Bài Giảng: Trường Đại Học Sư Phạm Kỹ Thuật Hưng Yên

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN
KHOA CƠ KHÍ ĐỘNG LỰC
BÀI GIẢNG
HỌC PHẦN: LÝ THUYẾT Ô TÔ
SỐ TÍN CHỈ: 02
LOẠI HÌNH ĐÀO TẠO: ĐẠI HỌC CHÍNH QUY
NGÀNH: CÔNG NGHỆ KỸ THUẬT Ô TÔ
Hưng Yên - 2015

PHẦN 1: ĐỘNG LỰC HỌC ÔTÔ
Chương 1:
ĐỘNG LỰC HỌC ÔTÔ TRONG QUÁ TRÌNH CHUYỂN ĐỘNG
1.1. Các trạng thái động lực học ôtô :

1.1.1. Khái niệm động lực học ôtô.
Động lực học của ôtô là xác định được lực và mô men tác động lên ôtô và quan trọng hơn
cả là tác động lên bánh xe chủ động để ô tô có thể chuyển động được.
Lịch sử phát triển ngành ô tô đã chứng kiến nhiều loại động cơ khác nhau dùng trên ô tô
máy kéo, nhưng hiện nay nguồn động lực chính dung trên ô tô máy kéo vẫn là động cơ đốt
trong loại piston. Vì vậy xác định được lực hoặc mômen tác dụng lên các bánh xe chủ động
của ô tô máy kéo cần phải nghiên cứu đường đặc tính tốc độ của động cơ đốt trong loại
piston.
Đường đặc tính tốc độ của động cơ là các đồ thị chỉ sự phụ thuộc của công suất có ích Ne,
mômen xoắn có ích Me, tiêu hao nhiên liệu trong một giờ GT và suất tiêu hao nhiên liệu ge
theo số vòng quay n hoặc theo tốc độ góc  của trục khuỷu.
Có hai loại đường đặc tính tốc độ của động cơ:
- Đường đặc tính tốc độ cục bộ.
- Đường đặc tính tốc độ ngoài, gọi tắt là đường đặc tính ngoài của động cơ.
Đường đặc tính tốc độ động cơ nhận được bằng cách thí nghiệm động cơ trên bệ thử.
Khi thí nghiệm động cơ trên bệ thử ở chế độ cung cấp nhiên liệu cực đại, tức là mở bướm
ga hoàn toàn đối với động cơ xăng hoặc đặt thanh răng của bơm cao áp ứng với chế độ cấp
nhiên liệu hoàn toàn đối với động cơ diesel chúng ta nhận được đường đặc tính ngoài của
động cơ. Nếu bướm ga hoặc thanh răng đặt ở các vi trí trung gian sẽ nhận được các đường đặc
tính cục bộ. Như vậy với mỗi động cơ đốt trong sẽ có một đường đặc tính tốc độ ngoài và vô
số đường đặc tính cục bộ tùy theo vị trí của bướm ga hoặc thanh răng.
1.1.2. Các trạng thái động lực học ôtô.

1.1.2.1. Ôtô chuyển động thẳng.
1
Khi « t« chuyÓn ®éng trªn ®-êng trong nhiÒu tr-êng hîp kh¸c nhau: chuyÓn ®éng lªn dèc,
xuèng dèc, trªn ®-êng n»m ngang, chuyÓn ®éng trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vµ t×nh tr¹ng mÆt ®--
êng thay ®æi …
Sau ®©y ta xÐt tr-êng hîp tæng qu¸t lµ khi « t« chuyÓn ®éng lªn dèc, kh«ng æn ®Þnh vµ cã
kÐo theo mãc, mét cÇu chñ ®éng
Ta cã s¬ ®å lùc vµ m«men t¸c dông lªn b¸nh xe trong tr-êng hîp tæng qu¸t ®-îc biÎu thÞ
trªn h×nh vÏ sau:
H×nh 1.1: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn « t« khi chuyÓn ®éng lªn dèc trong tr-êng hîp tæng
qu¸t
Trong qu¸ tr×nh « t« chuyÓn ®éng çc ph¶n lùc th¼ng gãc tõ ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe
lu«n thay ®æi theo çc ngo¹i lùc vµ m«men t¸c dông lªn chóng
TrÞ sè cña çc ph¶n lùc vµ m«men nµy ¶nh h-ëng ®Õn chØ tiªu kü thuËt cña « t«:
- ChÊt l-îng kÐo vµ b¸m
- ChÊt l-îng phanh
- TÝnh æn ®Þnh, tuæi thä cña çc chi tiÕt, çc côm chi tiÕt
Sau ®©y ta sÏ x¸c ®Þnh çc ph¶n lùc trong çc tr-êng hîp.
a. Tr-êng hîp tæng qu¸t
Trªn h×nh vÏ ta thÊy khi « t« chuyÓn ®éng lªn dèc sÏ chÞu t¸c dông cña çc lùc vµ m«men
sau:
2
- Träng l-îng toµn bé cña xe G
- Çc lùc c¶n: lùc c¶n l¨n Pf, lùc c¶n kh«ng khÝ P , lùc c¶n qu¸n tÝnh Pj, lùc c¶n ë mãc kÐo Pm
vµ chÞu t¸c dông cña lùc kÐo Pk
- Çc m«men: m«men xco¾n chñ ®éng Mk, m«men c¶n l¨n Mf, m«men qu¸n tÝnh Mj
- Ph¶n lùc th¼ng gãc Z1, Z2
Z1, Z2 cã ®iÓm ®¨t t¹i giao g÷a ®-êng th¼ng ®øng qua t©m trôc b¸nh xe víi mÆt ®-êng
vµ m«men c¶n l¨n Mf
X¸c ®Þnh ph¶n lùc th¼ng gãc ë b¸nh xe tr-íc:
ViÕt ph-¬ng tr×nh m«men ®èi víi ®iÓm A
 MA = Z1L + Ph + (Pi + Pj)hg - Gbcos + Pmhm + Mf1 + Mf2 + Mj1 + Mj2 = 0; (1.1)
Trong ®ã:
G: träng l-îng toµn bé cña xe
L: chiÒu dµi c¬ së cña xe
a, b: kho¶ng çch tõ träng t©m ®Õn trôc b¸nh xe tr-íc vµ sau:
hg: täa ®é chiÒu cao träng t©m cña xe
h: kho¶ng çch tõ ®iÓm ®Æt lùc c¶n cña kh«ng khÝ ®Õn mÆt ®-êng
Trong tÝnh to¸n ®Ó ®¬n gi¶n coi h  hg

hm: kho¶ng çch tõ ®iÓm ®Æt lùc kÐo mãc ®Õn mÆt ®-êng
: gãc dèc cña ®-êng trong mÆt ph¼ng däc

Pi : lùc c¶n lªn dèc, Pi = G sin
Pj: lùc c¶n qu¸n tÝnh khi xe chuyÓn ®éng kh«ng æn ®Þnh
Pm: lùc c¶n ë mãc kÐo
Z1, Z2: hîp lùc cña çc ph¶n lùc th¼ng gãc tõ ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe cÇu tr-íc vµ
b¸nh xe cÇu sau
Mj1, Mj2: m«men c¶n qu¸n tÝnh cña b¸nh xe cÇu tr-íc, sau; th-êng trÞ sè cña nã nhá nªn
cã thÓ bá qua
Mf1, Mf2: m«men c¶n l¨n cña b¸nh xe cÇu tr-íc vµ sau
3
Ta cã: Mf1 + Mf2= Mf = Gfrbcos (1.2)
Khi xe kÐo theo mãc, lùc c¶n ë mãc kÐo ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
Pm = Gm(fcos  sin ) (1.3)

Gm: träng l-îng toµn bé cña mãc
Thay thÕ (1.2), (1.3) vµo (1.1) ta ®-îc:
Z1 L  P hg  (G sin   Pj )hg  Gb cos   Pm hm  Gfrb cos   0
G cos  (b  frb )  (G sin   Pj  P )hg  Pm hm

 Z1  (1.4)
L
X¸c ®Þnh ph¶n lùc th¼ng gãc ë b¸nh xe sau Z2:
T-¬ng tù ta viÕt ph-¬ng tr×nh m«men ®èi víi ®iÓm B hoÆc c©n b»ng lùc theo ph-¬ng
th¼ng ®øng
Ta x¸c ®Þnh ®-îc Z2 nh- sau:
G cos  (a  frb )  (G sin   Pj  P )hg  Pm hm

Z2  (1.5)
L
b. Trường hợp xe chuyển động ổn định trên đường nằm ngang, không kéo móc
H×nh 1.2: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn b¸nh xe
ë tr-êng hîp nµy ta cã ngay ®iÒu kiÖn sau:

Xe chuyÓn ®éng æn ®Þnh nªn Pj=0; kh«ng kÐo mãc nªn Pm=0 vµ xe chuyÓn ®éng trªn
®-êng b»ng =0 nªn Pi=0
4
§Ó x¸c ®Þnh çc hîp lùc Z1 vµ Z2 ta chØ viÖc lËp ph-¬ng tr×nh m«men ®èi víi ®iÓm A vµ B
råi rót gän ta cã:
 mA  Z1.L  P .h  M f 1  M f 2  G.b  0 (1.6)
§Ó dÔ tÝnh to¸n coi: M f  M f  M f  G. f .rb . cos 

1 2
mµ  =0  M f  G. f .rb thay vµo ph-¬ng tr×nh (1.4), ta cã:
Z1.L  P .h  G. f .rb  G.b  0
G(b  f .rb )  P .h

 Z1  (1.7)
L
T¬ng tù x¸c ®Þnh ®-îc :
G(a  f .rb )  P .h
Z2  (1.8)
L
c. Trường hợp xe đứng yên trên đường nằm ngang
Xe ®øng yªn trªn ®-êng n»m ngang ta cã: = 0 vµ Pf=0, M f  0
Rót gän ta ®-îc biÓu thøc:

G.b
Z1  ; (1.9)
L
G.a
Z2  ; (1.10)
L
d. Trường hợp xe chuyển động lên dốc, không thay đổi vận tốc và có kéo móc
V× xe chuyÓn ®éng æn ®Þnh nªn Pj  0 (j=0)
ThÕ vµo ph-¬ng tr×nh (1.4), (1.5) ta cã:

G. cos  (b  f .rb )  (G sin   P ).hg  Pm .hm
Z2  (1.11)
L
G. cos  (b  f .rb )  (G sin   P ).hg  Pm .hm
Z1  (1.12)
L
NhËn xÐt:
5
Qua sù tÝnh to¸n çc tr-êng hîp trªn ta thÊy r»ng: sù ph©n bè t¶i träng lªn çc b¸nh xe
chñ yÕu phô thuéc vµo to¹ ®é träng t©m cña xe.
To¹ ®é träng t©m cã ¶nh h-ëng lín ®Õn:
- ChÊt l-îng b¸m cña b¸nh xe víi mÆt ®-êng
- TÝnh æn ®Þnh cña xe
- TÝnh dÉn h-íng cña xe
1.1.2.2. Ôtô chuyển động quay vòng

S¬ ®å nghiªn cøu biÓu thÞ trªn h×nh 1.3
H×nh 1.3: S¬ ®å lùc vµ m«men t¸c dông lªn b¸nh xe

khi « t« quay vßng trªn ®-êng nghiªng ngang
Khi « t« chyÓn ®éng trªn ®-êng nghiªng ngang sÏ chÞu çc lùc vµ m«men sau:
- Träng l-îng cña xe ®Æt t¹i träng t©m G
- Lùc kÐo ë mãc kÐo Pm cã:
+ Ph-¬ng: trïng víi ph-¬ng ngang cña mÆt ®-êng
+ ChiÒu: ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng
6
+ §iÓm ®Æt: t¹i vÞ trÝ ®Æt mãc
- Lùc ly t©m xuÊt hiÖn khi « t« quay vßng : ký hiÖu Plt
G v2
Plt  . (1.13)
g R
Trong ®ã:
v: vËn tèc chuyÓn ®éng cña xe
R: b¸n kÝnh quay vßng
g: gia tèc träng tr-êng
Gäi :
- : gãc nghiªng cña mÆt ®-êng
- Z’1, Z’’1 vµ Z’2, Z’’2 lµ çc ph¶n lùc th¼ng gãc cña ®-êng t¸c dông lªn b¸nh ph¶i vµ bªn
tr¸i ë cÇu tr-íc vµ cÇu sau
- Y’1, Y’’1 vµ Y’2, Y’’2 lµ çc ph¶n lùc ngang tõ ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe bªn ph¶i vµ bªn
tr¸i ë cÇu tr-íc vµ cÇu sau
- C lµ chiÒu réng c¬ së cña xe
- YY trôc quay vßng
- Mjn lµ m«men çc lùc qu¸n tÝnh tiÕp tuyÕn çc phÇn quay cña ®éng c¬ vµ cña hÖ thèng
truyÒn lùc, t¸c dông trong mÆt ph¼ng ngang.
§Ó x¸c ®Þnh trÞ sè cña çc ph¶n lùc bªn tr¸i, ta lËp ph-¬ng tr×nh c©n b»ng m«men ®èi víi
®iÓm O1 (O1 lµ giao tuyÕn cña mÆt ®-êng víi mÆt ph¼ng th¼ng ®øng qua trôc b¸nh xe bªn
ph¶i). Ta cã:
C C C
m o1  Z ' '.C  Pm .sin  .
2
 M jn  Pm . cos  .hm  Pl .sin  .  Pl COS .hg  G. cos   G.sin  .hg  0
2 2
VËy:
1  C   C   C 
Z'' G cos   hg sin    Pm  hm cos   sin    M jn  Pl  hg cos   sin   (1.14)
C 2   2   2 
7
T-¬ng tù ta lËp ph-¬ng tr×nh c©n b»ng m«men ®èi víi ®iÓm O2 (O2 lµ giao tuyÕn cña mÆt
®-êng víi mÆt ph¼ng th¼ng ®øng qua trôc cña b¸nh xe bªn tr¸i). Ta cã:
1  C   C   C 
Z' G cos   hg sin    Pm  hm cos   sin    M jn  Pl  hg cos   sin   (1.15)
C 2   2   2 
Muèn x¸c ®Þnh ph¶n lùc ngang Y1, ta chØ viÖc lËp ph-¬ng tr×nh m«men ®èi víi ®iÓm A (A
lµ giao tuyÕn cña mÆt ®-êng víi mÆt ph¼ng th¼ng ®øng qua trôc b¸nh xe sau). Ta cã:
Gb sin   Pl b cos   Pm l m cos 
Y1  Y1'  Y1''  ; (1.16)
L
T-¬ng tù nh- trªn, ta lËp ph-¬ng tr×nh m«men ®èi víi ®iÓm B (B lµ giao tuyÕn cña ®-êng
víi mÆt ph¼ng th¼ng ®øng ®i qua trôc b¸nh xe tr-íc) ®Ó x¸c ®Þnh ph¶n lùc ngang Y2.
Ga sin   Pl a cos   Pm (l m  L) cos 
Y2  Y2'  Y2''  ; (1.17)
L
Trong ®ã:
Y1: Ph¶n lùc ngang cña ®-êng t¸c dông lªn çc b¸nh xe tr-íc.
Y2: Ph¶n lùc ngang cña ®-êng t¸c dông lªn çc b¸nh xe sau.
lm: Kho¶ng çch tõ ®iÓm ®Æt lùc kÐo mãc ®Õn ®iÓm A (vÕt tiÕp xóc)
1.2. Lực kéo tiếp tuyến (lực đẩy ôtô chuyển động)
Công suất của động cơ được truyền đến bánh xe chủ động của ô tô qua hệ thống truyền
lực. Khi truyền như vậy, công suất bị tổn hao do ma sát trong hệ thống truyền lực và công
suất ở bánh xe chủ động sẽ nhỏ hơn công suất của động cơ phát ra. Công suất ở bánh xe chủ
động được thể hiện qua hai thông số là mômen xoắn và số vòng quay của bánh xe chủ động.
Nhờ có mômen xoắn truyền đến bánh xe chủ động và nhờ có sự tiếp xúc giữa bánh xe chủ
động với mặt đường cho nên tại vùng tiếp xúc của bánh xe chủ động và mặt đường sẽ phát
sinh lực kéo tiếp tuyến hướng theo chiều chuyển động. Lực kéo tiếp tuyến Pk chính là lực mà
mặt đường tác dụng lên bánh xe.
1.2.1. Tỷ số truyền của hệ thống truyền lực
Tû sè truyÒn cña hÖ thèng truyÒn lùc ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
ne  e
it   (1.18)
nb  b
8
Trong ®ã:
it : tû sè truyÒn cña hÖ thèng truyÒn lùc
ne,  e : sè vßng quay vµ tèc ®é gãc cña trôc khuûu
nb , b : sè vßng quay vµ tèc ®é gãc cña b¸nh xe chñ ®éng
XÐt vÒ mÆt kÕt cÊu tû sè truyÒn ®-îc x¸c ®Þnh:
it  ih .i p .io .ic (1.19)
Trong ®ã :
ih : tû sè truyÒn cña hép sè chÝnh
ip : tû sè truyÒn cña hép sè phô
io : tû sè truyÒn cña truyÒn lùc chÝnh
ic : tû sè truyÒn cña truyÒn lùc cuèi cïng
Hộp số chính của ô tô thường có nhiều cấp số, còn hộp số phụ thường có hai cấp số. Tùy
theo vị trí cần gạt số ở hộp số chính và hộp số phụ mà chúng ta có các tỷ số truyền it khác
nhau của hệ thống truyền lực.
1.2.2. Hiệu suất của hệ thống truyền lực
Trong qu¸ tr×nh «t« lµm viÖc c«ng suÊt cña ®éng c¬ truyÒn ®Õn b¸nh xe chñ ®éng sÏ bÞ
mÊt m¸t do:
- Ma s¸t cña çc chi tiÕt trong hÖ thèng truyÒn lùc
- Sù khuÊy dÇu
- DÉn ®éng phô
Cho nªn c«ng suÊt t¹i b¸nh xe chñ ®éng lu«n nhá h¬n c«ng suÊt cña ®éng c¬
C«ng suÊt truyÒn ®Õn b¸nh xe chñ ®éng sÏ lµ :
N k  Ne  Nt (1.20)
Trong ®ã :
Nk : c«ng suÊt truyÒn ®Õn b¸nh xe chñ ®éng
9
Nt : c«ng suÊt tiªu hao do ma s¸t vµ khuÊy dÇu trong hÖ thèng truyÒn lùc hay dÉn ®éng phô
HiÖu suÊt cña hÖ thèng truyÒn lùc lµ tû sè gi÷a c«ng suÊt truyÒn tíi b¸nh chñ ®éng Nk vµ
c«ng suÊt h÷u Ých cña ®éng c¬ Ne, ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
Nk Ne  Nt N
t    1 t (1.21)
Ne Ne Ne
HiÖu suÊt cña hÖ thèng truyÒn lùc phô thuéc vµo nhiÒu th«ng sè vµ phô thuéc vµo ®iÒu
kiÖn lµm viÖc cña «t« nh:
- ChÕ ®é t¶i träng
- Tèc ®é chuyÓn ®éng
- ChÊt lîng chÕ t¹o chi tiÕt
- §é nhít cña dÇu b«i tr¬n
- KÕt cÊu cña çc chi tiÕt
XÐt vÒ mÆt kÕt cÊu: hiÖu suÊt cña hÖ thèng truyÒn lùc ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
t  l . . h .cdo .c (1.22)
Trong ®ã:
 l : hiÖu suÊt cña ly hîp ( coi nh-  1)
 h : hiÖu suÊt cña hép sè vµ hép sè phô( nÕu cã)
 cd : hiÖu suÊt cña çc ®¨ng
 o :hiÖu suÊt cña cÇu chñ ®éng
 c : hiÖu suÊt cña truyÒn lùc cuèi cïng
Th-êng hiÖu suÊt cña hÖ thèng truyÒn lùc  t ®-îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm vµ ®-îc
tr×nh bµy trªn b¶ng sau:
B¶ng I-1
Lo¹i xe Gi¸ trÞ trung b×nh cña  t
¤ t« du lÞch 0,93
10
¤ t« t¶i víi truyÒn lùc chÝnh mét cÊp 0,89
¤ t« t¶i víi truyÒn lùc chÝnh hai cÊp 0,85
1.2.3. Mômen xoắn ở bánh xe chủ động và lực kéo tiếp tuyến
Mômen xoắn của bánh xe chủ động tác dụng vào mặt đường một lực P ngược với chiều
chuyển động của ô tô. Nhờ tác dụng tương hỗ giữa đường và bãnh xe cho nên bánh xe sẽ chịu
một lực Pk tác dụng từ mặt đường có giá trị tương đương với lực P (Pk = P) và có chiều cùng
chiều chuyển động của ô tô. Lực Pk này được gọi là lực kéo tiếp tuyến của bánh xe chủ động.
Như vậy lực kéo tiếp tuyến là phản lực từ đất hoặc mặt đường tác dụng lên bánh xe chủ
động theo chiều cùng với chiều chuyển động của ô tô.
H×nh I.4: Lùc kÐo tiÕp tuyÕn cña b¸nh xe chñ ®éng
- Cho «t« chuyÓn ®éng theo ph¬ng v
- M k sinh ra do M e truyÒn qua i t vµ bÞ mÊt m¸t  t
- Cã b¸n kÝnh lµm viÖc trung b×nh cña b¸nh xe r b
M«men xo¾n cña b¸nh xe chñ ®éng M k ®îc x¸c ®Þnh:
- Khi «t« chuyÓn ®éng ®Òu (chuyÓn ®éng æn ®Þnh tøc v = const)
M k  M e .it . t (1.23)
- Khi «t« chuyÓn ®éng cã gia tèc
M 'k  M k  M j (1.24)
11
- Khi b¸nh xe l¨n, b¸nh xe t¸c dông lªn mÆt ®êng mét lùc, ký hiÖu:P
+ Ph¬ng song song víi mÆt ®-êng
+ ChiÒu ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng
- Theo ®iÒu kiÖn c©n b»ng lùc th× mÆt ®-êng t¸c dông l¹i b¸nh xe mét lùc
+ Ký hiÖu lµ Pk ®îc gäi lµ lùc kÐo tiÕp tuyÕn ( Pk  P)
+ Ph-¬ng song song mÆt ®-êng

+ ChiÒu cïng chiÒu chuyÓn ®éng
Lùc kÐo tiÕp tuyÕn Pk ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
M k M e ih i p io ic t
Pk   (1.25)
rk rk
Trong ®ã: rk: b¸n kÝnh ®Æt lùc Pk, víi sai sè kh«ng lín cã thÓ lÊy b»ng b¸n kÝnh lµm viÖc
cña b¸nh xe rb nghÜa lµ chuyÓn ®éng æn ®Þnh
Khi ®ã ta cã:
M k M e ih i p io ic t
Pk   (1.26)
rb rb
NÕu chuyÓn ®éng kh«ng æn ®Þnh :
P ' k  Pk  Pj (1.27)
Nhờ có lực kéo tiếp tuyến Pk mà ô tô có thể thắng lực cản chuyển động để tiến về phía
trước.
1.3 Các lực cản chuyển động của ô tô

Chóng ta xÐt chuyÓn ®éng cña «t« m¸y kÐo ë d¹ng tæng qu¸t. Tøc lµ khi «t« chuyÓn ®éng
trªn ®-êng dèc, kh«ng æn ®Þnh vµ cã kÐo moãc. Nh- vËy «t« sÏ sù t¸c ®éng cña çc lùc c¶n
nh-:
- Lùc c¶n l¨n.
- Lùc c¶n lªn dèc.
- Lùc c¶n giã.
12
- Lùc c¶n qu¸n tÝnh.
- Lùc c¶n ë mãc kÐo.
h
m
H×nh I.5: Lùc vµ m« men t¸c dông lªn « t« chuyÓn ®éng t¨ng tèc ë trªn dèc
Trong ®ã:
- G : Träng l-îng toµn bé «t«.
- Pk : Lùc kÐo tiÕp tuyÕn cña b¸nh xe chñ ®éng.
- Pf1: Lùc c¶n l¨n ë b¸nh xe bÞ ®éng.
- Pf2: Lùc c¶n l¨n ë b¸nh xe chñ ®éng.
- P  : Lùc c¶n kh«ng khÝ.
- Pi : Lùc c¶n lªn dèc.

- Pj : lùc c¶n qu¸n tÝnh.
- Pm: Lùc c¶n r¬moãc
- Z1, Z2: Ph¶n lùc ph¸p tuyÕn cña mÆt ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe ë cÇu tríc vµ cÇu sau
- Mf1, Mf2: m«men c¶n l¨n ë b¸nh xe bÞ ®éng vµ chñ ®éng.
1.3.1. Lực quán tính.
Ký hiÖu lµ: Pj
- Ph-¬ng: song song víi mÆt ®-êng
- ChiÒu: gi¶ sö ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng cña «t«
13
- §iÓm ®Æt: t¹i träng t©m cña xe
- Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn: Do «t« chuyÓn ®éng kh«ng æn ®Þnh (lóc t¨ng tèc, lóc gi¶m
tèc) lµm xuÊt hiÖn lùc qu¸n tÝnh.
Lùc qu¸n tÝnh bao gåm çc thµnh phÇn sau:
- Lùc qu¸n tÝnh do gia tèc çc khèi l-îng chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cña « t« P'j
- Lùc qu¸n tÝnh do gia tèc çc khèi l-îng chuyÓn ®éng quay cña « t« Pj''
VËy khi « t« chuyÓn ®éng lùc qu¸n tÝnh ®-îc x¸c ®Þnh :
=> Pj = Pj' + Pj'' (1.28)
G
Ta cã: Pj'  j (1.29)
g
Trong ®ã :
G: träng l-îng toµn bé cña « t«
dv
j : gia tèc tÞnh tiÕn cña « t«
dt
X¸c ®Þnh Pj'': §Ó x¸c ®Þnh Pj'' ta cÇn ph¶i tÝnh ®-îc m«men xo¾n truyÒn ®Õn b¸nh xe chñ
®éng khi « t« chuyÓn ®éng kh«ng æn ®Þnh.
- Khi «t« chuyÓn ®éng æn ®Þnh th× m«men xo¾n t¸c dông lªn b¸nh xe chñ ®éng lµ:
M k  M e it t (1.30)
- Khi « t« chuyÓn ®éng kh«ng æn ®Þnh th× m«men xo¾n t¸c dông lªn b¸nh xe chñ
®éng lµ:
M k'  M eitt  I e eitt   I n n in n   I b b (1.31)
Trong ®ã:
Ie: m«men qu¸n tÝnh cña b¸nh ®µ ®éng c¬ vµ çc chi tiÕt quay kh¸c cña ®éng c¬ quy
dÉn vÒ trôc khuûu
14
In: m«men qu¸n tÝnh cña chi tiÕt quay thø n cña hÖ thèng truyÒn lùc víi trôc quay cña
chÝnh nã
Ib: m«men qu¸n tÝnh cña 1 b¸nh xe chñ ®éng ®èi víi trôc quay cña nã
 e : gia tèc gãc cña trôc khuûu
 n : gia tèc gãc cña chi tiÕt quay thø n cña hÖ thèng truyÒn lùc
 b : gia tèc gãc cña b¸nh xe chñ ®éng
it: tû sè truyÒn cña hÖ thèng truyÒn lùc
in: tû sè truyÒn tÝnh tõ chi tiÕt quay thø n cña hÖ thèng truyÒn lùc tíi b¸nh xe chñ ®éng
 t : hiÖu suÊt cña hÖ thèng truyÒn lùc
 n : hiÖu suÊt tÝnh tõ chi tiÕt quay thø n cña hÖ thèng truyÒn lùc tíi b¸nh xe chñ ®éng
Gia tèc gãc cña çc chi tiÕt x¸c ®Þnh tõ gia tèc tÞnh tiÕn cña «t«:
db rb it i
 e   b it  .  j t (1.32)
dt rb rb
db rb in i
 n   b in  .  j n (1.33)
dt rb rb
db rb 1
b  .  j (1.34)
dt rb rb
ë ®©y: b: tèc ®é gãc cña b¸nh xe chñ ®éng
rb: b¸n kÝnh lµm viÖc trung b×nh cña b¸nh xe
Thay (I.41), (I.41), (I.42) vµo ph-¬ng tr×nh (I.39) ta ®-îc:
it i 1
M k'  M eitt  I eitt j   I n in n j n   I b j
rb rb rb
15
 I i 2  I n in2 n I 
M k'  M e itt  j e t t    b  (1.35)
 rb rb rb 
Gäi Mj lµ m«men cña lùc qu¸n tÝnh cña çc chi tiÕt quay khi « t« chuyÓn ®éng kh«ng æn
®Þnh ®-îc quy dÉn vÒ trôc b¸nh xe chñ ®éng
Mj: cã chiÒu ng-îc víi chiÒu cña gia tèc gãc cña b¸nh xe chñ ®éng vµ ®-îc x¸c ®Þnh:
 I i 2   I n in2 n   I b 
M j  j e t t 
 (1.36)
 rb 
Nh- vËy Mj lµ m«men cña çc lùc qu¸n tÝnh cña çc chi tiÕt quay trong ®éng c¬, trong hÖ
thèng truyÒn lùc ®-îc quy dÉn vÒ trôc b¸nh xe chñ ®éng kÓ c¶ m«men cña çc lùc qu¸n tÝnh
cña çc b¸nh xe chñ ®éng khi « t« m¸y kÐo chuyÓn ®éng kh«ng æn ®Þnh. CÇn chó ý r»ng
m«men nµy lu«n cã chiÒu ng-îc víi chiÒu gia tèc gãc cña b¸nh xe chñ ®éng.
Suy ra: M k'  M k  M j
=> Lùc qu¸n tÝnh cña çc khèi l-îng quay Pj'' ®-îc x¸c ®Þnh:
Mj I e it2t   I n in2 n   I b
Pj"   j (1.37)
rb rb2
Do khèi l-îng cña çc chi tiÕt quay cña hÖ thèng truyÒn lùc nhá h¬n khèi l-îng b¸nh ®µ
vµ khèi l-îng b¸nh xe cho nªn m«men qu¸n tÝnh cña chóng cã thÓ bá qua
I e it2t   I b
Suy ra: P  "
j j (1.38)
rb2
Tõ ®ã ta suy ra:
G I e it2 t   I b
Pj  P  P  j 
j
' "
j j
g rb2
(1.39)
 I i 2   I  G
 Pj  1  e t t 2 b g  j
 Grb g
§Æt  i : hÖ sè tÝnh ®Õn ¶nh h-ëng cña çc khèi l-îng vËn ®éng quay vµ ®-îc biÓu thÞ:
16
I e it2 t   I b
i  1 g (1.40)
Grb2
G
Suy ra: Pj   i j (1.41)
g
- Trong thùc tÕ ng-êi ta x¸c ®Þnh  i theo c«ng thøc :
 i  1  1ih2   2 (1.42)
ë ®©y:
I e io2 t g
1  ;
Grb2
(1.43)
g  Ib
2 
Grb2
vµ gi¸ trÞ gÇn ®óng cña chóng lµ:
1   2  0,05   i  1,05  0,05ih2 (1.44)
1.4. Lực cản gió.

Khi xe chuyÓn ®éng th× sÏ g©y ra ma s¸t gi÷a çc phÇn tö kh«ng khÝ víi bÒ mÆt xe. Do ®ã
sÏ ph¸t sinh lùc c¶n kh«ng khÝ P  . Lùc c¶n kh«ng khÝ ®Æt t¹i t©m cña diÖn tÝch c¶n chÝnh diÖn
cña «t« çch mÆt ®-êng mét ®é cao h (h×nh 1.6).
Thùc nghiÖm chøng tá lùc c¶n kh«ng khÝ cña « t« m¸y kÐo ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc
sau:
P = K.F.v 02 (1.45)
Trong ®ã:
- K: HÖ sè c¶n kh«ng khÝ, nã phô thuéc vµo d¹ng «t«, chÊt l-îng bÒ mÆt, mËt ®é kh«ng
khÝ (N.s 2 /m 4 )
- F: DiÖn tÝch c¶n chÝnh diÖn cña «t« hay m¸y kÐo, nghÜa lµ diÖn tÝch h×nh chiÕu cña « t«
m¸y kÐo trªn mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi trôc däc cña chóng (m 2 )
17
- v0: VËn tèc t¬ng ®èi cña «t« so víi kh«ng khÝ (m/s)
HÖ sè c¶n kh«ng khÝ K cña « t« m¸y kÐo thay ®æi trong kho¶ng ph¹m vi réng tïy theo
d¹ng khÝ ®éng cña chóng. ¤ t« vËn t¶i vµ m¸y kÐo th-êng cã d¹ng khÝ ®éng xÊu. Çc m¸y kÐo
n«ng nghiÖp th-êng cã tèc ®é thÊp cho nªn lùc c¶n kh«ng khÝ kh«ng ®¸ng kÓ vµ cã thÓ bá qua.
§èi víi « t«, nhÊt lµ « t« du lÞch cã tèc ®é chuyÓn ®éng cao cho nªn lùc c¶n kh«ng khÝ kh¸
lín.
§Ó x¸c ®Þnh hÖ sè c¶n kh«ng khÝ K cña çc lo¹i «t« ®· ®-îc thiÕt kÕ ng-êi ta sö dông s¬
®å dïng èng khÝ ®éng nh- sau:
H×nh 1.6: S¬ ®å dïng èng khÝ ®éng ®Ó x¸c ®Þnh hÖ sè c¶n K

cña çc lo¹i «t« ®· ®îc thiÕt kÕ
1. èng khÝ ®éng; 5. Qu¶ c©n;
2. §éng c¬ ®iÖn; 6. MiÖng híng giã;
3. Qu¹t giã; 7. §ång hå ®o tèc ®é luång khÝ
4. ¤t« mÉu;
Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh nh- sau:
¤t« mÉu ®-îc lµm gièng hÖt «t« ®· thiÕt kÕ nh-ng cã kÝch th-íc nhá h¬n. Treo «t« mÉu 4
trong èng khÝ ®éng 1, khi ®éng c¬ ®iÖn 2 lµm viÖc qu¹t 3 quay sÏ hót giã t¹o ra luång kh«ng
khÝ thæi qua èng khÝ ®éng. Nhê miÖng h-íng giã 6 vµ kÕt cÊu d¹ng èng khÝ ®éng, luång
kh«ng khÝ ®i qua «t« mÉu sÏ t¨ng tèc ®é lªn rÊt lín. Qua tèc ®é quay cña ®éng c¬ ®iÖn vµ kÕt
cÊu d¹ng çnh qu¹t ta cã thÓ biÕt ®-îc tèc ®é luång khÝ t¹i tiÕt diÖn ®Æt qu¹t giã v× vËy ta cã
thÓ x¸c ®Þnh ®-îc tèc ®é cña luång khÝ t¹i tiÕt diÖn ®Æt «t« mÉu nhê ®ång hå 7. Nh÷ng qu¶ c©n
5 dïng ®Ó ®o lùc c¶n kh«ng khÝ P. Nh- vËy mçi lÇn thay ®æi tèc ®é cña qu¹t giã ta l¹i ®îc
mét gi¸ trÞ P t-¬ng øng vµ ta t×m ®îc mét gi¸ trÞ cña hÖ sè c¶n K. Qua nhiÒu lÇn nh- vËy ta sÏ
x¸c ®Þnh ®-îc hÖ sè K trung b×nh cña lo¹i «t« thiÕt kÕ
18
CÇn chó ý r»ng lùc c¶n cña m«i tr-êng kh«ng khÝ phô thuéc vµo tèc ®é t-¬ng ®èi gi÷a « t«
vµ kh«ng khÝ, v× vËy trong c«ng thøc 1.45 thµnh phÇn tèc ®é vo ph¶i tÝnh ®Õn ¶nh h-ëng cña
giã (tèc ®é vµ chiÒu cña giã so víi tèc ®é vµ chiÒu chuyÓn ®éng cña « t«).
Tèc ®é chuyÓn ®éng t-¬ng ®èi vo cña « t« sÏ b»ng:
v0 = v  vg (1.46)
Trong ®ã:
- v : lµ vËn tèc cña « t«
- v g : lµ vËn tèc cña giã.
DÊu (+) khi xe ®i ng-îc chiÒu giã vµ dÊu (-) khi xe ®i cïng chiÒu giã.
TÝch sè K.F cßn ®îc gäi lµ nh©n tè c¶n kh«ng khÝ kÝ hiÖu lµ W, tÝnh theo Ns2/m2:
W = K.F (1.47)
Do vËy: P = w. v 02 (1.48)
ViÖc x¸c ®Þnh diÖn tÝch c¶n chÝnh diÖn rÊt khã kh¨n nªn ng-êi ta x¸c ®Þnh dùa vµo c«ng
thøc gÇn ®óng sau:
- ¤t« t¶i (H×nh I-6a) : F = B.H
- ¤t« du lÞch (H×nh I-6b) : F = 0,8.B0.H (1.49)
Trong ®ã:
- B: ChiÒu réng c¬ së cña «t«.
- B0: ChiÒu réng lín nhÊt cña «t«.
- H: ChiÒu cao lín nhÊt cña «t«.
H
- B0
a b
19
H×nh I.6: S¬ ®å x¸c ®Þnh diÖn tÝch chÝnh diÖn cña «t«
Khi xe kÐo moãc th× hÖ sè c¶n kh«ng khÝ t¨ng tõ:9%  32%, Tuú thuéc vµo çch bè trÝ
moãc (s¸t hoÆc xa « t« kÐo).
Çc « t« ngµy nay ch¹y víi tèc ®é cao, v× vËy ®Ó gi¶m lùc c¶n kh«ng khÝ ng-êi ta lµm
d¹ng vá h×nh thoi ®Ó cã d¹ng khÝ ®éng tèt.
B¶ng I-2
Lo¹i xe K(N.s 2 / m 4 ) F( m 2 ) W(N.s 2 / m 2 )
¤t« du lÞch: - Vá kÝn: 0,2 - 0,35 1,6 - 2,8 0,3 - 0,9

- Vá hë: 0,4 - 0,5 1,5 - 2,0 0,6 - 1,0
¤t« t¶i: 0,6 - 0,7 3,0 - 5,0 1,8 - 3,5
¤ t« kh¸ch: 0.25 - 0,4 4,5 - 6,5 1,0 - 2,6
¤t« ®ua: 0.13- 0,15 1,0 - 1,3 0,13 - 0,18
Gi¸ trÞ trung b×nh cña hÖ sè c¶n kh«ng khÝ K, diÖn tÝch c¶n chÝnh diÖn F, nh©n tè c¶n
kh«ng khÝ W víi çc lo¹i «t« kh¸c nhau ®-îc tr×nh bµy ë b¶ng I-4
1.5. Lực ở mooc kéo.

