Estratehiyang Kayag-Kayag - Inclusive Education

2011
Estratehiyang Kayag-Kayag (KKS)

Manual para sa mga Community Volunteers, Tungo sa Inklusyon ng
mga Batang may-Kapansanan sa Regular na Paaralan
Isinulat nina:
Marlon Fulo, Joseph Aquino,

Ronaldo Meneses at Richard
Arceno
Lay-out at larawan:
Marlon Fulo
LCDPF-Inclusive Education Program
5/30/2011
ESTRATEHIYANG KAYAG-KAYAG: TUNGO SA INKLUSYON NG MGA BATANG MAY-

KAPANSANAN SA MGA REGULAR NA PAARALAN
2011
Tungo sa Inklusyon ng mga Batang may-Kapansanan sa mga Regular

na Paaralan
Ang Akdang ito ay ipinalimbag ng Inclusive Education

for Children with Disabilities in the Philippines Program
(IE-Philippines)
2 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

KKS para sa Edukasyon ng mga Batang May Kapansanan sa Pilipinas
2011
Tungo sa Inklusyon ng mga Batang may-Kapansanan sa mga Regular na

Paaralan

2011
Talaan ng Nilalaman
Background ng Manual …………………………………………………………………….... 9
UNANG BAHAGI
MGA PRINSIPYO AT ISYU HINGGIL SA DISABILITY AT SA INCLUSIVE

EDUCATION ………………………………………………………………………………… 10
Workshop I: “Sino ba Sila, Ano sila sa Akin?, Hanapin Natin” – Upang malaman sa
mga participants kung paano nila tinitingnan ang mga maykapansanan ……………….. 11
Mga Modelo ng Pagtingin sa May-Kapansanan (Models of Disability) ............................... 12
ANG INCLUSIVE EDUCATION AT SPECIAL EDUCATION ………………………… 14
Mga Aral at Leksiyon sa pagpapatupad ng Inclusive Education Program ……………… 17
Mga Estratehiya ng pagtuturo sa mga Bata ……………………………………………….. 18
Mga Halimbawa ng Accommodation ……………………………………………................. 18

Mga Halimbawa ng Modification …………………………………………………………... 19
IKALAWANG BAHAGI
PAGTATAGPO NG MGA LOKAL NA SAMAHAN AT

NG INCLUSIVE EDUCATION …………………………………………………………….. 20
Ang Organisasyon ……………………………………………………………………………. 21

Mga Elemento ng Organisyon ………………………………………………………………. 21
Paano bumuo ng organisasyon? …………………………………………………………….. 23
Workshop II: “Ako at ang aking konsepto ng samahan, Tayo at ang ating pagbubuo ng
samahan” Tungo sa pagunawa sa organisasyon ……………………………………………. 22
ANG INCLUSIVE EDUCATION

COMMUNITY SUPPORT GROUP (IE-CSG) ……………………………………………. 25
Tayo ba ay Organisasyon o Alyansa?: Isang pagtatangkang maglatag ng bagong teorya

ng sa pag-oorganisa ………………………............................................................................... 25
Mga Pangunahing Tungkulin at Kalikasan ng IE-CSG …………………………………... 26

Kasapian ng CSG …………………………………………………………………………….. 26

2011
Pamunuan ng IE CSG ……………………………………………………………………….. 29
ANG RESOURCES MOBILIZATION O PAGKALAP NG PONDO………………… 31
Workshop III: “Kailangan ko, kailangan mo, Kailangan natin, “Meron ba ako, meron ka
ba, meron ba tayo, meron ba sila?” Tungo sa pagunawa sa- resources mobilezation ……….. 31
Ano ang Resources Mobilization? …………………………………………………………... 31

Paano tayo magkaka-pondo? ……………………………………………………….. 32
Mga Mandato ng gobyerno na maaaring panggalingan ng ating pondo ………………… 34
IKATLONG BAHAGI
ANG ESTRATEHIYANG KAYAG-KAYAG (KAYAG-KAYAG STRATEGY: KKS)…… 35
Workshop IV: “Sinong Taya?” Tungo sa pagunawa kung sinusino ang

Kasali sa KayagKayag Strategy (KKS ………………………………………………………………. 35
Ilang prinsipyo, praktika at karanasan sa Kayag-kayag Strategy. ………………………. 36

Sinu-sino ang maaring atasan na magsagawa ng KKS? …………………………………... 36
Workshop V: “Ilista mo, Baby” Tungo sa pagunawa kung papaano gumawa ng profile ng
batang maykapansanan ……………………………………………………………………………… 40
Ang profiling…………………………………………………………………………………... 41
Ang validation sa paunang datos (preliminary data) ……………………………………… 42
1. CWD Mapping………………………………………………………………………………… 43
2. Ang Dalaw-Kayag ……………………………………………………………………………. 43
3. Ang “Educational Assessment” ……………………………………………………................ 45
Ang referral system? ………………………………………………………………………….. 45
Workshop VI: “Ang Pagbuo ng isang Lokal na Referral System” ………………………. 46
ANG AKTUWAL NA PAGKAYAG ……………………………………………………….. 55

Ang Retention ………………………………………………………………………………... 56
Workshop VII: “Sama-Sama sa Pagpapatuloy” Tungo sa pag unawa sa retention sa

Enrolment ng CWD …………………………………………………………………………………… 57
HANDA NA BA TAYONG KUMILOS? …………………………………………………... 58

2011
Ang Rapid Planning …………………………………………………………………………. 58

Isang Halimbawa ng SWOT Analysis ……………………………………………………… 58
Ang Aktuwal na pagplaplano ……………………………………………………………….. 59
Ang Pagsusubaybay at Ebalwasyon (Monitoring and Impact Evaluation ………………. 60
MGA APPENDIX
APPENDIX A. Isang halimbawa ng Educational Assessment Tool ………………
APPENDIX B. Isang Halimbawa ng local na ordinansa sa barangay

para sa mga taong may-kapansanan ……………………………………………….

2011
Panimulang Salita
WALA nang ibang pinaka mainam na butil karunungan maliban sa karunungang pinanday ng
prinsipyo, karanasan, at praktika.
Mapalad tayong lahat dahil sa kabila ng malawakang kakulangan ng ating sektor sa aspeto ng
ekonomiya, lohistika, at kasanayan, maraming mga local at pambansang ahensiya ang naghahangad
na tumulong sa atin, kung hindi man tuwirang makapagbigay ng suportang mapanghahawakan.
Mapalad tayo dahil sa kabila ng kakulangang ito, mayroon ding mga dayuhang institusyon at mga
indbidwal na handa din namang magbigay ng suporta sa ngalan ng funding at social
entrepreneurship.
Mapalad tayo dahil mayroon ding opisina patungkol sa Inclusive Education Program, ang
programang sa buong pagpapakumbabang-loob ay nagpasimula ng ganitong klaseng gawain natin.
Na, kung tutuusin at kung aaminin ay may sarili at panloob ding kakulangan sa aspeto ng lakas-pag-
gawa, teknolohiya, moral na asendisiya, at katahimikan ng pag-iisip.
Mapalad tayo at mayroon sa loob ng opisina ng programa, na mga maliliit at abang tao na
nagpatuloy sa pagtupad ng kani-kanilang tungkuilin at papel sa programa, sa kabila ng mga
nabanggit na kakulangan. May mga abang lingkod na patuloy na kumilos, nagdebate, nagsulat at
nag-away, at muling nagkasundo sa ngalan ng dakilang layunin na makapag-paaral ng mga batang
may-kapansanan, sa nayon man o sa lungsod.
Mapalad tayo dahil may nakinig at may nagsabuhay sa mga pinag-usapan ng opisina, at sa ngayon
ay patuloy na isinasabuhay at ginagawa ang mga taktika at estratehiyang pinanday nga sa loob ng
maliit na opisina ng programa. Mapalad tayo at nakinig at nakipamuhay sa ating layunin ang mga
magulang, mga guro, mga boluntir, mga opisyal ng barangay at mga organisasyon, na ngayon ay
tinatawag at pinaparangalan natin bilang Inclusive Education Community Support Group (CSG).
Sa kanila nagmula at sa kanila patungo ang nilalaman at karunungan ng manual na ito. Sa mahabang
panahon ng kanilang pagkilos, at pagpapanday ng mga maliiit na ideya ay nabuo at natipon natin ang
mga karunungang ito upang makabuo ng hindi natin inaasahang bukal ng kaalaman para sa mga
boluntir na nais pang magpatuloy ng programang inclusive education. Sa kanila, at sila lamang ang
magmamay-ari at patuloy na magbabahagi ng manual na ito.
Ang manual ay isang proyekto ng Inclusive Education Program for Children with Disbailities in the
Philippines, na limang taon na din namang ipinatutupad sa tatlong rehiyon sa Pilipinas, kabilang ang
NCR, Central Luzon at CALABARZON. Katuwang ng programa ang mga IE-CSG o mga boluntir
na nagmula sa 30 siyudad at munsipyo sa mga rehiyong nabanggit sa itaas.
Ang mga bahagi ng manual na ito ay hinalaw mula sa aktuwal na praktika at estratehiyang ginamit
ng mga IE-CSGs at tuloy ay tinipon at isina-dokumento natin ngayon.

2011
Nahahati sa tatlong pangunahing bahagi ang manual batay sa kahalagahan ng mga topics at sa silbi o
function nito sa ating samahan. Ang Unang Bahagi ay patungkol sa ilang mahahalagang prinsiyo at
teorya hingil sa disability, sa inclusive education at ang kaugnayan nito sa special education.
Ang ikalawang bahagi naman ay nagpapaliwanag sa atin ng ilang mahahalagang prinsipyo at

Gawain hinggil sa community organizing at ilang magagaling na karanasan natin sa IE-CSG.
HInahamon naman tayo ng ikatlong bahagi kung saan ay sisikapin tayong gumawa ng isang
pangmatagalang plano hinggil sa ginagawa nating programa sa pamamagitan ng Estratehiyang
Kayag-Kayag (KKS), ang ating imbensiyon sa usapin ng pagpapataas sa antas ng enrolment ng
batang may-kapansanan.
Mapalad tayo dahil bukod sa pagiging manual o isang simpleng libro lamang, nagawan natin ng
paraan na ito ay maging modyul na rin para sa practitioners ng inclusive education at community
development. Bawat pangunahing paksa ay may nakalaang mga modyul o workshops na maari
nating Gawain upang mas lalong mapa-unlad ang ating kamalayan at kasanayan sa ating
organisasyon.
Umaasa tayo na magiging gamay natin ang pag-gamit at pagsasapuso ng manual na ito, upang sa
paglipas ng panahon ay maaari din itong mapakinabangan ng mga susunod pa sa atin. Panatilihin
nating bukas ang ating puso at isipan, sakaling may mga indibidwal o instutusyong maaaring
magbigay ng komento at analysis para sa ating manual, sa gayon ay mas lalo pa nating mapagtibay
at mapabuti ang nilalaman at konsteksto ng librong ito.
Muli, pangalawa sa Panginoon, ibinabalik ko sa IE-CSG ang parangal at pagsaludo dahil sa inyong
pagpapagal at paglalaan ng malakaing bahagi ng inyong buhay sa programang inclusive education.
Hihikayatin ko ang lahat ng aking kakilala at nakakakilala sa akin na maniwala at panghawakan na
sa inyo, IE-CSG nagmula at magtatapos ang karunungang naririto sa manual. Mga butil ng
karunganng pinanday po ninyo ng mahabang panahon ng inyong karanasan.
M.B.F.

2011
Background ng Manual
Sa halos limang taon ng implementasyon ng Inclusive Education Program (IE-Philippines), sa

pakikipag-ugnayan sa Department of Education at Bureau of Elementary Education, maraming mga
natutunan ang ating mga kapartner at maging ang tagapamahala ng IE-Philippines hinggil sa mga
inobasyon (innovation) at magagandang taktika para mapabilis at mapalaki ang enrolment ng mga
batang may-kapansanan sa mga regular na paaralan.
Mula sa mga sama-samang pagsasanay na ginawa natin, kasama ang ating mga kapartner sa
programa, sinikap nating mapunan ng kaalaman at kasanayan ang ating mga prospect trainees.
Ginawa natin ito upang matuto silang bumuo, magpalakad, magpanatili ng isang samahang lokal na
tumutugon sa pangangailangan ng mga batang may-kapansanan. Nagbigay din tayo ng ilang mga
pagsasanay kung paano makakalap ng pondo para sa natatanging layunin: ang makapagpaenrol ng
mas maraming mga batang may-kapansanan sa mga pampublikong paaralang elementaya sa ilalim
ng Inclusive Education Program. Kung babalikan, ang INCLUSIVE EDUCATION ay isang
pamamaraan kung saan magkasabay na nag-aaral ang isang may-kapansanan, kasama ang isang
estudyante na walang kapansanan.
Taong 2010, sinimulan ng pamunuan ng Inclusive Education Program ang Estratehiyang Kayag-
Kayag (Kayag-Kayag Strategy: KKS) kung saan naging popular ang programang Inclusive
Education sa mga piling komunidad ng Cental Luzon, CALABARZON at Maynila (NCR). Higit sa
inaasahan, tumaas din ang antas ng pag-enrol ng mga batang may-kapansanan sa mga pampublikong
paaralan, lalo na sa bahagi ng Caloocan City, dahil na rin sa implementasyon ng Kayag-Kayag
Strategy.Kinilala ang magandang karanasang ito maging ng mga kaibigan ng LCDPFI na nakabase
sa labas ng bansa na nagbigay daan pa upang ang mga kaibigang NGO na mula sa ibang bansa ay
dumalaw sa ating mga paaralan at nakipagpalitan ng kaalaman hinggil sa naturang programa.
Sa ilalim ng Estrahehiyang Kayag-Kayag (KKS), sininsin natin ang mga taktika at mga paraang
gagawin ng mga volunteer na nagnanais na paigtingin ang ating layunin na makapagpaaral ng mas
maraming mga batang may-kapansanan.Sa lebel ng mga komunidad, iniisa-isa ng estratheiya ang
mga pamamaraan kung paano paghandaan, isagawa, at panatilihin ang enrolment ng mga batang
may-kapansanan.
Sa layuning maging gabay at inspirasyon ang mga

nasimulan na nating mga gawain, minabuti ng pamunuan ng
Inclusive Education Program na isulat ang mga karanasang
ito. Sa gayon ay magsilbi itong batayan ng iba pang tao at
organisasyon na nagnanais ding magtaguyod ng
programang Inclusive Education sa kanilang mga lugar.
Dito nagmula ang inisyatibong gumawa ng isang manual

para isa-dokumento ang mga estratehiyang ginamit natin, at
sa dulo ay maaari ding mapakinabangan ng iba pang mga

2011
kaibigan na nais magsulong sa karapatan sa edukasyon ng mga batang may-kapansanan.

UNANG BAHAGI
MGA PRINSIPYO AT ISYU HINGGIL SA DISABILITY AT SA INCLUSIVE EDUCATION
Matagal nang panahon na isinusulong ang sektor ng may-kapansanan.Sa kabila nito, malinaw na
litaw pa rin ang iba’t ibang isyu hinggil dito.Nakatala sa ibaba ang ilan sa pinakamatingkad na isyu
na naglalarawan sa mga may-kapansanan;
• 82% ng mga taong may-kapansanan ay nakatira sa mga probinsiya (WHO, 2006)

• 10% sa populasyon ng bawat umuunlad na bansa ay may kapansanan (WHO)
• 98% ng mga batang may-kapansanan sa bawat umuunlad na bansa ay hindi nakakapag-aral.
(UNESCAP, 2001)
• 0-14 taong gulang na batang may-kapansanan ay hindi pa nakakatikim ng pangunahing
serbisyong pangkalusugan at pangrehabilitasyon. (ADB, 2004)
• 3% lamang sa buong populasyon ng batang maykapansanan ang nakakapag-aral (DepEd)
• kulang ang mga gurong may kakayahang magturo sa mga batang may-kapansanan
• hindi sapat na alokasyon ng pondo para sa mga kagamitan, materyales at iba pang tagasalin o
sign language para sa mga batang may-kapansanan.
• hindi sapat na access features o mga istruktura sa loob ng paaralan upang malayang
makagalaw ang mga may-kapansanan sa loob ng paaralan, hal. Wheelchair
• kakulangan ng angkop at tumpak na datos hinggil sa may-kapansanan
• hindi pa kasama dito ang nakaugalian na nating pananaw sa mga may-kapansanan bilang
mga indibidwal na isinumpa, kakaiba ang anyo o kaya’y mga taong may karamdaman, mga
espesyal at kung hindi man, mga taong dapat kaawaan.
Katulad ng mga naihayag na mga polisiya at batas sa unang bahagi ng papel na ito, pinapanatili ng
UN at ng ating pamahalaan ang prinsipyo at mga gawaing nagpapahalaga ng edukasyon ng mga
batang may-kapansanan, hindi lamang dahil sa awa o pag-iisip na ang mga batang may-kapansanan
ay mga natatanging receiver o tagatanggap lamang ng awa o benepisyo. Gumagawa tayo ng paraan
para makapag-aral ang mga bata para sa dalawang natatanging dahilan:
A. Teorya ng Pakinabang Pang-Ekonomiya (Economic Theory)
Nakabase ang teoryang ito sa paniniwalang malaki ang maitutulong ng mga may-kapansanan sa pag-
unlad ng bansa (nation-building) kapag nabigyan sila ng
pagkakataong gawin ito. Batay sa ganitong paniniwala, kapag
binigyan natin ng pagkakataon ang mga batang may-kapansnan
na makapag-aral, malaki ang tyansa (chances) na
makakapagtrabaho sila. Kapag sila ay nakapagtrabaho, bababa
ang antas ng subsidy, o ang gastos ng gobyerno para mabuhay
ng matiwasay ang mga may-kapansanan. Sa halip, ang mga
may-kapansanan mismo ang makakapag-ambag o

2011
makakapagbigay ng tulong sa gobyerno sa pamamagitan ng buwis at lakas-paggawa.

B. Teorya ng Katarungang Panlipunan (Social Theory)
Batay sa ganitong prinsipyo, sinisikap din dapat ng gobyerno at ng mga maliliit na pamayanan sa
ating bansa ang karapatan ng mga batang may-kapansanan sa edukasyon. Tinitingnan ng teoryang
ito na ang pagkakataong makapag-aral ng mga may-kapansanan ay hindi isang regalo na ibinibigay
sa kanila, sa halip, ito ay responsibilidad ng gobyerno at ng mga maliliit na pamayanan na dapat
ibigay sa mga batang may-kapansanan.
Maraming pandaigdigan at pambansang mga batas ang nag-uutos sa ating pamahalaan para isa-
alang-alang ang kapakanan ng mga taong may-kapansanan, partikular sa kanilang edukasyon.
Naririyan na ang Education for All Policy ng United Nations na nagsasabing walang batang may-
kapansanan ang dapat tanggihan ng karapatang makapasok sa pormal o di pormal na paaralan.
Nagsimula ang pananaw na ito sa mga nauna nang prinsipyo ng Pandaigdigang Deklarasyon ng
Karapatang Pantao (Universal Declaration of Human Rights) kung saan sinisikap ng mga estado na
kilalanin at ibigay ang mga pangunahing karapatan ng kanilang mamamayan sa aspeto ng
edukasyon, trabaho, pagboto atbp. Ngunit bago pa man humantong sa ganitong pananaw, marapat na
balikan muna natin kung papaano ang pagtingin dati ng mga tao sa kapansanan. Tutulungan tayo ng
susunod na workshop para dito.
Workshop: “Sino ba Sila, Ano sila sa Akin?, Hanapin Natin”
Layunin: Ipakita sa mga kalahok ang iba’t ibang pagtingin ng mga tao sa kapansanan at mga
taong may-kapansanan base sa Models of Disability.
Pamamaraan: Meta Cards/idea cards clustering. May mga nakasulat na sitwasyon na may
kinalaman sa may-kapansanan. Hahanapin ang idea cards na ito na nauna ng itinago ng facilitator
sa iba’t ibang bahagi ng kuwarto. Kapag nakita ang idea cards, igugrupo ito ng mga kalahok ng
ayon sa mga sumusunod na modelo: Charity, Medical, Social. Sisinupin at aayusin ito ng
facilitator, habang ipinapaliwanag kung saan ba dapat na modelo ang mga naturang idea cards na
naglalaman ng mga sitwasyon; “Nakaka-awa ang mga PWDs, dapat silang tulungan”, “May
trabaho o wala, dapat magbayad ng buwis ang PWDs”, “Ang kapansanan ay isang sakit, dapat
itong gamutin para makapagtrabaho ang PWDs”, “Kahit PWD ay may karapatang maging
pangulo ng bansa”

2011
Mga Modelo ng Pagtingin sa May-Kapansanan (Models of

Disability)
SINTESIS Magmula pa noong unang panahon hanggang sa kasalukuyan,

hati-hati pa rin at iba-iba ang pananaw ng bawat pilipino
hinggil sa kapansanan at ang kaugnayan nito sa ating pamumuhay. Kung babalikan natin, hindi
masyadong napalitaw sa kasaysayan ang disability o mga taong may-kapansanan maliban lamang sa
mga nagpasalin-saling kuwento tungkol kay Apolinario Mabini bilang rebolusyunaryong lumpo.
Maliban dito, ang makikita nating mga imahe tungkol sa kapansanan ay mga taong napilayan,
nasiraan ng bait atbp. dahil sa digmaan o hindi kaya’y sakuna.
Hindi masyadong nahubog ng kasaysayan ang silbi at buti ng sektor ng may-kapansanan, kung
kaya’t naiwan tayong umaasa sa mga modelo ng pagtingin dito, base sa kung ano ang idinidikta ng
ating nakagawian, o ng ating paniniwala’t kultura, o hindi kaya’t impluwensiyado din marahil ng
maka-Kanlurang pananaw. Sa mga susunod na bahagi, sisikapin nating ipaliwanag ang iba’t ibang
modelo ng kapansanan, batay sa iba’t ibang pananaw ng iba’t ibang panahon.
Kung mapapansin natin, sa kabuuang pagtalakay natin sa papel na ito, lagi nating binabanggit ang
“kapansanan” o disability. Ang pag-aaral sa kapansanan o disability ay mas nakatuon sa kung
papaano ginagawa ng lipunan ang kapansanan o ang disability, o kung mas tiyak; kung papaano
lumilikha ang lipunan at ang pulitika ng mga balakid sa pisikal, pangkaisipan, at iba pang
biyolohikal na hadlang upang umunlad ng tuluyan ang mga may kapansanan o people with
disabilities. Samaktuwid, ang pag-aaral natin sa kapansanan o disability ay nakatuon sa mga
kakulangan ng lipunan at ng pulitika para umunlad ang isang may-kapansanan. Hindi natin
tinitingnan ang kakulangan sa pisikal, pang-kaisipan o biyolohikal na pagkatao ng isang may-
kapansanan.
Iba’t ibang Modelo ng Pagtingin sa May-Kapansanan
Mahalagang maintindihan natin ang mga modelo ng kapansanan dahil ito ang magiging batayan
natin sa paglikha ng iba’t ibang polisiya o mga pagkilos para sa mga may-kapansanan. Sa
pamamagitan ng pagsisiyasat natin sa mga modelong ito, maaari nating mapagtimbang-timbang ang
paningin, pakiramdam at pag-unawa sa may-kapansanan.
Ang Modelo ng Moral/Relihiyon___

Ang unang modelo ay nagsimula noong panahon kung saan walang ibang
konteksto ng paniniwala maliban sa relihiyon. Tinitingnan noon ang mga may-
kapansanan bilang sumpa o parusa ng isang panlabas na makapangyarihang
puwersa (hal. parusa ng Diyos, parusa ng may kapangyarihang nilalang gaya ng
dwende o maligno atbp). Kapag nagkaroon ng isang may-kapansanan sa isang
pamilya, ibig sabihin, mayroong isang kapamilya na nagkasala ng malaki sa isang
makapangyarihang nilalang at siya o ang kanyang kamag-anak hanggang sa
kanyang salinlahi ay paparusahan sa pamamagitan ng pagkakaroon ng kapansanan.

