3.

Редови
3.1 Бројни редови

Деиниција 1. Нека е дадена низа {a n } од реални броеви и нека формираме нова

низа од парцијални суми {S n } на следниот начин: S 0 = 0 , и S n = a n + S n −1 . Симболот
∞

∑a
n =1
n = a1 + a 2 + ... + a n + ... се вика броен ред, а a n се нарекуваат членови на редот.

∞
Дефиниција 2. Бројниот ред ∑a
n =1
n = a1 + a 2 + ... + a n + ... велиме дека конвергира

ако низата од парцијални суми {S n } е конвергентна низа со граница S . Притоа за

бројот S велиме дека е сума на редот. Ако lim S n не постои или е бесконечност,
n →∞
тогаш за редот велиме дека дивергира.

Пример 1. Да се испита конвергенцијата на редот

∞

∑ n ⋅ (n + 1) = 1 ⋅ 2 + 2 ⋅ 3 + ... + n ⋅ (n + 1) + ...
1 1 1 1
n =1
Решение:
1 1 1 1   1 1  1 1  1
Sn = + ... + =  −  +  −  + ... +  −  =1−
1⋅ 2 n ⋅ (n + 1)  1 2   2 3   n n + 1 n +1
lim S n = 1 = S ⇒ редот конвергира и има сума 1.
n →∞

∞
Пример 2. Да се испита конвергенцијата на геометрискиот ред ∑q
n =0
n
, q ∈ R.

1− qn
Решение: S n = 1 + q + q 2 + ... + q n −1 =
1− q
 1 qn 
lim S n = lim 
n →∞ n →∞ 1 − q
−  = lim

1− q  → ∞
1
1− q
(
⋅ 1− qn = )
1
1− q
ако q < 1 .
 n

1
Следува дека геометрискиот ред конвергира и има сума S = за q < 1 .
1− q

Тврдење 1. (Потребен услов за конвергенција на бројни редови) Нека ∑a n е броен

ред. Ако редот конвергира, тогаш важи lim a n = 0 .
n →∞

Доказ: Формираме низа од парцијални суми S n на следниов начин: S 0 = 0,

S n = a n + S n −1 , притоа lim S n −1 = S и lim S n = S . Тогаш
n →∞ n →∞

1
 lim S n = lim (a n + S n −1 ) = lim a n + lim S n −1 = lim a n + S
n →∞ n →∞ n →∞ n →∞ n →∞

⇒ S = lim a n + S ⇒ lim a n = 0.
n →∞ n →∞

Забелешка 1. За конвергенција на бројни редови се користи и Кошиевиот критериум за

Кошиеви низи: Низата {a n } конвергира ако и само ако за секое ε > 0 постои nε така што
a n + p − a n < ε , ∀n > nε , ∀p ∈ N .
Имено редот ∑a n конвергира ако и само ако за секое ε > 0 постои nε така што
S n + p − S n < ε , ∀n > nε , ∀p ∈ N ,
каде што {S n } е низата од парцијалните суми на редот.

Особини на конвергентни редови:

1° ∑ k ⋅ a n = k ⋅ ∑ a n , ако ∑a n е конвергентен ред.
2° ∑ (a n + bn ) = ∑ a n + ∑ bn , ако ∑a n и ∑b n се конвергентни редови.

Забелешка 2. Кај редовите со исфрлање на конечен број собироци, природата на редот не

се менува. Ако пак членовите, по некое правило си ги променат местата во редот, тогаш
природата на редот може, но не мора да се промени (групирање на членовите на редот
не е дозволено).

3.2 Редови со ненегативни членови

Нека е даден редот ∑ a . Ако

n an ≥ 0 за секој природен број n, тогаш дадениот ред
се вика ред со ненегативни членови.
Редот конвергира ако низата од парцијални суми е ограничена од горе.
Секоја монотоно растечка и ограничена од горе низа е конвергентна, а {S n } е
монотоно растечка бидејќи S n = a n + S n −1 ⇒ S n −1 < S n .

1° Метод на мајорирање
Нека ∑ a n и ∑ bn се два реда со ненегативни членови. Ако a n ≤ bn , ∀n ∈ N ,
тогаш од конвергенцијата на редот ∑b n следува конвергенција на редот ∑a n, а
од дивергенција на редот ∑a n следува дивергенција на редот ∑b . n

2° Метод на количници
Нека ∑ a n и ∑ bn се два реда со ненегативни членови. Ако ∃k, K така
an
што ∀n ∈ N важи k ≤ ≤ K , тогаш редовите имаат иста природа (истовремено
bn
конвергираат или дивергираат) односно

2
 ∑a
an
Ако lim = q, q ≠ 0 и е конечен број, тогаш n е конвергентен ако и само
n →∞ b
n

ако ∑b n е конвергентен.

