Napalawalawan ti butones

Napapaligiran ng butones

4. Bassit pay ni kumpare

Umul-ulin idiay torre

Maliit pa si kumpare

Nakakaakyat na sa tore

5. Saan a tumatayab

Saan a tao

Ngem agsubli

No ibellengmo

Hindi Ibon

Hindi tao

Pero babalik

Kung itatapon mo.

Pangasinan

Salin sa Filipino

6. Dimmalan si Tarzan

Abelak so dalan

Dumaan si Tarzan

Nabiyak ang daan

7. Paltak na baka

Napnoy na paminta

Bayag ng baka

Puno ng paminta

8. Kawayan bayog
Ag nayugayog

Kawayang bayog

Hindi mauuga.

9. Niyogyog ko si tawen

Naplag iray bituwen

Langit aking niyugyog

Bitui'y nangahulog

10. Abong nen Dona Margareta. OUDERS

Aliber-liber na ispadang

Bahay ni Dona Margareta

Napapaligiran ng espada

11. Prinsisan maliksi tan makalting

Akarotoy ispada

De

aliis office

Prinsesang maliksi at bulandit

Ispada sa noo ay umukit

12. Kinot lan kinot si lakik

Ota lan ota si baik

Bumba nang bomba si Lolo ko

Suka nang suka si Lola ko

Tagalog

VOI

13. Dalawang batong itim,

Malayo ang nararating

14. Isang tabo,

Laman ay pako

15. Bahay ko sa gulod,

Iisa ang tukod

16. May aklat si Pedro,

Inaangkin ng buong mundo

17. Matapang sa dalawa,

Takot sa isa

Bicol

18. Tulong gurang

Naghuhurampang

Salin sa Filipino

Tatlong matatanda

Magkakaharap sila.

ANG MGA BULONG

Alamin:

Ang mga bulong ay binubuo ng ilang taludtod at ginamit ng ating mga ninuno upang magpasintab

o hingan ng paumanhin ang mga lamang-lupa, tulad ng mga duwende at mga espiritu. Ginamit din

nila ang mga bulong bilang pangkulam o pang-engkanto. Makikita sa mga bulong ang malaking

paggalang at pangamba ng ating mga ninuno sa mga espiritung hindi nakikita.

Basahin ang mga sumusunod na halimbawa ng bulong:

vam parentementen

Ilocano

Salin sa Filipino

1. Dayu-dayo
Layo-layo

16

Ang bulong na ito ay binibigkas ng mga Ilocano kapag sila'y nagtatapon ng mainit na tubig.

Naniniwala silang kapag nasabuyan ng mainit na tubig ang mga espiritung hindi nakikita, sila ay

maghihiganti sa pamamagitan ng paglikha ng pantal-pantal sa katawan ng nagtapon ng tubig. Kaya

upang maiwasan ito binibigkas ang bulong na ito.

2. Bari - bari!

Binibigkas ito ng sinumang aakyat o papasok sa isang bahay sa unang pagkakataon bilang

pagbibigay galang sa kaluluwa ng mga taong namatay na sa bahay na iyon.

Sa pagbigkas ng bulong na ito, naiiwasan ang pagkakasakit ng kanilang tiyan na tinatawag

nilang "naan - anungan."

3. Bao, bao

Adtoy ti ngipenko

Suktam ti baro

Daga, daga

Narito ang ngipin ko

Palitan mo ng bago

Sinasabi naman ito ng mga bata kapag sila'y nabubungian. Inihahagis nila ang nabunot nilang

ngipin sa bubungan ng kanilang bahay sabay bigkas ng bulong na ito.

4. Maykan! Maykan (Perla) Halika! Halika! (Perla)

Ito'y sinasabi ng taong nagulat upang bumalik ang dati niyang kahinahunan o damdamin,

Pangasinan

5. Tabi, tabi

Laki, bai!
Tabi, tabi

- Lolo, Lola

6. Kayo! Kayo

Arawi kayo

WPS Ofis ,

- Kayo, kayo

- Lumayo kayo

Ang mga bulong na ito ay binibigkas bilang pagpapasintabi sa mga kaluluwa o di nakikitang

espiritu habang dumadaan sa madilim o masukal na lugal.

