫داد ‏ه ايـم پـس [او] نبايـد در قتـل زيـاد ‏ه روى كنـد زيـرا او [از طرف شـرع] يارى‬
‫شـده اسـت؛ و بـه مـال يتيـم جز بـه بهترين وجه نزديك مشـويد تا به رشـد برسـد‬
‫و بـه پيمـان [خـود] وفـا كنيد زيرا كه از پيمان پرسـش خواهد شـد؛ و چون پيمانه‬
‫مى‌كنيـد پيمانـه را تمـام دهيد و با ترازوى درسـت بسـنجيد كه ايـن بهتر و خوش‬
‫فرجام‏تـر اسـت؛ و چيـزى را كـه بـدان علـم نـدارى دنبـال مكـن زيـرا گـوش و‬
‫چشـم و قلـب همه مورد پرسـش واقع خواهنـد شـد؛ و در [روى] زمين به نخوت‬
‫گام برمـدار چـرا كـه هرگـز زميـن را نمى‏‌توانـى شـكافت و در بلنـدى بـه كوه‌هـا‬
‫نمى‏ توانى رسـيد (االسـراء‪.)37-22 ،‬‬
‫در آیه‌هـای فـوق خداونـد راه‌هـای بهتـر زیسـتن و مفیـد زیسـتن را قـدم بـه‬
‫قـدم بـه انسـان‌ها بیـان می‌کند و بـا حدی ارزشـمندی و محتـوای سـازنده‌ای که‬
‫مسـائل ذکـر شـده در آیه‌هـای فوق دارنـد‪ ،‬اگر انسـانها در پی عملی نمـودن آنها‬
‫در زند‌گـی روزمـره‌ی فـردی‪ ،‬خانواد‌گـی و اجتماعـی خـود باشـند‪ ،‬انسـان‌ها بـه‬
‫بهتریـن وجـه در کنـار هم زند‌گی مفید‪ ،‬مسـالمت‌آمیز و ارزنده خواهند داشـت‪.‬‬
‫بـدون شـک‪ ،‬آیه‌هـای فـوق در بر‌گیرنـده‌ی یک چارچـوب منظم بـرای زند‌گی‬
 ‫‪ | 70‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫ارزشـمدار و مفیـد انسـانی برای همه انسـان‌ها محسـوب می‌شـوند‪.‬‬