∑b ∑a
an
Ако lim = 0 и редот n е конвергентен ред, тогаш n е конвергентен
n →∞ b
n
ред.

3° Критериум на Даламбер: Нека ∑a n e ред со ненегативни членови и нека постои

a n +1
lim = α . Ако е α < 1 редот конвергира, а ако е α > 1 редот дивергира. За α = 1 овој
n →∞ a
n
критериум не дава одговор туку се потребни испитувања на друг начин.
4° Критериум на Коши: Нека ∑a n e ред со ненегативни членови и нека постои
lim n a n = α . Ако е α < 1 редот конвергира, а ако е α > 1 редот дивергира. За α = 1 овој
n →∞
критериум не дава одговор туку се потребни испитувања на друг начин.
5° Критериум на Рабе: Нека ∑a n e ред со ненегативни членови и нека постои
  a 
lim n ⋅ 1 − n +1  = α .
  a n 
n →∞

Ако е α < 1 редот дивергира, а ако е α > 1 редот конвергира.

6° Интегрален критериум на Коши: Нека f е позитивна, нерастечка, непрекината
∞
функција, дефинирана на множеството { f : t ≥ 1} . Редот ∑ f (n) конвергира ако и само ако
n =1
конвергира интегралот
∞
n 
∫ f (t )dt = lim  f (t )dt  .
∫
n →∞ 
1 1 

3.3 Наизменични (алтернативни) редови

Дефиниција 1. Нека ∑a n e ред со произволни знаци. Ако ∑a n е конвергентен

ред, тогаш за ∑a n велиме дека е апсолутно конвергентен ред. Ако пак ∑a n e
дивергентен ред и ∑a n конвергира, тогаш за ∑a n велиме дека условно (семи)
конвергентен ред.
Дефиниција 2. Редот ∑a n велиме дека е алтернативен ако a 2 n −1 ≥ 0, a 2 n ≤ 0 или
a 2 n −1 ≤ 0, a 2 n ≥ 0 .
∞
1 1 1 1 1
Пример 3. ∑ (−1)
n =1
n
⋅
n
= −1 + − + − + ... е алтернативен ред.
2 3 4 5

3
Теорема 1 (Критериум на Лајбниц). Нека ∑a n e алтернативен ред. Ако низата
{a } монотоно опаѓа и ако
n lim a n = 0, тогаш редот
n →∞
∑a n e конвергентен. Сумата
S има ист знак со членот a1 и важи | S | < | a1 | .
∞
(−1) n
Пример 4. Да се испита конвергенција на редот ∑
n =1 n
.
∞
1  1
Решение: Низата   монотоно опаѓа, lim = 0 ⇒ редот конвергира, но условно,
 n  n =1 n → ∞ n
∞
1
бидејќи редот ∑n
n =1
e хармониски и е дивергентен.

Особини
1° Ако алтернативниот ред ∑ a n e апсолутно конвергентен, тогаш е и
конвергентен.
Забелешка 3. Кај апсолутно конвергентните редови е дозволено произволно
групирање на членовите на редот.

2° (Риман) Ако редот ∑ a n e семиконвергентен, тогаш со измена на

редоследот на членовите може секогаш да се добие семиконвергентен
ред чиј збир (сума) е однапред зададен број.

3.3.1. Множење на бројни редови

∞ ∞
Дефиниција 3. (Кошиев производ) Нека ∑a
n =1
n и ∑b n =1
n се два бројни реда. Бројниот
∞
ред ∑c
n =1
n велиме дека е нивен Кошиев производ ако
n
c n = a1 ⋅ bn + a 2 ⋅ bn −1 + ... + a n ⋅ b1 = ∑a
k =1
k ⋅ bn − k +1 ,

∞ ∞ ∞ ∞ n
односно ∑
n =1
an ⋅ ∑
n =1
bn = ∑
n =1
cn = ∑∑ a
n =1 k =1
k ⋅ bn − k +1 .

Шема за пресметување на членовите cn :

c1 a1 ⋅ b1 a 2 ⋅ b1 a3 ⋅ b1 . . a k ⋅ b1
. . .
c2 a1 ⋅ b2 a 2 ⋅ b2 a3 ⋅ b2 . . a k ⋅ b2
. . .
c3 a1 ⋅ b3 a 2 ⋅ b3 a3 ⋅ b3 . .
. . . .
. . . . .
. . . .
ck a1 ⋅ bk a 2 ⋅ bk a3 ⋅ bk . . a k ⋅ bk
. . .
. . . . . . . . .