Tagalog

7. Huwag magagalit kaibigan

Aming pinuputol lamang

Ang sa ami'y napag-utusan

Sinasabi naman ito ng mga Tagalog bilang pagbibigay-galang at pamamaalam sa mga

duwende o espiritung di nakatira sa punong kanilang puputulin.

8. Tabi, tabi, Ingkong

Makikiraan po lamang.

Binibigkas naman nila ang bulong na ito kapag sila'y dumadaan sa masukal na lugal bilang

pamamaalam sa mga espiritu.

17

Bicol

9. Tabi tabi

Tabi ! Makiagu

Mga buta kami

Dai tabi kamo magrami

Buad matungtungan mi

- Tabi ........ tabi

- Tabi ! Makikiraan

- Mga bulag kami

Huwag po kayong lalapit

- Baka namin kayo maipit

Ilonggo

WPS Office

10. Tabi ........ tabi !

Maigi lang kami

Kami patawaran

Kon kamo masalapay namon

- Tabi ........ tabi !-

- Dadaan kami

- Patawarin kami

- Kung kayo'y aming masagi

Sa

Ang mga bulong na ito ay binibigkas ng mga Bicolano at Ilonggo kapag sila'y dumadaan

madilim o madawag na lugal bilang pagbati sa mga espiritung hindi nakikita.

Ang Mga Salawikain

Alamin
Ang mga salawikain ay nagpapahayag ng aral at magiging batayan ng magandang pag-uugali.

Nakaugalian na itong sabihin at nagsisilbing tagapagpaalaala ng mga tuntunin ng kagandahang.

asal ng ating mga ninuno. Ang mga ito'y ipinahahayag sa anyong taludtod.

Ilocano

Salin sa Filipino

1. No awan ti anus

Awan ti lamut

WPS Office

Kung walang tiyaga

Walang nilaga

Ipinakikilala ng salawikaing ito na ang isang bagay na ating hinahangad ay hindi karakarakang

dumarating sa ating buhay. Kailangan ang tiyaga at pagsisikap upang ito'y makamtan.

2. Ti nasapa nga agriing

Ang maagang gumising

18

isu ti aduan ti apit

- Siyang maraming aanihin

Isinasaad naman ng salawikaing ito na ang taong maagap ay nagtatamo ng maraming gantimpala,

Ang bawat gawin natin ay kailangang planuhin nang maaga upang ito'y magkaroon ng mabungang

resulta

Pangasinan

Salin sa Filipino

3. Say ogaw ya ag nalelewet

Ulo to so umaawat

- Ang batang di napapalo

Nagiging matigas ang ulo

Ang salawikaing ito ay nagsisilbing tagapagpaalaala sa mga magulang. Isinasaad nito na hindi

dapat palakihin ang anak sa layaw dahil lalaki siyang walang respeto sa mga magulang at matigas

ang ulo. Paminsan-minsan ay kailangan ding paluin ang anak upang ito ay madisiplina.

4. Say ag nanirapan

Maganon nabalang

- Ang hindi pinaghirapan

- Madali ka niyang tatakasan

Isinasaad naman ng salawikaing ito na kapag ang isang bagay ay madali mong makamtan nang

walang kahirap-hirap, madali rin itong nawawala sapagkat hindi mo ito gaanong pahahalagahan.

Tagalog

5. Sa paghahangad ng kagitna

Isang salop ang nawawala.

EUR HOM Walte

at hindi

Ito nama'y tagapagpaalaala sa mga taong sakim at hindi nakokontento sa mga bagay na nasa .

kanila. Hangad nilang magkaroon pa ng higit pa sa kasalukuyan nilang pag-aari. Ngunit kapag

nakamtan iyon, ang kasakiman ding iyon ang magpapabagsak din sa kanila, kaya lalo silang

mawawalan.

6. Hamak mang basahan

May panahong kailangan

Ipinahahayag ng salawikaing ito na kahit ang isang tao ay itinuturing nang pinakahamak,

pinakamababa o pinakamahirap, mayroon din siyang halaga ayon sa kanyang sariling kakayahan at
kaparaanan. Kung gayon, hindi siya dapat na laitin o maliitin.