‫در سـوره النور‪ ،‬خداوند بخشـی دیگری از آداب و قواعد معاشـرت انسانی و‬
‫نحوه‌یی داخل شـدن انسـان‌ها به خانه‌های یکدیگرشـان‌را بیان مـی‌دارد‪ .‬خداوند‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُُ‬ ‫می‌فرمایـد‪«َ :‬يـا َأ ُّي َهـا َّالذ َ‬
‫يـن َآم ُنـوا ل َتدخلـوا ُب ُي ًوتـا غ ْي َـر ُب ُي ِوتك ْـم َح َّتـى َت ْس َتأ ِن ُسـوا‬ ‫ِ‬
‫َ ََ ً‬ ‫َ ُ َ ِّ ُ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ٌ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ َ َّ ُ َ َ ْ َ ْ َ ُ‬
‫وتسـلموا علـى أه ِلهـا ذ ِلكـم خير لكـم لعلكـم تذكرون؛ ف ِـإن لم ت ِجدوا ِفيهـا أحدا‬
‫َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ ُ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫َ َ ْ ُُ‬
‫فلا َتدخل َوهـا َح َّتـى ُي ْـؤذن لك ْـم َو ِإن ِقيـل لك ُـم ْار ِج ُعـوا ف ْار ِج ُعـوا ُه َـو أ ْزكـى لك ْم‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ ٌ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ ُ َ ٌ َ ْ ْ ُ ُ‬
‫ـاح أن َتدخلوا ُب ُي ًوتـا غ ْي َر َم ْسـك َون ٍة ِف َيها‬ ‫واللـه ِبمـا تعملـون ع ِليـم؛ ليـس عليكـم جن‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬
‫يـن َيغضوا م ْ‬‫ُ‬ ‫ون َو َما َت ْك ُت ُمـون؛ قل لل ُمؤمن َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ َ ُ ْ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ ُ ْ ُ َ‬
‫ـن أبص ِار ِه ْم‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫متـاع لكـم واللـه يعلم ما تبـد‬
‫َ َ ْ َ ُ ُ ُ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َّ َّ َ َ ٌ َ َ ْ َ ُ َ‬
‫ويحفظـوا فروجهـم ذ ِلـك أزكى لهم ِإن اللـه خ ِبير ِبما يصنعون» (النـور‪.)30 – 27 ،‬‬
‫ترجمـه‪‌ :‬اى كسـانى كـه ايمـان آورد ‏ه ايد به خان ‌ه‏هايى كه خان ‌ه‏هاى شـما نيسـت‪،‬‬
‫داخـل مشـويد تـا اجـازه بگيريـد و بـر اهـل آن سلام گوييد ايـن براى شـما بهتر‬
‫اسـت باشـد كـه پنـد گيريد؛ و اگـر كسـى را در آن نيافتيد پس داخل آن مشـويد‬
‫تا به شـما اجازه داده شـود و اگر به شـما گفته شـد برگرديد‪ ،‬برگرديد كه آن براى‬
‫شـما سـزاوارتر اسـت و خـدا بـه آنچـه انجـام مى‏‌دهيـد داناسـت‪ .‬بر شـما گناهى‬
‫نيسـت كـه بـه خانه‌‌هـاى غيرمسـكونى كـه در آنهـا براى شـما اسـتفاده‌‌اى اسـت‬
‫داخـل شـويد و خـدا آنچـه را آشـكار و آنچـه را پنهـان مى‌داريـد مـى‏ دانـد‪ .‬بـه‬
‫مـردان بـا ايمـان بگو ديده فرو نهنـد و پاكدامنى ورزند كه اين بـراى آنان پاكيز ‏ه‌تر‬
‫اسـت زيـرا خـدا به آنچـه مى‌كننـد آ گاه اسـت (النـور‪ .)30 – 27 ،‬درآیه‌های فوق‬
‫برمبنـای آیه‌هـای ذکر شـده‪ ،‬خداوندانسـان‌هارا رهنمایـی می‌کند تا چگونـه وارد‬
‫خانه‌هـای هـم شـوند و چگونـه بـه محیط محـرم و مصـون یکدیگر احتـرام قایل‬
‫شـوند و بـدون اجـازه داخل حریـم خصوصی یکدیگر نشـوند‪.‬‬
‫در سـوره المائـدة خداونـد بـه انسـان‌ها امـر می‌کنـد تـا در کار‌هـای نیـک‬
‫و پرهیـزگاری یکدیگـر خـود را کمـک نماینـد و از همـکاری کـردن یکدیگـر‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪71‬‬
‫َ‬
‫در گنـاه و تعـدی اجتنـاب ورزنـد‪ .‬قسـمی‌که اللـه تعالـی می‌فرمایـد‪«َ :‬يـا أ ُّي َهـا‬
‫َ ْ ْ َ َْ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َّ‬ ‫َ ُّ َ‬ ‫َّالذ َ‬
‫يـن َآم ُنـوا ل ُت ِحلـوا ش َـع ِائ َر الل ِـه َول الش ْـه َر ال َح َـر َام َول ال َهـد َي َول القل ِئـد َول‬ ‫ِ‬
‫ِّ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ ً ْ َ ِّ ْ َ ْ َ ً َ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َ َ‬
‫آميـن البيـت الحـرام يبتغـون فضل ِمـن رب ِهـم و ِرضوانـا و ِإذا حللتم فاصطـادوا ول‬
‫َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َي ْجر َم َّن ُك ْـم َش َـن ُآن َق ْـوم َأ ْن َص ُّد ُوك ْـم َعـن ْال َم ْ‬
‫ـج ِد ال َح َـر ِام أن َت ْع َتـدوا َو َت َع َاو ُنـوا َعلى‬‫س‬ ‫ٍ‬
‫ْ ِّ ِ َ َّ ْ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ ْ ْ َ ِ ْ ُ ْ َ ِ َ َّ ُ َّ َ َّ َّ َ َ ُ ْ َ‬
‫اب»‬ ‫ـديد ال ِعق ِ‬ ‫ال ِبـر والتقـوى ول تعاونـوا علـى ِالث ِـم والعـدو ِان واتقوا اللـه ِإن الله ش ِ‬
‫(المائـدة‪ .)2 ،‬ترجمـه‪‌« :‬اى كسـانى كـه ايمان آورد ‏ه‌ايد حرمت‏شـعاير خدا و ماه‬
