OH

0
3 2

OH OH
galaktozo j3 ( 1,4) - a. - glukoza
LAKTOZA

Kod maltoznog tipa poluacetalna grupa drugog monosaharida ostaje slobodna. Zato
disaharidi maltoznog tipa pokazuju redukcione osobine, pojavu mutarotacije i daju
reakcije na monosabaride.
Maltoza i celebioza SU biljni produkti. Laktozaje zivotinjski secer. Nalazi se u mlijeku
sisara i zove se jos mlijecni secer. Tako majcino mlijeko sadrzi od 5 - 8% laktoze, a
kravlje 4 - 6%.

2. Trehalozni tip veze ostvaren je kod disaharida trehaloze i saharoze. Kod ovog tipa veze
monosaharidi se povezuju preko svojih poluacetalnih -OH grupa. Zato su disaharidi
ovog tipa nereducirajuci seeeri, ne pokazuju pojavu mutarotacije i ne daju reakcije
na monosaharide.
Zavisno od konfiguracije vezujucih monosaharida (a. iii J3-obtik) vezivanje moze biti:
a - a; a. -13 i 13-13 tipa.

>-,,---o o,~---,,--..

2 2

OH
glukozo a. ( 1, l ) - a. - glukoza
TREHALOZA

Trehaloza se sastoji od dvije molekule a-D-glukoze povezanih preko poluacetalnih

grupa. Nalazi se u pivskom kvascu, mladim sampinjonima i drugim gljivama.

_,_ o 0

OH OH
glukozo a ( 1,2) - J3 - fruktoza
SAHA ROZA

Saharoza je disaharid trehaloznog tipa, u kome su a.-glukoza (a.-D-glukopiranoza) i 13-

fruktoza (13-D-fruktofuranoza) povezani preko svojih poluacetalnih -OH grupa u
polozaju 1,2 i to a. -13 tipa.
Saharozaje biljni secer, Dobro se otapa u vodi. Slatkog je okusa. Koristi se za ishranu.

114
Polisaharidi

PoJisaharidi su visokomoJekularna jedinjenja, koja se sastoje od velikog broja

monosaharidnih jedinica povezanih glikozidnom vezom. Po fizickim i hemijskim osobinama .
bitno se razlikuju od monosaharida i oligosaharida, Netopivi su u vodi, ne kristaliziraju,
nemaju sladak okus i ne pokazuju redukciona svojstva.
Polisaharidi su veoma rasprostranjeni u biljnom i zivotinjskom svijetu. Prema funkciji koju
vrse u zivim organizmima dijelimo ih na:
1) Rezervne polisaharide
Zivim organizmima sluze kao materijal za izgradnju novih supstanci i dobivanja
potrebnih kolicina energije. Tu spadaju skrob i glikogen. Skrob je rezervni polisaharid
biljaka, a glikogen zivotinjskih organizama.
2) Skeletne polisaharide, koji sluze kao materijal za izgradnju cvrstih dijelova sa velikom
otpornoscu, ali sa malom iii nikakvom bioloskom aktivnosti. Polisaharid ovog tipa je
celuloza.
Polisaharidi potpunom hidrolizom najcesce daju samo jedan jedini monosaharid. Skrob,
celuloza i glikogen izgradeni su iz glukoze kao osnovne gradivne jedinice. Skrob i glikogen
izgradeni su iz a-D-glukoze (a-D-glukopiranoze), dok celulozu izgraduje f}-D glukoza (f}-
D-glukopiranoza).

Skrob

Skrob je, poslije celuloze, najrasprostranjeniji ugljikohidrat. On je rezervni polisaharid

biljaka. Nastaje u zelenim dijelovima biljke procesom fotosinteze. Deponuje se u korijenu,
krtolama i sjemenkama. Skrob je smjesa polisaharida amiloze (20%) i amilopektina (80%).
Unutrasnjost skrobnog zrnca izgradena je od amiloze, a opna od amilopektina.

Amilozaje nerazgranati polisaharid izgraden od velikog broja (oko 4000) a-D-glukoze (a-
D-glukopiranoze) medusobno povezanih a 1,4-glikozidnim vezama. Enzimatskom
hidrolizom daje disaharid maltozu. Ima oblik a-zavojnice. Sa jodom daje karakteristicno .•
Ijubicasto obojenje koje potice od ugradnje molekula h u sredisnji prostor zavojnice, sto
uzrokuje jaku apsorpciju odredenih talasnih duzina svjetlosti.