2011
Sa mga pagkakataong kakaiba ang kilos ng isang tao o ang paraan ng kanyang pananalita,
kadalasang sinasabing siya ay sinasapian ng masamang espiritu, na kung sa kasalukuyang panahon
ay maaari lamang pala na isang manipestasyon ng mild mental retardation o pagkabulol. Sa mga
panahong iyon, ang mga may-kapansanan sa pag-iisip o anumang kapansanan ay kadalasang
sumasailalim sa eksorsismo (exorcism) o ang relihiyosong ritwal ng isang pari para mapaalis ang
maligno o masamang espiritu sa katawan ng tao. Kadalasan, nagiging masakit at nakakahiya ang
prosesong ito.
Ang Modelong Medikal

Sa ilalim ng pagtingin na ito, itinuturing natin ang mga may-kapansanan ay ang mga taong may
medikal na kondisyon, (halimbawa’y sakit). At dahil nga sa pag-aakalang may sakit, inilalapat sa
kanila ang pagtrato bilang may sakit, na maaring nakakahawa, na hindi kailangang magbanat ng buto
dahil baka mabinat o mapasama ang kalagayan. Kadalasan, ang ganitong klaseng pagtingin din ng
ilang paaralan ang nagiging mitsa para hindi tanggapin sa pagpasok ang isang estudyanteng may-
kapansanan. Sa ilalim ng modelong ito nagbigay ng pakahulugan ang World Health Organization
(WHO) hinggil sa ilang parametro ng kapansanan na kadalasang ginagamit ng mga doktor;
• Impairment: anumang pagkawala/kakulangan o kaya’y abnormalidad sa isang bahagi ng

pisikal na katawan ng tao na nagdudulot ng abnormalidad sa silbi nito.
• Disability: Anumang balakid o kakulangan ng abilidad ng isang may-kapansanan (na resulta
ng impairment) na makagawa ng isang aktibidad na maaari namang magawa ng isang taong
walang kapansanan
• Handicap: Pagkadiskumpiyado ng isang may-kapansanan, na resulta ng impairment o
disability, na naglilimita para gawin niya ang kanyang silbi sa lipunan katulad ng ginagawa
ng isang taong walang kapansanan.
(mula sa WHO Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps, 1980).
Nakatutok ang Medical Model sa prinsipyong ang pinagmumulan ng problema ng isang taong may-
kapansanan ay mula sa kanyang kapansanan mismo, at ang solusyon sa problema ay pagtutok mismo
sa kanyang kapansananan. Sa ilalim nito, sinasabing kailangang pagalingin ang may kapansanan
upang makapagsabayan siya sa “normal” na lipunan.
Modelo ng Kawanggawa (Charity) o Modelo ng Trahedya__________

Itinuturing ng Charity Model ang mga may-kapansanan bilang mga biktima ng pagkakataon, o ng
trahedya na nangangailangan ng awa at tulong.
Mula sa kultura ng trahedya at pagiging biktima, umuugat ang kasunod na pagturing dito, at iyon ay
ang kultura ng awa at kawanggawa. Kadalasan kasing nakikita natin sa midya, lalo na sa mga charity
works ang mga imahe ng mga may kapansanan na sinusundan ng mga imahe ng mga biktima ng
trahedya, halimbawa ay pagsabog ng bulkan o kaya’y mga biktima ng bagyo. Bagama’t nakakatuwa
na mayroon tayong ganitong kultura ng awa, hindi rin maitatangging sa ganitong kultura din
nagmumula ang pagkakaroon ng mababang pagtingin ng maraming may-kapansanan sa kanilang
sarili, lalo na sa mga may-kapansanang hindi nagkakaroon ng pagkakataong makilala ang sarili sa
mas pantay na paraan.

2011
The Social or Rights-Based Model _________

Sa pagpasok ng makabagong panahon, unti-unti nang nangampanya ang mga taong may-
kapansanan, at mga pulitikal na sektor nito na tingnan sila sa iba pang perspektiba. Ang ideya ng
ganitong makabagong pagtanaw ay ang paniniwalang ang mga may-kapansanan ay may karapatan
na magkaroon ng puwang sa lipunan, makapag-ambag sa pag-unlad nito at pahalagahan ng
komunidad at lipunan. Tinawag nila itong Social o Rights-Based Model.
Nakasentro ang modelong ito sa kalakasan, abilidad at karanasan ng mga taong may-kapansanan.
Binabaligtad nito ang nauna nang modelo at nakatuon ngayon sa pagharap sa mga panlipunan at
pisikal na hadlang nila, sa halip na magsentro sa mga mekanismong magpipilit na maging normal
sila.
Tinitingnan ng prinsipyong ito na ang kanilang kapansanan ay bunsod ng mga hadlang sa lipunan, sa
kapaligiran, at sa pag-uugali ng mga tao, na karaniwang nagpapabago sa kanilang abilidad at
kakayahang makapag-ambag sa pambansang pag-unlad.
ANG INCLUSIVE EDUCATION AT SPECIAL EDUCATION
Isang malaking argumento hanggang sa ngayon ay kung papaano

nga ba pag-aaralin ang mga batang may-kapansanan, lalo na
yaong mga may kapansanan sa pag-iisip? Hindi maitatangging
kailangang magkaroon lahat ang batang may-kapansanan ng
opurtunidad sa edukasyon kung gusto natin silang maging bahagi
ng pambansang pag-unlad.
Sa mga nakaraang panahon, madalas na argumento kung saan at

kung papaano papag-aralin ang isang may-kapansanan? Sa
nakasanayan natin, malinaw na ituturo sa atin ang mga paaralang
may Special Education Program kapag pinag-uusapan ang
edukasyon ng mga batang may-kapansanan. Dito marahil
nagsisimula ang ilang mga problema. Masyadong mahal ang
Special Education Program sa mga pribadong paaralan.
Mayroon tayong mga pampublikong paaralan na may Special Education Programs. Ngunit sa 37,607
pampublikong paaralan sa Pilipinas, mayroon lamang 277 na paaralan ang may SPED program. Sa
ganitong iskema, napipilitang huminto at hindi mag-aral ang mga CWDs na nakatira pa sa
malalayong lugar.
Sa loob ng limang taon nating pagpapatupad ng ating programa, hindi maikakailang malaki ang
naging implewensiya ng special education pagdating sa pananaw ng nakararami nating kababayan
hinggil sa edukasyon ng mga batang may-kapansanan. Hindi maikakailang sa karanasan ng ating

2011
programa sa 30 na pilot sites, karaniwang sinasabi at kinikilala ang special education bilang
pangunahing tugon sa problema sa edukasyon ng mga batang may-kapansanan.
Hindi ito nakapagtataka. Kung bibilangin natin mula ngayon (2011), mayroon nang 101 taon ng
pinatutupad ang Special Education Program sa ating bansa. Sa loob ng nasabing taon, nanatiling
nasa ating mga kamalayaan ang special education bilang tugon sa pag-aaral ng mga batang may-
kapansanan.
Walang maaaring magtanggi nito dahil bukod sa pondo na nailalaan dito, walang ibang perspektibo
ang nagsasabi o nagbabanggit kung ang pag-uusapan ay ang edukasyon ng mga batang may
kapansanan maliban sa special education. Sa kasalukuyan, mayroon pang humigit sa 2 milyong
batang may-kapansanan ang hindi pa nakakatikim ng pormal na edukasyon, sa kabila ng
pamamayani ng special education sa ating bansa. Kung gayon, mayroon bang iba pang anyo ng pag-
aaral o metodo ng pagtutro na maaaring makatulong sa special education?
A. Ang Special Education
Ang Special education ay ang edukasyon para sa mga mag-aaral na may-kapansanan, sa isang
paraan na inaasahang tutugon sa indibidwal na pangangailangan ng isang bata. Ang proseso ng
pagtuturo ay nakatuon sa isang Individual Educational Plan, na kung saan ang isang bata ay
sinusubaybayan, mayroong espesyal na sistema ng pagtuturo at may mga kagamitang kinakailangan,
katulad halimbawa ng hearing aid.
Kung metodo o paraan ng pagtuturo ang pag-uusapan, makikita agad ang lutang na kaibahan ng
special education kumpara sa inclusive education. Malinaw na sa isang special education class,
nakasentro ang paraan ng pagtuturo sa isang uri ng kapansanan sa gabay ng isang special education
teacher. Mapapansin sa mga paaralang may SPED Class ang mga klaseng tinatawag na HI (hearing
impaired) class, DS classroom (down syndrome), LD class (learning disability) atbp. Sa ganitong
perspektiba, nakikita natin ang pagkakahati-hati ng mga mag-aaral depende sa kanilang kapansanan.
Sa paglipas ng panahon, kapag handa na ang isang may-kapansanan na maisama o maihalo sa mga
regular na silid-aralan, doon pa lamang sila maaaring isama, habang ang iba namang mag-aaral
mananatiling nasa SPED class kung makitang wala pa silang kakayahang makihalubilo at matuto
kasama ang mga walang kapansanang mag-aaral.
At dahil nga nakatutok sa sitwasyon o kapansanan ng isang bata ang special education, ang isang
Special Education Program ay nakatakdang tugunan ang mga indibidwal na pangangailangan ng
isang batang may-kapansanan. Ang mga guro o edukador ay kailangang magbigay ng patuloy at
iba’t ibang serbisyo na ang tanging layunin ay tugunan ang mga pangangailangang ito. Kailangan
itong isa-indibidwal (individualized) para mas maging tutok ang anumang interbensyon na maaari
nilang maibigay. Tinatawag itong individualized educational plan (IEP).
Sa ilalim ng Special Education Program, dumadaan sa iba’t ibang proseso o metodo ng pagtuturo
ang mga batang may-kapansanan depende sa kanilang kahandaaaan. Isinasaalang-alang ang mga
prosesong pagdadaanan nila base sa nakatakdang kurikulum para sa kanila.

2011
• Mainstreaming – ito ay isang paraan kung saan pinagsasama ang isang may-kapansanan at
walang kapansanan na mag-aaral sa isang espesipikong oras o panahon base sa kanilang
kakayahan. Sa loob ng isang araw halimbawa, ang isang may kapsnanan ay hinahalo sa isang
klase ng mga walang kapansanan pasumandali, at muli siyang ibabalik sa special class sa
buong maghapon.
• Segregation – ang mga batang may-kapansanan ay maaaring nakaenrol sa isang

eskuwelahan na may Special Education Program. Bagama’t maaaring may nag-aaral na mga
batang wlaang kapansanan sa kanyang eskuwelahan, ang isang may-kapansanang mag-aaral
ay pumapasok lamang sa isang espesyal na klase. Sa Segregation, hindi mabibigyan ng
pagkakataon na magkasama sa klase ang isang regular na mag-aaral at ang may-kapansanan.
Makikihalubilo lamang sila sa mga walang kapansanang mag-aaral sa ilang ordinaryong
social functions at ilang mga gawain sa loob at labas ng paaralan katulad ng pagkain sa
kantin, pagkakasabay sa pag-uwi galing at patungong paaralan.
B. Ang Inclusive Education
Sa ilalim ng ating Inclusive Education Program, sinisikap nating mabigyan ng pagkakataon ang mga
batang may-kapansanan na makapag-aral sa mga pinakamalapit na paaralan sa kanilang lugar, at
hindi na masyadong aasa sa mga eskuwelahang may Special Education Program, lalo pa’t
napakalayo nito sa bahay ng isang CWD. Sa ilalim ng prinsipyong ito, tinitingnan natin ang
mahahalagang opsiyon o mga mapagpipiliang moda o paraan ng pag-aaral upang mapalawak ang
mga pagpipilian nila sa pag-aaral.
Hindi problema ang kaibahan ng isang may-kapansanan para makapag-aral
Ang Inclusive Education ay nakatuon sa pagrerestructure o ang pagbabagong anyo ng eskuwelahan

upang makaangkop ang isang bata sa pag-aaral. Kapag sinabi nating restructuring, may mga
elementong kultural, mga polisiya, at mga gawain sa loob ng paaralan ang dapat baguhin upang
tuluyan maka-angkop ang isang batang may-kapansanan. Sa ilalim nito, HINDI DAPAT BATA
ANG MAKIKIBAGAY SA PAARALAN UPANG MAKAPAG-ARAL, ANG PAARALAN
ANG DAPAT MAKIBAGAY SA MGA BATANG MAY-KAPANSANAN.
Tinitingnan ng ating programa ang kapansanan ng isang bata

hindi bilang problema kundi isang oportunidad kung ano ang
mga kulang pa sa ating paaralan at kung papaano ito
babaguhin o dadagdagan upang tumugon sa mga edukasyunal
na pangangailangn ng lahat ng mga bata. Sa gayon,
mapapatunayang ang Inclusive Education ay isang tuloy-
tuloy na prosesong ginagawa ng paaralan, ng mga magulang
at komunidad upang palawakin ang pagkakataon ng mga
batang may-kapansanan upang makapag-aral.
Ang Inclusive Education ay isang praktika sa pag-aaral ng

LAHAT ng mga mag-aaral. Sa ilalim ng prinsipyong ito,

2011
binibilang at inaasahang makakapag-aral ang lahat ng mga bata at kabataan, maging kabilang man
siya sa marginalisadong sektor ng kabataan tulad ng mga kasapi ng grupong etniko (aeta), mga
manggagawang bata (child laborers), mga naabusong
kabataan, at maging ng mga batang may-kapansanan.
Sinasabing nagmula ang prinsipyong ito sa mga

mayayamang bansa sa Europa katulad ng United
Kingdom, Espanya at ilan pang mga bansang 1st World.
Kamakailan ay mayroong ganitong paraan ng pag-aaral
ang pinasimulan sa Oriang, Africa, sa paglulunsad na rin
ng Leonard Cheshire Disability (LCD).
Ang ating organisasyon, sa ilalim ng Leonard Cheshire
Disability Philippines Foundation LCDPFI (ay limang
taon ng nagpapatupad ang naturang programa sa tatlong pangunahing rehiyon ng bansa: NCR,
Central Luzon at CALABARZON). Bagamat sinasabi naman ng Department of Education na may
100 na taon na itong pinapatupad, sa ilalim ng Special Education Program ng DepEd.
Layunin ng IE ang mapabilang NANG WALANG PAGTATANGI O EKSKLUSYON ang lahat ng

bata sa mga regular na silid-aralan, kasama ang mga batang walang kapansanan. Sa ilalim ng
inclusive education, sinisikap na ang sistema ng edukasyon ang makikibagay o gagawa ng paraan
upang makapag-aral ang mga batang may-kapansanan, sa halip na ang bata ang makikibagay at
gagawa ng paraan upang makapag-aral.
Halimbawa, kung ang isang mag-aaral na nakawheelchair ay nahihirapang pumasok araw-araw dahil
nasa ikalawang palapag ang kanyang kuwarto, hindi na siya kailangang buhatin araw-araw ng
kanyang magulang paakyat panaog sa kanyang kuwarto. Sa halip, gagawa ang paaralan ng mga
paraan upang mabawasan kung hindi man mawala ang paghihirap ng bata at ng magulang.
Sa isang matagalang paraan, maaaring pagawaan ng rampa mula sa unang palapag hanggang sa
ikalawang palapag ng gusali ng paaralan upang magamit ng wasto ang wheelchair ng bata. Kung
hindi man, maaaring ilipat ang buong kalse ng bata sa unang palapag sa gayon ay hindi na malagay
sa peligro ang kalagayan ng bata habang pumapasok araw-araw. Tinatawag itong “reasonable
accommodation”.
Sa dulo, madiin nating sinasabi na hindi kasalanan ng batang may-kapansanan kung bakit siya
nahihirapang mag-aral dahil sa kanyang kondisyon. Hindi bata ang may problema kung bakit hindi
siya o kaya’y nahihirpaan siyang makapag-aral. Sa halip, may ilang mga sistema ng paaralan at ng
kurikulum kung bakit napipigilan ang mga batang may-kapansanan na makapagpatuloy ng pag-aaral.
Ang ating mga aral at leksiyon sa pagpapatupad ng Inclusive Education
Sa limang taon ng ating karanasan sa pagpapatupad ng Inclusive Education, sinikap nating sinsinin
ang ating mga praktika at naipon sa mga sumusunod na pangunahing gawain. Ang mga gawaing ito
ang naging gabay, at magiging gabay natin kung papaano natin ipapatupad ang Inclusive Education
sa iba pang mga kalapit na barangay at maging sa ibang lugar na nais magpatupad nito;

2011
• Ibagay o baguhin ang pisikal na kondisyon ng paaralan katulad ng mga silid-aralan, palaruan,
mga palikuran at iba pang pasilidad upang umayon o bumagay sa kakayahan at kapasidad ng
isang batang may-kapansanan. Halimbawa, maari tayong magpagawa ng rampa sa mga silid
na may nakaenrol na batang nakawheelchair, o kaya’y maaari tayong magpagawa ng mga
signboard na may malalaking letra para madaling mabasa ng mga batang may malabong
paningin.
• Iangkop o baguhin ang kurikulum upang maging tugma sa mga pangangailang pang-
edukasyon ng mga batang may-kapansanan. Kasama dito ang pagbibigay-pansin sa paraan ng
pagtuturo ng guro (teaching methods) at pagkokonsidera sa mga kagamitang pampaaralan na
ginagamit sa silid-aralan (instructional/teaching materials).
• Pakikipag-uganayan sa mga magulang at komunidad upang maging katuwang sa
pagpapatupad ng inclusive education sa ating mga barangay.
• Pagsisiguro na mayroong patuloy na rehabilitasyon at iba pang serbisyong medikal na
natatanggap ang ating mga kliyente, katulad ng medical mission at assessment ng mga bata.
Mga Estratehiya ng Pagtuturo sa mga Bata
Sa ilalim ng Inclusive Education, may mga estratehiya at pamamaraan na maaring gamitin upang
mapadali ang pagtuturo sa mga batang may-kapansanan. Sa mga pag-aaral ng ilang mga special
education teachers at mga incuslusive education practitioners, maaaring mahati sa dalawang
pangunahing estratehiya ang mga ito; accommodation at modification.
A. Ang accommodation ay ang pag-aangkop sa mga praktika o paraan ng pagtuturo ng isang

guro, kung saan ay natututo ang isang may-kapansanan sa pormat o paraang ginagamit ng
mga batang walang kapansanan. Ang accommodation ay maaring gawin sa iba’t ibang
paraan. Maaring baguhin ng guro ang sistema ng paglalahad ng aralin, o kaya’y ibahin ang
paraan ng pagtuturo, o kaya’y pakikibagay sa oras na angkop sa bata, depende sa objective
condition at cultural setting ng isang bata.
Mga Halimbawa ng Accommodation
• Response accommodations: Magbibigay tayo ng daan para mapadali ang takdang-

aralin ng isang batang may-kapansanan.Halimbawa’y nahihirapan ang isang bata na
magsulat, maaaring nakaprint na o nakatype ang takdang-aralin na ibibigay sa may-
kapansanan. Magagawa din ito kung hahayaan natin ang isang kamag-aral ng bata na
isulat para sa kanya ang takdang-aralin bago mag-uwian.
• Presentation accommodations: Nakatutok ang ganitong istilo sa kung papaano
nagprepresenta sa klase ang isang guro. Sa halip na tradisyunal na paggamit ng pisara
maaaring gumawa ng visual aid ang mga guro kung saan maaaring nakasulat ang
leksiyon sa malalaking titik at drawing. Maari ding gumamit ng mga nakarecord na
leksiyon gamit ang isang speaker. Tandaan, gagamitin ito kung may mga mag-aaral
tayo na hirap magbasa at magsulat o kaya’y mayroong global developmental delay o
slow learner. Gagamitin natin ito upang mabigyan ng pagkakataon ang mga batang
may-kapansanan na makasabay sa regular na daloy ng klase kasama ang mga batang
walang kapansanan.

2011
• Setting accommodations: Kasama dito ang pagsasagawa ng pagsusulit sa isang

tahimik na lugar, pagsisiguro na medaling puntahan ang kuwarto at paaralan, o
paglalagay ng silid-aralan ng isang may-kapansanan sa unang palapag para madaling
makagalaw ang isang batang may-kapansanan. Makakatulong din kung ilalagay natin
ang isang CWD sa harapan o unang hanay ng upuan upang madali niyang marinig o
makita ang leksiyon.
• Scheduling accommodations: Nangyayari ito kapag hinihayaan nating
makapagpahinga o nabibigyan ng “time breaks” ang mga CWD na kumukuha ng
pagsusulit.
B. Sa modification naman, pinapasimple natin ang mga metodo o paraan ng pagtuturo upang
mas madaling makasabay sa klase ang isang batang may-kapansanan. Halimbawa, kung ang
isang grade 5 na klase ay nagbabasa ng libro tungkol sa kasaysayan ng mundo, maaari nating
ipagamit sa isang may-kapansanan na bata ang isang libro tungkol sa kasaysayan, ngunit mas
madaling intindihin.
Mga Halimbawa ng Modification
• Simplified assignments: Lahat ng mag-aaral

sa isang inclusive class ay maaaring bigyan
ng pare-parehong konteksto ng leksiyon at
takdang-aralin. Upang mapadali para sa
sitwasyon ng isang CWD, maari siyang
bigyan ng mas pinasimpleng bersiyon nito.
Halimbawa, kung pag-aaralan ang kasaysayan
ng Pilipinas, maaring hindi na isama ang mga
komplikadong datos o impormasyon para sa
isang CWD. Maaring itututok lamang ang
konteksto ng kung bakit naalipin ang Pilipinas
at kung papaano ito lumaya sa pagkakaalipin.
• Shorter assignments: Maaring paiksiin ang
bilang ng mga takdang-aralin ng isang CWD kumpara sa kanyang mga kaklaseng walang
kapansanan. Halimbawa, kung ang isang batang walang kapansanan ay bibigyan ng 30 na
bilang ng takdang-aralin, maaari namang bigyan ang CWD ng 15 na bilang lamang ng
takdang-aralin.
• Extra aids: Magagawa ito lalo na sa mga batang may mahinang memorya, maari tayong
maglagay ng isang word bank, o isang kahon kung saan nakalagay ang mga kahulugan ng
mga salitang madalas gamitin sa leksiyon.
• Extended time: Maaring bigyan natin ng pagkakaton ang isang CWD na may mabagal na
pag-unawa ng karagdagang oras sa pag-aaral/paggawa, upang makahabol o makasabay sa
mga walang kapansanan.

2011
Ilang mukha ng ating tagumpay
IKALAWANG BAHAGI
PAGTATAGPO NG MGA LOKAL NA SAMAHAN AT ANG INCLUSIVE EDUCATION
Kung ating babalikan, malaki ang naging kontribusyon ng mga samahan at mga magulang para sa
ikahuhusay ng ating programa. Sila ang nagsilbing katuwang natin kung paano natin gingawang
popular ang programa at sa dulo’y sila na rin ang nagpanatili at naghanap ng sariling lohistika upang
magpatuloy ang mga sinimulan nating programa. Sa susunod na sesyon, sisikpain nating alamin ang
kahulugan at element ng samahan, ang kahalagahan nito sa ating programa, at ilang mga konsepto
kung paano ito buuin at panatilihin. Makakatulong din ang gagawin nating workshop para mas lalo
pa nating maunawaan ang kalikasan nito.