4
Особина 1° Ако ∑a n и ∑b n се апсолутно конвергентни редови со суми A и
∞
B соодветно, тогаш и Кошиевиот производ ∑c
n =1
n e апсолутно конвергентен ред и
∞
притоа важи ∑c
n =1
n = C = A ⋅ B.

3.4 Функционални низи

Дефиниција 1. Нека е дадена низа од функции f1 ( x), f 2 ( x),..., f n ( x)... со иста

дефинициона област. Низата од функции ја означуваме со { f n (x)} и ја нарекуваме
функционална низа.
Кај функционалните низи постојат следниве видови на конвергенција:
• Точкаста конвергенција и
• Рамномерна (униформна) конвергенција.

Дефиниција 2. Ако x0 e точка од дефиниционата област така што бројната низа { f n ( x0 )}

e конвергентна со граница a 0 , тогаш велиме дека функционалната низа точкасто
конвергира кон a 0 за x = x0 .
Множеството од сите точки во кои функционалната низа конвергира точкасто се
вика област на конвергенција. Функцијата дефинирана на тоа множество (областа на
конвергенција) со вредност еднаква на границите на соодветните бројни низи, се вика
гранична функција на функционалната низа
f ( x0 ) = a 0 = lim f n ( x0 )
n →∞
………………………...
f ( x k ) = a k = lim f n ( x k )
n →∞
т.к.
и се означува со f ( x) = lim f n ( x) .
n →∞

• Ако f (x) e гранична функција за { f n (x)} , тогаш тоа значи дека

∀ε > 0, ∃n0 (ε , x) , ( x - фиксно) така што ∀n > n0 важи f n ( x) − f ( x) < ε .
Дефиниција 3. Ако f (x) e гранична функција за { f n (x)} , x ∈ E (област на
конвергенција) и ако ∀ε > 0, ∃n0 (ε ) така што ∀n > n0 важи f n ( x) − f ( x) < ε , ∀x ∈ E ,
тогаш велиме дека функционалната низа { f n (x)} рамномерно (униформно)
конвергира кон f (x) на множеството E (суштинско – конвергенција на
р.к.
множество, а не во точка) и означуваме lim f n ( x) = f ( x).
n →∞

Кај точкастата конвергенција n0 зависи од x и е различно за секое x ∈ E.

5
 Кај рамномерната конвергенција n0 e фиксно и единствено за секое x ∈ E
(не зависи од x ∈ E ).

Особини на рамномерно конвергентни функционални низи:

1° Рамномерна конвергенција и непрекинатост: Ако f n (x) се непреки-
р.к.
нати на E и lim f n ( x) = f ( x) на E , тогаш f (x) e непрекината на E.
n →∞

2° Рамномерна конвергенција и интегрирање: Ако f n (x) се непрекинати

р.к. x x
на [a, b] и lim f n ( x) = f ( x) за секое x ∈ [a, b], тогаш lim ∫ f n (t )dt = ∫ f (t )dt за секое
n →∞ n →∞
a a
x ∈ [a, b].
т.к.
3° Рамномерна конвергенција и диференцирање: Ако f ( x) = lim f n ( x) на
n →∞
р.к.
[a, b], ако f n' ( x) се непрекинати на (a, b) и ако lim f n' ( x) = ϕ ( x) на [a, b], тогаш
n →∞
р.к.
lim f n ( x) = f ( x) на [a, b] и ϕ ( x) = f ' ( x).
n →∞

Пример 5. Да се испита конвергенцијата на функционалната низа со општ член

sin nx
f n ( x) = .
n
sin nx sin nx sin nx 1
Решение: Наоѓаме lim = 0 = f ( x), −0 ≤ < < ε па следува дека
n →∞ n n n n
1
n0 =   од каде што може да заклучиме дека функционалната низа рамномерно
ε 
1
конвергира бидејќи n0 =   не зависи од x.
ε 

3.5 Функционални редови

Дефиниција 1. Нека { f n (x)} e функционална низа дефинирана на E. Дефинираме

функционална низа парцијални суми {S n ( x)}∞n=1 со S1 (x ) = f1 (x ) и
∞
S n (x ) = f n (x ) + S n −1 (x ), за n ≥ 2. Изразот ∑f
n =1
n ( x) се вика функционален ред.
∞
Редот ∑f
n =1
n ( x) конвергира (точкасто или рамномерно) ако конвергира

(точкасто или рамномерно) функционалната низа од парцијални суми {S n ( x)}∞n =1 .

6
Граничната функција на функционалната низа {S n ( x)}∞n =1 се вика сума функција за
∞
функционалниот ред ∑f n =1
n ( x ).

