ANG MAIKLING KUWENTO SA PANAHON NG AMERIKANO

ALOHA
Deogracias A. Rosario

Ayaw kong ipahalata sa kausap ko ang malaking pagkamangha sa pagpapasinugaling niya sa

sumulat ng The Ballad of East and West. Noon ay magkaibayo kami sa isang mesa sa veranda
ng Waikiki Tavern sa Honolulu at nakikipag-paalam sa paglubog ng araw" sa bantog na
pasigang Waikiki. Tig-isa kaming tasa ng mainit na kapeng Haba na isinasalit namin ang
paghigop sa pagtanaw maminsan-minsan sa mga atletang kanaka na nagsisitayo sa malalapad
na dalig sa ibabaw ng malalaking alon.
Ang tanawing ito‘y pangkaraniwan sa pasigan ng Waikiki, kung laki ang dagat at nagngangalit
ang alon. Isang sport ito ng mga taga-Haway na sariling-sarili lamang nila. Bawa't isa ay may
mga dalig na tatong dipa ang haba at kalahating dipa ang lapad na taluhaba ang hugis. Sa
ibabaw ng mga dalig na itong sumualunga sa ibabaw ng alon ay doon sila tumitindig na
nakadipa ang dalawang kamay at kung mmsan nama’y itinutukod ang kanilang ulo na unat na
unat ang katawan na ang dalawang paa naman ang tuwud na tuwid na tila itinuturo ang
langit. Ang "pangangabayong ito sa alon ng mga taga-Haway" ang ipinagmamalaki sa akin ni
Dan Merton, Amerikanong mamamahayag sa Honolulu noong maparaan doon.
Iyan ang dahilan kaya't noong hapong yaon ay magkaharap kami sa veranda ng Waikiki
Tavern. Palibhasa'y nagtapos sa Unibersidad ng Southern California sa Los Angeles, at lipi ng
isang angkang milyonaryo sa Hollywood, si Merton ay isang tunay na gentleman na wala kang
sukat ipintas sa pakikiharap kanginuman.
Nalalamm ni Dan Merton ang sakit ng kanyang mga kalahi, at hindi lamang ng mga
Amerikanong katulad niya, kundi ng lahat ng kakulay nila... ng lahat ng puti.
”Ako ay may ibang paniwala, kaibigan," ang sabi niya sa akin bago nabuksan ang tungkol kay
Rudyard Kipling ’Ang palagay ng mga taga-Kanluran ay binigyan sila ng maputing balat ng
katalagahan upang maging panginoon ng mga Kayumangging sumilang sa Kasilangan. Ang
kasaysayan ng sangkatauhan ay aking pinag-aralan. Nguni’t kailanman ay hindi nabanggit sa
mga aklat kong napag-aralan ang mga tagumpay sa panitikan ng isang
Rabindranath Tagore at ng mga tagumpay sa karunungan ng mga dalubhasang Hapones na
kinukusa nilang itago. Balang araw ay inaasahan kong isa namang Pilipino ang maririnig nating
magwawagi kung di sa pulitika ay sa kabuhayang pandaigdig. Makikita mo, kaibigan!"
Kinakailangan kong tumungga ng kape at sundan ng hitit ng sigarilyo upang huwag mahalata
ni Merton na ako’y pinanuyuan ng laway nang mabanggit niya ang ukol sa aking kalahi.
Diyata’t may isang Amerikano pang gaya nito na umaasang balang araw ay may isang
Pilipinong magkakaroon ng isang katangiang pandaigdig? Diyata?
Pasasalamatan ko sana si Merton sa kanyang mabuting hangad sa aking mga kalahi,
datapuwa’t doon na nga niya nabanggit ang ”pagkaligaw” ni Rudyard Kipling sa pagkasulat ng
kanyang kasabihang ngayo’y palasak na sa buong daigdig.
”Kung ang langit at lupa’y maaring paglapitin," ang giit niya sa akin nang mahulaan niyang
ako’y nag-aalinlangan sa kanyang sinabi, “ay ang Kanluran at Silanganan pa kaya?”
Sasabihin ko na sanang ako’y naniniwala na sa kanyang palagay, ako ay naakit na niya laban
sa ”kasinungalingan ni Kipling" at nahuhulaan ko na ang kanyang ibig sabihin, datapuwa’t siya
na rin ang nagdugtong:
"Hala, ubusin mo na ang iyong kape. Tayo na sa bahay. At ang asawa ko ang magsasabi sa
iyong 'ligaw’ si Kipling.”
Nang magtapos si Dan Merton sa Unibersidad ng Southern California, ang naging gantimpala
sa kanya ng kanyang ama ay isang pagliliwaliw sa ”Paraiso ng Pasipiko” - ang Haway. Bagong
labas sa kolehiyo, may pangalan at tanyag palibhasa’y kapitan siya ng mapagwaging koponan
sa football ng kanilang paaralan, anak ng milyonaryo sa Hollywood at sadya namang
magandang lalaki, si Merton ay naging “idolo” ng mga sakay sa Maloli, nang minsang tumulak
ito buhat sa Los Angeles hanggang Honolulu.
Halos ay sundan siya sa kanyang kamarote ng kasama niyang mga debutante sa bapor. Hindi
