KABANATA IX

SI RIZAL BILANG DESTERADO SA DAPITAN

 Nagsanay

siya rito ng medisina Nagsagawa ng mga siyentipikong eksprimento Nagpatuloy ng kanyang pansining at pampanitikan Nagpalawak ng kaalaman sa mga wika Nagtatag ng isang paaralang panlalaki Nagtaguyod ng kaunlarang panlipunan Nag-imbnto ng isang makinang kahoy na gumagawa ng ladrilyo Naging magsasaka at mangangalakal

Mula kay:

Padre Pablo Pastells

Superyor ng Lipunang Heswita sa Pilipinas

Para kay:

Padre Antonio Obach

Heswitang Kura Paroko ng Dapitan

Nanirahan kay:

Kapitan Carnicero y Sanchez

komandante

Ulat kay:

Gobernador Despujol
Nagbigay kay Rizal ng:
Kalayaan

na magpunta kahit saan Minsan lamang sa isang linggo kung magulat sa kanyang tanggapan

Pag-aari nina:

Kapitan Carnicero Dr. Rizal Francisco Equilor (Espaol na residente ng Dipolog)

Bahagi ni Rizal:

P6,200
P2,000- sa kanyang ama P200- sa kaibigang si Basa na nasa HK Natira ay ipinangbili ng lupang sakahan

Para kay Rizal:

AGOSTO 1893
Ina: Doa Teodora Kapatid: Maria

Padre Sanchez
Tanging paring Espaol na nagtanggol sa Noli Me Tangere
Tumulong

kay Rizal sa pagpapaganda ng Dapitan

Niregaluhan

ni Rizal ng isang manuskritong may pamagat na Estudios Sobre la Lengua Tagala (Mga Pag-aaral Hinggil sa Wikang Tagalog)

Mula Agosto 1893, dinalaw si Rizal ng kanyang pamilya upang mabawasan ang kalungkutan nito sa kanyang pag-iisa sa kuta ng Espanol sa lupain ng mga moro.

Ang mga dumalaw sa kanya ay ang kanyang ina, mga kapatid na sina Trinidad, Maria at Narcissa; at ng mga pamangkin na sina Teodisio, Estanislao, Mauricio at Prudencio.

Nagpatayo siya ng bahay sa baybay-dagat ng Talisay.

 Nagpatayo rin siya ng paaralang

panlalaki.

Nagpatayo rin siya ng ospital para sa kanyang mga pasyente.

 Nagpakilalang kamag-anak at kaibigan ni Rizal.

FLORENCIO NAMANAN ang tunay na pangalan

ng espiya. Katutubo ng Cagayan de Misamis. Binata, 30 taong gulang. Inupahan siya ng mga prayleng Recoleto.

 Ipakilala ang sarili kay Rizal bilang kaibigan at

kamag-anak. Matiktikan ang mga ginagawa ni Rizal. Makakuka ng liham at sulatin ni Rizal na maguugnay sa kanya sa kilusang rebolusyunaryo.

 Humalili kay Kapitan Carcinero bilang komandante

ng Dapitan. Nag-utos na dakpin ang espiya.

 Nakapagtatakang biglang ipinatigil ni Sitges ang

imbestigasyon at pinawalan ang espiya. Humiling ng kopua ng ulat si Rizal hinggil sa imbestigasyon ngunit hindi pinaunlakan ni Sitges ang kanyang kahilingan.

Si Rizal Bilang Mangangalakal

DAPITAN naging matagumpay sa industriya ng:

Pangingisda Kopra Abaka

Sinabi rin niya kay Saturnina na maari ito ditong magnegosyo ng:
Tela Alahas Abaka

Marami siyang plano para sa bayang ito, sinabi niyang maganda ang dalampasigan, sagana sa isda ang dagat ngunit sinauna pa ang paraan ng pangingisda kaya kakaunti lamang ang huli ng mga mangingisda.

Si Ramon Carreon, na isang negosyante sa Dapitan ay naging kasyoso ni Rizal.