Khi «t« m¸y kÐo cã mãc kÐo th× lùc c¶n mãc kÐo theo ph-¬ng n»m ngang P m ®-îc x¸c
®Þnh nh- sau:
20
Pm = n.Q.  (1.50)
Trong ®ã
- Q: Träng l-îng cña toµn bé mãc.
- n : Sè l-îng mãc kÐo theo.
-  : HÖ sè c¶n tæng céng cña ®-êng.
§èi víi m¸y kÐo trong n«ng nghiÖp th× lùc c¶n lín nhÊt lµ lóc cµy:
Pm = k0.a.b (1.51)
Trong ®ã:
- k0 : HÖ sè c¶n chÝnh diÖn cña ®Êt.
- a : §é s©u cña luèng cµy.
- b : ChiÒu réng lµm viÖc cña lìi cµy.
HÖ sè c¶n chÝnh diÖn cña ®Êt cã gi¸ trÞ trung b×nh nh- b¶ng 1.5
B¶ng I-5
Lo¹i ®Êt k 0 (MN / m 2 )
- §Êt çt pha 0,020 – 0,035

- §Êt nÆng 0,035 – 0,055
- §Êt sÐt 0,055 – 0,080
- §Êt rÊt nÆng 0,080 – 0,100
1.6. Trọng lực của ôtô:

Trọng lực của ô tô được phân bổ ra hai bên cầu xe là:
G1 – trọng lực phân bổ cầu trước
G2 – trọng lực phân bổ cầu sau
21
Vậy, trọng lực của ô tô được tính:
G = G1 + G2
Trường hợp tổng quát (khi có góc dốc của đườngα): G1 + G2 = G. Cosα
1.7. Lực cản lăn
Khi bánh xe chuyển động trên mặt đường sẽ có lực cản lăn tác dụng song song với mặt
đườngvà ngược chiều với chiều chuyển động tại vùng tiếp xúc giữa bánh xe với mặt đường.
Trên hình I.5 lực cản lăn tác dụng lên bánh trước là Pf1 và lên bánh sau là Pf2.
Khi xe chuyÓn ®éng th× do sù biÕn d¹ng cña lèp vµ ®-êng, do sù t¹o thµnh vÕt b¸nh xe
trªn ®-êng vµ do sù ma s¸t gi÷a bÒ mÆt tiÕp xóc cña lèp vµ mÆt ®-êng mµ ph¸t sinh ra lùc c¶n
l¨n. Ng-êi ta coi lùc c¶n l¨n cña «t« (Pf) lµ ngo¹i lùc t¸c dông lªn b¸nh xe:
Pf  Pf1  Pf 2 (1.52)
 Pf1  Z1. f1

Víi:  (1.53)
 Pf 2  Z 2 . f 2

Trong ®ã:
-f1, f2 lµ hÖ sè c¶n l¨n cña b¸nh tr-íc vµ b¸nh sau.
Khi ®ã ta cã:
Pf =(Z1+Z1).f = f.G.cos  (1.54)
Khi «t« m¸y kÐo chuyÓn ®éng trªn ®-êng n»m ngang (   0 0 ) th× cos  = 1 nªn:
Pf = f.G (1.55)
Trong ®ã: f lµ hÖ sè c¶n l¨n chung.
Cần chú ý rằng hệ số cản lăn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau
1.7.1. Lực cản lăn ở bánh xe bị động
Khi ô tô – máy kéo chuyển động, bề mặt của lốp tiếp xúc với mặt đường ở rất nhiều điểm
và tạo thành một khu vực tiếp xúc. Do tác dụng tương hỗ giữa bánh xe và
mặt đường, tại khu tiếp xúc sẽ xuất hiện các phản lực riêng phần từ đường tác dụng lên
bánh xe, gọi là các phản lực của đường. Các phản lực này được biểu thị dưới dạng của ba
thành phần lực sau:
22
 Phản lực pháp tuyến là thành phần thẳng góc với mặt đường, ký hiệu là hợp lực Z.
 Phản lực tiếp tuyến tác dụng trong mặt phẳng bánh xe, ký hiệu là Pf.
 Phản lực ngang nằm trong mặt phẳng của đường và vuông góc với mặt phẳng bánh xe,
ký hiệu là Y.
 Ngoài ra bánh xe còn chịu tác dụng của tải trọng thẳng đứng, ký hiệu là Gb và lực đẩy
từ khung tác dụng lên các bánh xe, ký hiệu là Px.
Sự lăn của bánh xe trên đường được trình bày trong các trường hợp sau:
- Trường hợp 1: Bánh cao su lăn trên đường nhựa (bánh xe đàn hồi lăn trên đường
cứng).
- Trường hợp 2: Bánh cao su lăn trên đường đất (bánh xe đàn hồi lăn trên đường
mềm).
- Trường hợp 3: Bánh thép lăn trên đường đất (bánh xe cứng lăn trên đường mềm).
Ở đây khái niệm cứng có nghĩa là không bị biến dạng còn khái niệm mềm là bị biến dạng.
Điều đó sẽ được áp dụng vào từng trường hợp cụ thể sau đây:
1.7.1.1. Động lực học của bánh xe đàn hồi lăn trên đường cứng
Khi ô tô – máy kéo chuyển động, bánh xe lăn và chịu tác dụng của các loại lực sau (theo
sơ đồ hình 1.7):
H×nh 1.7: S¬ ®å Lùc t¸c dông lªn b¸nh xe ®µn håi l¨n trªn ®-êng cøng
- T¶i träng t¸c dông lªn b¸nh xe
+ Ký hiÖu: Gb1
+ Ph-¬ng: ®i qua t©m trôc

23
+ ChiÒu: tõ trªn xuèng
- Lùc ®Èy tõ khung ®Æt vµo t©m trôc b¸nh xe h-íng theo chiÒu chuyÓn ®éng
+ Ký hiÖu lµ Px
+ Ph-¬ng: song song víi mÆt ®-êng
+ ChiÒu: cïng chiÒu chuyÓn ®éng
+ §iÓm ®Æt: t¹i t©m trôc b¸nh xe
- Hîp lùc cña çc ph¶n lùc ph¸p tuyÕn tõ ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe ®Æt t¹i ®iÓm tiÕp
xóc gi÷a b¸nh xe vµ ®-êng
+ Ký hiÖu lµ Z1
+ Ph-¬ng: vu«ng gãc víi mÆt ®-êng
+ ChiÒu: tõ d-íi lªn
+ §iÓm ®Æt: t¹i t©m diÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a lèp víi mÆt ®-êng
- Hîp lùc cña çc ph¶n lùc tiÕp tuyÕn
+ Ký hiÖu lµ Pf1
+ ChiÒu: ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng cña xe
+ §iÓm ®Æt: t¹i t©m diÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a lèp víi ®-êng
Ngoµi ra cßn çc lùc vµ m«men ma s¸t trong æ trôc m«men qu¸n tÝnh çc lùc nµy cã trÞ sè
nhá nªn cã thÓ bá qua.
Trong tr-êng hîp nµy b¸nh xe ®µn håi sÏ bÞ biÕn d¹ng cßn mÆt ®-êng nhùa cøng coi nh-
kh«ng bÞ biÕn d¹ng. Do ®ã khi b¸nh xe l¨n chØ cã çc phÇn tö cña lèp bÞ biÕn d¹ng çc phÇn tö
cña lèp ë phÝa tr-íc lÇn lît tiÕp xóc víi mÆt ®-êng vµ bÞ nÐn l¹i, çc phÇn tö cña lèp ë phÝa sau
sÏ lÇn lît ra khái khu vùc tiÕp xóc vµ phôc håi l¹i tr¹ng th¸i ban ®Çu nh- vËy sÏ suÊt hiÖn ma
s¸t gi÷a çc phÇn tö cña lèp, ma s¸t gi÷a lèp vµ ®-êng vµ ph¸t sinh lùc c¶n chuyÓn ®éng. NÕu
lèp cã ®é ®µn håi lý t-ëng th× n¨ng l-îng tiªu hao cho sù biÕn d¹ng cña lèp sÏ tr¶ l¹i hoµn toµn
khi nã phôc håi tr¹ng th¸i ban ®Çu. Nh-ng thùc tÕ phÇn n¨ng l-îng tiªu hao cho biÕn d¹ng
kh«ng ®-îc tr¶ l¹i hoµn toµn mµ mét phÇn biÕn thµnh nhiÖt to¶ ra m«i tr-êng xung quanh.
Trªn h×nh 1.8 biÓu thÞ sù biÕn thiªn cña ®é biÕn d¹ng trong çc phÇn tö lèp (ký hiÖu lµ  l)
theo t¶i träng t¸c dông (ký hiÖu lµ Gb)
24
H×nh 1.8: §å thÞ ®Æc tÝnh biÕn d¹ng cña b¸nh xe ®µn håi
- Khi t¶i träng t¨ng
+ §é biÕn d¹ng cña lèp t¨ng theo ®êng OkA
+ PhÇn n¨ng l-îng tiªu hao cho sù biÕn d¹ng cña lèp ë giai ®o¹n nÐn lµ diÖn tÝch
cña ®-êng OAC
- Khi t¶i träng gi¶m dÇn
+ Lèp sÏ ®µn håi trë l¹i theo ®-êng cong AmB
+ N¨ng l-îng ®-îc tr¶ l¹i do sù ®µn håi cña lèp lµ diÖn tÝch h×nh BAC
HiÖu sè diÖn tÝch cña hai h×nh trªn chÝnh lµ phÇn n¨ng l-îng tiªu hao do néi ma s¸t gi÷a
çc phÇn tö cña lèp vµ ma s¸t gi÷a lèp víi ®-êng (diÖn tÝch OAB).
§Ó x¸c ®Þnh trÞ sè cña lùc c¶n l¨n Pf1 (hîp lùc cña çc ph¶n lùc tiÕp tuyÕn) vµ hÖ sè c¶n l¨n,
ta chØ viÖc lËp ph-¬ng tr×nh m«men cña tÊt c¶ çc lùc ®èi víi t©m trôc b¸nh xe nh- sau:
 mo1  Z1 .a1  Pf1 .rd  0

a1 (1.56)
 Pf1  Z1 .
rd
C©n b»ng lùc theo ph-¬ng th¼ng ®øng ta cã:
Z1  Gb1  Z1 .a1  Gb1 .a1 (1.57)
Thay vµo (II.3) ta ®-îc:
a1 a
Pf1  Z1 .  Gb1 1 (1.58)
rd rd
25
Trong ®ã :
r®: b¸n kÝnh ®éng lùc cña b¸nh xe;
a1: kho¶ng çch tõ ®iÓm ®Æt hîp lùc Z 1 ®Õn giao ®iÓm cña ®-êng th¼ng gãc ®i qua t©m
trôc b¸nh xe víi ®-êng
Khi t¶i träng t¸c dông lªn b¸nh xe cµng lín, sù biÕn d¹ng cña lèp cµng t¨ng th× trÞ sè a 1
cµng t¨ng, cã nghÜa lµ tæn thÊt cho sù l¨n cña b¸nh xe cµng lín.
Tæng hîp l¹i ta cã:
a1
- HÖ sè c¶n l¨n : f1  ; (1.59)
rd
- M«men c¶n l¨n : M f1  Pf1 .rd ; (1.60)
- Lùc c¶n l¨n : Pf1  Z1 . f  Gb1 . f ; (1.61)
 NhËn xÐt: nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn lùc c¶n l¨n vµ hÖ sè c¶n l¨n lµ:
- VËt liÖu chÕ t¹o lèp
- ¸p suÊt kh«ng khÝ trong lèp vµ tÝnh chÊt c¬ lý cña ®-êng
1.7.1.2. Động lực học của bánh xe cứng lăn trên đường mềm
Sơ đồ nghiên cứu như hình vẽ 1.9
Các lực tác dụng lên bánh xe cũng tương tự như ở trường hợp 1, song khác với trường
hợp trên là bánh xe cứng nên không biến dạng, còn đường sẽ bị biến dạng.
26
H×nh 1.9: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn b¸nh xe cøng l¨n trªn ®-êng biÕn d¹ng
 T¶i träng th¼ng ®øng Gb 1
 Lùc ®Èy tõ khung t¸c dông lªn trôc b¸nh xe Px
 Ph¶n lùc ph¸p tuyÕn Z 1
 Ph¶n lùc tiÕp tuyÕn Pf 1
§Ó x¸c ®Þnh Pf vµ f 1 ta lËp ph-¬ng tr×nh m«men t¹i t©m trôc b¸nh xe
1
rb  rd
 m  Z1 .a1  Pf1 0
2
a1
 Pf1  2.Z1. (1.62)
rb  rd
C©n b»ng lùc theo ph-¬ng th¼ng ®øng ta cã: Z1  Gb 1
Thay vµo (1.62) ta ®-îc :
a1 a1
Pf1  2.Z1 .  2.Gb1 (1.63)
rb  rd rb  rd
Mµ ta cã: Pf1  Z1 . f1
a1
VËy: f1  2. (1.64)
rb  rd
27
Ta thÊy r»ng ë tr-êng hîp nµy mÆt ®-êng biÕn d¹ng t¹o thµnh vÕt lón do t-¬ng t¸c gi÷a mÆt
®-êng víi b¸nh xe lµm çc thµnh phÇn lùc ph¸p tuyÕn ph©n bè nhiÒu vÒ phÝa tr-íc vµ ®iÓm ®Æt
Z 1 çch t©m trôc mét ®o¹n lµ a1
1.7.1.3. Động lực học của bánh xe đàn hồi lăn trên đường biến dạng
Gi¶ thiÕt r»ng c¶ ®-êng vµ b¸nh xe ®Òu bÞ biÕn d¹ng
S¬ ®å lùc t¸c dông ®-îc biÓu thÞ trªn h×nh 1.10
H×nh 1.10: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn b¸nh xe ®µn håi l¨n trªn ®-êng biÕn d¹ng
Khi b¸nh xe chuyÓn ®éng chÞu t¸c dông bëi çc lùc:
- T¶i träng th¼ng ®øng Gb 1
- Lùc ®Èy tõ khung t¸c dông lªn trôc b¸nh xe Px
- Ph¶n lùc ph¸p tuyÕn Z 1
- Ph¶n lùc tiÕp tuyÕn Pf

1
Trong tr-êng hîp nµy ta thÊy :

- §é biÕn d¹ng cña lèp nhá h¬n tr-êng hîp II.1
- §é biÕn d¹ng cña ®-êng nhá h¬n so víi tr-êng hîp II.2
 Tãm l¹i, Qua ba tr-êng hîp trªn ta ph©n tÝch thÊy:
- Khi b¸nh xe ®µn håi (b¸nh cao su) l¨n trªn ®-êng cøng (®-êng nhùa) th× t¨ng ¸p suÊt trong
lèp ®Ó gi¶m lùc c¶n l¨n.
28
- Khi b¸nh xe ®µn håi l¨n trªn ®-êng biÕn d¹ng th× gi¶m ¸p suÊt kh«ng khÝ trong lèp ®Ó tr¸nh
tæn thÊt do lùc c¶n l¨n.
1.7.2. Lực cản lăn ở bánh xe chủ động

Sơ đồ khảo sát được thể hiện trên hình 1.11
Khi bánh xe lăn cũng xảy ra ba trường hợp như đối với bánh xe bị động. Ở đây ta chỉ xét
một trường hợp chung là bánh xe đàn hồi lăn trên đường mềm (đường biến dạng).
Ở trường hợp này cả bánh xe và đường đều bị biến dạng nhưng biến dạng của lốp
sẽ nhỏ hơn so với trường hợp 1, biến dạng của đường sẽ nhỏ hơn trường hợp 2. Bánh xe
sẽ chịu tác dụng của các lực và mômen sau:
H×nh 1.11: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn «t« b¸nh xe chuyÓn ®éng lªn dèc
- Lùc Gb2: t¶i träng th¼ng ®øng (PhÇn tr-äng l-îng t¸c dông lªn mçi b¸nh xe sau)
- Lùc c¶n Px: tõ khung xe t¸c dông lªn b¸nh xe, cã:
+ ChiÒu: ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng cña «t«
+ §iÓm ®Æt: t¹i t©m trôc cña b¸nh xe
- Mk: M«men xo¾n truyÒn tõ b¸n trôc tíi b¸nh xe. Mét phÇn n¨ng l-îng bÞ tiªu hao cho
biÕn d¹ng vßng cña lèp.
- R: hîp lùc cña çc ph¶n lùc ph¸p tuyÕn riªng phÇn tõ ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe
- T: ph¶n lùc tiÕp tuyÕn h-íng theo chiÒu chuyÓn ®éng cña xe.
29
Ta cã:
  
R  ZR  X R
  
T  ZT  X T
 
Hîp lùc ( R, T ) ®Æt t¹i ®iÓm çch giao ®iÓm cña ®-êng th¼ng ®øng qua t©m trôc b¸nh xe vµ
®-êng mét ®o¹n a2
X¸c ®Þnh lùc c¶n l¨n vµ hÖ sè c¶n l¨n
ViÕt ph-¬ng tr×nh c©n b»ng m«men ®èi víi t©m trôc b¸nh xe:
m(o) = Mk - ZR .a2 + XR .r® - ZT.a2 - XT .r® = 0
 Mk = ZR .a2 - XR .r® + XT.r2 +XT.r®
 Mk = (ZR + ZT).a2 + (XT - XR).rd (1.65)
Ta cã: C©n b»ng lùc theo ph-¬ng th¼ng ®øng, ®îc:
Z2 = ZR + ZT = Gb2
C©n b»ng lùc theo ph-¬ng ngang, ®-îc:
Px = XT - XR = Xk
Z2: hîp lùc cña çc ph¶n lùc th¼ng gãc cña ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe chñ ®éng
Xk: hîp lùc cña çc ph¶n lùc tiÕp tuyÕn hay lùc ®Èy cña mÆt ®-êng
ThÕ vµo (1.65), ta ®-îc:
Mk = Z2a2 + Pxr®
 Mk = Z2a2 + Xkr® (1.66)
MÆt kh¸c ta cã: Z2 = Gb2  Z2a2 = Gb2a2 = Pf2r® = Mf2 (1.67)
a2 a
 Pf 2  Z 2  Gb 2 2
rd rd
Trong ®ã : Mf2: m«men c¶n l¨n cña b¸nh xe chñ ®éng
Pf2: lùc c¶n l¨n cña b¸nh xe chñ ®éng
30
a2
Tû sè  f 2 : hÖ sè c¶n l¨n cña b¸nh xe chñ ®éng víi mÆt ®-êng
rd
=> Pf2 = Gb2f2 = Z2f2 (1.68)
Nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn a2:
- VËt liÖu chÕ t¹o lèp
- ¸p suÊt kh«ng khÝ trong lèp
- TÝnh chÊt c¬ lý cña ®-êng
- M«men xo¾n Mk
Suy ra trÞ sè a2 > a1 nghÜa lµ: tæn thÊt cho biÕn d¹ng cña b¸nh xe chñ ®éng lín h¬n cña
b¸nh xe bÞ ®éng. §iÒu nµy chøng tá hÖ sè c¶n l¨n cña b¸nh xe chñ ®éng f2 lín h¬n cña b¸nh
xe bÞ ®éng f1
Nh-ng ë mét sè bµi to¸n tÝnh to¸n ngêi ta ®¬n gi¶n ho¸ vµ coi hÖ sè c¶n l¨n ë b¸nh xe chñ
®éng f2 b»ng hÖ sè c¶n l¨n ë b¸nh xe bÞ ®éng f1
Tøc lµ : f1=f2=f
1.8. Điều kiện chuyển động của ôtô

1.8.1. Lực bám
a. HÖ sè b¸m
§Ó cho «t«, m¸y kÐo cã thÓ chuyÓn ®éng ®-îc th× ë bÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a b¸nh xe vµ mÆt ®-
-êng cÇn ph¶i cã mét ®é b¸m nhÊt ®Þnh ®îc ®Æc trng b»ng hÖ sè b¸m.
HÖ sè b¸m  gi÷a b¸nh xe chñ ®éng víi mÆt ®-êng lµ tû sè gi÷a lùc kÐo tiÕp tuyÕn cùc ®¹i
(sinh ra t¹i ®iÓm tiÕp xóc gi÷a b¸nh xe chñ ®éng vµ mÆt ®-êng ) trªn t¶i träng th¼ng ®øng t¸c
dông lªn b¸nh xe chñ ®éng (t¶i träng b¸m: G  )
P
  k max (1.69)
G
Trong ®ã:
- : HÖ sè b¸m
- Pkmax: lùc kÐo tiÕp tuyÕn cùc ®¹i
31
- G  : T¶i träng b¸m
 NhËn thÊy hÖ sè b¸m  t-¬ng tù nh- hÖ sè ma s¸t gi÷a hai vËt thÓ c¬ häc, tuy nhiªn ë
b¸nh xe «t« m¸y kÐo ngoµi ma s¸t cßn cã sù b¸m do mÊu b¸m cña b¸nh xe t¸c dông vµo mÆt
®-êng.
b. Lùc b¸m
M k M e .ih .i p .io .ic .t

Pk  
Ta cã: rb rb (1.70)
Ta thÊy Pk phô thuéc vµo m«men xo¾n cña ®éng c¬, nh-ng lùc kÐo nµy cã ®ưîc sö dông
hÕt hay kh«ng cßn phô thuéc vµo hÖ sè b¸m cña b¸nh xe chñ ®éng vµ mÆt ®-êng.
Ta cã thÓ x¸c ®Þnh lùc kÐo tiÕp tuyÕn cùc ®¹i ph¸t sinh theo diÒu kiÖn b¸m gi÷a b¸nh xe
chñ ®éng vµ mÆt ®-êng nh sau:
Pkmax = .G (1.71)
Gäi Z lµ ph¶n lùc th¼ng gãc tõ mÆt ®-êng t¸c ®éng lªn b¸nh xe chñ ®éng ta cã:
Z = G (1.72)
 Víi lùc b¸m P ®ưîc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
P  .Z (1.73)
§Ó cho b¸nh xe chñ ®éng kh«ng bÞ trît quay khi «t« chuyÓn ®éng th× Pkmax ph¶i tho¶ m·n
®iÒu kiÖn sau:
Pkmax  P (1.74)
Hay: (1.75)
M k max
 .Z
rb
Trong ®ã:
- Mkmax: M«men xo¾n cùc ®¹i truyÒn tíi b¸nh xe chñ ®éng
- rb : B¸n kÝnh b¸nh xe chñ ®éng
Tõ (I.18) ta thÊy lùc b¸m cña b¸nh xe chñ ®éng víi mÆt ®-êng tû lÖ thuËt víi hÖ sè b¸m 
vµ t¶i träng b¸m G , mµ lùc kÐo Pkmax l¹i bÞ giíi h¹n bëi P . Bëi vËy muèn tËn dông ®îc hÕt
32
lùc kÐo Pkmax do ®éng c¬ truyÒn xuèng th× cÇn thiÕt ph¶i t¨ng hÖ sè b¸m  hay t¨ng G hoÆc
t¨ng ®ång thêi c¶ hai (®ång nghÜa víi t¨ng P ). §Ó t¨ng lùc b¸m th× ë «t« dïng lèp cã vÊu cao
®Ó t¨ng hÖ sè b¸m vµ dïng nhiÒu cÇu chñ ®éng ®Ó sö dông toµn bé träng l-îng cña xe lµm
träng l-îng b¸m. §èi víi m¸y kÐo lµm viªc trªn ®ång lÇy th× dïng lèp cã vÊu cao hoÆc l¾p
thªm çc b¸nh phô cã vÊu b»ng thÐp hoÆc b¸nh lång b»ng thÐp ®Ó t¨ng hÖ sè b¸m.
c. Các yếu tố ảnh hưởng tới hệ số bám
- Phô thuéc vµo vËt liÖu lµm bÒ mÆt ®-êng vµ vËt liÖu chÕ t¹o lèp.
- T×nh tr¹ng cña mÆt ®-êng (kh« hay ít, nh½n hay nh¸m).
- KÕt cÊu vµ d¹ng hoa lèp.
- Çc ®iÒu kiÖn sö dông kh¸c nh- t¶i träng t¸c dông lªn b¸nh xe ¸p suÊt trong lèp, tèc
®é chuyÓn ®éng cña «t« m¸y kÐo vµ ®é trît gi÷a b¸nh xe chñ ®éng víi mÆt ®-êng.
- Ta cã ®å thÞ chØ sù phô thuéc cña hÖ sè b¸m  víi mét sè yÕu tè nh- h×nh I.4
Tõ ®å thÞ ta thÊy, khi t¨ng ¸p suÊt trong lèp th× hÖ sè b¸m t¨ng lªn sau ®ã l¹i gi¶m xuèng
(Pmax lµ ¸p suÊt nªn dïng). Khi t¨ng t¶i träng th¼ng ®øng t¸c dông lªn b¸nh xe th× hÖ sè b¸m sÏ
gi¶m ®i mét chót vµ ®å thÞ cã d¹ng tuyÕn tÝnh. Khi ®-êng -ít th× ¶nh hëng cña çc yÕu tè trªn
cµng lín (a,b,c).
§Æc biÖt ®é tr-ît cña b¸nh xe chñ ®éng vµ mÆt ®-êng  ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn hÖ sè b¸m.
Khi t¨ng ®é tr-ît cña b¸nh xe th× hÖ sè b¸m lóc ®Çu t¨ng nhanh chãng ®Õn gi¸ trÞ cùc ®¹i
(   15%  20% ). NÕu tiÕp tôc t¨ng th× hÖ sè b¸m gi¶m, khi  =100%(tr-ît lª hoµn toµn khi
phanh) th×  gi¶m tõ 20% ®Õn 30%. Khi ®-êng -ít cßn cã thÓ gi¶m h¬n n÷a (50%  60%).
33
H×nh 1.12: Çc yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn hÖ sè b¸m
1) §-êng -ít; 2) §-êng kh«
a) ¸p suÊt trong lèp.
b) Tèc ®é chuyÓn ®éng cña « t«.
c) T¶i träng th¼ng ®øng trªn b¸nh xe.
d) §é tr-ît gi÷a b¸nh chñ ®éng vµ ®-êng
HÖ sè b¸m mµ ta xÐt ë trªn lµ hÖ sè b¸m theo mÆt ph¼ng däc tøc lµ trong mÆt ph¼ng
chuyÓn ®éng ®-îc biÓu thÞ lµ  x . Ngoµi ra cßn hÖ sè b¸m trong mÆt ph¼ng ngang th¼ng gãc
víi mÆt ph¼ng däc (  y ) vµ nã còng chÞu ¶nh h-ëng cña çc yÕu tè nªu trªn. §Ó ®¬n gi¶n gäi lµ
hÖ sè b¸m däc vµ hÖ sè b¸m ngang.
34
HÖ sè b¸m däc  x cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc b»ng nhiÒu çch kh¸c nhau. §¬n gi¶n nhÊt ng-êi
ta x¸c ®Þnh b»ng çch dïng mét xe kh¸c kÐo xe ®· phanh cøng vµ gi÷a hai xe cã ®Æt lùc kÕ ®Ó
®o lùc b¸m P ph¸t sinh ë xe ®ã. BiÕt G ta sÏ suy ra  x :
P
x 
G
Do hÖ sè b¸m phô thuéc nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau vµ viÖc x¸c ®Þnh çc yÕu tè nµy ®Ó ¸p
dông trong tÝnh to¸n gÆp nhiÒu khã kh¨n nªn ng-êi ta th-êng sö dông hÖ sè b¸m trung b×nh,
phô thuéc tõng lo¹i ®-êng kh¸c nhau theo b¶ng I-3:
B¶ng I-3
Lo¹i ®-êng vµ t×nh tr¹ng mÆt ®- HÖ sè b¸m (  )

-êng
§-êng nhùa hoÆc bª t«ng:

- Kh« vµ s¹ch 0.7  0.8
- ¦ít 0.35  0.45
§-êng ®Êt:
- Pha sÐt, kh« 0.5  0.6
- ¦ít 0.2  0.4
§-êng çt:
- Kh« 0.2  0.3
- ¦ít 0.4  0.5
HÖ sè b¸m vµ lùc b¸m cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®¶m b¶o an toµn trong chuyÓn ®éng
cña «t« m¸y kÐo, nã cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn tÝnh chÊt ®éng lùc häc cña «t« m¸y kÐo, ®Õn
hiÖu qu¶ phanh vµ tÝnh æn ®Þnh khi phanh, ®Õn tÝnh n¨ng dÉn h-íng. Ngµy nay, khi cã xu híng
t¨ng tèc ®é chuyÓn ®éng cña «t« m¸y kÐo th× hÖ sè b¸m vµ lùc b¸m cµng cã tÇm quan träng
h¬n.
1.8.2. Điều kiện chuyển động của ôtô
35
§Ó « t« hoÆc m¸y kÐo cã thÓ chuyÓn ®éng ®-îc mµ kh«ng bÞ tr-ît quay th× lùc kÐo
tiÕp tuyÕn sinh ra ë vïng tiÕp xóc gi÷a b¸nh xe chñ ®éng vµ mÆt ®-êng ph¶i lín h¬n
hoÆc b»ng tæng çc lùc c¶n chuyÓn ®éng, nh-ng ph¶i nhá h¬n hoÆc b»ng lùc b¸m gi÷a
b¸nh xe víi mÆt ®-êng, nghÜa lµ:
Pf  P i + P  Pj + Pm  Pk  P (1.76)
§èi víi Pi, dÊu (+) lµ khi «t« m¸y kÐo lªn dèc, cßn dÊu (-) lµ khi xuèng dèc.
§èi víi Pj,dÊu (+) lµ khi «t« m¸y kÐo t¨ng tèc, cßndÊu (-) lµ khi gi¶m tèc.
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CHƯƠNG I
1. Nêu Khái niệm động lực học và các trạng thái động lực học ôtô.
2. Trình bày các lực và mô men tác dụng lên ô tô khi chuyển động thẳng.
3. Trình bày các lực và mô men tác dụng lên ô tô khi chuyển động quay vòng
4. Trình bày lực kéo tiếp tuyến và cho ví dụ trên xe cụ thể.

5. Trình bày lực quán tính và cho ví dụ trên xe cụ thể.
6. Trình bày lực cản gió và cho ví dụ trên xe cụ thể.

7. Trình bày lực ở mooc kéo và cho ví dụ trên xe cụ thể.
8. Trình bày trọng lực của ôtô và phân bố tải trọng trên các cầu xe.
9. Trình bày lực cản lăn của ôtô và cho ví dụ trên xe cụ thể..
10. Nêu các yếu tố ảnh hưởng đến lực cản lăn của ô tô và cho ví dụ trên xe cụ thể.
11. Trình bày lực bám và các yếu tố ảnh hưởng
12. Nêu điều kiện chuyển động của ôtô
36
Chương 2:
CÂN BẰNG CÔNG SUẤT, LỰC KÉO VÀ ĐẶC TÍNH ĐỘNG LỰC HỌC CỦA ÔTÔ
2.1. Cân bằng công suất của ôtô
2.1.1. Đặc tính công suất của động cơ
Trên hình 2.1a trình bày đường đặc tính ngoài của động cơ xăng không có bộ phận hạn
chế số vòng quay. Loại động cơ này thường được dùng trên ô tô du lịch và đôi khi được dùng
trên ô tô hành khách.
Ne Ne
Me Me
Ne
Ne
Nmax
Nmax
Me Me
Mmax
Mmax
nN
0 nmin nM nN nmax ne 0 nmin nM nmax ne
a) b)
Hình 2.1: Đường đặc tính ngoài của động cơ xăng

a) Không hạn chế số vòng quay; b) Có hạn chế số vòng quay
Số vòng quay nmin của trục khuỷu là số vòng quay nhỏ nhất mà động cơ có thể làm việc
ổn định ở chế độ không tải. Khi tăng số vòng quay thì mômen và công suất của động cơ tăng
lên (hình I-1a). Mômen xoắn đạt giá trị cực đại Mmax ở số vòng quay nM và công suất đạt
giá trị cực đại Nmax ở số vòng quay nN. Các giá trị Nmax, Mmax và số vòng quay tương ứng
với các giá trị trên nN, nM được chỉ dẫn trong các đặc tính kỹ thuật của động cơ. Động cơ ô tô
làm việc chủ yếu trong vùng nM  nN.
Khi tăng số vòng quay của trục khuỷu lớn hơn giá trị nN thì công suất sẽ giảm, chủ yếu là
do sự nạp hỗn hợp khí kém đi và do tăng tổn thất ma sát trong động cơ. Ngoài ra khi tăng số
vòng quay sẽ làm tăng tải trọng động gây hao mòn nhanh các chi tiết động cơ. Vì thế khi thiết
kế ô tô du lịch thì số vòng quay của trục khuỷu động cơ tương ứng với tốc độ cực đại của ô tô
trên đường nhựa tốt nằm ngang không vượt quá 1020 % so với số vòng quay nN.
Động cơ xăng đặt trong ô tô tải thường có bộ phận hạn chế tốc độ nhằm làm tăng tuổi thọ
của động cơ. Bộ phận hạn chế số vòng quay làm giảm lượng nhiên liệu cung cấp cho động cơ,
do đó công suất và mômen của động cơ sẽ giảm và số vòng quay của trục khuỷu sẽ nhỏ hơn
37
giá trị nN. Trên hình 2-1b trình bày đường đặc tính ngoài của động cơ xăng có bộ phận hạn
chế số vòng quay. Đường đứt nét ứng với động cơ không có bộ phận hạn chế số vòng quay,
còn đường đậm nét ứng với động cơ có bộ phận hạn chế số vòng quay.
Động cơ diesel được dùng trên ô tô tải, ô tô hành khách và ngày nay được dùng cả trên ô
tô du lịch. Động cơ diesel dùng trên ô tô được trang bị bộ điều tốc nhị chế hoặc đa chế độ.
Hầu hết các máy kéo dùng động cơ diesel có trang bị bộ điều tốc đa chế độ. Bộ điều tốc
đa chế độ sẽ giữ cho chế độ làm việc của động cơ ở vùng tiêu hao nhiên liệu riêng ít nhất.
Hình 2.2 trình bày đường đặc tính ngoài của động cơ diesel.
Ở hành trình không tải động cơ có số vòng quay chạy không tải là nc.k. Khi xuất hiện tải
thì bộ điều tốc sẽ tăng lượng nhiên liệu cung cấp vào xy lanh động cơ, nhờ vậy công suất và
mômen của động cơ tăng lên, đồng thời số vòng quay của trục khuỷu động cơ có giảm đi. Khi
thanh răng của bơm cao áp dịch chuyển tới một vị trị tính toán nhất định (do tác động của bộ
điều tốc) tương ứng với điểm tiêu hao nhiên liệu riêng ít nhất thì công suất của động cơ đạt
giá trị cực đại (điểm b trên hình 2-2).
Công suất cực đại của động cơ khi làm việc có bộ điều tốc được gọi là công suất định
mức của động cơ Nn, mômen xoắn ứng với công suất cực đại được gọi là mômen xoắn định
mức Mn, số vòng quay ứng với công suất cực đại được gọi là số vòng quay định mức nn.
Khoảng biến thiên tốc độ nc.knn phụ thuộc vào độ không đồng đều của bộ điều tốc.
Ne
Me
ge
Nmax
Me
Ne
ge
Mmax
Mn
Nn
nN
0 nM nn nc.k ne
Hình 2.2: Đường đặc tính tốc độ ngoài của động cơ diesel
Các đường đồ thị nằm trong khoảng tốc độ nc.knn gọi là các đường đồ thị có điều tốc,
còn các đường đồ thị nằm trong khoảng tốc độ nnnM gọi là các đường đồ thị không có điều
38
tốc. Ở vùng tốc độ từ nc.knn các đường Ne và Me có dạng đường thẳng. Thường đối với
máy kéo động cơ làm việc ở gần vùng công suất định mức.
Để xét khả năng thích ứng của động cơ đối với sự tăng tải do các ngoại lực tác dụng khi ô
tô và máy kéo làm việc, người ta đưa ra hệ số thích ứng của động cơ theo mômen xoắn và xác
định như sau:
M max
k
Mn (2.1)
Ở đây: k – hệ số thích ứng của động cơ theo mômen xoắn.
Đối với từng loại động cơ, hệ số thích ứng theo mômen xoắn có giá trị như sau:
Động cơ xăng: k = 1,11,35
Động cơ diesel không có phun đậm đặc: k = 1,11,15
Động cơ diesel có phun đậm đặc: k = 1,11,25

Cần chú ý rằng, tiêu chuẩn thử động cơ để nhận được đường đặc tính ngoài ở mỗi nước
một khác, vì vậy mà cùng một động cơ nhưng thử ở những nước khác nhau sẽ cho những giá
trị công suất khác nhau. Bảng I-1 trình bày tiêu chuẩn thử động cơ của một số nước phát triển.
Từ bảng 2-1 ta thấy rằng, khi thử động cơ xăng theo OCT thì công suất cực đại sẽ lớn
hơn khoảng 10% so với khi thử theo DIN, và lớn hơn khoảng 12% so với khi thử theo SAE
(Mỹ, sau 1974). Công suất cực đại của động cơ diesel khi thử theo OCT cũng sẽ lớn hơn 8%
so với thử theo DIN, 6% so với khi thử theo BS và 3% so với khi thử theo JIS.
Bảng 2-1
Ký hiệu tiêu Điều kiện thử

chuẩn thử và Các thiết bị tháo ra khi thử
Áp Nhiệt Độ ẩm
tên nước
suất độ tương
mmHg (oC) đối
(%)
OCT (Nga) Bộ tiêu âm, két nước, quạt gió, các thiết bị 760 20 50
phục vụ cho gầm xe (máy nén khí, bơm của
cường hóa lái…)
39
DIN Két nước, các thiết bị phục vụ cho gầm xe 760 20 50
(CHLBĐức)
SAE (Mỹ, Bộ tiêu âm, bầu lọc khí, máy phát điện, két 746,5 29,4 50
trước 1974) nước, quạt gió, các thiết bị phục vụ cho gầm xe
SAE (Mỹ, sau Két nước, các thiết bị phục vụ cho gầm xe 729 29,4 50
1974)
BS (Anh) Két nước, các thiết bị phục vụ cho gầm xe 749 29,4 50
CSN (Tiệp Két nước 760 20 Không

khắc cũ)
JIS (Nhật bản) Bộ tiêu âm, két nước, các thiết bị phục vụ cho 760 15 50
gầm xe
Như vậy khi sử dụng đường đặc tính ngoài nhận được bằng thực nghiệm để tính toán sức
kéo cần biết rõ đường đặc tính ấy nhận được theo tiêu chuẩn thử nào.
Động cơ đặt trên ô tô máy kéo sẽ phát ra công suất thấp hơn công suất cực đại nhận được
trên bệ thử. Công suất thực tế mà động cơ phát ra sẽ bằng công suất cực đại nhận được trên bệ
thử nhân với hệ số . Hệ số này có giá trị nhỏ hơn 1 và nó phụ thuộc vào loại tiêu chuẩn thừa
nhận khi thử, loại động cơ được dùng, loại xe ô tô cần đặt động cơ, điều kiện sử dụng và chế
độ tải của động cơ. Khi tính toán gần đúng có thể thừa nhận  = 0,80,9.
Khi không có đường đặc tính tốc độ ngoài của động cơ bằng thực nghiệm, ta có thể xây
dựng đường đặc tính nói trên nhờ công thức kinh nghiệm của S.R.Lây Đécman. Việc sử dụng
quan hệ giải tích giữa công suất, mômen xoắn với số vòng quay của động cơ theo công thức
Lây Đécman để tính toán sức kéo sẽ thuận lợi hơn nhiều so với khi dùng đồ thị đặc tính ngoài
bằng thực nghiệm, nhất là hiện nay việc sử dụng máy tính đã trở nên phổ cập.
Công thức S.R.Lây Đécman có dạng như sau:
 n  ne 
2
 ne  
3
N e  N max a. e
 b.   c.  
 n N  nN   n N  
; (2.2)
Ở đây:
40
Ne, ne – Công suất hữu ích của động cơ và số vòng quay của trục khuỷu ứng với một
điểm bất kỳ của đồ thị đặc tính ngoài.
Nmax, nN – Công suất có ích cực đại và số vòng quay ứng với công suất nói trên.
a, b, c – Các hệ số thực nghiệm được chọn theo loại động cơ như sau:
Với động cơ xăng: a = b = c =1
Với động cơ diesel 2 kỳ: a = 0,87; b = 1,13; c = 1
Với động cơ diesel 4 kỳ có buồng cháy trục tiếp: a = 0,5; b = 1,5; c = 1
Với động cơ diesel 4 kỳ có buồng cháy dự bị: a = 0,6; b = 1,4; c = 1
Với động cơ diesel 4 kỳ có buồng cháy xoáy lốc: a = 0,7; b = 1,3; c = 1
Cho các trị số ne khác nhau, dựa theo công thức (2.2) sẽ tính được công suất Ne tương
ứng và từ đó vẽ được đồ thị Ne = f(ne).
Có các giá trị Ne và ne có thể tính được các giá trị mômen xoắn Me của động cơ theo
công thức sau:
10 4.N e
Me 
1,047.ne ; (2.3)
Ở đây:
Ne – Công suất của động cơ; kW
ne – Số vòng quay của trục khuỷu; v/ph
Me - Mômen xoắn của động cơ; N.m
Có các giá trị Ne, Me tương ứng với các giá trị ne ta có thể vẽ đồ thị Ne = f(ne) và đồ thị
Me = f(ne).
Như vậy, sau khi xây dựng được đường đặc tính tốc độ ngoài của động cơ chúng ta mới
có cơ sở để nghiên cứu tính chất động lực học của ô tô máy kéo.
2.1.2. Phương trình cân bằng công suất của ôtô
C«ng suÊt cña ®éng c¬ ph¸t ra ®îc tiªu tèn cho:

- Ma s¸t trong hÖ thèng truyÒn lùc
- Kh¾c phôc lùc c¶n l¨n Pf , lùc c¶n kh«ng khÝ, lùc c¶n dèc Pi, lùc c¶n qu¸n tÝnh Pj
41
BiÓu thøc c©n b»ng gi÷a c«ng suÊt ph¸t ra cña ®éng c¬ vµ çc c«ng c¶n ®-îc gäi lµ
‘’Ph-¬ng tr×nh c©n b»ng c«ng suÊt cña «t«’’ khi chuyÓn ®éng
Ph-¬ng tr×nh c©n b»ng c«ng suÊt tæng qu¸t cña « t« ®-îc biÓu thÞ nh- sau :
=> Ne = Nt + Nf + N  Ni  Nj (2.4)
Trong ®ã :
Ne : c«ng suÊt ph¸t ra cña ®éng c¬
Nt: c«ng suÊt tiªu hao cho ma s¸t trong hÖ thèng truyÒn lùc
Nf: c«ng suÊt tiªu hao ®Ó th¾ng lùc c¶n l¨n
N: c«ng suÊt tiªu hao ®Ó th¾ng lùc c¶n kh«ng khÝ
Ni: c«ng suÊt tiªu hao ®Ó th¾ng lùc c¶n dèc
Nj: c«ng suÊt tiªu hao ®Ó th¾ng lùc c¶n qu¸n tÝnh
Trong ph-¬ng tr×nh (III.1)
Ni cã gi¸ trÞ “+” khi «t« chuyÓn ®éng lªn dèc
Ni cã gi¸ trÞ “-” khi «t« chuyÓn ®éng xuèng dèc
Nj cã gi¸ trÞ “+” khi «t« chuyÓn ®éng t¨ng tèc
Nj cã gi¸ trÞ “-” khi «t« chuyÓn ®éng gi¶m tèc
Nw cã gi¸ trÞ “+” khi «t« chuyÓn ®éng kh«ng cã giã vµ cã giã ngîc chiÒu hoÆc cïng
chiÒu giã nh-ng vËn tèc cña «t« lín h¬n vËn tèc giã
Ph-¬ng tr×nh (III.1) ®-îc biÓu thÞ sù c©n b»ng c«ng suÊt t¹i b¸nh xe chñ ®éng cña «t« nh- sau:
Nk =Ne - N t = Nf - N  Ni  Nj
Ta cã : Nk = Ne- Nt = Net
 N t  N e  N et  N e (1 t ) (2.5)
ë ®©y : Nk : c«ng suÊt cña ®éng c¬ ph¸t ra t¹i çc b¸nh xe chñ ®éng
t : hiÖu suÊt cña hÖ thèng truyÒn lùc
Ta cã : Ni  Gv sin 
42
G
Nj  j i v
g
N f  fvG cos 
N  Wv 3
Trong ®ã: G : träng l-îng toµn bé cña «t«
f: hÖ sè c¶n l¨n
v: vËn tèc cña «t«
: gãc dèc cña mÆt ®-êng

W: nh©n tè c¶n kh«ng khÝ
m = G/g: khèi l-îng cña «t«
g : gia tèc träng tr-êng
j: gia tèc cña «t«
i: hÖ sè tÝnh ®Õn ¶nh h-ëng cña çc khèi l-îng quay
Thay çc gi¸ trÞ Nt, Nf, Nw, Ni, Nj vµo ph-¬ng tr×nh (2.4). Ta cã:
G
N e  N e (1  t )  Gfv cos   Gv sin   j i v  Wv 3
g
1 G
 Ne  (Gfv cos   Gv sin   j i v  Wv 3 ) (2.6)
t g
Khi «t« chuyÓn ®éng trªn ®-êng b»ng, kh«ng cã gia tèc tøc lµ  = 0, j = 0
Ta cã ph-¬ng tr×nh c©n b»ng c«ng suÊt cã d¹ng sau:
1
N e  N t  N f  N  ( N f  N )
t
1
 Ne  (Gfv  Wv 3 ) (2.7)
t
ë ph-¬ng tr×nh (2.4) ta cã : ( N f  N i ) ®îc gäi lµ c«ng tiªu hao tæng céng ®Ó th¾ng lùc
c¶n tæng céng cña mÆt ®-êng. Ký hiÖu lµ : N
43
 N  N f  N i (2.8)
Ta cã :   f  i : ®-îc gäi lµ hÖ sè c¶n tæng céng
Trong ®ã : f : hÖ sè c¶n l¨n

i: gãc dèc
2.1.3. Đồ thị cân bằng công suất động cơ
Tõ ph-¬ng tr×nh c©n b»ng c«ng suÊt cña «t« ta x©y dùng ®å thÞ biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a
c«ng suÊt cña ®éng c¬ vµ c«ng tiªu hao ®Ó th¾ng lùc c¶n trong qu¸ tr×nh «t« chuyÓn ®éng theo
vËn tèc cña «t«, cã d¹ng : N = f(v)
Ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc sè vßng quay cña trôc khuûu ®éng c¬ ne qua vËn tèc cña «t« vµ
ng-îc l¹i. V× gi÷a chóng cã mèi quan hÖ phô thuéc bËc nhÊt, ®-îc biÓu thÞ b»ng c«ng thøc:
2ne rb
v ; (m/s) (2.9)
60it
Trong ®ã:
ne : sè vßng quay trôc khuûu ®éng c¬ (v/ph)
rb : b¸n kÝnh b¸nh xe (m)
it : tØ sè truyÒn cña hÖ thèng truyÒn lùc
Do ®ã ta còng cã thÓ biÓu thÞ c«ng suÊt theo sè vßng quay cña trôc khuûu ®éng c¬ tøc lµ:
N = f (ne)
§å thÞ biÓu thÞ quan hÖ gi÷a c«ng suÊt ph¸t ra cña ®éng c¬ vµ çc c«ng c¶n trong qu¸ tr×nh
«t« chuyÓn ®éng phô thuéc vµo vËn tèc cña «t« hoÆc sè vßng quay cña trôc khuûu ®éng c¬ ®-
-îc gäi lµ ‘’®å thÞ c©n b»ng c«ng suÊt cña «t«’’
Ta cã ®å thÞ c©n b»ng c«ng suÊt nh h×nh vÏ. Víi gi¶ sö ®©y lµ ®å thÞ cña hép sè cã 3 cÊp
sè I, II, III tư¬ng øng víi sè vßng quay trôc khuûu lµ neI, neII, neIII
44
H×nh 2.3: §å thÞ c©n b»ng c«ng suÊt cña «t«
Trªn ®å thÞ ta ®Æt:
- Trôc hoµnh çc gi¸ trÞ cña :
+ VËn tèc chuyÓn ®éng cña «t« v (m/s)
+ Sè vßng quay trôc khuûu ne (v/p)
- Trôc tung çc gi¸ trÞ cña:
+ C«ng suÊt ph¸t ra cña ®éng c¬ Ne
+ C«ng suÊt ph¸t ra t¹i b¸nh xe chñ ®éng Nk
 f  const
* NÕu  vµ «t« chuyÓn ®éng víi v  16,7  22(m / s) khi ®ã ta cã ph-¬ng tr×nh cña
  const
c«ng suÊt tiªu hao ®Ó th¾ng çc lùc c¶n tæng céng cña mÆt ®êng N  lµ:
N  N t  N i
 N   f .G. cos  .v  G.v. sin 
 N   f .G. cos   G. sin  v (2.10)
VËy ®å thÞ c«ng suÊt c¶n Nk lµ ®-êng bËc nhÊt phô thuéc vµo vËn tèc chuyÓn ®éng cña «
t«.
45
* NÕu f thay ®æi vµ phô thuéc vµo vËn tèc chuyÓn ®éng cña «t« th× ®å thÞ N  lµ mét ®-êng
cong d¹ng:
N  f v 
- §å thÞ c«ng suÊt c¶n cña kh«ng khÝ N  lµ mét ®-êng cong bËc ba phô thuéc vµo vËn tèc v:
N   W .v 3
 