Catanduanes

7. Cong gusto mong magkamit ng langit Kung gusto mong marating ang langit

Magtios ngona nin sakit

sl Sa hirap ikaw muna magtitiis

Ipinapaalaala ng salawikaing ito na hindi madaling makamtan ang tagumpay. Kailangan munang

agtiisan mo ang ano mang balakid sa iyong landas. Dapat munang matuto kang humarap sa ano

mang problemang maaari mong danasin kaugnay ng tagumpay na iyong hinahangad.

8. Gabos na daraculang bagay

Gapoon sa sadit.

Lahat ng malalaking bagay

Ay nagmula sa maliit

Sinasabi ng salawikaing ito na anumang tagumpay, magandang buhay, kadakilaan, kayamanan,

atbp. na tinatamasa ng tao ay nagsisimula sa maliit o mababa. Halimbawa, ang isang matagumpay

na negosyante ngayon ay nagsimula muna siya sa maliit na puhunan. Dahil sa kanyang pagsisikap

at magandang pamamahala, natamo niya ang ninanais na karangyaan sa buhay.

Kapampangan

9. Luksi ning gaindung kambing

Ing biseru anti nu rin.

Kung ano ang talon ng isang kambing

Ang anak ay gayon din

b
Isinasaad naman ng salawikaing ito na ang nakikitang ginagawa ng ina (ama) ay gagayahin

ng s

anak. Ito'y nangangahulugang ang mga magulang ay nagsisilbing modelo ng kanilang mga anak.

10. Mikasala ya ing banal

Magkakasala ang banal

Ning nakabuklat a kaban.

Sa nakabukas na kaban.

Ayon sa salawikaing ito, gaano man ang pagiging banal ng isang tao ay mapipilitang magkasala

kung lumalapit ang tukso sa kanya. Taglay pa rin niya ang karupukan ng isang tao na madaling

mabuwag dahil sa kaway ng tukso.

11

31

Isinay

11. Mangtod-a ta

Wemu i-atdan da-a

Magbigay ka

Upang ikaw'y magtamong pala.

Isinasaad ng salawikaing ito na ang sinumang marunong dumamay sa kanyang kapwa ay

pinagpapala ng Diyos. Ang anumang bagay na ipinagkaloob mo sa iyong kapwa ay ibabalik din sa

iyo ng Panginoon

12. No siran di concentromad

Siyat lalon ar-aruwon

VPS

Kung sino pa ang kinaiinisan

Siyang higit mong minamahal.

Ang salawikaing ito ay lalong nababagay sa mga dalaga't binatang nagliligawan. Na kung

minsan, kung sino pa ang kinayayamutan o inaayawan ay siya pang napapangasawa sa bandangi

huli.

Ang Mga Kasabihan

Alamin

Ang mga kasabihan ay itinuturing ding halimbawa ng mga sinaunang tula, dahil sa pagkakaroon

nito ng sukat at tugma. Ginamit ito ng ating mga ninuno kapag nilalaro nila ang maliliit na bata, lalo

na ang mga sanggol o kaya'y panukso sa mga batang malaki-laki na, o sa mga dalagita't mga

Masasalamin din sa mga kasabihan ang moralidad, balyu at pagkaunawa sa buhay ng ating mg)

binatilyo

ninuno. Ang mga kasabihan ay katumbas ng "Mother Goose Rhyme" sa Ingles.

Narito naman ang ilang halimbawa ng kasabihan:

20

Ilocano

1. Pung, pung giyapong

Kamatis, paria, tarong

Pakbetek ton parbangon

Balunek a mapan talon

Salin sa Filipino

Pung, pung giyapong

Kamatis, ampalaya, talong

Madaling araw aking lulutuin

Babaunin ko pagpunta sa bukid

Ito'y binibigkas kapag gustong patawanin ang isang sanggol. Kapag siya'y nakahiga sa dalawang

binti ng nag-aalaga, tinatanganan, sinasapupu at tinatapik-tapik niya ang mga kamay at paa ng

sanggol habang binibigkas ang kasabihang ito. Pagkatapos bigla niyang bibitawan ang paa't kamay

ng sanggol sabay sabing "kili-kili, kili" habang kinikiliti niya ang bata sa hangaring patawanin siya.

