1
Aloha ni Deogracias del Rosario Nalalaman ni Dan Merton ang sakit ng kanyang mga kalahi, at hindi lamang ng
MANIWALA KA sa kadalubhasaan ni Rudyard Kipling! Hindi ako naniniwala sa
kasabihan niyang:
“Ang Silangan ay Silangan
Ang Kanluran ay Kanluran;
Magkapatid silang kambal,
Magkalayo habang buhay.”
Ayaw kong ipahalata sa kausap ko ang malaking pagkamangha sa
pagpapasinungaling niya sa sumulat ng “The Ballad of East and West.” Noon ay
magkaibayo kami sa isang mesa sa veranda ng Waikiki Tavern sa Honolulu at
nakikipagpaalam sa “paglubog ng araw” sa bantog na pasigan ng Waikiki. Tig-isa
kaming tasa ng mainit na kapeng Habana isinasalitnamin ang paghigop sa
pagtanaw sa malalapad na dalig sa ibabaw ng malalaking alon.
Ang tanawing ito’y pangkaraniwan sa pasigan ng Waikiki, kung laki ang dagat at
nagngangalit ang alon. Isang sport ito ng mga taga-Haway  na sariling-
sarili lamang nila. Bawat isa ay may mga dalig na tatlong dipa ang haba at
kalahating dipa ang lapad na taluhaba ang hugis. Sa ibabaw ng mga dalig na
itong sumasalunga sa ibabaw ng alon ay doon sila tumitindig na nakadipa ang
dalawang kamay at kung minsan nama’y itinutukod ang kanilang ulo na unat na
unat ang katawan na ang dalawang paa naman ang tuwid na tuwid na tila
itinuturo sa langit. Ang “pangangabayong ito sa alon ng mga taga-Haway” ang
ipinagmamalaki sa akin ni Dan Merton, Amerikanong mamamahayag sa
Honolulu noong ako’y maparaan doon.
Iyan ang dahilan kaya’t noong hapong yaon ay magkaharap kami
sa veranda ng Waikiki Tavern. Palibhasa’y nagtapos sa Unibersidad ng Southern
California sa Los Angeles, at lipi ng isang angkang[26] milyonaryo sa Hollywood,
si Merton ay isang tunay na gentleman na wala kang sukat ipintas sa pakikihrap
kanino man.
mga Amerikanong katulad niya, kundi lahat ng kakulay nila ... ng lahat ng puti.
“Ako ay may ibang paniwala, kaibigan,” ang sabi niya sa akin bago nabuksan ang
kay Rudyard Kipling. “Ang palagay ng mga taga-Kanluran ay binigyan sila ng
maputing balat ng katalagahan upang maging Kayumangging sumilang sa
Kasilanganan. Ang kasaysayan ng sangkatauhan ay aking pinag-aralan. Ngunit
kailanman ay hind nabanggit sa mga aklat kong napagaralan ang mga tagumpay
sa panitikan ng isang Rabindranath Tagore at ng mga tagumpay sa karunungan
ng mga dalubhasang Hapones na kinukusa nilang itago. Balang araw ay
naasahan kong isa namang Pilipino ang maririnig nating magwawagi kung di sa
pulitika ay sa kabuhayang pandaigdig. Makikita mo kaibigan!”
Kinakailangan kong tumungga ng kape at sundan ng hitit ng sigarilyo upang
huwag mahalata ni Merton na ako’y pinanunuyuan ng laway nang mabanggit
niya ang ukol sa aking kalahi. Diyata’t may isang Amerikano pang gaya nito na
umaasang balang araw ay may isang Pilipinong magkakaroon ng isang
katangiang pandaigdig? Diyata?
Pasasalamatan ko sana si Merton sa kanyang mabuting hangad sa aking kalahi,
datapuwa’t doon nga nga nabanggit ang “pagkaligaw” ni Rudyard Kipling sa
pagkasulat ng kanyang kasabihang ngayo’y palasak na sa buong daigdig.
“Kung ang langit at lupa’y maaaring paglapitin,” ang giit[45] niya sa akin nang
mahulaan niyang ako’y may pag-aalinlangan[46] sa kanyang sinabi, “ay ang
Kanluran at Silangan pa kaya?”
Sasabihin ko sanang ako’y naniniwala na sa kanyang palagay, ako ay naakit na
niya laban sa :kasinungalingan ni Kipling” at nahuhulaan[48] ko na ang kanyang
ibig sabihin, datapuwa’t siya na rin ang nagdugtong. “Hala, ubusin mo na ang
iyong kape. Tayo na sa bahay. At ang asawa ko ang magsasabi sa iyong “ligaw” si
Kipling.”
NANG MAGTAPOS si Dan Merton sa Unibersidad ng South California, ang naging
gantimpala[49] sa kanya ng kanyang ama ay isang pagliliwaliw[50] sa “Paraiso
ng Pasipiko”[51] – ang Haway. Bagong labas sa kolehiyo, may pangalan at
tanyag[52]palibhasa’y kapitan ng