Tæng 2 ®ưêng cong N  N ®-îc gäi lµ ®-êng cong tæng c«ng suÊt c¶n khi «t«
chuyÓn ®éng
øng víi çc vËn tèc kh¸c nhau th× ta ®-îc çc tung ®é giíi h¹n bëi ®å thÞ N  N  vµ
trôc hoµnh sÏ ®-îc c«ng suÊt tiªu hao ®Ó th¾ng ®-îc søc c¶n cña mÆt ®-êng vµ søc c¶n kh«ng
khÝ
Gäi A lµ giao ®iÓm gi÷a ®-êng cong c«ng suÊt Nk víi ®-êng cong N  N  . T¹i A th×
«t« ®¹t vËn tèc lín nhÊt vmax
- XÐt tû lÖ c«ng suÊt khi «t« chuyÓn ®éng víi vËn tèc v1<vmax
Ta cã gi¸ trÞ cña çc ®o¹n nh- sau :
ab = N cd = Nd
bc = N de = Nt
=> ac = N + N
Ta cã vÝ dô trªn ®å thÞ sau:
46
H×nh 2.4: §å thÞ c©n b»ng c«ng suÊt cña «t«
Nh×n vµo ®å thÞ ta thÊy: §Ó «t« chuyÓn ®éng víi vËn tèc v1 th× ng-êi l¸i cÇn ph¶i gi¶m ga
hoÆc tr¶ bít thanh r¨ng vÒ nh»m gi¶m Nk gi¶m xuèng ®Ó cho ®-êng cong Nk c¾t ®-êng
cong(N +N) t¹i ®iÓm A.
2.1.4. Mức độ sử dụng công suất động cơ
Tõ ®å thÞ c©n b»ng c«ng suÊt cña «t« ta nhËn thÊy sö dông c«ng suÊt ®éng c¬ hiÖu qu¶
nhÊt lµ vïng bªn tr¸i ®iÓm A gióp cho tuæi thä cña ®éng c¬ t¨ng, gi¶m tiªu hao nhiªn liÖu,
c«ng suÊt sö dông an toµn trong khi «t« chuyÓn ®éng. Do vËy ng-êi ta ®-a ra kh¸i niÖm “Møc
®é sö dông c«ng suÊt cña ®éng c¬”
- Møc ®é sö dông c«ng suÊt cña ®éng c¬ lµ tû sè c«ng suÊt cÇn thiÕt ®Ó «t« chuyÓn ®éng
®Òu víi c«ng suÊt cña ®éng c¬ ph¸t ra t¹i çc b¸nh xe chñ ®éng Nk khi më hoµn toµn b-ím ga
hoÆc kÐo hÕt thanh r¨ng nhiªn liÖu
- Ký hiÖu: YN
- X¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
N  N  N  N 
YN   (2.11)
Nk N e .t
Trong ®ã:
YN: Møc ®é sö dông c«ng suÊt cña ®éng c¬
N  : C«ng suÊt tiªu hao cho lùc c¶n cña mÆt ®-êng
N  : C«ng suÊt tiªu hao cho lùc c¶n kh«ng khÝ
N k : C«ng suÊt ®éng c¬ ph¸t ra t¹i b¸nh xe chñ ®éng
N e : C«ng suÊt cã Ých cña ®éng c¬
 t : HiÖu suÊt cña hÖ thèng truyÒn lùc
Qua biÓu thøc ta thÊy møc ®é sö dông c«ng suÊt cµng nhá khi:
- ChÊt l-îng mÆt ®-êng cµng tèt( gi¶m)

- VËn tèc cña «t« v cµng nhá
VÝ dô: trªn h×nh vÏ ta thÊy ë vËn tèc v’ lµ khi «t« chuyÓn ®éng ®Òu ta cã :
47
(N +N)=N1
C«ng suÊt ph¸t ra t¹i b¸nh xe chñ ®éng khi më hoµn toµn b-ím ga hoÆc kÐo hÕt thanh
r¨ng lµ N’kIII (ë sè truyÒn th¼ng), ë sè hai lµ N’kII
=> Møc ®é sö dông c«ng suÊt ®éng c¬ ë sè truyÒn th¼ng lµ:
N1
YNIII  '
N kIII
- Møc ®é sö dông c«ng suÊt ®éng c¬ ë sè 2 lµ:
N1
YNII  '
N kII
Nh-ng nh×n trªn ®å thÞ ta thÊy:
N’kIII< N’kII
=> YNII<YNIII
 NhËn xÐt: Møc ®é sö dông c«ng suÊt ®éng c¬ gi¶m xuèng sÏ g©y ra t¨ng møc tiªu hao
nhiªn liÖu cña «t«.
2.2. Cân bằng lực kéo của ôtô
2.2.1 Phương trình cân bằng lực kéo
Lùc kÐo tiÕp tuyÕn cña b¸nh xe chñ ®éng dïng kh¾c phôc çc lùc c¶n:
- Lùc c¶n l¨n Pf
- Lùc c¶n lªn dèc Pi
- Lùc c¶n kh«ng khÝ P
- Lùc c¶n qu¸n tÝnh Pj
- Ngoµi ra cßn cã lùc cña mãc kÐo Pm
BiÓu thøc c©n b»ng gi÷a lùc kÐo tiÕp tuyÕn víi çc thµnh phÇn lùc c¶n nãi trªn gäi lµ ‘’Ph-
-¬ng tr×nh c©n b»ng lùc kÐo’’
Tr-êng hîp tæng qu¸t: xe chuyÓn ®éng lªn dèc, kh«ng æn ®Þnh vµ cã kÐo mãc
48
Pk = Pf ± Pi +Pw ± Pj + Pm (2.12)
Hay:
M k M e .it . t G
  f .G. cos   G. sin   . j. i  K .F .v 2  n. .Q (2.13)
rb rb g
Trong ph-¬ng tr×nh (2.12):

Pi (+) khi xe chuyÓn ®éng lªn dèc
Pi (-) khi xe chuyÓn ®éng xuèng dèc
Pj (+) khi xe t¨ng tèc
Pj (-) khi xe gi¶m tèc ®é
Tr-êng hîp xe chuyÓn ®éng ®Òu trªn ®-êng b»ng, kh«ng kÐo moãc
- Xe chuyÓn ®éng ®Òu (æn ®Þnh) th× v = const vµ j = 0
- Xe chuyÓn ®éng trªn ®-êng b»ng th×   0 hay Pi  0
- Xe kh«ng kÐo moãc tøc Pm  0
VËy ph-¬ng tr×nh c©n b»ng lùc kÐo lµ:
Pk  Pf  P
Hay
M e .it . t
 f .G  W .v 2 ; (W  K .F ) (2.14)
rb
Gäi P lµ lùc c¶n tæng céng:
P  Pf  Pi
Hay
P  f .G. cos   G. sin   G( f . cos   sin  ) (2.15)
V×  rÊt nhá nªn: i  tg  sin  vËy:
P  G.( f  i)   .G (2.16)
49
Trong ®ã:   f  i : hÖ sè c¶n tæng céng
i: ®é dèc cña ®-êng

f : hÖ sè c¶n l¨n
2.2.1 Đồ thị cân bằng lực kéo
Ph-¬ng tr×nh c©n b»ng lùc kÐo biÓu diÔn b»ng ®å thÞ x©y dùng mèi quan hÖ gi÷a lùc kÐo
tiÕp tuyÕn Pk víi vËn tèc cña «t« (P k = f(v))
X©y dùng ®å thÞ c©n b»ng lùc kÐo khi:

+ Xe chuyÓn ®éng ®Òu (æn ®Þnh ) th× v = const vµ j = 0
+ Xe chuyÓn ®éng trªn ®-êng b»ng th×   0 hay Pi  0
+ Xe kh«ng kÐo mãc tøc Pm  0
Khi ®ã ta cã:
Pk  Pf  P
Hay
M e .it . t
 f .G  W .v 2 (2.17)
rb
Gi¶ sö x©y dùng ®å thÞ P k = f(v) cña «t« cã 3 sè truyÒn víi sè truyÒn thø 3 th× ih3 = 1 ta
cã ®å thÞ :
50
H×nh 2.5: §å thÞ c©n b»ng lùc kÐo cña «t«
Tõ ®å thÞ ta cã:
- P  f ( ) : lµ hµm bËc nhÊt ®èi víi vËn tèc cña «t«
NÕu: + f, i=const vµ v  22m / s th× P lµ mét ®-êng n»m ngang
+ v > 22 m/s th× P lµ mét ®-êng cong
- P  f ( 2 ) : lµ hµm bËc hai ®èi víi vËn tèc cña «t«
Gäi giao ®iÓm cña ®å thÞ ( P  P ) víi Pk3 lµ A. T¹i ®iÓm A th× vËn tèc cña «t« ®¹t gi¸ trÞ
lµ lín nhÊt
- XÐt khi «t« chuyÓn ®éng bªn tr¸i ®iÓm A víi vËn tèc lµ v 1 , ta cã:
bc = Pψ
ab = Pω
ad = Pd
=> ac = Pψ + Pω
Trong ®ã: Pψ: lùc c¶n tæng céng
Pω: lùc c¶n kh«ng khÝ
51
Pd: lùc kÐo d- lµ nh©n tè quan träng gióp xe t¨ng tèc hay v-ît dèc
- T¹i ®iÓm A:
+ Vïng mµ «t« ®¹t ®-îc vËn tèc lín nhÊt
+ §©y lµ vïng mµ «t« chuyÓn ®éng ë sè cao nhÊt cña hép sè víi vÞ trÝ më 100% b-ím ga
+ Lóc nµy Pd  0 nªn xe kh«ng t¨ng tèc ®-îc n÷a
§Ó xÐt ®Õn kh¶ n¨ng x¶y ra sù tr-ît quay cña b¸nh xe chñ ®éng ta ph¶i x©y dùng ®å thÞ
lùc b¸m theo vËn tèc chuyÓn ®éng cña «t« (Pφ = f(v))
Lùc b¸m t¹i b¸nh xe chñ ®éng:
P  m.G . (2.18)
Trong ®ã:
G : träng l-îng b¸m ph©n bè lªn cÇu chñ ®éng
 : hÖ sè b¸m
m : hÖ sè ph©n bè t¶i träng
- Tõ ®å thÞ ta thÊy P lµ ®-êng n»m ngang song song víi trôc hoµnh
+ Khi Pk < Pφ lµ vïng «t« chuyÓn ®éng kh«ng x¶y ra sù tr-ît quay
+ Khi ®-êng cong Pk > Pφ lµ vïng «t« kh«ng chuyÓn ®éng ®-îc vµ x¶y ra sù tr-ît
quay
KÕt luËn: VËy ®iÒu kiÖn ®Ó «t« chuyÓn ®éng æn ®Þnh kh«ng x¶y ra sù tr-ît lµ:
P  Pk  Pc (2.19)
Trong ®ã : Pc  P  P (2.20)
2.3. Nhân tố động lực học

2.3.1. Khái niệm và ý nghĩa của nhân tố động lực học của ôtô
Khi so s¸nh tÝnh chÊt ®éng lùc cña çc lo¹i «t« kh¸c nhau vµ øng víi çc ®iÒu kiÖn lµm
viÖc cña «t« trªn çc lo¹i ®-êng kh¸c nhau, ng-êi ta mong muèn cã ®îc mét th«ng sè mµ nã
thÓ hiÖn ®-îc ngay tÝnh chÊt ®éng lùc häc cña «t«.
52
Trong ph-¬ng tr×nh c©n b»ng lùc kÐo ®· ®-a vµo ®-îc çc nh©n tè ®Æc tr-ng cho tÝnh chÊt
®éng lùc häc cña «t« nh-: hÖ sè c¶n mÆt ®-êng  ( = f  i)
Tèc ®é chuyÓn ®éng cña «t« v vµ gia tèc cña «t« j, nh-ng trong biÓu thøc nµy l¹i cã mét
lo¹t çc th«ng sè kÕt cÊu cña «t« nh- Me - m«men xo¾n cña ®éng c¬; träng l-îng cña «t« G,
nh©n tè c¶n cña kh«ng khÝ W do vËy ph-¬ng tr×nh (III-10) kh«ng thuËn lîi ®Ó ®¸nh gi¸ çc
lo¹i «t« kh¸c nhau, bëi vËy cÇn cã th«ng sè ®Æc tr-ng tÝnh chÊt ®éng lùc häc cña «t« mµ çc
chØ sè vÒ kÕt cÊu kh«ng cã mÆt trong th«ng sè ®ã. Th«ng sè ®ã lµ nh©n tè ®éng lùc häc cña
«t«.
Nh©n tè ®éng lùc häc cña «t« lµ tû sè gi÷a lùc kÐo tiÕp tuyÕn Pk - P vµ chia cho träng l-
îng toµn bé cña «t«. Tû sè nµy ký hiÖu b»ng ch÷ “D”
Pk  P  M e it t 1
D    Wv 2  ; (2.21)
G  rb G
Qua biÓu thøc (III.18) ta nhËn thÊy r»ng trÞ sè cña nh©n tè ®éng lùc häc D chØ phô thuéc
vµo çc th«ng sè kÕt cÊu cña «t«, v× vËy nã cã thÓ x¸c ®Þnh cho mçi «t« cô thÓ khi «t« chuyÓn
®éng ë sè thÊp (tû sè truyÒn cña hép sè lín) th× nh©n tè ®éng lùc häc sÏ lín so víi khi «t«
chuyÓn ®éng ë sè cao (tû sè truyÒn cña hép sè nhá) v× lùc kÐo tiÕp tuyÕn ë sè thÊp sÏ lín h¬n
lùc c¶n kh«ng khÝ sÏ nhá h¬n so víi ë sè cao.
Ta xÐt mèi liªn hÖ gi÷a nh©n tè ®éng lùc häc D víi ®iÒu kiÖn chuyÓn ®éng cña «t«, nÕu tõ
vÕ ph¶i cña ph-¬ng tr×nh (2.21), ta chuyÓn lùc c¶n kh«ng khÝ sang vÕ tr¸i vµ chia c¶ hai vÕ cho
träng l-îng toµn bé cña «t« ta nhËn ®-îc biÓu thøc sau:
 M e it t 
 Wv 2  G f cos   sin     i j
 G
D 
rb g
(2.22)
G G
Thu gän ta ®-îc :
 M e it t 
  Wv 2 
D =  G j;
rb
i (2.23)
G g
Qua biÓu thøc (2.23) ta cã nhËn sÐt sau: nh©n tè ®éng lùc häc D cña «t« thÓ hiÖn kh¶ n¨ng
«t« th¾ng lùc c¶n tæng céng vµ kh¶ n¨ng t¨ng tèc.
53
Khi «t« chuyÓn ®éng ®Òu (æn ®Þnh), nghÜa lµ gia tèc cña nã j = 0 th× gi¸ trÞ cña nh©n tè
®éng lùc häc b»ng hÖ sè c¶n tæng céng cña mÆt ®-êng, nghÜa lµ D = . Còng nh- vËy, khi «t«
chuyÓn ®éng ®Òu j= 0 vµ trªn ®-êng b»ng i = 0 th× gi¸ trÞ nh©n tè ®éng lùc häc b»ng hÖ sè c¶n
l¨n nghÜa lµ D = f, gi¸ trÞ nµy cã ®-îc khi «t« chuyÓn ®éng ë sè truyÒn cao nhÊt cña hép sè vµ
®éng c¬ lµm viÖc ë chÕ ®é toµn t¶i, t¹i ®ã ta nhËn ®-îc vËn tèc lín nhÊt cña «t« vmax.
Gi¸ trÞ nh©n tè ®éng lùc häc Dmax t-¬ng øng víi søc c¶n cña mÆt ®-êng ®îc ®Æc tr-ng
b»ng hÖ sè c¶n tæng céng lín nhÊt ë sè truyÒn thÊp nhÊt cña hép sè max.
Çc trÞ sè nh©n tè ®éng lùc häc D = , Dmax vµ vËn tèc lín nhÊt cña «t« vmax lµ çc chØ
tiªu ®Æc tr-ng cho tÝnh chÊt ®éng lùc häc cña «t« khi chuyÓn ®éng ®Òu (æn ®Þnh)
§óng nh- biÓu thøc (2.23) ®Ó duy tr× cho «t« chuyÓn ®éng mét thêi gian dµi th× cÇn tho¶
m·n ®iÒu kiÖn sau:
D (2.24)
NÕu tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng bÞ tr-ît quay cña çc b¸nh xe chñ ®éng trong qu¸ tr×nh lµm viÖc th×
nh©n tè ®éng lùc häc còng bÞ giíi h¹n theo ®iÒu kiÖn b¸m cña çc b¸nh xe chñ ®éng víi mÆt
®-êng.
Ta cã lùc kÐo tiÕp tuyÕn lín nhÊt cña çc b¸nh xe chñ ®éng Pkmax bÞ giíi theo ®iÒu kiÖn
b¸m nh- sau:
P  Pkmax : hay mG  Pkmax.

Vµ nh©n tè ®éng lùc häc tÝnh to¸n theo ®iÒu kiÖn b¸m nh- sau:
P  P mG  Wv 2
D   (2.25)
G G
ë ®©y: D - nh©n tè ®éng lùc häc theo ®iÒu kiÖn b¸m.

§Ó cho «t« chuyÓn ®éng kh«ng bÞ tr-ît quay cña b¸nh xe chñ ®éng trong mét thêi gian
dµi th× nh©n tè ®éng lùc häc cña «t« ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn:
D  D (2.26)
VËy ®Ó duy tr× cho «t« chuyÓn ®éng chóng ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn sau:
D  D   (2.27)
2.3.2. Đồ thị nhân tố động lực học của ôtô
54
Nh©n tè ®éng lùc häc D cã thÓ biÓu diÔn b»ng ®å thÞ. §å thÞ nh©n tè ®éng lùc häc D biÓu
thÞ mèi quan hÖ phô thuéc gi÷a nh©n tè ®éng lùc häc D vµ vËn tèc chuyÓn ®éng cña «t«,
nghÜa lµ D = f(v), khi «t« cã t¶i träng ®Çy vµ ®éng c¬ lµm viÖc víi chÕ ®é toµn t¶i ®-îc thÓ
hiÖn trªn h×nh 2.6 vµ ®-îc gäi lµ ®å thÞ nh©n tè ®éng lùc häc D cña «t«.
H×nh 2.6: §å thÞ nh©n tè ®éng lùc häc D «t«

Trªn trôc tung ®Æt çc gi¸ trÞ cña nh©n tè ®éng lùc häc D, trªn trôc hoµnh ta chØ ®Æt çc
gi¸ trÞ vËn tèc chuyÓn ®éng cña «t«.
H×nh 2.7: Vïng sö dông ®å thÞ nh©n tè ®éng lùc häc D theo ®iÒu kiÖn b¸m
cña b¸nh xe chñ ®éng vµ ®iÒu kiÖn søc c¶n cña mÆt ®-êng.
Trªn ®å thÞ nh©n tè ®éng lùc häc D ta còng x©y dùng çc ®-êng cong:
55
D = f(v) vµ  = f(v) ®Ó xÐt mèi quan hÖ nh©n tè ®éng lùc häc D cña «t« theo ®iÒu kiÖn b¸m
cña çc b¸nh xe chñ ®éng víi mÆt ®-êng vµ ®iÒu kiÖn lùc c¶n cña mÆt ®-êng.
Nh- vËy t-¬ng øng víi ®iÒu kiÖn «t« chuyÓn ®éng trªn mét lo¹i ®-êng x¸c ®Þnh, Tøc lµ chóng
®· biÕt ®-îc çc hÖ sè b¸m  vµ  - hÖ sè c¶n tæng céng th× viÖc sö dông nh©n tè ®éng lùc
häc D cña «t« ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn nh- biÓu thøc (2.24). Trªn ®å thÞ nh©n tè ®éng lùc häc
th× khu vùc sö dông t-¬ng øng víi ®iÒu kiÖn (2.19) lµ phÇn nh÷ng ®-êng cong n»m d-íi ®-
-êng cong D = f(v) vµ n»m trªn ®-êng  = f(v).
2.4. Ảnh hưởng của các thông số kết cấu đến đặc tính động lực học
2.4.1. ¶nh h-ëng cña tû sè truyÒn cña truyÒn lùc chÝnh.
Tõ c«ng thøc x¸c ®Þnh nh©n tè ®éng lùc häc cña «t«, ta cã
M e it t
 Wv 2
P  P rb
D k  (2.28)
G G
Trong ®ã: it: tû sè truyÒn cña hÖ thèng truyÒn lùc víi it =ihipiP;
ë ®©y: ih: tû sè truyÒn cña hép sè:

iP: tû sè truyÒn cña hép sè phô (nÕu cã )
io: tû sè truyÒn cña truyÒn lùc chÝnh;
v: vËn tèc chuyÓn ®éng cña «t«.
2ne rb
v= ; m/s. (2.29)
60ih it io
Qua çc biÓu thøc trªn ta thÊy r»ng tû sè truyÒn cña truyÒn lùc chÝnh io cã ¶nh h-ëng ®Õn
chÊt l-îng ®éng lùc häc cña «t« vµ vËn tèc chuyÓn ®éng cña chóng.
Khi t¨ng tû sè truyÒn cña truyÒn lùc chÝnh io th× nh©n tè ®éng lùc häc còng t¨ng lªn, cã
nghÜa lµ kh¶ n¨ng kh¾c phôc lùc c¶n cña «t« còng t¨ng lªn, nhng khi io t¨ng lªn ®ång thêi
còng lµm cho vËn tèc cña «t« ë mçi sè truyÒn ë hép sè còng gi¶m xuèng vµ nh- vËy lµm t¨ng
sè vßng quay cña trôc khuûu ®éng c¬ cho mét ®¬n vÞ ch¹y. §iÒu ®ã sÏ dÉn ®Õn t¨ng tiªu hao
nhiªn liÖu vµ gi¶m tuæi thä çc chi tiÕt trong ®éng c¬.
Ph-¬ng ph¸p chon tû sè truyÒn cña truyÒn lùc chÝnh i0 ®îc nghiªn cøu b»ng sù c©n b»ng
c«ng suÊt cña «t«.
56
Gi¶ sö ta lËp nh÷ng ®-êng cong c«ng suÊt cña ®éng c¬ ph¸t ra t¹i çc b¸nh xe chñ ®éng
cña «t« øng víi çc tû sè truyÒn kh¸c nhau cña truyÒn lùc chÝnh theo thø tù i’ 0 >i’’0 >i0’’’>
i0’’’’khi tû sè truyÒn cña hép sè truyÒn th¼ng vµ tû sè truyÒn cña hép sè phô ë sè cao (nÕu cã
), (h×nh 2.8).
H×nh 2.8: §å thÞ c©n b»ng c«ng suÊt «t« víi çc
tû sè truyÒn lùc kh¸c nhau cña truyÒn lùc chÝnh io
§-êng cong c«ng suÊt c¶n Nf+ N x¸c ®Þnh c«ng suÊt cÇn thiÕt ®Ó kh¾c phôc lùc c¶n l¨n
vµ P - lùc c¶n kh«ng khÝ kh«ng thay ®æi khi tû sè truyÒn cña truúªn lùc chÝnh i o thay ®æi vÝ
c«ng suÊt nµy chØ phô thuéc vµo träng l-îng cña «t«, d¹ng khÝ ®éng häc cña nã còng nh- vµo
chÊt l-îng cña mÆt ®-êng. Qua ®å thÞ chóng ta thÊy r»ng: NÕu gi¶m tû sè truyÒn cña truúªn
lùc chÝnh tõ i’0 xuèng i’’0 th× l-îng dù ch÷ c«ng suÊt cña «t« còng nh- vËn tèc lín nhÊt cña
chóng ®Òu bÞ gi¶m. Trªn c¬ së ph©n tÝch sù c©n b»ng c«ng suÊt cña «t« víi çc tû sè truyÒn
cña truúªn lùc chÝnh kh¸c nhau, ta rót ra kÕt luËn r»ng: viÖc giÈm tû sè truyÒn cña truúªn lùc
chÝnh io nÕu qu¸ trÞ sè i’’0 lµ kh«ng cã lîi v× khi ®ã l-îng dù tr÷ cña «t« vµ vËn tèc lín nhÊt
cña nã ®Òu gi¶m xuèng. Do ®ã viÖc chän tû sè truyÒn cña truúªn lùc chÝnh io ph¶i ®¶m b¶o sao
cho «t« ®¹t ®-îc vËn tèc lín nhÊt cã thÓ cã: Tuy nhiªn ta còng cÇn biÕt r»ng, ®a sè çc «t« cÇn
ph¶i gia tèc nhanh, nghÜa lµ yªu cÇu l-îng tr÷ c«ng suÊt cña «t« ph¶i cµng lín, cßn vËn tèc ®¹t
®ù¬c lín nhÊt th× hÇu nh- kh«ng sö dông ®Õn, mÆt kh¸c cã t¨ng tû sè truúªn cña truúªn lùc
chÝnh io lªn mét Ýt th× vËn tèc lín nhÊt cña «t« chØ gi¶m ®i chót Ýt so víi i’’0, nh-ng l-îng dù
57
tr÷ c«ng suÊt ®Ó t¨ng tèc l¹i t¨ng ®¸ng kÓ, v× vËy ®Ó chon tû sè truyÒn cña truúªn lùc chÝnh i’ 0
lµ hîp lý h¬n c¶ (h×nh 2.8).
CÇn l-u ý r»ng riªng ®èi víi çc lo¹i «t« thÓ thao vµ «t« ®ua th× quan träng nhÊt lµ cÇn cã
vËn tèc lín nhÊt cña «t« vmax th× ta l¹i chän tû sè truyÒn cña truúªn lùc chÝnh i’’0 lµ hîp lý h¬n
c¶.
2.4.2. ¶nh h-ëng cña sè l-îng sè truyÒn trong hép sè
H×nh 2.9: ®Æc tÝnh ®éng lùc häc cña «t«

a. ¤t« cã hép sè 3 cÊp
b. ¤t« cã hép sè 4 cÊp
Nh»m môc ®Ých lµm râ ¶nh h-ëng cña sè l-îng sè truyÒn trong hép sè ®Õn tÝnh chÊt ®éng
lùc häc cña «t«, chóng ta nghiªn cøu so s¸nh ®éng lùc häc cña hai lo¹i «t«, cã ®Æc tÝnh ®éng
lùc häc nh- nhau nh-ng «t« thø nhÊt víi hép sè cã 3 sè truyÒn (H×nh 2.9) vµ «t« thø hai cã 4
sè truyÒn (H×nh 2.9) vµ chóng ®Òu cã tû sè truúªn ë sè thø nhÊt (sè I) vµ sè cuèi b»ng nhau.
Qua hai ®å thÞ ta thÊy r»ng: nÕu hai «t« cïng chuyÓn ®éng trªn cïng mét lo¹i ®-êng cã hÖ
sè c¶n tæng céng nh- nhau lµ 2, th× vËn tèc lín nhÊt cã ®îc ë «t« cã hép sè 3 cÊp lµ v’’max sÏ
nhá h¬n vËn tèc lín nhÊt cña «t« cã hép sè 4 cÊp lµ v’’max. NÕu chóng ta kh«ng cho «t«
chuyÓn ®éng trªn ®o¹n ®-êng cã hÖ sè c¶n tæng céng 1>2 th× ta sÏ nhËn ®-îc vËn tèc lín
nhÊt cña «t« víi hép sè 3 cÊp sÏ nhá h¬n vËn tèc cña «t« víi hép sè 4 cÊp v’max.
58
Nh- vËy t¨ng sè l-îng sè truyÒn trong hép sè sÏ dÉn ®Õn ®-îc t¨ng tèc ®é trung b×nh cña
«t«. Tuy nhiªn nÕu t¨ng qu¸ møc sè l-îng sè truyÒn cña hép sè sÏ lµm cho hép sè phøc t¹p,
c«ng kÒnh, khèi l-îng cña hép sè t¨ng lªn vµ lµm phøc t¹p cho ng-êi ®iÒu khiÓn. V× vËy, ®èi
víi «t« con, hép sè th«ng th-êng kh«ng ®-îc qu¸ 4 ®ªn 5 cÊp, cßn ®èi víi «t« vËn t¶i vµ «t«
chë kh¸ch th× kh«ng v-ît qu¸ tõ n¨m ®Õn 6 cÊp.
HiÖn nay, ng-êi ta th-êng dïng hép sè v« sè cÊp nh»m n©ng cao vËn tèc trung b×nh vµ
n©ng cao tÝnh chÊt ®éng lùc häc cña «t«, cã lîi h¬n n÷a lµ cã hép sè v« cÊp th× lµm cho ng-êi
l¸i ®iªu khiÓn nhÑ nhµng, «t« chuyÓn ®éng ªm dÞu khi gia tèc, gi¶m ®-îc t¶i träng ®éng lªn
çc c¬ cÊu truyÒn lùc cña «t«. vÒ ph-¬ng diÖn tÝnh kinh tÕ nhiªn liÖu th× cã lîi lín nhÊt lµ ®éng
c¬ lµm viÖc ë chÕ ®é toµn t¶i mµ kh«ng phô thuéc vµo chÕ ®é vËn tèc chuyÓn ®éng cña «t«.
2.4.3. ¶nh h-ëng cña tû sè truyÒn cña hép sè

Hép sè ®-îc ®Æt trong hÖ thèng truyÒn lùc cña « t« nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng kh¾c phôc lùc
c¶n cña mÆt ®-êng lu«n thay ®æi. Ta cÇn tiÕn hµnh x¸c ®Þnh tû sè truyÒn cña tong sè trong hép
sè.
a. X¸c ®Þnh tû sè truyÒn ë tay sè 1 cña hép sè
Ta cÇn x¸c ®Þnh tû sè truyÒn ë sè 1 sao cho lùc kÐo tiÕp tuyÕn ph¸t ra ë b¸nh xe chñ ®éng
cña «t« Pk kh¾c phôc ®-îc lùc c¶n tæng céng lín nhÊt cña mÆt ®-êng.
Tõ ®iÒu kiÖn ®Ó «t« cã thÓ chuyÓn ®éng ®-îc:
P  Pk  Pf  Pi  Pj  P  Pm
Vµ tõ ph-¬ng tr×nh c©n b»ng lùc kÐo cña «t«:
Pk  Pf  Pi  Pj  P  Pm
XÐt çc thµnh phÇn lùc c¶n cña «t« khi kh«ng kÐo moãc vµ khi «t« chuyÓn ®éng æn ®Þnh,
tøc lµ Pm = 0 vµ Pj =0
a suy ra:
Pk  Pf  Pi  P
 Pk  P  P
Ta cã: Pk max  P max  P
 Pk max   max G  P (2.30)
59
Khi «t« chuyÓn ®éng ë sè 1 th× tèc ®é cña chóng nhá do ®ã mµ lùc c¶n kh«ng khÝ P nhá
nªn bá qua.
Khi ®ã: Pk max   max G
M e max i0ihI i p t
   max G
rb
 max Grb
 ihI  (2.31)
M e max i0i pt
Trong ®ã:
ihI: tû sè truyÒn ë sè mét cña hép sè
ip: tû sè truyÒn cña hép sè phô ë sè cao
i0: tû sè truyÒn cña truyÒn lùc chÝnh
XÐt ¶nh h-ëng cña lùc b¸m P tíi lùc kÐo ph¸t ra t¹i b¸nh xe chñ ®éng Pkmax, v× theo ®iÒu
kiÖn b¸m ®Ó «t« co thÓ chuyÓn ®éng ®-îc ta cã:
Pk max  mG
M e max i0ihI i p t
  mG  (2.32)
rb
Theo ®iÒu kiÖn b¸m th× tû sè truyÒn ë sè I cña hép sè ®-îc chän lµ:
mG.rb
ihI  (2.33)
M e max i0i pt
VËy khi chän tû sè truyÒn ë sè I cña hép sè th× ph¶i tho¶ m·n theo biÓu thøc (III.36) vµ
(III.38) nh- sau:
 max Grb mG.rb

 ihI  (2.34)
M e i p i0ict M e max i0i pt
Trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n tû sè truyÒn ë sè I cña hép sè ta ph¶i kiÓm tra chóng theo ®iÒu
kiÖn b¸m tho¶ m·n biÓu thøc (2.34). NÕu kh«ng tho¶ m·n ta ph¶i tÝnh l¹i träng l-îng ph©n bè
lªn cÇu chñ ®éng tøc lµ ph¶i thiÕt kÕ l¹i bè trÝ chung cña xe.
60
b. X¸c ®Þnh tû sè truyÒn cña çc tay sè trung gian theo cÊp sè nh©n
CÊp sè nh©n hiÖn nay ®îc sö dông réng r·i ®Ó chän hÖ thèng tû sè truyÒn cña hép sè «t«.
Dùa trªn c¬ së sö dông c«ng suÊt trung b×nh cña ®éng c¬ khi lµm viÖc ë chÕ ®é toµn t¶i lµ
kh«ng thay ®æi trong qu¸ tr×nh gia tèc «t«.
Ta cã ®å thÞ sang sè cña «t« cã hép sè 3 cÊp bè trÝ theo cÊp sè nh©n nh sau:
ë tÊt c¶ çc sè truyÒn th× kho¶ng biÕn thiªn sè vßng quay cña ®éng c¬ tõ n'e ®Õn n''e lµ
kh«ng ®æi.
Gi¶ thiÕt khi chuyÓn sè th× «t« kh«ng bÞ ng¾t dßng c«ng suÊt, do vËy mµ kh«ng bÞ mÊt m¸t
vËn tèc tøc lµ thêi gian chuyÓn sè coi nh- b»ng 0.
Nãi çch kh¸c: khi gia tèc «t« vµ chuyÓn sè tõ sè thÊp tíi sè cao th× vËn tèc cuèi cïng cña
sè thÊp b»ng vËn tèc ®Çu tiªn cña sè cao tiÕp theo (h×nh vÏ), nghÜa lµ:
V''1 = v'2; v''2 = v'3;…; v''n-1 = v'n (2.35)
H×nh 2.10: §å thÞ sang sè cña «t« cã hép sè 3 cÊp bè trÝ theo cÊp sè nh©n
VËn tèc cuèi cïng cña «t« ë çc sè truyÒn kh¸c nhau ®-îc tÝnh theo c«ng thøc:
2n' 'e rb
Sè thø n: vn1 
''
;m / s (2.36)
60i0ih n1i p
61
Tèc ®é ®Çu tiªn khi gia tèc ë çc sè truyÒn kh¸c nhau ®-îc tÝnh theo c«ng thøc:
2n' 'e rb
Sè thø (n-1): vn 
'
;m / s (2.37)
60i0ihni p
KÕt hîp çc biÓu thøc (2.36); (2.37 ); (2.35) ta ®-îc :
ne'' n'e n' 'e n'e n' ' n'

 ;  ;...; e  e ;
ihI ihII ihII ihIII ih n1 ihn
Vµ ta cã:
ihI ihII ih n1 n' 'e

  ...   q (2.38)
ihII ihIII ihn n' e
Trong ®ã:
v', v'' : vËn tèc «t« t-¬ng øng víi sè vßng quay n'e vµ n''e cña trôc khuûu ®éng c¬
n : sè l-îng sè truyÒn cña hép sè
BiÓu thøc trªn cho ta thÊy: tû sè truyÒn cña hép sè ®-îc chän ë trªn ®-îc s¾p xÕp theo cÊp
sè nh©n mµ c«ng béi lµ “q”:
ihI i ih n1
Tõ ®ã ta cã : ihII  ; ihIII  hII ;...; ihn  (2.39)
q q q
ihI i
hay: ihIII  ;...; ihn  (hI (2.40)
q q n1)
ihI
Tõ ®©y ta cã c«ng béi cña cÊp sè nh©n lµ:
q  n1 (2.41)
ihn
 Qua biÓu thøc trªn ta cã nhËn xÐt :
- §Ó x¸c ®Þnh ®îc c«ng béi “q” cña cÊp sè nh©n ta cÇn biÕt tû sè truyÒn ihI ë sè I, sè l-
-îng sè truyÒn n trong hép sè vµ tû sè truyÒn cña sè cuèi cïng trong hép sè ihn
- §Ó nh»m môc ®Ých n©ng cao tÝnh chÊt ®éng lùc häc cña «t«, n©ng cao hiÖu suÊt cña hÖ
thèng truyÒn lùc, trong thiÕt kÕ ng-êi ta th-êng chän tû sè truyÒn ë sè cao nhÊt cña hép sè lµ
sè truyÒn th¼ng, tøc lµ ihn =1
62
Do ®ã ta cã c«ng béi q ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau: q  n 1 ihI (2.42)
Khi ®ã tû sè truyÒn cña çc sè trung gian ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc sau:
ihII  n 1 ihIn  2 
ihII  n 1 ihIn 3 
 (2.43)
ihII  n 1 ihIn  k 
Trong ®ã:
k: sè thø tù cña sè truyÒn
Ta cã b¶ng c«ng thøc tÝnh tû sè truyÒn cña hép sè tõ 3 cÊp ®Õn 5 cÊp, cã sè truyÒn cuèi
cïng lµ sè truyÒn th¼ng ihn= 1
B¶ng 2.2: Tû sè truyÒn cña hép sè
Hép sè
Sè truyÒn
3 cÊp 4 cÊp 5 cÊp
Sè 1 i hl i hl i hl
Sè 2 ihl 3
ihl2 4 ihl3
Sè 3 1 3 ihl 4 ihl2
Sè 4 - 1 4 ihl
Sè 5 - - 1
ë mét sè «t« vËn t¶i ng-êi ta chän sè cuèi cïng cña hép sè lµ sè truyÒn t¨ng ihn<1
nh»m môc ®Ých:
- T¨ng ®-îc vËn tèc lín nhÊt cña «t« khi chuyÓn ®éng trªn lo¹i ®-êng tèt, do ®ã n©ng cao
®-îc tÝnh kinh tÕ nhiªn liÖu cña «t« vµ t¨ng ®-îc tuæi thä cña ®éng c¬.
63
- Tû sè truyÒn t¨ng ®-îc chän theo sù c©n b»ng c«ng suÊt cña «t« vµ kiÓm tra l¹i b»ng thùc
nghÞªm. Vµ ®ù¬c chän trong kho¶ng 0,7 ®Õn 0,85
- Khi hép sè cã sè truyÒn t¨ng th× sè truyÒn th¼ng sÏ lµ sè truyÒn tr-íc nã. Do ®ã c«ng thøc
tæng qu¸t ®Ó x¸c ®Þnh tû sè truyÒn ë çc sè trung gian cña hép sè lµ:
C«ng béi cña cÊp sè:
q  n2 ihI (2.44)
Tû sè truyÒn thø k lµ:
ihk  n1 ihIn1 k  (2.45)
Trong ®ã:
n: sè cÊp cña hép sè
k: sè thø tù cña sè truyÒn
Qua çc biÓu thøc ë trªn ta cã nhËn xÐt:
- Sè l-îng sè truyÒn ë sè cao cña hép sè Ýt h¬n so víi sè l-îng sè truyÒn cã ®-îc ë sè
thÊp.
- Sè l-îng sè truyÒn bÞ h¹n chÕ ®èi víi hép sè cã cÊp. §iÒu nµy sÏ h¹n chÕ kh¶ n¨ng
t¨ng vËn tèc trung b×nh cña «t« vµ hÖ sè sö dông t¶i träng cña ®éng c¬.
- Ngµy nay hép sè v« cÊp ®ang ®-îc ph¸t triÓn vµ sö dông réng r·i. V× nÕu q= 1 th× sè
cÊp n sÏ t¨ng lªn v« h¹n vµ vËn tèc trung b×nh sÏ t¨ng còng nh- hÖ sè sö dông t¶i träng ®éng
c¬ sÏ t¨ng.
c. X¸c ®Þnh tû sè truyÒn cña çc tay sè trung gian theo cÊp sè ®iÒu hßa
Nh»m môc ®Ých kh¾c phô nh-îc ®iÓm cña hÖ thèng tû sè truyÒn chän theo cÊp sè nh©n,
ng-êi ta cã thÓ chän hÖ thèng tû sè truyÒn sao cho kho¶ng tèc ®é gi÷a çc sè truyÒn lµ nh-
nhau, nghÜa lµ:
v2- v1 = v3 - v2 = .. . = vn - v(n-1) = const (2.46)
vµ ®-îc biÓu thÞ trªn h×nh vÏ:
64
H×nh 2.11: §å thÞ sang sè cña «t« khi tû sè truyÒn bè trÝ theo cÊp sè ®iÒu hoµ
Quan s¸t trªn h×nh vÏ ta thÊy øng víi vËn tèc ë çc sè truyÒn kh¸c nhau t¹i sè vßng quay
''
ne cña ®éng c¬ ta cã:
2n' 'e rb " 2n' 'e rb 2n' 'e rb 2n' 'e rb
v1"  ; v2  ;...; vn" 1  ; vn"  ; (2.47)
60i0 ihI i pc 60i0 ihII i pc 60i0 ih n1i pc 60i0 ih n i pc
Nh- vËy ta cã:

1 1 1 1 1 1
    ...   a (2.48)
ihII ihI ihIII ihII ihn ih n1
Trong ®ã:
a: lµ h»ng sè ®iÒu hoµ
n : sè l-îng sè truyÒn hép sè
Tõ c«ng thøc trªn ta x¸c ®Þnh ®-îc tû sè truyÒn cña çc sè trung gian trong hép sè khi biÕt
ihI vµ a
ih1
ihII 
1  aihI
ih1
ihIII 
1  2aihI (2.49)

ih1
ihn 
1  n  1aihI
NÕu sè truyÒn cuèi cïng cña hép sè lµ sè truyÒn th¼ng tøc lµ ihn = 1 th× ta cã
65
1 1 1
 a  1 a
ihn ih n1 ih n1
ih1
Vµ 1
1  n  1aih1
ih11
a (2.50)
n  1ih1
Qua biÓu thøc trªn ta thÊy a phô thuéc vµo:
- Tû sè truyÒn ë sè I: ihI cña hép sè
- Sè l-îng sè truyÒn n
Khi ®· x¸c ®Þnh ®-îc a th× ta x¸c ®Þnh ®-îc tû sè truyÒn cña çc sè trung gian trong hép sè
theo c«ng thøc sau:
ihII 
n  1ih1 ;
n  2  ih1
ihIII 
n  1ih1 ;
n  3  2ih1 (2.51)
...  ...
ih n 1 
n  1ihI
1  n  2 ihI
Vµ tû sè truyÒn thø k cña hép sè:
ihk 
n  1ihI (2.52)
n  k   k  1ihI
Khi chuyÓn tõ sè nµy sang sè kh¸c ë cÊp sè nh©n th× sè vßng quay nhá cña ®éng c¬ lµ mét
trÞ sè cè ®Þnh. Nh-ng ë cÊp sè ®iÒu hoµ khi chuyÓn sè th× sè vßng quay nhá cña ®éng c¬ kh«ng
ph¶i lµ mét trÞ sè cè ®Þnh, mµ ë çc sè truyÒn cµng cao th× sè vßng quay nhá cµng lín:
n'en>...> n'e2> n'e1
Do ®ã ë sè truyÒn cµng cao, ®éng c¬ lµm viÖc cµng gÇn trÞ sè c«ng suÊt lín nhÊt vµ thêi
gian t¨ng tèc cµng ng¾n
* So s¸nh 2 ph-¬ng ph¸p tÝnh cÊp sè th× ta cã mét sè kÕt luËn nh- sau:
- TÝnh tý sè truyÒn cña çc sè trung gian trong hép sè theo cÊp s« nh©n.
66
+ ¤t« th-êng hay sö dông ë sã cao cña hép sè, nh-ng ë khu vùc nµy th× sè l-îng sè
truyÒn Ýt so víi sè l-îng sè truyÒn ë cÊp sè thÊp. §©y lµ mét nh-îc ®iÓm khi chän hÖ thèng tû
sè truyÒn cho çc sè trung gian theo cÊp sè nh©n.
+ §èi víi hép sè cã cÊp thÝ sè l-îng sè truyÒn bÞ h¹n chÕ nh- ®· tr×nh bµy ë trªn.
Do vËy h¹n chÕ kh¶ n¨ng t¨ng tèc trung b×nh cña «t« vµ hÖ sè sö dông t¶i träng cña ®éng
c¬. V× vËy ngµy nay xu h-íng lµ ng-êi ta ®ang ph¸t triÓn lµ sö dông hép sè v« cÊp.
Tuy nhiªn sö dông ph-¬ng ph¸p: TÝnh tû sè truyÒn cña çc sè trung gian trong hép sè theo
cÊp s« nh©n còng cã -u ®iÓm lµ c«ng suÊt trung b×nh cña ®éng c¬ khi lµm viÖc ë chÕ ®é toµn
t¶i lµ kh«ng thay ®æi trong qua tr×nh gia tèc.
- TÝnh tû sè truyÒn cña çc sè trung gian theo cÊp sè ®iÒu hoµ.
+ Kh¾c phôc nh-îc ®iÓm cña hÖ thèng tÝnh tû sè truyÒn chän theo cÊp sè nh©n lµ ë khu
vùc sè cao th× sè l-îng sè truyÒn Ýt, ngêi ta cã thÓ chän hÖ thèng sè truyÒn sao cho kho¶ng tèc
®é gi÷a çc sè truyÒn lµ nh- nhau.
+ ë sè truyÒn cµng cao, ®éng c¬ lµm viÖc cµng gÇn trÞ sè c«ng suÊt lín nhÊt vµ thêi gian
t¨ng tèc cµng ng¾n. §ã lµ -u ®iÓm chØ cã ®-îc ë cÊp sè ®iÒu hoµ.
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CHƯƠNG II