2. Bulong ti apatut

Paskuayo a naimot

Umulog ti makarurod

Ta pang-orek ti sarukod

Dahon ng apatut

Aginaldo ninyong maramot

Bumaba ang nayayamot

At papaluin ko ng tungkod

Sinasabi naman ito ng mga batang namamasko kapag hindi sila nasiyahan sa aginaldong ibinigay

ng kanilang pinaskuhan. Nababagay daw sa mga taong ito ang dahon ng "apatut", isang uri ng

punongkahoy na may mabahong amoy, dahil sa kanilang kakuriputan,

Tagalog

3. Buwan, buwan

Hulugan mo ako ng sundang

Aanhin mo ang sundang?

Ipuputol ko ng kawayan

Aanhin mo ang kawayan?

Gagawin kong bahay

Para kanino ang bahay?

Sa aking mga magulang

WPS Office

Ang kasabihang ito ay binibigkas kung ibig patahanin sa pag-iyak ang isang bata. Habang

binibigkas ito ay itinuturo ang buwan sa bata. Kapag malaki-laki na ang bata ipinapapasaulo ito sa

kanya at pinabibigkas kapag may mga panauhin ang kanyang mga magulang sa kasiyahan ng lahat.

4. Putak , putak

Batang duwag

Matapang ka't

Nasa pugad

best wadah

Sinasabi naman ito ng mga batang naglalaro. Kapag natalo o napikon ang isa sa kanila siya'y

yak at magbabantang magsusumbong sa kanyang nanay o tatay. Sasabihin ng kanyang mga kalaro

ng nabanggit na kasabihan bilang pangangantiyaw o panunukso sa kanya.

Pangasinan

5. Kimalabac ed ponti

Inusilanac a tiki

Binalintuagan kon pinoniti

Anta manaya si laking Jose

Salin sa Filipino

Umakyat ako sa saging

Hinabol ako ng butiki

Binuntal ko nang makaganti

Iyon pala'y si lolo kong Jose

21
Ito'y sinasabi bilang pangangantiyaw sa taong naghahangad ng saging, ngunit nahuli

ari nito na walang iba kundi ang kanyang sariling Lolo Jose.

Salin sa Filipino

Ilonggo

6. Bata, batuta

Nanay ya paka

Isulod sa kanya

Nanay ya paka

Bata, batuta

Nanay mong palaka

Ilagay sa kawa

Nanay mong palaka

kaps

Ito'y isa ring pangangantiyaw o panunukso ng mga maliliit na bata sa kanilang kalaro

siya'y napipikon at nagsasabing magsusumbong siya sa kanyang Nanay.

Isinay

7. Pelak uwad sincillo

Mabbet gasgastosoj

Mabbet gasgastosoj

Si Babaiya rarin busaaarit

Pera ko'y puro barya

Mainam na Pambili

Mainam na Pambili

Malanding babae.

s.Offi
Sinasambit din ang kasabihang ito bilang pangangantiyaw/pang-iinsulto sa mga babain

malalandi o malapit sa mga kalalakihan, upang sila ay paalalahanan.

8. Nirat si Gingging, immoy nangngeyaka;

Nirat di ingngeyakanad, sinubo ri manuad;

Nirat di manuad, immoy nan-itlog;

Nirat di itlognad, inneyan di kusineruwad

Nirat di kusineruwad, immoy nangigisa

Nirat di inggisanad, inneyan di pariyad;

Nirat di pariyad, immoy nanloob;

Datuttut nanloobanna, siri kaltarad on

mayor.

Nasaan si Gingging, nanguha ng pukyuta

Nasaan ang pukyutan, tinuka ng manok;

Nasaan ang manok, naroo't nangitlog;

Nasaan ang itlog, kinuha ng kusinero;

Nasaan ang kusinero, naggigisa

Nasaan ang naggigisa kinuha ng pari,

Nasaan ang pari siya'y nagsimba;

Saan siya nagsimba, doon sa pinakapunon

mangga.