Теорема 1. (Ваерштрасов критериум за рамномерна конвергенција на

∞
функционален ред) Нека е даден функционалниот ред ∑f
n =1
n ( x ). Ако ∀x ∈ D ( D -

дефинициона област) важи f n ( x) ≤ a n , ∀n ∈ N и ако соодветниот броен ред ∑a n e

конвергентен, тогаш функционалниот ред рамномерно конвергира на D.
Доказ: Нека ∑ a n e конвергентен, следува дека неговата низа од парцијални суми
{S n ( x)}∞n=1 e конвергентна, па имено нека {S n ( x)}∞n=1 e Кошиева низа за која важи
∀ε > 0, ∃n0 (ε ) така што S n + p − S n < ε , ∀n > n0 (ε ), ∀p ∈ N .
Нека S n (x) e општ член на функционалната низа од парцијални суми на
∞
редот ∑f
n =1
n ( x ). Тогаш

S n + p ( x) − S n ( x) = f n +1 ( x) + ... + f n + p ( x) ≤ f n +1 ( x) + ... + f n + p ( x) ≤
≤ a n +1 + ... + a n + p < ε , ∀n > n0 , ∀p ∈ N .
Бидејќи n0 не зависи од x следува дека функционалната низа {S n ( x)}∞n=1 e
∞
рамномерно конвергентна на D па редот ∑f
n =1
n ( x) e рамномерно конвергентен на

D.
∞
Последица 1. Нека ∑f
n =1
n ( x) е функционален ред дефиниран на [a, b] . Ако f n (x) се

непрекинати на [a, b] и ако редот рамномерно конвергира на [a, b] со сума

функција S (x), тогаш S (x) е непрекината на [a, b] .
∞
Последица 2. Нека ∑f
n =1
n ( x) е функционален ред дефиниран на [a, b] . Ако f n (x) се

непрекинати на [a, b] и ако редот рамномерно конвергира на [a, b] со сума

∞ x
функција S (x), тогаш ∑∫ f
n =1 a
n (t ) dt рамномерно конвергира на [a, b] и притоа
b b
 ∞  ∞ b

∫
a
S ( x)dx =  ∫∑
a  n =1
f n ( x) dx =

∑∫ f
n =1 a
n ( x ) dx (т.е. редот може да се интегрира член по

член).
∞
Последица 3. Нека ∑f
n =1
n ( x) е функционален ред дефиниран на [a, b] . Ако S n (x) се
∞
непрекинти на [a, b] и S n′ (x) се непрекинати на (a, b) , ако ∑f
n =1
n ( x) конвергира

7
 ∞
точкасто на [a, b] кон S (x), ако ∑S
n =1
'
n ( x) рамномерно конвергира на [a, b] кон
∞
функција ϕ (x) , тогаш ∑f n =1
n ( x) рамномерно конвергира на [a, b] кон S (x) и

S ' ( x) = ϕ ( x) (т.е. редот може да се диференцира член по член).

Две класи функционални редови кои најчесто се користат се:

• Степенските редови (Тајлоров ред)
• Фуриеови редови (тригонометриски редови)

Пример 6. Тајлоров ред

f ' ( x0 ) f ( n ) ( x0 )
f ( x) = f ( x0 ) + ( x − x0 ) + ... + ( x − x0 ) n + Rn ( x) = Pn ( x) + Rn ( x) .
1! n!

3.5.1 Степенски редови

Дефиниција 1. Функционалниот ред со членови степенски функции се вика

степенски ред.
∞
Општиот вид на степенски ред е ∑a
n =0
n ⋅ ( x − x 0 ) n , каде што an се коефициенти на

редот. Ако x 0 = 0 тогаш степенскиот ред има облик

∞

∑a
n =0
n ⋅ x n = a 0 + a1 ⋅ x + a 2 ⋅ x 2 + ... + a n ⋅ x n + ...

Ако x = 0 ⇒ ∑ a n ⋅ x n точкасто конвергира кон нула.

Теорема 1. (Абел) Ако ∑a n x n конвергира точкасто за x = x0 ≠ 0 , тогаш редот
апсолутно конвергира за секое x за кое важи x < x0 . Ако редот дивергира за
x = x0 , тогаш тој дивергира ∀x за кое x > x0 .

Дефиниција 2. Нека R > 0 е најголемата по апсолутна вредност од сите точки

(вредности) за кои редот ∑ a n x n точкасто конвергира. Тогаш R се вика радиус на
конвергенција, а интервалот ( − R, R ) се вика интервал (област) на
конвергенција.