‫ى‏نشـان و قرباني‌هـاى گردن‏بنـددار و راهيـان بيـت الحـرام را كه‬ ‫حـرام و قربانـى ب ‌‬
‫فضـل و خشـنودى پـروردگار خود را مى‏طلبند نگـه داريد و چـون از احرام بيرون‬
‫آمديـد [مى‏‌توانيـد] شـكار كنيـد و البتـه نبايـد كين ‏ه‌تـوزى گروهـى كه شـما را از‬
‫مسـجد الحـرام باز داشـتند شـما را به تعـدى وادارد و در نيكـوكارى و پرهيزگارى‬
‫بـا يكديگـر همـكارى كنيد و در گنـاه و تعدى دسـتيار هم نشـويد و از خدا پروا‬
‫كنيـد كـه خدا سـخت‏كيفر اسـت»‪.‬‬
‫مطابـق بـه ایـن دسـتور خداونـد‪ ،‬انسـان‌ها بایـد در راه نیـک و در انجـام‬
‫کار‌هـای نیـک همـکار و یـاور هم باشـند و در مسـیر نادرسـت و انجـام کارهای‬
‫ناجایـز همـکار هم نشـوند‪ .‬همچنـان‪ ،‬خداوند در سـوره نور انسـان‌ها را از تهمت‬
‫ً‬
‫زدن بـه زنـان پاکدامـن جـدا منع می‌نمایـد و آنهایی را کـه به زنـان پاکدامن اتهام‬
‫ات‬ ‫َّ َّ َ َ ْ ُ َ ْ ُ ْ َ َ‬
‫بی‌مـورد وارد مینماینـد‪ ،‬مورد لعنـت قرار می‌دهـد‪«ِ :‬إن ال ِذين يرمـون المحصن ِ‬
‫اب َعظ ٌ‬
‫يـم» (النور‪.)23 ،‬‬ ‫ْال َغاف َلات ْال ُم ْؤم َنـات ُلع ُنـوا في ُّالد ْن َيـا َوالْخ َرة َوَل ُه ْـم َع َذ ٌ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ترجمـه‪ :‬بى‌‌گمـان كسـانى كـه به زنـان پاكدامـن بى‏‌خبـر [از همه جا] و بـا ايمان‬
‫ت‬
‫ت شـد ‏ه‌اند و بـراى آنها عذابى سـخ ‏‬ ‫نسـبت زنـا مى‏‌دهنـد در دنيـا و آخرت لعن ‏‬
‫خواهـد بـود‪ .‬یعنـی‪ ،‬انسـان‌ها بایـد در پی خدشـه‌دار کـردن وجهه‌یی شـخصیتی‬
‫دیگـران‪ ،‬به‌خصـوص زنـان پاکدامن نباشـند و هر ادعـای خود را برمبنای شـواهد‬
‫و دالیـل شـرعی و قابـل قبول ارایـه نمایند‪.‬‬
 ‫‪ | 72‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫خداونـد در سـوره النحـل بـه انسـان‌ها امـر می‌کنـد تـا بـه وعده‌هـای خـود‬
‫َ ُ‬
‫پابنـد باشـند و بـه عهـد خویـش وفـا نماینـد‪ .‬خداونـد می‌فرمایـد‪«َ :‬وأ ْوفـوا ِب َع ْه ِد‬
‫َ‬
‫َ ْ ْ َّ َ ُ َ ً‬
‫يد َها َوقـد َج َعل ُت ُم الل َـه َعل ْيك ْم ك ِفيل‬ ‫َّ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ْ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫الل ِـه ِإذا عاهدتـم ول تنقضـوا اليمـان بعـد تو ِك ِ‬
‫ْ ُ َ‬ ‫َّ َّ َ‬
‫ۚ ِإن الل َـه َي ْعل ُـم َمـا َتف َعلـون» (النحـل‪ .)91 ،‬ترجمـه‪‌ :‬و چون با خدا پيمان بسـتيد به‬
‫پيمـان خـود وفا كنيد و سـوگندهاى [خود را] پس از اسـتوار كردن آنها مشـكنيد‬
‫بـا اينكـه خـدا را بـر خـود ضامن [و گـواه] قـرار داد ‏ه ايد زيـرا خدا آنچـه را انجام‬
‫مى‌‌دهيـد مى‏‌دانـد‪ .‬همچنـان‪ ،‬خداونـد بـه انسـان‌ها امـر می‌کند تـا یکدیگر خود‬
‫«اد ُع‬
‫را بـا اسـتفاده از سـخنان نیک و اندرز‌هـای نیک به راه خدا دعـوت نمایند‪ْ .‬‬
‫َ ْ َ ُ َّ َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ ْ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫َ‬
‫ـن ِإن َر َّبك‬ ‫ِإلـى َس ِـبيل َر ِّبك ِبال ِحك َم ِـة َوال َم ْو ِعظ ِة ال َح َس َـن ِة َو َج ِادل ُه ْم ِبال ِتي ِهيَ أحس‬
‫َ َ ْ‬ ‫ُ َ َ ْ َ ُ ِ َ ْ َ َّ‬
‫ـن ضل َع ْن َس ِـب ِيل ِه َو ُه َو أ ْعل ُـم ِبال ُم ْه َت ِد َين» (النحـل‪ .)125 ،‬ترجمه‪‌ :‬با‬ ‫هـو أعلـم ِبم‬
‫حكمـت و انـدرز نيكو بـه راه پروردگارت دعـوت كن و با آنان به [شـيو ‏ه‌اى] كه‬
‫نيكوتـر اسـت مجادلـه نمـاى در حقيقت پـروردگار تو به [حال] كسـى كـه از راه‬
‫او منحـرف شـده داناتـر و او به [حـال] راه‏يافتگان [نيز] داناتر اسـت‪.‬‬
‫وفـا بـه عهـد و پابنـد بودن بـه تعهد از جمله شـاخص‌های مهم یـک زند‌گی‬
‫مسـئوالنه و هدفمندانـه‌ی انسـانی محسـوب می‌شـود و همچنـان نحوه‌ی سـخن‬
‫گفتـن و نحـوه‌ی دعـوت دیگـران به‌سـوی خـدا نیـز در پروسـه‌ی ارتباطـات و‬
‫زند‌گـی روزمـره‌ی انسـان‌ها نقـش مهـم دارند‪ ،‬قسـمی ‌کـه در آیه‌های فـوق بیان‬
‫شـده‌اند‪ ،‬ایـن مفاهیـم از جملـه دسـتورات اللـه بـرای انسـان‌ها انـد تـا در زند‌گی‬
‫روزمـره‌ی خـود رعایـت نماینـد‪ .‬بـدون شـک‪ ،‬رعایـت ایـن مفاهیم و دسـتورات‬
‫اللـه زمینه‌هـای تفاهـم و یکدیگرپذیـری و کسـترش اعتمـاد در میـان انسـان‌ها را‬
‫گسـترش خواهند داد‪.‬‬
‫در سـوره الحجـرات خداونـد بـه انسـان‌ها امـر می‌کنـد تـا از تمسـخر کردن‬
‫یکدیگـر‪ ،‬گمان‌هـای بـد در قبـال یکدیگـر‪ ،‬عیـب جویـی‪ ،‬خبرچینـی و برتری‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪73‬‬