AMI LOZA

' OH
()---'
I "''''---'-' OH

OH

Cl. (J,4) \'CZa la zavojuka I

115
Amilopektin ima razgranatu strukturu koji sadrzi dvije vrste glikozidnih veza: a. (1,4)-
glikozidnom vezom povezane su molekule D-glukoze u polimerne lance, ali na svakih 24-30
monomernih jedinica Janae se grana i to a. (1,6) - glikozidnom vezom.
Grananje sprjecava stvaranje a.-zavojnice i zato amilopektin sa jodom daje blijedocrveni
kompleks.

-~ J/ "::) kraj lanca

HOH~ -

~~O-
OH OH

a(l,4) veza
amilopektin: n =22-2
glikogen: n =IO - I

Osobine i upotreba skroba

Skrob je bijeli prah. Sastoji se od zmaca, koja su kod svake biljke drugacijeg oblika. Rastvara
se u vodi gradeci ljepak. Kuhanjem sa razblazenim kiselinama skrob hidrolizuje. Konacni
produkt hidrolize je D-glukoza (a.-D-glukopiranoza).

H•
skrob dekstrin maltoza a.-gJukoza

Dekstrin je smjesa maltoze, D-glukoze i razgranatih oligosaharida. Zbog lahke probavljivosti

dodaje se djecjoj hrani. Skrob se upotrebljava kao hrana, zatim za proizvodnju alkoho\a,
glukoze i dr.

GJikogen

Glikogen je rezervni polisaharid zivotinja. Nalazi se u misicima i jetri. Struktura mu je slicna

amilopektinu, ali su mu nizovi kraci, sadrze 12-20 jedinica 0-glukoze i vise je razgranat.
Glikogen ima vaznu ulogu u regulaciji sadrzaja secera u krvi.

amilopektin glikogen

116
Celuloza

Celuloza je gradivnipolisaharidbiljaka. Izgraduje membrane svih biljnih celija. Celuloza

je najrasprostranjenija organska supstanca. U drvetu je oko 50% celuloze. Najcisca celuloza ·
nalazi se u dlacicama pamuka, (oko 90%). Molekule celuloze imaju oblik dugih
nerazgranatih lanaca, u kojima je medusobno povezano oko 2000-3000 molekula ~D-
glukoze ([)-D-glukopiranoze) 13 (1,4)-glikozidnom vezom.

CELULOZA)

0
0./

CH20H 0
OH

OH
~o n-2000- 13QOO
OH
OH

tJ - D-
I
,elu.koz:a

Celulozna vlakna su nitaste grade i predstavljaju snopove paralelnih polisaharidnih lanaca

medusobno povezanih intramolekularnim vodikovim vezama izmedu -OH grupa susjednih
lanaca. Ovakva grada daje celulozi dobra mehanicka svojstva.

Celuloza nema biolosku vrijednost. Ljudi i zivotinje ne posjeduju enzime koji bi hidrolizirali
~glikozidnu vezu. Medutim mnoge bakterije imaju ~-glikozidaze koje su sposobne da
hidroliziraju celulozu do disaharida celebioze i dalje do j3--glukoze. Takve bakterije u svom
probavnom traktu posjeduju termiti, pa je drvo osnovna hrana ovih mrava. ·

Cista celulozaje bijela, cvrsta, vlaknasta supstanca, bez ukusa i mirisa. Ne otapa se u vodi.
Celuloza sluzi za proizvodnju papira, tkanina, konca, uzadi. Hemijskom preradom celuloze
dobiva se alkohol, vjestacka svila, eksplozivi, filmske trake itd.
Celuloza reaguje sa organskim i neorganskim kiselinama dajuci estere. Esteri celuloze sa
HN03 zovu se nitroceluloza. Ona je lahko zapaljiva. Koristi se za pravljenje bezdimnog
baruta.
Acetilceluloza (ester celuloze sa sircetnorn kiselinom) je tesko zapaljiva. Koristi se za
proizvodnju avionskih lakova, filmskih traka, nelomljivog stakla, acetatne svile i dr.

117