2011
ANG ORGANISASYON
Ang salitang organisasyon o organization sa Ingles ay mula sa salitang Griyegong “ergon/organ,”

isang uri ng sisidlad kung saan maayos na nakahanay ang mga kasangkapan para sa tiyak nitong
gamit o silbi (usage). Samakatuwid, ang samahan ay isang pagkakaisa (unit/entity) kung saan
sinisinop ang mga pananaw upang bigyang-saysay/silbi ang kolektibong pagkilos at pagkamit ng
hangarin. Ito ay kalipunan ng mga indibidwal at mga natatanging grupo na pinagsasama ng isang
tiyak na layunin at tiyak na gawain para sa isang tiyak na ekspektasyon ng bawat indibidwal na
kasapi. Itinatatag ang isang organisasyon upang palakasin ang bawat indibidwal para makamit ang
tiyak nilang layunin. Hindi lingid sa atin na mas mapapakinggan ang isang grupo o orgnaisasyon
kumpara sa isang indibidwal lalo na sa larangan ng lobbying, ng pagpapahayag ng damdamin o ng
isang adbokasiya. Mas nagiging matibay ang pagkilos tungo sa isang layunin kung ito ay isasagawa
ng isang grupo o orgnisasyon kumpara sa isang indibidwal.
ELEMENTO NG ORGANISASYON
(Mula sa mayamang talakayan kay Ferdinand Aquino, Organisador ng Kabataan sa NCR at Alagad
ng Sining)
Ang isang mainam at epektibong organisasyon ay binubuo ng labinlimang (15) elemento tulad ng
mga sumusunod:
4. Vision-Mission-Goal – sama-samang mga pangarap, layunin at mithiin ay nababatay at

tumutugon sa tatlong magkakaugnay na konteksto: kalagayang pangkomunidad, pangsektor
at panlipunan. Ito ang nagsisilbing gabay ng samahan sa pagbuo at pagsasakatuparan ng mga
partikular na hakbang sa pagkilos.
5. Saligang Batas (By-Laws) - Batayang batas ng organisasyon. Nilalaman nito ang
panuntunan at alituntunin (rules & regulations) ng organisasyon na sumasaklaw sa
pagtatakda ng gampanin, kapangyarihan at limitasyon ng mismong organisasyon tulad ng
pagsapi, paghalal at pagsuspinde o pagtitiwalag. Dito rin nakapaloob at nakatakda ang
nilalaman ng labinlimang elemento ng organisasyon. Nakatakda rin sa saligang batas ang
pagsususog (amendments) sa mismong saligang batas.
6. Balangkas (structure) – ito ay hindi ang pamunuan at kasapian (na madalas naipagkakamali
ng karamihan). Ang balangkas ay ang sistemang umiiral ukol sa ugnayan sa loob ng
organisasyon. Ito ay ang hulma (framework) ng metodo o proseso ng pamamahala
(governance) sa loob ng samahan. Ang balangkas, depende sa napagkasunduan, ay maaring
otokratiko o democratiko.
7. Kasapian – ang bumubuo ng pangkalahatang kapulungan (G.A.). Ang kasapian ay maaaring
nakakategorya ayon sa takda ng saligang batas (hal. regular member, associate member,
candidate member).
8. Pamunuan at mga Komite – binubuo ng EXECOM o Lupong Tagapagpaganap na
nagsisilbing tagapagbigay direksiyon at koordinasyon sa organisasyon. Katuwang ng
EXECOM ang mga nakatalagang komite na sila namang tagapagpatupad ng kani-kanilang
takdang gampanin.

2011
9. Rekurso (resources at Lohistika (logistics) – ang pinagkukunang-yaman na nagsisilbing

panustos ng organisasyon. Kinapapalooban ito ng pinansiya, mga kagamitan, lakas-paggawa
(work force) at mga kasanayan (skills).
10. Mga Pulong – ang behikulo at venue para sa mga ulat, kasunduan, plano, pagtatasa
(assessment) at iba pang kaugnay na gawain. Ang pulong ay maaring regular at biglaan
(emergency). Ang pulong ng pangkalahatang kapulungan (G.A.), gayundin ang sa EXECOM
at mga Komite ay regular na ginaganap ngunit may mga pagkakataon ng biglaang patawag
kapag may mga usapin na nangangailangan ng dagliang tugon.
11. Opisina – sentrong himpilan ng organisasyon. Dito nakalagak ang mga pag-aari at
dokumento ng samahan. Kadalasan, dito ginaganap ang mga pagpupulong.
12. Plano ng Pagkilos – inihanda, sininsin, pinagpasyahang mga detalyadong balak upang
magsilbing taluntunan ng anumang pagkilos na kadalasang nakakalendaryo (time-framed).
Sinasagot nito ang mga tanong na: ano ang isasagawa, bakit isasagawa, paano isasagawa,
sino ang magsasagawa, kailan isasagawa, ano ang mga kakailanganin sa pagsasagawa at ano
ang inaasahang resulta. Kinakailangang ang mga plano ay naaayon sa kinakaharap na
sitwasyon at hindi ang kabaliktaran (ginawa at ipinipilit ang sitwayon upang umangkop sa
mga plano).
13. Kalikasan at Batayang Prinsipyo (Nature & Fundamental Principle) – Binibigyang-
linaw nito kung ang organisasyon ba ay results-oriented o activity-oriented dahil ito ay ukol
sa saklaw, programa, focus at limitasyon na nagbibigay mukha at anyo sa organisasyon.
Ginagabayan ito ng mga pag-uugali, kilos, gawi, saloobin, pakiramdam, pagpapahalaga,
paniniwala, hangarin at kultura na pinagsikapang salain at pandayin upang maging pilosopiya
na siyang magsisilbing pangunahing prinsipyo ng organisasyon.
14. Action, Mobilization & Documentation – ito ay ang pagsasakatuparan ng pinagsikhayang
Workshop:
“Ako at ang aking konsepto ng samahan”, Tayo at ang ating pagbubuo ng samahan”.
Layunin:
Alamin sa mga participants ang kanilang konsepto sa pagbubuo ng samahan at ipakita ang Teorya ng
Organisasyon, elemento at proseso sa pagbubuo hanggang sa pagkalap ng suporta sa komunidad at sa mga
institusyon ng lipunan.
Pamamaraan:
Photo Cards/idea cards selection, discussion-sharing at pagbubuo ng collage ng mga larawan na ibinahagi
sa diskusyon. Ilalatag ang mga card ng larawan na nagpapakita ng iba’t ibang sitwasyon o kilos ng mga tao at
komunidad. Pipili ang bawat isang kalahok ng tig-isang photo card na magpapakita ng kanyang pananaw sa
kahulugan ng isang samahan o pagbubuo ng isang samahan. Igu-grupo ang mga kalahok, depende sa dami,
maaring 5-10 kalahok bawat grupo. Magbabahaginan ng pagpapakahulugan sa napiling photo card ang bawat
kalahok sa kanyang grupo. Matapos magbahagi ng pananaw ang ma kalahok, bubuo sila ng collage ng mga photo
cards na nagpapakita ng buod ng kanilang ibinahaging mga pananaw ukol sa pagbubuo ng samahan. Lalagyang ng
titulo ang kanilang collage. Iuulat sa plenaryo ang collage at ang buod ng kanilang pananaw ukol sa pagbubuo ng
samahan. Matapos ang lahat ng pag-uulat ng mga grupo, magbibigay ng sintesis ng talakayan ang speaker mula sa
ulat ng mga kalahok.
Sintesis ng talakayan:
“Konsepto, Elemento at Pagbubuo ng Organisasyon at ang Pakikipag-alyansa”
mga plan, ito ay nahahati sa dalawa: (1) maliitang pagkilos tulad halimbawa ng pakikipag-

2011
negosasyon ng ilang piling indibidwal sa mga target na otoridad, lobbying o kaya nama’y
appraisal survey ng ilang volunteer ukol sa bilang ng mga CWD’s sa komunidad. (2)
malawakang pagkilos o mobilisasyon tulad halimbawa ng proyektong pangkabuhayan,
enrollment ng CWD’s, medical missions o kaya nama’y pambansang kampanya o protesta na
lalahukan ng pinakamaraming kasapi. Kalakip ng mga pagkilos na ito ang pagdodokumento
tulad ng litrato, video, recorded audio, mga kasulatan at iba pang kahalintulad.
15. Edukasyon at mga Pagsasanay – dito ay hihimuking makilahok ang lahat ng kasapi: basic
human rights, leadership, technical, examining community & sectoral experience towards the
articulation of national and international issues.
16. Alliance & Solidarity – Malaking bahagi din na ilabas ang pakikipag-ugnayan natin sa iba
pang grupo o organisasyon na may kahambing na interes ng ating organisasyon. Ang
pakikipag-alyansa ay isang mainam na paraan para palawakin ang ating saklaw hinggil sa
ating laban para sa ating sektor.
17. Stratehiya at Taktika – Sa ating mga gawain, mahalagang matukoy kung ano ang ating
estratehiya at ano ang taktika ng ating grupo. Ang estretehiya o strategy ang isang
pangmatagalang plano at batayan ng ating mga gawain. Ang taktika naman ay isang
maiksing plano na tumutugon sa pang madaliang pangangailangan na sumusuporta naman sa
ating estratehiya. Halimbawa, isa sa estratehiya natin ang pangmatagalang adhikain na
mapangalagaan at mapaayos ang kalusugan ng ating mga kliyenteng CWDs. Ang taktika
naman ay maaaring ang pagsisiguro na lahat ng mga nagbubuntis na ina ay kailangang
magkaroon ng prenatal seminars at interventions. Sa estratehiya at taktika mailuluwal ang
mga kongkretong proyekto na tukoy, makatotohanan, may elemento ng oras o panahon at
hindi imposibleng marating.
Paano bumuo ng organisasyon?

Sa pagbuo ng samahan, malaking bahagi ang gagampanan ng ORGANISADOR (organizer) o
sabihin na nating ito ay pangunahing pangangailangan sa pagkakaroon ng organisasyon o samahan.
Ang mga ay ang sampung hakbang (10 steps) na isasagawa ng isang organisador:
1. Pakikisalamuha (integration) - Ang organisador ay makikihalubilo o “bababad” (immersion) sa

komunidad upang danasin ang kalagayan at makuha ang tiwala ng mga lokal na residente:
partisipasyon sa mga direktang produktibong aktibidad (kabilang dito ang pagdalo sa birthdays,
lamay atbp.)
2. Pagsisiyasat-komunidad (community study/social investigation) - Matiyak ang interes at saloobin

ng komunidad at matukoy ang mga potensiyal na lider (Focus group discussions, interview o
dayalogo sa mga tao)
3. Pagtukoy ng isyu at pagsusuri (issue identification and analysis) - Pagsusuri at pagbabaitang

(ranking) sa mga problema ng komunidad batay sa kahalagahan, dagliang pangangailangan ng
solusyon, bilang ng apektado at ang posibilidad na paglutas sa mga ito sa pamamagitan ng
pagpapakilos (mobilization) sa komudidad. Layunin dito ay matukoy ang panlahat (common) na
nararamdang pangangailangan (felt needs) at hindi ang pala-palagay (perceived needs) na
pangangailangan

2011
4. Pagbuo ng core group- Ang mga pinakasulong (advance) na lider (na natukoy noong integration
process) ay isasangkot at bubuuin bilang core group. Sila ay pansamantalang lider hanggang
maitakda ang pormal na pamunuan sa pamamagitan ng paghalal o anumang paraan ng pagpili ng
mismong komunidad. Ang mainam na core group ay yaong mga direktang nakararanas ng
problemang pangkomunidad, nirerespeto at may impluwensiya, nagtataglay ng perspektibong
kritikal at kumbinsidong kumilos para sa pagbabago
5. Groundwork-Pagbibigay motibasyon sa mamamayan sa pamamaraang tao-tao (one-on-one basis) o

maaari ring impormal na mga maliitang pulong tungo sa isang kolektibong pagkilos. Kadalasan,
katuwang dito ang core group. Layunin dito na patampukin ang mga damdamin, isipan at pisikal na
puwersa ng mga tao at iangat sa antas na sila ay kumbinsido para sa kolektibong pagkilos. Kapag
nakamit na ito, isasagawa ang malawakang pulong-komunidad kung saan itatakda ang mga
kasunduan at pagtotoka (tasking). Kadalasan, core group ang magpapalakad ng pulong at ang
organisador ay magmamatyag lamang
6. Role Playing - Prosesong pagpapanggap (simulation): pag-eensayo ng mga taong nakatoka sa

pagkikipagnegosasyon sa mga personalidad o awtoridad o maging ang kalaban. Sa sesyong ito,
nakikini-kinita at itatakda ng organisador ang mga eksena (scenario) na posibleng maganap sa
panahon ng komprontasyon o dayalogo sa pagitan ng komunidad at ng “target”. Layunin dito na
maihanda ang mga lider sa aktuwal na proseso ng negosasyon at maagapan ang mga posibleng
resulta at matiyak ang tagumpay. Ang prosesong ito ay kadalasang ginagamit sa issue-based na pag-
oorganisa
7. Mobilisasyon o Pagkilos-Mataas na antas ito sa prosesong pag-oorganisa. Sa ilalim ng issue-based

na pag-oorganisa, ang mobilisasyon ay maaaring dayalogo o protesta. Sa project-based na pag-
oorganisa, maaaring proyektong livelihood, edukasyon o mga pagsasanay atbp. Ang mobilisasyon ay
ang ekspresyon ng puwersa ng komunidad
8. Pagtatasa (evaluation and/or reflection)-Isinasagawa ito matapos ang bawat pagkilos o

mobilisasyon upang patampukin ang mga aral na
natutunan kung paano pa paunlarin ang mga susunod na
pagkilos at pagsasagawa ng nararapat na pagsasanay ng
core group at komunidad. Tinatalakay dito kung ano
ang nagawa, napala at kung ano pa ang dapat isagawa
9. Pagpormalisa ng Organisasyon-Isasagawa lamang

kung ang komunidad ay dumaan na sa proseso ng
mobilisasyon at ebalwasyon. Ang ilang prinsipyo sa
pagpopormalisa ng organisasyon ay: matiyak ang
pinakamaraming bilang ng kasapian, isapraktika ang
kolektibo o may bahaginang pamumuno, at bigyang-
diin ang kapayakan (simplicity) ng balangkas o
istruktura

2011
10. Phase Out- Kapag ang taluntunan ng tagumpay (indicator for success) na itinakda ng NGO o
MOTHER ORGANIZATION ay nakamit na,halimbawa, mataas na antas ng socio-political na
kamulatan, patuloy na partisipasyon ng kasapian, pangkat (pool) ng mga sinanay na lider, malinaw
na plano at kongkretong mithiin na tinakda ng komunidad atbp., ang prosesong pag-oorganisa ay
ipauubaya na ng organisador sa mismong organisasyon. Gayunman, hindi ito nangangahulugang
ganap na pag-iwan sa komunidad sapagkat ang NGO/MOTHER ORGANIZATION ay maaring
umagapay sa samahan (PO) sa bago nitong tungkulin tulad ng pagbuo ng pederasyon, pakikipag-
alyansa o pakikisangkot sa pambansa at internasyunal na adbokasiya bukod sa isinusulong na isyu n
gating sektor.
ANG INCLUSIVE EDUCATION COMMUNITY SUPPORT GROUP (IE-CSG)
Natatangi ang ating organisasyon. Nauna na nating sinabi na ang isang organisasyon ay kalipunan ng
mga indibidwal na may pare-parehong tiyak na interes at layunin ng pagsapi, kaya’t kung ating
iisipin, aasahan nating ang mga kasapi ay humigit kumulang magkakatulad ng kalagayan sa buhay,
ng katayuan sa lipunan at ng mga indibidwal na pananaw sa buhay.
Ngunit sa hindi inaasahang pagkakataon, matutuklasan natin na naging kakaiba ang ating
grupo/samahan kung ikukumpara natin sa tradisyunal na balangkas ng isang orgnaisasyon. Kakaiba
din tayo kung sisilipin ang kalikasan ng ating kasapian at maging ang pamamaraan kung papaano
tayo inorganisa.
Tayo ba ay Organisasyon o Alyansa?: Isang pagtatangkang maglatag ng bagong teorya ng

organisasyon.
Sa mga natutunan natin noon, mababalikan na ang organisasyon ay kalipunan ng mga indibidwal na
may iisang layunin ng pagkilos. Samantalang ang alyansa ay kalipunan naman ng mga organisasyon
na bagama’t may iisang interes ng pagkilos sa lebel ng kanilang alyansa, ay mayroon din naming
tiyak na layunin, maaaring iba sa alyansa at sa lebel ng kanilang organisasyon na kasapi ng isang
alyansa.
Ang tanging layunin natin noon ay makatulong para mabigyan ng pagkakataon ang mga batang may-
kapansanan na makapag-aral. Naglatagan tayo ng ating mga kayang itaya para sa ating layunin.
Pangunahing kasama natin ang mga magulang ng mga batang may-kapansanan. Ngunit sa
kakulangan ng ating kakayahan at sa kakulangan ng ating mandato para gawin ito, sinikap nating
maghanap ng ibang tao sa loob mismo ng ating komunidad at pamayanan na maaaring makatulong
sa atin. Kaya’t sa halip na mabuo lamang tayo ng mga magulang at mga kapitbahay, nagkaroon tayo
ng mga kasaping guro, mga opisyal ng barangay, mga negosyante sa barangay, mga opisyales at
kasapi ng ilang peoples’ organization o disabled peoples’ organization, at iba pang mga indibidwal
na sa unang tingin ay wala namang tuwirang interes sa ating isinusulong na layunin, ang makapag-
paaral ng batang may-kapansanan.
Kung sisiyasatin, ang IE-CSG ay may kalikasan ng isang organisasyon dahil ito ay binubuo ng mga
indibidwal na may interes sa edukasyon ng batang may-kapansanan. Ngunit sa malalim na pagtingin,
ang ating grupo ay maaari ding maituring na isang alyansa, dahil binubuo ito ng mga taong maaaring

2011
nanggaling sa isang organisasyon na may hiwalay na interes. Halimbawa, mayroon tayong kasaping
health worker o kaya’y day care worker na una pa man ay kasapi na ng isang organisasyon, ang
barangay. Katulad din ito ng mga kasapi nating nasa peoples organization o disabled peoples
organization na may sarili ding mga interes sa mga pinanggalingan nilang orgasasyon. Gayundin ang
mga kagawad, ang kapitan na kasapi natin at ang ilang mga magulang na maari ding kasapi ng
Parents Teachers Associations (PTCA). Ang ating kasapian ay hindi nakulong sa IE-CSG, bagkus ay
naging ektensiyon lamang ng mga nirerepresentang organisasyon ng ating mga kasapi.
Sa kalaunan, nakuha nating makitungo at makiisa hindi lamang ang indibidwal nating kasapian,
kundi ang pakikiisa na rin ng mga organisasyong dala-dala o pinanggagalingan ng ating mga kasapi.
Sa madaling salita, nakinabang tayo at na maximize natin ang kakayahan, mandato at maging ang
resources ng mga organiasyo na pinanggalingan ng ating mga kasapi, na sa unang hinuha ay maaari
nating ituring na kasapi na rin ng CSG. Ang mga organisasyong pinaggagalingan ng ating kasapian
ay nagmistulang kasapi na rin ng IE-CSG kaya’t maaari nating tingnan na nagmistula na ring alya-
nsa ang IE-CSG dahil napakikilos natin ang mga organisasyong pinanggagalingan ng ating kasapi
patungo sa ating inteneres, ang Inlcusive Education.
Kung gayon, tayo nga ba ay organisasyon o alyansa? Ang sagot: hindi pa natin matitiyak. Ang
mahalaga, sa kalikasan ng ating samahan, napagtagumpayan nating mapakilos hindi lamang ang mga
kasapi nating indibidwal, kundi napakilos din natin ang mga organisasyong pinanggagalingan ng
ating mga indibidwal na kasapian. Sa dulo, tayo ay isang samahan na binubuo ng mga indibidwal
na may lakas ng isandaan!
Sa mga susunod na talakayan, mapag-uusapan natin ang mga kalikasan ng ating samahan, kasama na
ang mga pangunahing gawain at kapangyarihan ng mga napapaloob sa IE-CSG. Tinulungan tayong
isa-dokumento ang bahaging ito ng ating Area Coordinator para sa Gitnang Luzon (region 3) na si
Ronaldo Meneses. Magpasalamat tayo at naisulat at nasinop sa wakas ang mga nauna na nating mga
gawain para sa ating programa.
Mga Pangunahing Tungkulin at Kalikasan ng IE-CSG

(Mga pagsisinop ni Ronnie Meneses, Area Coordinator ng Central Luzon, mula sa mga gawain natin sa area)
• Magsagawa ng opisyal na talaan/listahan ng mga batang may-kapansanan na hindi nag-aaral

sa elementarya at mga batang may-kapansanan na huminto sa pag-aaral na naninirahan sa
loob ng barangay
• Binubuo ng iba’t ibang sektor sa loob ng isang pamayanan na may pagpapahalaga at
paniniwala sa pagtataguyod at pagpapatupad ng Programang Inclusive Education sa
nasasakupang lokalidad ( multi-disciplinary group)
• Pangunahing tagapagpatupad ng programa para sa edukasyon at rehabilitasyon ng mga
batang may-kapansanan
• Nakikipag-ugnayan sa iba’t ibang ahensiyang pampubliko o pribado upang makasuporta sa
pagpapatupad ng programa
• Pangunahing tagapagbuo ng local network para sa kagalingan ng mga batang may-
kapansanan.
• Natatanging ugnay ng IE-Philippines Program sa mga local area ng programa

2011
• Tagapagtaguyod sa karapatang pantao ng mga batang may-kapansanan sa kanilang lokalidad

• Tagapagtiyak na napapatupad sa pamayanan ang programa at sumusubaybay sa
implementasyon ng proyekto
• Gumagawa ng lokal na plano hinggil sa pagpapatupad ng programa
• Nag-uulat sa progreso ng programa sa lokal, mga rekomendasyon sa IE National Secretariat
para sa kagalingan ng programa
• Ang IE-CSG ay sama-samang pinamumunuan ng Pamunuan o Lupon Tagapagpaganap
(EXECOM)
• Nakikipag-alyansa (partnership) o nakikiisa sa iba pang samahan/organisasyon na
makakatulong sa pagpapatupad at pagpapaunlad ng programa
Kasapian ng CSG:
• Principal ng central/ elementary school bilang adviser sa mga concern na eskuwelahan

• SPED Teacher kung mayroon
• Mga napiling Regular Teacher para magsanay sa specialized training
• Punong-Barangay (Barangay Captain)
• Barangay Kagawad na Tagapangulo ng Komite sa Edukasyon ng Konseho ng Barangay
• Barangay Health Workers
• Barangay Day Care Center Teachers
• Pari ng nakasasakop na Parokya o kanyang kinatawan mula sa Social Apostolate Ministry
o Social Services Ministry
• Mga propesyunal na naninirahan sa loob ng barangay tulad ng doktor, enhinyero,
dentista, PT, OT, atbp.
• Mga indibidwal na naninirahan sa barangay na nais sumapi at magtaguyod sa
Programang Inclusive Edukasyon; negosyante, atbp.
• Mga karaniwang samahang sibiko sa loob ng barangay/munisipalidad
• Mga sektoral na organisasyon, kababaihan,kabataan, atbp.
• Disable Peoples Organization
• Magulang ng mga batang may-kapansanan na inorganisa bilang PG (ParentsGroup)
Panimulang Komposisyon sa Kasapian ng CSG: Initial Local Machinery
• Principal ng central/ Elementary school

• SPED Teacher kung mayroon
• Mga napiling Regular Teacher para magsanay sa specialize training
• Punong-Baranggay
• Barangay Kagawad na Tagapangulo ng Komite sa Edukasyon ng Konseho ng Barangay
• Barangay Health Workers
• Barangay Day Care Center Teachers
• Pari ng nakasasakop na Parokya o kanyang kinatawan mula sa Social Apostolate
Ministry o Social Services and Development Ministry
• Disable Peoples Organization

2011
• Magulang ng mga batang may-kapansanan na inorganisa bilang PG (ParentsGroup)
Mga Papel ng Kasaping Institusyon/ Ahensiya/ Sektor o Partner ng CSG sa Lokal
1. Paaralang Elementarya
• Pagpapatupad ng Inclusive Education Program sa paaralan; accessibility ng paaralan,

specialized resource room, modipikasyon sa kurikulum na akma sa programa, pagsasanay sa
mga napiling guro para sa Specialized Training at pagtataguyod sa buong Prinsipyo ng
Education For All
2. Barangay
• Pagtitiyak sa pagkakaroon ng Registry of Children with Disabilities

• Mobilisasyon sa mga magulang ng mga batang may-kapansanan
• Pagsasagawa ng impormasyon sa barangay hinggil sa pagpapatupad ng Programang
Inclusive Education
• Pagsasagawa ng mga polisiya para sa kagalingan ng mga may-kapansanan
• Pagsasagawa ng mga sariling proyekto bilang suporta sa Programang Inclusive Education
3. Barangay Day Care Centers
• IE Transitory Program
• I-CARE Program
4. Simbahan/ Parokya
• Pagpapalaganap ng impormasyon o mga panawagan hinggil sa programang Inclusive