‫ـن َق ْ‬ ‫ـخ ْر َق ْـو ٌم م ْ‬‫َ َ ُّ َ َّ َ َ ُ َ َ ْ َ‬

‫ـوم َع َسـى‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫جویی‌هـا اجتنـاب ورزنـد‪« .‬يـا أيهـا ال ِذيـن آمنـوا ل يس‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ـن َول تل ِم ُزوا‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ـن خ ْي ًـرا منه َّ‬‫َ‬ ‫ـن ن َسـاء َع َسـى َأ ْن َي ُك َّ‬ ‫ـاء م ْ‬ ‫َأ ْن َي ُك ُونـوا َخ ْي ًـرا م ْن ُه ْـم َ َول ن َس ٌ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ ِ‬ ‫ِ‬
‫ـن َل ْـم َي ُتـبْ‬ ‫ـوق َب ْع َـد ْال َيمـان َو َم ْ‬ ‫ْ َ ْ ُ ُْ ُ ُ‬ ‫َُْ َ ُ ْ َ َ ََ َ ُ ْ َْ‬
‫ِ‬ ‫أنفسـكم ول تنابـزوا باللقـاب بئـس ِالسـم الفس‬
‫الظنِّ‬ ‫َ ُ َ َ ُ ُ َّ ُ ِ َ َ َ ُّ ِ َ ِ َّ َ َ ُ ْ َ ُ َ ً َ ِ َّ ِّ َّ َ ْ َ َّ‬
‫فأول ِئـك هـم الظ ِالمـون؛ يـا أيها ال ِذين آمنـوا اجت ِنبوا ك ِثيـرا ِمن الظـن ِإن بعض‬
‫َ ُ ُ َْ ْ َُ َ َ‬ ‫ً َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ َ‬
‫ِإث ٌـم َول َت َج َّس ُسـوا َول َيغ َت ْب َب ْعضك ْـم َب ْعضا أ ُي ِح ُّب أ َحدك ْم أن َيـأ كل ل ْح َم أ ِخ ِيه َم ْي ًتا‬
‫َ َ ْ ُ ُ ُ َ َّ ُ َّ َ َّ َّ َ َ َّ ٌ َ ٌ َ َ ُّ َ َّ ُ َّ َ َ ْ َ ُ ْ ْ َ َ‬
‫ـن ذك ٍر‬ ‫فك ِرهتمـوه واتقـوا اللـه ِإن اللـه تـواب ر ِحيـم؛ يـا أيهـا الناس ِإنـا خلقناكم ِم‬
‫َوُأ ْن َثـى َو َج َع ْل َن ُاك ْم ُش ُـع ًوبا َو َق َبائ َل ل َت َع َار ُفـوا إ َّن َأ ْك َر َم ُك ْم ع ْن َد َّالله َأ ْت َق ُاك ْـم إ َّن َّالل َه َعليمٌ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫يـر» (الحجـرات‪.)13-11 ،‬‬ ‫َخب ٌ‬
‫ِ‬
‫ترجمـه‪‌ :‬اى كسـانى كـه ايمـان آورد ‏ه ايـد نبايـد قومى قـوم ديگر را ريشـخند‬
‫كنـد شـايد آنهـا از اين‌هـا بهتـر باشـند و نبايـد زنانـى زنـان [ديگـر] را [ريشـخند‬
‫كننـد ] شـايد آنهـا از اينهـا بهتر باشـند و از يكديگـر عيب مگيريـد و به همديگر‬
‫لقب‌هـاى زشـت مدهيـد چه ناپسـنديده اسـت نام زشـت پـس از ايمـان و هر كه‬
‫توبـه نكـرد آنـان خود سـتمكارند‪.‬اى كسـانى كـه ايمـان آورد ‏ه ايد از بسـيارى از‬
‫گمانهـا بپرهيزيـد كه پار ‏ه اى از گمان‌ها گناه اسـت و جاسوسـى مكنيد و بعضى‬
‫از شـما غيبـت بعضـى نكنـد آيـا كسـى از شـما دوسـت دارد كـه گوشـت بـرادر‬
‫مـرد ‏ه اش را بخـورد از آن كراهـت داريـد [پـس] از خـدا بترسـيد كـه خـدا توبـ ‏ه‬
‫پذيـر مهربـان اسـت‪.‬اى مـردم مـا شـما را از مـرد و زنـى آفريديـم و شـما را ملـت‬
‫ملـت و قبيلـه قبيلـه گردانيديـم تـا بـا يكديگـر شناسـايى متقابل حاصـل كنيد در‬
‫حقيقـت ارجمندتريـن شـما نـزد خـدا پرهيزگارترين شماسـت بى‏ ترديـد خداوند‬
‫دانـاى آ گاه اسـت (الحجـرات‪ .)13-11 ،‬یـک سلسـله از مفاهیـم و قواعـد مهـم‬