lamang dalawang dusenang "aklat ng mga lagda" ang napaglagyan ng kanyang pangalan at
hindi lilimampung pamaypay ng mga pasahe, ang kanyang nasulatan. Minsang ipininid niya
ang pinto ng kanyang kamarote, maluwang na laylayan ng isang paa ng “pajama” ng huling
humingi sa kanya lagda ay naipit pa.
”O, ang mga babaing ito!” ang nasabi na lamang niya, "bakit kaya ayaw akong“ patahimikin?”
Sa agahan, hindi pa siya nakatatapos ay may kumakasundo na sa kanya upang maging kalaro
ng deck sports. Sa tanghali, hindi pa siya nakapaghihimagas, ay may lumalapit na sa kanya
upang siya’y makalaro, kung di ng bridge ay kahit na mahjong. At sa gabi, anim-anim na may
sulat na menu ng mga dalaga ang dinaratnan niya sa kanyang mesa at nagsasabing ibig nilang
maging kapareha nila siya sa saya wan sa kubyerta.
Kung nag-iisa na si Merton sa kanyang silid, ang gayong tila paghanga sa kanya ng karamihan
ay nagiging paksa ng kanyang dilidili. Akala niya’y sa isang Rudolph Valentino o sa isang
Ramon Navarro lamang maaaring "masira" ang mga dalaga. ”Hindi pala’t sa isang bagong
labas sa kolehlyong gaya ko ay mayroon ding maaaring mahaling.”
Natatawa lamang sa sarili si Merton sa harap ng nangyayari sa kanya. Kung hindi kaya siya si
Dan Merton, na kapitan ng koponan ng football ng Unibersidad ng Southern Califomia at
angkan ng milyonaryong Merton sa Hollywood, ay pintuhuin kaya siya ng sinuman na gaya ng
ginagawa sa kanya sa bordo ng bapor Malolo? Palibhasa'y mapag-aral siya ng ugali ng mga
tao, kaya’t ang kilos ng kanyang kapwa ay pinag- aalinlanganan pa rin niya. Naniniwala siya
hangga ngayon, na ang sangkatauhan ay sumasamba pa rin sa diyus-diyusan, hindi na lamang
sa bakang pintakasi ng mga taga-Ehipto kundi sa gintong sangkap sa katawan ng nasabing
baka. Kabalintunaan.
Bago siya nagtungo sa Haway ay wala siyang anumang yaring palatuntunan ng kanyang dapat
gawin. Maliban sa kanyang nababasang mga polyeto na ipinamamahagi sa mga turista tungkol
sa nasabing ”Paraiso ng Pasipiko” ay wala siyang anumang nalalaman tungkol sa nasabing
lupaing sakop ng Amerika. Nasa sari-saring pagmumuni-muni siya sa loob ng kanyang
kamarote nang sa butas na lagusan ng bangin sa bapor ay tila kalatas na ibinalita sa kanya ng
taginting ng musika ang pagdaong nila sa Honolulu. Noon niya nasukat na may limang araw na
pala siyang naglalayag, hindi man lamang siya nainip, at dumating na siya sa kanyang
patutunguhan.
Agad niyang binuksan ang kanyang traveling trunk at sa isa sa mga kahon ay kinuha ang
tarhetang bigay sa kanya ng kanyang ama na kinaroroonan ng pangalan ng isang taong
sasalubong sa kanya.
”Aha!" ang nasabi niya sa sarili. ”Editor ito ng pinakamalaganap na pahayagan sa Honolulu.
Dapat siyang maging malaking tao."
Pagbaba niya sa andamyo, isang lalaking may kagulangan na, mapuputi ang buhok at may
mga kunot na ang mukha, ang biglang sumunggab sa kanya.
"Hindi ako maaaring magkamali,” sabi niya sa kanya. ”Kamukhang-kamukha ka ng aking
kaibigang si Daniel Merton. Hindi ba ikaw ang kanyang anak! Tinanggap ko ang kable ng iyong
ama, kaya kita sinalubong.
Hindi pa nakasasagot man -lamang ng "salamat po!" si Merton ay isinambit na sa kanyang liig
ang isang mahabang kwintas ng mga bulaklak na sariwang kilala sa tawag na lei.
May isang buwan na si Dan Merton sa Royal Hawaiian Hotel sa Waikiki. lsang magandang
suite de luxe ang sa pamamagitan ng kable ay ipinahanda ng kanyang ama buhat sa
Hollywood upang kanyang matirhan. Nagsawa na siya sa paglangoy sa War Memorial
Natatorium at sa Waikiki. Hindi miminsang nagpadaan-daan siya sa matayog na Pali, nadalaw
na niya ang templo ng mga Mormon na may bughaw na tubig ukol sa mga binibinyagan, at
makailan na ring nagpalipas siya ng gabi sa sayawan sa Kailuwa, kung nagsasawa na siya sa
bulwagan ng kanyang otel. Nakadalaw na rin siya sa Hilo at sa Molokai, sa pamamagitan ng
eroplano, nakikita na niya ang kumukulong laba ng bulkan, saka ang mga 'buhanging