Nakasanayan na ring ipasaulo ng mga magulang ang kasabihang ito sa kanilang maliliit na ana

at pinabibigkas din sa kanila kapag sila'y nagpapahinga o nag-uumpukang mag-anak o kapag sila

may bisita bilang pang-aliw sa lahat.

Ang Mga Awiting - Bayan

Alamin:

Laganap ang mga awiting bayan sa Pilipinas. Isa ito sa mga itinuturing na pinag-ugatan ng mga

unang tulang Filipino na nagpasalin-salin sa bibig ng mga mamamayan hanggang sa nakaugalian

nang kantahin hanggang sa kasalukuyan. Ipinahahayag ng mga awiting-bayan ang mga kaugalian,

damdamin, pananampalataya, karanasan, gawain o hanapbuhay, pang-araw-araw na okasyon at mga

pangarap sa buhay ng mga taong naninirahan sa pook na pinanggalingan ng mga ito:

May mga iba't ibang uri ng awiting-bayan, tulad ng mga sumusunod:

1. Diona. Ito ang awit sa panliligaw o kasal.

2. Qyavi. hele. Ito'y tinatawag na duayya sa Ilocano. Inaawit ito bilang pampatulog sa sanggol.

3. Kundiman. Ito ang awit sa pag-ibig na maaaring sumaklaw sa pag-ibig sa bayan, sa taong

minamahal, sa mga magulang, sa mga kapatid, sa kapwa, atbp.

4. Talindaw at soliranin. Ito ang awit sa pagyayaot sa mga dagat upang hindi maidlip.

5. Kumintang. Ito ang awit sa pakikidigma bilang pampasigla sa mga kawal.

6. Dalit o Himmo . Ito ang awit sa pagpupuri o pagsamba sa mga anito.

7. Sambotani. Ito ang awit ng tagumpay mula sa pakikidigma.

8. Dallot. Ito ang awit ng pag-ibig ng mga Ilocano. Inaawit din ito pagkatapos ng kasal bilang

pagpapaalaala sa bagong kasal.

9. Dung-aw. Ito ang awit sa patay o pagdadalamhati ng mga Ilocano. Habang nakaburol ang

patay, isa sa kanyang mahal sa buhay ang aawit nito bilang pagpupuri sa namatay,

pagpapahayag ng kanyang pagdadalamhati sa pagpanaw ng namatay, o pagbibilin sa taong

namatay

10. Kutang-kutang. Ito ang awit-panlansangan o awit ng lasing na naglalayong magpatawa,

magpasaring o manukso.

awit ne

O
Basahin ang mga sumusunod na halimbawa ng awiting-bayan

Salon

Mannamili

Tagagawa ng Banga

(Awit sa Paggawa ng mga Ilocano)

Tagaaway kami

nga agdamdamili

Naragsak ti biagmi

Awan dukdukotmi

Nupay adudat

Manglalais kadakami

Ta napanglawkam laeng a mannamili

Toy napigket a daga

Pitpitenmi nga umuna

Danggayanmit' kankanta.

Takiagmi a napigsa

Kettang ken bannogmi

Dimi igin-gina

Aglalo no adda

Tagabukid kami

na gumagawa ng banga

Masaya ang buhay namin

Bagama't maraming tumutuya sa amin

Dahil dukha lamang kaming tagagawa ng

banga
Itong malagkit na lupa

Pinipitpit namin muna

Sinasabayan namin ng kanta.

Braso naming malalakas

Ngalay at pagod namin

Di namin ininda

Lalo na kung nandito

Ni Manong ditoy denna

Sa tabi si Kuya.

Pagatin

Salubong

(Awit sa Kasal ng Pangasinan)

Birso :

Berso:

Abalayan, gaween tay kanepegan

Ta saray anactay mankaokolan

Balae gawin ang nararapat

Dahil anak nati'y nangangailangan

Kansion :

Awit :

Abeten (2x) koy manogang ko

Sayawan (2x) koy kindo-kindo

Pangipatnag koy tuan panangaro

Salubungin (2x) ang manugang ko

Sasayawan (2x) ko ng kindo-kindo

Nang madama tunay kong pagsinta

Ta saray anak tay nampaknaan

Sayan duaran poson nanlactipan

Manaroan tan mantolongan

Pian mabolaslas iran mambilay

Balet say man

aan dan nia

Duaran posoy manlikna

Malet komon so aroan dan dua

Manlapo lad natan ya anggad-angga

Dahil anak nati'y magkasundo

Ang dalawang pusong pinag-isa

Magmahalan at magtulungan

Upang buhay nila ay maunlad

Ngunit ang mangunguna dito

Ang magdamdam ay dalawang puso

Magmahalan sana ang dalawa

Mula ngayon nang walang hanggan.