1. Nêu khái niệm và các đường đặc tính công suất của động cơ
2. Giải thích phương trình cân bằng công suất của ôtô
3. Phân tích đồ thị cân bằng công suất động cơ ở các tay số
4. Cho biết ý nghĩa của hệ sô mức độ sử dụng công suất động cơ

5. Giải thích phương trình cân bằng lực kéo
6. Phân tích đồ thị cân bằng lực kéo

7. Nêu khái niệm và ý nghĩa của nhân tố động lực học của ôtô
8. Trình bày đồ thị nhân tố động lực học của ôtô

9. Nêu Ảnh hưởng của các thông số kết cấu đến đặc tính động lực học
10. Tính công suất của một động cơ ô tô cụ thể

11. Tính toán nhân tố động lực học cho một ô tô cụ thể và giải thích giá trị D khi thay đổi tải.
67
PHẦN 2: CÁC TÍNH NĂNG CỦA ÔTÔ
Chương 3:
TÍNH KINH TẾ NHIÊN LIỆU CỦA ÔTÔ
3.1. Các chỉ tiêu đánh giá tính kinh tế nhiên liệu của ôtô
TÝnh kinh tÕ nhiªn liÖu cña « t« ®-îc ®¸nh gi¸ b»ng gi¸ thµnh theo ®¬n vÞ sè l-îng vµ
qu·ng ®-êng vËn chuyÓn: tÊn / km hoÆc mét hµnh kh¸ch/ km.
Tæng gi¸ thµnh chuyªn chë cña « t« phô thuéc vµo: KÕt cÊu cña « t«, yinhf tr¹ng kü thuËt
cña chóng, gi¸ thµnh l-îng nhiªn liÖu tiªu thô, ®iÒu kiÖn ®-êng x¸, ®iÒu kiÖn khÝ hËu khi sö
dông « t«, tiÒn l-¬ng ph¶i tr¶ … ë ®©y chóng ta xem xÐt yinhs kinh tÕ nhiªn liÖu cña « t«.
TÝnh kinh tÕ nhiªn liÖu cña « t« ®-îc ®¸nh gi¸ b»ng møc tiªu hao nhiªn liÖu trªn qu·ng
®-êng 100 km hoÆc møc tiªu hao nhiªn liÖu cho 1 tÊn / km. §èi víi « t« chë kh¸ch ®-îc tÝnh
theo møc tiªu hao nhiªn liÖu trªn mét hµnh kh¸ch /km hoÆc 100 km.
Møc tiªu hao nhiªn liÖu cho mét ®-¬n vÞ qu·ng ®-êng ch¹y q® cña « t« ®-îc x¸c ®Þnh theo
biÓu thøc:
100.Q l
qđ  *
; ( ) (3.1)
S 100km
Trong ®ã: Q: L-îng tiªu hao nhiªn liÖu, l

S*: Qu·ng ®-êng ch¹y ®-îc cña « t«, km
Møc tiªu hao nhiªn liÖu trªn ®¬n vÞ qu·ng ®-êng ch¹y tÝnh theo c«ng thøc (3.1) kh«ng kÓ
®Õn khèi l-îng hµng hãa mµ « t« vËn chuyÓn ®-îc mÆc dï khi « t« chuyªn chë hµng hãa th×
l-îng nhiªn liÖu tiªu thô sÏ lín h¬n khi kh«ng cã hµng hãa. Cho nªn cÇn ®¸nh gi¸ tÝnh kinh tÕ
nhiªn liÖu cña « t« theo mét ®¬n vÞ hµng hãa vËn chuyÓn. VÝ dô ®èi víi « t« t¶i, møc tiªu hao
nhiªn liÖu cho mét ®¬n vÞ hµng hãa qc ®-îc tÝnh nh- sau:
Q. n kg
qc  ; ( ) (3.2)
Gt .S t t.km
Trong ®ã: Gt: Khèi l-îng hµng hãa chuyªn chë, tÊn
St: Qu·ng ®-êng chuyªn chë cña « t« khi cã hµng hãa, km
n: Tû träng cña nhiªn liÖu, kg/l
68
3.2. Phương trình tiêu hao nhiên liệu của ôtô
3.2.1. Đường đặc tính của động cơ
Khi « t« chuyÓn ®éng, tÝnh kinh tÕ nhiªn liÖu cña nã phô thuéc vµo tÝnh kinh tÕ nhiªn liÖu
cña ®éng c¬ ®Æt trªn « t« vµ tiªu hao c«ng suÊt ®Ó kh¾c phôc çc lùc c¶n chuyÓn ®éng. Khi thÝ
nghiÖm ®éng c¬ ta x¸c ®Þnh møc tiªu hao nhiªn liÖu theo thêi gian (kg/h) vµ c«ng suÊt ph¸t ra
cña ®éng c¬ Ne.
Møc tiªu hao nhiªn liÖu theo thêi gian ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
Q. n
GT  ; (kg/h) (3.3)
t
Trong ®ã: t: Thêi gian lµm viÖc cña ®éng c¬, h

§Ó ®¸nh gi¸ tÝnh kinh tÕ nhiªn liÖu cña ®éng c¬, ta sö dông suÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých
ge.
GT Q. n
ge   ; (kg/kW.h) (3.4)
Ne N e .t
Trong ®ã: Ne: C«ng suÊt cã Ých cña ®éng c¬, kW

Th«ng qua thÝ nghiÖm ®éng c¬ vµ tÝnh to¸n, ta x©y dùng ®-îc ®å thÞ quan hÖ gi÷a c«ng
suÊt ®éng c¬ vµ suÊt tiªu hao nhiªn liÖu víi sè vßng quay cña trôc khuûu ®éng c¬:
Ne=f(ne) vµ ge=f(ne)
§å thÞ nµy tr×nh bµy trªn h×nh 3.1 vµ ®-îc gäi lµ ®-êng ®Æc tÝnh ngoµi cña ®éng c¬.
Ne
Ne
ge
0 ne
H×nh 3.1: §-êng ®Æc tÝnh ngoµi cña ®éng c¬
69
3.2.2. Phương trình tiêu hao nhiên liệu của ôtô
Tõ çc c«ng thøc (3.1) vµ (3.4) ta rót ra ®-îc biÓu thøc ®Ó x¸c ®Þnh møc tiªu hao nhiªn
liÖu nh- sau:
100.g e .N e .t 100.g e .N e
qđ   ; (l/100 km) (3.5)
S * . n v. n
S*
Trong ®ã: v : VËn tèc chuyÓn ®éng cña « t«, km/h
t
Khi « t« chuyÓn ®éng, c«ng suÊt cña ®éng c¬ ph¸t ra cÇn thiÕt ®Ó kh¾c phôc çc lùc c¶n
chuyÓn ®éng vµ ®-îc biÓu thÞ theo ph-¬ng tr×nh c©n b»ng c«ng su©t nh- sau:
( P  P  Pj ).v
Ne  ; (kW) (3.6)
1000. t
Trong ®ã: P, P, Pj: Çc lùc c¶n chuyÓn ®éng cña « t«, N
v: VËn tèc chuyÓn ®éng cña « t«, m/s
Nh- vËy møc tiªu thô nhiªn liÖu cña « t« phô thuéc vµo suÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých cña
®éng c¬ vµ c«ng suÊt tiªu hao ®Ó kh¾c phôc çc lùc c¶n chuyÓn ®éng sÏ lµ:
0,36.g e .( P  P  Pj )
qđ  ; (l/100 km) (3.7)
 n . t
Ph-¬ng tr×nh (3.7) gäi lµ ph-¬ng tr×nh ®¸nh gi¸ møc tiªu hao nhiªn liÖu khi « t« chuyÓn
®éng kh«ng æn ®Þnh.
Khi « t« chuyÓn ®éng æn ®Þnh Pj=0, th× møc tiªu hao nhiªn liÖu sÏ lµ:
0,36.g e .( P  P )
qđ  ; (l/100 km) (3.8)
 n . t
Tõ çc ph-¬ng tr×nh (3.7) vµ (3.8) ta cã nhËn xÐt sau:

Møc tiªu hao nhiªn liÖu trªn mét ®¬n vÞ qu·ng ®-êng ch¹y gi¶m khi suÊt tiªu hao nhiªn
liÖu cã Ých cña ®éng c¬ gi¶m, nghÜa lµ nÕu ®éng c¬ cã kÕt cÊu vµ qu¸ tr×nh lµm viÖc hoµn thiÖn
th× gi¶m ®-îc møc tiªu hao nhiªn liÖu cña « t« trªn mét ®¬n vÞ qu·ng ®-êng ch¹y.
T×nh tr¹ng lµm viÖc cña hÖ thèng truyÒn lùc kh«ng tèt sÏ lµm gi¶m hiÖu suÊt truyÒn lùc vµ
lµm t¨ng møc tiªu hao nhiªn liÖu trªn mét d¬n vÞ qu·ng ®-êng ch¹y.
70
Khi lùc c¶n chuyÓn ®éng t¨ng lªn th× møc tiªu hao nhiªn liÖu sÏ t¨ng. Trong qu¸ tr×nh « t«
t¨ng tèc sÏ lµm t¨ng møc tiªu hao nhiªn liÖu.
3.2.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến tính kinh tế nhiên liệu của ôtô
Trong ®iÒu kiÖn sö dông thùc tÕ cã rÊt nhiÒu nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn møc tiªu hao nhiªn
liÖu cña « t«, vÝ dô nh- quay xe, lïi xe, xÕp dì hµng hãa …
Qua ph©n tÝch çc c«ng thøc lý thuyÕt kÕt hîp víi ®iÒu kiÖn sö dông thùc tÕ th× x¸c ®Þnh
møc tiªu hao nhiªn liÖu cho 100 km qu·ng ®-êng ch¹y ®-îc biÓu thÞ qua c«ng thøc:
 K .S K .P 
q đ   1  2  K 3 .z  ; (l) (3.9)
 100 100 
Trong ®ã:
K1: §Þnh møc tiªu hao nhiªn liÖu cho b¶n th©n « t« chuyÓn ®éng vµ tæn thÊt néi n¨ng cña
®éng c¬, l/100 km
K2: §Þnh møc tiªu hao nhiªn liÖu cho mét tÊn hµng hãa vËn chuyÓn trong 100 km, l/t.100
km
K3: §Þnh møc tiªu hao nhiªn liÖu phô, cho mçi mét lÇn quay ®Çu xe…, cho mét chuyÕn,
l/lÇn
P: C«ng vËn t¶i, t.km
S: Qu·ng ®-êng ®i ®-îc cña « t«, km
z: Sè lÇn quay ®Çu xe cho mét chuyÕn.
3.3. Khảo sát tính kinh tế nhiên liệu ôtô trong một số điều kiện
3.3.1. Khi ôtô chuyển động ổn định
Sö dông ph-¬ng tr×nh (IV.8) ®Ó ph©n tÝch tÝnh to¸n møc tiªu hao nhiªn liÖu, ta sÏ gÆp rÊt
nhiÒu khã kh¨n v× trÞ sè suÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých cña ®éng c¬ ge phô thuéc vµo sè vßng
quay cña trôc khuûu ®éng c¬ ne vµ møc ®é sö dông c«ng suÊt cña ®éng c¬ YN. V× vËy ta gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò nµy b»ng ph-¬ng ph¸p x©y dùng ®-êng ®Æc tÝnh tiªu hao nhiªn liÖu cña « t«.
Dùa vµo thÝ nghiÖm ®éng c¬ trªn bÖ thÝ nghiÖm ®Ó lËp ®å thÞ xuÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã
Ých cña ®éng c¬ theo møc ®é sö dông c«ng xuÊt ®éng c¬ ge = f(YN) t-¬ng øng víi çc sè vßng
quay kh¸c nhau cña ®éng c¬ h×nh 3.2.
71
H×nh 3.2: §å thÞ ®Æc tÝnh t¶i träng cña ®éng c¬ (ne'>ne''>ne''')
Qua ®å thÞ ta thÊy :

Møc ®é sö dông c«ng suÊt cña ®éng c¬ cµng t¨ng vµ sè vßng quay cña trôc khuûu ®éng c¬
cµng gi¶m th× møc tiªu hao nhiªn liÖu cµng gi¶m, v× ge gi¶m. V× thÕ khi møc ®é sö dông c«ng
suÊt cña ®éng c¬ nh- nhau ( vÝ dô t¹i ®iÓm YN1) th× suÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých cña ®éng
c¬ ge ë vËn tèc gãc ne’’’ sÏ nhá h¬n khi ë ne’’ vµ ne’ .
X©y dùng ®å thÞ c©n b»ng c«ng suÊt cña « t« khi chuyÓn ®éng æn ®Þnh víi çc hÖ sè c¶n
 cña çc lo¹i mÆt ®-êng kh¸c nhau ®Ó t×m ®-îc møc ®é sö dông c«ng suÊt kh¸c nhau cña
®éng c¬ YN. Ta x©y dùng ®å thÞ Ne=f(v) cho mét tû sè truyÒn cña hÖ thèng truyÒn lùc.
C¨n cø vµo ph-¬ng tr×nh c©n b»ng c«ng suÊt cña « t« khi chuyÓn ®éng æn ®Þnh, ta cã:
N  N 
Ne  ;
t
LËp ®-êng cong c«ng suÊt ph¸t ra cña ®éng c¬ Ne=f(v), xuÊt ph¸t tõ ®-êng cong nµy x©y
dùng vÒ phÝa d-íi nã ta ®-îc ®-êng cong biÓu thÞ c«ng suÊt tiªu hao cho lùc c¶n kh«ng khÝ cã
kÓ ®Õn c«ng suÊt tiªu hao cho ma s¸t
trong hÖ thèng truyÒn lùc.
N W .v 3
 f (v )  ;
t t
Sau ®ã lËp ®-êng cong biÓu diÔn

c«ng suÊt c¶n cña mÆt ®-êng víi çc hÖ
sè c¶n kh¸c nhau vµ cã kÓ ®Õn c«ng
suÊt tiªu hao cho ma s¸t trong hÖ thèng
truyÒn lùc.
72
N  .G.v
 ;
t t
Dùa vµo ®å thÞ h×nh 3.3 ta cã thÓ x¸c ®Þnh møc ®é sö dông c«ng suÊt cña ®éng c¬ YN øng
víi mét sè vßng quay nµo ®ã cña ®éng c¬, tøc lµ øng víi mét vËn tèc v nµo ®ã ë sè truyÒn ®·
cho vµ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ®-êng x¸.
H×nh 3.3: §å thÞ c©n b»ng c«ng suÊt cña « t« øng víi çc
VÝ dô: §Ó ®¶m b¶o cho « t« cã thÓ chuyÓn hÖ
®éng víi 
sè c¶n kh¸c
vËn tèc nhau cña
v1 trªn mÆt
lo¹i ®-êngcã hÖ sè
®-êng
c¶n lµ 1 th× cÇn ph¶i cã c«ng suÊt ®-îc x¸c ®Þnh b»ng tæng sè hai ®o¹n (a + c). Cßn c«ng
suÊt cña ®éng c¬ ph¸t ra t¹i vËn tèc nµy b»ng tæng sè hai ®o¹n (a + b). Tõ ®ã ta x¸c ®Þnh ®-
-îc møc ®é sö dông c«ng suÊt cña ®éng c¬ YN theo tû sè :
ac
Y  (3.10)
N
ab
NÕu tÝnh YN theo % ta cã :

ac
Y % .100% (3.11)
N
ab
Dùa vµo ®å thÞ h×nh 3.3 còng t-¬ng øng víi vËn tèc v vµ sè truyÒn ®· cho, ta x¸c ®Þnh ®--
îc sè vßng quay cña trôc khuûu ®éng c¬ ne t-¬ng øng theo biÓu thøc :
60.v.it  vg 
ne  ;   (3.12)
2 .rb  ph 
Tõ trÞ sè YN vµ ne t×m ®-îc, dùa vµo ®å thÞ h×nh 3.2 ta x¸c ®Þnh ®-îc trÞ sè suÊt tiªu hao
nhiªn liÖu cã Ých cña ®éng c¬ ge .
Sau khi tÝnh to¸n ®-îc trÞ sè çc lùc c¶n chuyÓn ®éng P vµ P, råi thay çc trÞ sè võa t×m
®-îc: ge, P, P vµo ph-¬ng tr×nh (3.8) ta x¸c ®Þnh ®-îc trÞ sè cña møc tiªu hao nhiªn liÖu vµ
tõ ®ã x©y dùng ®-êng cong møc tiªu hao nhiªn liÖu
cña « t« khi chuyÓn ®éng æn ®Þnh. §å thÞ h×nh 3.4.
§å thÞ h×nh 3.4 cho phÐp ta x¸c ®Þnh ®-îc møc
®é tiªu hao nhiªn liÖu (l/100 km ) khi biÕt çc trÞ sè
v, .
73
Qua ®å thÞ ta cã nhËn xÐt :
Trªn mçi ®-êng cong cña ®å thÞ cã hai ®iÓm ®Æc tr-ng c¬ b¶n nhÊt :
 §iÓm thø nhÊt x¸c ®Þnh møc tiªu hao nhiªn liÖu nhá nhÊt q®min khi « t« chuyÓn
®éng trªn lo¹i ®-êng cã hÖ sè c¶n  (vÝ dô q®min øng víi ®-êng 1), vËn tèc t¹i ®iÓm ®ã gäi lµ
vËn tèc kinh tÕ, kÝ hiÖu lµ vkt.
 §iÓm thø hai cña ®-êng cong (®iÓm mót cuèi cña çc ®-êng cong) ®Æc tr-ng cho l-îng tiªu
hao nhiªn liÖu khi ®éng c¬ lµm viÖc ë chÕ ®é toµn t¶i
(çc ®iÓm a, b, c). Çc ®iÓm nµy t-¬ng øng víi vËn tèc
H×nh 3.4: §å thÞ ®Æc tÝnh tiªu
chuyÓn ®éng lín nhÊt cña « t« vmax víi çc hÖ sè c¶n 
hao nhiªn liÖu cña « t« khi
kh¸c nhau.
chuyÓn ®éng æn ®Þnh.
Ngoµi ra cßn cã çc ®iÓm bÊt th-êng trªn mçi ®-êng cong (çc ®iÓm d , e , f) n»m vÒ phÝa bªn
ph¶i cña vkt vµ låi lªn trªn øng víi sù b¾t ®Çu lµm viÖc cña bé tiÕt kiÖm nhiªn liÖu, hçn hîp
®-îc lµm giÇu thªm.
3.3.2. Khi ôtô chuyển động không ổn định
Trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc thùc tÕ cña « t« t×nh tr¹ng mÆt ®-êng lu«n thay ®æi do ®ã vËn tèc
cña « t« còng lu«n thay ®æi vµ chÕ ®é t¶i cña ®éng c¬ còng lu«n thay ®æi. V× vËy phÇn lín thêi
gian chuyÓn ®éng cña « t« lµ chuyÓn ®éng kh«ng æn ®Þnh, lóc th× chuyÓn ®éng cã gia tèc, lóc
th× chuyÓn ®éng l¨n tr¬n, lóc th× phanh « t«.
Khi « t« chuyÓn ®éng tèc ®é cña « t« t¨ng lªn, lµm t¨ng lùc c¶n chuyÓn ®éng vµ dÉn tíi
lµm t¨ng møc tiªu hao nhiªn liÖu. Tuy nhiªn lóc ®ã l¹i sö dông tèt nhÊt c«ng suÊt cña ®éng c¬
vµ dÉn ®Õn gi¶m suÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých cña ®éng c¬.
L-îng tiªu hao nhiªn liÖu trong thêi gian « t« chuyÓn ®éng t¨ng tèc sÏ lín h¬n so víi khi
« t« chuyÓn ®éng víi vËn tèc kh«ng ®æi (v = const, j = 0) v× ngoµi phÇn nhiªn liÖu tiªu hao ®Ó
kh¾c phôc çc lùc c¶n chuyÓn ®éng, cßn phÇn n÷a ph¶i dïng ®Ó t¨ng tèc (t¨ng ®éng n¨ng cña
« t«).
NÕu nh- cho « t« chuyÓn ®éng t¨ng tèc ®Õn vËn tèc v1 råi cho « t« chuyÓn ®éng l¨n tr¬n
®Õn khi vËn tèc gi¶m ®Õn v2 th× phÇn n¨ng l-îng nµy ®-îc tr¶ l¹i (khi « t« chuyÓn ®éng l¨n
tr¬n th× ®éng c¬ lµm viÖc ë chÕ ®é kh«ng t¶i hoÆc t¾t h¼n m¸y) l-îng tiªu hao nhiªn liÖu rÊt
nhá. V× vËy møc tiªu hao nhiªn liÖu chung cã thÓ gi¶m so víi khi chuyÓn ®éng víi vËn tèc
kh«ng ®æi. Qóa tr×nh « t« chuyÓn ®éng t¨ng tèc vµ l¨n tr¬n gäi lµ chu kú gia tèc - l¨n tr¬n vµ
®-îc minh ho¹ trªn h×nh 3.5.
74
H×nh 3.5: §å thÞ « t« chuyÓn ®éng gia tèc - l¨n tr¬n
a. L-îng tiªu hao nhiªn liÖu trong qu¸ tr×nh t¨ng tèc cña « t«
L-îng tiªu hao trong qu¸ tr×nh nµy ®-îc tÝnh theo biÓu thøc sau ®©y:
g etb
Q j  At . ; (3.13)
36.10 5
Trong ®ã:
Qj: L-îng tiªu hao nhiªn liÖu cña « t« trong qu¸ tr×nh t¨ng tèc, kg
getb: SuÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých trung b×nh cña ®éng c¬ trong kho¶ng vËn tèc tõ v1 ®Õn
v2, kg/kW.h
At: Tæng sè c«ng tiªu tèn trong qu¸ tr×nh t¨ng tèc cña « t« cã kÓ ®Õn tæn thÊt n¨ng l-îng
cho lùc c¶n trong hÖ thèng truyÒn lùc.
Ac  Ad
At  ;
t
Trong ®ã:
Ac: C«ng tiªu tèn ®Ó kh¾c phôc çc lùc c¶n khi « t« chuyÓn ®éng t¨ng tèc
Ac = (P + P).Sj ;
Sj: Qu·ng ®-êng « t« chuyÓn ®éng t¨ng tèc, m
P: Lùc c¶n kh«ng khÝ:
75
P  W .vtb2 ;
vtb: VËn tèc trung b×nh cña « t«:

v1  v 2
vtb  ;
2
P: Lùc c¶n tæng céng cña ®-êng:
P = .G ;
Ad: C«ng cÇn thiÕt ®Ó t¨ng ®éng n¨ng cña « t« khi chuyÓn ®éng t¨ng tèc.
G 2 1
Ad  (v1  v22 )  .J b .(b21  b22 ) ; (N.m)
2g 2
Trong ®ã:
Jb: Tæng m«men qu¸n tÝnh cña çc b¸nh xe
b1, b2: VËn tèc gãc cña çc b¸nh xe øng víi lóc cuèi vµ lóc b¾t ®Çu qu¸ tr×nh t¨ng tèc
(øng víi v1 vµ v2 cña « t«).
b. X¸c ®Þnh l-îng tiªu hao nhiªn liÖu cña « t« trong thêi gian chuyÓn ®éng l¨n tr¬n
NÕu trong thêi gian 1 giê, l-îng tiªu hao nhiªn liÖu lµ Gxx (kg) th× trong thêi gian tlt (s)
nµo ®ã, l-îng tiªu hao nhiªn liÖu khi l¨n tr¬n lµ:
G xx .t lt
Qlt  ; (kg) (3.14)
3600
Thêi gian chuyÓn ®éng l¨n tr¬n tlt x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
v1  v 2
t lt  ; (s) (3.15)
jtb
ë ®©y:
jtb: Gia tèc chËm dÇn trung b×nh khi « t« chuyÓn ®éng l¨n tr¬n, m/s2.
 ( P  Pxx )  g
jtb    . ; (m/s2)
 G  i
Trong ®ã:
Pxx: Lùc ma s¸t trong hÖ thèng truyÒn lùc khi ®éng c¬ lµm viÖc ë chÕ ®é kh«ng t¶I thu gän
vÒ b¸nh xe chñ ®éng, N
76
i: HÖ sè tÝnh ®Õn ¶nh h-ëng cña çc khèi l-îng quay khi « t« chuyÓn ®éng l¨n tr¬n.
Thay trÞ sè tlt ë (3.13) vµo (3.14) ta ®-îc:
G xx (v1  v 2 )
Qlt  ; (kg) (3.16)
3600. jtb
Nh- vËy tæng l-îng tiªu hao nhiªn liÖu cho mét chu kú gia tèc - l¨n tr¬n sÏ lµ:
Qt = Qj + Qlt ; (kg)
At .g etb G xx (v1  v2 )
Qt   ; (kg) (3.17)
36.10 5 3600. jtb
NÕu x¸c ®Þnh ®-îc qu·ng ®-êng khi « t« chuyÓn ®éng t¨ng tèc Sj vµ khi chuyÓn ®éng l¨n
tr¬n Slt ta cã thÓ t×m ®-îc møc tiªu hao nhiªn liÖu trªn mét ®¬n vÞ qu·ng ®-êng nh- sau:
100.Qt
Qst  ; (l/100 km) (3.18)
( S j  S lt ). n
3.3.3. Khi ôtô có truyền động thủy lực
X¸c ®Þnh çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh kinh tÕ nhiªn liÖu cña « t« khi cã truyÒn ®éng b»ng
thñy lùc còng kh«ng kh¸c g× so víi lo¹i « t« cã truyÒn lùc c¬ khÝ nh-ng cÇn l-u ý r»ng:
- CÇn cã çc ®-êng ®Æc tÝnh (kh«ng thø nguyªn) cña biÕn m«
- CÇn cã çc ®å thÞ thùc nghiÖm thÓ hiÖn quan hÖ m«men xo¾n cña trôc khuûu ®éng c¬
Me vµ møc tiªu hao nhiªn liÖu - giê Gt víi sè vßng quay cña trôc khuûu
®éng c¬ ne ë çc møc sö dông c«ng suÊt kh¸c nhau.
- CÇn x©y dùng quan hÖ lµm viÖc ®ång thêi gi÷a ®éng c¬ vµ biÕn m« thñy lùc
- X¸c ®Þnh ®-îc çc th«ng sè ra cÇn thiÕt ®Æt t¹i trôc s¬ cÊp cña hép sè nh-: nT, MT.
Sau khi ®· cã çc th«ng sè cÇn thiÕt ®Æt t¹i trôc s¬ cÊp cña hép sè, ta cã thÓ ®¸nh gi¸
®-îc møc tiªu hao nhiªn liÖu theo ph-¬ng tr×nh (3.7) vµ (3.8) khi « t« chuyÓn ®éng æn ®Þnh vµ
kh«ng æn ®Þnh.
§èi víi « t« cã trang bÞ hép sè v« cÊp, vÒ nguyªn lý nã cã thÓ ®¶m b¶o cho ®éng c¬ lµm
viÖc ë chÕ ®é kinh tÕ nhiªn liÖu tèt nhÊt trong bÊt kú ®iÒu kiÖn ®-êng x¸ nµo. Tuy nhiªn khi cã
truyÒn ®éng thñy lùc th× hiÖu suÊt truyÒn ®éng sÏ gi¶m, nhÊt lµ ë khu vùc tû sè truyÒn ibm nhá.
V× vËy khi ®Æt biÕn m« thñy lùc lªn « t« th× møc tiªu hao nhiªn liÖu sÏ t¨ng, ®«i khi t¨ng tõ
25%30%.
77
§Ó kh¾c phôc vÊn ®Ò nµy ng-êi ta ®Æt thªm mét hép sè c¬ khÝ ®Ó t¨ng sè vßng quay cña
trôc tuabin trong khi tèc ®é « t« vÉn nh- cò, do ®ã n©ng cao ®-îc hiÖu suÊt truyÒn ®éng. Tuy
nhiªn biÖn ph¸p nµy lµm kÕt cÊu phøc t¹p, t¨ng träng l-îng vµ gi¸ thµnh.
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CHƯƠNG III

1. Nêu các chỉ tiêu đánh giá tính kinh tế nhiên liệu của ôtô
2. Trình bày các cách tính toán mức tiêu hao nhiên liệu của ô tô
3. Trình bày những nhân tố ảnh hưởng đến tính kinh tế nhiên liệu của ôtô
4. Phân tích lượng tiêu hao nhiên liêu khi ôtô chuyển động ổn định
5. Phân tích lượng tiêu hao nhiên liêu khi ôtô chuyển động không ổn định
6. Phân tích lượng tiêu hao nhiên liêu khi ôtô có truyền động thủy lực.
78
Chương 4:
TÍNH NĂNG DẪN HƯỚNG CỦA ÔTÔ
4.1. Quỹ đạo chuyển động của ôtô
Quỹ đạo chuyển động của ô tô là tập hợp các vị trí ô tô có được sau khi người lái thực
hiện các động tác điều khiển lên ô tô chuyển động thẳng, quay vòng hay vượt chướng ngại
theo yêu cầu.
Trong nghiên cứu lý thuyết động lực học chuyển động của ôtô có thể tách ra ba hướng
chính là: chuyển động thẳng, chuyển động quay vòng và tiện nghi êm dịu trong chuyển động.
Vấn đề an toàn giao thông cũng được đề cập đầy đủ trong ba hướng đó, nhưng liên quan chặt
chẽ hơn đó là quỹ đạo chuyển động của ôtô.
Vấn đề nghiên cứu quỹ đạo chuyển động của ôtô cần thiết phải đặt ra trong hệ toạ độ
không gian ba chiều, tức là phải xem xét các điều kiện không gian đầy đủ. Đối với phương
tiện giao thông bằng đường bộ có thể xem xét quỹ đạo chuyển động của ô tô trong mặt phẳng
của đường (toạ độ hai chiều) nhưng phải kể đến kết cấu đặc trưng trong không gian.
Khi nghiên cứu quỹ đạo chuyển động của ô tô chúng ta quan niệm ô tô là một hệ thống cơ
học biến dạng, nếu gắn vào thân xe một hệ toạ độ đi qua trọng tâm ô tô, chúng ta có thể biểu
thị sự biến dạng của hệ thống theo cả ba phương x, y, z. Đặc trưng cho sự biến dạng đó là
biến dạng của các phần tử đàn hồi, giảm chấn, bánh xe, khâu khớp đòn giằng, khung vỏ...Với
biến dạng đó có thể coi như ô tô đặt trên một hệ đàn hồi.
Ô tô là một cơ hệ đàn hồi chuyển động trên đường trong hệ toạ độ cố định. Các dịch
chuyển của ôtô theo các trục toạ độ gây nên các chuyển vị dọc theo ba trục và quay quanh ba
trục. Do đó có thể coi hệ toạ độ không gian ba chiều với chuyển động của ô tô được xem xét
bởi sáu chuyển vị. Tuỳ theo mục đích từng bài toán mà có thể xem xét các chuyển vị.
Khi khảo sát quỹ đạo chuyển động quan trọng hơn cả là chuyển vị theo toạ độ mặt đường
(toạ độ cố định) Oxoyozo biểu diễn bằng toạ độ xo, yo và góc quay thân xe . Hệ thống cơ học
79
ở đây có tính chất đàn hồi, do vậy quy luật của chúng cũng rất phức tạp. ở mức độ đơn giản ta
có thể biều thị mối quan hệ hệ thống cơ học của ôtô như hình sau :
Z .

.

.
X q
Mô hình cơ học của ôtô
4.2. Quay vòng lý tưởng, quay vòng thiếu, quay vòng thừa
H×nh 4.1: S¬ ®å chuyÓn ®éng quay vßng cña «t« khi lèp bÞ biÕn d¹ng bªn
Trªn H×nh 4.1 biÓu thÞ chuyÓn ®éng trªn ®-êng vßng cña « t« cã lèp ®µn håi theo h-íng
bªn. Thµnh phÇn bªn Pj y cña lùc qu¸n tÝnh ®-îc ®Æt t¹i träng t©m cña xe. D-íi t¸c dông cña
lùc nµy, lèp cña çc b¸nh xe tr-íc vµ sau bÞ lÖch ®i nh÷ng gãc t-¬ng øng lµ  1 vµ  2. ë çc
80
b¸nh xe tr-íc, ngoµi gãc lÖch  1 chóng cßn ®-îc quay ®i mét gãc  , do ®ã h-íng cña vÐc t¬
cña trôc tr-íc sÏ t¹o víi trôc däc cña xe mét gãc b»ng  -  1.
Theo ph-¬ng ph¸p tr×nh bµy ë phÇn I ta dÔ dµng x¸c ®Þnh ®-îc t©m quay tøc thêi O1 cña
xe vµ b¸n kÝnh quay vßng R .
§èi víi « t« vµ m¸y kÐo cã lèp ®µn håi theo h-íng bªn th× gãc quay vßng cÇn thiÕt 
cña b¸nh dÉn h-íng ®Ó xe cã thÓ chuyÓn ®éng trªn ®-êng cong cã b¸n kÝnh R sÏ phô thuéc
kh«ng nh÷ng vµo chiÒu dµi c¬ së cña xe mµ cßn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng chèng lÖch bªn cña
lèp .
Tõ H×nh 4.1chóng ta x¸c ®Þnh ®-îc :
L
R= (4.1)
tg 2  tg (   1 )
víi gi¸ trÞ cña çc gãc lµ rÊt nhá th× ta cã :

L
R  (4.2)
   2  1
Ph-¬ng tr×nh nµy ®Æc tr-ng cho tÝnh n¨ng quay vßng cña « t« b¸nh h¬i vµ cã thÓ x¶y ra
çc tr-êng hîp sau :
1.Tr-êng hîp 1:  1 =  2 : xe cã tÝnh n¨ng quay vßng ®Þnh møc. ë tr-êng hîp nµy ®Ó
gi÷ cho xe chuyÓn ®éng th¼ng khi cã lùc bªn t¸c dông th× ng-êi l¸i cÇn quay vßng tay l¸i nh-
thÕ nµo ®Ó xe lÖch khái trôc ®-êng mét gãc    1   2 .
2.Tr-êng hîp 2:  1 >  2 : xe cã tÝnh n¨ng quay vßng thiÕu (h×nh 4.2). ë tr-êng hîp
nµy xe cã kh¶ n¨ng tù gi÷ ®-îc h-íng chuyÓn ®éng th¼ng nhê lùc ly t©m Pj y cã chiÒu ng-îc
víi chiÒu t¸c ®éng cña lùc Y .
81
H×nh 4.2:S¬ ®å chuyÓn ®éng cña «t« cã tÝnh n¨ng quay vßng thiÕu
3. Tr-êng hîp 3:  1 <  2 : xe cã tÝnh n¨ng quay vßng thõa (h×nh 4.3). ë tr-êng hîp
nµy xe mÊt kh¶ n¨ng chuyÓn ®éng th¼ng æn ®Þnh v× chiÒu cña lùc ly t©m Pj y trïng víi chiÒu
cña lùc t¸c ®éng Y. Sù mÊt æn ®Þnh cµng lín khi vËn tèc xe cµng cao, v× lùc ly t©m tû lÖ bËc
hai víi vËn tèc. §Ó tr¸nh kh¶ n¨ng lËt ®æ xe trong nh÷ng tr-êng hîp nµy, ng-êi l¸i ph¶i nhanh
chãng ®¸nh tay l¸i ng-îc l¹i víi chiÒu xe bÞ lÖch ®Ó më réng b¸n kÝnh quay vßng .
H×nh 4.3: S¬ ®å chuyÓn ®éng cña «t« cã tÝnh n¨ng quay vßng thõa
4.3. Động học và động lực học quay vòng của ôtô
§Ó thùc hiÖn quay vßng «t« vµ m¸y kÐo ta sö dông çc ph-¬ng ph¸p sau:
- Ph-¬ng ph¸p 1: quay vßng çc b¸nh xe dÉn h-íng phÝa tr-íc hay c¶ tr-íc vµ sau
82
- Ph-¬ng ph¸p 2: truyÒn m« men quay cã çc trÞ sè kh¸c nhau tíi çc b¸nh xe dÉn h-íng
chñ ®«ng bªn ph¶i vµ bªn tr¸i ®ång thêi sö dông hÖ thèng phanh. Ph-¬ng ph¸p nµy sö dông
chñ yÕu trªn xe b¸nh xÝch .
- Ph-¬ng ph¸p 3: kÕt hîp c¶ hai ph-¬ng ph¸p trªn. BiÖn ph¸p nµy th-êng sö dông trªn xe
cã khung rêi.
4.3.1. Xe hai cÇu
Khi xe vµo ®-êng vßng ®Ó ®¶m b¶o çc b¸nh xe dÉn h-íng kh«ng bÞ tr-ît th× ®-êng
vu«ng gãc cña çc vÐc t¬ vËn tèc ph¶i gÆp nhau t¹i mét ®iÓm (0) gäi lµ t©m quay tøc thêi .
H×nh 4.4: S¬ ®å ®éng lùc häc quay vßng cña «t« cã hai b¸nh xe dÉn h-íng phÝa tr-íc
Tõ s¬ ®å h×nh 4.4 ta thÊy mèi quan hÖ çc gãc quay  1 vµ  2 :
B B
R R
cotg  1 = 2 ; cotg  2 = 2
L L
B
 cotg  1 - cotg  2 = ; (4.3)
L
Trong ®ã :
 1 vµ  2 lµ gãc quay vßng cña b¸nh xe dÉn h-íng bªn ngoµi vµ bªn trong so víi
t©m quay vßng cña xe;
B: lµ kho¶ng çch gi÷a hai ®-êng t©m trô quay ®øng;
L: lµ chiÒu dµi c¬ së cña xe.
83
Tõ biÓu thøc (VI.1) ta cã thÓ x©y dùng ®-îc ®-êng cong lý thuyÕt  1= f(  2) (h×nh 4.2).
Nh- vËy, vÒ ph-¬ng diÖn lý thuyÕt ®Ó ®¶m b¶o cho çc b¸nh xe dÉn h-íng l¨n kh«ng bÞ
tr-ît khi xe vµo ®-êng vßng th× hiÖu cotg cña çc gãc quay vßng b¸nh xe dÉn h-íng bªn ngoµi
vµ bªn trong ph¶i b»ng h»ng sè B/L.
§Ó ®¶m b¶o ®éng häc cña çc b¸nh xe dÉn h-íng khi quay vßng vÒ mÆt lý thuyÕt th× hÖ
thèng l¸i cã kÕt cÊu rÊt phøc t¹p ®iÒu nµy kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. XÐt vÒ mÆt t-¬ng ®èi th×
h×nh thang lai cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n ®i nhiÒu (chØ cßn 4 thanh) .
§Ó dÔ dµng so s¸nh sù sai kh¸c cña mèi quan hÖ lý thuyÕt vµ thùc tÕ gi÷a çc gãc quay
vßng  1 vµ  2 (ë h×nh 4.5) ta dùng thªm ®-êng cong thùc tÕ  1= f(  2). §é sai lÖch gi÷a çc
gãc quay vßng thùc tÕ vµ lý thuyÕt cho phÐp kh«ng v-ît qu¸ 1,50 .
H×nh 4.5: §å thÞ lý thuyÕt vµ thùc tÕ vÒ mèi quan hÖ gi÷a çc gãc quay vßng cña hai b¸nh xe
dÉn h-íng
Tõ s¬ ®å h×nh 4.4 ta x¸c ®Þnh ®-îc mèi quan hÖ gi÷a b¸n kÝnh quay vßng R, chiÒu dµi c¬
së cña xe L vµ gãc quay vßng  :
L
R= (4.4)
tg 
4.3.2. Xe nhiÒu cÇu (nhiÒu cÇu chñ ®éng)
Tr-êng hîp tÊt c¶ çc b¸nh xe ®Òu lµ b¸nh dÉn h-íng (h×nh 4.6) th× øng víi mét gãc
quay vßng  , b¸n kÝnh quay vßng cña xe sÏ gi¶m ®i mét nöa :
84
H×nh 4.6a: S¬ ®å quay vßng cña «t« cã bèn b¸nh dÉn huíng
L
R=
2tg 
VËn tèc cña xe khi quay vßng :

v v
 = = tg ; (4.5)
R L
Trong ®ã : v lµ vËn tèc tÞnh tiÕn cña t©m trôc sau xe .