Pinakamatagumpay na negosyo ni Rizal ang abaka.

Mayo 14, 1893

Itinatag ni Rizal ang negosyo nila ni Carreon sa paggawa ng apog (400 bag na apog buwan-buwan).

Enero 1, 1895
Itinatag ang Asosasyong Kooperatiba ng mga Magsasaka ng Dapitan upang mabali ang monopolyo ng mga Tsino sa pagnenegosyo sa Dapitan.

Layunin:
mapaunlad ang mga produktong agrikultural makakuha ng mas magandang pamilihan para sa mga produkto mangolekta ng pondo para sa pamimili magtulungan ang mga prodyuser at manggagawa sa pagtatag ng isang tindahan kung saan makabibili ng mga pangunahing bilihin sa mababang presyo

Oktubre 22, 1895 Sinulat niya ang napakagandang tula tungkol sa payapa nilang buhay bilang desterado at ipinadala niya ito sa kanyang ina.

Ito ay pinamagatang Mi Retiro o Ang Aking Pamamahinga.

Mi Retiro
Cabe anchurosa playa de fina y suave arena y al pie de una montana cubierta de verdor plante mi choza humilde bajo arboleda amena, buscando de los bosques en la quientud serena reposo a mi cerebro, silencio a mi dolor. Su techo es fragil su suelo debil cana, sus vigas y columnas maderas sin labrar; nada vale, por cierto, mi rustica cabana; mas duerme en l regazo de la eterna montana, y la canta y la arrulla noche y dias el mar. Un afluente arroyuelo, que de la selva umbria desciende entre penascos, la bana con amor, y un chorro le regala por tosca caneria que en la callda noche es canto y melodia y nectar cristalino del dia en el calor. Si el cielo esta sereno, mansa corre la fuente, Su citara invisible tanedo sin cesar; pero vienen las lluvias, e impetuoso torrente penas y abismos salta, ronco, espumante, hirviente, y se arroja rugiendo frenetico hacia el mar. Del perro los ladridos, de las aves trino del kalaw la voz ronca solas se oyen alli, no hay hombre vanidoso ni importuno vecino que se imponga a mi mente, ni estorbo mi camino; solo tengo las selvas y el mar cerca de mi. El mar, el mar es todo! su nasa suberana los atomos me trae de mundos que lejos son; me alienta su sonrisa de limpida manana, y cuando por la tarde mi fe resulta vana encuentra en sus tristezas un eco el corazon. DE noche es un arcano! ... su diafano elemento se cubre de millares, y millares de luz; la brisa vaga fresca, reluce el firmamento, las olas en suspiros cuentan al manso viento historias que se pierden del tiempo en el capiz. Diz que cuentan del mundo la primera alborada, del sol el primer beso que su seno encendio, cuando miles de seres surgieron de la nada, y el abismo poblaron y la cima encumbrada y do quiera su beso facundante estampo. Mas cuando en noche oscura los vientos enfurecen y las inquiestas alas comienzan a agitar, crusan en aire gritos que el animo estremecen, coros, voces que rezan, lamentos que parecen exhalar los que un tiempo es hundieron en el mar. Entonces repercuten los montes de la altura, los arboles se agitan de confin a confin; aullan los ganados, retumba la espesura, sus espirtus dicen que van a la llanura llamadas por los muertos a funebre festin. Silva, silva la