Lulabay

(Awit na Pampatulog sa Bata, Ilocano)

Lulabay (Salin)

Poss of

Lulabay, ading maturogkan

Ni Nanang napan diay tiendaan

Ni Tatang napan diay karayan

Agkammel sidamto nga udang.

Lulabay Ading matulog ka na

Si Nanay pumunta sa tindahan

Pumunta sa ilog naman si Tatay

Manghuhuli ng ulam mong pasayan.

Kumintang

Ang nuno nating lahat

Sa kulog di nasindak

Sa labanan di naawat

Pinuhunan-buhay hirap

Upang tayong mga anak

Mabuhay nang mapanatag

Itong ating mga bakuran

Pati bukid at tahanan

Ibig nilang kuning tunay

Maagaw sa ating kamay

Tayo baga'y mag-aasal

Gayong buhay tila patay

Halina nga at usigin

Ang alektayat mga haling

Ipagtanggol ang bukirin

Ang mga anak natin

Tayo nama'y may patalim

Dugo't buhay puhunain

24
Kutang-kutang

(Awit ng Lasing o Awit-panlansangan)

Soliranin

(Awit ng mga Manggagaod)

Ako'y si Palaka

Anak ni kondeng Mataba

Pag nakainom ng tuba

Nanghahabol ng taga.

Hala gaod tayo, pagod ay tiisin

Ang lahat ng hirap pag-aralang bathin

Kahit malayo man, kung kung

Daig ang malapit na ayaw lakbayin

Pamulinawen

(Awit ng Pag-ibig, Ilocano)

Pamulinawen, pusok indengamman

Toy umas-asug, agrayo ita sadiam

Panunutem man, dika pagintutulngan

Toy agayat agrayo ita sadiam

Essem ti indiak kalipatan

Ta nasudi unay a nagan

Uray sadin ti ayan, lugar sadino man

Hw-awagak a di agsarday

Ta naganmo a kasam-itan

No-malagipka

Pusok ti mabang-aran
Pamulinawen, puso ko'y pakinggan

Nagsusumamo, sumasamba sa iyo

Pag-isipan mo, huwag kang magbingi

bingihan

Sa nagmamahal, sumasamba sa 'yo

Pagmamahal, di ko malimutan

Ang dalisay mong pangalan

Saan man ako naroroon

Lagi kong tinatawagtawag

Matamis mong pangalan

Tuwing maalaala kita

Puso ko'y sumasaya.

Ti Ayat Ti Maysa nga Ubing

(Awit ng Pag-ibig, Ilocano)

WPS OF THE

Ang Pag-ibig ng Isang Bata

(Salin ni : Perla G. Ulit)

Ti ayat ti maysa nga ubing

Nasamsam-it ngem Jasmin

Kasla sabong nga apag-ukrad

Iti bulan ti Abril

Ti ayat ti maysa a lakay

Aglalo no agkabaw

Napait, napait
Napait a makasugkar.

Bay-amon ta ubing, Lelong

Sumapulka tay balo

A kapadpad ta uban mo

Ken dayta tuppolmo

Baybay-am a panunuten

Ti ayat ti maysa nga ubing

Aglalo, aglalo, no addan makin-aywanen

Ang pag-ibig ng isang bata

Mas matamis kaysa Jasmin

Parang bulaklak na kabubukadkad

Sa buwan ng Abril

Ang pag-ibig ng isang matanda

Lalo na kung ulyanin

mapait, mapait

Mapait na nakakasuka

Bayaan mo na ang bata, Lolo

Humanap ka na ng balo

Na katulad ng uban mo

At ng bungal mo

Huwag mo nang isipin

Ang pag-ibig ng isang bata

Lalo na, lalo na kung nakatali na siya

ANG MGA EPIKO

Alamin

Ang epiko ay isang mahabang tulang pasalaysay na inawit o binibigkas. Nahihinggil ito sam

mahiwagang pangyayari o mga kabayanihan at naglalaman ng mga katangian, paniniwala, kaugali

saloobin, mithiin at sukatan sa buhay ng ating mga ninuno.