Education (Projects and CWD Baseline-Locator)
• Paglulunsad ng mga proyekto bilang suporta at para sa kagalingan ng mga batang may-
kapansanan (integrasyon sa plano at programa ng Social Services and Development
Ministry)
5. Parents Group
• IE Primemovers/ Groundworkers/ Critical mass within CSG
6. Disabled PO- Vanguard of PWD-CWD rights. FRONTLINERS
7. Peoples Organization- Partnership with CSG on IE implementation/ sustainance

2011
Pamunuan/Lupon Tagapagpaganap ng IE-CSG
1. Pangulo:
• Pangunahing tagapagpatupad sa programa ng CSG

• Pangunahing nagtitiyak sa koordinasyon ng buong pamunuan
• Tagapagbigay ng estratehikong direksiyon sa grupo/ network alinsunod sa
itinakdang mandato ng CSG.
• Nagpapairal ng pluralismo sa pamamahala at pagpapatupad ng proyekto
• Kumakatawan sa buong CSG: mga dokumento, pulong at pagtitipon sa labas na may
kinalaman sa IE program
• Nagtitiyak na naipapatupad ng CSG ang plano at mga proyektong may kinalaman sa
programa
• Nagpapatawag sa regular at natatanging pulong, tagapagpadaloy o nagtatalaga ng
tagapagpadaloy ng pulong
• Nagtitiyak sa pagpapataas ng kaalaman, kasanayan at wastong pag-uugali ng mga
kagawad ng CSG
• Nagtitiyak sa regular na ugnayan at ulat sa Pambansang Kalihiman ng IE-Phils
• Pagtitiyak sa konsensus na pamamaraan ng pagpapasya sa loob ng CSG
• Regular na pag-uulat sa kasapian hinggil sa kalagayan ng network at programa ng
CSG
2. Pangalawang Pangulo:
• Katuwang ng pangulo sa lahat ng gawain ng CSG

• Nagtitiyak sa pagbubuo at pagpapalakas sa grupo ng magulang ng mga batang may-
kapansanan
• Gumanap sa gawain bilang pangulo sa panahong ang pangulo ay wala ng
kapasidad/ kakayahan mamuno
• Gumanap sa iba pang gawain na ayon sa konsensus ng Pamunuan ng CSG
3. Kalihim
• Tagatala sa lahat ng pulong ng grupo, at magsinop o mag-ingat sa lahat ng

dokumento ng grupo alinsunod sa itinakda ng pamunuan
• Tagapagpaalala sa lahat ng isasagawang pulong/gawain ng CSG at Pamunuan
• Magsasagawa ng mga nakasulat na ulat/ progreso ng CSG at programa at
magtitiyak na mayroong sipi ang bawat kagawad ng pamunuan
• Gumanap sa iba pang gawain na may kinalaman sa programa na ibibigay ng
pangulo
• Magsinop, magtala at magtago sa lahat ng dokumento ng CSG
• Gumanap bilang pansamantalang ingat-yaman sa panahong bakante ang posisyon
nito

2011
4. Ingat- Yaman
• Tagatala sa lahat ng pananalapi, tagalikom, at taga-ingat sa pinansiya ng CSG

• Magpanukala at magpatupad ng mga proyekto upang makalikom ng pinansiya para sa
CSG / IE Program sa local
5. Auditor
• Tagatiyak sa tamang tala ng pinansiya/pondo ng CSG

• Gumanap ng iba pang gawain mula sa Pamunuan ng CSG
6. Public Information officer
• Tagapaghatid ng balita, kabatiran sa buong kasapian ng CSG

• Tagapaghatid ng impormasyon sa buong nasasakupan ng CSG (newsletter)
7. Advocacy Officer
• Pagpapatampok sa mga pangunahing programa ng CSG

• Pagpapatampok sa Rights Based ng mga batang may-kapansanan
• Pagpapatampok sa Education for All
• Paglulunsad ng mga proyektong-impact in aid of Legislation sa barangay, LGU, at
probinsyal.
Paalala:
1. Ang pagbubuo ng mga komite sa loob ng CSG at pagtatalaga ng mga lokal na Area
Coordinators bawat purok ay ayon sa political subdivision ng barangay.
2. Pagbuo ng PARENTS GROUP ayon sa kapansanan ng anak: ihahalal o itatalaga ng
pamunuan ng CSG ang Team Leader ng bawat grupo.
3. Bukod sa fund raising activity, paano magkakaroon ng panimulang pondo ang CSG para sa
Organizational Developmen at program implementation?
4. Ang pondo na magsusustina sa CSG ay maaaring makuha sa 0.5% IRA ng barangay, LGU-
munisipalidad/lungsod at probinsiya/ kapitolyo; mayroon ding Supplemental Funds ang mga
Mayor at Gobernador na maaring maakses at magamit, may Development Fund din ang
Local School Board at Provincial School Board. Magkaroon din ng akses sa pork barrel ng
mga Kongresista at mga Senador.
5. Magkaroon ng Local Resource Map ang CSG at panimulang programa at plano para sa
resource mobilization. Susi sa Local Resource Map ang Mayor, District BIR Office, Business
Permits and Licensing Office ng LGU. (Style RTD strategy?)
6. Papaano makakatulong ang PhilCOCHED para sa Local Resource Development Program
ng CSG.
7. Develop IE Campaign Plan- Image Building and Political Positioning on IE.

2011
Ang Resources Mobilization o Pagkalap ng Pondo
A. Ano ang Resources Mobilization?
Tutukuyin natin sa sulating ito ang resources mobilization bilang isang mekanismo ng mga
organisasyon natin kung saan tayo ay magtutukoy ng mga indibidwal, mga ahensiya ng gobyerno
o mga organisasyong maari nating pagkunan ng pondo o tulong suporta para isasagawa nating
programa.
Malinaw naman sa lahat na mahirap para sa isang organisasyon ang kumilos at magpatupad ng
programa kapag tayo ay kapos sa pondo o mga kagamitang kinakailangan natin para lumarga ang
ating mga proyekto at gawain.
Halimbawa, kung bahagi ng ating proyekto ang pagbibigay ng wheelchair sa mga biktima ng
polyo na mga batang mag-aaral, kinakailangan nating masiguro na mayroon tayong salapi na
pambili ng wheelchair upang maibigay sa ating kliyente. Kung wala man tayong salapi,
kailangan din nating masiguro na may alam tayong mga indibidwal o organisasyon na may
kakayahang makapagbigay ng wheelchair.
Kailangan din nating tandaan na hindi lamang salapi ang layunin ng resources mobilization. Sa
Workshop:
“Kailangan ko, kailangan mo, kailangan natin, Meron ba ako, meron ka ba, meron
ba tayo, meron ba sila?”
Layunin:
Alamin sa mga participant ang kanilang konsepto ng yamang pantao at yamang
pinansiyal at ipakita ang pagkakaugnay ng pagkalap nito ayon sa pangangailangan.
Pamamaraan:
Creative situational Game (Maaaring ang sitwasyon ay sa isang bundok o isla na
walang ibang tao o anumang challenging situation). Gagawa ng individual listing ang
bawat kalahok ukol sa kailangan niya na wala sa kanya. Hahanap ng isang taong
kakausapin na sa tingin niya ay maibibigay ang kanyang kailangan. Magpapalitan ng
bagay ang dalawa bilang diad-barter. Ibibigay lamang sa kausap ang bagay na kailangan
nito kung may kapalit. Matapos ang 5-10 minuto, bibigyan ng instruction ang diad na
maglista ng kailangan pa nila na hindi nila maibibigay sa isa’t isa at hahanap sila ng ibang
diad upang makipagnegosasyon ng palitan ng kailangan. Tanging nasa mga katawan
lamang nila ang maaring ipagpalit. Pagsasamahin ng anumang grupo ang kanilang
nakolektang bagay na kailangan nila at iuulat sa plenaryo ang kanilang nakalap na
solusyon sa problema ng sitwasyon.
Sintesis ng Talakayan:
“Konsepto ng yamang pantao at yamang pinansiyal, depinisyon ng
pangangailangan at ang mga pamamaraan sa pagkalap ng yamang pantao at yamang
pinansiyal”.

2011
ilalim ng ganitong prinsipyo, hangad din ng RM na makapagtukoy tayo ng mga tao, indibidwal
man o organisasyon, na maaari nating lapitan. Kailangan nating makalikha ng magandang
ugnayan o relasyon sa mga indibidwal o organisasyon na ito, sa gayon ay lalong mapadali ang
ating gawain. Mainam din na kung nais nating makakuha ng suporta, kinakailangan ding
masiguro natin na mayroon tayong magandang reputasyon sa komunidad, mayroon tayong
malinaw na layunin sa ating mga proyekto at mayroon tayong magandang track record patungkol
sa mga nauna na nating mga gawain at proyekto. Dapat tandaan na mabango para sa mga
inaasahang donors o pledgers ang isang organisasyon kung ito ay mayroon nang mahabang
karanasan hinggil sa isang proyekto at wala itong bahid ng pagdududa mula sa ibang tao o
organisasyon na nakasalamuha na natin.
B. Paano tayo magkakapondo?
Sa anumang samahan, isa sa mga pangunahing paghahandang gingawa ang pagkalap ng pondo at
lohistika. Kadalasan, maraming mga samahan o organisasyon ang bumabagsak at namamatay
dahil sa kakulangan o kawalan ng pondo. Mayroon ding ilan na namamatay dahil sa kawalan o
kakulangan ng kasanayang pamahalaan ang pondo.
Kung tutuusin, maraming mga maaaring pagkunan ng pondo ang ating organisasyon. Higit pa
marahil sa mga nalalaman natin, maraming mga tao, indibidwal, organisasyon at kapitalistang
negosyante ang maari nating hingian ng pondo. Maging sa sarili nating mga hanay at komunidad
ay maaari tayong makapaglikha ng pondo at lohistika.
Sa mga nakaraan nating karanasan sa ating programa, natutunan at natukoy natin ang mga
sumusunod na indibidwal at organisasyong maaari nating pagkunan ng pondo;
1. Butaw ng mga Miyembro
Higit kanino man, walang ibang tiyak na mapagkukunan ng pondo ang ating organisasyon
maliban sa sarili nating kasapian. Bagama’t kung titingnan ang antas ng ating pamumuhay, hindi
maikakailang kakaunti lang marahil ang makakalap nating pondo. Kapag nagkasundo ang buong
kasapian ng ating organisasyon, maaari tayong magpataw ng butaw o regular na kontribusyon
para sa ating pondo. Hindi ito kinakailangang malaki, basta ang mahalaga ay magkaroon tayo ng
kahit na panimulang pondo para sa ating mga proyekto at gawain.
Ang butaw ay maaaring pamahalaan ng ating treasurer at auditor. Ang paniningil ay maaaring
tuwing isang buwan o kada-2 linggo, depende sa mapagkakasunduan ng ating samahan.
Kailangan ding magkaroon ng isang mekanismo ang pamunuan ng samahan para sa transparency
ng ating kaperahan. Sa madaling salita, kailangang malaman ng ating mga kasapi kung magkano,
saan napupunta at ilan ang pumapapasok na pondo sa ating organisasyon. Sa ganitong paraan,
maiiwasan natin ang anumang anyo ng kaguluhan o pagdududa ng ilan sa ating
samahan.Maipapakita din natin ang maganda nating track record patungkol sa financial
management kung pananatilihin natin ang ganitong mekanismo.
2. Mga Solicitations at Donasyon

2011
Malaki din ang maitutulong ng solisitasyon (solicitations) sa ilang mayayamang miyembro ng

ating grupo, o sa ilang mayayamang miyembro ng ating pamayanan. Lingid sa ating kaalaman,
may ilan din namang mga tao sa loob ng ating barangay o ng ating pamayan ang nakahandang
tumulong, ngunit hindi lamang nila alam kung kanino at kung papaano tumulong. Ang mga
indibidwal na ito na maaring makatulong natin ay maaring ang mga sumusunod:
• mga mayayamang kapitbahay o may sinabi sa buhay

• mga pulitko sa ating barangay o siyudad
• mga may-ari ng negosyo
• ang simbahan o ang ating parokya
• mga socio-civic organizations tulad ng Kiwanis, Lions Club, Rotary Club
• atbp.
Kapag natukoy na natin ang mga tao at organisasyong ito, ang susunod nating gagawin ay isang
sulat o liham papunta sa mga tao o organisasyong natukoy. Walang tiyak at standard na sulat ang
maaring masbing pinakamainam na sulat para sa kanila. Ngunit may ilang elementong nilalaman ang
isang solicitation letter upang mas maging kapani-paniwala ang ating sulat. Ang ilang sa mga
elementong ito ay nakasulat sa ibaba;
Mga Elemento ng isang magandang solicitation letter:
• Ipakilala ang organisasyon, ano ito, saan ito nakabase, ilan ang kasapian, sabihin kung
nakarehistro sa kahit anumang institutsyon o ahensiya ng gobyerno, tiyak na gingawa sa
pamayanan at ilang taon nang kumikilos
• Sabihin ng tiyak kung ano ang kailangan, kailan kailangan, sinu-sino ang makikinabang,
saan mapupunta ang hinihinging tulong, ilan ang matutulugnan at papaano matutulungan
• Sabihin din ang magiging pakinabang ng tutulong, ano ang kanyang magiging pakinabang
Iwasan nating magamit ang ating organisasyon ng mga taong may personal na interes
sa pagtulong. Batid natin na hindi tayo magsasara ng pinto sa mga pulitiko at ilang
mga mayayamang tao, bagama’t bago tayo magtatag ng ugnayan, sikapin muna
nating linawin sa mga nais na tumulong sa atin. Mahalaga na makita na natin ng
maaga ang tunay na motibo ng mg tao sa kanilang pagtulong. Kahit gaano man
kalaki ang itutulong ng isang tao, halimbawa’y pulitiko, tanggihan natin ito kung makita nating may
personal na motibo ang kanyang pagtulong o ang pagtulong ay may kalakip na kapalit mula sa mga
pulitiko o mayamang tao na nais tumulong. Kung ganito ang sitwasyon, bumaklas tayo ng
pakikipag-ugnayan.

2011
Mga Mandato ng Gobyerno na Maaaring Panggalingan ng ating Pondo
Kapag napatunayan nating handa na ang ating organisasyon na makiharap sa iba’t ibang bahagi ng
negosasyon at mayroon ng legal na mukha (legal identity), maari na tayong makilobby o mag-
demand ng pondo mula sa gobyerno sa pamamagitan ng mga sumusunod na instrumento:
• General Appropriations Act of the Philippines, allocating 1 % for Senior Citizen and
Disabled Persons ( 0.5 % each)
• Gender and Development Fund [GAD] (5 %) – para sa kapakanan ng mga kabataan at
kababaihan
• Executive Order 417- alokasyon ng 1% para sa pangkabuhayan at iba pang gawaing
pang-ekonomiya ng mga taong may-kapansanan
Bukod sa mga nabanggit sa itaas, ang ating mga programa ay maaari ding manggaling sa mga lokal
na institutsyon o yunit ng gobyerno katulad ng mga sumusunod:
• Paglalaan ng 0.5 % mula sa Internal Revenue Allotment (IRA) para sa mga may-kapansanan
mula sa LGU-barangay budget
• Paglalaan ng 1% allotment para sa children with disability (CWDs) mula 0.5% ng Gender
and Development (GAD) Fund ng barangay o ng siyudad o munisipyo
• Local Chief Executive Supplemental and Development Funds ng Barangay Captain o ng
Mayor
• Mga hindi nagamit na Calamity Fund ng Mayor, na maaring irealign sa mga proyekto natin
• Mga pondo ng Local School Board (LSB) na pinamamahalaan ng Mayor
• Fund raising activities, sponsorship
• National Agencies ( Public and Private Sector)
• International Funding Agencies

2011
IKATLONG BAHAGI
ANG ESTRATEHIYANG KAYAG-KAYAG (KAYAG-KAYAG STRATEGY: KKS)
Workshop: “Sinong Taya?”
Layunin: Malaman mula sa mga participants kung sinu-sino sa tingin nila ang dapat maging
kabahagi sa Estratehiyang Kayag-Kayag. Mula dito ay matutukoy nila mula sa knailang mga
pamilya palabas ng kanilang tahanan kung sinu-sinong personalidad sa barangay ang maaaring
imbitahin at magtaya ng panahon, galing, at maaaring lohistika upang isagawa ang kayag-
kayag.
Method: Pagguhit ng “Concentric Circle Diagrams”
Paraan: Hahatiin ang mga participants sa dalawang grupo. Sa isang Manila paper, guguhit sila
ng isang maliit na bilog.
a. Ilang Kinakatawan
prinsipyo, ng at
praktika maliit na bilogsa
karanasan ang pamilya ng isang
Kayag-Kayag CWD.
Strategy.
Mula sa maliiit na bilog na ito, mag-iisip ang bawat grupo ng isang tao o grupo ng mga tao
(labas sa kaniyang pamilya) na sa tingin niya ay makakatulong sa pag-aaral ng CWD. Ikakabit
nila ito sa gilid ng naunang bilog. Halimbawa, ang naisip nilang tao ay ang kapitbahay na
mayaman;
Dona
Pamilya
ng CWD Dionisia

2011
Workshop: “Sinong Taya?” (Pagpapatuloy….)
Layunin: Malaman mula sa mga participants kung sinu-sino sa tingin nila ang dapat maging
kabahagi sa Estratehiyang Kayag-Kayag. Mula dito ay matutukoy nila mula sa knailang mga
pamilya palabas ng kanilang tahanan kung sinu-sinong personalidad sa barangay ang maaaring
imbitahin at magtaya ng panahon, galing, at maaaring lohistika upang isagawa ang kayag-
kayag.
Matapos ang ikalawang bilog, mag-iisip muli ang mga participants ng isa pang tao o grupo ng
mga tao, labas sa kanyang pamilya at sa pamilya ni Donya Dionisia. Sa pagkakataong ito, mag-
iisip sila ng maaaring makatulong kay Donya Dionisia para naman matulungan ang pamilya ng
may kapansanang bata. Halimbawa’y naisip nila si Kapitan;
Dona Kapitan
Pamilya
ng CWD Dionisia
Ipagpapatuloy ng facilitator ang proseso hanggat maubos na ang oras ng sesyon. Ipapaliwanag
ng facilitator sa sintesis ang web of stakeholders para sa Kayag-Kayag. Ipapaliwanag din dito
ang kahalagahan ng barangay kung papaano ito makakatulong sa iba pang miyembro ng
komunidad o barangay. Sa bawat matutukoy na stakeholder, yaong mga pangalan na nasa
bilog, sisikapin ding isa-isahin ang mga role o gawain na maaaring iambag ng mga ito.
ILANG PRAKTIKA, KARANASAN AT PRINSIPYO SA ESTRATEHIYANG KAYAG-

KAYAG
Ang Estratehiyang Kayag-Kayag (KKS) ay isang pamamaraan na ginagamit ng Inclusive

Education Program upang pataasin ang antas ng enrolment ng mga batang may-kapansanan sa mga
pampublikong paaralan na pinaglilingkuran nito. Mula sa salitang Filipino na “KAYAG”,
pangunahin sa nasabing gawain ang maghanap (child-find), magberipika ng datos ng CWD (data
validation), magpaenrol o magpapasok (enrolment) ng isang CWD sa eskuwelahan at ang
pagpapanatili ng mga ito sa eskuwelahan (retention).
Ang KKS ay pagtitipon o pagsasama ng mga pangunahing miyembro ng pamayanan na may

kakayanan at kagustuhang maging instrumento sa pag-aaral ng mga CWDs. Kabilang sa mga
pangunahing tauhan sa KKS ay ang mga sumusunod: Kapitan ng Barangay, Konsehal na namumuno
sa Committee on Health, Konsehal na namumuno sa Committee on Education, mga barangay health
workers, mga day care teachers, at mga magulang ng batang may-kapansanan, kasama ang mga local
na organisasyong tumutulong sa mga may-kapansanan.

2011
Sinu-sino ang maaring atasan na magsagawa ng KKS?
Sa unang disenyo ng ating programa, malinaw na nakaatang ang lahat ng tungkulin sa Community
Support Groups (CSG), o ang katipunan o pamunuan ng mga kasaping magulang, guro, mga lokal na
eksperto, mga taong simbahan. Ang pangunahing konsiderasyon noon sa pagsasalokal ng Inclusive
Education Program ay ang mga kasapi lamang ng CSG. Bagama’t sa pinakabago nating karanasan,
natuklasan nating mainam din palang maisali sa ating hanay ang mga opisyal ng ating barangay,
kasapi man sila o hindi sa Communty Support Groups (CSG). Madalas nating mapatunayan na ang
ating barangay ay mayroong mandato, kakayahan at kadalasa’y mayroon ding pinansiyal na
kakayahan upang tugunan ang mga pangangailangan natin pagdating sa lokal na implementasyon ng
Inlcsuive Education.
Kung sisinupin ang ating karanasan, maaari nating maihanay ang mga sumusunod na mga key
players para sa lokal na implementasyon ng IE:
a. Kapitan ng Barangay
1. Maggratipika ng ordinansa o anumang polisiya na para sa Inclusive Education

2. Mamuno para sa adbokasiya o kampanya para sa Inclusive Education
3. Paglikha ng isang PWD/CWD desk sa barangay
4. Paglikha ng Task on CWD enrolment
5. Manguna sa pagmonitor sa programa
6. Irepresenta ang barangay o ang konseho sa mga kasunduang maaring mangyari hinggil sa
programa (hal. Proposals atbp.)
b. Kagawad sa Edukasyon
1. Maghanda ng listahan ng mga batang may-kapansanan na maaring makuha sa datos ng

mga day care workers na nasa kanyang mandato
2. Maaaring atasan ang mga day care workers na magsagawa ng isang rapid census o survey
patungkol sa mga batang may-kapansanan sa ating barangay
3. Magsponsor ng isang ordinasa hinggil sa Inclusive Education o lokal na serbey
c. Mga Day Care Workers
1. Magsanay hinggil sa Inclusive Education

2. Magsinop at maghanda ng listahan ng mga batang may-kapansanan na nasa kanilang pag-
iingat
3. Magsagawa ng isang rapid appraisal o census ng mga batang may-kapansanan sa ating
barangay
d. Kagawad sa Kalusugan
1. Maghanda ng listahan ng mga batang may-kapansanan na maaring makuha sa datos ng

mga health workers na nasa kanyang mandato

2011
2. Maaaring atasan ang mga health workers na magsagawa ng isang rapid census o survey
patungkol sa mga batang may-kapansanan sa ating barangay
3. Magsponsor ng isang ordinasa hinggil sa Inclusive Education o lokal na serbey
e. Mga Health Workers
1. Magsanay hinggil sa Inclusive Education

2. Magsinop at maghanda ng listahan ng mga batang may-kapansanan na nasa kanilang pag-
iingat
3. Magsagawa ng isang rapid appraisal o census ng mga batang may-kapansanan sa ating
barangay
f. Ang Ex-Officio (EX-O) ng Barangay
1. Ipatawag ang mga tanod at mga purok lider upang ipaalam ang programang Inclusive
Education
2. Pakiusapan/utusan ang mga barangay tanod at mga purok lider upang magsagawa ng
isang CWD mapping o paghahanap ng mga batang may-kapansanan sa bawat sitio o
eskinita ng ating barangay
g. Ang mga Kasapi at Opisyales ng Community Support Group
1. Magbigay ng karampatang suporta sa mga kagawad ng edukasyon at kalusugan

2. Manguna sa adbokasiya at kampanya sa Inclusive Education, sa pakikipag-ugnayan sa
Barangay Captain
3. Pagsisiguro na nakakapasok ang lahat ng mga identified na batang may-kapansanan sa
ating barangay
4. Pag-asiste sa mga kagawad at sa kapitan sa pagmomonitor ng programa
5. Magsagawa ng opisyal na talaan/listahan ng mga batang may-kapansanan na hindi nag-
aaral sa elementary at mga batang may-kapansanan na huminto sa pag-aaral, na
naninirahan sa loob ng baranggay
6. Binubuo ng iba’t ibang sektor sa loob ng isang pamayanan na may pagpapahalaga at
paniniwala sa pagtataguyod at pagpapatupad ng Programang Inclusive Education sa
nasasakupang lokalidad ( multi-disciplinary group)
7. Pangunahing tagapagpatupad ng programa para sa edukasyon at rehabilitasyon ng mga
batang may-kapansanan
8. Nakikipag-ugnayan sa iba’t ibang ahensiyang pampubliko o pribado upang makasuporta
sa pagpapatupad ng programa
9. Pangunahing tagapagbuo ng local network para sa kagalingan ng mga batang may-
kapansanan.
10. Natatanging ugnay ng IE-Phils sa mga local area ng programa
11. Tagapagtaguyod sa karapatang pantao ng mga batang may-kapansanan sa kanilang
lokalidad
12. Tagapagtiyak na napapatupad sa pamayanan ang programa at sumusubaybay sa
implementasyon ng proyekto