Gia tèc gãc cña xe ®-îc x¸c ®Þnh b»ng çch vi ph©n ph-¬ng tr×nh (4.1):
d tg dv v d
= + . (4.6)
dt L dt L cos  dt
2
Tõ s¬ ®å h×nh VI.1 ta cã :
R
cos  = . (4.7)
L2  R 2
Thay (4.3) vµ (4.7) vµo (4.6) ta ®-îc :
d 1 dv v( L2  R 2 ) d
= [ + ] (4.8)
dt R dt LR dt
Gia tèc t¸c dông däc trôc cña «t« Jx vµ vu«ng gãc víi nã Jy ®-îc x¸c ®Þnh theo ph-¬ng
ph¸p sau :
Gia tèc toµn bé cña t©m trôc sau « t« (®iÓm A h×nh 4.1) JA lµ tæng cña gia tèc h-íng t©m
JdoA vµ tiÕp tuyÕn JtoA ®èi víi t©m quay tøc thêi 0 :
85
d dv
JA = JdoA + JtoA = R 2 + R = R 2 + .
dt dt
T-¬ng tù gia tèc cña träng t©m «t« JC ®èi víi ®iÓm A :
d
JC = JdAC + JtAC = b 2 + b .
dt
Nh- vËy gia tèc cña träng t©m « t«

+ H-íng theo trôc däc cña xe :
dv
Jx = JtoA - JdAC = - b 2 .
dt
+ H-íng vu«ng gãc víi trôc däc cña xe :

d
Jy = JdoA + JtAC = R 2 + b .
dt
Lùc qu¸n tÝnh t¸c dông däc theo trôc cña « t« Pjx vµ vu«ng gãc víi trôc Pjy :
G dv G dv v2
P j x = m.Jx = (  b 2 ) = (  b 2 ) ;
g dt g dt R
G dv v( L2  R 2 ) d
Pj y= m.Jy = {[  ] b  v 2 }.
gR dt LR dt
Tr-êng hîp «t« chuyÓn ®éng ®Òu theo quü ®¹o trßn (tøc lµ dv dt  0,   c onst) ta cã:
Gbv 2
Pj x = - ;
gR 2
Gv 2
Pj y = .
gR
Nh- vËy, tr-êng hîp « t« - m¸y kÐo chuyÓn ®éng æn ®Þnh theo quü ®¹o trßn (R =
const ); ngoµi khèi l-îng çc lùc ly t©m ®Æt t¹i träng t©m cña xe phô thuéc rÊt nhiÒu vËn tèc
tÞnh tiÕn cña xe trªn ®-êng vßng.
4.3.3. §oµn xe
B¶n chÊt cña ®oµn xe lµ sù liªn kÕt cña nhiÒu « t«, do ®ã tr-êng hîp nµy khi tÝnh to¸n
ng-êi ta kÕt hîp c¶ hai tr-êng hîp trªn.
86
Khi ®ã, b¸n kÝnh quay vßng sÏ rÊt lín v× chiÒu réng c¬ së lµ kh«ng thay ®æi, gãc quay
vßng phô thuéc nhiÒu kÕt cÊu b¸nh xe vµ hÖ thèng l¸i. Trong khi, chiÒu dµi c¬ së tÝnh cho c¶
®oµn xe.
B¸n kÝnh c¬ ®éng RF ®-îc x¸c ®Þnh lµ kho¶ng çch xa nhÊt cña phÇn ®Çu b¸n r¬mooc tíi
t©m quay cña m©m xoay, ®¶m b¶o cho thïng vËn t¶i kh«ng ch¹m vµo buång l¸i. Kho¶ng çch
®o ®-îc gi÷a ®iÓm dµi nhÊt cña thïng xe tíi phÝa sau buång l¸i kh«ng nhá h¬n 450mm, khi
®oµn xe ®Æt th¼ng trªn nÒn ph¼ng.
B¸n kÝnh c¬ ®éng RR ®-îc x¸c ®Þnh lµ kho¶ng çch xa nhÊt cña phÇn ®u«i « t« ®Çu kÐo
tíi t©m quay cña m©m xoay, ®¶m b¶o cho phÇn d-íi thïng vËn t¶i kh«ng ch¹m vµo phÇn ®u«i
« t« ®Çu kÐo. Kho¶ng çch ®o ®-îc kh«ng nhá h¬n 150mm.
Hình 4.6b. Quay vòng của ôtô hai cầu (a) và ôtô ba cầu (b).
Để ôtô quay vòng không bị trượt bên (lệch bên) thì các đường thẳng đi qua tâm trục các
bánh xe phải cắt nhau tại một điểm. Điểm này được gọi là tâm quay vòng của ôtô. Chỉ có như
vậy thì vận tốc của các bánh xe mới nằm trong mặt phẳng lăn của chúng khi xe quay vòng.
Đối với xe hai cầu có cầu trước là cầu dẫn hướng, để các bánh xe lăn hoàn toàn (không
trượt bên hoặc lệch bên) thì tâm quay vòng của ôtô phải nằm trên đường thẳng đi qua trục các
bánh xe cầu sau (hình 4-6b).
87
4.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến tính năng dẫn hướng của ôtô
4.4.1. Các góc đặt của bánh xe dẫn hướng
B¶n th©n çc b¸nh xe dÉn h-íng cña «t« vµ m¸y kÐo còng cã nh÷ng gãc ®Æt, gäi lµ gãc
do·ng vµ gãc chôm.
H×nh 4.7. Gãc do·ng cña b¸nh xe dÉn h-íng phÝa tr-íc.
- ¶nh h-ëng cña gãc do·ng vµ gãc chôm:
+ Ng¨n ngõa kh¶ n¨ng b¸nh xe bÞ nghiªng theo chiÒu ng-îc l¹i d-íi t¸c ®éng cña träng
l-îng xe do çc khe hë vµ sù biÕn d¹ng trong çc chi tiÕt trôc trø¬c vµ hÖ thèng treo tr-íc.
+ T¹o nªn thµnh phÇn chiÒu trôc tõ träng lùc xe chèng l¹i lùc Zbsin  cos  vµ gi÷ cho b¸nh
xe trªn trôc cña cam quay.
+ Gi¶m çnh tay ®ßn C cña ph¶n lùc tiÕp tuyÕn ®èi víi trôc trô ®øng ®Ó lµm gi¶m t¶i träng
t¸c dông lªn dÉn ®éng l¸i vµ gi¶m lùc lªn çnh tay l¸i.
- Khi b¸nh xe bÞ ®Æt nghiªng, nã cã xu h-íng l¨n theo mét cung trßn víi t©m quay lµ giao
®iÓm cña ®-êng t©m b¸nh xe vµ mÆt ®-êng.
- §iÒu nµy dÉn ®Õn lµm n¶y sinh ë vïng tiÕp xóc cña b¸nh xe víi mÆt ®-êng ph¶n lùc bªn
h-íng phÝa nghiªng cña b¸nh xe. Nh- vËy lùc c¶n l¨n ®èi víi b¸nh xe nghiªng vµ ®é mµi mßn
cña lèp sÏ t¨ng lªn ngoµi gãc do·ng çc b¸nh xe dÉn h-íng th-êng cã gãc chôm trong mÆt
ph¼ng ngang.
- Gãc chôm  c lµ gãc ®-îc t¹o nªn bëi h×nh chiÕu lªn mÆt ph¼ng ngang cña ®-êng kÝnh hai
b¸nh dÉn h-íng.
- §é chôm còng ®-îc ®Æc tr-ng b»ng hiÖu sè cña hai kho¶ng çch A vµ B, ®o ®-îc gi÷a çc
mÐp trong cña lèp trong mÆt ph¼ng ngang ®i qua t©m cña hai b¸nh xe khi chóng n»m ë vÞ trÝ
trung gian gãc chôm cã c«ng dông nh- sau.
88
+ Ng¨n ngõa kh¶ n¨ng g©y ra ®é chôm ©m do t¸c ®éng cña lùc c¶n l¨n khi xuÊt hiÖn
nh÷ng khe hë vµ ®µn håi trong hÖ thèng trôc tr-íc vµ dÉn ®éng l¸i.
+ Lµm gi¶m øng xuÊt trong vïng tiÕp xóc cña b¸nh xe víi mÆt ®-êng cho gãc do·ng cña
b¸nh xe dÉn h-íng g©y lªn. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cho biÕt r»ng øng suÊt nhá nhÊt trong
vïng tiÕp xóc cña b¸nh xe víi mÆt ®-êng sÏ ®¹t ®-îc ë tr-êng hîp nÕu gãc chôm b»ng kho¶ng
0,15 - 0,2 gãc do·ng.
 Tãm l¹i « t« vµ m¸y kÐo cã ®é æn ®Þnh tèt, çc b¸nh xe dÉn h-íng ph¶i tù ®éng gi÷ ®-îc
chuyÓn ®éng th¼ng theo h-íng ®· cho mµ kh«ng tiªu hao lùc cña ng-êi l¸i vµ çc b¸nh dÉn
h-íng tù ®éng quay trë vÒ vÞ trÝ trung gian khi chóng bÞ lÖch khái vÞ trÝ nµy do ®é nhÊp nh«
cña mÆt ®-êng g©y lªn.
Tõng kÕt cÊu cña gãc ®Æt cña trô ®øng vµ çc b¸nh xe dÉn h-íngcÇn ®-îc b¶o ®¶m
nghiªm ngÆt nÕu kh«ng sÏ lµm xÊu tÝnh n¨ng æn ®Þnh cña b¸nh xe vµ lµm t¨ng ®é mßn cña
lèp.
4.4.2. Độ đàn hồi lốp
PhÇn trªn, khi nghiªn cøu ®éng häc vµ ®éng lùc häc quay vßng cña « t« ta kh«ng tÝnh
¶nh h-ëng cña ®é ®µn håi cña lèp. Trong thùc tÕ sö dông, nh©n tè nµy cã ¶nh h-ëng ë møc ®é
nhÊt ®Þnh tíi tÝnh n¨ng quay vßng vµ tÝnh an toµn chuyÓn ®éng cña « t«, ®Æc biÖt ë nh÷ng xe
cã vËn tèc lín.
H×nh 4.8: S¬ ®å b¸nh xe l¨n khi lèp bÞ biÕn d¹ng d-íi t¸c ®éng
cña lùc bªn
Gi¶ sö lùc t¸c dông lªn b¸nh xe ch-a v-ît qu¸ lùc b¸m cña b¸nh xe víi mÆt ®-êng, khi ®ã
sÏ x¶y ra hiÖn t-îng lÖch bªn cña lèp, cã nghÜa lµ vïng tiÕp xóc cña lèp víi mÆt ®-êng sÏ bÞ
lÖch ®i mét gãc  so víi mÆt ph¼ng quay cña b¸nh xe, ng-êi ta gäi lµ gãc lÖch bªn.
89
Mèi quan hÖ gi÷a ph¶n lùc bªn Yb t¸c dông vµo b¸nh xe vµ gãc lÖch bªn cña lèp ®-îc
tr×nh bµy trªn h×nh (VI.5).
§o¹n OA t-¬ng øng víi sù lÖch tinh cña lèp, ®o¹n AB ®Æc tr-ng cho sù tr-ît côa bé
cña lèp tõ lóc b¾t ®Çu tíi khi tr-ît hoµn toµn. T¹i thêi ®iÓm nµy ph¶n lùc Yb ®¹t tíi gi¸ trÞ cña
lùc b¸m ngang cña lèp víi mÆt ®-êng:
H×nh 4.9: §å thÞ quan hÖ gi÷a ph¶n lùc bªn Yb vµ gãc

lÖch bªn  cña lèp
Y b = = Zb .  ’ ;
Trong ®ã:  ’ lµ hÖ sè b¸m ngang cña lèp
Kh¶ n¨ng chèng l¹i sù lÖch bªn cña lèp ®-îc ®¸nh gi¸ b»ng hÖ sè c¶n lÖnh k:
k = Yb /  ; N/ ®é .
TrÞ sè cña hÖ sè c¶n lÖch bªn ®èi víi lèp cña :
- « t« du lÞch : k = 250  750 N/ ®é ;
- « t« vËn t¶i : k = 1150  1650 N / ®é .
4.4.3. Sự ổn định của bánh xe dẫn hướng
TÝnh æn ®Þnh cña çc b¸nh xe dÉn h-íng ®-îc hiÓu lµ kh¶ n¨ng cña chóng gi÷ ®-îc vÞ trÝ
ban ®Çu øng víi khi xe chuyÓn ®éng th¼ng vµ tù quay trë vÒ vÞ trÝ ban ®Çu khi bÞ lÖch.
TÝnh æn ®Þnh cña çc b¸nh xe dÉn h-íng cã ¶nh h-ëng ®Õn dao ®éng vµ t¶i träng t¸c dông
lªn hÖ thèng l¸i.
Çc nh©n tè kÕt cÊu ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña çc b¸nh xe dÉn h-íng.
1. §é nghiªng ngang cña trô ®øng cam quay.
90
2. §é nghiªng däc cña trô ®øng cam quay.
3. §é ®µn håi cña lèp theo h-íng ngang.
Khi trô ®øng ®-ùoc ®Æt nghiªng ngang th× ph¶n lùc th¼ng ®øng cña ®Êt t¸c dông lªn trôc
tr-íc cña xe sÏ ®-îc sö dông ®Ó ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña çc b¸nh xe dÉn h-íng, bëi v× trªn
mÆt ®-êng cøng khi çc b¸nh xe dÉn h-íng bÞ lÖch khái vÞ trÝ trung gian cña chóng th× trôc tr-íc
cña xe sÏ ®-îc n©ng lªn.
S¬ ®å cña b¸nh dÉn xe h-íng cã trô quay ®øng ®Æt nghiªng ngang mét gãc  ®-îc biÓu
thÞ trªn h×nh 4.10. NÕu xem nh- b¸nh xe kh«ng cã gãc do·ng th× ta cã thÓ ph©n ph¶n lùc th¼ng
®øng cña ®Êt Zb lµm thµnh hai phÇn: Zbcos  song song víi ®-êng t©m trô quay ®øng vµ Zbsin 
vu«ng gãc víi nã.
H×nh 4.10. Gãc nghiªng cña trôc quay ®øng trong mÆt ph¼ng ngang cña xe
H×nh 4.11. S¬ ®å ph©n tÝch ph¶n lùc cña ®-êng t¹o nªn m«men æn ®Þnh.
Trªn h×nh 4.11 biÓu thÞ b¸nh xe vµ çc lùc t¸c dông lªn nã trong mÆt ph¼ng ®-êng. Gi¶ sö
r»ng çc b¸nh xe ®-îc quay ®i mét gãc lµ  ,
91
Z b sin  cos 
khi ®ã Zbsin  : 
Z b sin  sin 
- Zbsin  cos  : t¸c dông trong mÆt ph¼ng ®i qua ®-êng t©m cña cam quay.
- Zbsin  sin  : t¸c dông trong mÆt ph¼ng gi÷a cña b¸nh xe.
- M«men æn ®Þnh t¹o nªn bëi t¸c ®éng cña ph¶n lùc th¼ng ®øng cña ®Êt lªn b¸nh xe vµ ®é
nghiªng bªn cña trô ®øng:
M Zb  Zbl sin  sin  (4.9)
ë ®©y : l - kho¶ng çch tõ t©m bÒ mÆt tùa cña b¸nh xe tíi ®-êng t©m cña trô ®øng.
M«men æn ®Þnh M Z t¨ng lªn cïng víi sù t¨ng cña gãc quay vßng  cña b¸nh xe dÉn
h-íng. øng víi nh÷ng gãc quay vßng nhá cña çc b¸nh xe dÉn h-íng, m«men M Z nhá vµ ¶nh
h-ëng cña nã tíi tÝnh æn ®Þnh kh«ng lín.
M«men nµy cã ý nghÜa chñ yÕu lµm cho çc b¸nh xe dÉn h-íng tù ®éng quay vÒ vÞ trÝ
trung gian sau khi thùc hiÖn quay vßng.
TrÞ sè cña gãc nghiªng ngang cña trô ®øng ë çc «t« hiÖn nay th-êng dao ®éng trong giíi
h¹n tõ 0o ®Õn 8o.
Ngoµi gãc nghiªng ngang trô ®øng cßn ®-îc ®Æt nghiªng vÒ phÝa sau so víi chiÒu chuyÓn
®éng tiÕn cña xe.
H×nh 4.12: Gãc nghiªng cña trô ®øng trong mÆt ph¼ng däc cña xe.
Khi trô quay ®øng ®-îc ®Æt nghiªng vÒ phÝa sau mét gãc  so víi chiÒu tiÕn cña xe th×
phÈn lùc bªn Yb cña ®-êng sÏ t¹o víi t©m tiÕp xóc O mét m«men æn ®Þnh.
M Y  Yb .C (4.10)
92
M«men nµy cã xu h-íng lµm quay b¸nh xe trë vÒ vÞ trÝ trung gian ban ®Çu khi nã bÞ
lÖch khái vÞ trÝ nµy.
Theo h×nh 4.12 th× ta cã C  rb . sin  , nªn m«men æn ®Þnh cã thÓ viÕt d-íi d¹ng sau:
M Y  Yb rb sin  (4.11)
Khi quay vßng, ng-êi l¸i ph¶i t¹o ra mét lùc ®Ó kh¾c phôc m«men nµy, v× vËy gãc 
th-êng kh«ng lín. TrÞ sè cña gãc  ®èi víi «t« hiÖn nay lµ 0 0  30 . M«men æn ®Þnh M Y
kh«ng phô thuéc vµo gãc quay vßng cña çc b¸nh xe dÉn h-íng.
§èi víi çc b¸nh xe l¾p lèp ®µn håi, d-íi t¸c ®éng cña ph¶n lùc bªn, b¸nh xe sÏ bÞ lÖch
bªn vµ vÕt tiÕp xóc cña lèp víi mÆt ®-êng sÏ bÞ lÖch so víi mÆt ph¼ng gi÷a cña b¸nh xe.
Çc ph¶n lùc riªng phÇn bªn ®-îc ph©n bè t-¬ng øng víi kho¶ng biÕn d¹ng nãi trªn
BiÓu ®å ph©n bè çc ph¶n lùc riªng phÇn theo chiÒu dµi cña vÕt cã d¹ng h×nh tam gi¸c do ®ã
®iÓm ®Æt O1 cña hîp lùc sÏ lïi vÒ phÝa sau so víi t©m tiÕp xóc O cña vÕt vµ n»m ë kho¶ng çch
chõng mét phÇn ba chiÒu dµi cña vÕt tÝnh tõ mÐp sau cïng.
H×nh 4.13. BiÓu ®å ph©n bè çc ph¶n lùc bªn ë vÕt tiÕp xóc cña lèp víi ®-êng
Nh- vËy do ®é ®µn håi bªn cña lèp, m«men æn ®Þnh ®-îc t¹o nªn ë b¸nh xe lµ:
M Y  Yb S (4.12)
ë ®©y: S: kho¶ng çch OO1, b»ng kho¶ng dÞch chuyÓn cña ®iÓm ®Æt hîp lùc bªn lªn b¸nh xe
®èi víi t©m tiÕp xóc.
M«men nµy sÏ t¨ng lªn cïng víi sù t¨ng dÇn ®µn håi cña bªn lèp v× vËy ®èi víi nh÷ng lèp
cã ®é ®µn håi lín ng-êi ta cã thÓ gi¶m bít gãc nghiªng däc cña trô ®øng. Nh÷ng sè liÖu thùc
nghiÖm cho biÕt r»ng : t¸c dông æn ®Þnh cña gãc nghiªng ngang 1o còng b»ng gãc nghiªng däc
trô ®øng tõ 5- 6o.
93
4.4.4. Sự dao động của bánh xe dẫn hướng
Nh÷ng b¸nh xe dÉn h-íng cña « t« trong mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh bÞ dao ®éng gãc cã
tÝnh chÊt chu kú xïn quanh trô ®øng. HiÖn t-îng nµy th-êng ®-îc c¶m nhËn ë tay ng-êi l¸i.
Nh÷ng dao ®éng m¹nh cña b¸nh dÉn h-íng cã thÓ lµm mÊt tÝnh n¨ng dÉn h-íng cña « t«.
Th«ng th-êng nh÷ng dao ®éng nµy lµ hËu qu¶ cña nh÷ng t¸c ®éng lªn b¸nh xe khi xe
ch¹y trªn mÆt ®-êng gå ghÒ vµ çc b¸nh xe kh«ng ®-îc c©n b»ng tèt. Còng cã tr-êng hîp
nh÷ng dao ®éng nµy lµ do sù phèi hîp kh«ng ®óng vÒ ®éng häc dÞch chuyÓn cña çc thanh
kÐo l¸i vµ nhÝp l¸ hoÆc do t¸c ®éng cña m«men hiÖu øng con quay khi çc b¸nh xe dÉn h-íng
bÞ thay ®æi mÆt ph¼ng quay.
a a
Pf' Pf''
H×nh 4.14 : S¬ ®å çc lùc c¶n l¨n cã trÞ sè kh¸c nhau

t¸c ®éng lªn hai b¸nh dÉn h-íng
Khi m¸y kÐo lµm viÖc trªn ®ång ruéng, lùc c¶n l¨n ë b¸nh xe bªn tr¸i Pf' vµ bªn ph¶i
Pf'' cã thÓ kh¸c nhau rÊt lín vÒ trÞ sè. Nh÷ng lùc nµy víi çnh tay ®ßn a (h×nh 4.14) sÏ t¹o nªn
m«men Pf' .a vµ Pf'' .a . D-íi t¸c ®éng cña hiÖu hai m«men çc b¸nh xe cã thÓ quay xung quanh
trô ®øng vµ t¹o nªn nh÷ng dao ®éng gãc.
Tr-êng hîp b¸nh xe kh«ng ®-îc c©n b»ng Pj® Pj

tèt khi quay sÏ ph¸t sinh lùc ly t©m Pj (h×nh 4.15).
Lùc Pj cã thÓ ph©n lµm 2 lùc thµnh phÇn Pjn vµ Pj®. Pjn
Thµnh phÇn Pjn víi çnh tay ®ßn a cã xu h-íng lµm
quay b¸nh xe xung quanh trô ®øng. TÇn sè thay ®æi 0
cña çc m«men g©y nªn bëi çc lùc Pjn vµ Pj® phô
thuéc vµo vËn tèc chuyÓn ®éng cña « t«.
94
Pjn
a
Nõu khi çc b¸nh xe dÉn h-íng quay mµ çc khèi l-îng kh«ng c©n b»ng cña chóng
n»m ë hai phÝa ®èi diÖn ®èi víi trôc tr-íc cña xe th× sÏ dÉn tíi sù dao ®éng gãc cña çc b¸nh
xe (h×nh 4.16).
H×nh 4.15: S¬ ®å lùc ly t©m t¸c ®éng lªn mét b¸nh dÉn h-íng.
a
Pjn'
a Pjn''
H×nh 4.16 : S¬ ®å çc thµnh phÇn n»m ngang cña

B
lùc ly t©m A
4
t¸c ®éng vµo hai b¸nh dÉn h-íng
Mét nguyªn nh©n kh¸c g©y nªn nh÷ng dao
®éng gãc cña b¸nh dÉn h-íng khi xe ch¹y trªn mÆt 1 A B 3 2
®-êng gå ghÒ cã thÓ lµ do sù phèi hîp kh«ng ®óng a)
vÒ ®éng häc di chuyÓn cña çc thanh kÐo l¸i vµ

A B
nhÝp.
NÕu khi çc b¸nh dÉn h-íng dich chuyÓn
th¼ng ®øng mµ ®éng häc cña çc ®iÓm gi÷ b¸nh xe
hoÆc trôc tr-íc víi nhÝp vµ cña ®ßn quay ngang víi 1 B 3 4 2
A
thanh kÐo däc hÖ thèng l¸i kh«ng cã sù phèi hîp
b)
®óng th× còng cã thÓ g©y nªn nh÷ng dao ®éng gãc
2
A B
95
4 H×nh 4.17: S¬ ®å vÒ sù phèi hîp

®éng Ahäc gi÷a hÖ thèng c) treo
3 B
nhÝp vµ dÉn ®éng l¸i. 1
cña çc b¸nh dÉn h-íng. ThÝ dô ®éng häc cña bé phËn ®µn håi cña hÖ thèng treo cã thÓ lµm
cho t©m b¸nh xe di chuyÓn theo cung AA víi t©m dao ®éng ë ®iÓm 4 cña khíp quay tr-íc cña
nhÝp 1 (h×nh 4.17a), cßn ®éng häc cña thanh kÐo däc 3 l¹i lµm cho b¸nh xe di chuyÓn theo
cung BB víi t©m quay ë khíp cÇu 2 cña ®ßn quay ®øng. §iÒu nµy sÏ dÉn tíi viÖc lµm n¶y sinh
nh÷ng dao ®éng gãc cña çc b¸nh xe dÉn h-íng do t¸c ®éng cña çc dao ®éng th¼ng ®øng.
§Ó phèi hîp ®éng häc ®óng cña hÖ thèng treo vµ dÉn ®éng l¸i, ng-êi ta sö dông çc
çch bè trÝ nh- biÓu thÞ trªn h×nh 4.17b vµ 4.17c, víi môc ®Ých ®Ó quü ®¹o dao ®éng cña nöa
nhÝp vµ thanh kÐo däc cã cïng h-íng.
Nh÷ng dao ®éng gãc m¹nh (hiÖn t-îng vÉy) cña çc b¸nh xe dÉn h-íng cã thÓ ph¸
háng tÝnh n¨ng dÉn h-íng cña xe. Nh÷ng dao ®éng nµy cã 2 tÇn sè : cao vµ thÊp. Nh÷ng dao
®éng cã tÇn sè thÊp (nhá h¬n 1 Hz) vµ biªn ®é lín 2-3o lµ cã h¹i h¬n c¶ ; nh÷ng dao ®éng cã
tÇn sè cao (lín h¬n 10 Hz) nh-ng biªn ®é nhá 1,5-2o th× Ýt nguy hiÓm h¬n.
Khi thiÕt kÕ vµ trong qu¸ tr×nh sö dông, ng-êi ta cè g¾ng t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó gi¶m
dao ®éng gãc cña çc b¸nh xe dÉn h-íng nh-: T¨ng ®é cøng cña hÖ thèng dÉn ®éng l¸i, ®¶m
b¶o ®é c©n b»ng ®éng cña çc b¸nh xe, ®iÒu chØnh ®óng dÉn ®éng l¸i vµ kh«ng ®Ó nh÷ng khe
hë lín do mµi mßn trong çc chi tiÕt cña cÇu tr-íc.
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CHƯƠNG IV

1. Trình bày về quỹ đạo chuyển động của ôtô
2. Phân tích các trường hợp quay vòng lý tưởng, quay vòng thiếu, quay vòng thừa
3. Trình bày động học và động lực học quay vòng của ôtô
4. So sánh về góc quay vòng và bán kính quay vòng đối với xe một cầu và nhiều cầu chủ động và cho
ví dụ cụ thể.
5. Nêu các nhân tố ảnh hưởng đến tính năng dẫn hướng của ôtô
6. Giải thích các góc đặt của bánh xe dẫn hướng
7. Phân tích độ đàn hồi của lốp đến tính năng quay vòng của ô tô
8. Phân tích ảnh hưởng của bánh xe dẫn hướng đến tính năng quay vòng của ô tô
9. Tính bán kính quay vòng cho các loại xe đặc trưng
96
97
Chương 5:
TÍNH NĂNG PHANH ÔTÔ
5.1. Động lực học bánh xe khi phanh
Khi ng-êi l¸i t¸c dông vµo bµn ®¹p phanh th× ë c¬ cÊu phanh sÏ t¹o ra m« men ma s¸t cßn
gäi lµ m« men phanh MP nh»m h·m b¸nh xe l¹i. Lóc ®ã ë b¸nh xe xuÊt hiÖn ph¶n lùc tiÕp
tuyÕn Pp
- ChiÒu Pp ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng
- Ph-¬ng song song víi m¹t ph¼ng n»m ngang

- §iÓm ®Æt t¹i t©m diÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a lèp vµ ®-êng
XÐt t¹i mét b¸nh xe nh- h×nh vÏ:
H×nh 5.1: S¬ ®å lùc vµ m«men t¸c dông lªn b¸nh xe khi phanh
Trong ®ã :
MP: m« men phanh t¸c dông lªn b¸nh xe
PP: lùc phanh t¸c dông t¹i ®iÓm tiÕp xóc gi÷a b¸nh xe víi mÆt ®-êng
M jb : Momen qu¸n tÝnh
M f : Momen c¶n l¨n
98
P f : Lùc c¶n l¨n
Z b : Ph¶n lùc cña b¸nh xe
r b : b¸n kÝnh lµm viÖc trung b×nh cña b¸nh xe
Khi ®ã lùc phanh Pp ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
MP
PP  (5.1)
rb
Do ®ã lùc phanh lín nhÊt bÞ giíi h¹n bëi ®iÒu kiÖn b¸m gi÷a b¸nh xe víi mÆt ®-êng :
Pp max  P  Z b . (5.2)
Trong ®ã:
Ppmax: lùc phanh cùc ®¹i cã thÓ sinh ra tõ kh¶ n¨ng b¸m cña b¸nh xe víi mÆt ®-êng
P: Lùc b¸m gi÷a b¸nh xe víi mÆt ®-êng ;

Zb: Ph¶n lùc ph¸p tuyÕn t¸c dông lªn b¸nh xe ;
 : HÖ sè b¸m gi÷a b¸nh xe víi mÆt ®-êng

Khi phanh th× b¸nh xe chuyÓn ®éng víi gia tèc chËm dÇn, do ®ã trªn b¸nh xe sÏ cã m«
men qu¸n tÝnh Mjb t¸c dông, m« men nµy cïng víi chiÒu chuyÓn ®éng cña b¸nh xe; ngoµi ra
cßn cã m« men c¶n l¨n Mf t¸c dông, m« men nµy ng-îc víi chiÒu chuyÓn ®éng vµ cã t¸c dông
h·m b¸nh xe l¹i. Nh- vËy trong khi phanh b¸nh xe th× lùc h·m tæng céng sÏ lµ:
M p  M f  M jb M f  M jb
Ppo   Pp  (5.3)
rb rb
Trong qu¸ tr×nh phanh «t«, m« men phanh sinh ra ë c¬ cÊu phanh t¨ng lªn, ®Õn mét lóc
nµo ®Êy sÏ dÉn ®Õn sù tr-ît lª b¸nh xe. Khi b¸nh xe bÞ tr-ît lª hoµn toµn th× hÖ sè b¸m  cã
gi¸ trÞ thÊp nhÊt th× lùc phanh sinh ra gi÷a b¸nh xe vµ mÆt ®-êng lµ nhá nhÊt, dÉn tíi hiÖu qu¶
phanh thÊp nhÊt
V× vËy ®Ó tr¸nh hiÖn t-înh tr-ît lª hoµn toµn b¸nh xe (tøc lµ kh«ng ®Ó b¸nh xe bÞ h·m
cøng khi phanh) th× trªn «t« hiÖn ®¹i cã ®Æt bé chèng h·m cøng b¸nh xe khi phanh.
5.2. Điều kiện phanh tối ưu
99
Gi¶ sö «t« chuyÓn ®éng víi vËn tèc v 1 , khi phanh th× v 1 gi¶m dÇn vµ gia tèc j<0. Lóc nµy
çc lùc t¸c dông lªn «t« h×nh 5.2
H×nh 5.2: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn «t« khi phanh

Trong ®ã:
G: Träng l-îng «t« ®Æt t¹i träng t©m cña xe
Z 1 , Z 2 : Çc ph¶n lùc th¼ng gãc cña b¸nh xe tr-íc vµ sau
P f , P f : Lùc c¶n l¨n cña b¸nh tr-íc vµ sau

1 2
P P , P P : Lùc phanh sinh ra ë b¸nh tr-íc vµ sau

1 2
P j : Lùc qu¸n tÝnh
P  : Lùc c¶n kh«ng khÝ
L: ChiÒu dµi c¬ së cña xe

§Ó tÝnh çc ph¶n lùc Z1, Z 2 ta chØ viÖc lËp ph-¬ng tr×nh momen t¹i ®iÓm A vµ B.
Ta cã ph-¬ng tr×nh m«men t¹i ®iÓm A:

 mA  Z1 .L  G.a  Pj .hg  P .h  0
Hay:
1
Z1  (G.a  Pj .hg  P .h ) (5.4)
L
T-¬ng tù lËp ph-¬ng tr×nh m«men t¹i ®iÓm B ta ®-îc:

100
1
Z2  (G.b  Pj .hg  P .h ) (5.5)
L
 NhËn xÐt : Çc ph¶n lùc tiÕp tuyÕn t¹i b¸nh xe lµ hµm bËc nhÊt ®èi víi lùc phanh vµ phô
thuéc vµo träng l-îng «t« khi phanh vµ to¹ ®é träng t©m
Lùc qu¸n tÝnh Pj ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc sau :
G
Pj  j p . i (5.6)
g
Trong ®ã:
g: Gia tèc träng tr-êng (g = 9,81 m/s2)
jp: Gia tèc chËm dÇn khi phanh
 i : HÖ sè tÝnh ®Õn ¶nh h-ëng cña çc chi tiÕt chuyÓn ®éng quay
Khi phanh th× lùc c¶n kh«ng khÝ P vµ lùc c¶n l¨n Pf1 vµ Pf2 kh«ng ®¸ng kÓ, cã thÓ bá qua.
Sù bá qua nµy chØ g©y sai sè kho¶ng 1,5  2%
B»ng çch lËp çc ph-¬ng tr×nh c©n b»ng m« men cña çc lùc t¸c dông lªn « t« khi phanh
®èi víi çc ®iÓm tiÕp xóc gi÷a b¸nh xe víi mÆt ®-êng A vµ B, ta cã thÓ x¸c ®Þnh çc ph¶n lùc
th¼ng gãc Z1 vµ Z2 nh- sau:
Gb  Pj hg
Z1  (5.7)
L
Ga  Pj hg
Z2  (5.8)
L
Thay gi¸ trÞ Pj tõ c«ng thøc (5.6) vµo (5.7), (5.8) ta ®-îc :
G j h 
Z1   b  p g  (5.9)
L g 
G j h 
Z2   a  p g  (5.10)
L g 
Lùc phanh lín nhÊt ®-îc viÕt theo ®iÒu kiÖn b¸m:
Ppmax = G. (5.11)
101
 NhËn xÐt: Sù phanh cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ khi lùc phanh sinh ra ë çc b¸nh xe tû lÖ thuËn víi
t¶i träng t¸c dông lªn chóng, mµ t¶i träng t¸c dông lªn çc b¸nh xe trong qu¸ tr×nh phanh l¹i
thay ®æi do cã lùc qu¸n tÝnh Pj t¸c dông .
VËy ®Ó phanh cã hiÖu qu¶ nhÊt th× tû sè gi÷a çc lùc phanh ë çc b¸nh xe tr-íc vµ lùc
phanh ë çc b¸nh xe sau sÏ lµ:
Pp1 .Z1 Z1
  (5.12)
Pp 2 .Z 2 Z 2
Hay:
p p1 G.b  Pj .hg
 (5.13)
Pp2 G.a  Pj .hg
Do bá qua P  vµ P f nªn khi phanh th×:
Pj  Pp vµ Pj max  Pp max  G.
Thay gi¸ trÞ Pj max vµo (5.13) ta ®-îc:
Pp1 b  .hg
 (5.14)
Pp2 a  .hg
 NhËn xÐt: Tû sè lùc phanh b¸nh xe tr-íc - sau phô thuéc to¹ ®é träng t©m cña xe vµ gia
tèc chËm dÇn khi phanh. §Ó tû sè nµy kh«ng thay ®æi trong suèt qu¸ tr×nh phanh lµ ®iÒu kiÖn
kh«ng thÓ v×: Trªn xe t¶i träng lín kÕt hîp víi hÖ thèng treo lµm thay ®æi chiÒu cao träng
t©m khi xe chuyÓn ®éng
MÆt kh¸c do søc c¶n mÆt ®-êng th× gia tèc chËm dÇn khi phanh kh«ng ph¶i lµ chËm
dÇn ®Òu, do çch chÊt t¶i v× thÕ hÖ sè b¸m  thay ®æi nªn to¹ ®é träng t©m còng thay ®æi
lµm tû sè Pp1 / Pp2 còng lu«n thay ®æi
§Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn phanh th× tû sè Pp1 / Pp2 ph¶i tu©n theo (5.14), muèn b¶o ®¶m
®iÒu kiÖn nµy th×: thay ®æi momen phanh t¹i b¸nh xe b»ng çch dïng ¸p suÊt dÇu hoÆc khÝ
nÐn t¸c dông vµo xylanh phanh mµ cã thÓ ®iÒu chØnh ®-îc, v× vËy ta ph¶i l¾p thªm bé ®iÒu
hoµ lùc phanh trong hÖ thèng phanh «t«
5.3. Các chỉ tiêu đánh giá chất lượng phanh

102
§Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng cña qu¸ tr×nh phanh ta ph¶i xÐt ®Õn çc yÕu tè sau:
- Qu·ng ®-êng phanh
- Gia tèc chËm dÇn khi phanh
- Thêi gian phanh
- Lùc phanh vµ lùc phanh riªng
5.3.1. Gia tốc chậm dần khi phanh
Gia tèc chËm dÇn ®Òu khi phanh lµ mét trong nh÷n chØ tiªu quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt
l-îng phanh. Khi ph©n tÝch çc lùc t¸c dông lªn «t«, cã thÓ viÕt ph-¬ng tr×nh c©n b»ng lùc kÐo
khi phanh «t« nh- sau:
Pj  Pp  Pf  P  P  Pi  Pm
Trong ®ã:
Pj : Lùc qu¸n tÝnh sinh ra khi phanh «t«
Pp: Lùc phanh sinh ra ë çc b¸nh xe
Pf: Lùc c¶n l¨n
P: Lùc c¶n kh«ng khÝ

Pi: Lùc c¶n lªn dèc
P  : Lùc ®Ó th¾ng tiªu hao cho ma s¸t c¬ khÝ
P m : Lùc c¶n ë moãc kÐo
Thùc nghiÖm chøng tá r»ng çc lùc c¶n l¹i chuyÓn ®éng cña «t« cã gi¸ trÞ rÊt bÐ so víi
lùc phanh. V× thÕ cã thÓ bá qua çc lùc c¶n Pf ; P ; P vµ khi phanh trªn ®-êng n»m ngang cã
ph-¬ng tr×nh:
Pj  Pp
Khi ®ã lùc phanh lín nhÊt PPmax sinh ra t¹i b¸nh xe ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc :
Pp max  Pj max
Hay:
 i .G
.G  j p max (5.15)
g
103
Trong ®ã:
i: HÖ sè tÝnh ®Õn ¶nh h-ëng cña çc träng khèi quay cña «t«
jpmax: Gia tèc chËm dÇn khi phanh
g: Gia tèc träng tr-êng
Tõ biÓu thøc (2.55) cã thÓ x¸c ®Þnh gia tèc chËm dÇn cùc ®¹i khi phanh:
 .g
j p max  (5.16)
i
 NhËn xÐt: §Ó t¨ng gia tèc chËm dÇn khi phanh cÇn ph¶i gi¶m hÖ sè i. V× vËy khi
phanh ®ét ngét ng-êi l¸i cÇn t¾t ly hîp ®Ó t¸ch ®éng c¬ ra khái hÖ thèng truyÒn lùc løc ®ã i sÏ
gi¶m jPmax t¨ng
5.3.2. Thời gian phanh

Thêi gian phanh còng lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng phanh. Thêi gian
phanh cµng nhá th× phanh cµng tèt
§Ó x¸c ®Þnh thêi gian phanh cÇn sö dông c«ng thøc sau:
dv .g
j  (5.17)
dt i
Tõ biÓu thøc (5.17) cã thÓ viÕt :
i
dt  dv
 .g
Muèn x¸c ®Þnh thêi gian phanh nhá nhÊt chØ cÇn tÝch ph©n dt trong giíi h¹n tõ thêi ®iÓm
øng víi vËn tèc phanh ban ®Çu v1 tíi thêi ®iÓm øng víi v2 ë cuèi qu¸ tr×nh phanh:
i i
v1
t min   .g dv  .g v

v2
1  v2  (5.18)
Khi phanh «t« ®Õn khi dõng h¼n th× v2=0 do ®ã :
v1 . i
t min  (5.19)
 .g
104
Trong ®ã:
v1: øng víi vËn tèc phanh ban ®Çu
v 2 : øng víi vËn tèc khi kÕt thóc phanh
Tõ biÓu thøc (5.19) ta thÊy r»ng thêi gian phanh nhá nhÊt phô thuéc vµo vËn tèc b¾t ®Çu
phanh cña «t«, phô thuéc vµo hÖ sè i vµ hÖ sè b¸m  gi÷a b¸nh xe víi mÆt ®-êng. §Ó thêi
gian phanh nhá cÇn gi¶m i, v× vËy ng-êi l¸i xe cÇn c¾t ly hîp khi phanh.
5.3.3. Quãng đường phanh

Qu·ng ®-êng phanh lµ chØ tiªu quan träng, thùc tÕ nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng phanh cña
«t«. So víi çc chØ tiªu kh¸c th× qu·ng ®-êng phanh lµ chØ tiªu mµ ng-êi l¸i xe cã thÓ nhËn
thøc ®-îc mét çch trùc quan, dÔ dµng t¹o ®iÒu kiÖn cho ng-êi l¸i xe xö trÝ tèt trong khi phanh
«t« trªn ®-êng
Tõ c«ng thøc:
 .g dv

i dt
Ta nh©n 2 vÕ víi ds ta ®-îc:
dv  .g
dS  dS
dt i
 .g
 vdv  dS (5.20)
i
Qu·ng ®-êng phanh nhá nhÊt ®-îc x¸c ®Þnh b»ng çch tÝch ph©n ds hai vÕ cña biÓu thøc
(5.20) víi giíi h¹n tõ v1 ®Õn v2 ta ®-îc:
 
v1 v1
S min   i vdv  i  vdv

v
2
 .g  .g v 2
i
 S min 
2.g
v 21  v 2 2  (5.21)
Ta phanh ®Õn khi «t« dõng h¼n th× v2=0
105
 i v12
S min  (5.22)
2.g
Tõ biÓu thøc trªn ta thÊy qu·ng ®-êng phanh nhá nhÊt phô thuéc vµo:
- VËn tèc chuyÓn ®éng cña «t« lóc b¾t ®Çu phanh v1
- HÖ sè b¸m 
- HÖ sè tÝnh ®Õn ¶nh h-ëng cña çc khèi l-îng quay 1
Muèn gi¶m qu·ng ®-êng phanh th× ta cÇn ph¶i gi¶m 1. V× vËy nÕu ng-êi l¸i c¾t ly hîp
tr-íc khi phanh th× qu·ng ®-êng phanh sÏ ng¾n h¬n. Ta thÊy ë biÓu thøc trªn Smin phô thuéc
vµo , mµ  phô thuéc vµo t¶i träng t¸c dông lªn b¸nh xe. Do vËy Smin phô thuéc vµo träng
l-îng toµn bé cña «t« G.
Ta cã ®å thÞ thÓ hiÖn sù thay ®æi cña qu·ng ®-êng phanh nhá nhÊt theo vËn tèc b¾t ®Çu
phanh v1 vµ theo gi¸ trÞ hÖ sè b¸m nh- sau:
H×nh 5.3: §å thÞ chØ sù thay ®æi qu·ng ®-êng phanh nhá nhÊt
theo tèc ®é b¾t ®Çu phanh v1 vµ hÖ sè b¸m 
Tõ ®å thÞ thÊy r»ng:

- ë vËn tèc b¾t ®Çu phanh v1 cµng cao th× qu·ng ®-êng phanh S cµng lín v× qu·ng
®-êng phanh phô thuéc bËc 2 vµo v1
106
- HÖ sè b¸m  cµng cao th× qu·ng ®-êng phanh S cµng gi¶m
5.3.4. Lực phanh và lực phanh riêng

Lùc phanh vµ lùc phanh riªng còng lµ chØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng phanh. ChØ tiªu nµy
®-îc dïng thuËn lîi nhÊt lµ khi thö phanh «t« trªn bÖ thö
Lùc phanh sinh ra ë b¸nh xe ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
MP
Pp 
rb
Trong ®ã:
PP : lùc phanh cña «t«
MP: m«men phanh cña çc c¬ cÊu phanh
rb: b¸n kÝnh lµm viÖc trung b×nh cña b¸nh xe
Lùc phanh riªng P lµ lùc phanh ®-îc tÝnh trªn mét ®¬n vÞ träng l-îng toµn bé G cña «t«:
PP
P (5.23)
G
- Lùc phanh riªng P lín nhÊt khi lùc phanh Pp cùc ®¹i:
PP max .G
Pmax    (5.24)
G G
Tõ biÓu thøc trªn ta thÊy r»ng lùc phanh riªng cùc ®¹i b»ng gi¸ trÞ hÖ sè b¸m  :
VÒ mÆt lý thuyÕt th×: trªn mÆt ®-êng nhùa kh« n»m ngang, lùc phanh riªng cùc ®¹i cã thÓ
®¹t gi¸ trÞ 75  80%.
Trong thùc tÕ gi¸ trÞ ®¹t ®-îc thÊp h¬n nhiÒu kho¶ng 45 ®Õn 65%.
 NhËn xÐt: Trong çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÊt l-îng phanh th× chØ tiªu qu·ng ®-êng phanh
lµ ®Æc tr-ng nhÊt vµ cã ý nghÜa quan träng nhÊt. V× qu·ng ®-êng phanh cho phÐp ng-êi l¸i
h×nh dung ®-îc vÞ trÝ xe sÏ dõng tr-íc mét ch-íng ng¹i vËt mµ hä ph¶i xö trÝ ®Ó khái x¶y ra
tai n¹n khi ng-êi l¸i xe phanh ë tèc ®é ban ®Çu nµo ®Êy
5.4. Giản đồ phanh và chỉ tiêu phanh thực tế
107
Çc c«ng thøc x¸c ®Þnh gia tèc chËm dÇn, thêi gian phanh vµ qu·ng ®-êng phanh mang
tÝnh lý thuyÕt, trong ®iÒu kiÖn lý t-ëng, tøc lµ khi phanh th× ¸p suÊt chÊt láng cã gi¸ trÞ cùc ®¹i
t¹i thêi ®iÓm b¾t ®Çu phanh, kh«ng kÓ ®Õn thêi gian ph¶n øng cña ng-êi l¸i xe
§Ó x¸c ®Þnh ®-îc qu·ng ®-êng phanh thùc tÕ cÇn nghiªn cøu qu¸ tr×nh phanh qua çc ®å
thÞ thùc nghiÖm thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a lùc phanh Pp sinh ra ë b¸nh xe víi thêi gian t. §å thÞ
nµy ®îc gäi lµ ‘’gi¶n ®å phanh''
Gi¶n ®å phanh ®-îc x©y dùng b»ng thùc nghiÖm, qua gi¶n ®å phanh ta ph©n tÝch vµ thÊy
®-îc b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh phanh
Gi¶n ®å phanh lµ quan hÖ gi÷a lùc phanh Pp víi thêi gian t hay còng lµ quan hÖ cña gia
tèc chËm dÇn j víi thêi gian t
Quan s¸t gi¶n ®å ta thÊy:
- §iÓm O: lóc ng-êi l¸i nh×n thÊy ch-íng ng¹i ë phÝa tr-íc vµ nhËn thøc ®-îc cÇn ph¶i
phanh.
- t1 : thêi gian ph¶n x¹ cña ng-êi l¸i
+ Tõ lóc thÊy ®-îc ch-íng ng¹i vËt cho ®Õn lóc t¸c dông vµo bµn ®¹p phanh
+ Thêi gian t1 phô thuéc vµo tr×nh ®é ng-êi l¸i. Th-êng n»m trong giíi h¹n t1 = 0,3 -
0,8 (s)
H×nh 5.4: Gi¶n ®å phanh