Sa bawat rehyon sa ating bansa ay may matatagpuan na isinulat na epiko. Ayon sa pag-aari

Dr. Arsenio Manuel (1963), ang sumusunod ay talaan ng mga epiko sa Pilipinas.

1. Biag ni Lam-ang

2. Handiong

3. Hudhud at Alim

4. Ulalim

5. Bindian at Kabuniyan

epiko ng mga Ilokano

epiko ng Bikol

epiko ng mga Ifugaw

epiko ng Kalinga

epiko ng mga Bisaya

28

6. Hinilawod at Labaw Donggon

7. Agyu, Baybayan, Olaging

8. Banlakon

9. Tuwaang

10. Ulod

11. Sambila

12. Guman, Ag Tobig, Nog Kabaklagan,

Keg Sumba neg Sandayo

13. Bantugan

14. Indarapatra at Sulayman

15. Silungan

epiko ng Ibaloy

epiko ng mga Ilianon

epiko ng Pulangi (Mindanaw)

epiko ng Manuvu (Mindanaw)

epiko ng Matigsalu (Mindanaw)

epiko ng Tanahawa (Mindanaw)

epiko ng Subanon (Mindanaw)

epiko ng Maranaw (Muslim)

epiko ng Magindanaw (Muslim)

epiko ng Siasi (Muslim)

WPS. O feito

Ang mga iba pang epiko sa Pilipinas ay ang mga sumusunod:

1. Bidasari

2. Maragtas, Haraya, Lagda

3. Kumintang

4. Dagoy at Sudsud

epiko ng mga Moro (Muslim)

epiko ng mga Bisaya (Hari sa Bukid)

epiko ng mga Tagalog

epiko ng mga Tagbanua

Ang Talinghaga

Sapagkat ang mga naunang ninuno ay mapanlikha, ang

kanilang mapangaraping guniguni ay namihasa na sa

pagbuo ng mga salita't pariralang matatalinghaga. Ang

talinghaga ayon sa ulat ni Manuel (1976). ayon pa rin kina

Noceda at Sanlucar ay “misterio, melapora" na kung isasalin

sa Tagalog ay “kahiwagaan, katalinghagaan, dahil sa ang

kahiwagaan at katalinghagaan ay kakabit ng kahulugan."

(Devesa at Guamen, 1979)

Dahil sa mga katibayang ito, pinatutunayan na labis

talaga ang katalinuhan ng mga Pilipino sa larangan ng

pagtula sapagkat naipahahayag nila sa “matatayog na

kaisipan ang kanilang talino sa pamamagitan ng talinghaga.

Ito ay karaniwang ginagawa nang patula.”

Sa katunayan ang pag-iral ng ganitong mga pahayag

ng ating mga ninuno noong panahon ng mga Kastila ay

naitala na noong 1860 nina Juan de Noceda at Pedro Sanlucar

sa kanilang Vocabulario de la Lengua Tagala ang ilan sa

matulaing pagpapahayag.

Halimbawa:

Magdalita ang niyog

Huwag magpapakatayog

Kung ang uwang ay

Mauubos pati ubod

umuk-ok

Mataas man ang bundok

Mantay man sa Bakood

Ay yumaong mapagtaluktok

Sa pantay rin aanod

Ang sugat ay kong tinanggap

Di daramdamin

ang

antak

Ang aayaw ay di payag

Galos lamang magnanaknak

Ubus-ubos biyaya

Bukas naman ay tunganga

Mapapansing tunay na matalinghaga ang kalamnan ng

mga taludtod. Bawat isa'y nagtataglay ng isang pangka-

lahatang katotohanang nagsisilbing gabay sa wastong

pamumuhay. Ang halimbawang nasa itaas ay binaybay ayon

sa kasalukuyang paraan ng pagbabaybay ng pagsasaliksik

upang maiakma ito sa kasalukuyang pagbabago at pag-

unlad

ng wika. Ang talinghaga ay may lamang tayutay na

kailangang sagutin ng paliwanag.