tumatahol". Ano pa ang nalalabi sa kanyang hindi nakikita sa "Paraiso ng Pasipiko“?
Talagang naghahanda na siya sa pag-alis nang sabihin sa kanya ng kaibigang editor ng kanyang
ama sa Honolulu, na hintayin muna niya ang pagtatapos ng klase sa kolehiyo ng Punahu. “Ako
ang nahirang na magbigay ng pangaral sa mga nagtapos sa taong ito,” ang sabi niya kay
Merton, "at maibalita mo sa iyong ama sa Hollywood kung gaano kabuting magsermon sa
mga wahini (babae, sa wikang Kanaka) ang kanyang kaibigan sa Honolulu.”
Pumayag si Dan Merton. Sa nasabing Commencement ng Punahu School, doon niya nakilala si
Noemi, isang tunay na Kanaka, subali’t halimbawa ng dalagang may mataas na pinag-aralan.
Hindi niya malaman kung bakit ang mga matang buhay ni Noemi ay walang iniwan sa
dalawang palasong sabay na tumuhog sa kanyang puso. Si Noemi ang naging patnubay ng mga
parangal, palibhasa'y siyang pangulo ng Kapisanan ng mga Senior sa nasabing kolehiyo. Anong
tamis niyang magsalita ng wikang Ingles! Anong lambing niyang bumigkas ng pangungusap!
”Wala pa akong naririnig na dalagang Amerikana na kasintamis niyang magsalita!” ang sabi pa
ni Merton pagkatapos.
"Ginoong Editor," ang sabi niya sa kaibigan ng kanyang ama. "Hindi ako uuwi na di kasama si
Noemi."
"Talaga bang totoo ang sinasabi mo?” ang usisa an knnya ng matanda.
”Paris ng katotohanang ans umaga’y sumusunod sa gabi.
"Dan!" ang may halong pangaral na pahayag ng matanda, ”ang mga Kanaka ay mamamayang
Amerikano lamang, nguni’t hindi laging Amerikano. Kawika lamang natin sila, datapuwa’t
hindi natin sila kalahi.”
Ang palagay ni Dan Merton ay napakakitid ng noo ng kanyang kausap. ”Matanda na at editor
pa naman ng pahayagan,” ang bulong niya sa sarili. ”Maano kung hindi kalahi? Maano kung
hindi kakulay? Hindi ba bayan ng pagkakapantay-pantay ang Amerika? At hindi ba ang lahat
ng tao ay mamamayan ng sandaigdig?"
Sa sarili na lamang nangatwiran si Merton. At nang minsang umalis sa Honolulu ang bapor City
of Los Angeles, sa talaan ng mga sakay ay mababasa ang ganitong mga pangalan: "Mr. Dan
Merton" at Mrs. Dan Merton“. Ang ”Mrs. Merton” ay si Noemi - ng Punahu School.
Nang umuwi si Merton, halos ang mga nakasabay rin niya sa Malolo na mga debutante ang
kanyang kasamang umuwi. Nguni’t hindi na gaya ng dati. Kahit na siya nag-iisa sa kubyerta
kung ayaw lumabas si Noemi, ay maanong sulyapan man lamang siya. Kung pagmasdan niya’y
tila pa nasusuklam sa kanya, dahil sa nanghahaba ang kanilang mga labi at nagsisitalim ang
kanilang mga mata sa pagtanaw sa kanya.
”Kabalintunaan ng sangkatauhan!" ang nasabi na lamang. ”Ako’y nag-asawa sa aking iniibig,
dahil sa ako’y sumunod sa tibok ng puso ko at hindi sa alituntuning magdaraya ng lipunan at
kinasuklaman na ako ngayon.”
Nguni’t may iba siyang naisip.
"Ano kaya ang sasabihin ni Ama, kung maalamang nag-asawa ako sa isang hindi namin kalahi,
sa isang kayumangging Kanaka?" .
Natira si Dan Merton sa gayong pagmumuni-muni. Sa kanyang mga mata’y may sampung
daliring maliit na tumakip buhat sa likod:
'Hulaan mo kung sino ako!" ang impit na tinig na utos sa kanya.
Disyembre na nang sila'y papauwi sa Loa Angeles. Ilang araw na lamang at Pasko na. Sa loob
ng kanilang suite de Iuxe sa bapor ay inisa-isa ni Merton kay Noemi kung gaano magiging
kasaya ang kanilang Pasko. Humiglt-kumulang ay nababatid ni Noemi na milyonaryo ang ama
ni Dan kaya’t di-kataka-takang magkaroon siya ng Paskong lalong masaya sa kanyang buhay
sa piling ng sinumpaan niyang buhay at kamatayan" sa kanyang makakahati.
Kinusa ni Merton na huwag ipaalam sa kanyang ama ang kanyang pagbabalik. Ang ibig niya'y
makagawa ng isang ”sorpresa”. Datapuwa, isang araw bago dumating ang bapor sa
Wellmington, tumanggap siya ng isang kable buhat Hollywood na humigit-kumulang ay nito
ang sinasabi: ”KUNG IBIG MONG MABUHAY HANGGANG PASKO SA PILING NG IYONG
ASAWANG KANAKA HUWAG KANG MAGKAKAMALING TUMUNTONG SA UNANG BAITANG NG
ATING HAGDANAN... DANIEL MERTON.”
Ayaw man niyang maniwala ay nasisinag niya sa gayong mga kataga ang pangugusap ng