- t2: thêi gian chËm t¸c dông cña dÉn ®éng phanh
108
+ Tõ lóc ng-êi l¸i t¸c dông vµo bµn ®¹p phanh cho ®Õn khi m¸ phanh Ðp s¸t vµo trèng
phanh.
+ Thêi gian nµy ®èi víi çc lo¹i phanh lµ kh¸c nhau
Víi phanh dÇu t2= 0,03(s)
Víi phanh khÝ t2=0,3 (s)
- t3 : thêi gian biÕn thiªn lùc phanh hoÆc t¨ng gia tèc chËm dÇn
+ Víi phanh dÇu: t3 = 0,2 (s)
+ Víi phanh khÝ: t3 = 0,5-1(s)
- t4 : thêi gian phanh hoµn toµn, øng víi lùc phanh cùc ®¹i, ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc :
 i v1
t min  (5.26)
 .g
Trong thêi gian t4 nµy lùc phanh Pp vµ gia tèc chËm dÇn j cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi
- t5: thêi gian nh¶ phanh, lùc phanh Pp gi¶m ®Õn 0
+ Víi phanh dÇu t5 cã gi¸ trÞ t5 = 0,2 (s)
+ Víi phanh khÝ t5 cã gi¸ trÞ t5 = 1,5- 2(s)
Khi «t« dõng hoµn toµn råi míi nh¶ phanh th× thêi gian t5 kh«ng ¶nh h-ëng g× ®Õn qu·ng
®-êng phanh nhá nhÊt
VËy qu¸ tr×nh phanh kÓ tõ khi ng-êi l¸i xe nhËn ®-îc tÝn hiÖu cho ®Õn khi «t« dõng h¼n
kÐo dµi thêi gian t nh- sau:
t = t1 + t 2 + t 3 + t 4 (5.27)
Quan s¸t trªn gi¶n ®å phanh ta thÊy :
- ë thêi gian t1, t2 lùc phanh Pp hoÆc gia tèc chËm dÇn j b»ng kh«ng. Lùc phanh Pp vµ gia
tèc chËm dÇn j b¾t ®Çu t¨ng lªn tõ ®iÓm A lµ ®iÓm khëi ®Çu cña thêi gian t3, cuèi thêi gian t3
lùc phanh vµ gia tèc chËm dÇn cã gi¸ trÞ cùc ®¹i vµ gi÷ kh«ng ®æi trong suèt thêi gian t4, cuèi
thêi gian t4 th× lùc phanh vµ gia tèc chËm dÇn gi¶m cho ®Õn hÕt thêi gian t5 th× chóng cã gi¸ trÞ
b»ng 0.
109
- NÕu kÓ ®Õn thêi gian chËm t¸c dông t2 cña dÉn ®éng phanh th× qu·ng ®-êng phanh thùc tÕ
tÝnh tõ khi t¸c dông lªn bµn ®¹p phanh cho ®Õn khi «t« dõng h¼n ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc
k s v12
sau: S  v1t 2  ; (5.28)
2 g
Trong ®ã:
ks: hÖ sè hiÖu ®Ýnh qu·ng ®-êng phanh, ®-îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm:
- Víi xe du lÞch: ks= 1,1  1,2
- Víi xe t¶i vµ xe kh¸ch: ks = 1,4  1,6
S: qu·ng ®-êng phanh thùc tÕ
Trong thùc tÕ khi sö dông m¸ phanh bÞ mßn vµ ®iÒu chØnh phanh kh«ng ®óng sÏ lµm cho
qu·ng ®-êng phanh lín vµ gia tèc chËm dÇn khi gia tèc gi¶m 10  15% so víi khi phanh cßn
míi vµ ®iÒu chØnh ®óng
Nh÷ng qui ®Þnh vÒ hiÖu qu¶ phanh ®-îc Bé Giao th«ng vËn t¶i ViÖt Nam quy ®Þnh r·
trong ‚Tiªu chuÈn an toµn kü thuËt vµ b¶o vÖ m«i tr-êng cña ph-¬gn tiÖn c¬ giíi ®-êng bé‛
tr×nh bµy ë b¶ng sau:
B¶ng 5.1: Tiªu chuÈn vÒ hiÖu qu¶ phanh cho phÐp « t« l-u hµnh trªn ®-êng.
Sp (m), kh«ng J max , (m/s2)

Lo¹i «t«
lín h¬n kh«ng nhá h¬n
- ¤t« con vµ çc lo¹i «t« kh¸c thiÕt kÕ trªn c¬ së «t« con 7,2 5,8
- ¤t« t¶i, träng l-îng toµn bé nhá h¬n 80 KN vµ «t«
kh¸ch cã chiÒu dµi toµn bé d-íi 7,5m 9,5 5,0
- ¤t« t¶i hoÆc ®oµn «t« cã träng l-îng toµn bé lín h¬n 80
KN vµ «t« kh¸ch cã chiÒu lín h¬n 7,5 m
11 4,2
Tiªu chuÈn vÒ hiÖu qu¶ phanh ë mçi n-íc lµ kh¸c nhau. §Ó ®Ò ra tiªu chuÈn cô thÓ phô
thuéc vµo:
- Nguån cung cÊp «t« sö dông
- §iÒu kiÖn ®-êng s¸
- Tr×nh ®é tæ chøc kiÓm tra kü thuËt
110
- Trang thiÕt bÞ kiÓm tra
Ngµy nay yªu cÇu vÒ tèc ®é cña «t« ngµy cµng t¨ng nªn cã xu h-íng t¨ng vËn tèc thö
phanh ®Ó ®¶m b¶o «t« chuyÓn ®éng trªn ®-êng. Trong TCVN5658-1999 vµ OCT25478-82
vËn tèc thö yªu cÇulµ 11,1 m/s (40 km/h)
- Khi thö phanh ë vËn tèc cao lµ rÊt nguy hiÓm nhÊt lµ khi kiÓm tra ®Þnh kú ®¹i trµ mµ ch-a
cã b·i thö chuyªn dïng. V× vËy ë n-íc ta hiÖn nay vÉn ®ang dïng vËn tèc thö 8,33m/s (30
km/h)
- Bªn c¹nh viÖc ®¶m b¶o hiÖu qu¶ phanh cßn cã yªu cÇu vÒ ®é æn ®Þnh khi phanh lµ rÊt cÇn
thiÕt
- Çc sè liÖu ®-îc tr×nh bµy ë b¶ng trªn chØ sö dông ®Ó kiÓm tra phanh ®Þnh kú nh»m môc
®Ých cho phÐp «t« l-u hµnh trªn ®-êng ®Ó ®¶m b¶o an toµn chuyÓn ®éng
Theo tiªu chuÈn cña ch©u ¢u vµ Liªn hiÖp quèc vÒ vÊn ®Ò thö phanh vµ chÕ t¹o ph¶i ®¶m
b¶o çc néi dung vµ chi tiÕt sau ®©y:
- VÒ chÕ ®é thö ph¶i tiÕn hµnh ë lo¹i O, lo¹i I, lo¹i II.
+ Thö phanh lo¹i O: ®Ó x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng phanh khi c¬ cÊu phanh nguéi
(nhiÖt ®é trèng phanh < 1000C)
+ Thö phanh lo¹i I: ®Ó x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng phanh khi c¬ cÊu phanh nãng
+ Thö phanh lo¹i II: ®Ó x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng phanh khi chuyÓn ®éng trªn
dèc dµi
Ta cã b¶ng tr×nh bµy tiªu chuÈn khi thö phanh lo¹i O (øng víi «t« ®Çy t¶i) nh- sau:
- Khi thö theo lo¹i I th× tiªu chuÈn vÒ qu·ng ®-êng phanh t¨ng lªn 25% vµ khi thö theo lo¹i
II th× t¨ng lªn 33%
- Khi c¬ cÊu phanh bÞ -ít th× gi¶n ®å phanh kh«ng cßn d¹ng nh- h×nh vÏ trong lÇn ®¹p
phanh ®Çu tiªn. Muèn trá l¹i gi¶n ®å phanh nh- ë h×nh 5.4 cÇn ph¶i ®¹p phanh nhiÒu lÇn
B¶ng 5.2
Lo¹i «t« Tèc ®é b¾t Lùc trªn Gia tèc Qu·ng

®Çu phanh bµn ®¹p chËm dÇn ®-êng
111
m/s phanh æn ®Þnh phanh
(Km/h) (N) khi phanh kh«ng lín
kh«ng nhá h¬n
h¬n m/s2 (m)
+¤t« du lÞch 22,22(80) 500 7,0 43,2
+¤t« kh¸ch víi träng l-îng toµn bé 16,66(60) 700 7,0 25,8
®Õn träng l-îng 50KN
+¤t« kh¸ch víi träng l-îng toµn bé 16,66(60) 700 6,0 32,1
trªn 50 KN
+¤t« t¶i víi träng l-îng toµn bé:
+ §Õn 35 KN 19,44(70) 700 5,5 44,8
+ Tõ 35 - 120KN 13,88(50) 700 5,5 25,0
+ Trªn 120 KN 11,11(40) 700 5,5 17,2
+§oµn xe víi träng l-îng toµn bé:

+ §Õn 35 KN 19,44 (70) 700 5,5 46,9
+ Tõ 35 - 120 KN 13,88 (50) 700 5,5 26,5
+ Trªn 125KN 11,11(40) 700 5,5 18,4
Trªn h×nh vÏ sau ®©y tr×nh bµy gi¶n ®å phanh khi c¬ cÊu phanh bÞ -ít
112
H×nh 5.5: Gi¶n ®å phanh khi c¬ cÊu phanh bÞ -ít
I, II, III, IV, V thø tù lÇn ®¹p phanh
- ë lÇn ®¹p ®Çu tiªn gi¶n ®å phanh cã d¹ng nh- ®-êng I,
- ë lÇn ®¹p phanh thø II, III, IV th× gi¶n ®å phanh cã d¹ng nh- ®-êng II, III, IV vµ ph¶i ®Õn
lÇn ®¹p phanh thø V gi¶n ®å phanh míi trë l¹i b×nh th-êng nh- cña c¬ cÊu phanh kh« (®-êng
V)
- Sè lÇn ®¹p phanh ®Ó gi¶n ®å phanh trë l¹i d¹ng b×nh th-êng nh- cña c¬ cÊu phanh kh«
tuú thuéc ë míc ®é -ít cña m¸ phanh vµ trèng phanh
- Tõ gi¶n ®å phanh ë h×nh 5.5 ta thÊy r»ng:
+ HiÖu qu¶ phanh ë lÇn ®¹p phanh lÇn ®¹p ®Çu tiªn rÊt thÊp tøc lµ qu·ng ®-êng phanh
sÏ rÊt dµi. Do: lùc phanh nhá vµ gia tèc chËm dÇn khi phanh nhá
+ ë lÇn ®¹p ®Çu tiªn qu·ng ®-êng phanh cã thÓdµi gÊp 1,6 ®Õn 1,8 lÇn qu·ng ®-êng
phanh khi c¬ cÊu phanh kh«
§Ó ®¸nh gi¸ sù gi¶m hiÖu qu¶ phanh khi c¬ cÊu phanh bÞ -ít chóng ta sÏ dïng hÖ sè t¨ng
qu·ng ®-êng phanh kp, hÖ sè nµy ®-îc biÓu thÞ b»ng biÓu thøc sau:
Spuot - Spkho
kp  (%) (5.29)
S pkho
Trong ®ã:
Sp -ít: qu·ng ®-êng phanh cña «t« khi c¬ cÊu phanh -ít
Sp kh«: qu·ng ®-êng phanh cña «t« khi c¬ cÊu phanh kh«
113
HÖ sè kp chØ phÇn tr¨m t¨ng qu·ng ®-êng phanh khi c¬ cÊu phanh bÞ -ít so víi khi c¬ cÊu
phanh kh«
H×nh vÏ sau ®©y tr×nh bµy sù thay ®æi hÖ sè t¨ng qu·ngc ®-êng phanh kp theo sè lÇn ®¹p
phanh khi c¬ cÊu phanhbÞ -ít cña «t« t¶i cã t¶i träng 50 KN víi dÉn ®éng phanh khÝ ë ¸p suÊt
0,6 MPa (6 KG/cm2)
H×nh 5.6: Sù thay ®æi hÖ sè t¨ng qu·ng ®-êng phanh kp theo sè lÇn ®¹p phanh
5.5. Các trường hợp phanh khác

5.5.1 Phanh khi không mở ly hợp
ë phÇn I, II, III chóng ta ®· nghiªn cøu qu¸ tr×nh phanh « t« trong tr-êng hîp cã më ly
hîp. Tuy nhiªn còng cã tr-êng hîp khi phanh « t« kh«ng cÇn më ly hîp vµ thËm chÝ « t«
chuyÓn ®éng chËm dÇn chØ cÇn gi¶m nhiªn liÖu cung cÊp vµo xy lanh (®éng c¬ ch¹y ë chÕ ®é
kh«ng t¶i). Phanh kh«ng më ly hîp (phanh b»ng ®éng c¬) ®-îc dïng ë ®-êng tr¬n khi « t« cã
kh¶ n¨ng bÞ lÖch bªn hoÆc dïng ë ®-êng ®åi nói víi dèc dµi. §iÒu nµy cÇn thiÕt ®Ó tr¸nh cho
c¬ cÊu phanh kh«ng bÞ nãng, ®ì mßn m¸ phanh vµ trèng phanh.
Trong tr-êng hîp phanh « t« kh«ng më ly hîp do nhiªn liÖu ®· cung cÊp l-îng Ýt nhÊt vµo
çc xy lanh cña ®éng c¬, ch« nªn çc b¸nh xe dãng vai trß chñ ®éng cßn trôc khuûu ®éng c¬
quay bÞ ®éng. Do ma s¸t cña çc chi tiÕt trong ®éng c¬ sÏ t¹o thµnh søc c¶n vµ phô thªm vµo
lùc phanh ë çc b¸nh xe.
Lùc c¶n do ma s¸t trong ®éng c¬ cã h-íng ng-îc víi lùc qu¸n tÝnh trong ®éng c¬ khi trôc
khuûu ®éng c¬ quay chËm dÇn. Lùc c¶n do ma s¸t trong ®éng c¬ cã t¸c dông lµm cho « t«
chuyÓn ®éng chËm dÇn víi nhÞp ®é cao so víi tr-êng hîp më ly hîp.
Ph-¬ng tr×nh c©n b»ng lùc trong tr-êng hîp nµy biÓu thÞ nh- sau:
114
Pp  Pf  Pi  P  Pmsđ  Pmst  Pj  0 (5.30)
ë ®©y: Pmsđ : Lùc ma s¸t cña çc chi tiÕt trong ®éng c¬ quy dÉn vÒ b¸nh xe chñ ®éng
đ
M ms .it
Pmsđ  ;
 tp .rb
đ
Trong ®ã: M ms : M«men ma s¸t cña çc chi tiÕt trong ®éng c¬ khi phanh xe
it: Tû sè truyÒn cña hÖ thèng truyÒn lùc

tp: HiÖu suÊt truyÒn lùc khi phanh
đ
N ms
 tp  đ ;
N ms  N ms
t
đ t
Trong ®ã: N ms , N ms : C«ng suÊt tiªu hao do ma s¸t trong ®éng c¬ vµ hÖ thèng truyÒn lùc khi
phanh xe.
đ
M«men ma s¸t M ms ë ®éng c¬ 4 kú cã thÓ tÝnh gÇn ®óng theo c«ng thøc:
đ
M ms  0,8. p.V .i
Trong ®ã: p: ¸p suÊt tæn thÊt c¬ khÝ trung b×nh;

V: ThÓ tÝch c«ng t¸c cña xy lanh ®éng c¬;
i: Sè xy lanh cña ®éng c¬;
Pmst : Lùc ma s¸t trong hÖ thèng truyÒn lùc. Khi ®éng c¬ lµm viÖc kh«ng t¶i lùc nµy
bao gåm lùc tiªu hao cho khuÊy dÇu, cho ma s¸t gi÷a çc b¸nh r¨ng ¨n khíp…
Pmst  Pmst1  Pmst 2
Trong ®ã:
Pmst1 : Lùc tiªu hao cho khuÊy dÇu;
Pmst 2 : Lùc tiªu hao do ma s¸t gi÷a çc b¸nh r¨ng ¨n khíp, çc æ bi …
Lùc Pmst cã thÓ tÝnh gÇn ®óng víi « t« lo¹i 4x2 khi ®éng c¬ lµm viÖc kh«ng t¶I theo c«ng
thøc thùc nghiÖm sau:
Pmst  (2  0,09.v).G.10 3 ; (N)
ë ®©y: v: vËn tèc cña « t«, m/s
115
§èi víi lo¹i « t« 4x4 th× Pmst cao h¬n 1,5 ®Õn 2 lÇn, lo¹i 6x6 cao h¬n 2 ®Õn 3 lÇn so víi
lo¹i « t« c¬ së 4x2.
Tõ ph-¬ng tr×nh 5.38 ta x¸c ®Þnh ®-îc gia tèc chËm dÇn cña « t« nh- sau:
g Pp  Pf  Pi  P  Pms  Pms
đ t
j 'p  . ; (5.31)
 'j G
ë ®©y:
 'j : HÖ sè tÝnh ®Õn ¶nh h-ëng cña khèi l-îng çc chi tiÕt quay trong ®éng c¬ vµ hÖ thèng
truyÒn lùc khi phanh mµ kh«ng më ly hîp.
Nh- vËy khi phanh « t« mµ kh«ng më ly hîp, muèn hiÖu qu¶ phanh tèt h¬n so víi khi më
ly hîp cÇn ph¶i tháa m·n ®iÒu kiÖn j 'p  j p , nghÜa lµ:
Pp  Pf  Pi  P  Pmsđ  Pmst Pp  Pf  Pi  P  Pmst

 ; (5.32)
 'j j
Muèn dïng phanh mét çch hîp lý tøc lµ cã më ly hîp hay kh«ng, ph¶i chó ý ®Õn çc lùc
c¶n trong qu¸ tr×nh « t« chuyÓn ®éng nh-: Pf , Pi , P , Pmsđ , Pmst còng nh- gi¸ trÞ cña lùc phanh
Pp vµ hÖ sè  'j vµ  j .
5.5.2. Phanh đoàn xe

Khi nghiªn cøu sù phanh cña ®oµn xe (« t« cã kÐo mãoc) chóng ta cÇn x¸c ®Þnh qu·ng
®-êng phanh, sè mãoc kÐo theo cÇn ®Æt phanh. NÕu gäi:
G: Träng l-îng toµn bé cña « t« kÐo khi ®Çy t¶i.
Q: Träng l-îng cña mét mãoc khi ®Çy t¶i.
n: Sè mãoc kÐo theo.
Th× ®éng n¨ng cña ®oµn xe khi b¾t ®Çu phanh ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
G  n.Q 2
M  .v1 ; (5.33)
2.g
ë ®©y: v1: VËn tèc cña ®oµn xe khi b¾t ®Çu phanh
Gi¶ sö r»ng trong sè n mãoc kÐo theo cã n1 mãoc ®-îc ®Æt phanh, hÖ sè b¸m gi÷a b¸nh xe
víi mÆt ®-êng cña « t« kÐo vµ mãoc lµ nh- nhau vµ bá qua lùc c¶n kh«ng khÝ, chóng ta nhËn
®-îc ph-¬ng tr×nh chuyÓn ®éng cña ®oµn xe khi phanh nh- sau:
116
Pp = (G + n1.m’.Q).  (G + n.Q).i (5.34)
ë ®©y:
Q: Träng l-îng mµ mãoc t¸c dông trªn çc b¸nh xe cã ®Æt phanh cña mãoc ®ã;
m’: HÖ sè thay ®æi t¶i träng ph©n bè lªn çc b¸nh xe cã ®Æt phanh cña mãoc;
i: §é dèc cña mÆt ®-êng.
C«ng do lùc phanh sinh ra trªn qu·ng ®-êng phanh Sp ®-îc biÓu thÞ theo c«ng thøc:
L = Pp.Sp = [(G + n1.m’.Q).  (G + n.Q.i)].Sp (5.35)
KÕt hîp biÓu thøc (5.35) vµ (5.34) ta ®-îc:
G  n.Q 2
.v1  [(G  n1 .m'.Q ).  (G  n.Q).i].S p (5.36)
2.g
Tõ biÓu thøc (5.36) chóng ta x¸c ®Þnh ®-îc qu·ng ®-êng phanh Sp nh- sau:
v12 1
Sp  . (5.37)
2.g (G  n1 .m'.Q ).
i
G  n.Q
Sè mãoc cÇn ®Æt phanh sÏ lµ:

G  n.Q 2
(v1  2.i.g.S p )  G.
2.g.S p
n1  (5.38)
m'.Q .
NÕu tÊt c¶ çc b¸nh xe cña çc mãoc ®Òu ®Æt phanh nghÜa lµ: m’.Q  = Q vµ n = n1 th× ta
cã:
v12
Sp  (5.39)
2.g.(  i)
Nh- vËy chóng ta nhËn they r»ng: VÒ lý thuyÕt qu·ng ®-êng phanh cña ®oµn xe khi tÊt c¶
çc b¸nh xe ®Òu ®Æt phanh chØ phô thuéc vµo vËn tèc ban ®Çu khi phanh vµ hÖ sè b¸m mµ
kh«ng phô thuéc vµo sè mãoc kÐo theo. Trong thùc tÕ qu·ng ®-êng phanh cña ®oµn xe cã phô
thuéc vµo sè mãoc kÐo theo, nghÜa lµ vµo träng l-îng cña ®oµn xe.
5.6. Điều hoà lực phanh và chống bó cứng bánh xe khi phanh
5.6.1. Điều hòa lực phanh
117
Muèn ®¶m b¶o phanh cã hiÖu qu¶ nhÊt th× lùc phanh sinh ra ë b¸nh xe tr-íc Pp1 vµ ë
çc b¸nh xe sau Pp2 ph¶i tu©n theo biÓu thøc (5.40). NÕu coi b¸n kÝnh b¸nh xe tr-íc rb1 vµ
b¸nh xe sau rb2 b»ng nhau trong qu¸ tr×nh phanh ta cã thÓ viÕt quan hÖ gi÷a m«men phanh ë
b¸nh xe tr-íc Mp1 vµ b¸nh xe sau Mp2 nh- sau :
M p1 Pp 2 .rb 2 Pp 2
  ; (5.40)
M p2 Pp1 .rb1 Pp1
KÕt hîp biÓu thøc (5.14) vµ (5.48) ta cã quan hÖ sau:

M p2 a  .hg
 ; (5.41)
M p1 b  .hg
ë ®©y: Mp1: M«men phanh cÇn sinh ra ë b¸nh xe tr-íc

Mp2: M«men phanh cÇn sinh ra ë b¸nh xe sau
Nh- vËy muèn ®¶m b¶o hiÖu qu¶ phanh tèt nhÊt th× Mp1 vµ Mp2 ph¶i tu©n theo biÓu thøc
(5.26). Çc gi¸ trÞ a, b, hg ®èi víi mçi « t« tïy thuéc vµo vÞ trÝ vµ møc ®é chÊt t¶i.
M«men phanh Mp1 vµ Mp2 cã thÓ x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn b¸m theo biÓu thøc :
G.rb .
M p1  .Z1 .rb  (b  .hg ) ; (5.42)
L
G.rb .
M p 2  .Z 2 .rb  (a  .hg ) ; (5.43)
L
§èi víi « t« ®· chÊt t¶i nhÊt ®Þnh ta cã a, b, hg nhÊt ®Þnh. B»ng çch thay ®æi  dùa trªn
biÓu thøc (5.42) vµ (5.43) ta vÏ ®å thÞ Mp1 =f1() vµ Mp2 =f2(). Trªn h×nh vÏ (5.4) tr×nh bµy
®å thÞ quan hÖ gi÷a Mp1 vµ Mp2 víi hÖ sè b¸m . §-êng ®Ëm nÐt øng víi « t« ®Çy t¶i vµ ®-êng
®øt nÐt øng víi « t« kh«ng t¶i.
Tõ ®å thÞ h×nh (5.4) ta cã thÓ vÏ ®å thÞ quan hÖ gi÷a Mp2 vµ Mp1 gäi lµ ®-êng ®Æc tÝnh
phanh lý t-ëng cña « t«.
§èi víi « t« hiÖn nay th-êng dïng dÉn ®éng phanh thñy lùc hoÆc dÉn ®éng phanh b»ng
khÝ nÐn, quan hÖ gi÷a m«men phanh sinh ra ë b¸nh xe vµ ¸p suÊt trong dÉn ®éng phanh nh-
sau:
Mp1 = k1.p1d® ; (5.44)
Mp2 = k2.p2d® ; (5.45)
ë ®©y: p1d®, p2d® : ¸p suÊt trong dÉn ®éng phanh cña c¬ cÊu phanh tr-íc vµ sau.
118
k1, k2 : hÖ sè tû lÖ t-¬ng øng víi phanh tr-íc vµ phanh sau.
Mp Mp Mp2
1 Mp
2 1

0 0 Mp1
H×nh 5.7:§å thÞ chØ quan hÖ H×nh 5.8: §-êng ®Æc tÝnh lý
gi÷a m«men Mp1 vµMp2 víi hÖ t-ëng phanh «t«.
sè b¸m  1- §Çy t¶i , 2- Kh«ng t¶i.
Tõ çc biÓu thøc (5.44) vµ (5.45) ta cã thÓ x¸c ®Þnh quan hÖ gi÷a ¸p suÊt dÉn ®éng
phanh tr-íc vµ sau :
p 2 dd k1 .M p 2
 ; (5.46)
p1dd k 2 .M p1
Trªn h×nh 5.6 tr×nh bµy mèi quan hÖ giwac p1d® vµ p2d® khi Mp1 vµ Mp2 tu©n theo ®-êng
®Æc tÝnh lý t-ëng.
P2
1
0 P1
119
H×nh 5.9 : §å thÞ chØ quan hÖ ¸p suÊt dÉn ®éng trong phanh sau
vµ phanh tr-íc ®Ó ®¶m b¶o sù phanh lý t-ëng.
Nh- vËy ®Ó ®¶m b¶o sù phanh1- lý ®Çy t¶i;th×2-quan
t-ëng kh«ng
hÖ t¶i
gi÷a p2d® vµ p1d® ph¶i tu©n theo s¬ ®å
trªn h×nh 5.6. §å thÞ nµy ®-îc gäi lµ ®-êng ®Æc tÝnh lý t-ëng cña bé ®iÒu hßa lùc phanh.
Muèn ®¶m b¶o ®-êng ®Æc tÝnh p2 = f(p1) theo ®óng ®å thÞ h×nh 5.6 th× bé ®iÒu hßa lùc
phanh ph¶i cã kÕt cÊu rÊt phøc t¹p. Çc kÕt cÊu trong thùc tÕ chØ ®µm b¶o gÇn ®óng víi ®-êng
®Æc tÝnh lý t-ëng.
Trªn h×nh 5.10 tr×nh bµy ®-êng ®Æc tÝnh cña bé ®iÒu hßa lùc phanh piston bËc. §-êng ®Ëm
nÐt øng víi ®Çy t¶i, ®-êng ®øt nÐt øng víi kh«ng t¶i.
p2
1 B
A
1'
2
D
C
2'
45
o
0 p' p p p1
®ch ®ch max
H×nh 5.10: §-êng ®Æc tÝnh cña bé ®iÒu hßa lùc phanh
1: §Çy t¶i ; 2: Kh«ng t¶i
Tr-íc hÕt chóng ta xÐt tr-êng hîp khi xe ®Çy t¶i.
ë giai ®o¹n ®Çu ¸p suÊt p1 ë dÉn ®éng ra cÇu tr-íc vµ p2 dÉn ®éng ra cÇu sau ®Òu b»ng
nhau, ®-êng ®Æc tÝnh ®i theo ®-êng th¼ng OA nghiªng víi trôc hoµnh 45o, lóc ®ã bé ®iÒu hßa
lùc phanh chua lµm viÖc. Khi ¸p suÊt trong xy lanh phanh chÝnh ®¹t gi¸ trÞ ®iÒu chØnh p®ch th×
bé ®iÒu hßa lùc phanh b¾t ®Çu lµm viÖc. Tõ thêi ®iÓm ®ã ¸p suÊt p2 nhá h¬n p1 vµ ®-êng ®Æc
tÝnh ®iÒu chØnh ®i theo ®-êng th¼ng AB s¸t víi ®-êng cong lý t-ëng.
NÕu xÐt ë tr¹ng th¸i kh«ng t¶i th× giai ®o¹n ®Çu ®-êng ®Æc tÝnh ®i theo ®-êng th¼ng OC
'
khi ®ã bé ®iÒu hßa lùc phanh ch-a lµ viÖc. ¸p suÊt p đch øng víi ®iÓm C lµ ¸p suÊt ë dÉn ®éng
120
phanh tr-íc ë thêi ®iÓm mµ bé ®iÒu hßa b¾t ®Çu lµm viÖc. TiÕp ®ã ®-êng ®Æc tÝnh ®i theo
®-êng th¼ng CD. §-êng CD lµ ®-êng ®Æc tÝnh cña bé ®iÒu hßa lùc phanh khi xe kh«ng t¶i.
Nh- vËy øng víi mçi t¶i träng kh¸c nhau ta cã ®-êng ®Æc tÝnh lý t-ëng kh¸c nhau vµ
®-êng ®Æc tÝnh cña bé ®iÒu hßa lùc phanh ë çc t¶i träng kh¸c nhau sÏ lµ mét chïm ®-êng
nghiªng trªn h×nh (5.11).
Tõ ®å thÞ h×nh 5.9 thÊy r»ng ¸p suÊt trong dÉ ®éng phanh sau p2 khi ®· cã ®iÒu hßa lùc
phanh diÔn biÕn theo ®-êng gÊp khóc OAB. §-êng gÊp khóc nµy n»m d-íi ®-êng cong lý
t-ëng 1 nghÜa lµ ¸p suÊt p2 cã gi¸ trÞ gÇn víi ¸p suÊt lý t-ëng nh-ng nhá h¬n ¸p suÊt lý t-ëng
yªu cÇu cho nªn kh«ng x¶y ra hiÖn t-îng bã cøng b¸nh xe sau khi phanh.
p2
1' B
A
D
C
2'
45
o
0 p1
H×nh 5.11: Chïm ®-êng ®Æc tÝnh cña bé ®iÒu hßa lùc phanh
1: §Çy t¶i ; 2: Kh«ng t¶i
Tãm l¹i bé ®iÒu hßa lùc phanh ®¶m b¶o cho ¸p suÊt dÉn ®éng p2 cña phanh sau gÇn víi ¸p
suÊt lý t-ëng yªu cÇu vµ cã gi¸ trÞ nhá h¬n ¸p suÊt lý t-ëng ®Ó tr¸nh bã cøng b¸nh xe sau. Khi
b¸nh xe sau bÞ bã cøng th× hiÖu qu¶ phanh sÏ gi¶m do hÖ sè b¸m  gi¶m bëi b¸nh xe bÞ tr-ît
lÕt ®ång thêi lµm mÊt tÝnh æn ®Þnh khi phanh.
5.6.2. Chống bó cứng bánh xe khi phanh

NhiÖm vô cña bé chèng h·m cøng b¸nh xe khi phanh (ABS) lµ b¶o ®¶m hiÖu qu¶ phanh tèi -u
(qu·ng ®-êng phanh ng¾n nhÊt ), trong khi ®ã vÉn ®¶m b¶o tèt tÝnh æn ®Þnh khi phanh vµ dÉn
h-íng cña « t«.
121
Trong tÝnh to¸n ®éng lùc häc cña qu¸ tr×nh phanh « t« th-êng sö dông hÖ sè b¸m cho trong
çc b¶ng. HÖ sè b¸m nµy ®-îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm b¸nh xe ®ang ch¹y bÞ h·m cøng
hoµn toµn, nghÜa lµ b¸nh xe bÞ tr-ît lÕt 100%.
Thùc tÕ ra hÖ sè b¸m ngoµi viÖc phô thuéc vµo lo¹i ®-êng vµ t×nh tr¹ng mÆt ®-êng cßn phô
thuéc vµo kh¸ nhiÒu bëi ®é tr-ît t-¬ng ®èi cña b¸nh xe víi mÆt ®-êng trong qu¸ tr×nh phanh.
NÕu gäi ®é tr-ît t-¬ng ®èi lµ  th×  ®-îc x¸c ®Þnh bëi c«ng thøc:
v  .rb
 (5.47)
v
Trong ®ã: v - vËn tèc cña « t«.
 - vËn tèc gãc cña b¸nh xe ®ang phanh.
rb - b¸n kÝnh lµm viÖc cña.
HÖ sè b¸m däc ®-îc biÓu hiÖn lµ tû sè cña lùc phanh tiÕp tuyÕt p p trªn t¶i träng Gb t¸c dông
nªn b¸nh xe.
pp
x  (5.48)
Gb
Víi kh¸i niÖm trªn th× hÖ sè b¸m däc b»ng kh«ng khi lùc phanh tiÕp tuyÕn b»ng kh«ng,
nghÜa lµ lóc ch-a phanh.
122
H×nh 5.12: Sù thay ®æi hÖ sè b¸m däc  x vµ hÖ sè b¸m ngang  y
theo ®é tr-ît t-¬ng ®èi  cña b¸nh xe khi phanh.

Tõ h×nh vÏ 5.12ta thÊy hÖ sè b¸m däc cã gi¸ trÞ cùc ®¹i  x max ë gi¸ trÞ tèi -u 0 .Thùc
nghiÖm cho thÊy 0 giíi h¹n trong kho¶ng 15  25%. ë gi¸ trÞ ®é tr-ît tèi -u 0 kh«ng
nh÷ng ®¶m b¶o hÖ sè b¸m däc cã gi¸ trÞ cùc ®¹i mµ hÖ sè b¸m ngang còng cã gi¸ trÞ kh¸ cao.
Nh- vËy nÕu gi÷ cho qu¸ tr×nh phanh xÈy ra ë ®é tr-ît 0 th× sÏ ®¹t ®-îc lùc phanh cùc
®¹i : P P max
=  x.ma
.Gb nghÜa lµ hiÖu qu¶ phanh sÏ cao nhÊt vµ ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh tèt khi
phanh.
NhiÖm vô c¬ b¶n cña hÖ thèng chèng h·m cøng khi phanh lµ gi÷ cho çc b¸nh xe trong
qu¸ tr×nh phanh ë ®é tr-ît thay ®æi trong mét giíi h¹n hÑp 0 , nhê vËy sÏ ®¶m b¶o hiÖu qu¶
phanh , tÝnh æn ®Þnh vµ tÝnh ®Þnh h-íng khi phanh tèt nhÊt.
§Ó gi÷ çc b¸nh xe kh«ng bÞ h·m cøng cÇn ph¶i ®iÒu chØnh ¸p suÊt trong dÉn ®éng
phanh sao cho ®é tr-ît  thay ®æi quanh gi¸ trÞ 0 ë giíi h¹n hÑp th× cÇn ph¶i ®iÒu chØnh ¸p
suÊt m«i chÊt ( chÊt láng hoÆc khÝ ) dÉn ®Õn çc c¬ cÊu phanh. ViÖc ®iÒu chØnh nµy cã thÓ tiÕn
hµnh theo çc nguyªn lý ®iÒu chØnh sau :
- Theo tèc ®é chËm dÇn cña b¸nh xe ®-îc phanh .
- Theo gi¸ trÞ ®é tr-ît cho tr-íc.
- Theo gi¸ trÞ cña tû sè vËn tèc gãc cña b¸nh xe víi gia tèc chËm dÇn cña nã.
123
HÖ thèng chèng h·m cøng b¸nh xe khi phanh gåm çc phÇn tö chÝnh sau:
- C¶m biÕn ph¸t tÝn hiÖu vÒ t×nh tr¹ng cña ®èi t-îng cÇn ®-îc th«ng tin , cô thÓ lµ t×nh tr¹ng
cña b¸nh xe khi phanh. Tuú theo sù lùa chän nguyªn lý ®iÒu chØnh cã thÓ dïng c¶m biÕn vËn
tèc giã, c¶m biÕn gia tèc cña « t« vµ çc biÕn kh¸c .
- Bé ®iÒu khiÓn ®Ó xö lý çc th«ng tin vµ ph¸c çc lÖnh nh¶ phanh hoÆc phanh b¸nh xe.
- Bé thùc hiÖn ®Ó thùc hiÖn çc lÖnh cho bé ®iÒu khiÓn ph¸t ra ( cã thÓ dïng lo¹i thuû lùc
, lo¹i khÝ hoÆc lo¹i hçn hîp thuû khÝ ).
§a sè çc ABS hiÖn nay th-êng sö dông nguyªn lý ®iÒu chØnh ¸p suÊt trong dÉn ®éng
phanh theo gia tèc chËm dÇn cña b¸nh xe vµ ë b¸nh xe cã bè trÝ c¶m biªn vËn tèc lo¹i ®iÖn
c¶m.
Trªn h×nh 5.13 tr×nh bµy s¬ ®å cña hÖ thèng chèng h·m cøng b¸nh xe khi phanh (ABS)
víi bé ®iÒu khiÓn ®iÖn tö - thuû lùc.
H×nh 5.13. S¬ ®å cña hÖ thèng chèng h·m cøng b¸nh xe khi

phanh(ABS) víi bé ®iÒu khiÓn ®iÖn tö - thuû lùc.
1 - bµn ®¹p phanh ; 2- xi lanh chÝnh ; 3 - c¶m biÕn .
C¶m4biÕn
- bé3®iÒu khiÓn
sÏ nh¹y c¶m; víi
5 -th«ng
biÕn sè
bé®-îc
thùc chän
hiÖn.råi6truyÒn
- xi lanh b¸nh®Õn
tÝn hiÖu xe. bé ®iÒu khiÓn 4.
Bé ®iÒu khiÓn sÏ xö lý tÝn hiÖu cña c¶m biÕn 3 råi truyÒn ®Õn bé thùc hiÖn 5 ®Ó tiÕn hµnh viÖc
gi¶m hoÆc t¨ng ¸p suÊt trong dÉn ®éng phanh.Vµ khi ta t¸c ®éng vµo bµn ®¹p phanh 1, chÊt
láng (dÇu phanh) ®-îc truyÒn tõ xi lanh chÝnh 2 qua bé thùc hiÖn 5 ®Õn çc xi lanh b¸nh xe 6
®Ó Ðp çc guèc phanh vµ tiÕn hµnh sù phanh.
Trªn h×nh 5.14.Tr×nh bµy sù thay ®æi mét sè th«ng sè cña b¸nh xe khi cã hÖ thèng chèng
h·m cøng b¸nh xe.
124
Khi t¸c ®éng nªn bµn ®¹p phanh th× ¸p suÊt Mp
dÉn ®éng t¨ng nªn, nghÜa lµ m«men phanh M P x 1
t¨ng nªn lµm t¨ng gi¸ trÞcña gia tèc chËm dÇn y 2
3 Mp
cña b¸nh xe vµ lµm t¨ng ®é tr-ît cña nã. CÇn
1 2
chó ý r»ng®-êng cong M   f ( ) cã d¹ng x
gièng nh- ®-êng cong  x  f ( ) chØ kh¸c ë tû lÖ 3 y
xÝch. Trong giai ®o¹n ®Çu, tõ ®iÓm 0 trë ®i gi¸ trÞ
Mp  M . Sau khi v-ît qua ®iÓm cùc ®¹i trªn
®-êng cong  x  f ( ) th× gia tèc chËm dÇn cña
b¸nh xe b¾t ®Çu t¨ng ®ét ngét do gi¸ trÞ  x b¾t
0 o 
®Çu gi¶m vµ Mp  M cã gi¸ trÞ cµng lín. §iÒu a)
nµy b¸o hiÖu b¸nh xe cã xu h-íng tiÕn tíi bÞ p 1
h·m cøng.
¸p suÊt dÉn
®éng phanh
Giai ®o¹n øng víi ®-êng cong 0 - 1 trªn
h×nh 5.14 a,b,c. Giai ®o¹n nµy ®-¬c gäi lµ pha I 2
(pha t¨ng ¸p suÊt trong dÉn ®éng phanh) vµ ABS 3
sÏ ghi gia tèc t¹i ®iÓm 1 ®¹t gi¸ trÞ tíi h¹n (®o¹n
C1 trªn h×nh 5.14 c) vµ ra lÖnh cho bé thùc hiÖn 0 Thêi gian t
b)
ph¶i gi¶m ¸p suÊt trong dÉn ®éng.
Qóa tr×nh diÔn biÕn tõ ®iÓm 1 ®Õn ®iÓm 2 j 3 c
3
®-îc gäi lµ pha II (pha gi¶m sù phanh hay pha
gi¶m ¸p suÊt dÉn ®éng phanh), lóc nµy gia tèc
0 c1 c2 t
cña b¸nh xe gi¶m dÇnvµ t¹i ®iÓm 2 gia tèc tiÕn 2
gÇn ®ªn gi¸ trÞ kh«ng. GÝa trÞ gia tèc nµy t-¬ng
1
øng víi ®o¹n C2 trªn h×nh5.14c. Sau khi ghi l¹i
gi¸ trÞ nµy bé ®iÒu khiÓn ra lÖnh cho bé thùc c)
hiÖn gi÷ ¸p suÊt æn ®Þnh trong dÉn ®éng. H×nh 5.14: Sù thay ®æi çc th«ng sè Mp, p vµ
Lóc nµy b¸nh xe sÏ t¨ng tæc trong chuyÓn ®éngj khi
phanh
®èi cã
vµ chèng
vËn tèch·m
cñacøng
b¸nhb¸nh
xe
t-¬ng xe tiÕn
gÇn tíi vËn tèc cña « t« nghÜa lµ ®é tr-ît gi¶m vµ hÖ sè b¸m däc  x t¨ng lªn (®o¹n 2 - 3). Giai
®o¹n nµy ®-îc gäi lµ pha III (pha gi÷ ¸p suÊt æn ®Þnh). Bëi v× m«men phanh trong thêi gian
nµy ®-îc gi÷ cè ®Þnh cho nªn gia tèc chËm dÇn cùc ®¹i cña b¸nh xe trong chuyÓn ®éng t-¬ng
®èi sÏ ph¸t sinh t-¬ng øng víi lóc hÖ sè b¸m däc  x ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i. Gia tèc chËm. dÇn cùc
®¹i nµy®-îc chän lµm thêi ®iÓm ph¸t lÖnhvµ nã t-¬ng øng víi ®o¹n C3 trªn h×nh(5.11 c). Lóc
nµy bé ®iÒu khiÓn ghi l¹i gi¸ trÞ gia tèc nµy vµ ra lÖnh cho bé thùc hiÖn t¨ng ¸p suÊt trong dÉn
®éng phanh.
125
Nh- vËy sau ®iÓm 3 l¹i b¾t ®Çu pha I cña mét chu kú lµm viÖc míi cña ABS. Tõ lËp luËn
trªn thÊy r»ng hÖ thèng chèng h·m cøng b¸nh xe khi phanh ®iÒu khiÓn cho m«men phanh thay
®æi theo chu kú kÐp kÝn 1 - 2 - 3 - 1 (h×nh 5.11a), lóc Êy b¸nh xe lµm viÖc ë gÇn hÖ sè b¸m
däc  x max vµ hÖ sè b¸m ngang  y còng cã gi¸ trÞ cao. Trong tr-êng hîp b¸nh xe bÞ h·m cøng
th× çc th«ng sè sÏ diÔn ra theo ®-êng nÐt ®øt trªn h×nh5.11 a.
Trªn h×nh 5.15 tr×nh bµy ®å thÞ thay ®æi vËn tèc gãc cña b¸nh xe, tèc ®é « t« vµ ®é tr-ît
b¸nh xe theo thêi gian khi phanh cã bé chèng h·m cøng b¸nh xe.
Tõ ®å thÞ 5.15 ta thÊy r»ng trong qu¸ tr×nh phanh cã hÖ thèng chèng h·m cøng b¸nh xe,
vËn tèc gãc b cña b¸nh xe thay ®æi theo chu kú.
v
b
b
0 t

o
0 t
H×nh 5.15: Sù thay ®æi tèc ®é gãc b cña b¸nh xe, tèc ®é « t« v vµ ®é tr-ît  theo thêi
gian t khi phanh cã bé chèng h·m cøng b¸nh xe.
ë mét sè hÖ thèng chèng h·m cøng b¸nh xe khi phanh ¸p suÊt trong dÉn ®éng thay ®æi,
lóc t¨ng lóc gi¶m vµ ®å thÞ thay ®æi ¸p suÊt theo thêi gian cã d¹ng h×nh r¨ng c-a. HÖ thèng
nh- vËy ®-îc gäi lµ hai pha, nã kh¸c víi sù lµm viÖc cña hÖ thèng ®-îc xÐt ë trªn.
§Ó they râ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng chèng h·m cøng b¸nh xe khi phanh chóng ta xem kÕt
qu¶ thÝ nghiÖm trong b¶ng 5.3
126
B¶ng 5.3:KÕt qu¶ thÝ nghiÖm « t« du lÞch cã hÖ thèng chèng h·m cøng b¸nh xe (mçi b¸nh ®Òu
cã c¶m biÕn vµ bé ®iÒu khiÓn riªng rÏ):
Qu·ng ®-êng phanh Sp, m

