สมุนไพรและสารพฤกษเคมี

ผศ.ดร. เอกราช บารุงพืชน์

ภาควิชาโภชนวิทยา คณะสาธารณสุ ขศาสตร์
มหาวิทยาลัยมหิดล 1
 ขอบเขตเนื้อหา
• ความหมายของสารพฤกษเคมี
• คุณสมบัตหิ ลักของสารพฤกษเคมี
• ชนิดของสารพฤกษเคมี
• อาหารทีเ่ ป็ นแหล่ งของสารพฤกษเคมี
• บทบาททีส่ าคัญของสารพฤกษเคมีต่อสุ ขภาพ
• สารพฤกษเคมี/สมุนไพร กับโรคเรื้อรัง
โรคอ้ วน ไขมันในเลือดสู ง ความดันโลหิตสู ง เบาหวาน
2
 สารพฤกษเคมี คืออะไร ?
• สารเคมีทพ
ี่ บในพืช ผัก ผลไม้ สมุนไพรต่ างๆ

• ไม่ จ าเป็ นต่ อ การท างานของร่ า งกาย ขาดไม่ ทาให้ เ กิด โรคเหมื อ น
วิตามิน หรื อสารอาหารต่ างๆ

• แต่ อาจมีประโยชน์ ในการส่ งเสริมสุ ขภาพ ป้ องกันโรค บาบัดโรค

3
คุณสมบัตหิ ลักของสารพฤกษเคมี
เป็ นสารต้ านอนุมูลอิสระ (Anti-oxidant)

4
 โรคเบาหวาน

โรคความดันโลหิตสู ง

สารต้ านอนุมูลอิสระ โรคหัวใจและหลอดเลือด

โรคมะเร็ง

โรคอัลไซเมอร์
5
6
 สี สารพฤกษเคมี
สีแดง ไลโคปี น (Lycopene)
เอลลาจิก แอซิด (Ellagic acid)
สีเหลือง/ ส้ ม เบต้ า- แคโรทีน (-Carotene)
ลูทีนและซีแซนทีน
(Lutein &Zeaxanthin)
เฮสเพอริดนิ (Hesperidin)
สีเขียว ไอโซไธโอไซยาเนท (Isothiocyanate) คะน้ า กะหลา่
อีจซี ีจี (EGCG)
สีม่วง แอนโธไซยานิน (Antrocyanin)
เรสเวอราทรอล (Resveratrol)
สีขาว อัลลิซิน (Allicin)
เควอซิตนิ (Quercetin)
แพลนท์ สตานอล (Plant stanol)
อาหารทีพ่ บ คุณประโยชน์
มะเขือเทศ ลดความเสี่ยงของโรคหัวใจและหลอดเลือด
โรคมะเร็งต่ อมลูกหมาก
ทับทิม ลดความดันโลหิต ป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด
แครอท ตาลึง ส่ งเสริมสุ ขภาพดวงตา ระบบภูมิคุ้มกัน ผิวพรรณ
ข้ าวโพด ป้องกันความเสื่ อมของจอประสาทตา
ส้ ม ลดความเสี่ยงของโรคหัวใจและหลอดเลือด
ป้องกันโรคมะเร็งต่ างๆ
ชาเขียว ลดไขมันสะสมในร่ างกาย เพิม่ ภูมิคุ้มกัน ป้องกันมะเร็ง
องุ่น กระเจีย๊ บ บารุงสายตา ผิวพรรณ ป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด
ผลไม้ ตระกูลเบอร์ รี่
องุ่น บลูเบอร์ รี่ ช่ วยชะลอวัย ป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด
กระเทียม ลดไขมันในเลือด ลดความดันโลหิต
ป้องกันโรคหลอดเลือดแดงแข็งตัว
แอปเปิ้ ล หัวหอม องุ่น ลดความดันโลหิต เพิม่ ภูมิคุ้มกัน
ข้ าวโพด ข้ าวสาลี
7 ลด LDL-C
 ชนิดของสารพฤกษเคมี
• Polyphenols

• Terpenoids

• Glucosinolates

• Thiosulfonates

• Phytosterols

• Capsaicin

• Xanthones
8
Polyphenols

9
Flavonoids

10
 Chlorogenic acid

• พบมากในเมล็ดกาแฟ

• ต้ านอนุมูลอิสระ

• ต้ านเชื้อจุลนิ ทรีย์

• ช่ วยควบคุมระดับนา้ ตาลในเลือด

11
 Ferulic acid

• พบมากในธัญพืชไม่ ขดั สี ข้ าวกล้ อง ข้ าวโพด ราข้ าว

• ต้ านอนุมูลอิสระ

• ลดภาวะการอักเสบ

• ลดระดับไขมันในเลือด

12
 -Oryzanol

• Ferulic acid + Sterols

• พบมากในราข้ าว/นา้ มันราข้ าว

• ต้ านอนุมูลอิสระ

• ลดระดับไขมันในเลือด (โดยเฉพาะ LDL-C)

13
 Curcumin

• พบมากในขมิน้
• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ลดภาวะการอักเสบ