8
Теорема 2. (Коши-Адамар) Нека ∑a n xn e степенски ред и нека постои
граничната вредност α = lim sup n a n . Тогаш радиус на конвергенција на
n →∞

1
степенскиот ред е R = .
α
Со помош на критериумот на Даламбер радиусот на конвергенција се
a
пресметува со формулата R = lim n .
n →∞ a
n +1

• Особини
1° Ако R e радиус на конвергенција на степенскиот ред ∑a n x n , тогаш тој
рамномерно конвергира на сегментот [−r , r ], ∀r < R . Сумата (збирот) на
редот е непрекината функција на сегментот [−r , r ] .
2° Ако ∑ a n x n e дивергентен за x = R , тогаш на [0, R ] не може да биде
рамномерно конвергентен.
3° Ако ∑ a n x n e конвергентен за x = R , тогаш на [0, R ] редот е
рамномерно конвергентен.
4° Секој степенски ред може да се интегрира и диференцира член по член
на [0, x], x < R . Притоа добиените степенски редови имаат ист радиус
на конвергенција.

∞
Пример 7. Да се испита конвергенцијата и да се најде сумата на редот ∑x
n =0
n
.

∑
an 1
Решение: Кај дадениот ред a n = 1 ⇒ R = lim = 1. Тогаш xn =1+ x + x2 +  =
n →∞ a
n +1 n =0 1− x
е бесконечен геометриски ред кој конвергира за x < R = 1.
∞
xn x 2 x3
Пример 8. Да се испита конвергенцијата на редот ∑ (−1)
n =1
n −1
⋅
n
= x−
2
+
3
− ...

Решение:
1
n −1
(−1) an
an = , lim = lim n = 1 = R .
n n →∞ a n +1 n →∞ 1
n +1
Интервалот на конвергенција е (− 1,1).
(−1) n −1 1 1 1 ∞
За x = 1 се добива бројниот ред ∑
n =1 n
= 1 − + − + ... кој
2 3 4
конвергира според критериумот на Лајбниц па следува дека на [0,1] имаме
рамномерна конвергенција (според 3°).
∞
За x = −1 се добива бројниот ред − ∑
1
кој е дивергентен.
n =1 n

9
Заклучуваме редот конвергира на интервалот (−1,1].
Пример 9. Да се развие во степенски ред функцијата ln(1 + x), а потоа да се најде
бројниот ред чија сума е ln 2 .
∞
Решение: [ln(1 + x)]′ = ∑
(− 1)n x n кој конвергира на (− 1,1).
1 1
= =
1 + x 1 − (− x ) n =0
Според Последица 2 имаме:

x ∞ ∞ ∞ ∞ x ∞
n +1 x n +1 n

∫∑ ∑
(− 1) t dt = (− 1) t dt = (− 1) t (− 1)n x = ∑ ∑ ∑ (− 1)n−1
x
ln(1 + x) = = ∫
n n n n n
.
0 n =0 n =0 0 n =0 n + 1 0 n =0 n +1 n =1 n
Функцијата ln(1 + x) e непрекината во точката x = 1 − 0 , па мо же да
запишеме
1 1 1
ln 2 = lim ln(1 + x) = 1 − + − + ...
x →1− 0 2 3 4

∞
Пример 10. Да се испита конвергенцијата и најде сумата на редот ∑ (−1)
n =0
n
x 2n .

Користејќи го добиениот резултат да се развие во степенски ред функцијата arctg x .

∞
Решение: Редот ∑ (−1)
n =0
n
x 2 n = 1 − x 2 + x 4 + ... + (−1) n ⋅ x 2 n + ... е бесконечен геометрис-

ки ред со q = −x2 кој конвергира за q = − x 2 < 1. Значи интервалот на

конвергенција е (−1,1) , а сумата
∞

∑ (−1)
1 1
n
x 2 n = 1 − x 2 + x 4 + ... + (−1) n ⋅ x 2 n + ... = =
n =0 1− − x (
2
)
1+ x2
.

x ∞

∑ (−1)
dt
За развојот на функцијата arctg x имаме: arctg x = ∫ , за x < 1 редот n
x 2n
0
1 + t 2
n =0

може да се интегрира член по член па добиваме

x ∞ ∞ ∞ x∞
t 2 n +1 x 2 n +1
x x

∫∑ ∑ ∑ ∑
dt
arctg x = ∫
0
1 + t 2
=
0 n =0
(−1) n t 2 n dt =
n =0
∫
(−1) n t 2 n dt =
0 n =0
(−1) n =
2n + 1 0 n = 0
(−1) n
2n + 1
.

∞
Пример 11. Да се најде сумата на редот ∑n⋅ x
n =1
n −1
.

Решение:
′ ′
 ∞ n
∑( ) ( )
∞ ∞
′ ′  x  1− x + x
∑ ∑
1
n −1
n⋅x =  
x =  x  = x + x + x + = 
n 2 3
 = = ,
n =1 n =1  n =1  1 − x  (1 − x ) (1 − x )2
2

кој конвергира на (−1,1) поради конвергенцијата на истиот интервал на редот

∞ ∞

∑ ∑x
x
xn = x n
= .
n =1 n =0 1− x

10
3.5.2 Тајлорови редови

1
Функцијата e дефинирана за x ≠ 1 и претставува збир на степенскиот
1− x
∞
ред ∑x
n =0
n
, кој конвергира за x < 1 .