mapagwaging[53] koponan[54] sa football[55] ng kanilang paaralan; anak ng
milyonaryo sa Hollywood at sadya namang magandang lalaki, si Merton ay
naging “idolo”[56] ng mga sakay[57] sa Malolo, nang minsang tumulak[58] ito
buhat sa Los Angeles hanggang Honolulu.
Halos ay sundan siya sa kanyang kamarote[59] ng mga kasama niyang
mga debutante[60]sa bapor. Hindi lamang dalawang dosenang “aklat ng mga
lagda”[61] ang napaglagyan ng kanyang pangalan at lilimampung pamaypay ng
mga pasahera ang kanyang nasulatan. Minsang ipininid niya ang pinto ng
kanyang kamarote, ang maluwang na laylayan ng isang paa ng “pajama”[62] ng
huling humingi sa kanya ng lagda ay naipit pa.
“O, ang mga babaing ito!” ang nasabi na lamang niya, “bakit kaya ayaw akong
patahimikin?”
Sa agahan, hindi pa siya nakatatapos ay may kumakasundo[63] na sa kanya
upang maging kalaro ng deck sports. Sa tanghali, hindi pa siya
nakapaghihimagas, ay may lumalapit na sa kanya upang siya’y makalaro, kung
di ng bridge ay kahit na mahjong[64].  At sa gabi, anim-anim na may sulat
na menu ng mga dalaga ang dinaratnan niya sa kanyang mesa at nagsasabing
ibig nilang maging kapareha nila siya sa sayawan sa kubyerta[65].
Kung nag-iisa na si Merton sa kanyang silid, ang gayong tila paghanga sa kanya
ng karamihan ay nagiging paksa ng kanyang dilidili[66]. Akala niya’y sa isang
Rudolph Valentino[67] o isang Ramon Navarro[68] lamang
maaaring “masira”[69] ang mga dalaga. “Hindi pala’t sa isang bagong labas sa
kolehiyong gaya ko ay mayroon ding maaaring mahaling[70].”
RODOLPH VALENTINO
(May 6, 1895 - December 23,1913)
Natatawa lamang si Merton sa harap ng nangyayari sa kanya. Kung hindi kaya
siya si Dan Merton, na kapitan ng koponan ng football sa Unibersidad ng
Southern California at angkan ng milyonaryong Merton sa Hollywood, ay
pintuhuin[71] kaya siya ng sinuman na gaya ng ginagawa sa kanya
sa bordo[72] ng bapor Malalo? Palibhasa’y mapag-aral siya ng ugali ng mga tao,
kaya’t ang kilos ng kanyang kapwa ay pinag-aalinlanganan pa rin
2
niya. Naniniwala siya hangga ngayon, na ang sangkatauhan ay sumasamba pa
rin sa diyus-diyusan[73], hindi lamang sa ayos-bakang pintakasi[74] ng mga
taga-Ehipto[75], kundi sa gintong sangkap sa katawan ng nasabing baka.
Kabalintunaan[76]!
Bago siya nagtungo sa Haway ay wala siyang anumang yaring
palatuntunan[77] ng kanyang dapat gawin. Maliban sa kanyang nababasang
polyeto[78] na ipinamamahagi ng mga turista[79] tungkol sa nasabing “Paraiso
ng Pasipiko” ay wala siyang anumang nalalaman tungkol sa nasabing lupaing
sakop ng Amerika. Nasa sari-saring pagmumuni siya sa loob ng kanyang
kamarote nang sa butas ng lagusan ng hangin[80] sa bapor ay tila kalatas[81] na
ibinalita sa kanya ng taginting[82] ng musika ang pagdaong[83] nila sa
Honolulu. Noon niya nasukat[84] na may limang araw na pala siyang naglalayag,
hindi man lamang siya nainip, at dumating na siya sa kanyang patutunguhan.
Agad niyang binuksan ang kanyang traveling trunk[85] at sa isa sa mga kahon
ay kinuha ang tarhetang[86] bigay sa kanya ng kanyang ama na
kinaroroonan ng pangalan ng isang taong sasalubong sa kanya.
“Aha!” ang nasabi niya sa sarili. “Editor ito ng pinakamalaganap na
pahayagan[87] sa Honolulu. Dapat siyang maging malaking tao[88].”
Pagbaba niya sa andamyo[89] , isang lalaking may kagulangan na,[90] mapuputi
ang buhok at may kunot na ang mukha, ang biglang sumunggab[91] sa kanya.
“Hindi ako maaaring magkamali,” sabi sa kanya. “Kamukhang-kamukha ka ng
aking kaibigang si Daniel Merton. Hindi ba ikaw ang kanyang anak? Tinanggap
ko ang kable[92]ng iyong ama, kaya kita sinalubong.!”
Hindi pa nakasasagot man lamang ng “salamat po!” si Merton ay isinabit sa
kanyang liig ang isang mahabang kuwintas ng mga bulaklak na sariwang kilala
sa tawag na lei.
“Iyan ang Aloha[93] ko sa iyo,” sabi sa kanya.
May isang buwan na si Dan Merton sa Royal Hawaiian Hotel sa Waikiki. Isang
magandang suite de luxe[94] ang sa pamamagitan ng kable ay ipinahanda ng