‫زند‌گـی انسـانی را خداونـد در آیه‌هـای فـوق بیـان نموده و انسـان‌ها را بـه رعایت‬
‫آن امـر کـرده اسـت‪ .‬وقتـی دقیق متوجـه عمق و حد ارزشـمندی مفهـوم آیه‌های‬
‫که در فوق نقل شـدند شـویم‪ ،‬می بینیم که چقدر حسـاب شـده و دقیق مفاهیم‬
 ‫‪ | 74‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫و راه‌هـای بهتر زیسـتن را خداوند برای انسـانها در نظر گرفتـه و در قرآنکریم بیان‬
‫داشته است‪.‬‬
‫خداونـد در قرآنکریـم انسـان‌های را که ازمورد سـتایش قـرار گرفتن پیرامون‬
‫کارهـای که انجام نداده اند خوشـنود می‌شـوند‪ ،‬مورد سـرزنش قرار داده اسـت‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ َّ َ ْ‬
‫يـن َيف َر ُحـون ِب َمـا أ َت ْـوا‬‫خداونـد در سـوره آل عمـران می‌فرمایـد‪« :‬ل تحسـبن ال ِذ‬
‫ـون َأ ْن ُي ْح َم ُـدوا ب َمـا َل ْم َي ْف َع ُلوا َف َل َت ْح َس َـب َّن ُه ْم ب َم َف َازة م َن ْال َع َـذاب َوَل ُه ْم َع َذابٌ‬
‫َ ُ ُّ َ‬
‫وي ِحب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫يـم» (آل‌عمـران‪ .)188 ،‬البتـه گمان مبر كسـانى كـه بدانچه كرد ‏ه اند شـادمانى‬ ‫َأل ٌ‬
‫ِ‬
‫مى‌كننـد و دوسـت دارنـد بـه آنچـه نكـرد ‏ه انـد مـورد سـتايش قـرار گيرنـد قطعا‬
‫گمـان مبـر كـه براى آنـان نجاتـى از عذاب اسـت [كـه] عذابى دردنـاك خواهند‬
‫داشـت‪ .‬بـر مبنـای ایـن آیـه‌ی مبارکـه‪ ،‬انسـان‌ها نبایـد یکدیگـر خـود را بـا دادن‬
‫امتیازات و القاب دروغین مورد سـتایش قرار دهند که آنها مسـتحق آن نیسـتند و‬
‫ً‬
‫نباید در پی مداحی و سـتایش کسـی با ذکر کار‌های باشـند که اصال انجام نداه‬
‫اسـت‪ .‬همچنـان‪ ،‬نباید کسـی بخاطر مورد سـتایش قرار گرفتن بـرای کارهای که‬
‫انجام نداده اسـت و بخاطر اسـتفاده‌ی القاب که مسـتحق آن نیسـت‪ ،‬خوشـحال‬
‫شـود و در پـی مدح شـدن و کسـب القـاب و سـتایش‌های بی‌مورد باشـد‪ .‬یعنی‪،‬‬
‫قرآنکریـم در تمـام عرصه‌هـای زند‌گـی انسـانی راه‌هـای معقـول را برای انسـان‌ها‬
‫بیان داشـته اسـت تا در کنار هم زند‌گی آرام‪ ،‬مسـئوالنه و عادالنه داشـته باشـند‪.‬‬
‫‪  ‬همچنـان‪ ،‬خداونـد در سـوره الجمعـه بـه انسـان‌ها امـر می‌کنـد تـا بعـد از‬
‫ادای نمـاز و عبـادت خـدا‪ ،‬در زمین خدا پراکنده شـده و در پی جسـتجو نمودن‬
‫َ َ ُ‬
‫بخشـش‪ ،‬روزی حلال و مرحمت الله باشـند‪ .‬خداوند می‌فرماید‪« :‬ف ِـإذا ق ِض َي ِت‬
‫ْ َ‬
‫َّ َ ْ ُ ُ َّ َ َ ً َ َّ ُ‬
‫يـرا ل َعلك ْـم‬
‫ْ َ ْ‬
‫ـن فضـل الل ِـه واذكـروا اللـه ك ِث‬
‫ُ‬
‫ض َو ْاب َتغـوا ِم‬ ‫ر‬‫الْ‬ ‫ـي‬‫ف‬ ‫وا‬ ‫الص َلا ُة َف ْان َتش ُ‬
‫ـر‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ُتف ِل ُحـون» (الجمعـه‪ .)10 ،‬ترجمـه‪‌ :‬و چـون نمـاز گـزارده شـد در [روى] زميـن‬
‫پراكنـده گرديـد و فضـل خـدا را جويـا شـويد و خدا را بسـيار ياد كنيد باشـد كه‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪75‬‬