1
Збирната функција e дефинирана за секој реален број, а соодветниот
1+ x2
∞
степенски ред ∑ (−1)
n =0
n
x 2 n конвергира за x < 1 .

Се поставува прашањето кои услови треба да ги задоволува дадена функција

за да можеме да најдеме соодветен степенски ред чија збирна функција е дадената
функција? Одговорот го даваат Тајлоровите редови.
∞
Нека е даден степенски ред ∑a
n =0
n (x − x 0 ) n со радиус на конвергенција R и

∞
интервал на конвергенција ( x0 − R, x0 + R) . Нека f ( x) = ∑ a n ( x − x 0 ) n е збирната
n =0

функција на ( x0 − R, x0 + R) . Да претпоставиме дека f (x) е бесконечно

диференцијабилна и редот го диференцираме член по член (редот рамномерно
конвергира на ( x0 − r , x0 + r ), 0 < r < R ).
f ' ( x) = a1 + 2a 2 ( x − x 0 ) +  + na n (x − x 0 )
n −1
+  , f ' ( x0 ) = a1 ;
f " ( x0 )
f " ( x) = 2a 2 +  + n(n − 1)a n (x − x 0 )
n −2
+  , f " ( x 0 ) = 2a 2 ⇒ а 2 = ;
2
...
f (n )( x) = n(n − 1)  2 ⋅ 1a n +  ,
(n)
( x0 )
f
f (n )( x 0 ) = n(n − 1)  2 ⋅ 1a n ⇒ a n =
n!
'
f ( x0 ) f '' ( x 0 ) f ( n ) ( x0 )
⇒ f ( x) = f ( x0 ) + ( x − x0 ) + ( x − x0 ) 2 + ... + ( x − x0 ) n + ...
1! 2! n!
Теорема 1. За една функција да има Тајлоров ред (да може да се развие во
степенски ред) таа треба да е бесконечно диференцијабилна, односно да има
изводи од било кој ред во интервалот на конвергенција на редот.

Пример 12. Да се најде развојот на функцијата f ( x) = e x по степените на x.

Решение: f ′( x) = f ′′(x ) = f ′′′(x ) =  = e x , a f (0) = f ' (0) = ... = f ( n ) (0) = ... = 1. Добиваме
∞
x x2 x3 xn xn
ex =1+ + +
1! 2! 3!
+ ... +
n!
+ ... =
n = 0 n!
. ∑
За радиусот и интервалот на конвергенција имаме:

11
 1
1 an
an = , R = lim = lim n! = lim (n + 1) = ∞
n! n →∞ a n →∞ 1 n →∞
n +1
(n + 1)!
што значи дека добиениот ред конвергира за секој реален број x.

3.6 Тригонометриски редови

3.6.1 Фуриеови редови

a0 ∞
Дефиниција 1. Со + ∑ (a n cos nx + bn sin nx ) , e зададен
формулата
2 n =1
тригонометриски ред, каде што a n , bn се коефициенти на тој ред, а сумата S ( x ) на
овој ред, ако постои, е периодична функција со период 2π .

Проблем: Нека f ( x ) e дадена функција. Кои услови треба таа да ги задоволува за

да биде сума на некој тригонометриски ред?
Решение: Ќе претпоставиме дека f e апсолутно интеграбилна на [− π , π ] , т.е.
π

∫π f ( x) dx < ∞ (односно овој интеграл постои). Сега треба да се најдат

2

коефициентите a 0 , a n и bn .
Може да се запише:
a0 ∞
f ( x) = + ∑ (a n cos nx + bn sin nx) ,
2 n =1
и нека претпоставиме дека овој ред рамномерно конвергира на [− π , π ] , па може да се
интегрира член по член
π π ∞  π π

∑
a0
∫
−π
f ( x)dx = ∫
2 −π
dx + ∫ ∫
an cos nxdx + bn sin nxdx 
 −π
n =1  −π 

 nx = t 
[ ]
π π nπ
dt 2
dt  = 2 cos t = sin t nπ = 0
∫ ∫
cos nxdx = 2 cos nxdx = 
 dx = ∫
n 
0
−π 0 0
n n

∫ sin nxdx = 0 затоа што sin x

−π
e непарна функција, па следува дека

π π
a0 1
∫
−π
2
2 π
f ( x)dx =
⇒ a 0 =
π −∫π
f ( x)dx .

