›"vu= dÔe

¾}T] SêNõ
2— ¡õM
›²ÒÏ:- SŸA”” ðc

›`›=:- ብርሃኑ Gw}T]ÁU

SÉH’@ lvT>"›?M

ÑUÑT>−‹:- S¢”” KÑW ‹uK?

w`H’< õp\ õ_c”uƒ
cKAV” ¨”ÉS< Sð]Á
Åe S`h *Ç
Ó`T S”ÓY~ Ø\’I

የ›Ç=e ›uv Ÿ}T ›e}ÇÅ` ƒUI`ƒ u=a

2006 ¯.U
© 2006 ¾›Ç=e ›uv Ÿ}T ›e}ÇÅ` ƒUI`ƒ u=a

ÃI”” SêNõ Ÿ}²ÒËuƒ ¯LT ¨<ß uŸòMU ÃG<” uS<K< uኅƒSƒ ¨Ã”U
u›?K?¡ƒa’>¡e SX]Á−‹ ¨Ã”U u¾ƒ—¨<U S”ÑÉ ÁK ›Ç=e ›uv Ÿ}T ›e}ÇÅ`
ƒUI`ƒ u=a ðnÉ Tv³ƒ“ ›eSeKA T^vƒ u›=ƒÄåÁ ôÈ^L© Ç=V¡^c=Á©
]ùwK=¡ ôÈ^M ’Ò]ƒ Ò²?× lØ` ፬፻፲/፲፱፻፺፮ ¯.U. uçÅk¨< ¾pÏ“ ¾}³TÏ
Sw„‹ Øun QÓ ›ªÏ SW[ƒ Áek×M::

¾SêNñ ›²ÒÏ:- Ÿ<^´ ›=”}`“i“M ›dT> /¾}/¾Ó/TIu`

 +251 111 224 504

+251 111 224 505
E-mail: kurazpublisher@gmail.com
kurazpublisher@yahoo.com

 100767
›Ç=e ›uv
›=ƒÄåÁ
 T¨<Ý

Ñî

U°^õ 1 —

1.1 የምንመገበው ምግብ .............................................................................. 2

1.2 ጤነኞች ነን ......................................................................................... 13
1.3 የግል ንጽሕናችንን Eንጠብቃለን .............................................................. 20
TÖnKÁ .............................................................................................................. 29
¾TÖnKÁ ØÁo−‹ ............................................................................................. 30
õ}h ...................................................................................................................... 32

U°^õ 2 Tኀu[cv‹”
2.1. የማኀበረሰብ Aባላት ............................................................................... 34
2.2 በማኀበረሰብ ውስጥ መኖር ....................................................................... 50
2.3 የጉልበት Aስፈላጊነት ............................................................................... 59
2.4. ከሸክላ Aፈር ከጄሶና ከወረቀት የተለያዩ ነገሮችን መሥራት ............................ 65
TÖnKÁ .............................................................................................................. 78
¾TÖnKÁ ØÁo−‹ ............................................................................................. 79
õ}h ...................................................................................................................... 81
U°^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን
3.1 የተፈጥሮ ክስተቶች ................................................................................. 83
3.2 የተፈጥሮ ሀብቶች ................................................................................... 92
3.3 በዙሪያችን የሚገኙ ተክሎች.................................................................... 104
3.4 በዙሪያችን የሚገኙ Eንስሳት ................................................................ 113
TÖnKÁ ............................................................................................................ 121
¾TÖnKÁ ØÁo−‹ ........................................................................................... 122
õ}h .................................................................................................................... 124

U°^õ 4 ክፍለ ከተማችን

4.1. የክፍለ ከተማችን መገኛ ....................................................................... 126
4.2 የክፍለ ከተማችን የመሬት ገጽታ ............................................................. 131
4.3 በክፍለ ከተማችን ውስጥ የሚገኙ ተቋማት ................................................. 136
4.4 የክፍለ ከተማችን የምጣኔ Gwታ© Eንቅስቃሴዎች ...................................... 140
TÖnKÁ ........................................................................................................... 152
¾TÖnKÁ ØÁo−‹ .......................................................................................... 153
õ}h ................................................................................................................... 154
 ምEራፍ Aንድ