2011
13. Gumagawa ng lokal na plano hinggil sa pagpapatupad ng programa

14. Nag-uulat sa progreso ng programa sa lokal, mga rekomendasyon sa IE National
Secretariat para sa kagalingan ng programa
15. Ang CSG ay sama-samang pinamumunuan ng Pamunuan o Lupong Tagapagpaganap
(EXECOM)
16. Nakikipag-alyansa (partnership) o nakikiisa sa iba pang samahan/ organisasyon na
makakatulong sa pagpapatupad at pagpapaunlad ng programa

2011
PAPAANO ISINASAGAWA ANG KKS?
1. Pagsisiguro na may profile at baseline ang ating barangay
Ang profiling at baselining ang unang hakbang sa Kayag-Kayag Strategy. Kailangan nating matiyak
na mayroon tayong hawak na datos ng mga batang may-kapansanan na siyang magsisilbing basehan
sa kung papaano tayo kikilos at magtatakda ng mga programa para sa kanila. Ngunit papaano ito
ginagawa? Ano ang mga kailangang tandaan para maisagawa ito?
Workshop: “Ilista mo, Baby”
Layunin: Ipaalam sa mga participants ang kahalagahan ng pagproprofile ng isang batang may-kapansanan at kung
papaano ito tipunin para makagawa ng isang baseline.
Pamamaraan: Maghahanda ang facilitator ng isang maliliit na kahon. Sa loob ng kahon ay nakalagay ang iba’t
ibang impormasyon ng mga batang may-kapansanan at isang matandang walang kapansanan. Nakasulat sa 1/8-
sized na kartolina ang mga sumusunod at ilalagay sa kahon;
• Fyodor Dimalanta
• Segusmundo Maanta
• 5 years old
• 43 years old
• Hiwalay sa asawa
• Bulag
• Nag-aaral sa Bagong Silang Elementary School-SPED
• Nagtapos ng high school
• Kargador sa piyer
• Kumikita ng P5000 kada buwan
• Sumusuo pa sa nanay
• Mahilig uminom ng cobra energy drink
Ipapaskil ng facilitator ang 2 manila paper kung saan may drawing na dalawang lalaki. Kailangan na magkapareha
ang hitsura ng 2 lalaki. Bago pa man magsimula ang session, ipapaskil ng magkahiwalay ang mga iyon, sa ilalim
ng mga pangalang Fyodor at Segusmundo. Tatakpan ang mga pangalan sa itaas ng manila paper upang hindi
makita ng mga participants. Kapag nagsimula na ang session, tatawag ng dalawang participants ang facilitator.
Papipiliin ang dalawa kung ano ang gusto nila sa dalawang lalaking nakapaskil, ang kaliwa o ang kanan. Mula sa
kinatatayuan nila, sa tabi ng napili nilang manila paper, ilalagay sa gitna ang kahon nang may limang hakbang ang
layo. Sa loob ng 3 minuto, paunahan ang dalawang participants na makakuha ng mga kartolina sa loob ng kahon.
Pagkakuha ng isang kartolina, kailangang idikit iyon sa ilalim ng drawing na napili niya. Isang kartolina lang ang
maaring kunin sa kahon kada isang balik.
Pagkatapos ng laro, tatanggalin na ang takip sa mga pangalang Fyodor at Segusmundo. Ipapaliwanag ng facilitator
na ang mga nakapaskil na impormasyon sa ilalim ng manila paper ay kailangang tutugma sa katauhan nina Fyodor
(ang batang may kapansan) at Segusmundo (ang kargador sa piyer). Sisinupin ang palaro sa sintesis hinggil sa
kahalagahan ng tamang profiling o tamang paglalagay ng impormasyon sa isang tao.

2011
Ang profiling ay isang paraan ng pagkakalap o paglilista ng

mga pangalan at iba pang mga mahahalagang impormasyon
tungkol sa isang batang may-kapansanan. Layunin nito na
SYNTHESIS matukoy kung sinu-sino ang mga may-kapansanan sa ating
barangay at malaman kung anu-ano ang kanilang mga
pangangailangan bilang paghahanda sa pagpasok nila sa ekuwelahan.
Ang baselining ay katipunan ng mga listahang sumailalim sa pag-aayos ng datos ayon sa mga
espesipikong impormasyon. Itinuturing itong isang malaking lalagyan ng lahat ng mga datos tungkol
sa isang batang may-kapansanan.
Table I: Isang halimbawa ng profile ng mga batang may-kapansanan
IE Site Name CWD Age Gender Type Address Educational Status

Arnel Hernandez 0
Alfonso Soleil Amaris Crizaldo Psycosocial
Cavite Binauhan 3 Female Disability Marahan I None
Alfonso Juliana-An Gono delos Hearing

Cavite Reyes 4 Female impaired Marahan I None
Alfonso Angelica Mariz Learning
Cavite Siducon Lipon 5 Female disability Upli None
Alfonso sPEECH
Cavite Angel Marie Escover 5 Female impairment Managas II elem level
Alfonso Arian Camille Mojica
Cavite Sagana 6 Female ortho Palumlum None
Alfonso Lloyd Nino Vidalo Psycosocial
Cavite Camarce 7 Male Disability Marahan I None
Alfonso CRISTINE Jade sPEECH
Cavite Villanueva Rolle 7 Female impairment upli None
Alfonso Leyxe Bryanne Erni Psychosocial
Cavite Beltran 8 Male Disability Marahan I elem grad
Saan maaaring makakuha ng mga listahan ng batang may-kapansanan?
• Listahan na maaring hawak ng lokal na opisina ng DWSD sa ating barangay. Ito ay maaaring
nasa pag-iingat ng mga health worker o mga nurse sa mga barangay health center
• Mga datos na galing sa munisipal o City Health Registry
• Mga datos na galing sa listahan ng day care teachers
• Mga datos ng eskuwelahan o ng SPED teacher (para sa mga kasalukuyang nag-aaral at mga
nagdrop out)

2011
Kung sakaling wala tayong makuhang lista ng mga batang may-kapansanan, o

kaya’y hindi sapat o hindi tama ang mga nakuha nating datos, maari tayong
magsagawa ng isang mabilisang sensus ng mga batang may-kapansanan, sa tulong ng
mga barangay health worker at day care teachers. Maaring magawa ito ng mabilisan at simple
lamang ang mga datos na kukunin natin sa kanila katulad ng pangalan, edad, kasarian, birthday,
address, kapansanan, mga magulang at contact details ng mga magulang o guardian.
Dahil alam natin kung saan-saan ang mga eskinita at mga daanan ng ating barangay, maari nating
maisip kung saan-saan tayo pupunta upang hanapin at interbyuhin ang mga naiisip nating may-
kapansansan sa ating lugar. Maari nating sundan ang pormat ng pag-iinterbyu sa halimbawang ito;
Figure I: Isang halimbawa ng simpleng census paper/interview paper
Pangalan ng Bata: __________________ Edad: ________ Ano ang susunod na gagawin sa lista ng
mga batang may-kapansanan?
Address/Tirahan: (numero ng street, street, purok/sitio, barangay,
city/munisipyo)
• Pagsama-samahin ang pangalan
Pangalan ng Magulang: ng mga CWD na magkakalugar
Tatay: ___________________ CP No.____________
Nanay: __________________ CP No. ____________ (maaring nakatira sa isang kalye,
sa isang barangay, sa isang sitio o
Nag-aaral ba siya? purok).
a. OO b. HINDI • Alamin kung sino-sino ang mga
nag-aaral na, sino ang naka-enrol
Kung “Oo”, tanungin kung; sa SPED at kung sino ang naka-
a. SPED b. nasa regular na klase enrol kasama ang mga batang
walang kapansanan (inclusive set-
Ano ang grado ng bata: __________________________________ up)
Pangalan ng Eskuwelahan ng CWD: ________________________
Address ng Eskuwelahan: ________________________________
Pagsasagawa ng validation sa paunang datos (preliminary data) ng mga may-kapansanan
Kapag natapos na nating makalap ang mga datos tungkol sa mga CWDs, handa na ang ating grupo
na sinupin ang mga datos na ito sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng mga pangalan ayon sa
kalye, purok, sitio o barangay. Matapos itong gawin, kailangang itago ang mga ito sa isang hiwalay
na folder o envelop na may lakip o label, tulad halimbawa: “CWD BASELINE: Brgy. Poblacion,
Sta. Maria, Bulacan”.
Ang ating “baseline” ay magiging batayan natin sa susunod nating gagawin sa Kayag-Kayag
Strategy. Ito ay ang validation phase o ang pagtitiyak sa katumpakan o ang correctness ng ating
datos na sininop.

2011
May ilang simpleng hakbang kung papaano gagawin ang validation phase.
Ang validation phase ay isinasagawa matapos na masinop ang mga lista ng mga CWDs para
makagawa ng baseline. Layunin ng validation phase na masiguro kung tiyak o tama ang mga datos
na nakalista sa ating baseline. Sa kabila ng pagkakaroon natin ng isang listahan ng mga CWDs, hindi
tayo nakakatiyak kung bago o up to date ang mga impormasyon na nakalagay sa naturang listahan, o
di kaya’y maaaring mali ang mga impormasyon na nakalagay doon.
Karaniwan, ang mga listahang maaari nating makuha ay nailista mga ilang taon na ang nakakaraan,
kung kaya’t kailangan nating ivalidate o iupdate ang mga datos. At magagawa lamang ito kung
babalikan natin ang aktuwal na may-ari ng impormasyon, ang mismong magulang ng batang may-
kapansanan.
2. CWD Mapping
Sa tulong ng ating mga barangay tanod o kaya’y ng ating mga

barangay health worker, maaari tayong gumawa ng isang “CWD
map”. Ito ay isang simpleng mapa ng ating barangay na maaaring
makita ang lahat ng kanto, pasilyo, eskinita at kalye. Maari tayong
1
makakuha ng mapa sa Committee on Infrastructure o Committee 1
C C
on Public Planning ng ating barangay. Kapag nakakuha na tayo ng W W
D
D2
ating mapa, maaari tayong magtanong sa ating mga barangay C
W
tanod o mga purok lider kung may kakilala silang batang may- D
kapansanan sa kanilang nasasakupan. Matapos nito ay lalagyan

natin ng tanda o simbolo kung saang partikular na kalye o eskinita
nakatira ang nasabing bata. Maaari na nating ipatawag sa isang 1
C
pulong ang lahat ng maaring pumunta sa mga batang nasa mapa W
D
upang isagawa ang susunod na hakbang.
3. Ang Dalaw-Kayag
Kapag nakarating na tayo sa bahaging ito, ibig sabihin, tatlong pangunahing hakbang na ang
natatapos natin. Una, tapos na tayong makakuha ng mga paunang lista ng mga batang may-
kapansanan sa ating barangay, na maari nating nakuha sa Civil Registry o yung mga lista ng iba’t
ibang ahensiya ng barangay o munisipyo o siyudad. Pangalawa, nasinop na natin ang mga datos na
ito, at napagsama-sama ang mga pangalan ng batang may-kapansanan, batay sa kung sino ang
magkakalapit na lugar (Baselining), ikatlo, nakagawa na rin tayo ng CWD map, at natukoy na natin
kung saang kalye o purok nakatira ang mga nailista nating may-kapansanan.
Kapag maayos nating naisagawa ang mga hakbang sa itaas, handa na tayong gawin ang “Dalaw-
Kayag”. Ang Dalaw-Kayag mula sa mga salitang “dalaw’ at “kayag”. Isa itong hakbang kung saan
ang mga volunteer ay aktuwal na dadalaw sa bahay ng mga nasa CWD map upang kayagin sila sa
mga eskuwelahan upang magpatala sa klase. Sa ilalim ng hakbang na ito, susubukan nating puntahan

2011
o dalawin ang mga bata na nasa mapa upang beripikahin o iupdate ang mga datos na nasa baseline
natin (listahan). Kapag naitama na natin ang kanilang mga datos, susubukan nating kausapin ang
kanilang mga magulang o ang kanilang tagapag-alaga (guardian) at sa dulo ng pag-uusap ay
hihikayatin ang mga magulang o guardian na ipaenrol ang kanilang anak o alagang may-kapansanan.
Sa ganitong paraan, magtatakda tayo ng araw at oras kung kailan maaring maipatala ang mga bata sa
eskuwelahan. SASAMAHAN natin ang mga magulang at ang mga CWD sa eskuwelahan upang
magpatala at tuloy ay magpa-enrol. KAKAYAGIN natin sila sa pinakamalapit na eskuwelahan para
magpaenrol.
“Walang Special Education Class sa pinakamalapit na eskuwelahan sa amin…”
Kadalasan, sa kabila ng kagustuhan ng isang magulang na pag-aralin ang isang batang may-
kapansanan, nananatiling sawi sila na ipasok sa eskuwelan dahil sa kawalan ng Special Education
class sa pinakamalapit na eskuwelahan.
Sa sistemang pang-edukasyon ng Pilipinas, may tatlong pangunahing uri ng eskuwelahan, ang mga
ito ay ang sumusunod: regular na paaralan, regular na paaralan na may halong SPED class, ang
ang ikatlo ay ang Special Education School, kung saan mga may-kapansanan lang ang nag-aaral e.g.
School for the Blind, Phil. School for the Deaf etc.
Sa halos anim na taon nating karanasan, karamihan sa mga pinaglilingkuran nating paaralan ay mga
regular school, sinusundan ito ng mga regular na eskuwelahang may Special Education Program.
May iba’t ibang estratehiya tayong ginagawa depende sa uri ng paaralan, pagdating sa pagpapa-enrol
ng mga batang may-kapansanan.
Pagpapaenrol sa Regular na Paaralan (walang SPED)
• Educational assessment
• Konstruksiyon ng accessibility facilities
• Pagsasanay ng mga guro
Pagpapaenrol sa paaralang may Special Education Class (SPED)
• Educational assessment
• Konstruksiyon ng accessibility facilities

2011
Ang “Educational Assessment”
Bago pa man kayagin ang bata sa eskuwelahan, kailangan ay magkaroon muna tayo ng ideya kung
ano ang sitwasyon ng batang may kapansanan na kakayagin natin. Maaari nating makuha ang
impormasyon ng bata sa mga magulang mismo o tagapag-alaga nito. Ngunit may mga pagkakataon
na hindi alam ng magulang o ng tagapag-alaga ng bata ang sitwasyon o kondisyon ng batang may-
kapansanan.
Sa mga ganitong pagkakataon, gingamit ng programa ang tinatawag na disability checklist o ang
educational assessment form. Isa itong dokumento na maaring gamitin ng sinuman sa komunidad.
Nakatala sa papel na ito ang mga manipestasyon o mga palatandan ng isang kapansanan. Bawat uri
ng kapansanan ay mayroong nakatakdang pormat.
Ang pagtukoy sa tunay at aktuwal na disability ng isang bata ay ginagawa lamang

ng isang espesyalista, hal. psychiatrist, audiometrist, atbp. Ang ginawa nating
educational assessment ay para lamang makita ang mga manipestasyon ng
kondisyon ng isang pinagsusupetsahang may-kapansanan. Kailangang pagkatapos
gawin ang educational assessment o preassessment, kailangan nating ipatingin sa espesyalista
ang ginawa nating preassessment, kasama ng bata para sa aktuwal na diagnostic assessment.
Ano ang referral system?
Matatandaan na bago natin kayagin ang kliyente nating batang may-kapansanan sa pampublikong
paaralan, kailangan muna nating magkaroon ng ideya kung ano ang kondisyon nito. Kung hindi man
ito mangyayari, kahit papaano ay kailangan nating magkaroon ng ideya kung ano ang mga
manipestasyon sa sitwasyon ng bata, sa pamamagitan ng ating disability checklist o ang educational
assessment checklist. Pagkatapos magsagawa ng educational assessment, dinala natin ang bata sa
isang espesyalista para malaman o matukoy ang tunay na kalagayan ng bata.
Ang mabigat na katanungan ay ganito: Matapos malaman ang kondisyon ng isang bata, halimbawa’y
nalaman natin na ang bata pala ay may problema sa paningin, ano ang gagawin natin?
Dapat nating isaisip na hindi nagtatapos sa simpleng pagtukoy lamang sa kapansanan ng isang bata,
lalo na’t pangarap nating mapag-aral ito. Sa dulo, bahagi pa rin ng ating tungkulin ay mabigyan ng
pagkakataon na maagapan ang kapansanan o hindi kaya’y mabawasan ang hirap ng isang bata,
bilang paghahanda sa kaniyang pag-aaral.
Aminado tayong hindi ito magiging madali! Kung nalaman natin halimbawa na may diperensiya sa
paningin ang isang bata at nais nating mapagaling ito o kaya’y mapalagyan ng salamin, kailangan
nating gumastos ng kaukulang halaga ng salapi para matugunan ang pangangailangan ng CWD,
bilang paghahanda sa kanyang pag-aaral. Sa mahabang panahon ng ating programa, kadalasan, isa
ito sa mga dahilan kung bakit hindi nakakapasok ang bata; hindi handa ang pangkalusugang
sitwasyon ng bata, wala siyang early intervention pagdating sa kanyang kalusugan, dahil na rin sa

2011
kawalan ng salapi ng mga magulang ng bata. Samaktuwid, papaano natin matutugunan ang
Workshop: “Ang Pagbuo ng isang Lokal na Referral System”
Layunin: Sa loob ng ating organisasyon, makapagbuo ng isang referral unit, at makapagtukoy ng

mga maaring maging focal person dito.
Group II (Thematic Work Identification): Para sa group 2, kailangan nilang matukoy kung anu-anong
mga partikular na gawain ang dapat nang pasimulan para sa pagbubuo ng referral system. Maaring sagutin
ang mga sumusunod: a.) Anu-anong mga pangunahing gawain ang dapat na mangyari? Sino-sino ang mga
responsible dito? Ilang araw ito gagwin? Katulad ng group I, bibigyan din natin sila ng 15 minuto.
Maaring ganito ang maging resulta ng kanilang workshop:

Thematic Work Area Ilang Sino ang Responsible Dito?
araw ito
gagawin?
Pag-aayos ng listahan/baseline ng ating CWDs 2 araw kalihim
Pagpapanalisa/pag-aayos ng baseline sa mga 1 araw Pinuno ng referral unit
institusyon o indibidwal na tutulong sa atin
Alamin kung anu-anong mga kapansanan ang
meron sa ating brgy. at ilang mga bata ang nasa
ilalim nito
Base ditto, alamin kung anu-anong mga
pangangailangang pangkalusugan ang meron ang
mga CWDs natin hal. salamin, theraphy, assistive
devices (saklay, wheelchair), opisina atbp.
Pagsisinop ng mga litrato o dokumento na
nagpapatunay na mayroon tayong mga gawain para
sa CWDs. Ilalakip/isasama natin ito sa ipapadala
nating mga proposal at sulat
Paggawa ng proposal o sulat sa mga institusyong
natukoy ng group I
Contact-building o paunang pakikipag-ugnayan sa
mga institusyon at indibidwal
Pagfollow up sa mga binigyan natin ng sulat
Pagpapanatili ng relasyon sa mga institusyon at
indibidwal
Matapos ang 15 minuto, sikaping sinupin ang mga output ng group I at group II. Irereport ng mga tagaulat
ang kanilang output upang pag-usapan ng grupo at ipinalisa. Gagamitin ang mga ito para sa susunod
nating workshop.
pangkalusugang pangangailangan ng bata, kung pare-parehas tayong walang salapi upang gawin ito?

2011
Workshop: “Ang Pagbuo ng Isang Lokal na Referral System”
Layunin: Sa loob ng ating organisasyon, makapagbuo ng isang referral unit, at makapagtukoy ng

mga maaring maging focal person dito
Pamamaraan: Focused-Group Discussion, Technology of Participation
Mga Hakbangin:
1. Magpapatawag ng isang pangkalahatang pulong sa ating organisasyon. Sikaping maging kumpleto

ang attendance ng grupo.
2. Iuulat ng presidente o ng kalihim ang data base ng inyong mga kliyenteng may-kapansanan.
3. Ipaliwanag sa grupo ang pangangailangan ng pagbubuo ng isang referral system.
4. Matapos nito ay hatiin ang grupo sa 2 pangkat. Bawat pangkat ay may nakaatang na pag-uusapan sa
workshop na ito.
5. Sabihan ang bawat pangkat na pumili ng kani-kanilang tagaulat at isang tagasulat o eskriba.
6. Matapos mtukoy ang mga pangkat, ibigay ang isang pirasong papel na may nakasulat na
assignments. Bibigyan natin ang bawat grupo ng tig-15 minuto para pag-usapan at isulat ito. Nasa
ibaba ang mga assignments batay sa grupong kinabibilangan;
Group I (Referral Baseline Building): Sagutin ang tanong – a.) Anu-anong institusyon o sinu-sinong
indibidwal ang maaari nating makatulong para sa mga pangangailangang pang-kalusugan ng mga
tinutulungan nating CWD sa loob at labas ng ating barangay? b.) Anu-ano ang mga contact details nila? c.)
Papaano natin sila makokontak, sino ang maaaring maging tulay?
Maaaring maging ganito ang pinal na produkto ng Group I:
Mga Institusyon Pokus ng Tulong Numero ng Address Sino ang Ano ang unang
telepono tulay/Contact hakbang para
Person makausap sila?
LCDPFI Inclusive 413-4446 J.P. Rizal St., Area Bumisita sa
Education Proj. 4, Q.C. Coordinator ng opisina nila
NCR
Resources for Para sa mga _________ Quezon City Local Volunteer Magpadala ng
the Blind may kapansanan worker na nasa proposal
sa mata brgy. natin
Montano Family School supplies __________ Phase 5, Bagong Brgy. Secretary Kausapin ang
ng mga bata Silang ang nanay Brgy. Sec.
Fr. Jayjay Referral __________ Phase 1, Bagong Si Father mismo Makiusap na
Morgan Silang ihayag sa
homiliya ang
ating programa

2011
Ang Referral System

Maaring totoo na limitado ang ating pananalapi upang tugunan
ang rehabilitasyon ng isang batang napatunayang may-
SYNTHESIS
kapansanan. At bibihira sa mga tulad nating boluntir (volunteer)
na magbigay pa ng salapi sa isang bata, gayong tayo man ay
halos walang natatanggap sa ating mga serbisyo. Kung gayon, kailagnan nating mag-isip ng isang
paraan kung saan maaari nating ihabilin ang rehababilitasyon o anumang pagtugon sa kondisyon ng
isang CWD, sa isang institusyon o indibidwal na may kakayahan o may mandato na magbigay ng
mga paunang lunas o kaya’y intebensyon sa mga bata. Kailangan nating mag-isip ng isang
mekanismo kung saan matutukoy natin ang isang institusyon o indibidwal na maari nating pagdalhan
ng isang CWD upang doon siya magpagaling o mabigyan ng mga paunang lunas sa kanyang
kondisyon. Sa ating pag-aaral, tatawagin natin itong referral system.
Ang referral system ay isang unit ng ating organiasasyon o ng ating barangay, na siyang
namamahala sa pagtutukoy ng mga institusyon o mga indibidwal na maaari nating pagdalhan ng mga
kliyente nating may-kapansanan upang bigyan ng karampatang interbensiyon, para maihanda siya sa
kanyang pag-aaral. May ilang mga hakbang na maaaring maging gabay sa pagbubuo natin ng
referral system sa ating organisasyon o sa ating mga komunidad. Ang mga hakbang na ito ay
maaring mag-iba-iba depende sa sitwasyon at politika ng ating barangay, bagama’t maari nating
gamiting pangkalahatang paraan ang mga nakatala sa ibaba;
1. Magpatawag ng pangkalahatang pulong para sa ating organisasyon at pag-usapan ang

tungkol sa pagbubuo ng referral system.
2. Sa ating hanay, pumili ng isa o dalawang opisyales na maaring mamuno sa ating referral unit.
Makakatulong kung ang pipiliiin natin ay mayroon nang karanasan sa pakikipag-ugnayan sa
mga institusyon o indibidwal na nagbibigay serbisyo sa mga may-kapansanan. Maaring siya
ay isang health worker, day care worker, o kya’y isang boluntrayong civic worker.
3. Alamin kung anu-anong kapansanan meron sa ating barangay hal. Bulag, pipi, bingi, autism,
slow learner (global developmental delay), atbp. (Maaring gawing batayan ang ginawa na
nating baseline o lista ng mga may-kapansanan)
4. Mag-research ng mga institusyon o mga indibidwal sa loob o labas ng ating barangay o
pamayanan na nagbibigay ng libreng
serbisyo patungkol sa mga kapansanang
natukoy natin sa itaas. Gumawa ng isang
data base ng mga institusyong ito.
Ilan sa mga maari nating lapitan ay ang mga
sumusunod:
a. Mga politiko na may puso sa may

kapansanan (Kapitan, Konsehal,
Mayor, etc.)
b. Mga pambansang institusyon o
organisasyon na maaring may
gawain sa ating barangay