‫شـما رسـتگار گرديـد‪ .‬برمبنای این آیه ‌مبارکه‪ ،‬انسـان باید در پهلـوی ادای فرایض‬
‫دینـی‪ ،‬بـه کار و مکلفیت‌هـای زند‌گـی خـود نیـز توجـه نمـوده و تلاش نماید تا‬
‫به‌مثابـه‌ی یـک انسـان فعـال و مفیـد زند‌گی نمـوده و بـاردوش دیگران نباشـد‪.‬‬
‫در سـوره عنکبـوت خداونـد به انسـان‌ها دسـتور می‌دهد تـا در زمین بگردند‬
‫ْ َْ َ ُ‬ ‫«ق ْـل س ُ‬ ‫ُ‬
‫ض فانظ ُروا‬ ‫ِ‬ ‫ـیروا ِفـی الر‬ ‫ِ‬ ‫و بـر آفرینـش هسـتی فکـر کننـد‪ .‬قولـه تعالـی‪:‬‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ـف َب َـد َأ ْال َخ ْل َـق ُث َّم َّالل ُ‬
‫َْ َ‬
‫ـی ٍء َق ِدیر؛ٌ‬‫ـئ َّالن ْشـأ َة ال ِْخ َـرة إن اللــه علـى کل ش ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ــه ُینش ُ‬ ‫کی‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ ّ ُ َ َ َ ُ َ َْ َ ُ َ َ َ ُ َ َْ ُْ َُ َ‬
‫ـذب مـن یشـاء ویرحم من یشـاء و ِإلی ِـه تقلبون» (العنکبـوت‪ .)21– 20 ،‬ترجمه‪:‬‬ ‫یع ِ‬
‫بگـو در زمیـن بگردیـد و بنگریـد خداونـد چگونه آفرینـش را آغاز کرده اسـت؟‬
‫ً‬
‫سـپس خداونـد ( بـه همیـن گونه) جهـان آخـرت را ایجاد مـی کند یقینـا خدا بر‬
‫هـر چیـز توانا اسـت؛ هـر كـه را بخواهد عـذاب و هر كـه را بخواهـد رحمت مى‬
‫‏كنـد و بـه سـوى او بازگردانيـده مـى شـويد‪ .‬در آیه‌هـای سـوره عنکبـوت که در‬
‫فـوق نقـل شـده انـد‪ ،‬خداوند انسـان‌ها را به سـیر و سـفر در روی زمیـن و تفکر و‬
‫اندیشـیدن بـر شـگفتنی‌های هسـتی و اندیشـیدن بـر نحوه‌یـی آفرینش هسـتی فرا‬
‫می‌خوانـد‪.‬‬
‫همچنـان‪ ،‬خداونـد بـا بیان نمـودن راه‌های تعقل و اندیشـیدن پیرامون خلقت‬
‫هسـتی و مفهـوم زند‌گـی‪ ،‬به انسـان‌ها گوشـزد می‌کند کـه در هر حال بازگشـت‬
‫آنهـا بسـوی خداسـت و بجـز از خـدا کسـی دیگـری نمی‌تواند یـار و یـاور واقعی‬
‫انسـان‌ها باشـد و هنـگام درماند‌گـی بـه داد آنها برسـد‪ .‬یعنـی‪ ،‬در هر حال انسـان‬
‫بایـد متوجـه‌ی فلسـفه‌یی خلقـت خـود‪ ،‬متوجـه‌ی مکلفیت‌هـای زند‌گـی خود و‬
‫متوجـه‌ی مرجـع بازگشـت و مکلفیت‌هـای زند‌گی بعـد از مرگ خویش باشـد و‬
‫بـه قـدرت بی‌همتـای خالق خود ایمان راسـخ داشـته باشـد‪.‬‬
‫بـا در نظرداشـت آیه‌هـا و مفاهیـم قرآنـی کـه در بخش‌هـای متفـاوت این اثر‬
‫تذکـر رفته‌انـد‪ ،‬قرآن یک قانون و سـاختار کامل و منظم بـرای زند‌گی هدفمندانه‬
 ‫‪ | 76‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫و ارزشـمدار انسـانی می‌باشـد‪ .‬مفاهیم و مسـائلی یاد شـده فقط بخشـی از قواعد‬
‫و ارزش‌هایـی انـد کـه خداونـد برای رهنمایـی انسـان‌ها در جهت دسـت‌یافتن به‬
‫یـک زند‌گـی بامفهـوم‪ ،‬ارزشـمدار‪ ،‬مطمیـن و مصـون در قرآنکریـم بیـان نموده‬
‫اسـت‪ .‬قرآنکریـم به‌مثابـه‌ی قانـون اللـه بـرای تنظیم زند‌گی بشـر‪ ،‬در هـر عصر و‬
‫در هـر مـکان و در هـر شـرایط قابـل تطبیـق بـوده و بـا هر سـطح زند‌گـی و با هر‬
‫شـرایط برابر می‌باشـد‪.‬‬
‫کسـانی‌که بـا بـه تـن داشـتن لبـاس منسـوب بـه دیـن و یـا هـم بـا بـه دسـت‬
‫داشـتن قـرآن نمی‌تواننـد صاحـب یـک زند‌گـی ارزشـمند‪ ،‬مفیـد و آرام شـوند‬
‫مشـکل خـود شـان اسـت و تعبیر‌هـای نـا موجـه‌ی خود‌شـان از قرآن باعث شـده‬
‫اسـت تا با مشـکالت گوناگون مواجه شـوند‪ .‬همچنان‪ ،‬عدم توجه مسـلمان‌ها به‬
‫مفاهیـم ارزشـمند قرآنی و عدم تلاش آنها برای فراگیری قرآن به‌گونه‌ی مسـتقیم‬
‫و آ گاهانـه و عـدم پرداختـن آنهـا بـه تحقـق و تطبیـق مفاهیـم و دسـتورات قرآنی‬
‫در زند‌گـی فـردی و اجتماعی‌شـان‪ ،‬باعـث شـد ‌ه اسـت تـا زند‌گـی پرجنجـال و‬
‫غیرمطمین داشـته باشـند‪.‬‬
‫ی کـه‪ ،‬در صـورت درک مفاهیـم و دسـتورات قرآنـی به‌گونه‌ی دقیق‬ ‫در حالـ ‌‬
‫و درسـت و عملـی نمـودن آن در زند‌گـی فـردی و اجتماعـی‪ ،‬مسـلمان‌ها در‬
‫جایـگاه‌ی بهتـری قـرار خواهنـد گرفـت و دارای زند‌گـی آرام و مرفـه‌ای خواهند‬
‫شـد‪ .‬همچنان‪ ،‬تالش پیگیر انسـان‌ها در راسـتای دانسـتن‪ ،‬درک و عملی نمودن‬
‫ارزش‌هـا و مفاهیـم قرآنـی باعـث بلند رفتن سـطح ظرفیت و آ گاهـی آنها‪ ،‬باعث‬
‫ازدیـاد حـد پویایـی و مفیـد بـودن آنهـا و باعث نزدیکـی آنها به خـدا و با یکدیگر‬
‫و همچنـان باعـث به‌میان آمدن رابطه‌های مفید و ارزشـمدار انسـانی در میان‌شـان‬
‫خواهنـد شـد‪ .‬بـودن بـا قـرآن به‌گونـه‌ی آ گاهانـه و خوانـدن و دانسـتن قـرآن و‬
‫مفاهیـم ارزشـمند قرآنی‪ ،‬انسـان را متحول سـاخته و دارای ذهـن و ظرفیت عالی‪،‬‬
‫قرآن از دید یک پژوهشگر | ‪77‬‬