• ป้องโรคเบาหวาน
• ลดความเสี่ ยงต่ อการเกิดโรคอัลไซเมอร์

14
 Resveratrol

• พบมากในองุ่น ไวน์ แดง ถัว่ ลิสง

• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ลดภาวะการอักเสบ
• ลดความเสี่ ยงต่ อการเกิดโรคเบาหวาน โรคหัวใจ
• ลดความเสี่ ยงต่ อการเกิดโรคมะเร็ง
• ช่ วยชะลอความชรา

15
 Quercetin

• พบมากในหอมแดง แอปเปิ้ ล องุ่น

• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ลดภาวะการอักเสบ
• ลดความดันโลหิต
• ลดระดับนา้ ตาลและไขมันในเลือด
• เพิม่ การสลายไขมันในร่ างกาย
16
 Anthocyanins

• พบมากในองุ่น เบอรี่ กระเจีย๊ บ อัญชัน

• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ลดภาวะการอักเสบเรื้อรัง
• ส่ งเสริมสุ ขภาพสมอง สายตา หัวใจ และผิวพรรณ

17
กินผลไม้ ไทยตระกูลเบอรี่...ช่ วยหลีกหนีโรคใจ !!

18
 Catechins

• พบมากในชาเขียว ชาขาว ชาดา โกโก้

• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ลดระดับไขมันในเลือด
• เพิม่ การเผาผลาญไขมันในร่ างกาย
• ป้องกันการเกิดโรคมะเร็ง

19
 Isoflavones

• พบมากในถั่วเหลือง และผลิตภัณฑ์
• ไฟโตรเอสโตรเจน (Phytoestrogen)
• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ลดระดับไขมันในเลือด ป้องกันโรคหัวใจ
• ป้ องกันการเกิดโรคกระดูกพรุ น
• ลดความเสี่ ยงต่ อการเกิดมะเร็งเต้ านม

20
ไอโซฟลาโวนช่ วยชะลอความชราทางด้ านผิวพรรณ

21
 USFDA recommendation

25 g soy protein for preventing CVD

22
 Hesperetin

• พบมากในส้ ม มะนาว
• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ลดความเสี่ ยงต่ อการเกิดโรคมะเร็ง
• ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อไวรัส

23
 Naringin

• พบมากในผลไม้ จาพวกส้ ม (ให้ รสขม)

• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ลดความเสี่ ยงต่ อการเกิดโรคมะเร็ง
• ลดระดับไขมันในเลือด
• ป้องกันการเกิดโรคแผลในกระเพาะอาหาร

24
 Tannin

• พบมากในกระเฉด ฝรั่ง พุทรา ชา กาแฟ (ให้ รสฝาด)

• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ต้ านการเจริญเติบโตของเชื้อจุลนิ ทรีย์
• ลดการดูดซึมแร่ ธาตุ

25
 ชนิดของสารพฤกษเคมี
• Polyphenols

• Terpenoids

• Glucosinolates

• Thiosulfonates

• Phytosterols

• Capsaicin

• Xanthones
26
 Terpenoids

• Carotenoids
- -Carotene
- Lycopene
- Lutein
- Zeaxanthin
- Astaxanthin

• Non-Carotenoids
- Saponins
27
 บทบาทของคาโรทีนอยด์ กบั สุ ขภาพ

Lycopene
Prostatic Health
β-Carotene
Retinoic acid
Retinal Dermal Integrity Immune function

Lutein / Zeaxanthin
Vision & Ocular Health 28
 -Carotene

• พบมากในแครอท ฟักทอง มะม่ วงสุ ก มะละกอสุ ก

• เป็ นสารตั้งต้ นของวิตามินเอ
• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ช่ วยในการมองเห็น/ บารุงสายตา
• ช่ วยให้ ผวิ มีสุขภาพดี
• เพิม่ ภูมิคุ้มกันของร่ างกาย
29
 Lycopene

• พบมากในมะเขือเทศ แตงโม
• แสงและความร้ อน จะเปลีย่ นโครงสร้ างจาก Trans form
เป็ น Cis form ทาให้ ร่างกายดูดซึมได้ มากขึน้
• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ป้องกันมะเร็งต่ อมลูกหมาก และกระดูกพรุน
• ลดระดับ LDL-C

30
 Lutein & Zeaxanthin

• พบมากในข้ าวโพด ไข่ แดง อะโวคาโด

• เป็ นองค์ ประกอบสาคัญในจอตา (Retina)
• ป้ องกันการเกิดจอประสาทตาเสื่ อมในผู้สูงอายุ
• ลดอัตราการเกิดต้ อกระจกในผู้สูงอายุ

31
 Astaxanthin

• พบมากในสาหร่ ายเซลล์ เดียว (Microalgae)

• เป็ นสารต้ านอนุมูลอิสระทีม่ ีฤทธิ์แรง (Super antioxidant)
• ลดความเสี่ ยงในการเกิดโรคความดันโลหิตสู ง เบาหวาน
• ช่ วยให้ ผวิ มีสุขภาพดี
• เพิม่ ความทนทาน และลดความล้ าของกล้ ามเนื้อ
• ช่ วยชะลอวัย
32
 Terpenoids