2011
(Resources for the Blind, Liliane Pons, Leonard Cheshire Disability, Autsim Society
of the Philippines, atbp).
c. Mga pambansang ospital (PGH, East Ave. Medical Center, Manila Hearing Aid
Center, National Orthopedic Center atbp.)
d. Mga eskuwelahang may malakas na Special Education Program
e. Mga kilalang pilantropo
f. Mga ahensiya ng gobyerno na may kinalaman sa mga taong may-kapansanan
(DSWD, National Council on Disbaility Affairs, National Anti-Poverty Commission,
Commission on Human Rights, DOH, atbp)
g. Matapos matukoy ang mga ito, maaari tayong gumawa ng baseline ng mga
institusyon o organisyong ito, katulad ng nasa baba;
Table II: Halimbawa ng baseline ng mga institusyong tumutulong sa may-kapansanan
Focus of Contact
Institution Operation Address Contact Number Email Address Person
Rehabilitation
Philippine Rehabilitation /early #56 Banawe Street, Quezon City,
Institute Foundation Intervention Philippines info@prifnet.com
17/F Locsin Bldg. 6752, Ayala 580-8353/894- Sherah.Chua@fc Shera F.
UK EMBASSY Avenue, 1226 Makati City 2929 o.gov.uk Chua
3723825 loc mblukban@yaho Dr. Marissa
Capitol Medical Center Assessment Capitol Med. Center 5005 o.com Lukban
imeetv@yahoo.c
Philippine General Hospital1 Assessment Manila 09228988703 om Imee Victa
Unit G 16 Timog Avenue, Quezon
Philippine Association of Speech City pasp_secretariat
Speech Pathologists Pathologists Philippines +63 2 416 3030 @yahoo.com
Speech
University of the Philippines Pathology, 011+632-920-
(Manila Campus) Admin Office 5301
University of Santo Tomas- Saint Martin de Porres Building
College of Rehabilitation Espana Boulevard, Manila
Sciences (UST-CRS) Philippines 1015 (63 2) 7409713
4/F Eight One Eight Bldg. 892-2486 or 892-
A Child Can Foundation 818 Pasay Road, Makati City 2497
Unit 106, 4th floor Makati Cinema
Square Condominium TowerSan
Behavioral Management for Lorenzo Village, Pasong Tamo
Autistic Children (BMAC) St.Makati City 811-1880
Project Embrace (632) 832-2313.
Rm 311 don Santiago Bldg., (beside 524-
assessment KFC) infront of PGH (tues and fri; 1768/092288583
Dr. Marisssa Lukban clinic neuro 10-12) 84
5. Subuking kontakin ang mga institusyon na ito. Ipakilala ang mga gawain natin sa
pamayanan. Ihayag sa ating mga kliyente ang kalikasan ng ating mga pangangailangan.
Magtanong sa pamamagitan ng sulat kung maaari silang mapuntahan sa kanilang opisina

2011
upang makausap o makapulong. Layunin sa dulo ng pagpupulong na mapapayag natin silang

tumulong sa ating mga kliyente.
6. Maghanda ng isang simpleng proposal, o isang dokumentong naglalaman ng ating proyekto,
ng mga gusto nating marating at mga gusto nating mangyari sa ating mga kliyente. Isang
halimbawa ng proposal ay nakalahad sa ibaba;
LCDPFI-LCD INCLUSIVE EDUCATION INITIATIVE
I. SUB-PROJECT TITLE:
“COMMUNITY-BASED EARLY LEARNING AND REHABILITATION CENTER FOR CHILDREN

WITH DISABILITIES IN IBA, ZAMBALES”
II. PROJECT LOCATION: Iba, Zambales
III. PROJECT BENEFICIARIES:
A. 45 children with disabilities and other non-disabled children who are not enrolled in formal
preparatory or elementary school.
B. 45 parents of out of school children with and without disabilities and 15 community volunteers
IV. PROJECT RATIONALE
The Leonard Cheshire Disability Philippines Foundation, Inc. (LCDPFI), in close cooperation with the Department of
Education (DepEd) and Department of Health (DOH) is currently implementing the mother project entitled: “Inclusive
Education Program for Children with Disbailities in the Philippines”.
The said project aims to improve the children with disabilities’ (CWDs) access to public preparatory and elementary
schools in selected sites in the National Capital Region (NCR) and Central Luzon (Region 3), where both the children
with disabilities and the non-disabled children would share their learning and developmental opportunities together in
an Inclusive Education set-up.
The major components that the project seeks to accomplish include rehabilitation and therapy for the children with
disabilities, provision of assertive devices and accessibility facilities, early learning intervention, community-
organizing for the parents and local volunteers, and the actual placement or enrollment of the CWDs to public
preparatory and elementary schools.
However, despite the concerted efforts of national and local partners from various disciplines, there were realities that
some children could not be immediately absorbed by public schools due to the following reasons:
1. Some CWDs need rehabilitation first before being placed to schools

2. Some schools require CWDs to have diagnostic assessment, a medical evaluation for CWDs, which costs
P1,500 above in most private hospitals
3. Some schools are specializing in a specific type of disability. CWDs who are not fit for the program of the
school are usually referred to other far-flung schools or unfortunately discouraged from enrolling, due to their
feeling of rejection
In response to this, together with local partners, LCDPFI facilitated the creation of Community-Based Early Learning
and Rehabilitation Resource Centers in the Inclusive Education Sites, where there is a prevalence of unsuccessful
enrolment among the children with disabilities.

2011
The said community-based resource center seeks to accommodate the CWDs who were not enrolled to schools but are
willing to study, and are willing to undergo early learning and rehabilitation sessions, prior to their actual placements to
formal schools.
The Project encourages the participation of the parents and local volunteers, who themselves, after some relevant
trainings would act as teachers, and mentors, together with their volunteer physical therapist counterparts.
In Iba, Zambales, the Inclusive Education Community Support Group (I.E.-CSG) have been actively involved in the
Inclusive Education Project. As early as October 2006, the local volunteers, parents, and other community-based
organizations, together with the teachers and administrators of Iba Central School, were actually coordinating with
LCDPFI regarding the Project.
However, there is no physical center wherein out of school children with disabilities could undergo preparatory
learning and rehabilitation interventions before being placed to formal schools. Likewise, the I.E.-CSG has no center
for them to conduct different trainings and meetings.
In this context, LCDPFI, in behalf of the local volunteers in of Iba Zambales, endorses this proposal for the provision
of a free learning and rehabilitation space and an eventual provision of a rent-free structure for a period of one (1)
school year, and subject for extension upon mutual consent of LCDPFI and the sponsoring party.
V. PROJECT PROPONENT
LCDPFI – Leonard Cheshire Disbaility Philippines Foundation, Inc.

Office Address:
Tel. No. (632)
E-mail Address:
LCDPFI Brief Profile:
LCDPFI is a non-stock, non-profit organization that promotes and protects the rights and welfare of PWDs toward its
attainment of economic independence and active participation in social, cultural, political and civil undertakings.
LCDPFI’s current thrusts are inclusive education, economic empowerment and expansion of services to the local
communities. Its fundamental role is coordination, advocacy, capacity building and resources mobilizations.
VI. PROJECT OBJECTIVES
1. To provide a physical center that will cater early education learning and rehabilitation for
children with disabilities
2. To provide a physical center that will cater trainings and livelihood opportunities for
parents of children with disabilities
3. To foster awareness and educate the society on the plight and abilities of children with
disabilities;
4. To establish convergence among various stakeholders to be able to maximize the limited
resources and to give quality care to children with disabilities;
5. To organize and mobilize the parents of children with disabilities as ultimate primary
support mechanism to sustain and maintain the Inclusive Education Program children with
disabilities;
6. To document the learning experiences from the pilot test of the project and to formulate
and recommend policies and approaches for expansion.
VII. PROJECT COMPONENTS
The Project has four key components namely;

2011
1. Educations and Health Program for CWDs
The Project ushers Inclusive Education for out of school children with disabilities, as a preparation for their placement
in formal elementary schools. They also seeks to facilitate the provision of health in the form of physical, psycho-
social, occupational and speech therapy, medical check-up, provision of basic medicines through recruitment of health
worker volunteers and referral from private and government hospitals and health centers would be part of the support
mechanism for this project.
2. Livelihoods and Employment for Parents of CWD
Another support mechanism to ensure that the economic needs of children with disabilities and their families would be
addressed as well is the provision of skills trainings and working capital (soft loan) to parents for their collective
livelihood through their Cooperative Parents Association. It is a fact that children with disabilities whose parents have
no regular job and who belong to the ultra poor class will have a greater tendency not to continue their education at lest
in the primary level.
3. Public Relation and Networking
The two mentioned support mechanism are both internal. The external support mechanism that this component would
like to undertake is the advocacy and awareness or the information, education and communication areas, relationship
building, recruitment of volunteers and donors.
4. Stakeholders’ Development and Training
This component will focus on the continued enhancement of skills, knowledge and collective sharing of learning
experiences the following key players:
4.1 Parents
4.2 Teachers
4.3 Project Implementing Team-LCDPFI National Coordinator, Volunteer Secretariat and Cluster Homes
Coordinators
VIII. PROJECT STRATEGY FOR SUSTAINABILITY
1. Aside from continues skills enhancement and fostering team building culture to key players, establishment of
support mechanisms such as healthcare and economics, the advocacy to national and local authorities for the
implementation of laws and executive orders on disability and poverty alleviation will continue and will serve as the
core component of this project.
2. Transparency, accountability and professionalism would be the guiding values and principles to ensure the success
of this project.
IX. EXPECTED OUTPUT
1. 150 new children with disabilities will be attending inclusive education class.
2. 50 parents of children with disabilities will have training on livelihood and will put up collective livelihood project
that will supplement the daily income and basic needs of the family.
3. 50 parents and volunteers undergone health and education trainings and seminars
4. The convergence of support from regional and local government offices and the private sector is the highlight of this
project. It will not be expected its full beneficiates and concrete results in two years duration of the pilot project, of the
significant positive trend will be seem along the stage of implementation.
X. PROJECT IMPACT

2011
1. The project will contribute to the attainment of the Philippine Decade of Disabled Persons (2003-2012), which
is in harmony with the Asia-Pacific Decade of Disabled Persons or the Biwako Millennium Framework with
central theme on Inclusive, Barrier-Free and Rights-Based Society.
2. The project will give clear inputs to disability concerns to United Nation Millennium Development Goals,
which is to halve poverty by 2015 specifically on the areas of Education For All and Overcoming Extreme
Poverty and Hunger.
Sa ating talakayan, sinikap nating mapag-usapan ang mga pamamaraan kung papaano gawin ang
referral system at kung papaano at anu-ano ang mga dapat ihanda kapag magrerefer tayo ng isang
bata sa mga institusyon.
Ngunit bago natin tapusin ang ating talakayan, mainam na maging settled tayo sa kung papaano
natin gagawin ang referral sa ating grupo. Maaring gawing batayan ang ating dayagram sa ibaba:
A. Unang Sitwasyon ng Referral:
Kapag ang Inclusive Education Program ang nakahanp ng susuportang institusyon.
Inclusive Education Program

Bilang pangunahing nakakalap ng susuportang
institusyon
Donor/Institusyon
na magbibigay ng
Suporta IE-CSG
• Ipinapakita sa itaas ang daloy ng ating referral kapag ang national office ng Inclusive Education
Program ang nakakuha ng institusyong tutulong para sa kalusugan at iba pang suporta n
gating kliyente.
•
• Sa ganitong sitwasyon, sinisikap nating hayaan muna ang Inclusive Education Program ang tuwirang
makipag-ugnayan sa mga institusyong nais tumulong sa ating mga kliyente.
• Matapos ang paunang pakikipag-ugnayan, saka pa lamang sasabihan ng national office ng Inclusive
Education Program ang sinumang CSG site na gustong tulungan ng donor/institusyon.
• Ipapakilala ng IE Program ang CSG site na gustong tulungan ng donor. Matapos ang unang pag-
uusap ng IECSG site, pinakikiusapan na huwag munang makipag-ugnayan ang IECSG nang paalam
o pasintabi sa national office ng Inclsuvie Education Program. Sa gantiong paraan ay mapapanatili
natin ang integredad ng ating programa, gayundin ang IECSG.
• Kung sakaling hingin ng donor/institusyon ang tuwirang pakikipag-ugnayan sa IECSG, walang
dahilan upang tumanggi ang programa. Saka pa lamang maaaring makipag-ugnayan ng tuwiran ang
IECSG sa naturang donor.

2011
• Iba naman ang magiging daloy ng gawain kapag ang IE CSG ang naunang makakuha ng donor para
sa knaialng sarili. Tatalakayain ito sa susunod na dayagram.
B. Ikalawang Sitwasyon ng Referral:
Kapag ang IECSG ang nakahanp ng susuportang institusyo/donor.
IE CSG
Bilang pangunahing nakakalap ng susuportang
institusyon
Donor/Institusyon
na magbibigay ng IE
Suporta Philippines
• Ipinapakita sa itaas ang daloy ng ating referral kapag ang IE CSG ang nakakuha ng institusyong
tutulong para sa kalusugan at iba pang suporta ng ating kliyente.
• Sa ganitong sitwasyon, sinisikap nating bigyan ng pagkakataon ang CSG na makipag-ugnayan sa
natukoy nilang donor o funding agency. Sila ang tuwirang makikipag-usap dito, ngunit hihilingin
nating ipaalam sa Inlcusive Education Program ang ganitong ugnayan, bilang pagkilala ng IECSG sa
kanyang mother organization.
• Sa ganitong pagkakataon, hindi rin maaring makipag-ugnayan ang Inclusive Eduction Program team
sa nakilalang donor ng IE CSG kung walang pakikipag-ugnayan muna sa IE CSG

2011
ANG AKTUWAL NA PAGKAYAG
Sa mga nagdaang nating pag-aaral at mga workshop, sama-sama nating natutunan ang mga
sumusunod;
• Mga teorya hinggil disability

• Ang kahalagahan ng isang organisasyon
• Papaano makakakalap ng pondo mula sa iba’t ibang maaaring pagkunan
• Ang kahulugan at ang proseso ng educational assessment
• Ang mga uri ng paaralang tumatanggap ng mga batang may-kapansanan
• Ang kahulugan at proseso ng Estratehiyang Kayag-Kayag o Kayag-Kayag Strategy
(KKS)
• Ang kahulugan at proseso ng pagbubuo ng referral system
Sa bahaging ito ng ating leksiyon, maaari na nating masabi na handa na nating kayagin o dalhin sa
paaralan ang mga kliyente nating mga batang may kapansanan o CWDs. Matatandaan na
pinaghandaan natin ang lahat ng mga pag-aaral na nabanggit sa itaas, para lamang sa isang pinal na
layunin, at iyan ay ang pagkayag o paghatid natin sa mga batang may-kapansanan sa paaralan upang
makapag-enrol at makapagpatuloy ng pag-aaral.
Ang Aktuwal na pagsasagawa ng Estratehiyang Kayag-Kayag
Sa bahaging ito ay gusto nating batiin ang mga sumailalim sa mga nagdaang pagsasanay upang sa
wakas ay magawa na natin ang pagkayag mula sa tahanan ng mga CWDs hanggang sa kani-kanilang
mga paaralan. Hindi na tayo mahihirapang gawin ito, dahil una, napagdaanan na natin at natutunan
ang mga kinakailangang kaalaman at kasanayan bilang paghahanda dito. Ikalawa, natuklasan na
natin na hindi naman pala ito ganoon kahirap katuld ng nauna nating impresyon dahil maaari naman
pala tayong magtakda ng mga espesyal na tao na tutulong sa atin.
Nakalahad sa mga susunod na bahagi ang ilang mga hakbang o palatuntunan kung papaano natin
gagawin ang kayag-kayag.
1. Tukuyin natin kung ilan at kung anu-anong mga paaralan sa atin, gayundin ang mga
paaralang malapit sa ating barangay. Ano o anu-ano dito ang regular na paaralan at alin ang
mga paaralang may special education class.
2. Dapat tandaan na ang pokus ng ating pagkilos ay makapagpaenrol ng bata sa mga regular na
paaralan, at pangalawang prayoridad lamang ang pagpapaenrol sa special education class,
lalo na’t kung malayo ang special education class sa lugar na panggagalingan ng mga batang
may-kapansanan.
3. Sampung araw bago ang aktuwal na araw ng enrolment, makipag-ugnayan na tayo sa
punong-guro ng paaralan at sabihin kung ilan at kailan magpapaenrol ang mga batang may-
kapansanan. Makiusap tayo sa paaralan at punong-guro, na kung maari ay magkaroon ng
express lane o espesyal na pila para sa mga CWDs, bilang pagbibigay daan sa kanilang
sitwasyon, at upang hindi na rin sila mahirapan habang nag-eenrol.

2011
4. Gamit ang ating baseline o listahan ng mga CWDs, sikapin nating ikutin at puntahan ang
mga magulang ng mga bata.
5. Kumbinsihin natin ang mga magulang na sabay-sabay tayong magpupunta sa mga paaralan,
3 araw bago ang enrolment. Sa gayon ay mayroon pang panahon ang paaralan at ang ating
organisasyon sakaling magkaroon pa ng problema ang pagpapaenrol ng mga CWDs.
6. Mga bagay, dokumento at kasulatang kailangang ihanda bago magpaenrol;
a. Birth certificate ng bata

b. Educational assessment o diagnostic assessment ng bata (kung meron)
c. Certificate of indigency
d. Litrato ng bata (2x2 at isang community picture)
e. Tubig na inumin, mga regular na pangangailangan ng ating anak na may kinalaman sa
kanyang kalagayan (hal. Saklay, gamot, atbp.)
7. Kung kakayanin, maari tayong makahiram ng sasakyan sa ating barangay upang sumundo at
maghatid sa mga bata, lalo na yaong mga manggagaling sa malalayong lugar.
8. Sa mismong araw ng enrolment, mainam na may isa sa atin na nakaantabay sa lugar ng
eenrolan, sa gayon ay makapagbigay tayo ng tulong o impormasyon hinggil sa bata, sakaling
mangailangan ng tulong ang mga magulang nito.
9. Maaaring gumugol ng maghapon ang gawaing ito. Sikaping pagkatapos ng ating gawain,
pag-usapan natin ang mga nangyari sa buong maghapon. Itala sa isang papel ang mga
tagumpay at ilang mga problema o pagsubok na naranasan sa buong maghapon na pagpapa-
enrol.
• Ang Retention
Kailangan nating maintindihan na hindi nagtatapos sa enrolment ang ating pakikibaka para sa sektor
ng edukasyon ng mga may-kapansanan. Mahalaga na matapos na mapaenrol ang mga bata,
kailangan nating isaalang-alang ang pagpapanatili sa kanila sa loob ng paaralan. Tatawagin natin
itong retention.
Ang Retention ay ang pagsasagawa ng mga mekanismo at paraan kung papaano mapapanatili sa
paaralan ang isang bata, sa kabila ng mga hadlang o pagsubok na maaring maranasan nito. Ginagawa
ito upang maiwasan o mabawasan ang drop out rate sa loob ng isang paaralan. My iba’t ibang
dahilan kung bakit humuhinto ang isang bata sa pag-aaral, lalo na ang mga may-kapansanan. Sa
bahaging ito ng ating pag-aaral, susubukan nating alamin ang mga maaaring maging hadlang sa pag-
aaral ng isang batang may-kapansanan. Sisikapin din nating magtukoy ng mga paraan upang
maiwasan ito.