Tèc ®é b¾t Lîi vÒ hiÖu
Lo¹i ®-êng ®Çu phanh Kh«ng cã hÖ thèng qu¶ phanh,
Cã hÖ thèng chèng
v, m/s chèng h·m cøng %
h·m cøng b¸nh xe
b¸nh xe
§-êng bª t«ng kh« 13,88 10,6 13,1 19,1

§-êng bª t«ng -ít 13,88 18,7 23,7 21,1
§-êng bª t«ng kh« 27,77 41,1 50,0 17,8

§-êng bª t«ng -ít 27,77 62,5 100,0 37,5
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CHƯƠNG V

1. Trình bày các lực và mô men tác dụng lên bánh xe khi phanh
2. Nêu điều kiện phanh tối ưu

3. Trình bày gia tốc chậm dần khi phanh và cho ví dụ cụ thể
4. Trình bày thời gian phanh và cho ví dụ cụ thể

5. Trình bày quãng đường phanh và cho ví dụ cụ thể
6. Tính lực phanh và lực phanh riêng cho xe du lịch và xe tải

7. Giải thích giản đồ phanh và chỉ tiêu phanh thực tế
8. Trình bày ô tô phanh khi không mở ly hợp

9. Trình bày về phanh đoàn xe
10. Giải thích về điều hoà lực phanh và chống bó cứng bánh xe khi phanh
127
128
Chương 6:
TÍNH ỔN ĐỊNH CỦA ÔTÔ
6.1. Tính ổn định dọc của ôtô

a. TÝnh æn ®Þnh däc tÜnh
Kh¸i niÖm: TÝnh æn ®Þnh däc tÜnh cña «t« lµ kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho xe kh«ng bÞ lËt hoÆc bÞ
tr-ît khi ®øng yªn trªn ®-êng dèc däc .
H×nh 6.1: S¬ ®å lùc vµ m«men t¸c dông lªn «t« khi ®øng yªn
Tr-êng hîp xe quay ®Çu ®øng trªn dèc chÞu t¸c dông cña çc lùc :
G: träng l-îng xe
Z1, Z2: ph¶n lùc th¼ng gãc cña ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe tríc vµ sau
Z1 + Z2 =Gcos
+ Do xe cßn thµnh phÇn lùc c¶n dèc : Pi = Gsin  kÐo xe tr-ît xuèng dèc, do ®ã ta
ph¶i ®Æt phanh cho çc b¸nh xe sau
+ Khi gãc dèc  t¨ng ®Õn mét gi¸ trÞ nµo ®ã th× b¸nh tr-íc cña xe bÞ nhÊc khái mÆt
®-êng (Z1= 0)  xe bÞ lËt quanh ®iÓm 02
Ph-¬ng tr×nh momen t¹i ®iÓm 02:
Gcosl.b - Gsinl.hg - Z1.L + Mf = 0 (6.1)
129
Do Z1 = 0 , Mf = 0
(V.1)  G.b.sinl - G.hg. sinl = 0

b
 tg1 = (6.2)
hg
l : gãc dèc giíi h¹n lËt khi ®øng quay ®Çu lªn dèc
Tr-êng hîp khi xe ®øng yªn quay ®Çu xuèng dèc:
T-¬ng tù lÊy ph-¬ng tr×nh m«men t¹i ®iÓm 01 víi Z2 = 0, Mf = 0 ta ®-îc:
a
tg l' = (6.3)
hg
 l' : gãc dèc giíi h¹n lËt khi xe ®øng quay ®Çu xuèng dèc
Qua thùc nghiÖm ng-êi ta ®-a ra b¶ng trÞ sè gãc giíi h¹n lËt ë mét sè lo¹i «t«, m¸y kÐo
khi ®øng trªn dèc
Gãc Xe du lÞch, vËn t¶i khi Xe vËn t¶i, m¸y kÐo khi Xe tù ®æ khi ®Çy
ko t¶i ®Çy t¶i t¶i
l 60 0 35 0  40 0 20 0 55 0
 l' 60 0  60 0 > 60 0
Sù mÊt æn ®Þnh däc tÜnh cña «t« kh«ng chØ do sù lËt ®æ däc mµ cßn do sù tr-ît trªn dèc
khi kh«ng ®ñ lùc phanh hoÆc do b¸m kh«ng tèt gi÷a b¸nh xe vµ mÆt ®-êng. §Ó tr¸nh cho xe
khái bÞ tr-ît l¨n xuèng dèc ng-êi ta th-êng bè trÝ phanh ë çc b¸nh xe sau.
+Khi lùc phanh lín nhÊt ®¹t ®Õn giíi h¹n b¸m, xe cã thÓ bÞ tr-ît xuèng dèc ta cã:
PP max = Gsint =  .Z2 (6.4)

PP max: lùc phanh lín nhÊt ®Æt t¹i çc b¸nh xe sau
 : hÖ sè ma s¸t däc cña b¸nh xe víi mÆt ®-êng
Z2: hîp lùc cña çc ph¶n lùc th¼ng gãc tõ ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe sau
G.a.cos  G.hg. sin 

MÆt kh¸c: Z2 = thay vµo (6.4) ta ®-îc :
L
130
a
tag t =  (6.5)
L   .hg
+T-¬ng tù khi xe ®øng trªn dèc quay ®Çu xuèng:

a
tagt’=  (6.6)
L   .hg
 t : gãc dèc giíi han bÞ tr-ît khi xe ®øng trªn dèc quay ®Çu lªn
t’: gãc dèc giíi h¹n bÞ tr-ît khi xe ®øng trªn dèc quay ®Çu xuèng
Do c¬ cÊu phanh ®-îc bè trÝ ë tÊt c¶ çc b¸nh nªn
Pp = .G cos 
X¸c ®Þnh t-¬ng tù ta cã ®iÒu kiÖn ®Ó xe ®øng trªn dèc bÞ tr-¬t lµ:
tag t = tagt’ =  (6.7)
§Ó ®¶m b¶o an toµn khi xe ®øng trªn dèc ng-êi ta th-êng ®Ó ®iÒu kiÖn xe bÞ tr-ît tr-íc
khi bÞ lËt ®æ, ®iÒu ®ã ®-îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc:
tagt < tagl (6.8)
 .a b
 
L   .hg hg 
HoÆc: 
b 

hg 
* KÕt luËn: Qua çc tr-êng hîp trªn ta cã thÓ nhËn xÐt r»ng gãc giíi h¹n khi «t« ®øng trªn
dèc bÞ tr-ît hoÆc lËt ®æ chØ phô thuéc vµo to¹ ®é träng t©m cña xe vµ chÊt l-îng mÆt ®-êng.
b. TÝnh æn ®Þnh däc ®éng
Kh¸i niÖm: Khi «t« chuyÓn ®éng trªn ®-êng dèc cã thÓ bÞ mÊt æn ®Þnh (bÞ lËt ®æ hoÆc bÞ tr-ît)
díi t¸c dông cña çc lùc vµ m«men hay bÞ lËt ®æ khi «t« chuyÓn ®éng ë tèc ®é cao trªn ®-êng
b»ng.
131
*Tr-êng hîp tæng qu¸t
H×nh 6.2: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn «t« khi chuyÓn ®éng lªn dèc
Ta cã:
G cos  (b  f .rb )  (G sin   p j  p )hg  p m .hm
Z1 
L
G cos  (a  f .rb )  (G sin   p j  p )hg  p m .hm
Z2 
L
Khi t¨ng gãc  ®Õn mét gi¸ trÞ giíi h¹n nµo ®ã th× b¸nh tr-íc cña xe bÞ nhÊc khái mÆt ®-
-êng (Z1= 0) t-¬ng tù nh- phÇn æn ®Þnh tÜnh.
+XÐt tr-êng hîp xe chuyÓn ®éng æn ®Þnh lªn dèc, kh«ng kÐo moãc (pj= 0, pm= 0), gãc dèc
giíi h¹n khi xe bÞ lËt ®æ (coi cos   1)
132
b  f .rb p
ta cã : tag d   (6.9)
hg G
*Tr-êng hîp xe chuyÓn ®éng lªn dèc víi vËn tèc nhá kh«ng kÐo moãc vµ chuyÓn ®éng æn
®Þnh ( p j  0, pm  0, p  0, p f  0 ) do ®ã ta x¸c ®Þnh ®îc gãc dèc giíi h¹n khi xe chuyÓn
®éng lªn dèc bÞ lËt ®æ :
a
tag d  (6.10)
hg
Tr-êng hîp xe chuyÓn ®éng xuèng dèc víi vËn tèc nhá, kh«ng kÐo moãc, chuyÓn ®éng æn
®Þnh ,ta x¸c ®Þnh ®-îc gãc dèc giíi h¹n mµ xe bÞ lËt ®æ:
a
tag d'  (6.11)
hg
§Ó tr¸nh sù lËt ®æ cña xe ta cÇn x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn ®Ó xe tr-ît trªn dèc, khi lùc kÐo ë b¸nh
xe chñ ®éng ®¹t ®Õn giíi h¹n b¸m th× xe b¾t ®Çu tr-ît, trÞ sè cña lùc kÐo lµ :
pk max  p  .Z 2  G sin   (6.12)
G(a. cos    hg. sin   )

MÆt kh¸c : p  .Z 2  . (6.13)
L
Tõ (V.12) vµ (V.13) ta ®-îc gãc giíi h¹n mµ xe bÞ tr-¬t lµ:
.a
tag   (6.14)
L  hg
p k max : lµ lùc kÐo tiÕp tuyÕn lín nhÊt ë b¸nh xe chñ ®éng
p : lùc b¸m cña b¸nh xe chñ ®éng
 : hÖ sè b¸m däc cña b¸nh xe víi mÆt ®-êng

§iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o cho xe bÞ tr-ît tríc khi bÞ lËt ®æ còng ®îc x¸c ®Þnh t¬ng tù nh phÇn
æn ®Þnh tÜnh:
tag  tg d
 .a b

L   .hg hg
*Tr-êng hîp xe kÐo moãc chuyÓn ®éng lªn dèc víi vËn tèc nhá vµ æn ®Þnh
( p j  0, p  0, p f  0 ).
Xe bÞ lËt ®æ qua ®iÓm tiÕp xóc cña b¸nh xe sau cña xe kÐo víi mÆt ®-êng
133
Xe bÞ tr-ît däc khi lùc kÐo tiÕp tuyÕn ë b¸nh xe chñ ®éng ®¹t ®Õn giíi h¹n b¸m
Khi coi pm  G sin  , pm  0 ta cã gãc dèc giíi h¹n mµ xe mµ xe bÞ tr-ît
.a.G
tag   (6.15)
G( L  .hg )  Gm ( L  .hm )
Gm : träng l-îng toµn bé cña moãc
6.2. Tính ổn định ngang của ôtô

Gi¶ thiÕt: TÝnh æn ®Þnh ®éng ngang cña «t« khi chuyÓn ®éng trªn ®-êng nghiªng ngang
kh«ng kÐo moãc
ë trong tr-êng hîp nµy vÕt cña b¸nh xe tr-íc vµ b¸nh xe sau trïng nhau träng t©m cña xe ®Æt
trong mÆt ph¼ng ®èi xøng däc
Träng l-îng cña «t« lµ G ®-îc ph©n lµm 2 thµnh phÇn theo gãc nghiªng ngang 
M« men cña çc lùc qu¸n tÝnh tiÕp tuyÕn Mjn t¸c dông trong mÆt ph¼ng ngang khi xe
chuyÓn ®éng kh«ng æn ®Þnh
Çc ph¶n lùc th¼ng gãc tõ ®-êng t¸c dông lªn b¸nh xe bªn tr¸i Z ' vµ b¸nh xe bªn ph¶i Z ''
 : lµ gãc nghiªng ngang cña ®-êng
Çc ph¶n lùc ngang Y ' vµ Y "
134
H×nh 6.3. S¬ ®å lùc t¸c dông lªn «t« khi chuyÓn
®éng trªn ®-êng nghiªng ngang
D-íi t¸c dông cña çc lùc vµ m« men , khi gãc  t¨ng dÇn tíi gãc giíi h¹n xe bÞ lËt lóc
®ã Z’’ = 0 ta sö dông c«ng thøc :
1  C   C   C 
Z ''  Z1''  Z 2''                   
C   2
G . cos h g . sin Pm h m . cos . sin m jn Pl h g cos . sin
  2   2 
Ta cã : pm = 0 kh«ng kÐo moãc
Pl =0 . lµ lùc ly t©m xuÊt hiÖn khi «t« m¸y kÐo quay vßng
C
G cos  d  G.h g . sin  d  M jn
 Z"  2 0
C
ë ®©y M jn  0 vÞ trÞ sè cña nã nhá cã thÓ bá qua, xe kh«ng kÐo moãc nªn Pm  0 ta sÏ
x¸c ®Þnh ®-îc gãc giíi h¹n lËt ®æ khi xe chuyÓn ®éng trªn ®-êng nghiªng ngang:
C
G. . cos  d  G.hg . sin  d  0
2
sin  d G.C C
    tg d (6.17)
cos  d 2.G.hd 2.h g
135
(trong ®ã  d lµ gãc dèc giíi h¹n mµ xe bÞ lËt ®æ)
Khi chÊt l-îng b¸m cña b¸nh xe víi ®-êng kÐm, xe còng cã thÓ bÞ tr-ît khi chuyÓn ®éng
trªn ®-êng nghiªng ngang .§Ó x¸c ®Þnh gãc gi¬i h¹n khi xe bÞ tr-ît ta lËp ph-¬ng tr×nh h×nh
chiÕu çc lùc lªn mÆt ph¼ng song song víi mÆt ®-êng:

G. sin   Y '  Y "  Y Z '  Z " 
 G. sin   Y .G. cos  (6.18)
Ta cã :   gãc dèc giíi h¹n mµ «t« bÞ tr-ît
Y hÖ sè b¸n ngang gi÷a b¸nh xe vµ mÆt ®-êng
 tg  Y (6.19)
VËy ®iÒu kiÖn ®Ó xe tr-ît tr-íc khi lËt khi chuyÓn ®éng trªn ®-êng nghiªng ngang:
tg  tg d
C
 Y  (V.20)
2.h g
6.3. Tính ổn định khi xe quay vòng
a. Theo ®iÒu kiÖn lËt ®æ

Khi xe quay vßng ta xem nh- xe chuyÓn ®éng quanh s-ên ®åi, ngoµi çc lùc ®·
tr×nh bµy ë phÇn trªn, xe cßn chÞu t¸c dông cña lùc ly t©m Pl ®Æt t¹i träng t©m cña xe
(trôc quay lµ YY) va lùc kÐo ë moãc kÐo Pm.
Tr-êng hîp nµy coi ph-¬ng cña lùc Pm t¸c dông theo ph-¬ng n»m. Çc lùc Pl vµ
Pm. ®Òu ph©n ra lµm hai thµnh phÇn do gãc nghiªng ngang  . Khi gãc nghiªng
ngang  t¨ng dÇn, ®ång thêi d-íi t¸c dông cña lùc Pl, xe sÏ bÞ lËt ®æ quanh mÆt ph¼ng ®i
qua O1 (lµ giao tuyÕn gi÷a mÆt ®-êng vµ mÆt ph¼ng th¼ng gãc qua trôc b¸nh xe bªn
ph¶i). øng víi vËn tèc giíi h¹n vµ hîp l-c Z” = 0
136
H×nh 6.4 . S¬ ®å lùc vµ m«men t¸c dông lªn «t« b¸nh
xe khi chuyÓn ®éng quay vßng trªn ®-êng nghiªng ngang
Sö dông c«ng thøc x¸c ®Þnh ph¶n lùc Z”
Ta cã trÞ sè cña lùc ly t©m :
G v2n
Pl  .
g R
 C   C 
G  2 . cos  d  h g . sin  d   Pm  hm . cos  d  2 . sin  d . g.R
   
v2n 
 C  (6.21)
G. h g cos  d  . sin  d 
 2 
Tr-êng hîp «t« kh«ng kÐo moãc th× Pm=0, ta x¸c ®Þnh ®-îc vËn tèc giíi h¹n (cßn
gäi lµ vËn t«c nguy hiÓm) khi xe bÞ lËt nh- sau:
C 
G. . cos  d  h g . sin  d . g.R
  
2
v2n
 C 
G  h g . cos  d  sin  d 
 2 
137
Rót gän ta ®-îc :
C 
g.R cos  d  hg sin  d 
vn  2 
C
hg cos  d  sin  d
2
C 
g.R. h g  tg d 
2 
 vn  (6.22)
C
1  h g tg d
2
Trong ®ã :
 d :lµ gãc dèc giíi h¹n khi xe quay vßng bÞ lËt ®æ
R :lµ b¸n kÝnh quay vßng cña xe

v :lµ vËn tèc chuyÓn ®éng quay vßng ,m/s
vn : lµ vËn tèc giíi h¹n (hay vËn tèc nguy hiÓm)
g :lµ gia tèc träng tr-êng

NÕu h-íng nghiªng cña ®-êng cïng phÝa víi trôc quay vßng th× vËn tèc nguy hiÓm
khi xe lËt ®æ lµ :
C 
g.R h g  tg d 
2 
vn  (6.23)
C
1  h g tg d
2
b. Theo ®iÒu kiÖn bÞ tr-ît bªn

Khi quay vßng trªn ®-êng nghiªng ngang , xe cã thÓ bÞ
tr-ît bªn d-íi t¸c dông cña thµnh phÇn lùc G sin  vµ
Pl cos  do ®iÒu kiÖn b¸m ngang cña b¸nh xe vµ ®-êng
kh«ng ®¶m b¶o.
§Ó x¸c ®Þnh vËn tèc giíi h¹n khi xe bÞ tr-ît bªn ta
H×nh 6.5: S¬ ®å lùc t¸c dông
còng lµm t-¬ng tù phÇn trªn b»ng çch sö dông
ph-¬ng tr×nh h×nh chiÕu vµ rót gän ta ®-îc: lªn b¸nh xe chñ ®éng khi cã lùc
ngang t¸c dông
138
Pl cos    G sin    Y 'Y "   y Z ' Z "
  y G cos   Pl sinh   
Thay trÞ sè cña Pl vµ rót gän ta x¸c ®Þnh ®-îc vËn tèc giíi h¹n khi xe bÞ tr-ît bªn:
v 

gR  y cos   sin  
cos    y sin 
v 

g.R  y  tg 
hay 1   y tg (6.24)
NÕu h-íng nghiªng cña ®-êng cïng phÝa víi trôc quay vßng th× vËn tèc tíi h¹n
khi xe bÞ tr-ît bªn:
v 

g.R  y  tg 
1   y tg (6.25)
Tr-êng hîp xe quay vßng trªn ®-êng n»m ngang th× vËn tèc tíi h¹n ®Ó xe bÞ tr-ît
bªn:
v  gR y (6.26)
Trong ®ã :
 : Gãc giíi h¹n cña ®-êng øng víi vËn tèc tíi h¹n
y : HÖ sè b¸m ngang cña ®-êng vµ b¸nh xe
6.4. Tính ổn định khi xe ôtô phanh
Trong qu¸ tr×nh phanh « t« th× trôc däc cña « t« cã thÓ bÞ nghiªng ®i mét gãc  nµo ®Êy so
víi h-íng cña quü ®¹o chuyÓn ®éng. Së dÜ nh- vËy lµ do tæng çc lùc phanh sinh ra ë çc
b¸nh xe bªn ph¶i kh¸c víi tæng çc lùc phanh sinh ra ë çc b¸nh xe bªn tr¸i vµ t¹o thµnh
m«men quay vßng Mq quanh trôc th¼ng ®øng Z ®i qua träng t©m A cña « t« (h×nh VII.16).
Khi phanh « t« mµ bÞ quay ®i mét gãc qu¸ møc quy ®Þnh sÏ ¶nh h-ëng ®Õn an toµn chuyÓn
®éng trªn ®-êng. VËy tÝnh æn ®Þnh khi phanh lµ kh¶ n¨ng « t« gi÷ ®-îc quü ®¹o chuyÓn ®éng
nh- ý muèn cña ng-êi l¸i trong qu¸ tr×nh phanh.
139
§Ó nghiªn cøu sù æn ®Þnh khi phanh chóng ta dïng s¬ ®å h×nh 6.6
X B
R
y1
a
v
Pp
L
.tr1
Mq Pp
b
.ph1
A
R
y2

Pp
.tr2
Pp
.ph2
0
Y
H×nh 6.6: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn « t« khi phanh mµ bÞ quay ngang
Gi¶ sö khi « t« ®ang chuyÓn ®éng theo h-íng trôc X nh-ng sau khi phanh th× « t« bÞ lÖch
mét gãc . Trong khi phanh th× ë çc b¸nh xe bªn ph¶i cã lùc phanh Pp.ph1 ë trôc tr-íc vµ Pp.ph2
ë trôc sau, cßn ë çc b¸nh xe bªn tr¸I cã çc lùc phanh Pp.tr1 ë trôc tr-íc vµ Pp.tr2 ë trôc sau.
Tæng çc lùc phanh bªn ph¶i lµ:
Pp.ph = Pp.ph1 + Pp.ph2 (6.27)
Tæng çc lùc phanh bªn tr¸i lµ:
Pp.tr = Pp.tr1 + Pp.tr2 (6.28)
Gi¶ sö r»ng tæng çc lùc phanh bªn ph¶i Pp.ph lín h¬n tæng çc lùc phanh bªn tr¸i Pp.tr , lóc
®ã « t« sÏ quay vßng theo h-íng mòi tªn chØ trªn h×nh 6.6 quanh träng t©m A cña « t«.
M«men quay vßng Mq x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
B B B
M q  Pp. ph .  Pp.tr .  ( Pp. ph  Pp.tr ). (6.29)
2 2 2
Do cã sù ma s¸t gi÷a b¸nh xe vµ mÆt ®-êng cho nªn khi xuÊt hiÖn m«men quay vßng M q
th× ë çc b¸nh xe cña trôc tr-íc sÏ cã ph¶n lùc Ry1 t¸c dông tõ mÆt ®-êng theo ph-¬ng ngang
(h×nh 6.6) vµ ë çc b¸nh xe sau sÏ cã ph¶n lùc Ry2 t¸c dông.
140
Ph-¬ng tr×nh chuyÓn ®éng cña « t« ®èi víi träng t©m A ®-îc viÕt d-íi d¹ng sau:
I z .  M q  R y1 .a  R y 2 .b (6.30)
V× « t« ®· bÞ xoay ®i mét gãc  nghÜa lµ m«men quay vßng Mq lín h¬n nhiÒu so víi
m«men do çc lùc Ry1 vµ Ry2 sinh ra, cho nªn ®Ó ®¬n gi¶n ta bá qua çc lùc Ry1 vµ Ry2, lóc ®ã
ph-¬ng tr×nh 6.30 cã d¹ng:
Mq
I z .  M q hoÆc   (6.31)
Iz
ë ®©y:
Iz: M«men qu¸n tÝnh cña « t« quanh trôc z ®i qua träng t©m A.
LÊy tÝch ph©n hai lÇn ph-¬ng tr×nh 6.31 ta ®-îc:
Mq
 .t 2  C (6.32)
2.I z
ë ®©y: t: Thêi gian phanh

§Ó t×m gi¸ trÞ cña C ta sö dông ®iÒu kiÖn ban ®Çu khi t = 0 th×  = 0 vµ thÕ vµo ph-¬ng
tr×nh 6.32 ta cã C = 0, tõ ®ã rót ra ®-îc biÓu thøc cuèi cïng ®Ó x¸c ®Þnh gãc lÖch  do Mq g©y
nªn, mµ Mq lµ do sù kh«ng ®ång ®Òu lùc phanh ë çc b¸nh xe phÝa bªn ph¶i vµ bªn tr¸i cña «
t« t¹o ra:
Mq
 .t 2 (6.33)
2.I z
Tõ biÓu thøc 6.33 ta they r»ng gãc lÖch  tû lÖ thuËn víi Mq, víi t2 vµ tû lÖ nghÞch víi Iz
cña « t« quanh trôc z ®i qua träng t©m A cña nã.
Theo yªu cÇu cña nhµ chÕ t¹o th× « t« khi xuÊt x-ëng (chÕ t¹o hoÆc söa ch÷a) ph¶I ®¶m
b¶o lùc phanh ë çc b¸nh xe trªn cïng mét trôc lµ nh- nhau nh»m ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh khi
phanh. §é chªnh lÖch tèi ®a gi÷a çc lùc phanh ë çc b¸nh xe trªn cïng mét trôc kh«ng ®-îc
v-ît qu¸ 15% so víi gi¸ trÞ lùc phanh cùc ®¹i ë çc b¸nh xe cña trôc nµy.
Gi¶ sö r»ng çc b¸nh xe bªn ph¶i cã lùc phanh lín nhÊt Pp.phmax theo ®iÒu kiÖn b¸m gi÷a
b¸nh xe víi mÆt ®-êng, th× lùc phanh thÊp nhÊt ë çc b¸nh xe bªn tr¸i cho phÐp lµ:
Pp.trmin=0,85.Pp.phmax (6.34)
Lóc ®ã m«men quay vßng cùc ®¹i Mq ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
B B B
M q max  Pp. ph max .  Pp.tr min .  ( Pp. ph max  Pp.tr min ).
2 2 2
141
B
 ( Pp. ph max  0,85.Pp. ph max ).
2
Tõ ®ã ta cã: Mqmax = 0,075.B.Pp.phmax. (6.35)
Thay gi¸ trÞ Mqmax tõ (6.35) vµo (6.33) ta ®-îc gãc lÖch cùc ®¹i max:
0,075.B.Pp' max
 max  .t 2 (6.36)
2.I z
ë biÓu thøc trªn thµnh phÇn Pp' max cÇn ph¶I hiÓu lµ lùc phanh cùc ®¹i ë mét phÝa theo ®iÒu
kiÖn b¸m.
G
Lùc phanh cùc ®¹i: Pp' max  . max (6.37)
2
L¾p gi¸ trÞ Pp' max tõ biÓu thøc (6.37) vµo (6.36) cuèi cïng ta cã biÓu thøc x¸c ®Þnh max sau
®©y:
B.G.t 2 . max
 max  0,019. (6.38)
Iz
Gãc lÖch cùc ®¹i max cho phÐp khi phanh kh«ng v-ît qu¸ 8o hoÆc khi phanh th× « t«
kh«ng v-ît ra ngoµi hµnh lang cã chiÒu réng 3,5 m (Tiªu chuÈn sè 22-TCN 224-2000 cña Bé
GTVT ViÖt Nam - 2000).
6.5. Tính ổn định khi xe khởi hành và tăng tốc

*Tr-êng hîp xe chuyÓn ®éng æn ®Þnh víi vËn tèc cao trªn ®-êng n»m ngang kh«ng kÐo moãc.
H×nh 6.6: Lùc t¸c dông lªn «t« khi chuyÓn ®éng ë tèc ®é cao
142
§©y lµ tr-êng hîp xe bÞ mÊt æn ®Þnh do lùc c¶n kh«ng khÝ g©y ra (x¶y ra víi çc xe cã tèc
®é cao nh-: xe con, xe du lÞch).
Khi lùc c¶n kh«ng khÝ t¨ng ®Õn mét trÞ sè nhÊt ®Þnh sÏ lËt quanh ®iÓm O 2 khi ®ã th×: Z1 =
0, Mf  0, P = k.F.v2/13
G(b  f .rb )  P .hg
MÆt kh¸c: Z1  ;
L
G.b
Suy ra: vn  3,6. ; (6.39)
k .F .hg
H×nh 6.7: H×nh d¸ng «t« chuyÓn ®énh ë tèc ®é cao
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CHƯƠNG VI

1. Tính ổn định dọc của ôtô (tính các góc giới hạn của đường)
2. Tính ổn định ngang của ôtô (tính các góc giới hạn của đường)
3. Tính ổn định khi xe quay vòng (tính các góc giới hạn của đường và vận tốc cho phép)
4. Tính ổn định khi xe ôtô phanh (tính lực phanh và vận tốc cho phép)
5. Tính ổn định khi xe khởi hành và tăng tốc (tính vận tốc nguy hiểm)
143
Chương 7:
TÍNH NĂNG ÊM DỊU CỦA ÔTÔ
7.1. Tính êm dịu chuyển động của ôtô

7.1.1. Khái niệm tính êm dịu chuyển động
Khi « t«, m¸y kÐo chuyÓn ®éng trªn ®-êng kh«ng b»ng ph¼ng th-êng chÞu t¶i träng dao
®éng do bÒ mÆt ®-êng mÊp m« sinh ra.
Nh÷ng dao ®éng nµy ¶nh h-ëng xÊu tíi hµng ho¸, tuæi thä cña xe vµ nhÊt lµ ¶nh h-ëng tíi
hµnh kh¸ch.
Sè liÖu thèng kª cho thÊy, khi « t« ch¹y trªn ®-êng xÊu ghå ghÒ th× vËn tèc trung b×nh
gi¶m 40-50%, qu·ng ®-êng ch¹y gi÷a hai kú ®¹i tu gi¶m 35-40%, suÊt tiªu hao nhiªn liÖu t¨ng
50-70%, do vËy n¨ng suÊt vËn chuyÓn gi¶m 35-40% vµ gi¸ thµnh vËn chuyÓn t¨ng 50-60%.
TÝnh ªm dÞu chuyÓn ®éng phô thuéc vµo kÕt cÊu cña xe vµ tr-íc hÕt lµ hÖ thèng treo, phô
thuéc vµo ®Æc ®iÓm vµ c-êng ®é kÝch ®éng vµ cuèi cïng lµ phô thuéc vµo kü thuËt l¸i xe.
§Ó ®¸nh gi¸ tÝnh ªm dÞu chuyÓn ®éng cña « t« ta th-êng dïng mét sè chØ tiªu sau ®©y:
7.1.2. Các chỉ tiêu đánh giá tính êm dịu

7.1.2.1.Tần số dao động thích hợp
TÇn sè dao ®éng thÝch hîp víi con ng-êi lµ kho¶ng 60 - 85 lÇn/phót theo tÇn sè dao ®éng
b-íc ®i cña con ng-êi.
Trong thùc tÕ, khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ hÖ thèng treo ng-êi ta th-êng lÊy gi¸ trÞ tÇn sè dao ®éng
thÝch hîp lµ 60 - 85 dao ®éng/phót ®èi víi xe du lÞch vµ 85 - 120 dao ®éng/phót ®èi víi xe t¶i.
7.1.2.2. Gia tốc thích hợp

ChØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh ªm dÞu chuyÓn ®éng dùa vµo gi¸ trÞ cña gia tèc th¼ng ®øng cña dao
®éng vµ sè lÇn va ®Ëp do ®é mÊp m« cña bÒ mÆt ®-êng g©y ra trªn 1 km ®-êng ch¹y.
144
H×nh 7.1. §å thÞ ®Æc tr-ng møc ªm dÞu chuyÓn ®éng cña « t«.
Muèn ®¸nh gi¸ ®-îc mét xe cã tÝnh ªm dÞu chuyÓn ®éng hay kh«ng, ng-êi ta cho « t«
ch¹y trªn mét ®o¹n ®-êng nhÊt ®Þnh, trong thêi gian ®ã dông cô ®o ®Æt trªn « t« sÏ ghi l¹i sè lÇn
va ®Ëp i tÝnh trung b×nh trªn 1 km ®-êng vµ gia tèc th¼ng ®øng cña xe t-¬ng øng. Dùa vµo hai
th«ng sè ®ã, ng-êi ta so s¸nh víi ®å thÞ chuÈn xem xe thÝ nghiÖm ®¹t ®-îc ®é ªm dÞu chuyÓn
®éng ë thang bùc nµo. ThÝ dô trªn mét ®o¹n ®-êng nhÊt ®Þnh ta ®o ®-îc i=10 lÇn va ®Ëp/km; gia
tèc th¼ng ®øng J = 4m/s2, trªn ®å thÞ ta x¸c ®Þnh ®-îc ®iÓm A, nh- vËy xe thÝ nghiÖm cã møc ®é
ªm dÞu chuyÓn ®éng theo chØ tiªu trªn cho ta ®-îc kÕt qu¶ nhanh, tuy nhiªn ch-a thËt chÝnh x¸c
v× theo ph-¬ng ph¸p nµy ch-a tÝnh tíi thêi gian t¸c ®éng cña gia tèc th¼ng ®øng J.
7.1.2.3. Gia tốc dao động và thời gian tác động

Khi ngåi l©u trªn « t«, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ng-êi l¸i, dao ®éng sÏ lµm cho ng-êi mÖt mái
dÉn ®Õn gi¶m n¨ng suÊt lµm viÖc hoÆc ¶nh h-ëng l©u dµi tíi søc khoÎ.
Çc thÝ nghiÖm kÐo dµi trong 8 giê liÒn cho thÊy nh¹y c¶m h¬n ®èi víi ng-êi lµ d¶i tÇn
sè 4-8Hz. Trong d¶i tÇn sè nµy çc gi¸ trÞ cho phÐp cña toµn ph-¬ng gia tèc nh- sau:
DÔ chÞu : 0,1 m/s2;
G©y mÖt mái : 0,315 m/s2;
G©y ¶nh h-ëng tíi søc khoÎ : 0,63 m/s2.
145
7.2. Sơ đồ và phƣơng trình dao động tƣơng đƣơng của ôtô
7.2.1. Dao động của ôtô trong các mặt phẳng
HÖ dao ®éng cña « t« khi chuyÓn ®éng lµ hÖ dao ®éng nhiÒu bËc tù do rÊt phøc t¹p (xem
h×nh 7.2).
H×nh 7.2. HÖ dao ®éng kh«ng gian cña «t« hai cÇu.
TÊt c¶ nh÷ng dao ®éng trªn ®Òu ¶nh h-ëng tíi con ng-êi, song møc ®é ¶nh h-ëng cã kh¸c
nhau.
Qua nghiªn cøu dao ®éng thµnh phÇn trong mÆt ph¼ng OXY vµOZY lµ kh«ng ®¸ng kÓ vµ
cã thÓ bá qua.
Trong mÆt ph¼ng OZX cã hai dao ®éng, ®ã lµ dao ®éng theo ph-¬ng th¼ng ®øng theo trôc
OZ vµ dao ®éng gãc xoay quanh trôc OY.
7.2.2. Sơ đồ hóa hệ thống treo

7.2.2.1. Khối lƣợng treo và khối lƣợng không đƣợc treo
Trong s¬ ®å dao ®éng, ng-êi ta chia khèi l-îng cña « t« lµm hai thµnh phÇn: khèi l-îng
®-îc treo M vµ khèi l-îng kh«ng ®-îc treo m.
a) Khèi l-îng ®-îc treo
Khèi l-îng ®-îc treo M gåm nh÷ng côm chi tiÕt: khung xe; thïng xe; cabin; ®éng c¬ ;
hµnh kh¸ch; hµng ho¸ vµ mét sè chi tiÕt g¾n liÒn víi chóng.
146
Nh÷ng côm m¸y vµ chi tiÕt kÓ trªn ®-îc l¾p ®Æt víi nhau b»ng nh÷ng ®Öm cao su ®µn håi,
d¹ nØ hoÆc giÊy b×a c«ng nghiÖp…
Trong hÖ dao ®éng t-¬ng ®-¬ng, khèi l-îng ®-îc treo ®-îc xem nh- lµ mét vËt thÓ ®ång
nhÊt, cøng hoµn toµn, ®-îc biÓu diÔn nh- mét thanh AB cã khèi l-îng M tËp trung vµo träng t©m
T. Çc ®iÓm A, B øng víi vÞ trÝ cÇu tr-íc vµ cÇu sau cña xe. T¹i vÞ trÝ cÇu tr-íc vµ cÇu sau cã çc
khèi l-îng M1 vµ M2, vµ to¹ ®é träng t©m cña çc phÇn ®-îc treo ®-îc thÓ hiÖn qua çc kÝch
th-íc a vµ b (h×nh 7.3).
H×nh 7.3. M« h×nh ho¸ khèi l-îng ®-îc treo.

b) Khèi l-îng kh«ng ®-îc treo
Khèi l-îng kh«ng treo m bao gåm nh÷ng côm chi tiÕt: cÇu xe, hÖ thèng chuyÓn ®éng vµ
mét phÇn çc ®¨ng.
Còng nh- ë phÇn khèi l-îng ®-îc treo, coi phÇn kh«ng ®-îc treo lµ mét vËt thÓ ®ång nhÊt
cøng hoµn toµn cã khèi l-îng m tËp trung vµo t©m b¸nh xe (h×nh 7.4). Sù biÕn d¹ng ®µn håi cña
lèp ®-îc ®Æc tr-ng bëi hÖ sè cøng Cl
C1
147
H×nh 7.4. M« h×nh ho¸ khèi l-îng kh«ng ®-îc treo.
c) HÖ sè khèi l-îng
Tû sè gi÷a khèi l-îng ®-îc treo M vµ khèi l-îng kh«ng ®-îc treo m gäi lµ hÖ sè khèi
l-îng :
 =M/m (7.1)
HÖ sè khèi l-îng cã ¶nh h-ëng lín tíi tÝnh ªm dÞu chuyÓn ®éng. Gi¶m khèi l-îng ®-îc
treo sÏ gi¶m ®-îc lùc va ®Ëp truyÒn lªn khung vá; cßn t¨ng khèi l-îng ®-îc treo sÏ gi¶m ®-îc
dao ®éng khung vá. Cho nªn trong thiÕt kÕ xe, cã khuynh h-íng t¨ng hÖ sè nµy, mµ tr-íc hÕt lµ
gi¶m träng l-îng phÇn kh«ng ®-îc treo.
Th«ng th-êng  b»ng 6,5 7,5 ®èi víi xe du lÞch khi ®Çy t¶i b»ng 4  5 ®èi víi xe vËn t¶i.
7.2.2.2. Sơ đồ hệ thống treo

Trong s¬ ®å dao ®éng t-¬ng ®-¬ng cña « t« th× bé phÇn ®µn håi cña hÖ thèng treo ®-îc
biÓu diÔn nh- lµ mét lß xo cã hÖ sè cøng lµ Cl vµ bé phËn c¶m chÊn víi ®¹i l-îng ®Æc tr-ng lµ hÖ
sè c¶n K. HÖ thèng treo ®-îc biÓu diÔn nh- ë h×nh 7.5. §iÓm 1 lµ ®iÓm nèi hÖ thèng treo víi
khung xe, cßn ®iÓm 2 lµ ®iÓm ®Æt cña hÖ thèng treo lªn cÇu xe.
1 §iÓm nèi víi khung
K
C1
2 §iÓm nèi víi cÇu 148

H×nh 75. S¬ ®å dao ®éng t-¬ng ®-¬ng cña hÖ thèng treo.
7.2.3. Sơ đồ dao động tƣơng đƣơng của ôtô ( 2 cầu , 3 cầu )
a) ¤ t« hai cÇu
Víi nh÷ng kh¸i niÖm nªu trªn, hÖ dao ®éng « t« hai cÇu ®-îc biÓu diÔn nh- ë h×nh 7.6:
Trong ®ã:
M - Khèi l-îng ®-îc treo cña toµn xe;
M1, M2 - khèi l-îng ®-îc treo ph©n ra cÇu tr-íc vµ cÇu sau;
m1, m2 - khèi l-îng kh«ng ®-îc treo ph©n ra cÇu tr-íc vµ cÇu sau;
C1, C2 - hÖ sè cøng cña thµnh phÇn ®µn håi cña hÖ thèng treo tr-íc vµ sau;
C’1, C’2 - hÖ sè cøng cña lèp tr-íc vµ sau;
a, b - to¹ ®é träng t©m çc phÇn khèi l-îng ®-îc treo;
L - chiÒu dµi c¬ së cña « t«;
K1, K2 - hÖ sè c¶n cña thµnh phÇn c¶n cña hÖ thèng treo tr-íc vµ sau.
A(M1) T(M) A(M2)
C2 K2
C1 K1
m1 m2
C’1 C’2
a b
a
L
H×nh 7.6. S¬ ®å dao ®éng t-¬ng ®-¬ng cña « t«

149
b) ¤ t« ba cÇu
S¬ ®å dao ®éng t-¬ng ®-¬ng cña « t« ba cÇu víi hÖ thèng treo hai cÇu sau lµ hÖ thèng treo c©n
b»ng ®-îc biÓu diÔn trªn h×nh 7.7:
Trong ®ã :
M2 - khèi l-îng ®-îc treo ph©n ra cÇu sau;
m2, m3 - khèi l-îng kh«ng ®-îc treo t¹i vÞ trÝ cÇu gi÷a vµ sau;
C2 - hÖ sè cøng cña hÖ thèng treo sau;
K2 - hÖ sè c¶n hÖ thèng treo sau;
C’12, C’13 - hÖ sè cøng cña lèp cÇu gi÷a vµ cÇu sau;
K’12, K’13 - hÖ sè c¶n cña lèp gi÷a vµ sau.
Z2
v M2
C 2 K 2
2 3
m2 m3
q2 Kl 2 Cl 2 Cl 3 Kl 3 q3
d1 d2
H×nh 7.7: HÖ sè dao ®éng t-¬ng ®-¬ng cña treo sau c©n b»ng « t« ba cÇu khi dao
®éng th¼ng ®øng trong mÆt ph¼ng däc.
7.2.4. Phƣơng trình dao động của ôtô

§Ó x¸c lËp ®-îc qui luËt dao ®éng cña «t« ta xÐt s¬ ®å dao ®éng ®¬n gi¶n cña «t« nh-
h×nh sau:
150
v
B1
A' T
 B'
A1 Z2
MZ Z
Z1
A B
C1Z 1 C2 Z 2
a b
L
H×nh 7.8. S¬ ®å dao ®éng ®¬n gi¶n cña «t«.