kanyang ama buhat sa Hollywood upang kanyang matirhan. Nagsawa na siya sa
lahat ng sinasabing ganda ng Honolulu. Napagod na siya sa paglangoy sa  War
Memorial Natatorium[95] at sa Waikiki. Hindi miminsang nagdaan-daan siya sa
matayog na Pali[96], nadalawa na niya ang templo ng mga Mormon[97] na may
bughaw na tubig ukol sa mga binibinyagan, at makailan na ring nagpalipas siya
ng gabi sa sayawan sa Kailuwa[98], kung nagsasawa na siya sa bulwagan ng
kanyang otel. Nakadalawa na rin siya sa Hilo[99] at sa Molokai[100], sa
pamamagitan ng eroplano, nakita na niya ang kumukulong laba ng bulkan, saka
ang mga “buhanging tumatahol[101]”. Ano pa ang nalalabi sa kanyang hindi
nakikita sa “Paraisa ng Pasipiko”?
Talagang naghahanda na siya sa pag-alis nang sabihin sa kanya ng kaibigang
editor ng kanyang ama sa Honolulu, na hintayin muna niya ang pagtatapos ng
klase sa kolehiyo ng Punahu[102]. “Ako ang nahirang na magbigay ng
pangaral[103] sa mga natapos sa taong ito,” ang sabi niya kay Merton, “at
maibabalita mo sa iyong ama sa Hollywood kung gaano kabuting magsermon sa
mga wahini[104] (babae sa wikang Kanaka[105] )ang kanyang kaibigan sa
Honolulu.”
Pumayag si Dan Merton. Sa
nasabing Commencement[106] ng Punahu School,  doon niya nakilala si
Noemi[107], isang tunay na Kanaka, subali’t halimbawa ng dalagang may
mataas na pinag-aralan. Hindi niya malaman kung bakit ang mga matang buhay
na buhay ni Noemi ay walang iniwan[108] sa palasong[109] sabay na tumuhog
sa kanyang puso[110].Si Noemi ang naging patnubay[111] ng mga pangaral,
palibhasa’y siyang pangulo ng Kapisanan[112] ng mga Senior[113] sa nasabing
kolehiyo. Anong tamis niyang magsalita ng wikang Ingles! Anong
lambing[114] niyang bumigkas ng mga pangungusap!
“Wala pa akong naririnig na dalagang Amerikana na kasintamis niyang
magsalita!” ang sabi pa ni Merton pagkatapos.
“Ginoong editor,” ang sabi niya sa kaibigan ng kanyang ama, “Hindi ako uuwi na
di kasama si Noemi.”
“Talaga bang totoo ang sinasabimo?” ang usisa sa kanya ng matanda.
3
“Paris ng katotohanang ang umaga’y sumusunod sa gabi[115].”
“Dan!” ang may halong pangaral na pahayag ng matanda, “ang mga
Kanaka ay mamamayang Amerikano lamang[116], ngunit hindi laging
Amerikano. Kawika lamang natin sila, datapuwa’t hindi natin sila kalahi[117].”
Ang palagay ni Dan Merton ay napakakitid ng noo[118] ng kanyang
kausap. “Matanda na at editor pa naman ng pahayagan,” ang bulong niya sa
sarili. “Maano[119]kung hindi kalahi? Maano kung hindi kakulay? Hindi
ba bayan ng pagkakapantay-pantay ang Amerika[120]? At hindi ba lahat ng tao
ay mamamayan ng daigdig?”
Sa sarili na lamang nangatuwiran si Merton. At nang minsang umalis sa
Honolulu ang bapor City of Los Angeles, sa talaan ng mga sakay ay mababasa ang
ganitong mga pangalan: “Mr. Dan Merton” at “Mrs. Dan Merton”. Ang “Mrs.
Merton” ay si Noemi – ng Punahu School.
Nang umuwi si Merton, halos ang mga kasabay rin niya sa malalo na
mga debutante ang kanyang kasamang umuwi, ngunit hindi na gaya ng dati.
Kahit na siya nag-iisa sa kubyerta kung ayaw lumabas ni Noemi, ay maanong
sulyapan[121] man lamang siya. Kung pagmasdan niya’y tila pa nasusuklam sa
kanya, dahil sa nanghahaba ang kanilang mga labi [122], at nagsisitalim ang
kanilang mga mata sa pagtanaw sa kanya.
“Kabalintunaan sa sangkatauhan!” ang nasabi na lamang. “Ako’y nag-
asawa sa aking iniibig, dahil ako’y sumunod sa tibok ng puso ko at hindi
sa alituntuning magdaraya ng lipunan[123] at kinasusuklaman na ako ngayon.”
Nguni’t may iba siyang naisip.
“Ano kaya ang sasabihin ni Ama, kung malamang nag-asawa ako sa
isang hindi namin kalahi, sa isang kayumangging[124] Kanaka?”
Natira[125] si Dan Merton sa gayong pagmumuni-muni[126]. Sa
kanyang mga mata’y may sampung daliring maliit na tumakip buhat sa likod:
“Hulaan mo kung sino ako!” ang impit ng tinig na utos sa kanya.