2011
A. Workshop A: “Sama-Sama sa Pagpapatuloy”.
Layunin:
Alamin sa mga participants ang mga bagay o pangyayari na nagiging hadlang para
magpatuloy ng pag-aaral ang mga batang may-kapansanan. Aalamin din mula sa kanila ang mga
bagay o mekanismo na maaaring makatulong upang maiwasan o kaya’y mabawasan ang mga
hadlang na ito.
Bilang ng Oras: 15 minuto
Pamamaraan:
Meta-Cards/Idea cards. Titipunin ang mga kalahok. Depende sa dami nila, hahatiin ang
mga kalahok sa tatlong grupo. Papangalanan ang tatlong grupo na;
1. School Group
2. Community Group
3. Home Group
Bibigyan sila ng tig-tatlong metacards at isang pentel pen. Mula dito, sasabihan ang mga
kalahok na magsulat ng tatlong pinakamatinding dahilan na magiging sagabal sa pag-aaral ng
mga batang may-kapansanan. Itutuon o ipopokus ng bawat grupo ang mga sagabal base o batay
sa grupon kinabibilangan nila. Halimbawa, “Anong tatlong pinakamtinding sagabal sa pag-aaral
ang makukuha ng isang bata sa loob ng paaralan?”
Titipunin o ikacluster ang mga magkakatulad na tugon sa pisara o Manila paper ng tagapag-
padaloy ng workshop. Matapos gawin ito, muling titipunin ang mga participants para sa sintesis
ng talakayan.
“Mga karaniwang hadlang sa pag-aaral ng mga bata”
B. Workshop B: “Sama-Sama sa Pagpapatuloy 2”, 15 minuto
Pamamaraan:
Meta-Cards/Idea cards. Pagkatapos masinop ang mga output sa workshop A, muling
pababalikin ang mga kalahok sa mga nauna nilang grupo. Muli silang bibigyan ng tig-tatlong
metacards at isang pentel pen. Ngayon ay ipasusulat natin ang tatlong paraan kung papaano
masosolusyunan ang mga nautkoy nilang suliranin sa workshop A. Titipunin o ikacluster para sa
sintesis ng talakayan.
“Mga magagawa ng komunidad para bawasan o tanggalin ang mga sagabal sa edukasyon
ng CWDs”

2011
HANDA NA BA TAYONG KUMILOS?
Matapos nating matutunan at maisapuso ang kahalagahan ng ating organisasyon, ang kalikasan nito,
ang ilang mga hakbang para bumuo at magpanatili nito, kaya na nating sagutin ang katanungan sa
itaas. Kailangan lang ay ang maayos na pagpaplano at ilang pagkilala sa ating organisasyon mismo.
Ang Rapid Planning
Ang rapid planning ay isang mabilisang pagpaplano ng ating mga nais gawin sa hinaharap.
Sumasalamin ito sa kalikasan ng ating orgaisasyon, lalo na sa gusto nating maging mukha sa
lipunan, dahil lalamanin ng ating plano kung sino tayo at kung anong klaseng organisasyon tayo
magiging, depende sa mga espisipikong gawain na ating matutukoy sa plano.
Mabilisan ang ating konsidersyon sa pagpaplano dahil kinikilala natin ang kaabalahan ng ating mga
kasama bilang ina, tatay, guro, opsiyal ng barangay o iba pang mga lokal na propesyunal, kung
kaya’t sinadya nating hindi masyadong matagal ang ating pag-uusap hinggil dito.
Lalamanin ng Rapid Planning ang mga sumusunod na aspeto:
1. Ang SWOT -ang pagtutukoy ng SWOT o ang Kalakasan (strength), Kahinaan

(weakness), Opurtunidad (opportunity), at Balakid (threat) ay magpapatingkad
sa kaibuturan ng ating organisasyon. Sinasalamin nito ang kasalukuyang
katayuan ng ating oranisasyon tungkol sa kalakasan at kahinaan nito.
2. Paglikha ng activity and budget logframe- nagsisilbi itong kaluluwa ng ating

mga pagkilos. Dito natin ilalagay ang mga konkreto nating proyekto, magkano
ang halaga nito at kailan ito gagawin.
Isang Halimbawa ng SWOT Analysis
Sa tuwing may SWOT session, karaniwang itatanong ay ganito: “Ano ang karaniwan ninyong
nakikitang kalakasan ng inyong grupo?, Ano ang karaniwang kahinaan ng grupo ninyo na
nakasasagabal sa inyong paglago bilang organisasyon?, Ano ang mga nakikita ninyong
oportunidad sa labas ng organisasyon na makakatulong s inyong grupo sa hinaharap?, Ano ang
karaniwang mga nakikitang balakid sa inyong grupo na nakikita ninyong sgabal sa inyong mga
gawain sa hinaharap? Lalagumin natin ang mga sagot natin sa itaas sa ganitong paraan:
Kalakasan Kahinaan Oportunidad Balakid

May volunteer Kulang sa budget Marami nang Kakulangan sa training
teachers/ lumalabas na CWDs, *baka hindi maibigay ang
PhilCOCHED, SPED mas marami na ang mga pangangailangan ng
matutulungan CWDs
Additional Kulang sa facilities, SPED seminars and Baka magsawang
community-based lack of parents’ trainings for sumuporta ang magulang
schools support specialization dahil sa dagdag na

2011
*focused on I.E. obligasyon

PT and OT (Training) Volunteers are Core group Baka hindi matugunan ng
*on going in Phase 10 unskilled, kulang sa *nagkakaroon ng budget ang
trainings and seminars venue for discussion pangangailangan ng mga
and sharing of skills programa
Ang Aktuwal na Pagpaplano
Kapag tayo ay nagpaplano ng ating organisasyunal na gawain, mahalagang isa isip natin ang mga
pangunahing mga elemento ng pagpaplano. Karaniwan, ang isang mabisang plano ay naglalaman ng
mga partikular na gawain (activities), budyet (budget), ang panahon kung kailan ito gagawin (time
frame), mga taong responsible sa isang gawain (responsible person) at detalye ng budget.
Nakalahad sa ibaba ang isang halimbawa ng rapid plan at ang katumbas nitong budget:
Project Amount Source of founding Point Person Time Frame Remarks

needed
Volunteer 28,800.00 Brgy. Hall Charlotte July 2009
Search -City hall April 2010
Program (solicitation)
Advocacy 29,300.00 Solicitation -Luz July 2010
Campaign -City hall -Rose anne 1012
-Brgy. hall
Specialization 1,083.00 Brgy. and City hall Phi. Elizabeth October ok
Training for Couched NGO’S
Community DEPED Congress
Based DSWD
Teachers
Accessibilities 2.763,060.00 Brgy. Hall Christy July’09 to
for the center City hall Jan’10
Phi. Couched
DEPED, senate
NGO’S, congress
Project Amount Source of founding Point Person Time Frame Remarks

needed
Volunteer 28,800.00 Brgy. Hall Charlotte July 2009
Search -City hall April 2010
Program (solicitation)
Advocacy 29,300.00 Solicitation -Luz July 2010
Campaign -City hall -Rose anne 1012
-Brgy. hall
Specialization 1,083.00 Brgy. And City hall Elizabeth October ok
Training for Phi. Couched NGO’S

2011
Community DEPED Congress

Based DSWD
Teachers
Accessibilities 2.763,060.00 Brgy. Hall Christy July’09 to
for the center City hall Jan’10
Phi. Couched
DEPED, senate
NGO’S, congress
Ang Pagsusubaybay at Ebalwasyon (Monitoring and Impact Evaluation
Walang saysay ang ating mga gawain kung hindi natin masusukat ang tagumpay o kabiguan nito.
Mahalaga din ang pagsukat sa ating mga nagawa upang magsilbi itong batayan o salamin ng mga
susunod pang mga gawain. Sa mga organisasyon, dapat ay nakalatag ang isang mekanismo kung
papaano imomonitor ang ating mga gawain, ang mga datos natin, ang ating pinansiya at ang ating
mga kliyente.
Makakatulong kung magkakaroon tayo ng isang maayos na monitoring system, kung saan nakalagay
ang mga pangunahing gawain at ang progreso nito, kailangan din natin ang maayos na financial
monitoring system, kung saan ay maaantabayanan natin ang paglabas at pagpasok ng pera sa ating
organisasyon.
Site / Area
Ilan na ang kasapi Anu-anong
May mga pagsasanay na Ilang regular nga pagpupulong ang
ng iyong CSG mahahalagang
ba kayong nadaluhan? naisagawa na ninyo sa buwang ito?/Anu-
ngayon?(kasama desisyon ang inyong
Anu-ano? ano ito?
ang opisyales) napag-uusapan?
IE-CSG of Payatas A, Magaganap pa lang pos a 1 meeting pa lang Para sa mga bagong
Quezon City 36 July 4, 2009 ng Para- enrollees na may
teachers training ng mga kapansanana at
taga Saint Joseph Volunteer walang kapanansanan
ng CSg
IE-CSG Ph.7 Bagong Opo, para sa mga teacher- • Officers mtng. Re: Planning of the • Inurongs mula sa
Silang Caloocan City kalinga general Assembly Mayo ang Gereral
• Assessment Planning for the opening of Assembly to July.
the classes • Program of Activity
• Parents orientation for Inclusive for the school
education year.
IE-CSG- Mariveles 74 members Candle making(livelihood) • April 12, 2nd PWD Summer Olympics • Regular monthly
Bataan 8 Officer • May, 22, Candle making seminar meetng.
82 • -do-

2011
Ang Inclusive Education Phils. Team
Marlon B. Fulo
Program Development Practitioner
Program Manager, IE-Phils.
Ronaldo Meneses
Community Development Practitioner
Area Coordinator for Central Luzon/Region 4A
Virgilio Jimenez
Peoples’ Orgnization Leader/Church Worker
Area Coordinator for National Capital Region
Past IE-Phils. Staff

Marife Ursua and Marissa Santos

2011

2011
References:
http://en.wikipedia.org/wiki/Social_model_of_disability
http://www.disabled-world.com/
http://en.wikipedia.org/wiki/Special_education#Methods_of_provision
http://www.lcint.org/?lid=5060
Barbara Tien, “The Prep Program”. Effective Teaching Strategies for Inclusion: A Focus on Down
Syndrome. ________
Lani Florian. INCLUSION: Special or inclusive education: future trends. 18 NOV 2008
Bowlby, B. & Wooton-Regan, J. (1998). An Educators Guide to Human Rights. Aurora Professional
Press. Aurora, Ontario.
MGA APPENDIX
APPENDIX A. Isang halimbawa ng Educational Assessment
Checklist para matukoy ang mga batang may-kapansanan sa pag-iisip (Mentally Handicapped)
Pangalan:__________________________________Edad:___________ Kasarian: __________________
Baitang:_________________________Paaralan:_____________________________________________
Depenisyon: Ang isang batang may kapansanan sa pag-iisip (mentally handicapped) ay may kapuna-
punang kahinaan sa kabuuang paggamit ng pag-iisip kasabay ng kakulangan sa angkop na pagkilos at
nakikita na sa maagang paglaki pa lamang (developmental period).
Panuto:Lagyan ng tsek (√) ang guhit katapat ng kilos o kondisyon na ipinamamalas ng batang
inoobserbahan.
_____ 1. Mahina ang koordinasyon ng kilos ng mga paa (gross motor) sa paglundag, paglukso at
pagtalon.
_____ 2. Hirap maggupit, magbutones, magzipper at magtali ng sintas ng sapatos.
_____ 3. Hindi halos makaguhit o makakopya ng mga simpleng letra at numero.
_____ 4. Hindi kayang tugunan ang mga personal na pangangailangan ng mag-isa.
_____ 5. Hirap matukoy ang mga magkakatulad o magkakaibang bagay.
_____ 6. Hindi kayang maunawaan ang konsepto ng oras o panahon tulad ng “ngayon,” “kahapon,”
“isang linggo,” etc.
_____ 7. Di makapagkulay ng hindi lampas sa mga guhit.

2011
_____ 8. Mahina ang memorya.

_____ 9. Hindi makatapos ng mga gawaing sinimulan.
_____10. Inuulit ang mga gawain nang makailang beses.
_____11. Hirap magbasa ng mga tatak o senyas.
_____12. Mas limitado ang bokabularyo kumpara sa mga kasing-edad.
_____13. Madaling magsawa/mabigo [frustrate].
_____14. Mabilis bumaling ang atensyon.
Interpretasyon: Ang isang mag-aaral na nagpapamalas ng mga nasabing katangian ay maaaring may
kapansanan sa pag-iisip kung kaya kailangang bigyan ng karagdagang mga “test” o pagsusuri.
Philippine Screening Device for the Mentally Handicapped

(Para sa mga “laymen/women”)
A. Katangiang Pisikal at Pagkilos (Motor) Naobserbahan
1. Mas magaan ang timbang kaysa mga kasing-edad na bata ______
2. Mas maliit kaysa mga kasing-edad na bata ______
3. Hukot ang balikat kung maglakad ______
4. Walang koordinasyon ang pag-imbay ng kamay kapag naglalakad ______
5. May tendesiyang mapatid o mabunggo sa mga bagay habang
naglalakad ______
6. May tendensiyang mabitawan ang mga bagay ______
7. Hirap magbalanse kapag lumulundag, tumatalon o lumulukso ______
8. Hirap sa paggamit ng gunting ______
9. Hirap maghati, magtalop at maghiwa ______
10. Hirap magtali ng sintas ng sapatos o laso ______
11. Hindi kayang humawak ng lapis o bolpen ng tama ______
12. Hirap magbakat ng bilog, parisukat at tatsulok ______
13. Hirap gumuhit ng bilog ______
14. Hirap gumuhit ng parisukat ______
15. Hirap gumuhit ng tatsulok ______
16. Hirap magsulat ng mga titik ng alpabeto ______
17. Hirap magsulat ng mga numero ______

2011
18. May pisikal na kapansanan o deformity tulad ng:

a. Singkit na mata at hindi koordinado ang galaw ng mga mata ______
b. Nakausling noo ______
c. Malaki at nakalabas na dila ______
d. Malapad na mukha ______
e. Maikling kamay at daliring alanganin ang laki ______
f. Malapad na kamay at mga daliring putot (square) ang dulo ______
g. Patulis at magaspang ng mga ngipin ______
h. Magang talukap at hindi buka ang mga mata ______
i. Maikli at malapad na leeg ______
j. Maikli at malapad na mga binti ______
k. Malaking ulo ______
l. Lubhang maliit na ulo ______
m. Tuyo at kaliskising balat ______
Sub-total: __________________
B. Katangiang Personal at Panglipunan
19. Kadalasang nag-iisa ______
20. Madaling umiyak ______
21. Madaling magalit sa kaunting pag-uudyok (slightest provocation) ______
22. Hindi natitinag sa tao at kaganapan sa paligid niya ______
23. Sobrang lakas magsalita at tumawa ______
24. Tendensiyang sumobra ang reaksyon sa pangyayari o mga tao sa paligid ______
25. Walang pakialam sa damdamin ng iba ______
26. Hindi madaling matawa sa mga nakakatawang sitwasyon ______
27. Kumpara sa mga kasing-edad na bata, hindi kayang gawin ang mga sumusunod na gawain nang
mag-isa:
a. Maligo ______

2011
b. Magsipilyo ______
c. Magbihis ______
d. Magsuklay ______
e. Magbanyo ______
28. Mas gustong makipaglaro sa mga nakababata ______
29. Hindi kayang sumunod sa serye ng sunud-sunod na hakbang ______
30. Di nagpapakita ng interes na matuto ______
Sub-total: _____________________
Bilangin ang mga katangian na may tsek.

TOTAL: _________________
Interpretasyon: Ang isang mag-aaral na nagpapamalas ng mga nasaad na mga katangian ay maaaring
may kapansanan sa pag-iisip at kailangang obserbahan pa o isangguni sa sikolohista o “psychometrician”
para sa karagdagang pagsusuri o “tests.”
Isang batang may kapansanan sa pagkatuto (learning disability)

Magaling sa matematika si Ramon. Maayos siyang makipaglaro at makisama sa kanyang mga kaklase.
Katamtaman ang kanyang galing at sapat ang kakayahan sa pakikipagtalastasan. Nungit hirap na hirap
siyang magbasa at magsulat.
“Ramon, oras na para magbasa,” sabi ni Mrs. Marita Aquino, ang kanyang guro para sa “remedial
instruction.” Pumunta si Ramon sa kanyang upuan at inilabas ang isang kahon. Sabi ni Mrs. Aquino,
“Basahin natin ang mga salita, Ramon”. Hinati niya sa dalawang grupo ang mga salita: mga salitang
madali niyang makilala at mabasa at yaong nahirapan siya o hindi niya mabasa.
“Ngayon, iguhit natin at sabihin ang mga mahihirap na salita.” Inulit niya ang bawat salita at iginuhit sa
pamamagitan ng kanyang mga daliri ang bawat salita. Sinubukan naman siya sa spelling o pagbaybay ng
mga salitang iginuhit niya. Nang matapos ito, sinabihan ni Mrs. Aquino si Ramon na bumalik na sa klase
sa matematika.
Sa mga kabataang may-kapansanan, mga kabataang may ispesipikong kapansanan sa pagkatuto ang
pinakamahirap matukoy.
Checklist para matukoy ang batang may-kapansanan sa pagkatuto (learning disability)
Pangalan:________________________________Edad:___________Kasarian:__________________
Grado:_________________________Paaralan:_____________________________________________
Panuto: Lagyan ng tsek (√) ang guhit katapat ng kilos o kondisyon na ipinamamalas ng bata.
_____ 1. Tipikal ang anyo pero hindi tipikal ang pagkatuto.
_____ 2. Matalino, kadalasan katangi-tangi (gifted).
_____ 3. Lubhang mababa sa karaniwang lebel ng bata ang kanyang kakayahan sa pagbasa, pagbaybay,

2011
pagsulat o matematika
_____ 4. Madaling bumaling ang atensyon.
_____ 5. Madaling madistract
_____ 6. Hirap makinig.
_____ 7. Nahihirapan sumunod sa direksyon.
_____ 8. Ayaw sumubok, tinatamad o ayaw sumunod.
_____ 9. Gumagamit ng hindi akmang salita o linggwahe kung minsan.
_____10. Napapagpalit ang kaliwa at kanan.
_____11. Nagpapakita ng hindi akman at alanganing kilos, mali-mali. Mahina ang koordinasyon sa
pagkilos (aabutin ang isang kamay at saka lang susunod ang kabilang kamay).
_____12. Nagpapamalas ng hindi akmang asal.
_____13. Di organisado, mahina sa oras at lugar.
_____14. Karaniwang nahihirapan sa mga gawaing ginagamitan ng lapis at papel.
_____15. Maraming napagpapalit (“b” sa halip na “d”) o nababaligtad (“b sa halip na “q”) sa mga
sinusulat.
_____16. Hindi consistent sa kilos at gawain.
_____17. Kadalasan may kakaibang abilidad sa sining, palakasan, agham at pagsasalita.
Interpretasyon: Ang isang mag-aaral na nagpapamalas ng ganitong mga kilos/katangian (behavior)

ay maaaring may kapansanan sa pagkatuto (learning disability). Kailangang
mabigyan siya ng karagdagang “tests” o kaya ay maisangguni sa sikolohista o
“pyschometrician.”
2. “Learning Scale” para sa kapansanan sa pagkatuto (learning disability)

Direksyon:Obserbahan ang bata at lagyan ng tsek ang karampatang “column” ayon sa kilos na
ipinamamalas niya.
Pangalan:__________________________________ Edad: _______________ Kasarian: _____________
Baitang(grade):___________Paaralan: _____________________________________________________
Mga “indicators” at “descriptors”
Di kalian
I Pang-akademiko Lagi Madalas Minsan Malimit man
A. Linggwahe
Di kayang magpahayag sa
1 organisado at lohikal na paraan
Gumagamit ng hindi akmang
mga salita at di maayos na
2 saknong (phrasing)
Binibigyang kahulugan ang mga
salita ayon sa kanilang
3 kongkretong katangian o gamit
Di kayang maglagom o
4 magkwento ayon sa

2011
pagkakasunud-sunod ng
pangyayari
Naibabahagi lamang ang mga
"isolated" at detalyadong bahagi
5 ng isang karanasan
Nakakalimutan ang pangalan ng
mga alam niyang bagay at sa
6 halip inilalarawan ang mga ito
Iskor_______
B. Pagbasa
Nahihirapan sa pag-"decode" ng
1 mga salita
Mahina sa pagkilala ng mga
2 salita
Di kinikilala at iwinawaglit ang
3 mga bantas kung magbasa
Nagtatanggal, nagpapalit o
nagdadagdag ng mga salita sa
4 pangungusap
5 Kada salita kung magbasa
Di kayang gumawa ng
6 konklusyon
Napakalimitado ng mga "sight
7 words"
Iskor_______
K. Pagbaybay
Hirap makuha o makilala ang
pagkakasunud-sunod ng mga
1 letra
Isinusulat ang "b" bilang "d" at
2 vice versa
Napagpapalit ang pagkakasunud-
3 sunod ng mga letra
Iskor_______
D. Matematika
1 Nagbibilang sa daliri
Hindi kayang imemorya ang
2 "multiplication"

2011
Napagbabaligtad ang mga

numerong dalawahan (13 ay
3 nagiging 31)
Hindi naiintindihan ang "place
4 value" ng mga numero
Hirap makibagay sa mga kasing-
5 edad
Hindi organisado (di mahanap
6 ang mga gamit)
Madaling ma-distract
(pinapanood ang iba, madaling
7 bumaling ang atensyon)
Nagpapamalas ng
8 "inconsistensies" sa mga asal
Di naiintindihan ang mga
sinasabi (oral) o nakasulat na
9 direksyon
Hindi nakakatapos ng
10 mahahabang takdang-aralin
Hindi mahanap ang tamang
11 bilang sa mga teksto
12 Madaling mawala
Maaaring matandaan ang mga
nakasulat na direksyon pero
hindi ang mga sinasabi (oral) na
13 direksyon, o vice-versa
Hirap umangkop sa mga
14 pagbabago
Hirap lumipat mula sa isang
15 gawain papunta sa ibang gawain
Walang tigil sa pag-ulit ng mga
16 bagay na hindi na makabuluhan
Madaling makalimutan ang mga
17 katatapos pa lamang na leksyon
Madaling bumigay o nagwawala
18 kapag nabibigo
Hindi naiisip ang idudulot ng
19 mga ikinikilos
Hindi nakakatugon sa mga
20 damdamin o ikinikilos ng iba
21 Tahasan sa pagkuha ng atensyon
Iskor_______

2011
II. Pagkilos (Motoric)

Mahina ang pangmotor na
koordinasyon (maaaring
magmukhang pamali-mali at
1 alanganin)
Hirap sa koordinasyon ng "line
motor" (paggamit ng gunting,
2 lapis, krayola, butones, etc.)
3 Nalilito sa kanan at kaliwa
Walang ritmo sa kilos,
nawawalan ng balanse o di
4 nakakasunod
Hindi maiposisyon ang katawan
at maidistansya ang sarili habang
5 nakikipag-usap sa iba
Iskor_______
Pinagkunan: Psychological Assessment of Children with Special Educational Needs, “ A Training

Program for SPED Teachers”, 17-28 May 1993. Sponsored by ROYAL PASTA
California Manufacturing Company conducted by UP Department of Special Education.
Interpretasyon: Ang isang mag-aaral na lagi o madalas na nagpapamalas ng mga “indicators” sa bawat
kategorya ay may kapansanan sa pagkatuto (learning disability) sa mga nasabing
kategorya.
Checklist upang matukoy ang mga batang may kapansanan sa mata
Baitang (grade):___________ Paaralan: __________________________________
Depenisyon: Ang mga batang may kapansanan sa mata ay maaring bulag o mahina ang paningin
(vision).
Ang “visual acuity” ng isang batang bulag ay 3/60 o 10/200 o mas mababa pa sa mahusay na mata at
nakasalamin o hindi sapat ang paningin (vision) para sa araw-araw na gawain.
Ang antas ng paningin (degree of vision) ng isang batang mahina ang paningin ay 6/18 o 20/60 at
nakakabasa lamang ng malalaking imprenta o limitadong babasahin.
Direksyon: Lagyan ng tsek ang guhit katapat ng asal o kondisyon na ipinapamalas ng batang maaaring
may kapansanan sa mata.
I. Pisikal na kondisyon
_____ 1. Mapula ang gilid ng mga talukap ng mata
_____ 2. Malabo ang paningin
_____ 3. Duling

2011
_____ 4. Permanenteng nakasara ang isa o parehong mata

_____ 5. Nakausli ang bola ng mata (eyeballs)
II. Naobserbahang kilos o asal

_____ 6. Laging kinukusot ang mata
_____ 7. Patuloy na bukas-sara ang mata
_____ 8. Masyadong malapit o malayo ang aklat kapag nagbabasa
_____ 9. Isinasara o tinatakpan ang isang mata kapag nagbabasa o tumitingin sa mga bagay
_____10. Itinatagilid ang ulo sa isang panig kapag nagbabasa o tumitingin sa mga bagay
_____11. Nabubunggo o napapatid sa mga bagay kapag naglalaro o may ginagawa
_____12. Nagkakamali o nahihirapan kapag tumitingin sa malayo
_____13. Hindi nakakakita ng liwanag o ilaw
_____14. Hindi nakakakilatis at hindi nag-uusisa katulad ng karaniwan
_____15. Hindi nakakakita sa nakaimprenta o nakapintang pahina
Iskor = _____________________
Pag-iskor: Ang isang mag-aaral na nagpapamalas ng mga nasabing asal o kondisyon ay

maaaring may kapansanan sa mata. Para sa karagdagang “tests”, maaaring
gumamit ang guro ng E chart o Snellen Chart sa tulong ng guro sa klinika o guro
sa SPED para sa mga may-kapansanan sa mata. Maaari ring isangguni ang bata sa
espesyalista sa mata o sa “ophthalmologist” upang masuri.
Vision Test
Paggamit ng E Chart
1. Siguraduhing may pinakamaayos na liwanag habang nagtetest. Kung nasa loob, humanap ng
naiilawang bahagi. Kung nasa labas, humanap ng maliwanag ngunit malilim na lugar.
2. Kung ang bata ay sanay na nakasalamin para makakita ng malayuan, hayaang nakasuot ang
salamin niya habang ginagawa ang test o pagsusuri.
3. Anim na metro (20 talampakan) dapat ang layo upang makuha ang “distance vision.” Dapat 6 na
metro ang layo ng bata mula sa iyo. Sukatin o bilangin para umabot ng 6 na metro ang iyong
hakbang palayo sa bata.
Kapag maliliit na bata ang susuriin o itetest, ipaliwanag muna sa kanya nang malapitan.
Pagkatapos, lumayo 6 na metro mula sa kanya pero siguruhing alam ng bata kung saan titingin
para makaconcentrate siya sa pagsusuri o test.
4. Hawakan ang “test card” kapantay ng mata (eye level) ng batang sinusuri. Gamitin ang kard na
may 4 na maliliit na E ( 18 ang sukat) at itanong sa bata kung saang direksyon nakaturo ang mga
paa ng letrang E, pababa, magkabilang tabi.
Sa pagsusuri ng maliliit na bata gamit ang maliliit na E, makakatulong kung ituro sa kanya ang
letrang E na tinutukoy sa kard para hindi magkalituhan kung aling E ang pinagtutuunan ng bata.
Kung tama ang sagot sa 3 o 4 na E, di na kailangan pa ng dagdag na test para sa pangmalayuang