‫پویـا و ایجادگر خواهند سـاخت‪.‬‬

‫قرآنکریم انسـان‌ها را به بهتر زیسـتن و آ گاهانه زیسـتن‪ ،‬به تفکر و تعقل و به‬
‫مفید بودن و مسـئوالنه زیسـتن دعوت می‌کند‪ .‬قرآنکریم انسان‌ها را به نیکوکاری‬
‫و مهربـان بـودن در مقابـل یکدیگر‪ ،‬به بخشـند‌گی و همـکاری با نیازمنـدان و به‬
‫رعایـت آداب و اخلاق فـردی و اجتماعی دعوت می‌کند‪ .‬قرآنکریم به انسـان‌ها‬
‫دسـتور می‌دهـد تـا یکدیگـر خـود را مـورد تمسـخر قـرار نـداده و مـال یکدیگـر‬
‫را به‌گونـه‌ی ناحـق حیف‌ومیـل نکننـد‪ .‬قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا راه‬
‫نیـک را دنبـال نمـوده و متوجـه‌ی رفتـار‪ ،‬کـردار و گفتـار خـود باشـند و از بیـان‬
‫مسـائلی کـه پیرامون آن آ گاهـی ندارند خودداری نمـوده‪ ،‬از تکبر و برتری‌جویی‬
‫و از ظلـم و سرکشـی اجتنـاب ورزنـد‪ .‬قـرآن از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا به‌گونـه‌ی‬
‫عاقالنـه و هدفمندانه مسـیر زند‌گی خـود را انتخاب نموده و بر شـگفتی‌ها و حد‬
‫ارزشـمندی هسـتی فکر نموده و سپاسـگزار خالق یکتای خود باشـند‪.‬‬
‫در کل‪ ،‬قرآنکریـم از انسـان‌ها می‌خواهـد تـا بـا تفکـر و تعقـل فلسـفه‌ی‬
‫واقعـی آفرینـش خـود را درک نمـوده و برمبنـای فلسـفه‌ی خلقـت خویـش و بـا‬
‫درنظرداشـت دسـتورات قرآنـی‪ ،‬زند‌گـی ارزشـمدار و مفیـد انسـانی را در پیـش‬
‫گیرنـد و همان‌گونه‌یـی کـه از سـوی خالـق خـود به‌مثابـه‌ی بهتریـن مخلوقـات‬
‫و بـا داشـتن بهتریـن ظرفیـت و بهتریـن شـکل خلقـت آفریده شـده‌اند‪ ،‬انسـان و‬
‫بهتریـن مخلوقـات در روی زمین باقـی بمانند و صاحب بهترین و ارزشـمندترین‬
‫زند‌گـی انسـانی شـوند‪ .‬یکتـا پرسـتی و مسـئوالنه زیسـتن‪ ،‬تفکـر‪ ،‬خـردورزی‬
‫و بهتـر زیسـتن‪ ،‬مهربـان بـودن‪ ،‬پویایـی و هدفمندانـه زیسـتن‪ ،‬یکدیگرپذیری و‬
‫مفیـد زیسـتن‪ ،‬نیکـوکاری و ارزشـمدار زیسـتن از جمله مفاهیم عمده‌یـی اند که‬
‫قرآنکریـم به‌مثابـه‌ی قواعـد زند‌گـی برای انسـان‌ها در نظر گرفته اسـت‪ .‬انسـان‌ها‬
‫در صـورت درنظـر گرفتـن مفاهیم یاد شـده و برخوردار بودن از مزایای نقل شـده‬
 ‫‪ | 78‬قرآن از دید یک پژوهشگر‬