E—
ŸምEራፉ የሚጠበl Aጥጋቢ የመማር ብቃ„‹
ÃI”ን ርEስ "Ö“kቃችሁ በ%EL፦
 የምግብን ጠቀሜታ ትናገራላችሁ፡፡
 በAካባቢያችሁ የተለመዱ የምግብ ዓይነቶችን ስሞች ትጠቅሳላችሁ፡፡
 ከEንስሳትና ከተክሎች የሚገኙ የምግብ ዓይነቶችን ትለያላችሁ፡፡
 ተገቢ የAመጋገብ ሥርዓትን በተግባር ታሳያላችሁ፡፡
 የጤና” ፍቺ ትሰጣላችሁ፡፡
 በጤነኛና በህመምተኛ ሰው መካከል ያለውን ልዩነት በማነጻጸር የጤናን
Aስፈላጊነት ታብራራላችሁ፡፡
 Aንዳንድ የሕመም ምልክቶችን ትገልፃላችሁ፡፡
 የሕመም ስሜቶች ሲሰሟችሁ Eንዴት ለሌሎች መናገር EንዳለባቸG<
ትለማመዳላችሁ፡፡
 ስለ ግል ንጽሕና ጠቀሜታ ታስረዳላችሁ፡፡
 የግል ንጽሕናን Aለመጠበቅ የሚያስከትላቸውን ችግሮች ትገልጻላችሁ፡፡
 ተገቢ የግል ንጽሕና Aጠባበቅን ትለማመዳላችሁ፡፡
 የሳይንሳዊ ምርምር ክህሎቶችን ማለትም፡- መመልከትን፣ መጠየቅን፣
መመደብን፣ መግባባትንና ተባብሮ መሥራትን በተግባር ታሳያላችሁ፡፡

1 
 
U°^õ 1 E—    
 

1.1 የምንመገበው ምግብ

ከንUስ ርEሱ የሚጠበl የመማር ብቃ„‹

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 ስለምግብ ጠቀሜታ ታብራራላችሁ፡፡
 በAካባቢያችሁ የተለመዱ የምግብ ዓይነቶችን ስሞች ትጠራላችሁ፡፡
 ምግቦችን ከEንስሳትና ከተክሎች የሚገኙ በማለት ትመድባላችሁ፡፡
 ከEንስሳትና ከተክሎች የሚገኙ ምግቦችን ምሳሌዎች ትሰጣላችሁ፡፡
 ተገቢ የገበታ ሥርዓትን በተግባር ታሳያላችሁ፡፡
 ርህራሄ” በተግባር ታሳያላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 ገንቢ ምግብ
 Ñ<Muƒ ሰጪ ምግብ
 በሽታ ተከላካይ ምግብ
 የገበታ ሥርዓት

ሀ. ለ. ሐ. መ.

 
   
ሠ. ረ. ሰ. ሸ.

 
     
  ተ. ቸ.
በ.
ቀ.

   

   
 
ሥEል 1.1 የምግብ ዓይነቶች  

 2 
 
U°^õ 1 E—    
 

ተግባር 1.1.1  የቡድን Y^

ዓላማ- ስለ ምግብ SÑ”²w“ ¾UÓw ¯Ã’„‹” SK¾ƒ
መመሪያ- ›Ueƒ ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” SY`‹G< Ÿ‹ u}cÖ<ƒ ØÁo−‹
SW[ƒ uS¨Á¾ƒ KSUI^‹G<“ K}T]−‹ ²Ñv ›p`u<፡፡
ጥያቄዎች
 የሰው ልጅ በሕይወት ለመኖር ምን ያስፈልገዋል?
 ከላይ በስEሉ የቀረቡትን የምግብ ዓይነቶች ለመምህራችሁ በዝርዝር ተናገሩ፡፡
 ሥEል 1.1 የሚታዩት የምግብ ዓይነቶች ምን ምን ጥቅሞችን ይW×K<?
ች