noche, confusa, sterradora; verdes, azukes llamas en el mar vense arder; mas la calma renace con la proxima aurora y pronto una atrevida barquilla pescadora las fatigadas alas comienza a recorrer. Asi pasan los dias en mi oscuro retiro, desterrado del mundo donde tiempo vivi, de mi rara fortuna la providencia admiro: quijarro abandonado que al musgo solo aspiro para ocultar a todos el mundo que tengo en mi! Vivo con los recuerdos de los que yo he amado y oigo de vez en cuando sus nombres pronunciar: unos estan ya muertos, otros me han abandonado; mas que importa? ... Yo vivo pensando en lo pasado y lo pasado nadie me puede arrebatar. El es mi fiel amigo que nunca me desdora que siempre alienta el lma cuando triste la ve, que en mis noches de insomnio conmigo vela y ora conmigo, y en mi destierro y en mi cabana mora, y cuando todos dudan solo el me infunde fe. Yo la tengo, y yo espero que ha de brillar un dia en que venza la idea a la fuerza brutal, que despues de la lucha y la lente agonia, otra voz mas sonora y mas feliz que la mia sabra cantar entonces el cantico truinfal. Veo brillar el cielo tan puro y refulgante como cuando forjaba mi primera ilusion, el mismo soplo siento besar mi mustia frente, el mismo que encendia mi entusiasmo ferviente y hacia hervir la sangre del joven corazon. Yo respiro la brisa que acaso haya pasado por los campos y rios de mi pueblo natal; acaso me devuelva lo que antes le he confiado los besos y suspiros de un ser indolatrado, las duces confidencias de un amor virginal! Al ver la misma luna, cual antes argentada, la antigua melancolia siento en mi renancer; despiertan mil recuerdos de amor y fe jurada ... un patio, una azotea, la playa, un enramada, silencios y suspiros, rubores de placer ... Mariposa sedienta d la luz y de colores, sonando en otros cielos y en mas vasto pensil, deje, joven apenas, mi patria y mis amores, y errante por doquiera sin dudas, sin temores, gaste en tierras extranas de mi vida de abril. Y despues, cuando quise, golondrina causada, al nido de mis padres y de mi amor volver, rugio fiera de pronto violenta turbonada: vense rotas mis alas, deschecha la morada, la fe vendida a otros y ruinas por doquier. Lanzado a una pana de la patria que adora, el porvenir destruido, sin hogar, sin salud, de toda mi existencia el unico tesoro, creencias de una sana, sincera juventud. Ya no sois como antes, llenas de fuego y vida brindando mil coronas a la inmortalidad; algo serias os hallo; mas nuestra faz querida si ya es tan sincera, si esta descolorida en cambio lleva el sello de la fidelidad. Me ofreceis, oh ilusiones! la copa del consuelo, y mis jovenes anos a despertar venis: gracias a ti, tormenta; gracias, vientos del cielo, que a buena hora supisteis cortar mi incierto vuelo, para abatirme al suelo de mi natal pais. Cabe anchurosa playa de fina y suave arena y al pie de una montana cubierta de verdor, halle en mi patria asilo bajo arboleda amena, y en sus umbrosos bosques, tranquilidad serena, reposo a mi cerebro, silencio a mi dolor.