kanyang ama -matitigas, matutulis at mababagsik. Kilala niya ang kanyang ama. Sabi lamang
niya sa lumuluhang si Noemi, ay isang biro lamang, yaon, bagama’t iniisip na niya kung sa
Embassy o sa Baltimore sila tutuloy na mag-asawa pagsapit sa Los Angeles. Hlndi siya
magtutuloy sa Hollywood.
Balisa at kumakaba ang kanyang dibdib, ang bapor ay dumaong sa Wellmington, datapwa’t
laban sa kanyang pag-asa, nasa himpilan ng perokaril ang malaki niyang Rolls Royce.
"Nakita mo na!" ang sabi ni Merton kay Noemi. ”Hayun ang awto namin" at hayun si ama sa
loob. Hinihintay tayo!"
Isang ngiting may kahulugan - ang ngiting may pangamba at alinlangan ang itinugon ni Noemi
sa malaking galak at lukso ng puso ng kanyang asawa. At sino naman ang hindi malulugod?
Ang mag-ama ay nagyakap at si Noemi ay kinamayan ng kanyang biyenan. "Wala kayong
dapat alalahanin!" ang sabi sa kanila na lalo pang ikimatahimik ng loob ni Merton.
"Sa bahay, at nang makapagpahinga kami agad!" ang utos ni Dan sa kanilang tsuper, na gaya
ng karaniwang pag-uutos kung ginagamit niya ang nasabing kotse kung siya ang
nagpapalakad.
"Hindi!" ang agaw ng matanda. "Ikukuha ko kayo ng bungalow sa Santa Monica beach,
malapit sa bahay ni Bebe Daniels!”
”Mabuti nga’t nasa tabi ng dagat", salo ni Dan. "Hindi maninibago si Noemi, dahil sa katulad
din ng Waikiki beach. Makalalangoy kami kahit anong oras."
"Kahit saan ay masisiyahan ako,” ang bulong ng Kanaka na hihigpitan ang pagkakahawak sa
kanyang bisig, "nasa piling lamang kita".
Napatingin sa kanila ang matanda na tila sinusukat ang ibig na sabihin. "Bilang pasalubong sa
inyo," ang sabi ng matanda, "ay magdaos doon ng party ngayong gabi. Pinaanyayahan ko na
ang lahat ng dalaga't binata sa Hollywood, karamihan ay mga artista sa sine upang masiyahan
kayo sa pagsisimula ng isang bagong kabuhayan.
”Pasintabi sa inyo," ang pakli ni Noemi, ”inaasahan kong ang nasabing party ay hindi katulad
ng mga wild party na ikinamatay ng isang artista nang magdaos si Fatty Arbucle o kaya'y ng
nangyari kay Miss Pringle nang magdaos naman si Pantages."
Tatangu-tango ang matanda na tila noon lamang niya nakilala kung gaano kataas ang napag-
aralan ng kanyang manugang. Ibig sabihin ng kanyang sarili ay "Mahigit pa sa roon” subalit iba
ang binigkas ng kanyang bibig: ”Marahil ay mahuli-huli roon.”
"Nguni’t Ama!” ang agaw ni Dan, “ang asawa ko ay marangal na babae. Tila hindi dapat sa
kanya ang gayong pasalubong."
Tutugunin pa sana ng matanda na ang pasalubong ay siya ang may handog, nguni’t biglang
tumigil ang awto sa tapat ng isang gusali sa tabi ng dagat.
”Narito na ang iyong bahay!” ang sabi sa kanila. ”Lahat ay nakahanda na para ngayong gabi!”
lpikit at idilat ni Noemi ang dalawa niyang mata ay hindi niya mapaniwalaan ang kanyang
nakikita, gayong mag-iikaapat na nang madaling-araw. Ang mga babaing panauhin ay halos
wala nang mga damit, sapagka’t nagkapunit-punit na ang kanilang kasuutan sa
pakikipagbatakan sa mga lalaki. Ang mga lalaki naman ay kusa nang nag-aalis ng kasuutan nila
at wala nang natitira sa katawan kundj ang kahuli-hulihang inaalis bago matulog.
Ang lahat ay lasing. Lasing na ang lahat na ang mga mata’y nakulabaan na ng matapang na
sugapa ng alak, kung kaya’t hindi na napapansin ang kahlya-hiyang kalagayan ng lahat. Si Dan
ay lasing na rin. Apat na kilalang artista sa Hollywood ang nagpupulupot sa katawan nilang
halos ay bilad nang lahat sa kanyang matipunong katawan.
Si Noemi ay nagdahilang nahihilo pa sa malaking hapo sa bapor, kaya’t kahit pinagbatakanan
siya ay hindi siya nakihalubilo. Samantalang pinagmamasdan niya mg magandang kuwadro ng
kahalayan sa kanyang tahanan ay may tumapik sa kanyang balikat
Nang lumingon siya ay nakita niya ang ama ni Merton, ang kanyang biyenan.
”Ano Noemi?" ang bati sa kanya. "Hindi ba nanghihinawa ang pag-ibig mo kay Dan? Ibig mo
ba ng ganyang buhay? Hindi ka ba nasusuklam? Kung ibig mong tumakas ngayong gabi ay
nariyan ang kotse. May bapor na tutulak bukas. Pababaunan kita ng sampung libong dolyar.