ምግብ ለሰውነታችን Aስፈላጊ ከሆኑ ነገሮች Aንዱ ነው፡፡ ምግብ ጤናማና ጠንካራ ለመሆን
ይረዳል፡፡ uሥ°M 1.1 ¾k[u<ƒ ¾UÓw ¯Ã’„‹ ŸT>cÖ<ƒ ØpU ›”ጻ` uሦeƒ ª“
ª“ ¡õKA‹ ÃSÅvK<:: ’²=IU KÉу ¾T>ÖpS<' ui” ¾T>ŸLŸK<“ Ñ<Muƒ
cÜ uSvM Á¨nK<::

ተማሪዎች ከዚህ በመቀጠል

ሀ. ስለምግብ ጠቀሜታ
ለ. ስለምግብ ምንጮች
ሐ. ስለተለመዱ የምግብ ዓይነቶችና
መ. ስለገበታ ሥርዓት ትማራላችሁ፡፡

ሀ. የምግብ ጠቀሜታ

 
 
G. uØ\ ›SÒÑw ¾}Á² ሕጻ” K. um“ ¾}S×Ö’ UÓw ÁLÑ– ሕጻ”

ሥEል 1.2 ¾}S×Ö’ UÓw ÁÑ–“ ÁLÑ– Ií”

 በሥEሉ ŸU¿›†¨< ሕጻ“ƒ Ö?’—¨< ¾ƒ—¨< ’¨<; KU”;

 3 
 
U°^õ 1 E—    
 

ተግባር 1.1.2  የቡድን Y^

ዓላማ- ስለ ምግብ ØpU SÓKê
መመሪያ- AUeƒ ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSe[ƒ Ÿ²=I uታ‹ በቀረቡት ØÁo−‹
SW[ƒ Ÿ¨LЉ‹G<“ ŸK?KA‹ c−‹ S[Í cwev‹G< u¡õM ¨<eØ
²Ñv ›p`u<::
ጥያቄዎች
 um ምግብ የማይመገብ ተማሪ ምን ዓይነት የጤና ችግር ያጋጥመዋል?
 ምግብ ምን ዓይነት ጥቅሞችን ያስገኛል?

ምግብ ለሰውነታችን ¾T>Ÿ}K<ƒ” ጥቅሞች ይሰጣል፡፡

 ሰውነታችንን KSÑ”vƒ“ ለመÖÑ” ይረዳል፡፡
 ሰውነታችንን ከበሽታ KSŸLŸM ይጠቅማል፡፡
 ኃይልንና ጉልበትን ለማግኘት ይጠቅማል፡፡

1. ሰውነትን ለመጠገንና ለመገንባት

ሰውነትን ለመጠገንና ለመገንባት የሚጠቅሙ ምግቦች ገንቢ ምግብ ይባላሉ፡፡
የሚከተሉትን ሥ°KA‹ በትኩረት ተመልከቱ፡፡

ሀ. ለ. ሐ.

መ. ሠ. ረ.

 
 
ሥEል 1.3 ¾ገንቢ ምግብ ዓይነቶች

ተግባር 1.1.3  uÓM ¾T>Ÿ“¨” }Óv`

ዓላማ- ገንቢ ምግቦችን በስም መለየት
መመሪያ- በየግላችሁ uሥ°ል 1.3 Là ¾UƒSKŸ…†¨<” Ñ”u= UÓx‹ eU
በደብተራችሁ ላይ በመጻፍ ለመምህራችሁ Aሳዩ፡፡