Disyembre na nang sila’y papauwi sa Los Angeles. Ilang araw na lamang
at Pasko na. Sa loob ng kanilang suite de luxe sa bapor ay inisa-isa ni Merton kay
Noime kung gaano magiging kasaya ang kanilang Pasko. Humigit-
kumulang[127] ay nababatid ni Noemi na milyonaryo ang ama ni Dan, kaya’t di
kataka-takang magkaroon siya ng Paskong lalong masaya sa kanyang buhay sa
piling ng sinumpaan niyang “sa buhay at kamatayan”[128] ay kanyang
makakahati[129].
Kinusa ni Merton na huwag ipaalam sa kanyang ama ang kanyang
pagbabalik. Ang ibig niya’y makagawa ng isang “sorpresa.” Datapuwa, isang
araw nang dumating ang bapor sa Wellington[130], tumanggap siya ng isang
kable mula sa Hollywood na humigit-kumulang ay ganito ang sinasabi: “KUNG
IBIG MONG MABUHAY HANGGANG PASKO SA PILING NG IYONG ASAWANG
KANAKA, HUWAG KANG MAGKAKAMALING TUMUNTONG SA UNANG BAITANG
NG ATING HAGDANAN...DANIEL MERTON.”
Rolls Royce Phantom II
Ayaw na niyang maniwala ay nasisinag[131] niya sa gayong mga kataga ang
pangungusap ng kanyang ama – matitigas, matutulis at mababagsik. Kilala niya
ang kanyang ama. Sabi lamang niya sa lumuluhang si Noemi na isang biro
lamang yaon, bagama’t iniisip niya kung sa Embassy[132] o
sa Baltimore[133] sila tutuloy na mag-asawa pagsapit[134] sa Los Angeles.
Hindi siya magtutuloy sa Hollywood.
Balisa at kumakaba ang kanyang dibdib, ang bapor ay dumaong sa
Wellington, datapuwa’t laban sa kanyang pag-asa [135], nasa himpilan ng
perokaril[136] ang malaki niyang Rolls Royce[137].
“Nakita mo na!” ang sabi ni Merton kay Noemi. “Hayun ang
awto[138] namin. At hayun si ama sa loob. Hinihintay tayo!”
Isang ngiting may kahulugan – ang ngiting may pangamba at alinlangan
-- ang itinugon ni Noemi sa malaking galak[139] at lukso ng puso ng kanyang
asawa. At sino naman ang hindi malulugod?
4
Ang mag-ama ay nagyakap at si Noemi ay kinamayan ng kanyang
biyenan[140]. “Wala kayong dapat alalahanin!” ang sabi sa kanila na lalo pang
ikinatahimik ng loob ni Merton.
“Sa bahay, at nang makapagpahinga kami agad!” ang utos ni Dan sa
kanilang tsuper[141], na gaya ng karaniwang pag-uutos kung ginagamit niya
ang nasabing kotse kung siya ang nagpapalakad[142].
“Hindi!” ang sigaw ng matanda. Ikukuha ko kayo ng isang bungalow[143] sa Sta.
Monica[144] beach, malapit sa bahay ni Bebe Daniels[145]!”
“Mabuti nga’t nasa tabi ng dagat.” salo ni Dan. “Hindi na maninibago si Noemi,
dahil sa katulad din ng Waikiki beach. Makalalangoy kami kahit anong oras!”
“Kahit saan ay masisiyahan ako,” ang bulong ng Kanaka ng hinigpitan ang
pagkakahawak sa kanyang bisig, “nasa piling lamang kita.”
Napatingin sa kanila ang matanda na tila sinusukat ang ibig na sabihin. “Bilang
pasalubong sa inyo,” sabi ng matanda, “ay magdaraos doon
ng party[146] ngayong gabi. Pinaanyayahan ko na ang lahat ng dalaga’t binata
sa Hollywood, karamihan ay mga artista sa sine, upang masiyahan kayo sa
pagsisimula sa pagsisimula ng isang bagong kabuhayan.”
“Pasintabi[147] sa inyo,” ang pakli[148] ni Noemi, “inaasahan kong ang
nasabing party – ay hindi katulad ng mga wild party[149] na ikinamatay ng
isang artista nang magdaos si Fatty Arbucle[150] o kaya’y ng nangyari
kay Miss Pringle[151] nang magdaos naman si Pantages[152].”
Tatangu-tango ang matanda na tila noong lamang niya nakilala kung gaano
kataas ang napag-aralan ng kanyang manugang[153]. Ibig sabihin ng kanyang
sarili ay “Mahigit pa sa roon” subali’t iba ang binigkas ng kanyang bibig:
“Marahil ay mahuli-huli roon.”
“Nguni’t, Ama!” ang agaw ni Dan, “ang asawa ko ay marangal na babae. Tila
hindi dapat sa kanya ang gayong pasalubong.”