Доколку се направи истото ако прво f (x) и редот се помножат со sin kx ,

односно со cos kx , a потоа се интегрира, се добива:

12
 π π ∞  π π

∑
a0
∫
−π
f ( x) sin kxdx = ∫
2 −π
sin kxdx + ∫ ∫
a n sin kx cos nxdx + bn sin kx sin nxdx  ,
 −π
n =1  −π 
односно
π π ∞  π π

∑
a0
∫
−π
f ( x) cos kxdx = ∫
2 −π
cos kxdx + ∫ ∫
a n cos kx cos nxdx + bn sin nx cos kxdx 
n =1 
 −π −π 

за коефициентите a n , bn се добива
π π
1 1
an =
π ∫ f ( x) cos nxdx,
−π
bn =
π ∫ f ( x) sin nxdx .
−π
Притоа, се користат равенствата:
π π π

∫ cos nx cos kxdx = 0 ; ∫π sin nx sin kxdx = 0 ; ∫πsin nx cos kxdx = 0 за k ≠ n ,

−π − −
π π
а ∫π cos nxdx = π и ∫π sin nxdx = π за k = n.
2 2

− −
Вака пресметаните коефициенти се викаат Фириеови коефициенти, а
соодветниот ред – Фуриеов ред (ако постои) за функцијата f (x) .
Одговорот на прашањето кога така добиениот Фуриеов ред точкасто
конвергира кон f ( x ) на [− π , π ] го даваат условите на Дирихле.

Теорема 1. (Дирихлеови услови) Нека f (x) e дадена функција која е непрекината

или има конечен број точки на прекин и има непрекинат извод на (−π , π ) . Тогаш
постои нејзин Фуриеов ред кој точкасто конвергира на [− π , π ] и збирната функција
S ( x ) e еднаква на:
• Самата функција f (x) , во сите точки на (−π , π ) , во кои f (x) e
непрекинатаneprekinata
f ( x0 + 0) + f ( x0 − 0)
• , во точките на прекин x0 ∈ (−π , π )
2
f (−π + 0) + f (π − 0)
• во крајните точки на сегментот [− π , π ] , т.e.
2
f (−π + 0) + f (π − 0)
S (−π ) = S (π ) = (вредностите во крајните точки на
2
основниот период на периодична функција се еднакви).

Пример 13. Да се најде Фуриеовиот ред на функцијата f ( x) = x , на (−π , π ) .

1 1 1
Користејќи го добиениот развој да се најде сумата на бројниот ред 1 − + − + ...
3 5 7
Решение: S ( x ) е периодична функција која е дефинирана на целото множество од
реални броеви.

13
 S ( x ) = f (x) , согласно Дирихлеовите услови на (−π , π ) . Ги пресметуваме
коефициентите:
π π π
1 1 x2 1
a0 =
π −π ∫
xdx = ⋅
π 2 −π
= 0, an =
π ∫ x cos nxdx = 0
−π
π
1 2
∫π x sin nxdx = (−1)
n −1
bn = , cos nπ = (−1) n
π −
n
sin x sin 2 x sin 3 x
⇒ S ( x) = 2( − + − ...)
1 2 3

f ( x) = S ( x) , на (−π , π ) бидејќи f ( x) = x нема точки на прекин на (−π , π ) , но

f (−π + 0) + f (π − 0) − π + π
S (−π ) = S (π ) = = = 0 , што значи дека S (x ) има точки на
2 2
прекин, и тие се означени со црни точки на графикот на оваа функција.

2
?3 y
π

-3π
-π 0 2π x
-2π 3π
π

-π

График на S (x)

π π  π 
Од точкастата конвергенција констатираме дека за x = ⇒ S  = f   , a
2 2 2
со замена во редот се добива:
1 1 1 π  π  π 1 1 1 π
2(1 − + − + ...) = S   = f   = ⇒ 1 − + − + ... = .
3 5 7 2 2 2 3 5 7 4

Пример 14: Да се најде Фуриеов ред за функцијата f ( x) = x , на

(−π , π ). Користејќи го добиениот Фуриеов ред, да се пресмета сумата на редот
∞

∑ (2n − 1)
1
2
.
n =1

14
Решение: Ги испитуваме условите на Дирихле: S ( x ) збирната функција на
Фуриеовиот ред е дефинирана на (−∞, ∞) и е периодична S ( x + 2π ) = S ( x) , притоа
f (−π + 0) + f (π − 0) π + π
S (−π ) = S (π ) = = = π = f (π ) = f (− π ).
2 2
Потоа ги пресметуваме коефициентите:
π
1
a0 =
π ∫ f ( x)dx = π ,
−π