Ano, sumagot ka?"
Tinitigan ni Noemi ang matanda. Ibig niyang sa kanyang tingin ay mawatasan ng matanda na
nababatid na niya na ginawa yaon upang mapawi ang pag-ibig niya kay Merton, sapagka‘t
laban sa kanyang kalooban ang pagkakapag-asawa nito sa isang hindi kalahi, sa isang Kanaka.
Tutugon na sana si Noemi ng ”Gayon pala!" datapuwa't naunahan siya ng matanda.
"Hindi magiging maligaya sa piling mo si Merton," ang sabi uli. ”Sa habang panahon ay
lalayuan siya ng kanyang mga kakulay, ng kanyang mga kalahi. Gagawin kong $25,000,
pabayaan mo na lamang siya”
Sa nagdidilim na pag-iisip ni Noemi, ang mga pangungusap ng matanda ay naging kidlat na
nag-iwan ng apoy, kaya’t nagliwanag. Walang kibo, si Noemi ay tumakbo sa kanyang silid, at
nang lumabas ay hindi na ang Noemi na gayak-Amerikana, kundi isang tunay na Kanaka;
walang takip sa dibdib kundi ang makapal na lei at sa ibaba ng katawan ay ang kanyang
sayandamo. Nanaog siya. Nakisalamuha siya sa madla at sa saliw ng inaantok nang orkestra
ay nagsayaw siya ng Hulahula.
Sa gayo’y tila nagising ang mga lalaki. Ang kanyang katawang katutubo ang pagkakayumanggi
at hmdi sinunog sa araw, paris ng mga Amerikana, nguni’t walang iniwan sa kumikiwal na
ahas ang galaw ng katawan, pati ng dalawang bisig at ng dalawang paa, ang damdaming
makahayop ng mga lalaki ay nagising. Iniwan ang mga kapiling nilang babae at kay Noemi
nagtalakop ang lahat at ibig nilang yakapin, lingkisin at kung ano pa, nguni't maiiksi naman
nitong naiwasan.
Sa gayong ayos nadilat ang mga mata ni Merton. Nakita niya ang babaing "una at huli‘ niyang
inibig ay nasa bunganga ng mga halimaw na lasing na hindi nalalaman ang ginagawa. Bigla
siyang nagpumiglas sa apat na babaing "namulupot" sa kanya at humadlang siya sa
nagsisihabol kay Noemi.
"Mga alibugha,’ ang nakadipang wika niya sa paghadlang sa lahat, "madudurog ang liig ng
sinumang mangangahas humipo sa katawan ng asawa ko!"
Nang marinig ito ni Noemi ay napahalakhak ng tawa dahil sa kanyang tagumpay. Noon din ay
lumapit siya sa piyano, sinimulan niyang saliwan ang kanyang sarili sa pag-awit ng Aloha, awit
ng tagumpay! Awit ng luwalhati!
Nang lumingon siyang muli ay wala nang ibang tao sa bulwagan. Pati biyenan niya ay wala na
rin. Walang natira kundi si Dan Merton na hawak sa kamay ang isang tsekeng $500,000.
Nguni't maging yaon man ay pinagkasunduan nilang ibalik sa matanda.
”Babalik uli tayo sa Honolulu!” may pagdaramdam na sabi ni Dan Merton. "Iniwan ni ama ang
pabaon niya sa atin"
“Nasabi ko na sa iyo," ang ulit ni Noemi. ”Kahit saan ay masisiyahan ako, nasa piling lamang
kita, aking hari!"
”Pag-ibig! Pag-ibig, kaibigan, ang makapaglalapit sa Silangan at Kanluran - ang buong
kasiyahang nasabi ni Merton nang matapos isalaysay ni Mrs. Noemi Merton ang magandang
romansa ng kanilang pag-iibigan. ”Ang langit at lupa ay mapaglalapit, dahil sa pag-ibig!”
Tila nga naman totoo ang sabi ng mamamahayag na Amerikanong ito. ldinugtong niyang kung
itinaboy man silang mag-asawa sa Paraiso sa Hollywood ay lalong paraiso sa kanya ang
Honolulu, palibhasa’y nakilala niyang “may katinuan ang mga Amerikanong” naroon, kaysa
mga aristokratikong nasa baybayin ng Pasipiko.
Sa katunayan, nang magbalik sila, ang editor ding kaibigan ng kanyang ama ang nagbigay sa
kanya ng tungkuling makasama sa staff ng pahayagang kanyang sinusulatan matapos tukuyin
sa kanya ang”Sinasabi ko na nga ba!"
”Maganda nga sana ang aking bayan,"ang sabi pa ni Merton, "datapuwa't lumabis nang totoo
ang yabang na balang araw ay mahuhulog din siya sa sariling bigat."
"Siyang tunay!" sabi naman ni Noemi, na noo’y nanghahaba ang liig dahil sa may tinatanaw sa
daan.
"Narito na ang nagdurugtong sa Kanluran at Silangan!" ang sabi ng ina.
"Oo nga," ani ni Merton, "ang nagkakabit sa langit at lupa.”
 "May anak na kayo?” ang pamanghakong tanong.
"Oo," ang sabay nilang tugon. "Binyagan namin ng ALOHA.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong tungkol sa kwentong binasa.