‫از قرآنکریم‪ ،‬بدون شـک دارای انسـانی‌ترین‪ ،‬ارزشـمند‌ترین و مفید‌ترین زند‌گی‬

‫خواهنـد بـود و صاحـب یـک زند‌گی انسـانی واقعـی و ارزشـمدار خواهند شـد‪.‬‬
‫إن‌شاءالله‪.‬‬
‫منابع‬
‫‪ -1‬آل عمران‪191 – 190 /‬‬
‫‪ -2‬االنعام‪152 – 15 /‬‬
‫‪ -3‬االسراء‪37 – 23 /‬‬
‫‪ -4‬االسراء‪7 /‬‬
‫‪ -5‬النحل‪91 – 90 /‬‬
‫‪ -6‬الفاتحه‪7 – 1 /‬‬
‫‪– 7‬المائدة‪3 /‬‬
‫‪ -8‬المومنون‪15 – 12 /‬‬
‫‪ -9‬الرحمان‪20 – 19 /‬‬
‫‪ -10‬االسراء‪36 /‬‬
‫‪ -11‬البقره‪30 – 29 /‬‬
‫‪ -12‬الرعد‪28 /‬‬
‫‪ -13‬النور‪43 ،30 - 22 ،27 /‬‬
‫‪ -14‬االسراء‪70 ،44 ،39 ،22 /‬‬
‫‪ -15‬التین‪5 – 4 /‬‬
‫‪ -16‬النساء‪93 /‬‬
‫‪ -17‬المائدة‪32 ،23 /‬‬
‫‪ -18‬الذاریات‪56 /‬‬
‫‪ -19‬المومنون‪115 ،62 /‬‬
‫‪ -20‬الحشر‪21 /‬‬
‫‪ -21‬النحل‪125 ،69 ،15 – 10 /‬‬
‫‪ -22‬الجاثیه‪13 /‬‬
 ‫ | قرآن از دید یک پژوهشگر‬80

27 ،20 ،9 /‫ الرحمان‬-23
33 – 32 /‫ ابراهیم‬-24
25 /‫ الحدید‬-25
20 /‫ عنکبوت‬-26
18 -11 /‫ الجرات‬-27
10 /‫ الجمعه‬-28
6 - 1 /‫ العلق‬-29
21 – 20 /‫ عنکبوت‬-30
48 – 47 /‫ یوسف‬-31
4 /‫ قیامت‬-32
24 /‫ یونس‬-33
18 ،9 /‫ زمر‬-34
9 /‫ سجده‬-35
110 /‫ کهف‬-36
21-15 ،‫ التکویر‬-37

38- Droste, J. (1915). On the field of a single centre in Einstein's theory

of gravitation. Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen
Proceedings 17, (3), 1011-998.

39- Hines, T. (2016). Anatomy of the Brain. MAYFIELD, retrieved from:

file:///C:/Users/Dell/Desktop/PE-AnatBrain.pdf

40- Question on Islam (2014). The seas not mixing with each other, retrieved
from:
http://www.questionsonislam.com/article/seas-not-mixing-each-other

41- Sarwari, A. Q. & Nubli, A. W (2018). The Relationship between Zikr

81 | ‫قرآن از دید یک پژوهشگر‬

(Remembrance of Allah), Heart Coherence and Intrapersonal Communication

among Muslim Postgraduate Students from Different Countries. Journal of
Language & Communication (UPM-publication), 5 (1), 110- 124. ISSN:
2289-649X

42- Sarwari, A.Q. (2016). Study of the relationship between interpersonal

communication competence, intercultural communication competence and
heart rate variability among postgraduate students (Ph.D. Thesis). University
Malaysia Pahang: Malaysia.

43- Schwarzschild, K. (1916). Ü� ber das Gravitationsfeld eines Kugel aus

inkompressibler Flüssigkeit nach der Einsteinschen Theorie. Sitzungsberichte
der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften ,7, 196-189.

44- Secret Life of Isaac Newton (HD)-Full Documentary (2016). Retrieved

from: https://www.youtube.com/watch?v=YPRV1h3CGQk.