Tutugunin pa sana ng matanda ang pasalubong ay siya ang may handog, nguni’t
biglang tumigil ang awto sa tapat ng isang gusali sa tabi ng dagat.
“Narito na ang inyong bahay!” ang sabi sa kanila. “Lahat ay nakahanda na para
ngayong gabi!”
Ipikit at idilat ni Noemi ang dalawa niyang mata ay hindi niya mapaniwalaan
ang kanyang nakikita, gayong mag-iikaapat na ng madaling-araw. Ang mga
babaing panauhin at halos wala nang damit, sapagka’t punit-punit na ang
kanilang mga kasuutan sa pakikipagbatakan sa mga lalaki. Ang mga lalaki
naman ay kusa nang nag-aalis ng kasuutan nila at wala nang natitira sa katawan
kundi ang kahuli-hulihang inaalis bago matulog[154].
Ang lahat ay lasing. Lasing na ang lahat na ang mga mata’y nakulabaan[155] na
ng matapang na sugapa[156] ng alak, kung kaya’t hindi na napapansin ang
kahiya-hiyang kalagayan ng lahat. Si Dan ay lasing na rin. Apat na kilalang
artista sa Hollywood ang nagpupulupot[157] ng katawan nilang halos ay bilad
nang lahat sa kanyang matipunong katawan.
Si Noemi ay nagdahilang nahihilo pa sa malaking hapo[158] sa bapor, kaya’t
kahit pinagbatakanan siya ay hindi siya nakihalubilo. Samantalang
pinagmamasdan niya ang magandang kuwadro[159] ng kahalayan sa kanyang
tahanan ay may tumapik sa kanyang balikat. Nang lumingon siya ay nakita niya
ang ama ni Merton, ang kanyang biyenan.
“Ano, Noemi?” ang bati sa kanya. “Hindi ba nanghihinawa[160] ang pag-ibig mo
kay Dan? Ibig mo ba ng ganyang buhay? Hindi ka ba nasusuklam[161]? Kung
ibig mong tumakas ngayong gabi ay nariyan ang kotse. May bapor na tutulak
bukas. Pababaunan kita ng sampung libong dolyar[162]. Ano, sumagot ka?”
Tinitigan ni Noemi ang matanda. Ibig niyang sa kanyang tingin ay
mawatasan[163] ng matanda na nababatid niya na ginawa yaon upang mapawi
ang pag-ibig niya kay Merton, sapagkat laban sa kanyang kalooban ang
pagkakapag-asawa nito sa isang hindi kalahi, sa isang Kanaka. Tutugon na sana
si Noemi ng “Gayon pala!” datapuwa’t naunahan siya ng matanda.
5