1. Ang mag-asawang Dan Merton at Noemi ay nagpasiyang pumunta sa Hawaii dala

ang perang binigay ng ama nito para sa kanila. Sa pagpunta nila roon ay nalaman
nila ang pagkakaroon nila ng anak at pinangalanan nila itong Aloha. Ano kaya
ang maaaring rason kung bakit ito ang ipinangalan nila sa kanilang anak?

2. Bakit napadpad si Dan Merton sa Honolulu, Hawaii gayong siya ay mula sa

California, USA?

3. Nakita ni Noemi kung ano ang buhay ni Dan Merton sa kanilang bansa. Sa isang
party, nasilayan ng dalaga kung papaano ang mga pangyayari at isa na riyan ang
pagkalasing ni Dan kasama ng mga dalagang walang saplot. Ano ang nais
ipabatid ng ginawa ni Noemi nang siya ay magpalit at ipakita ang kaniyang
pagiging Kanaka?

4. Ang pag-iibigan nina Dan Merton at Noemi ay lubhang tinutulan ng ama ng

binata dahil sa ito ay isang Kanaka. Paano mo mailalarawan ang ama ni Dan sa
pag-aalok niya ng pera sa dalaga upang ang anak nito ay kaniyang layuan?

5. Bagaman itinaas ni ng ama ni Dan ang pera upang layuan ni Noemi ang kaniyang
asawa ay hindi pa rin ito nagpatinag sa nais ng matanda. Anong pagpapahalaga
ang makikita kay Noemi sa ginawa niyang ito?

6. Ipaliwanag: Ang Silangan ay para sa Silangan Lamang

7. Ilarawan si Dan Merton bilang isang asawa.

8. Makabuluhan baa ng ginawa ni Noemi na pagpapalit sa kasuotang Kanaka noong

nasa party siya? Ipaliwanag ang sagot.

9. Kung ikaw si Noemi, matapos kang alukin ng pera ng ama ng iyong asawa,
ipagpapatuloy mo pa baa ng pakikipagrelasyon sa asawa mo? Oo o Hindi? Bakit?

10. Kung ikaw ang ama ni Dan, tutulan mo din baa ng pagmamahal ng iyong anak sa
bang lahi o susuportahan mo ito? Bakit?
MAIKLING KUWENTO MULA SA PAGKATATAG NG REPUBLIKA
HANGGANG KASALUKUYAN