S¬ ®å tÝnh to¸n ®-îc x¸c lËp víi nh÷ng gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n sau:
- Ch-a ®Ó ý tíi lùc kÝch ®éng do ®é mÊp m« cña mÆt ®-êng g©y ra khi xe chuyÓn ®éng.
- Ch-a ®Ó ý ®Õn khèi l-îng kh«ng ®-îc treo.
- Ch-a ®Ó ý ®Õn lùc c¶n cña bé phËn c¶n.
Víi nh÷ng gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n trªn, dao ®éng cña «t« ®-îc coi nh- dao ®éng cña thanh AB
®Æt trªn hai gèi tùa ®µn håi t-¬ng øng víi t©m cÇu tr-íc vµ t©m cÇu sau. HÖ sè cøng thu gän cña
hÖ thèng treo vµ lèp ®-îc ký hiÖu lµ C1, C2.
- Khèi l-îng ®-îc treo M ®-îc tËp trung t¹i träng t©m T çch cÇu tr-íc vµ cÇu sau mét kho¶ng
t-¬ng øng lµ: a vµ b.
- Khi cã lùc kÝch thÝch, ®Çu tiªn ®o¹n th¼ng AB chuyÓn ®éng tíi vÞ trÝ míi lµ A 1B1 gåm hai
chuyÓn ®éng thµnh phÇn:
- ChuyÓn ®éng tÞnh tiÕn tõ AB ®Õn A’B’ víi mét ®o¹n dÞch chuyÓn lµ z díi t¸c ®éng cña lùc
qu¸n tÝnh Mz .
- ChuyÓn ®éng quay mét gãc  quanh trôc Y ®i qua träng t©m T lµm thanh AB chuyÓn ®éng tõ
A’B’ ®Õn A1B1.
Theo s¬ ®å tÝnh to¸n trªn ta cã:
151
- DÞch chuyÓn th¼ng ®øng Z1, Z2 cña vÞ trÝ A vµ B ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
z1  z  a.tg  z  a.
z 2  z  b.tg  z  b. (7.2)
Gãc  qu¸ nhá nªn tg    .
- ChuyÓn ®éng th¼ng ®øng vµ chuyÓn ®éng quay cña khèi l-îng ®-îc treo M ®-îc biÓu thÞ b»ng
hÖ ph-¬ng tr×nh sau:
Mz  C1 z1  C 2 z 2  0
(7.3)
M 2  C1 z1 a  C 2 z 2 b
Trong ®ã:
dz 2
 z
dt 2
(7.4)
d 2
 
dt 2
 - b¸n kÝnh qu¸n tÝnh cña khèi l-îng ®-îc treo ®èi víi trôc Y ®i qua träng t©m T.
§¹o hµm hai lÇn ph-¬ng tr×nh (7.2) theo thêi gian ta ®-îc:
z1  z  a. 
 (7.5)
z2  z  b.
Tõ hÖ ph-¬ng tr×nh (7.3) ta cã çc gi¸ trÞ sau:

1 
z   (C1 z1  C 2 z 2 ) 
M
`
1  (7.6)
   ( C z a  C z b ) 
M 2 
1 1 2 2
Thay thÕ çc gi¸ trÞ cña z vµ cña  tÞa biÓu thøc (7.6) vµo trong biÓu thøc (7.5) sau khi
khai triÓn vµ rót gän ta cã hÖ ph-¬ng tr×nh sau:
a2  ab
Mz1  C1 z1 (1  )  C 2 z 2 (1 
)  0
 2
 
2
2  (7.7)
Mz2  C 2 z 2 (1  2 )  C1 z1 (1  2 )  0
b ab
  
152
Thay gi¸ trÞ z1 tõ ph-¬ng tr×nh thø nhÊt vµo ph-¬ng tr×nh thø hai vµ thay gi¸ trÞ z2 tõ
ph-¬ng tr×nh thø hai vµo ph-¬ng tr×nh thø nhÊt cña hÖ ph-¬ng tr×nh trªn vµ rót gän ta ®-îc hÖ
sau:
ab   2 C1 .L2 
z1  
z  .z1  0 
 b
2 2 2
M (  b )
2 2

 (7.8)
ab   2 2
. z 2  0
C 2 .L
z2  2 z 
 a 2 1
M (  a )
2 2 
Tõ hÖ ph-¬ng tr×nh trªn ta thÊy r»ng dao ®éng cña hai vÞ trÝ AB t-¬ng øng víi dao ®éng cña
çc khèi l-îng ®-îc treo ph©n ra cÇu tr-íc vµ cÇu sau cã ¶nh h-ëng lÉn nhau, nghÜa lµ trong qu¸
tr×nh chuyÓn ®éng khi cÇu tr-íc gÆp mÊp m« g©y ra dao ®éng th× cÇu sau còng bÞ dao ®éng theo
vµ ng-îc l¹i. ¶nh h-ëng dao ®éng qua l¹i lÉn nhau cña hai cÇu ®-îc ®Æc tr-ng bëi hÖ sè liªn kÕt
 :
ab   2 
1 
 2  b 2 
 (7.9)
ab   2 
2  2
  a 2 
Trong tr-êng hîp 1   2  0 tøc lµ  2  ab th× x¶y ra tr-êng hîp dao ®éng ë çc cÇu xe ®éc
lËp víi nhau, nh-ng trong thùc tÕ th× ®iÒu nµy l¹i kh«ng x¶y ra mµ dao ®éng ë çc cÇu xe ®Òu
¶nh h-ëng lÉn nhau, nghÜa lµ 1   2  0 v× vËy  2  0 . B¸n kÝnh qu¸n tÝnh trong tr-êng hîp
nµy ®-îc tÝnh theo c«ng thøc:
 2  ab (7.10)
ë ®©y:  - HÖ sè ph©n bè khèi l-îng.
ë çc «t« hiÖn nay th×   0,8  1,2 hÖ sè  ¶nh h-ëng lín dao ®éng cña «t« khi
 =1 th× dao ®éng ë çc cÇu xe ®éc lËp víi nhau.

TÇn sè dao ®éng riªng cña çc phÇn khèi l-îng ®-îc treo ph©n ra cÇu tr-íc, cÇu sau ®-îc
tÝnh theo biÓu thøc:
C1 L2 
 
2
2 
M (  b ) 
1 2
 (7.11)
C 2 L2 
2 
2
M (  2  a 2 ) 
153
Trong ®ã:
1 - TÇn sè dao ®éng ®Æc tr-ng cho dao ®éng cña khèi l-îng ®-îc treo t¹i ®iÓm A khi ®iÓm
B cè ®Þnh.
 2 - TÇn sè dao ®éng ®Æc tr-ng cho dao ®éng cña khèi l-îng ®-îc treo t¹i ®iÓm B khi ®iÓm
A cè ®Þnh.
Thay (7.9) vµ (7.11) vµo (7.8) ta ®-îc :
z1  1 z2  1 z1  0
 2
 (7.12)
z2   2 z1   2 z 2  0
 2
NghiÖm tæng qu¸t cña hÖ ph-¬ng tr×nh (6.12) cã d¹ng:

z1  A sin 1t  B sin  2 t
z 2  C sin 1t  D sin  2 t
Trong ®ã :
1 , 2 - tÇn sè dao ®éng liªn kÕt;
A, B, C vµ D - nh÷ng h»ng sè.
7.3. Các nhân tố ảnh hƣởng đến tính năng êm dịu

BiÓu thøc trªn cho thÊy dao ®éng cña «t« lµ rÊt phøc t¹p gåm hai dao ®éng ®iÒu hoµ cã tÇn
sè dao ®éng liªn kÕt 1 , 2 . TÇn sè dao ®éng liªn kÕt cña «t« phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè mµ
tr-íc hÕt lµ phô thuéc vµo çc th«ng sè cÊu t¹o cña «t« nh- khèi l-îng ®-îc treo, to¹ ®é träng
t©m cña phÇn ®-îc treo, b¸n kÝnh qu¸n tÝnh cña phÇn ®-îc treo, ®é cøng cña hÖ thèng treo...
Tr-êng hîp 1   2  0 th× tÇn sè dao ®éng x¶y ra t¹i çc cÇu xe ®éc lËp víi nhau, khi ®ã
ph-¬ng tr×nh dao ®éng «t« ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu.
Ph-¬ng tr×nh dao ®éng cña xe ë cÇu tr-íc cã d¹ng:
M 1z1  C1 z1  0 (7.13)
TÇn sè dao ®éng riªng ®-îc tÝnh b»ng biÓu thøc:

C1
12 
M1
Lóc ®ã ph-¬ng tr×nh (6.13) ®-îc biÕn ®æi thµnh d¹ng:
154
z1  12 z1  0 (7.14)
NghiÖm cña ph-¬ng tr×nh trªn lµ:

z1  A sin 1t (7.15)
H×nh 7.9. S¬ ®å dao ®éng ®éc lËp cña «t« t¹i cÇu tr-íc.
Nh- vËy dao ®éng cã quy luËt theo hµm sè sin ®iÒu hoµ víi chu kú dao ®éng:
2 M1
T1   2 (7.16)
1 C1
Sè lÇn dao ®éng trong mét phót ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc :
300
n1  (7.17)
f t1
Trong ®ã: ft1 - ®é vâng tÜnh cña hÖ thèng treo tr-íc.

§èi víi «t« du lÞch ®é vâng tÜnh khi t¶i ®Çy cã gi¸ trÞ trong kho¶ng 20 - 25 cm, ®èi víi xe t¶i
tõ 8 - 12 cm, ®èi víi xe kh¸ch tõ 11 - 15 cm. Dao ®éng cÇu sau ta còng xÐt t-¬ng tù.
NÕu kÓ ®Õn thµnh phÇn c¶n, tøc lµ trong hÖ thèng treo cña xe cã l¾p èng gi¶m chÊn ®Ó dËp
t¾t dao ®éng ph¸t sinh khi xe ch¹y th× s¬ ®å tÝnh to¸n ®-îc biÓu diÔn nh- h×nh sau:
155
H×nh 7.10.S¬ ®å dao ®éng tù do t¾t dÇn cña «t«.
Khi hÖ thèng treo cã l¾p gi¶m chÊn thuû lùc th× lùc c¶n cña gi¶m chÊn thuû lùc ë vËn tèc
b×nh th-êng sÏ tû lÖ víi vËn tèc dao ®éng. Ph-¬ng tr×nh dao ®éng trong tr-êng hîp nµy cã d¹ng:
M 1 z1  K1z1  C1 z1  0 (7.18)
Ta ®Æt:
K1 C1
 2h1 vµ  12 .
M1 M1
Ph-¬ng tr×nh sÏ cã d¹ng:

z1  2h1 z1  12 z1  0 (7.19)
ë ®©y: h - HÖ sè t¾t chÊn ®éng.

§Ó gi¶i ®-îc ph-¬ng tr×nh trªn ta ®-a ra hÖ sè tØ lÖ t¾t chÊn ®éng 1 :
h1
1  (7.20)
1
- HÖ sè nµy thÓ hiÖn mèi t-¬ng quan gi÷a hai ®¹i l-îng ®Æc tr-ng cho hÖ thèng treo lµ hÖ sè
c¶n cña gi¶m chÊn vµ hÖ sè cøng cña bé phËn ®µn håi (nhÝp, lß xo). §©y chÝnh lµ mét trong
nh÷ng th«ng sè quan träng cña hÖ dao ®éng xe.
NghiÖm cña ph-¬ng tr×nh ®Æc tÝnh cña ph-¬ng tr×nh vi ph©n (7.19) cã d¹ng.
156
1, 2  h1  h12  12 (7.21)
KÕt qu¶ cña bµi to¸n tuú thuéc d¹ng cña nghiÖm sè (3.21). Cã ba tr-êng hîp sau ®©y cã thÓ
x¶y ra.
a. tr-êng hîp thø nhÊt: h1  1 tøc lµ  1  1 .
§Æt: 12  h12  12 (7.22)
1 - tÇn sè dao ®éng cña xe khi cã bé phËn c¶n ë cÇu tr-íc;
1 - tÇn sè dao ®éng riªng cña cÇu tr-íc.
NghiÖm cña ph-¬ng tr×nh dao ®éng (7.19) cã d¹ng:
z1  Ae  h1t sh(1t   0 ) (7.23)
NghiÖm cña ph-¬ng tr×nh (3.19) ë tr-êng hîp nµy cho thÊy lµ khi hÖ thèng treo cã l¾p thµnh
phÇn c¶n víi ®¹i l-îng ®Æc tr-ng lµ hÖ sè c¶n K th× dao ®éng ®-îc dËp t¾t, nh-ng víi  1  1 th×
qu¸ tr×nh dËp t¾t theo quy luËt sin hypec-bol, ®©y lµ qu¸ tr×nh dËp t¾t ®ét ngét, rÊt cÇn tr¸nh khi
thiÕt kÕ hÖ thèng treo «t«.
b. tr-êng hîp thø hai: h1  1 tøc lµ  1  1
nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh ®Æc tÝnh lµ nghiÖm kÐp vµ nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh dao ®éng
(7.19) cã d¹ng sau:
z1  e  h1t ( A1  A2 t ) (7.24)
ë ®©y qu¸ tr×nh dËp t¾t dao ®éng còng cã quy luËt h×nh sin hypecbol trong thiÕt kÕ hÖ thèng
treo còng cÇn tr¸nh tr-êng hîp nµy.
157
H×nh 7.11. Dao ®éng t¾t dÇn.
c. tr-êng hîp thø ba: h1  1 tøc lµ  1  1
tr-êng hîp nµy nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh ®Æc tÝnh lµ nghiÖm phøc vµ nghiÖm cña ph-¬ng
tr×nh dao ®éng (6.19) cã d¹ng:
z1  Ae  h1t sin(1t   0 )
Qu¸ tr×nh dËp t¾t dao ®éng trong tr-êng hîp nµy theo quy luËt h×nh sin ®iÒu hoµ, qu¸ tr×nh
dËp t¾t tõ tõ ªm dÞu (h×nh) Nh- vËy khi thiÕt kÕ hÖ thèng treo «t« ph¶i chän 0   1  1 nÕu
chän  1  0 th× thêi gian dËp t¾t dao ®éng sÏ l©u v× lùc c¶n ®Ó dËp t¾t dao ®éng qu¸ bÐ. NÕu
chän  1  1 th× qu¸ tr×nh dËp t¾t dao ®éng dao ®éng sÏ nhanh nh-ng ®ét ngét theo quy luËt
h×nh sin hypecbol. Th«ng th-êng ë çc «t« hiÖn nay hÖ sè t¾t dao ®éng cã gi¸ trÞ trong kho¶ng
 1  0,15  0,3 (xem h×nh 7.12).
158

1,0
0,5
0,5 1,0
0

Vïng sö dông cña 
H×nh 7.12: Vïng sö dông cña hÖ sè tû lÖ t¾t dao ®éng
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CHƢƠNG VII

1. Khái niệm tính êm dịu chuyển động
2. Nêu các chỉ tiêu đánh giá tính êm dịu
3. Phân tích sơ đồ dao động tương đương của ôtô

4. Giải thích phương trình dao động tương đương của ôtô
5. Phân tích các sơ đồ hóa hệ thống treo

6. Giải thích sơ đồ dao động tương đương của ôtô ( 2 cầu , 3 cầu )
7. Nêu phương trình dao động của ôtô

8. Trình bày các nhân tố ảnh hưởng đến tính năng êm dịu
159
Chương 8:
TÍNH NĂNG CƠ ĐỘNG CỦA ÔTÔ
8.1. Khái niệm tính năng cơ động của ôtô
TÝnh n¨ng c¬ ®éng cña « t« ®-îc hiÓu lµ kh¶ n¨ng chuyÓn ®éng cña chóng trong nh÷ng
®iÒu kiÖn ®-êng x¸ khã kh¨n vµ ®Þa h×nh phøc t¹p. Tïy theo ý ®å sö dông, ng-êi ta thiÕt kÕ «
t« cã møc ®é kh¸c nhau vÒ tÝnh n¨ng c¬ ®éng. VÒ ph-¬ng diÖn nµy th× yªu cÇu thÊp nhÊt cho
nh÷ng « t« sö dông chñ yÕu trong thµnh phè vµ trªn ®-êng quèc lé (®a sè « t« du lÞch vµ « t«
chë kh¸ch) vµ yªu cÇu cao nhÊt cho nh÷ng « t« lµm viÖc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, l©m
nghiÖp vµ quèc phßng. TÝnh n¨ng c¬ ®éng cã ¶nh h-ëng quyÕt ®Þnh tíi mét trong nh÷ng chØ
tiªu sö dông c¬ b¶n ®ã lµ n¨ng suÊt.
TÝnh n¨ng c¬ ®éng phô thuéc vµo nhiÒu nh©n tè, trong ®ã chñ yÕu lµ chÊt l-îng
kÐo - b¸m vµ çc th«ng sè h×nh häc cña « t«. Ngoµi ra nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ cÊu t¹o cña çc côm
riªng biÖt cña « t« vµ tr×nh ®é thµnh th¹o nghÒ nghiÖp cña ng-êi l¸i còng cã ¶nh h-ëng tíi tÝnh
n¨ng c¬ ®éng.
8.2. Các nhân tố ảnh hƣởng đến tính năng cơ động của ôtô
8.2.1. Ảnh hƣởng của các thông số hình học
a) Kho¶ng s¸ng gÇm xe
§ã lµ kho¶ng çch gi÷a ®iÓm thÊp nhÊt cña gÇm xe víi mÆt ®-êng, ®-îc ký hiÖu lµ K.
Kho¶ng çch nµy ®Æc tr-ng cho ®é nhÊp nh« lín nhÊt cña mÆt ®-êng mµ xe cã thÓ v-ît qua
®-îc. ë nh÷ng « t« cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng thÊp, K = 175210 mm (víi « t« du lÞch) vµ K =
240275 mm (víi « t« t¶i). ë nh÷ng « t« cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng cao, kho¶ng s¸ng nµy th-êng
lín h¬n so víi « t« cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng thÊp tõ 2050 mm vµ ë nh÷ng xe ®Æc biÖt kho¶ng
s¸ng gÇm xe cã thÓ ®¹t tíi 400 mm hoÆc cao h¬n (xem h×nh 8.1).
160






H×nh 8.1 : Çc th«ng sè h×nh häc vÒ tÝnh n¨ng c¬ ®éng cña « t«
b) B¸n kÝnh c¬ ®éng däc vµ c¬ ®éng ngang
§Æc tr-ng cho h×nh d¹ng cña ch-íng ng¹i vËt mµ xe cã thÓ kh¾c phôc ®-îc. §©y lµ b¸n
kÝnh cña nh÷ng vßng trßn tiÕp xóc víi çc b¸nh xe vµ ®iÓm thÊp nhÊt cña gÇm xe trong mÆt
ph¼ng däc vµ ngang (h×nh 8.1). B¸n kÝnh c¬ ®éng däc 1 vµ b¸n kÝnh c¬ ®éng ngang 2 cµng
nhá th× tÝnh n¨ng c¬ ®éng cña xe cµng tèt.
ë nh÷ng « t« cã c«ng thøc b¸nh xe 4x2, b¸n kÝnh c¬ ®éng däc th-êng n»m trong giíi
h¹n sau:
§èi víi « t« du lÞch lo¹i nhá tõ 2,5 ®Õn 3,5 m; lo¹i trung b×nh tõ 3,5 ®Õn 5,5 m vµ lo¹i
lín tõ 5,5 ®Õn 8,5 m.
§èi víi « t« t¶i, t¶i träng nhá 1 tõ 2,5 ®Õn 3,5 m; t¶i träng trung b×nh tõ 3,0 ®Õn 5,5 m
vµ t¶i träng lín tõ 5,0 ®Õn 6,0 m.
ë nh÷ng « t« cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng cao, b¸n kÝnh c¬ ®éng däc nhá h¬n so víi lo¹i « t«
t-¬ng tù nh-ng cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng thÊp ; trong ®a sè çc tr-êng hîp b¸n kÝnh nµy kh«ng
v-ît qu¸ gi¸ trÞ 1 tõ 2,0 ®Õn 3,6 m.
c) Gãc c¬ ®éng tr-íc vµ gãc c¬ ®éng sau
Khi « t« cÇn ph¶i v-ît qua nh÷ng ch-íng ng¹i vËt lín nh- ®-êng hµo, gß ®èng, bê
ruéng, cÇu phµ ... th× nh÷ng phÇn nh« ra sau giíi h¹n chiÒu dµi c¬ së cña xe cã thÓ va quÖt vµo
çc vËt c¶n. TÝnh n¨ng c¬ ®éng cña « t« ®Ó v-ît qua nh÷ng ch-íng ng¹i vËt nµy phô thuéc vµo
trÞ sè cña çc gãc c¬ ®éng tr-íc  vµ gãc c¬ ®éng sau  (h×nh IX.1). §Ó n©ng cao tÝnh n¨ng c¬
®éng cña xe ng-êi ta mong muèn lµm thÕ nµo ®Ó çc gãc nµy cã gi¸ trÞ lín theo kh¶ n¨ng cã
thÓ.
161
ë nh÷ng « t« hiÖn nay, çc gãc c¬ ®éng  vµ  cã nh÷ng gi¸ trÞ sau:
Lo¹i xe  
¤ t« du lÞch cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng thÊp 2030 1520
¤ t« t¶i cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng thÊp 4050 2040
¤ t« cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng cao, kh«ng nhá h¬n 4550 3540
8.2.2. Ảnh hƣởng của các thông số kết cấu
a) ¶nh h-ëng cña b¸nh xe chñ ®éng tr-íc

Çc b¸nh xe bÞ ®éng tr-íc kh¾c phôc nh÷ng ch-íng ng¹i vËt th¼ng ®øng kÐm h¬n nhiÒu
so víi çc b¸nh xe chñ ®éng. §iÒu nµy ®-îc gi¶i thÝch lµ çc b¸nh xe bÞ ®éng tú vµo ch-íng
ng¹i vËt cßn b¸nh chñ ®éng cã xu h-íng kh¾c phôc nã.
Trªn h×nh IX.2a biÓu thÞ s¬ ®å çc lùc t¸c dông lªn b¸nh xe bÞ ®éng phÝa tr-íc khi kh¾c
phôc ch-íng ng¹i vËt th¼ng ®øng cã ®é cao h.
Çc lùc t¸c dông lªn b¸nh xe:
T: Lùc ®Èy tõ khung tíi b¸nh xe
R: Ph¶n lùc cña ch-íng ng¹i
Z vµ X: Thµnh phÇn th¼ng ®øng vµ n»m ngang cña ph¶n lùc R
Tõ ®iÒu kiÖn c©n b»ng cña b¸nh xe ta cã:
Z = Gb , X=T
162
Gb Gb
P P''
k k
M
k
0 T 0 T
Z R Z R
1 P' 1
C k C
A X r A X
h
a) b)
H×nh 8.2: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn çc b¸nh xe tr-íc khi kh¾c phôc trë ng¹i th¼ng ®øng
a) B¸nh xe bÞ ®éng, b) B¸nh xe chñ ®éng
Theo s¬ ®å lùc trªn h×nh IX.2 ta cã:
Z = X.tg1 = T.tg1; Gb = T.tg1 hoÆc

Gb
T
tg 1
X¸c ®Þnh gi¸ trÞ tg1 tõ tam gi¸c AOC:

OC rh
tg 1   ;
CA 2.r.h  h 2
Gb 2.r.h  h 2
Do ®ã: T   Gb . ;
tg 1 rh
Tõ c«ng thøc võa x¸c ®Þnh ®-îc chóng ta they r»ng khi h = r, lùc T = , cã nghÜa lµ khi
gÆp ch-íng ng¹i vËt cã ®é cao h = r th× « t« kh«ng thÓ v-ît ®-îc, ngay c¶ khi çc b¸nh xe chñ
®éng phÝa sau cã lùc kÐo cùc ®¹i.
Khi çc b¸nh xe tr-íc lµ b¸nh chñ ®éng, ngoµi lùc T vµ Gb, trªn b¸nh xe cßn cã m«men
Mk do ®ã xuÊt hiÖn lùc Pk. Tõ Pk ta cã P’k vµ P’’k. Do t¸c ®éng cña lùc T vµ Gb ë ®iÓm tiÕp xóc
A ph¸t sinh çc ph¶n lùc X vµ Z. Khi chiÕu tÊt c¶ çc lùc lªn trôc n»m ngang vµ th¼ng ®øng
chóng ta nhËn ®-îc:
T = X - P’k vµ Gb = Z + P”k
163
Do sù n¶y sinh lùc phô P”k nªn cho phÐp b¸nh xe chñ ®éng dÔ dµng kh¾c phôc ®-îc
nh÷ng chíng ng¹i cã ®é cao b»ng b¸n kÝnh b¸nh xe; cßn lùc P’k sÏ lµm gi¶m lùc c¶n chuyÓn
®éng X.
b) ¶nh h-ëng cña kÕt cÊu vi sai
Vi sai cho phÐp çc b¸nh xe chñ ®éng quay víi tèc ®é kh¸c nhau.
Tr-êng hîp ma s¸t trong nhá, cã thÓ xem nh- vi sai ph©n bè cho mçi b¸n trôc mét nöa gi¸
trÞ m«men xo¾n mµ nã nhËn ®-îc. Gi¸ trÞ cña m«men nµy l¹i bÞ giíi h¹n bëi sù tr-ît quay cña
b¸nh xe chñ ®éng n»m trªn ®Êt cã hÖ sè b¸m nhá.
Nh- vËy, vi sai d¬n gi¶n ë cÇu chñ ®éng lµm xÊu rÊt nhiÒu tÝnh n»n c¬ ®éng cña « t« v× trÞ
sè cña lùc kÐo tiÕp tuyÕn ë çc b¸nh xe chñ ®éng ®-îc x¸c ®Þnh bëi çc b¸nh xe cã lùc b¸m
rÊt nhá víi ®Êt, do ®ã, lùc kÐo tiÕp tuyÕn cã thÓ kh«ng ®ñ ®Ó kh¾c phôc lùc c¶n chuyÓn ®éng.
Vi sai ph©n bè m«men xo¾n gi÷a çc b¸nh xe chñ ®éng nh- sau:
M1 = 0,5.(M + Mr)
M2 = 0,5.(M - Mr)
ë ®©y:
M1 vµ M2: m«men xo¾n cña b¸nh xe chñ ®éng quay chËm vµ nhanh;
Mr: M«men ma s¸t trong vi sai, n¶y sinh khi cã sù chuyÓn ®éng t-¬ng ®èi cña çc chi tiÕt
trong nã;
M: M«men xo¾n ë b¸nh xe bÞ ®éng cña truyÒn lùc chÝnh.
Theo quan ®iÓm vÒ tÝnh n¨ng c¬ ®éng th× ma s¸t trong vi sai lµ cã lîi, bëi v× nã cho phÐp
truyÒn m«men lín cho b¸nh xe kh«ng tr-ît vµ nhá cho b¸nh xe bÞ tr-ît, nhê ®ã mµ cã thÓ
kh¾c phôc ®-îc sù tr-ît quay. Lùc kÐo tiÕp tuyÕn tæng céng ë c¶ hai b¸nh xe chñ ®éng trong
tr-êng hîp nµy ®¹t ®-îc gi¸ trÞ cùc ®¹i nh- sau:
Mr
Pk max  2.P min 
rb
ë ®©y: Pmin: Lùc kÐo ë b¸nh xe cã lùc b¸m nhá

rb: B¸n kÝnh cña b¸nh xe chñ ®éng
Ma s¸t trong vi sai ®¬n gi¶n kh«ng lín, v× vËy lùc kÐo tæng céng chØ t¨ng 4%6%. Trong
çc vi sai cam vµ trôc vÝt cã bè trÝ trªn çc « t« cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng cao, ma s¸t trong cña
chóng lín h¬n nªn lùc kÐo tiÕp tuyÕn tæng céng cã thÓ t¨ng 10%15%.
164
Trªn çc lo¹i xe cÇn tÝnh n¨ng c¬ ®éng cao ng-êi ta còng th-êng sö dông nh÷ng vi sai cã
ma s¸t trong lín. KÕt cÊu cña mét trong nh÷ng lo¹i nµy trªn h×nh IX.3a. Nã cã hai l y hîp ma
s¸t: Çc ®Üa 9 nèi víi çc b¸nh r¨ng b¸n trôc, çc ®Üa 10 nèi víi vá vi sai.
Çc ®Üa ly hîp ®-îc Ðp mét çch tù ®éng nhê lùc chiÒu trôc, v× trªn çc trôc 7 cña vi sai vµ
çc ®Üa Ðp 4 ®Òu cã mÆt nghiªng (gãc ). TrÞ sè cña lùc chiÒu trôc phô thuéc vµo m« men
truyÒn qua vi sai.
Ly hîp ma s¸t c¶n trë sù thay ®æi vËn tèc gãc cña mét trong hai b¸nh xe chñ ®éng, cßn
m«men ma s¸t cña vi sai phô thuéc vµo: m«men truyÒn tíi nã, sè l-îng ®Üa ma s¸t vµ gãc
nghiªng  trªn çc trôc cña vi sai vµ ®Üa Ðp.
Khi « t« chuyÓn ®éng th¼ng m«men xo¾n ®-îc truyÒn tíi çc b¸n trôc b»ng hai ®-êng:
qua çc b¸nh r¨ng c«n cña vi sai vµ qua c¶ hail y hîp ma s¸t, ë tr-êng hîp nµy m«men ë çc
b¸n trôc lµ b»ng nhaukhi lùc c¶n ë hai b¸nh xe chñ ®éng lµ nh- nhau (M1=M2).
Khi « t« quay vßng (gi¶ sö quay vßng ph¶i) hoÆc khi chuyÓn ®éng trªn mÆt ®-êng cã hÖ
sè b¸m ë b¸nh xe chñ ®éng bªn ph¶i lín h¬n bªn tr¸i th× cã sù ph©n bè l¹i m«men (h×nh
IX.3c) vµ m«men truyÒn cho b¸n trôc bªn ph¶i lín h¬n bªn tr¸i (M2>M1).
165
M 1+ M2
10
1
2
A 9
M1 M2
b)
3 8
4
M 1+ M2
5 6 7
6

M1 M2
Nh×n theo A
a) c)
H×nh 8.3: CÊu t¹o cña vi sai cã ma s¸t trong lín nhê ly hîp ma s¸t vµ s¬ ®å ph©n bè m«men
cho çc b¸n trôc
a) CÊu t¹o vi sai: 1. vá hép vi sai; 2. b¸nh r¨ng hµnh tinh; 3. b¸nh r¨ng b¸n trôc; 4.
®Üa Ðp cña ly hîp; 5. b¸nh r¨ng bÞ ®éng cña truyÒn lùc chÝnh; 6. nh÷ng mÆt nghiªng
trªn trôc vi sai vµ ®Üa Ðp; 7. trôc vi sai; 8. n¾p ®Ëy; 9. çc ®Üa ma s¸t cã then hoa
trong; 10. çc ®Üa ma s¸t cã then hoa ngoµi.
b) Khi xe chuyÓn ®éng th¼ng (M1 = M2).
c) Khi xe quay vßng hoÆc chuyÓn ®éng trªn mÆt ®-êng cã hÖ sè b¸m kh¸c nhau ë hai
b¸nh xe chñ ®éng (M1 < M2).
166
Trªn mét sè « t« ng-êi ta cßn sö dông lo¹i vi sai gµi c-ìng bøc, viÖc gµi cøng vi sai víi
çc b¸n trôc chØ ®-îc thùc hiÖn khi cã sù chªnh lÖch qu¸ lín vÒ hÖ sè b¸m gi÷a b¸nh xe chñ
®éng bªn ph¶i vµ bªn tr¸i. Trªn mÆt ®-êng tr¬n lÇy lo¹i vi sai nµy cho phÐp t¨ng ®¸ng kÓ lùc
kÐo cña « t«. Sau khi ®· kh¾c phôc ®-îc nh÷ng chç tr¬n lÇy th× cÇn ph¶i më bé phËn gµi cøng
®Ó tr¸nh hiÖn t-îng tuÇn hoµn c«ng suÊt vµ h¹n chÕ sù mµi mßn lèp.
8.2.3. Ảnh hƣởng của số cầu của ôtô

Trong nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c nhau ®-îc sö dông ®Ó n©ng cao chÊt l-îng kÐo - b¸m cña « t«, th×
®èi víi nh÷ng xe cÇn cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng cao, ng-êi ta sö dông biÖn ph¸p t¨ng sè cÇu chñ ®éng. Víi
çch bè trÝ nµy, chÊt l-îng kÐo - b¸m cña « t« sÏ t¨ng rÊt nhiÒu nhê viÖc tËn dông tíi møc tèi ®a träng
l-îng sö dông cña xe ®Ó biÕn thµnh träng l-îng b¸m.
§Ó ®¬n gi¶n cho viÖc nghiªn cøu ta xÐt lo¹i xe bè trÝ theo s¬ ®å 4x4.
§éng lùc häc kÐo cña xe cã 4 b¸nh chñ ®éng nh- trªn phô thuéc vµo s¬ ®å dÉn ®éng tíi çc trôc
chñ ®éng, bëi v× cÊu tróc cña hÖ thèng dÉn ®éng cã ¶nh h-ëng tíi viÖc ph©n bè lùc kÐo gi÷a çc b¸nh
xe tr-íc vµ sau.
HiÖn nay ng-êi ta sö dông hai lo¹i dÉn ®éng: dÉn ®éng cøng vµ dÉn ®éng vi sai (h×nh 8.4).
Lo¹i dÉn ®éng thø nhÊt ®-îc biÓu thÞ trªn s¬ ®å 8.4a. C¶ hai trôc cña « t« ®-îc nèi ®éng häc cøng
víi nhau qua hép ph©n phèi 1, do ®ã mèi quan hÖ ®· x¸c ®Þnh gi÷a vËn tèc gãc cña chóng lµ kh«ng
®æi trong qu¸ tr×nh lµm viÖc.
Lo¹i dÉn ®éng thø hai ®-îc biÓu thÞ trªn s¬ ®å 8.4b. Thay vµo vÞ trÝ cña hép ph©n phèi 1 lµ hép vi
sai 2, do kÕt qu¶ t¸c ®éng cña hiÖu øng vi sai nªn mèi quan hÖ gi÷a vËn tèc gãc cña hai trôc cã thÓ
thay ®æi trong qu¸ tr×nh lµm viÖc.
§Æc tÝnh kh¸c nhau vÒ mèi quan hÖ ®éng häc gi÷a çc trôc còng g©y nªn sù kh¸c nhau trong viÖc
ph©n bè m«men chñ ®éng cho chóng.
ë nh÷ng « t« cã dÉn ®éng cøng cña hai trôc chñ ®éng th× hÇu nh- lu«n lu«n cã sù kh«ng t-¬ng
øng ®éng häc gi÷a çc b¸nh xe tr-íc vµ sau. Khi chuyÓn ®éng th¼ng trªn mÆt ®-êng ph¼ng, sù kh«ng
t-¬ng øng ®éng häc ®-îc biÓu thÞ ë chç: tèc ®é vßng lý thuyÕt cña çc b¸nh tr-íc vµ sau cã thÓ kh¸c
nhau, trong khi çc trôc cña chóng l¹i ®-îc g¾n chÆt víi khung xe vµ ph¶i di chuyÓn víi cïng mét vËn
tèc tÞnh tiÕn. §¶m b¶o sù ®ång bé tuyÖt ®èi vËn tèc vßng cña çc b¸nh xe tr-íc vµ sau thùc tÕ lµ
kh«ng thÓ thùc hiÖn ®-îc, v× b¸n kÝnh cña çc b¸nh xe cã thÓ sai lÖch so víi tÝnh to¸n do nhiÒu
nguyªn nh©n g©y nªn nh-: sai sè chÕ t¹o, ®é mµi mßn cña lèp, ¸p suÊt kh«ng khÝ trong lèp, sù dao
®éng cña t¶i träng th¼ng ®øng t¸c ®éng lªn b¸nh xe, …
167
1
Hép sè
a)
1
Hép sè
b)
H×nh IX.4: S¬ ®å dÉn ®éng çc trôc chñ ®éng
a) DÉn ®éng cøng; b) DÉn ®éng vi sai
Trªn ®-êng vßng, sù kh«ng t-¬ng øng ®éng häc ®-îc t¹o nªn ë chç: khi « t« chuyÓn ®éng trªn
®-êng cong th× mçi trôc cña chóng ph¶i cïng lóc ®i ®-îc nh÷ng qu·ng ®-êng kh¸c nhau, nh-ng hai
trôc cña xe ®-îc xem nh- g¾n víi khung l¹i di chuyÓn víi cïng mét vËn tèc tÞnh tiÕn.
8.3. Các biện pháp nâng cao tính năng cơ động của ôtô
§Ó n©ng cao tÝnh n¨ng c¬ ®éng cña « t«, hiÖn nay ng-êi ta sö dông çc biÖn ph¸p sau ®©y:
a) N©ng cao chÊt l-îng ®éng lùc häc cña « t«
ChÊt l-îng ®éng lùc häc cã liªn quan chÆt chÏ víi kh¶ n¨ng kh¾c phôc nh÷ng ®é dèc vµ
nh÷ng ®o¹n ®-êng cã lùc c¶n l¨n lín, v× vËy nh÷ng xe cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng cao cÇn ph¶i cã
nh÷ng trÞ sè lùc kÐo t-¬ng øng ë çc b¸nh xe chñ ®éng. §Ó n©ng cao chÊt l-îng ®éng lùc häc
168
cÇn n©ng cao c«ng suet riªng cña xe, t¨ng tû sè truyÒn cùc ®¹i cña hÖ thèng truyÒn lùc, sö
dông lo¹i hÖ thèng truyÒn lùc cho phÐp chuyÓn sè mµ kh«ng cÇn ng¾t dßng c«ng suet truyÒn
®Õn çc b¸nh xe chñ ®éng.
b) Gi¶m ¸p suÊt riªng phÇn lªn bÒ mÆt ®-êng
Do « t« lo¹i nµy th-êng ph¶i di chuyÓn trªn nh÷ng mÆt tùa mÒm, ë ®ã çc phÇn tö ®Êt cã
mèi liªn kÕt yÕu, lùc c¶n l¨n lín vµ lùc b¸m nhá. V× vËy khi t¨ng ¸p suet riªng cña « t« lªn bÒ
mÆt tùa sÏ lµm t¨ng vÕt lón cña b¸nh xe, lùc c¶n l¨n cµng t¨ng vµ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng xe cã thÓ
bÞ sa lÇy. BiÖn ph¸p gi¶m ¸p suet riªng lªn bÒ mÆt tùa lµ: Ph©n bè hîp lý träng l-îng cña xe
lªn çc trôc, t¨ng sè trôc, sö dông nh÷ng lèp cã kÝch th-íc vµ profin t-¬ng øng, gi¶m ¸p suet
kh«ng khÝ trong lèp hoÆc ®iÒu chØnh ®-îc ¸p suet trong khi xe ch¹y tïy theo ®iÒu kiÖn ®-êng
x¸.
C«ng tiªu hao cho çc b¸nh xe cña « t« khi xe chuyÓn ®éng trªn ®Êt mÒm tû lÖ víi ®é biÕn
d¹ng d- cña ®Êt, cã nghÜa lµ phô thuéc vµo bÒ réng vµ ®é s©u cña çc vÕt lón cña b¸nh xe.
ChÝnh v× vËy mµ ®é trïng cña çc vÕt b¸nh cã ý nghÜa quan träng ®èi víi c«ng tiªu hao cho sù
di chuyÓn cña « t«. §é biÕn d¹ng nhá nhÊt cña ®Êt sÏ nhËn ®-îc khi cã ®é trïng chÝnh x¸c cña
çc vÕt b¸nh sau vµ b¸nh tr-íc.
c) N©ng cao chÊt l-îng b¸m cña « t«
Trªn nh÷ng mÆt ®-êng tr¬n tr-ît, tÝnh n¨ng c¬ ®éng cña xe phô thuéc rÊt nhiÒu vµo kh¶
n¨ng b¸m cña çc b¸nh xe chñ ®éng víi bÒ mÆt tùa. V× vËy ®Ó n©ng cao chÊt l-îng b¸m ng-êi
ta th-êng ph¶i sö dông çc lo¹i lèp cã d¹ng hoa lèp ®Æc biÖt vµ nh÷ng trang bÞ kh¸c ®Ó chèng
l¹i sù tr-ît cña çc b¸nh xe, sö dông nh÷ng cumk vi sai cã ma s¸t trong lín, côm vi sai tù
®éng gµi hoÆc gµi cøng c-ìng bøc thay cho côm vi sai th«ng th-êng vµ cuèi cïng lµ t¹o nªn
nh÷ng xe cã nhiÒu cÇu chñ ®éng ®Ó sö dông tèi ®a träng l-îng cña xe thµnh träng l-îng b¸m.
d) T¹o ra çc th«ng sè h×nh häc thÝch hîp
Nh÷ng « t« cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng cao th-êng ph¶i lµm viÖc trªn nh÷ng lo¹i ®Þa h×nh phøc
t¹p, v× vËy chóng cÇn ph¶i cã nh÷ng th«ng sè h×nh häc vÒ tÝnh n¨ng c¬ ®éng ®Ó khi di chuyÓn
kh«ng bÞ va quÖt vµo nh÷ng ch-íng ng¹i vËt trªn ®-êng.
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CHƢƠNG VIII
1. Nêu khái niệm tính năng cơ động của ôtô
2. Trình bày các nhân tố ảnh hưởng đến tính năng cơ động của ôtô
3. Phân tích ảnh hưởng của các thông số hình học
169
4. Phân tích ảnh hưởng của các thông số kết cấu
5. Phân tích ảnh hưởng của số cầu của ôtô
6. Phân tíchCác biện pháp nâng cao tính năng cơ động của ôtô
170

Bài Giảng: Trường Đại Học Sư Phạm Kỹ Thuật Hưng Yên

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bài Giảng: Trường Đại Học Sư Phạm Kỹ Thuật Hưng Yên

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN

KHOA CƠ KHÍ ĐỘNG LỰC

Hưng Yên - 2015

1.1. Các trạng thái động lực học ôtô :

1.1.2. Các trạng thái động lực học ôtô.

Trong tÝnh to¸n ®Ó ®¬n gi¶n coi h  hg

: gãc dèc cña ®-êng trong mÆt ph¼ng däc

Pm = Gm(fcos  sin ) (1.3)

G cos  (b  frb )  (G sin   Pj  P )hg  Pm hm

G cos  (a  frb )  (G sin   Pj  P )hg  Pm hm

H×nh 1.2: S¬ ®å lùc t¸c dông lªn b¸nh xe

ë tr-êng hîp nµy ta cã ngay ®iÒu kiÖn sau:

 mA  Z1.L  P .h  M f 1  M f 2  G.b  0 (1.6)

§Ó dÔ tÝnh to¸n coi: M f  M f  M f  G. f .rb . cos 

mµ  =0  M f  G. f .rb thay vµo ph-¬ng tr×nh (1.4), ta cã:

Z1.L  P .h  G. f .rb  G.b  0

G(b  f .rb )  P .h

Xe ®øng yªn trªn ®-êng n»m ngang ta cã: = 0 vµ Pf=0, M f  0

Rót gän ta ®-îc biÓu thøc:

ThÕ vµo ph-¬ng tr×nh (1.4), (1.5) ta cã:

1.1.2.2. Ôtô chuyển động quay vòng

H×nh 1.3: S¬ ®å lùc vµ m«men t¸c dông lªn b¸nh xe

- : gãc nghiªng cña mÆt ®-êng

it : tû sè truyÒn cña hÖ thèng truyÒn lùc

ne,  e : sè vßng quay vµ tèc ®é gãc cña trôc khuûu

nb , b : sè vßng quay vµ tèc ®é gãc cña b¸nh xe chñ ®éng

XÐt vÒ mÆt kÕt cÊu tû sè truyÒn ®-îc x¸c ®Þnh:

it  ih .i p .io .ic (1.19)

t  l . . h .cdo .c (1.22)

 h : hiÖu suÊt cña hép sè vµ hép sè phô( nÕu cã)

 cd : hiÖu suÊt cña c¸c ®¨ng

 o :hiÖu suÊt cña cÇu chñ ®éng

 c : hiÖu suÊt cña truyÒn lùc cuèi cïng

Lo¹i xe Gi¸ trÞ trung b×nh cña  t

- Cã b¸n kÝnh lµm viÖc trung b×nh cña b¸nh xe r b

M«men xo¾n cña b¸nh xe chñ ®éng M k ®îc x¸c ®Þnh:

- Khi «t« chuyÓn ®éng cã gia tèc

+ Ph-¬ng song song mÆt ®-êng

NÕu chuyÓn ®éng kh«ng æn ®Þnh :

1.3 Các lực cản chuyển động của ô tô

- Pi : Lùc c¶n lªn dèc.

1.3.1. Lực quán tính.

- Ph-¬ng: song song víi mÆt ®-êng

- ChiÒu: gi¶ sö ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng cña «t«

Lùc qu¸n tÝnh bao gåm c¸c thµnh phÇn sau:

=> Pj = Pj' + Pj'' (1.28)

G: träng l-îng toµn bé cña « t«

M k'  M eitt  I e eitt   I n n in n   I b b (1.31)

 e : gia tèc gãc cña trôc khuûu

 b : gia tèc gãc cña b¸nh xe chñ ®éng

it: tû sè truyÒn cña hÖ thèng truyÒn lùc

 t : hiÖu suÊt cña hÖ thèng truyÒn lùc

ë ®©y: b: tèc ®é gãc cña b¸nh xe chñ ®éng

rb: b¸n kÝnh lµm viÖc trung b×nh cña b¸nh xe

Thay (I.41), (I.41), (I.42) vµo ph-¬ng tr×nh (I.39) ta ®-îc:

Suy ra: M k'  M k  M j

- Trong thùc tÕ ng-êi ta x¸c ®Þnh  i theo c«ng thøc :

vµ gi¸ trÞ gÇn ®óng cña chóng lµ:

1   2  0,05   i  1,05  0,05ih2 (1.44)

1.4. Lực cản gió.

H×nh 1.6: S¬ ®å dïng èng khÝ ®éng ®Ó x¸c ®Þnh hÖ sè c¶n K

Lo¹i xe K(N.s 2 / m 4 ) F( m 2 ) W(N.s 2 / m 2 )

¤t« du lÞch: - Vá kÝn: 0,2 - 0,35 1,6 - 2,8 0,3 - 0,9