• Carotenoids
- -Carotene
- Lycopene
- Lutein
- Zeaxanthin
- Astaxanthin

• Non-Carotenoids
- Saponins
33
 Saponins

• พบมากในถั่วต่ างๆ
• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ต้ านการอักเสบ
• ลดระดับคอเลสเตอรอลในเลือด
• ลดความเสี่ ยงต่ อการเกิดโรคอัลไซเมอร์

34
สารสกัดจากสมุนไพร “พรมมิ” บารุงความจา
ป้ องกันอัลไซเมอร์
35
 ชนิดของสารพฤกษเคมี
• Polyphenols

• Terpenoids

• Glucosinolates

• Thiosulfonates

• Phytosterols

• Capsaicin

• Xanthones
36
 Sulforaphane

• พบมากในกะหลา่ คะน้ า บร็อคเคอรี่

• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ช่ วยในกระบวนการกาจัดสารพิษ
• ป้องกันโรคมะเร็ง

37
 ชนิดของสารพฤกษเคมี
• Polyphenols

• Terpenoids

• Glucosinolates

• Thiosulfonates

• Phytosterols

• Capsaicin

• Xanthones
38
 Thiosulfonates

• Allicin
• พบมากในกระเทียม
• ลดระดับคอเลสเตอรอลในเลือด
• ลดความดันโลหิต
• ป้องกันการแข็งตัวของเลือด

39
 ชนิดของสารพฤกษเคมี
• Polyphenols

• Terpenoids

• Glucosinolates

• Thiosulfonates

• Phytosterols

• Capsaicin

• Xanthones
40
 Phytosterols

• Plant Stanols
• พบมากในข้ าวโพด ถั่วต่ างๆ
• ลดระดับคอเลสเตอรอลในเลือด
( LDL-C ~ 8-15 % )

AHA recommendation
2 g plant stanol for preventing CVD

41
 ชนิดของสารพฤกษเคมี
• Polyphenols

• Terpenoids

• Glucosinolates

• Thiosulfonates

• Phytosterols

• Capsaicin

• Xanthones
42
 Capsaicin

• พบมากในพริก
• ต้ านการอักเสบ
• ลดระดับนา้ ตาลในเลือด
• เพิม่ การเผาผลาญพลังงานและไขมัน

43
 ชนิดของสารพฤกษเคมี
• Polyphenols

• Terpenoids

• Glucosinolates

• Thiosulfonates

• Phytosterols

• Capsaicin

• Xanthones
44
 Xanthones
• - , -mangostin
• พบในมังคุด
• ต้ านอนุมูลอิสระ
• ต้ านการเจริญของเชื้อจุลนิ ทรีย์ก่อโรค
• ยับยั้งภาวะการอักเสบ
• ลดความเสี่ ยงในการเกิดโรคเบาหวาน โรคหัวใจ
• ลดความเสี่ ยงในการเกิดโรคมะเร็ง
* การศึกษาในหลอดทดลองและสั ตว์ ทดลอง 45
 Chlorophyll

• เป็ นรงควัตถุ หรื อสารสี เขียวทีพ่ บในพืช

• ต้ านอนุมูลอิสระ
 สารพฤกษเคมี & โรคอ้วน

White Bean OTPP

Extract (70 mg/d)
(445-3,000 mg/d)

Green tea Glucomanan

Extract (3-4 g/d)
(400-750 mg/d)

CLA HCA
Cis-9,trans-11 + Trans-10,cis-12 (1,000-1,500 mg/d)
(3,000 mg/d)
 สารพฤกษเคมี & โรคไขมันในเลือดสู ง
Omega-3
Fish/Krill Oil Ferulic acid
(1,000-2,000 mg/d) (1,000 mg/d)
Soy protein
(25 g/d) Policosanol
(10-20 mg/d)

Plant stanol Gamma-Oryzanol

(2 g/d) (50 mg/d)

-glucan
(3 g/d)
Green Tea Extract
Red Yeast Rice
( > 145 mg/d)
(1,800 mg/d)
 สารพฤกษเคมี & โรคความดันโลหิตสูง

Flavanol-Rich Cocoa
(30 - 1,080 mg/d) Pine Bark Extract
(125 mg/d)

Antrocyanins Quercetin
(275 mg/d) (730 mg/d)
 สารพฤกษเคมี & โรคเบาหวาน

Curcumin
(500-1,500 mg/d) ALA
(300-600 mg/d)

Cinnamon
(1-2 g/d)
 สมุนไพร
สาหรับล้ างพิษ (ดีท็อกซ์ )
• ย่ านางแดง (แรงเหลือหลาย)
• รางจืด
• ขิง
• งาดา

51
 เวปไซต์ ข้อมูลสมุนไพร
สานักงานข้ อมูลสมุนไพร
คณะเภสั ชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

www.medplant.mahidol.ac.th

52
THANK YOU

53