ANG KWENTO NI MABUTI

ni Genoveva Edroza-Matute

Hindi ko siya nakikita ngayon. Ngunit sinasabi nilang naroroon pa siya sa dating
pinagtuturuan, sa walang pintang paaralang una kong kinakitaan ng sa kanya. Sa isa sa
mga lumang silid sa ikalawang palapag, sa itaas ng lumang hagdang umiingit sa bawat
hakbang, doon sa kung manunungaw ay matatanaw ang maitim na tubig ng isang
estero. Naroon pa siya’t nagtuturo ng mga kaalamang pang-aklat, at bumubuhay ng
isang uri ng karunungang sa kanya ko lamang natutuhan.
Lagi ko siyang inuugnay sa kariktan n buhay. Saan man sa kagandahan; sa tanawin, sa
isang isipan o sa isang tunog kaya, nakikita ko siya at ako’y lumiligaya. Ngunit walang
anumang maganda sa kanyan anyo… at sa kanyang buhay…
Siya ay isa sa mga pangkaraniwang guro noon. Walang sinumang nag-ukol sa kanyang ng
pansin. Mula sa kanyang pananamit hanggang sa paraan ng pagdadala niya ng mga
panunugutan sa paaralan, walang masasabing anumang pangkaraniwan sa kanya.
Siya’y tinatawag naming lahat na si Mabuti kung siya’y nakatalikod. Ang salitang iyon
ang simula ng halos lahat ng kanyang pagsasalita. Iyon ang pumalit sa mga salitang hindi
niya maalaala kung minsan, at nagiging pamuno sa mga sandaling pag-aalanganin. Sa
isang paraang malirip, iyon ay naging salaminan ng uri ng paniniwala sa buhay.
“Mabuti,” ang sasabihin niya, “… ngayo’y magsisimula tayo sa araling ito. Mabuti nama’t
umabot tayo sa bahaging ito… Mabuti… Mabuti!”
Hindi ako kailanman magtatapat sa kanyang ng anuman kung di lamang nahuli niya
akong minsang lumuluha; nang hapong iyo’y iniluha ng bata kong puso ang pambata
ring suliranin.
Noo’y magtatakipsilim na at maliban sa pabugsu-bugsong hiyawan ng mga
nagsisipanood sa pagsasanay ng mga manlalaro ng paaralan, ang buong paligid ay
tahimik na. Sa isang tagong sulok ng silid-aklatan, pinilit kong lutasin ang aking suliranin
sa pagluha. Doon niya ako natagpuan.
“Mabuti’t may tao pala rito,” wika niyang ikinukubli ang pag-aagam-agam sa narinig.
“Tila may suliranin .. mabuti sana kung makakatulong ako.”
Ibig kong tumakas sa kanya at huwag nang bumalik pa kailanman. Sa bata kong isipan ay
ibinilang kong kahihiyan ay kaabaan ang pagkikita pa naming muli sa hinaharap,
pagkikitang magbabalik sa gunita ng hapong iyon. Ngunit, hindi ako makakilos sa sinabi
niya pagkatapos. Napatda ako na napaupong bigla sa katapat na luklukan.
“Hindi ko alam na may tao rito”….. naparito ako upang umiyak din.”
Hindi ako nakapangusap sa katapatang naulinig ko sa kanyang tinig. Nakababa ang
kanyang paningin sa aking kandungan. Maya-maya pa’y nakita ko ang bahagyang ngiti sa
kanyang labi.
Tinanganan niya ang aking mga kamay at narinig ko na klamang ang tinig sa pagtatapat
sa suliraning sa palagay ko noo’y siya nang pinakamabigat. Nakinig siya sa akin, at
ngayon, sa paglingon ko sa pangyayaring iyo’y nagtataka ako kung paanong napigil niya
ang paghalakhak sa gayong kamusmos na bagay. Ngunit, siya’y nakinig nang buong
pagkaunawa, at alam ko na ang pagmamalasakit niya’y tunay na matapat.
Lumabas kaming magkasabay sa paaralan. Ang panukalang naghihiwalay sa amin ay
natatanaw na nang bigla akong makaalala.
“Siyanga pala, Ma’am, kayo? Kayo ng pala? Ano ho iyong ipinunta ninyo sa sulok na iyo
na … iniiyakan ko?”
Tumawa siya ng marahan at inulit ang mga salitang iyon; “ang sulok na iyon na …
iniiyakan natin… nating dalawa.” Nawala ang marahang halakhak sa kanyang tinig:
“sana’y masabi ko sa iyo, ngunit… ang suliranin.. kailanman. Ang ibig kong sabihin ay …
maging higit na mabuti sana sa iyo ang … buhay.”
Si Mabuti’y nagging isang bagong nilikha sa akin mula nang araw na iyon. Sa pagsasalita
niya mula sa hapag, pagtatanong, sumagot, sa pagngiti niyang mabagal at mahihiyain
niyang mga ngiti sa amin, sa paglalim ng kunot sa noo niya sa kanyang pagkayamot,
naririnig kong muli ang mga yabag na palapit sa sulok na iyon ng silid-aklatan. Ang sulok
na iyon,.. “Iniiyakan natin,” ang sinabi niya nang hapong iyon. At habang tumaaginting
sa silid naming ang kanyang tinig sa pagtuturo’y hinuhulaan ko ang dahilan o mga
dahilan n pagtungo niya sa sulok na iyon ng silid-aklatan. Hinuhulaan ko kung
nagtutungo pa siya roon, sa aming sulok na iyong… aming dalawa…
At sapagkat natuklasan ko ang katotohanang iyon tungkol sa kanya, nagsimula akong
magmasid, maghintay ng mga bakas ng kapaitan sa kanyang sinasabi. Ngunit, sa tuwina,
kasayahan, pananalig, pag-asa ang taglay niya sa aming silid-aralan. Pinuno siya ng
maririkit na guni-guni ang aming isipan at ng mga tunog ang aming pandinig at
natutuhan naming unti-inti ang kagandahan ng buhay. Bawat aralin naming sa anitikan
ay naging isang pagtighaw sa kauhawan naming sa kagandahan at ako’y humanga.
Wala iyon doon kanina, ang masasabi ko sa aking sarili pagkatapos na maipadama niya