ሥጋ፣ ወተት፣ Aይብ፣ Eንቁላል፣ ባቄላ፣ Aተር፣ ሽምብራ፣ ምስርና የመሳሰሉት ገንቢ
ምግቦች ናቸው፡፡

 4 
 
U°^õ 1 E—    
 

2.በሽታ” KSŸLŸM

ተግባር 1.1.4  የቡድን Y^

ዓላማ- ui }ŸL"à UÓx‹” SK¾ƒ
መመሪያ- uu<É” በመወያየት ከዚህ በታች በተሰጡት የቡድን ሥራ ነጥቦች መሠረት
"Ÿ“¨“‹G< በኋላ KSUI^‹G< ›p`u<::

የቡድን ሥራ ነጥቦች
 በሥEል 1.4 ከሀ-ቀ በቀረቡት የምግብ ሥEሎች ስር ስሞቻቸውን ጻፉ፡፡
 በሽታ ተከላካይ ምግቦችን ከምን ከምን Eንደምናገኝ ግለጹ?
 UÓx‡” KG<Kƒ uS¡ðM ›ƒ¡Mƒ“ õ^õ_ uTKƒ SÉu<::

›ƒ¡Mƒ õ^õ_
1
2
3
4
5
6

   
G. K. N. S. 

       
W. [. c. g. k.
ሥEል 1.4 በሽታ ተከላካይ ምግቦች

 5 
 
U°^õ 1 E—    
 

በሽታ ተከላካይ ምግቦች ሰውነትን ከልዩ ልዩ በሽታዎች ይከላከላሉ፡፡ በሽታ ተከላካይ ምግቦች
ከAትክልትና ፍራፍሬዎች Eንዲሁም ጨውን ከመሳሰሉ ማEድናት ማግኘት ይቻላል፡፡

w`~"”' KAT>' ûûÁ' S<´“ ›““e Ÿõ^õ_ ¾UÓw ¯Ã’„‹ የሚSÅu< ሲሆን
ØpM ÑAS”' "aƒ' +T+U“ n]Á ደግሞ Ÿ›ƒ¡Mƒ ¾UÓw ¯Ã’„‹ ÃSÅvK<::

Aትክልትና ፍራፍሬ የተመገበ ልጅ Eድገቱ ፈጣንና ሰውነቱም ጤናማ ይሆናል፡፡

3. Ñ<Muƒ ለመስጠት

ተግባር 1.1.5  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- Ñ<Muƒ cÜ UÓx‹ን SK¾ƒ
መመሪያ- በውይይት ጥያቄዎቹ መሠረት uu<É” Ÿ}¨ÁÁ‹G< u%EL uÅw}^‹G<
LÃ uSጻõ KSUI^‹G< ›p`u<::
የውይይት ጥያቄዎች
 ማንኛውንም ሥራ ለመሥራት ምን ያስፈልጋል?
 Ñ<Muƒ የሚሰጡ ምግቦች ¾ƒ™‡ “†¨<; ²`´b†¨<::

ሥራ ለመሥራት Ñ<Muƒ ያስፈልጋል፡፡ ሰውነታችን Ñ<Muƒን ከምግብ ያገኛል፡፡

 Ÿ‹ uሥ°K< Là የምታዩAቸውን UÓx‹ eU u}ሰÖ¨< vÊ x Là ጻñ::

G. K> N.

S. W. [.  

ሥEል 1.5 Ñ<Muƒ cÜ የምግብ ዓይነቶች

 6 
 
U°^õ 1 E—    
 

ጉልበትና ኃይል የሚሰጡ ምግቦች Eንደ ድንች፣ ሸንኮራ Aገዳ፣ በቆሎ፣ ስንዴ፣ ጤፍ፣
ስኳር ድንች፣ ፓስታ፣ ቅቤ፣ ዘይት፣ መኮሮኒና የመሳሰሉት ናቸው፡፡
ተማሪዎች! ምግብ ብዙ ጥቅሞች Eንዳለው ተረዳችሁ፡፡ ይኸውም፡-
 ጤናማ Eድገት Eንዲኖረን“ u›ÅÒ ¨pƒ ¾}ÑAÇ ¾c¨<’ƒ ¡õM” KSÖÑ”
 በበሽታ Eንዳንጠቃና፤
 ማንኛው”ም ሥራ መሥራት የሚያስችለንን Ñ<Muƒ Eንድናገኝ ይረዳናል፡፡