“Hindi magiging maligaya sa piling mo si Merton,” ang sabi uli. “Sa habang
panahon ay lalayuan siya ng kanyang mga kakulay, ng kanyang mga kalahi.
Gagawin kong $25,000, pabayaan mo na lamang siya.”
Sa nagdidilim na pag-iisip ni Noemi, ang mga pangungusap ng matanda ay
naging kidlat na nag-iwan ng apoy, kaya’t nagliwanag. Walang kibo, si Noemi ay
tumakbo sa kanyang silid, at nang lumabas ay hindi na ang Noemi na gayak-
Amerikana[164], kundi isang tunay na Kanaka; walang takip sa dibdib kundi
ang makapal na lei at sa ibaba ng katawan ay ang
kanyang sayandamo[165]. Nanaog siya. Nakisalamuha siya sa madla[166] at sa
saliw ng inaaantok nang orkestra[167] ay nagsayaw ng Hulahula[168].
Sa gayo’y tila nagising ang mga lalaki. Ang kanyang katawang katutubo ang
pagkakayumanggi at hindi sinunog sa araw[169], paris ng mga Amerikana,
nguni’t walang iniwan sa kumikiwal[170] na ahas ang galaw ng katawan, pati ng
dalawang bisig at ng dalawang paa, ang damdaming makahayop[171] ng mga
lalaki ay nagising. Iniwan ang mga kapiling nilang babae at ibig nilang yakapin,
lingkisin[172] at kung ano pa, nguni’t maliksi naman nitong naiwasan.
Sa gayong ayos nadilat ang mga mata ni Merton. Nakita niya ang babaing “una at
huli” niyang inibig ay nasa bunganga ng mga halimaw na lasing na hindi
nalalaman ang ginagawa. Bigla siya nagpupumiglas sa apat na babaing
“namumulupot” sa kanya at humadlang sa nagsisihabol kay Noemi.
“Mga alibugha,” nakadipang wika niya sa paghadlang sa lahat. “Madudurog ang
liig ng sinumang mangangahas humipo sa katawan ng asawa ko!”
Nang marinig ito ni Noemi ay napahalakhak[173] ng tawa sa kanyang
tagumpay. Noon din ay lumapit siya sa piyano, sinimulan niyang
saliwan[174] ang kanyang sarili sa pagawit ng Aloha[175], awit ng tagumpay!
Awit ng luwalhati[176]!
Nang lumingon siyang muli ay wala nang ibang tao sa bulawagan[177]. Pati ang
biyenan niya ay wala na rin. Walang natira kundi si Dan Merton na hawak sa
kamay ang isang tsekeng[178] $500,000. Nguni’t yaon man ay pinagkasunduan
nilang ibalik sa matanda.
 6