sa amin ang kagandahan ng buhay sa aming aralin. At hindi naging akin ang pagtuklas na
ito sa kariktan kundi pagkatapos na lamang ng pangyayaring iyon sa silid-aklatan.
Ang pananalig niya sa kalooban ng maykapal, sa sangkatauhan, sa lahat na, isa sa mga
pinakamatibay na aking nakilala. Nakasasa;ling ng damdamin. Marahil, ang pananalig
niyang iyon ang nagpakita sa kanya ng kagandahan sa mga bagay na karaniwan na
lamang sa amin ay walang kabuluhan.
Hindi siya bumabanggit ng anuman tungkol sa kanyang sarili sa buong panahon ng pag-
aaral naming sa kanya. Ngunit bumanggit siya tungkol sa kanyang anak na babae, sa
tangi niyang anak. .. nang paulit-ulit. Hindi rin siya bumabanggit sa amin kailanman
tungkol sa ama ngh batang iyon. Ngunit, dalawa sa mga kamag-aral naming ang
nakababatid na siya’y hindi balo.
Walang pag-aalinlangan ang lahat ng bagay at pangarap niyang maririkit ay nakapaligid
sa batang iyon. Isinalaysay niya sa amin ang katabilan niyon. Ang paglaki nang mga
pangarap niyon, ang nabubuong layunin niyon sa buhay. Minsan, tila hindi
namamalayang nakapagpapahayag ang aming guro ng isang pangamba ang pagkatakot
niyang baka siya hindi umabot sa matatayog na pangarap ng kanyang anak. Maliban sa
iilan sa aming pangkat, paulit-ulit niyang pagbanggit sa kanyang anak ay iisa lamang ang
mga bagay na “pinagtitiisang” pakinggan sapagkat walang paraang maiwasan iyon. Sa
akin, ang bawat pagbanggit na iyon ay nagkakaroon ng kahulugan sapagkat noon pa
ma’y nabubuo na sa aking isipan ang isang hinala.
Sa kanyang magandang salaysay, ay nalalaman ang tungkol sa kaarawan ng kanyang
anak, ang bagong kasuotan niyong may malaking lasong pula sa baywang, ang mga
kaibigan niyong mga bata rin, ang kanilang mga handog. Ang anak niya’y anim na taong
gulang na. Sa susunod na taon niya’y magsisimula na iyong mag-aral. At ibig ng guro
naming maging manggagamot ang kanyang anak- at isang mabuting manggagamot.
Nasa bahaging iyon ang pagsasalita ng aming guro nang isang bata sa aking likuran ang
bumulong: “Gaya ng kanyang ama!”
Narinig ng aming guro ang ang sinabing iyon ng batang lalaki. At siya’y nagsalita.
“Oo, gaya ng kanyang ama,” ang wika niya. Ngunit tumakas ang dugo sa kanyang mukha
habang sumisilay ang isang pilit na ngiti sa kanyang labi.
Iyon ang una at huling pagbanggit sa aming klase ang tungkol sa ama ng batang may
kaarawan.
Matitiyak ko noong may isang bagay ngang malisya sa buhay niya. Malisya nang ganoon
na lamang. At habang nakaupo ako sa aking luklukan, may dalawang dipa lamang ang
layo sa kanya, kumirot ang puso ko sa pagnanasang lumapit sa kanya, tanganan ang
kanyang mga kamay gaya ng gingawa niya nang hapong iyon sa sulok ng silid-aklatan, at
hilinging magbukas ng dibdib sa akin. Marahil, makagagaan sa kanyang damdamin kung
may mapagtatapatan siyang isang taong man lamang. Ngunit, ito ang sumupil sa
pagnanasa kong yaon; ang mga kamag-aral kong nakikinig ng walang anumang malasakit
sa kanyang sinasabing, “Oo, gaya ng kanyang ama,” habang tumatakas ang dugo sa
kanyang mukha.
Pagkatapos, may sinabi siyang hindi ko makakalimutan kailanman. Tinignan niya ako ng
buong tapang na pinipigil ang panginginig ng mga labi at sinabi ang ganito : “Mabuti…
mabuti gaya ng sasabihin nitong Fe-lyon lamang nakararanas ng mga lihim na
kalungkutan ang maaaring makakilala ng mga lihim na kaligayahan. Mabuti, at ngayon,
magsimula sa ating aralin…”
Natiyak ko noon, gaya ng pagkakatiyak ko ngayon na hindi akin ang pangungusap na
iyon, ni sa aking mga pagsasalita, ni sa aking mga pagsusulat. Ngunit samantalang
nakatitig siya sa akin ng umagang iyon, habang sinasabi niya ang pangungusap na iyon,
nadama kong siya at ako ay iisa. At kami ay bahagi ng mga nilalang na sapagkat
nakaranas n mga lihim na kalungkutan ay nakakikilala ng mga lihim na kaligayahan.
At minsan pa, nang umagang iyon, habang unti-unting bumabalik ang dating kulay ng
kanyang mukha, muli niyang ipinamalas sa ang mga nagtatagong kagandahan sa aralin
naming sa Panitikan. Ang karikatn ng katapangan; ang kariktan ng pagpapatuloy anuman
ang kulay ng buhay.
At ngayon, ilang araw lamang ang nakararaan buhat nang mabalitaan ko ang tungkol sa
pagpanaw ng manggagamot na iyon. Ang ama ng batang iyong marahil ay magiging
isang manggagamot din baling araw, ay namatay at naburol ng dalawang gabi at
dalawang araw sa isan bahay na hindi siyang tirahan ni Mabuti at ng kanyang anak. At
naunawaan ko ang lahat. Sa hubad na katotohanan niyon at sa buong kalupitan niyon ay
naunawaan ko ang lahat. …….

GAWAIN: KAYA MO ‘YAN!

PANUTO: Ibigay ang bawat hinihingi sa ibaba na batay sa kuwentong nabasa.
I. TAUHAN
II. TAGPUAN
III. III.BANGHAY
IV. PANIMULANG PANGYAYARI
V. SULIRANIN
VI. KASUKDULAN
VII. KAKALASAN
VIII. WAKAS
IX. MGA LEKSYON O ARAL
X. BISANG PANGKAISIPAN
XI. BISANG PANDAMDAMIN
XII. BISANG PANGKAUGALIAN
XIII. BUOD