Iba

pang

halimbawa ng talinghaga:
1. Ang ligaya ko ngani,

Gintong walang balaki,

Bakit mabuting uri,

Ang araw-araw ay pili.

2.

Ang paghahangad ng tuwa,

Di karali-raling lubha,

Kung ang pagkakita'y bigla,

Bigla rin ang pagkawala.

Ang Palaisipan

Sapagkat taal na sa mga katutubo ang pagpapaligsahan

ng isip sa pamamagitan ng mga salita't pariralang may

tugma, nakadudukal sila ng karunungan sa pamamagitan

ng tinatawag na palaisipan.'

Ayon kina Sauco, et al., (1978) "ang palaisipan ay

nakapupukaw at nakahahasa ng isipan ng tao. Katulad ng

bugtong, ito'y nangangailangan

din

ng

talas ng isip." Ayon

naman kina Jose Villa Panganiban, et al., (1992) "ang

palaisipan ay may lamang tuusing pang-aritmetika o

suliraning pangkabuhayan."

Narito ang ilang halimbawa:

Ako ay may dalawang kalabaw na nanganak ng tig-

isa. Pagka isang tao'y nanganak ulit ng tig-isa. Ilan

ngayon ang kalabaw ko?

2. Inilagay ni Dugnong ang isang bato sa ilalim ng

kanyang salakot. “Makukuha ko ang bato nang di ko

hinihipo ang salakot." Paano ito nagawa ni Dugnong?

-Mula sa aklat nįna Panganiban,

Panganiban at Matute

I!

1.

Iba pang halimbawa:

1. Sa duklay ng isang sanga

limang ibon

ang kumakanta

lumipad ang isa

ilan ang natira

2.

Sagot: lima pa rin dahil ang isang ibon ay lumipad lamang.

May isang prinsesa sa tore ay nakatira. Balita sa kahi-

rapa't pambihirang ganda. Bawal tumingala upang siya

ay makita. Ano ang gagawin ng binatang sumisinta?

Sagot: linom kunwa ng tubig para siya mapatingala.

-Consolacion P. Sauco, et al.

Ang Panunudyo

Ang panunudyo ay kasasalaminan ng karunungan na

tao na ginagamit ng matatanda sa panunukso sa bata at ng

bata sa kanilang kapwa bata sa panahon ng kanilang

paglalaro na kadalasa'y humahantong sa pag-aaway ng mer

paslit.

halips Online

Narito ang mga halimbawa:

1. Buwan ... buwan

Hulugan ako ng sundang

91

2.

At aanhin mo ang sundang?

Ipuputol ko ng kawayan

Aanhin mo ang kawayan?

Gagawa ako ng bahay

Aanhin mo ang bahay?

Para sa aking magulang.

Bata ... bata

Bata bulala

Sambaong mur, S Officer

Ang may patong sa ulo

Ikakasal sa Linggo
Kapag inalis

Ikakasal naman

Sa Lunes

Ang batang iyakin

Hindi pinapansin

Kapag siya'y tumahan

Siya'y aming kaibigan

3.

4.

nagsasagawa ng panggagamot ay ang pinakamatanda sa

kanilang tribu na kung tawagin nila ay apo o baylan.

Ang Kawikaan

Ang kawikaan ay maipagkakamali ring kasabihan. Ito

ang tinatawag na sayings sa Ingles na ang kahulugan ay batay

sa pinaniniwalaan ng matatanda. Maaari ring ito'y batay sa

pagkakataong nagaganap sa araw-araw.

Narito

ang ilang halimbawa:

1.

Kung anong puno, siyang bunga.

2. Hindi magbubunga ng santol ang bayabas.

3. Kung may usok, may sunog.

4. Walang sumisira sa bakal kundi sariling kalawang.

5. Ang sakit ng kalingkingan, dama ng buong katawan.

6. Mas matimbang ang dugo kaysa tubig.