Nagprisintang Doktor ng Militar sa Cuba Inialay ni Rizal ang kanyang serbisyo sa Cuba na nooy nasa gitna ng digmaan at papalawak na epidemya ng Yellow Fever.

Hulyo 1, 1896 Isang liham ang dumating sa Dapitan at nagsasabi na ibig niyang tumulong. Tinanggap ng pamahalaan ang inaalok na tulong ni Rizal.

Masayang-masaya si Rizal dahil sa balitang iyon, makapaglalakbay na siyang muli sa Europa at pagkaraan ay sa Cuba. Sa kanyang katuwaan ay naisulat niya ang El Canto del Viajero o Ang Awit ng Manlalakbay.

Ang Awit ng Manlalakbay

Kagaya ng dahong nalanta, nalagas, Sinisiklut-siklot ng hanging marahas; Abang manlalakbay ay wala nang liyag, Layuin, kalulwa't bayang matatawag. Hinahabul-habol yaong kapalarang Mailap at hindi masunggabsunggaban; Magandang pag-asa'y kung nanlalabo man, Siya'y patuloy ring patungo kung saan! Sa udyok ng hindi nakikitang lakas, Silanga't Kanlura'y kanyang nililipad, Mga minamahal ay napapangarap, Gayon din ang araw ng pamamanatag. Sa pusod ng isang disyertong mapanglaw, Siya'y maaaring doon na mamatay, Limot ng daigdig at sariling bayan, Kamtan nawa niya ang kapayapaan! Dami ng sa kanya ay nangaiinggit, Ibong naglalakaby sa buong daigdig, Hindi nila tanto ang laki ng hapis Na sa kanyang puso ay lumiligalig. Kung sa mga tanging minahal sa buhay Siya'y magbalik pa pagdating ng araw, Makikita niya'y mga guho lamang At puntod ng kanyang mga kaibigan. Abang manlalakbay! Huwag nang magbalik, Sa sariling baya'y wala kang katalik; Bayaang ang puso ng iba'y umawit, Lumaboy kang muli sa buong daigdig. Abang manlalakbay! Bakit babalik pa? Ang luhang inyukol sa iyo'y tuyo na; Abang manlalakbay! Limutin ang dusa, Sa hapis ng tao, mundo'y nagtatawa.

Hulyo 31, 1896

Nagwakas Sakay

ang apat na taon na pagkakatapon sa Dapitan. ng Barkong Espanya, Kasama niya Sina Josephine, Narcisa, Angelica Tatlong Pamangkin at anim na estudyante papunta ng Maynila

Nagpatayo

si Rizal ng Bahay-Paaralan na papasukan ng mga batang lalaki muka sa mga piling angkan. Siya ay may 16 na magaaral na tinuturuan niya ang mga ito na bumasa at sumulat sa wikang Tagalog at Espanyol, Heograpiya, Kasaysayan, Agham at Matematika

Si

Rizal ay nag-aral at nagpakadalubhasa sa Paris at Alemanya sa panggagamot sa mata bunga ng masidhing pagnanasa niya na magamot ang kanyang ina. Nanggamot si Rizal habang siya ay nasa Dapitan. Bagamat nagbabayad ang mayayaman niyang pasyente, libre naman ang kanyang serbisyo sa mga mahihirap.

Lumikha

si Rizal ng patubig (irrigation) sa Dapitan. Pinuri at pinahalagahan ang kakayahan ni Rizal sa inhenyera ni H.F Cameron, isang inhenyerong Amerikano.

Ipinagpatuloy

ni Rizal ang kanyang pag-aaral ng wika sa Dapitan. Sumulat siya ng balarilang Tagalog at gumawa ng pag-aaral hinggil sa pagkakatulad ng wikang Bisaya at wikang Malay. Si rizal ay nkakapagsalita ng 22 wika at wikain: Tagalog, Ilokano, Bisaya, Sugbuanon, Espanyol, Latin, Griyego, Ingles, Pranses, Aleman, Arabe, Malay, Ebreo, Sanskrit, Olandes, Catalan, Italyano, Intsik, Hapon, Portuges, Suweko at Ruso.

Bumili

sa Rizal ng 16 na hektarya ng lupa sa Talisay kung saan nagtayo siya ng bahay-paaralan, at pagamutan. Doon ay nagtanim siya ng cacao, kape, tubo, niyog at punong kahoy. Gumamit siya ng makabagong paraan ng pagsasaka. Umangkat siya ng makinaryang pansakahan sa Estados Unidos.

Kanyang

ginalugad ang gubat at baybay-dagat upang humanap ng ispesimen ng mga halaman, kulisap at kabibe. Ang mag ispesimen na ito ay pinadala niya sa Museo ng Dresden sa Europa. Nakatuklas si Rizal ng mga pambihirang ispesimen na idinugtong sa pangalan niya bilang parangal sa kanya.

Noong

dumalaw ang mga kapatid ni Rizal sa Dapitan sinabi niya na: Balang araw ang mga paring nakatalikod at nagmimisa sa salitang Latin ay haharap sa tao at magmimisa sa sariling wika ng mga tao Ang Pilipinas balang araw ay magkakaroon ng isang pamahalaang Federalismo.
Hindi

nagtagal, ang mga predisyong ito ay nagkatotoo

IPINASA NINA:
Tejero, Mahait, Magno,

Honeyheart Danica Pearl Camille Joy Corrine

Farrales,

BSTTM 2nd year Blk.2 Sec.9