“Babalil uli tayo sa Honolulu!” ang may pagdaramdam na sabi ni Dan Merton.
“Iniwan ni ama ang pabaon niya sa atin!”

“Nasabi ko na sa iyo,” ang ulit ni Noemi. “Kahit saan ay masisiyahan ako, nasa
piling lamang kita, aking hari!”

“Pag-ibig! Pag-ibig, kaibigan, ang makapaglalapit sa Silangan at Kanluran” – ang

buong kasiyahang nasabi ni Merton nang matapos isalaysay ni Mrs. Noemi
Merton ang magandang romansa[179] ng kanilang pag-iibigan. “Ang langit at
lupa man ay mapaglalapit, dahil sa pag-ibig!”

Tila nga naman totoo ang sabi ng mamamahayag[180] na Amerikanong ito.

Idinugtong niyang kung itinaboy man silang mag-asawa sa Paraiso sa
Hollywood ay lalong paraiso[181]sa kanya ang Honolulu, palibhasa’y nakikilala
niyang “may katinuan ang mga Amerikanong” naroon, kaysa mga
aristokratikong[182] nasa baybayin ng Pasipiko.

Sa katunayan, nang magbalik sila, ang editor ding kaibigan ng kanyang ama ang

nagbigay sa kanya ng tungkuling makasama sa staff[183] ng pahayagang
kanyang sinusulatan matapos tukuyin sa kanya ang “Sinasabi ko na nga ba!”

“Maganda nga sana ang aking bayan,” ang sabi pa ni Merton, “datapuwa’t
lumabis nang totoo ang yabang na balang araw ay mahuhulog din sa kanyang
sariling bigat[184].”

“Narito na ang nagdurugtong sa Kanluran at Silangan!” ang sabi ng ina.

“Oo nga,” ani Merton, “ang nagkakabit sa langit at lupa.”

“May anak na kayo?” ang pamangha kong tanong.

“Oo,” ang sabay nilang tugon. “Bininyagan namin ng ALOHA.”

-WAKAS-