1
π
[
2 (−1) n − 1 ]
an =
π −
∫π f ( x) cos nxdx =
n 2π
, за n = 2k ⇒ a n = 0,

π
1
bn =
π ∫ f ( x) sin nxdx = 0 , затоа што sin nx e непарна функција
−π

πcos(2n − 1) x
4 ∞
⇒ S ( x) =
2 n =1
−
π
∑
(2n − 1) 2
бидејќи f (x) e непрекината на (−π , π ) , за секое x ∈ (−π , π ) , S ( x ) = f (x) .
2
?3 y
π

-3π
-π x
-2π 0 π 2π 3π

-π
f ( x) ≡ S ( x)

Во овој пример и S ( x ) e непрекината функција, нејзините вредности се

еднакви на вредностите на функцијата f (x) само на основниот интервал (−π , π ) .
π 4 ∞ 1
За x = 0 се добива бројниот ред: S (0) = − ∑ , а од друга страна
2 π n =1 (2n − 1) 2
∞
1 π2
бидејќи S (0) = f (0) = 0 следува дека ∑
n =1 ( 2n − 1)
2
=
8
.

• Особини

1° Ако f (x) e парна функција, тогаш bn = 0 , за секој природен број, а

π π
2 2
a0 =
π ∫ f ( x)dx и a
0
n =
π ∫ f ( x) cos nxdx .
0

15
 2° Ако f (x) e непарна функција, тогаш a n = a 0 = 0 , а
π
2
bn =
π ∫ f ( x) sin nxdx .
0

3° Ако при решавање на интегралите, се добие израз кај кого во именителот

се појавува n − 1, n − 2 и слично, тогаш посебно се пресметуваат
коефициентите a1 , b1 , a 2 , b2 , за n = 1 односно за n = 2 и.т.н..

4° Ако f (x) e зададена само на интервалот (0, π ) , тогаш може да се добијат

два различни Фуриеови редови, едниот по синуси, а другиот по косинуси, во
зависност од непарното односно парното продолжување на f (x) на
интервалот (−π ,0) .

Пример 15. Да се најдат Фуриеовите редови по косинуси и синуси на

функцијата f ( x) = sin x , за x ∈ [0, π ) . Потоа да се најде сумата на редот
1 1
+ + ...
1⋅ 3 3 ⋅ 5
Решение: Бидејќи се бара да се најде Фуриеовиот ред по косинуси, функцијата
парно ќе ја продолжиме, т.е. земаме дека ϕ ( x) = sin x , за x ∈ (−π , π ) .
2
?3
y

x
0
-3π/2 -π -π/2 π/2 π 3π/2

-1

ϕ (x)
Коефициентите се пресметуваат по формулите за парната функција ϕ (x) :
π π
a0 =
2
π ∫ sin xdx = π
4
, an =
2
π∫
sin x cos nxdx =
(n 2
2
− 1)π
[ ]
(−1) n −1 − 1 за n > 1 ,
0 0

−4
a 2 k −1 = 0 , a 2 k = ; bn = 0 , според особина 1°.
(2k − 1)(2k + 1)π
π
2
Според 3°, за n = 1 , посебно се пресметува a1 : a1 =
π ∫ sin x cos xdx = 0 ,
0
∞
2 4 1
⇒ S ( x) =
π
−
π
∑ (2n − 1)(2n + 1) cos 2nx , S (−π ) = S (π ) = 0 .
n =1
За x = 0, S (0) = ϕ (0) = 0

16
 ∞

π ∑ (2n − 1)(2n + 1)
2 4 1 1 1 1
⇒0= − ⇒ + + ... = .
π n =1 1⋅ 3 3 ⋅ 5 2
За Фуриеовиот ред по синуси функцијата ϕ ( x) = sin x , за x ∈ (−π , π ) -
(непарна функција) . Тогаш S (x ) = sin x , т.е. Фуриеовиот ред има само еден член,
односно се совпаѓа со самата функција.

Пример 16. Да се најде Фуриеовиот ред на функцијата f ( x) = sin 2 x cos 2 x , за

x ∈ (−π , π ).
sin 2 x sin 2 x 1 − cos 4 x
Решение: sin x cos x = ⇒ sin 2 x cos 2 x = = па следува дека ова е
2 4 8
Фуриеовиот ред, и тој не мора да се пресметува, бидејќи дадената функција е
1 1
периодична, па S ( x) = − cos 4 x .
8 8
Теорема 2. Ако функцијата f (x) e зададена на интервалот (−l , l ) и ги задоволува
Дирихлеовите услови на тој интервал (−l , l ) , тогаш Фуриоевите коефициенти се
пресметуваат по формулите:
nπx nπx
l l l
1 1 1
a 0 = ∫ f ( x)dx, a n = ∫ f ( x) cos dx, bn = ∫ f ( x) sin dx
l −l l −l l l −l l
и збирната функција е периодична со период 2l .

17