2011
paningin (distance vision). Ang kanyang paningin (vision) ay maituturing na normal. Itala na
6/18 ang pangmalayuang “visual acuity.”
5. Kung mababa sa 3 ang tamang sagot, gamitin ang kabilang panig ng kard na may malalaking E
(60 ang sukat). Ikutin ang kard para nakaturo sa iba’t ibang direksyon ang paa ng malaking titik
E. Gawin ito ng 4 na beses para nakaturo sa 4 na iba’t ibang direksyon and malaking titik E.Kung
tama ang sagot sa 3 o 4 na malalaking E, itala na 6/60 ang pangmalayuang “visual acuity.”
6. Magtala ng 2 bilang o numero para sukatin ang pangmalayuang “visual acuity.” Ang unang
bilang ay para sa layo (distance) na ginamit sa pagsusuri o test. Gawin ang test na may layo 6
metro at 3 metro. Ang pangalawang bilang ay para sa sukat ng simbolo (letrang E) na
binasa.Kaya, 6/18, 6/60, 3/60.
Pagsuri ng vision o paningin ng bawat mata
Kung minsan, kailangang suriin isa-isa ang bawat mata upang malaman kung may kaibahan sa paningin
ang dalawang mata. Kung iniisip na wala o mahina ang paningin ng isang mata, mabuting gawan ng
hiwalay na pagsusuri ang bawat mata.
Unahin ang kanang mata. Sabihan ang bata na takpan ng kaliwang kamay ang kanyang kaliwang mata
ngunit panatilihing nakabukas ang parehong mata sa pagsusuri. Siguruhing natatakpan ang buong mata.
Itala ang “visual acuity.”
Interpretasyon: Normal na “vision acuity” ay 6/18 o 20/60

Mahinang “vision acuity” ay mas mababa sa 6/18 o 20/60
Ang pagkabulag ay may “acuity” 3/60 o 10/200
Isang Batang Mahina ang Pandinig
Tahimik na nakaupo sa huling hanay ng klase sa ikalawang baitang si Lita Yasay, habang matamang
nakikinig sa sinasabi ng guro. Palagi siyang mabait sa klase. Pero hindi nagbubunga ng matatas na grado
ang mabuting asal niya. Ang mga iskor niya sa pagsusulit ay palaging mababa. Tuwing tatawagin siya ng
guro, palagi niyang pinapaulit ang tanong at hindi akma ang kanyang mga sagot.
Naisip ng kanyang guro na may problema sa pandinig si Lita kaya hindi siya nakakasunod sa klase kung
kaya nagpatulong siya sa kanilang guidance counselor para maisangguni sa “audiologist.” Dala ang
pormal na referral at pagsang-ayon ng kanyang magulang, nasuri ang pandinig ni Lita at napag-alamang
mahina nga ang kanyang pandinig. Sinuutan siya ng hearing aid sa likod ng tenga. Inilipat siya sa
harapan ng silid-aralan para mas malapit siya sa guro at mabasa niya ang labi at makarinig siya ng
maayos. Ipinaliwanag din ng guro ang kondisyon ni Lita sa kanyang mga kaklase. Mula noon, naging
matulungin sila kay Lita; hindi sila masyadong nag-iingay at naging pasensyoso sila sa pakikipag-usap sa
kanya.
Checklist para matukoy ang mga batang may kapansanan sa pandinig

Pangalan:__________________________________Edad:_______________Kasarian:_____________
Baitang (grade): ___________ Paaralan: ________________________________________________
Depenisyon: Ang batang may-kapansanan sa pandinig ay maaaring bingi o mahina ang pandinig. Ang
isang tao ay bingi kung ang kanyang pandinig ay hindi gumagana para sa araw-araw na
gawain. Mahina ang kanyang pandinig kung nakakarining siya bagamat depektibo at

2011
nagagamit niya iyon meron man o walang “hearing aid.”
Panuto: Lagyan ng tsek ang guhit katapat ng katangiang ipinapamalas ng inoobserbahang bata.
_____ 1. Mas gumagamit ng natural na muwestra o senyas at kilos upang ipahayag ang sarili.
_____ 2. Hindi sumasagot sa mga tanong.
_____ 3. Karaniwang hindi nagsasalita.
_____ 4. Kung nagsasalita man:
4.1 may tendensyang magkaproblema sa pagbigkas katulad ng kulang o dagdag na mga tunog sa
mga salita, saknong o pangungusap.
4.2 hindi maintindihan ang sinasabi
_____ 5. Pinagmamasdan ang mukha lalo na ang bibig at labi ng kausap
_____ 6. Nakikipag-usap ng malapitan
_____ 7. Nakasara ang isa o parehong “ear canal”
_____ 8. Walang panlabas na tenga
_____ 9. May lumalabas sa tenga (discharge)
_____10. Sinasalo ng kamay ang likod ng mga tenga upang makarinig
_____11. Itinataas ang tenga o itinatagilid ang ulo
_____12. Kakikitaan ang mukha ng pagpupumilit kapag nakikinig
_____13. Hindi naaantig ng ingay, boses o musika
_____14. Madalas pinapaulit ang tanong o sinasabi
_____15. Blangko ang mukha kapag kinakausap
Interpretasyon: Ang isang mag-aaral na nagpapamalas ng mga nabanggit na katangian ay maaaring

bingi o mahina ang pandinig. Dapat siyang isangguni sa espesyalista sa tenga o
“audiologist” upang mabigyan ng karagdagang pagsusuri.
Checklist para matukoy ang mga batang may kapansanan sa pagsasalita (speech defect or
impairment)
Baitang (grade): ___________ Paaralan: __________________________________________________
Depenisyon: Ang pagsasalita ng isang batang may-kapansanan sa pagsasalita (speech impairment) ay

lihis sa karaniwan at nagiging kapuna-puna dala ng di kaiga-igayang mga tunog, di akma
sa edad o hindi talaga maintindihan.
_____ 1. May bangas
_____ 2. Abnormal ang tubo ng ngipin
_____ 3. May abnormalidad sa:
3.1 dila
3.2 “glottis”
3.3 “oral cavity”
3.4 iba pang bahagi ng mekanismo sa pagsasalita

2011
_____4. Nagtatanggal/nagdadagdag/nagpapalit/nag-iiba ng mga tunog o baybay ng mga salita, saknong

o pangungusap
_____ 5. Hindi kaiga-igaya ang kalidad ng boses
_____ 6. May di pangkaraniwang intonasyon, maaaring napakataas o napakababa
_____ 7. Nauutal kapag nagsasalita o nagbabasa
_____ 8. Mabilis at maingay magsalita
_____ 9. Napakabagal o hirap na hirap magsalita
_____10. Di mawari ang pagsasalita
Interpretasyon: Ang mag-aaral na nagpapamalas ng mga nasabing katangian ay maaaring may

kapansanan sa pagsasalita.
Isang batang may problema sa asal (behavior problems)

Kapapasok pa lamang ni Randy Zarate sa unang baitang sa Jose Rizal Elementary School. Sa unang araw
pa lang, kinurot niya sa kamay ang katabi niya nang hindi siya pahiramin nito ng lapis. Nang sumunod na
araw, pinaiyak niya ang mga kaklaseng babae nang hagisan niya ang mga ito ng ipis. Maging ang
kanyang guro, si Ms. Zamora, ay biktima rin ng masamang asal ng bata. Habang nagtuturo ito, panay ang
kanyang pagdaldal, pamumuna at di angkop na mga pananalita. Tuwing tatawagin naman siya, hindi siya
makasagot. Lalo pang lumala ang kanyang asal habang dumadaan ang mga araw. Mababa din ang
kanyang nakukuha sa lahat ng pagsusulit.
Nabahala si Ms. Zamora kaya isinangguni niya ang kaso ng bata sa guidance counselor. Ipinatawag ng
guidance counselor si Ms. Zamora, Randy at lola nito sa isang pulong. Dito nalaman nila na iniwan si
Randy ng mga magulang niya sa kanyang lola noong sanggol pa lamang siya. Nang tanungin nila si
Randy tungkol sa kanyang mga ikinikilos, hindi ito sumasagot. Bumuo ang guidance counselor ng isang
“assessment team” kasama ang isang sikolohista, SPED teacher, tagapayo sa klase, at lola ni Randy.
Gumawa sila ng pormal na “assessment” kung saan napag-alaman nila na may problema sa asal
(behavior problems) si Randy.
Rating Scale para matukoy ang mga batang may problema sa asal (behavior problems)
Pangalan: __________________________________Edad:_______________ Kasarian: _____________
Baitang (grade): ___________ Paaralan: _________________________________________________
Depenisyon: Ang mga batang may problema sa asal ay kakikitaan ng kakulangang umangkop sa
kanilang mga “conduct disorders”, pagiging agresibo at mga emosyonal na pagkabahala
tulad ng pag-aalala, pagkamailap at pagka-immature.
Panuto: Lagyan ng tsek ang guhit katapat ng katangiang ipinapamalas ng inoobserbahang bata. Tiyaking
may tsek ang lahat ng bilang.
Problema sa asal Lagi Minsan Hindi kalian man
1. Nang-aaway, nanghahampas, pisikal na
nang-aatake kapag naiinis.
2. Nasisiyahan sa pagsira ng sariling gamit at
gamit ng iba
3. Laging nagsisinungaling
4. Hindi magalang at di sumusunod sa

2011
awtoridad
5. Nahihirapan ang mga guro at kaklase dahil
hindi makontrol
6. Di mapakali, di mapirmi sa pagkaupo
habang nagkaklase
7. May “temper tantrums”
8. Mahina sa akademiko
9. Nagnanakaw mag-isa o kasama ng iba
10. Madalas lumiban sa klase ng walang dahilan
11. Kasama ng mga di kanais-nais na grupo o
indibidwal
12. Nahuhumaling sa mga bagay
13. Nagbibingi-bingihan
14. Malungkutin o “depressed”
15. Nagkakasakit kapag nahaharap sa problema
16. Gumagawa ng hindi wastong paraan para
makakuha ng atensyon
17. Tumatawa o bumubungisngis ng di

inaasahan
18. Nilalagay sa peligro ang sarili at iba
19. Kailangang kumbinsihin o pilitin na
maglaro at gumawa kasama ng mga kamag-
aral; laging umiiwas makihalubilo sa iba
20. Kakikitaan ng mga sinyales ng labis na
pangingilag tulad ng pagkagat ng kuko,
paglalaro ng buhok, nerbyos, atbp.
Iskor: ___________________________
*Ito ay ginamit sa National Survey for Exceptional Children (1990) ng Special Education Division BEE,
DECS, Manila.
Interpretasyon: Ang batang nagpapamalas ng mga nasabing mga kondisyon ay maaaring may
problema sa asal (behavior problems). Kailangan siyang obserbahan pa at isangguni sa sikolohista para
sa karagdagang “tests” o pagsusuri.
Rating Scale para matukoy ang mga batang may problema sa asal (behavior problems)
Baitang (grade): ___________
Problema sa asal Lagi Minsan Hini kalian man
Asal

2011
A. Di kayang bumuo ng personal na relasyon sa mga kaklase

at guro
1. Hirap unawain at tanggapin ang pananaw ng iba
--pakiramdam na pinaparusahan siya
--hindi sensitibo sa mga “social cues” ng iba
--walang pagmamalasakit
--hindi maingat sa sinasabi o nakakasakit
--malupit o salbahe sa iba
--sarili lang ang iniisip
--depensibo
2. Hirap makipag-ugnayan sa iba
--hirap alagaan ang mga pagkakaibigan
--mapag-isa, nagrereklamo tungkol sa
pagkalungkot
--nagsisinungaling, nandadaya sa mga laro
--walang kasing-edad na kaibigan
--maiinggitin
--palaging tumatangging makipag-usap sa halos
lahat ng sitwasyon
3. Hirap sa mga awtoridad
--ipinipilit ang gusto
--sumusuway sa mga patakaran
--laging huli, liban, nagbubulakbol o naninira
(vandalism)
B. Di akmang mga asal sa mga normal na sitwasyon
4. “Obsessive compulsive”
--sobrang kalinisan
--di matanggap ang mga pagbabago sa isang
gawain
5. Maling pananaw sa reyalidad
--mahikal na pag-iisip
--“delusions of grandeur”
--sobrang pagpapantasya
6. Problema sa mga isyung sekswal
--mapaghamong asal (provocative behavior)
--“conflict” sa sekswal na identidad
--“exhibitionism”
--“public masturbation”
7. Marahas na pagkagalit
--di makontrol na “temper”, sumasabog
--sinasaktan ang iba
--madaling maudyok (easily provoked)
--mapanirang asal (destructive behavior)
8. Pisikal na pananakit sa sarili, agresibo
--nagtatangkang magpakamatay

2011
--labis na pagtaba o pagpayat

--paulit-ulit na paglalayas sa bahay
--pagbabago sa personal na mga gawi
9. Di mapirmi
--ninenerbyos, “high strung”
--alumpihit, di matigil sa kinauupuan
--madaling bumaling ang atensyon
--di makatutok (lacks concentration
--labis na pag-aalala
10. “Depressed” at di napapawing pagkalungkot
--malungkutin at walang gana o interes sa halos
lahat ng bagay
--di makatulog o sobra sa tulog
--mababa ang enerhiya at laging pagod
--inis or sobrang galit
Iskor: __________________________________________
Pinagkunan: Psychoeducational Assessment of Children with Educational Needs Conducted by the UP

Department of Special Education.
Interpretasyon: Ang batang lagi o madalas magpamalas ng mga nasabing kondisyon ay maaaring may
problema sa asal (behavior problems). Kailangan siyang obserbahan pa at isangguni
sikolohista o “psychometrician” para sa karagdagang pagsusuri.
APPENDIX B. Isang Halimbawa ng lokal na ordinansa sa barangay para sa mga taong may-
kapansanan
Ordinance Number 2 Series of 2010 (BARANGAY 179, ZONE 16, DISTRICT I,

CITY OF CALOOCAN)
Republic of the Philippines

City of Caloocan
BARANGAY 179, ZONE 16, DISTRICT I
TANGGAPAN NG PUNONG BARANGAY
Ordinance Number 2 Series of 2010

(Proposed Ordinance No. 6 Series of 2009)
A BARANGAY ORDINACE ESTABLISHING THE PERSONS WITH DISABILITY

AFFAIRS OFFICE (PDAO) IN BARANGAY 179-AMPARO, CALOOCAN CITY AND

2011
APPROPRIATING FUNDS THEREOF.

Introduced by:
Hon. CRISTINA R. GUINO-O
Barangay Kagawad
WHEREAS, the Philippine Constitution, in the Declaration of Principles and State Policies,
mandates that the State shall promote social justice in all phases of national development;
WHEREAS, Article 13 of the same Constitution includes disabled persons as one of the priority
sectors to be given access to essential goods and services at affordable cost and further provides that
the State shall establish a special agency for disabled persons for their rehabilitation, self-
development and self-reliance and their integration into the mainstream of the society.
WHEREAS, National and Local Government agencies are directed to implement programs and
services to ensure the full participation of PWDs in all aspects of community life thru Republic Act
7277, otherwise known as the Magna Carta for Disabled Persons, and later or amended thru House
Bill No. 1214 which provides other privileges and incentives to PWDs;
WHEREAS, Section 16 of Republic Act 7160, otherwise known as the Local Government Code of
1991 states that â€œlocal government units, shall ensure and support among other things, the
preservation and enrichment of culture, promote health and safety, enhance economic prosperity and
social justice, promote full employment among their residents, maintain peace and order and
preserve the comfort and convenience of the inhabitants,â€•
WHEREAS, in order to sustain and continuously carry out the task of monitoring, evaluation, data
gathering, needs assessment, planning, establishment of production center, creation of job
opportunities and advocacy in all cities and municipalities as the case maybe; the need for
establishing a Persons With Disability Affairs (PDAO) to serve as its structural organization for the
implementation of the abovementioned purposes is hereto recommended.
NOW, THEREFORE, BE IT ORDAINED, AS IT IS HEREBY ORDAINED by the Sanggunian

Barangay of 179-Amparo, Zone District 1 of Caloocan City, in its regular session duly assembled
that;
SECTION1. TITLE
This ordinance shall be known as the PERSONS WITH DISABILITY AFFAIRS OFFICE (PDAO)
ORDINANCE OF BARANGAY 179-AMPARO, CALOOCAN CITY.
SECTION 2. RECOMMENDATION SET-UP
A. There shall be established a Persons with Disability Affairs Office (PDAO) which shall be
attached to the Barangay Health Center and the Caloocan City Health Department. The office shall
be manned by sufficient number of employees to ensure delivery of services to the sector. Preference

2011
must be given to qualified persons with disabilities. There shall be no discrimination against a
qualified disabled person by means of disability in regard to job application procedures; the hiring,
promotion, or discharge of employees, employees compensation, job training; and other terms and
conditions of employment.
B. The Barangay Captain shall assign a Public Services Officer or a Barangay Kagawad who shall
serve as the focal person to handle the affairs for the sector.
SECTION 3. COMPOSITION
The Persons with Disability Affairs Office (PDAO) shall be composed of the following:
1. One (1) Public Services/Focal Person

2. Two (2) Community Relations Officers
3. One (1) Clerk
SECTION 4. FUNCTIONS
The Functions of the Office/focal Person, as the case may be, shall be more or less of the following:
1. Implement the provision of the Magna Carta for Disabled Persons and its amendments in the
Barangay level.
2. Establish data gathering center for statistics of PWDs including children with disability training
and job opportunities and serve as information center of the barangay.
3. Establish a resource center for independent living of PWDs in their respective community.
4. Establish production and livelihood sheltered workshops for PWDs including group homes and
training centers that will accommodate severely handicapped people.
5. Monitor and regulate fund raising activities and solicitation using PWDs as beneficiaries.
6. Assist PWDs to have access to voting precincts during local and national elections.
7. Formulate and implement plans, programs and policies relative to the promotion of the welfare of
PWDs in coordination with concerned national government agencies.
8. Submit regular reports to the Punong Barangay of the implementation of programs and services
relative to the promotion of the welfare and disabled persons in their area of jurisdiction.
9. The PDAO may receive donations in cash or in kind local and foreign donations which shall be
exempted from donor tax, value added tax, tariff and other custom duties provided such donation are
actually, directly, and exclusively used for PWDs as certified by the governing agencies.
SECTION 5. APPROPRIATION
The Sanggunian Barangay of Barangay 179-Amparo appropriated the amount of THREE

HUNDRED FIFTY THOUSAND PESOS (350,000.00) from its 2010 Annual Budget and for the
years thereafter, the amount of not less than five percent (5%) of the Annual Budget. The fund shall
be used exclusively for the Persons with Disability Affairs Office (PDAO), including but not limited
to its operational costs, implementation of programs that will promote and alleviate the welfare of
the PWDs, and the provision of basic services.

2011
SECTIONS 6. SEPARABILITY CLAUSE
If for whatever reason, any provision of the Ordinance is declared to be unconstitutional or invalid,
the other provisions hereof not so affected shall continue in full force and effect.
SECTION 7. REPEALING CLAUSE
This ordinance shall take effect within fifteen (15) days after its approval and the posting of the full
text of this ordinance in two (2) conspicuous places of the barangay.
ENACTED by the Sanggunian Barangay of Barangay 179-Amparo, in its regular session held on 9th
day of January, 2010.
Certified by:
ORIGINAL SIGNED
ANALEEN D. ELIAS
Barangay Kalihim
Attested by:
ORIGINAL SIGNED
MARLON P. PALMERE
Punong Barangay
Approved by:
KAGAWAD
ORIGINAL SIGNED
KATHLEEN C. PACUBAS
ORIGINAL SIGNED
CRISTINA R. GUINO-O
ORIGINAL SIGNED
ANNA KARINA R. TEH
ORIGINAL SIGNED
MICHAEL JOHN C. BOLLOZOS
ORIGINAL SIGNED
BIENVENIDO CASTRONUEVO JR.

2011
ORIGINAL SIGNED
CESAR MANIQUIZ
ORIGINAL SIGNED
JOSE L. ROSAL
FERDINAND S. ANG
Punong SK


Estratehiyang Kayag-Kayag - Inclusive Education

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Estratehiyang Kayag-Kayag - Inclusive Education

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2011

Estratehiyang Kayag-Kayag (KKS)

Marlon Fulo, Joseph Aquino,

Estratehiyang Kayag-Kayag (KKS)

Tungo sa Inklusyon ng mga Batang may-Kapansanan sa mga Regular

Ang Akdang ito ay ipinalimbag ng Inclusive Education

2 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

Tungo sa Inklusyon ng mga Batang may-Kapansanan sa mga Regular na

3 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

MGA PRINSIPYO AT ISYU HINGGIL SA DISABILITY AT SA INCLUSIVE

Mga Modelo ng Pagtingin sa May-Kapansanan (Models of Disability) ............................... 12

ANG INCLUSIVE EDUCATION AT SPECIAL EDUCATION ………………………… 14

Mga Aral at Leksiyon sa pagpapatupad ng Inclusive Education Program ……………… 17

Mga Estratehiya ng pagtuturo sa mga Bata ……………………………………………….. 18

Mga Halimbawa ng Accommodation ……………………………………………................. 18

PAGTATAGPO NG MGA LOKAL NA SAMAHAN AT

Ang Organisasyon ……………………………………………………………………………. 21

ANG INCLUSIVE EDUCATION

Tayo ba ay Organisasyon o Alyansa?: Isang pagtatangkang maglatag ng bagong teorya

Mga Pangunahing Tungkulin at Kalikasan ng IE-CSG …………………………………... 26

4 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

Pamunuan ng IE CSG ……………………………………………………………………….. 29

ANG RESOURCES MOBILIZATION O PAGKALAP NG PONDO………………… 31

Ano ang Resources Mobilization? …………………………………………………………... 31

Mga Mandato ng gobyerno na maaaring panggalingan ng ating pondo ………………… 34

ANG ESTRATEHIYANG KAYAG-KAYAG (KAYAG-KAYAG STRATEGY: KKS)…… 35

Workshop IV: “Sinong Taya?” Tungo sa pagunawa kung sinusino ang

Ilang prinsipyo, praktika at karanasan sa Kayag-kayag Strategy. ………………………. 36

Ang referral system? ………………………………………………………………………….. 45

Workshop VI: “Ang Pagbuo ng isang Lokal na Referral System” ………………………. 46

ANG AKTUWAL NA PAGKAYAG ……………………………………………………….. 55

Workshop VII: “Sama-Sama sa Pagpapatuloy” Tungo sa pag unawa sa retention sa

HANDA NA BA TAYONG KUMILOS? …………………………………………………... 58

5 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

Ang Rapid Planning …………………………………………………………………………. 58

Ang Aktuwal na pagplaplano ……………………………………………………………….. 59

Ang Pagsusubaybay at Ebalwasyon (Monitoring and Impact Evaluation ………………. 60

APPENDIX A. Isang halimbawa ng Educational Assessment Tool ………………

APPENDIX B. Isang Halimbawa ng local na ordinansa sa barangay

6 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

7 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

Ang ikalawang bahagi naman ay nagpapaliwanag sa atin ng ilang mahahalagang prinsipyo at

8 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

Sa halos limang taon ng implementasyon ng Inclusive Education Program (IE-Philippines), sa

Sa layuning maging gabay at inspirasyon ang mga

Dito nagmula ang inisyatibong gumawa ng isang manual

9 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

kaibigan na nais magsulong sa karapatan sa edukasyon ng mga batang may-kapansanan.

MGA PRINSIPYO AT ISYU HINGGIL SA DISABILITY AT SA INCLUSIVE EDUCATION

• 82% ng mga taong may-kapansanan ay nakatira sa mga probinsiya (WHO, 2006)

A. Teorya ng Pakinabang Pang-Ekonomiya (Economic Theory)

10 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

makakapagbigay ng tulong sa gobyerno sa pamamagitan ng buwis at lakas-paggawa.

Workshop: “Sino ba Sila, Ano sila sa Akin?, Hanapin Natin”

11 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

Mga Modelo ng Pagtingin sa May-Kapansanan (Models of

SINTESIS Magmula pa noong unang panahon hanggang sa kasalukuyan,

Iba’t ibang Modelo ng Pagtingin sa May-Kapansanan

Ang Modelo ng Moral/Relihiyon___

12 Fulo, Aquino, Meneses at Arceno

Ang Modelong Medikal

• Impairment: anumang pagkawala/kakulangan o kaya’y abnormalidad sa isang bahagi ng

(mula sa WHO Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps, 1980).