ለ. የተለመዱ የምግብ ዓይነቶች

ተግባር 1.1.6  የቡድን ውይይት

ዓላማ- u›"vu=ያችን ¾}KSÆ UÓx‹ን SK¾ƒ
መመሪያ- በመወያያ ጥያቄዎቹ መሠረት uu<É” }¨ÁÁ‹G< KSUI^‹G<
›p`u<::

¾S¨ÁÁ ØÁo
 በAካባቢያችሁ የተለመዱና የምታውቋቸው የምግብ ዓይነቶች U” U”
“†¨<;

በተለያየ Aካባቢ የሚኖሩ ሰዎች የተለያዩ የምግብ ዓይነቶችን ይመገባሉ፡፡ Aንዳንድ ሰዎች
Eንጀራ፣ የሽሮ ወጥ፣ የምስር ወጥ የመሳሰሉትን ያዘወትራሉ፡፡ ሌሎች ሰዎች ደግሞ የሥጋ
ወጥና የAትክልት ምግቦችን ይመገባሉ፡፡

 7 
 
U°^õ 1 E—    
 

የምግብ ምንጮች
¾U”SÑv†¨<ን UÓx‹ ¾U“Ñ—†¨< Ÿ”edƒ ¨ÃU Ÿîªƒ ’¨<::

       
¨}ƒ YÒ ûûÁ KAT>
w`~"”

       
pu? ›Ãw S<´ ›““e   uqKA

     
ØpM ÑAS” ›}`
voL
+T+U e”È

n]Á
 
É”‹
 
Ö?õ \´

kÃe` ÑAS”
 

ሥEል 1.6 Ÿ}KÁ¿ ¾UÓw U”à‹ ¾T>Ñ–< የምግብ Aይነቶች

 8 
 
U°^õ 1 E—    
 

ተግባር 1.1.7  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾UÓw U”à‹” SK¾ƒ
መመሪያ- uu<É” uSJ” uS¨ÁÁ ØÁo−‡ SW[ƒ }¨ÁÁ‹G<
¾}eTT‹G<uƒ” ሐሳw K¡õM ÕÅ™‰‹G< ›p`u<::

¾S¨ÁÁ ØÁo−‹
 የምንመገv†¨< UÓx‹ ŸU” ¯Ã’ƒ U”à‹ ÃÑ—K<;
 ሥEል 1.6ን በመመልከት ከEንስሳት የምናገኛቸውን“ Ÿîªƒ ¾U“Ñ–¨<”
የምግብ ዓይነቶች uSK¾ƒ ከታች በc”Ö[ÿ ውስጥ ጻፉ::
 ሥEል 1.6ን በመመልከት የፍራፍሬ ዓይነቶችን ዘርዝሩ::

¾UÓw ¯Ã’ƒ U”ß

  ”edƒ îªƒ
     
 
 
 

የምግብ ምንጮች ሁለት ናቸው፡፡ Eነርሱም Eንስሳትና ተክሎች ናቸው፡፡ ከEንስሳት ¾U“Ñ—
†¨< ¾UÓw ¯Ã’„‹ ሥጋ፣ Eንቁላል' ወተት“ ¾¨}ƒ ¨<Ö?„‹ “†¨<:: ¾¨}ƒ
¨<Ö?ƒ ¾U”L†¨< Eርጎ፣ ቅቤና Aይብ ናቸው፡፡

ተግባር 1.1.8  የቡድን Y^

ዓላማ- ከተክሎች የሚገኙ የምግብ ዓይነቶችን መለየት
መመሪያ- ከዚህ በታች የተዘረዘሩትን ከተክሎች የሚገኙ የምግብ ዓይነቶች በተሰጠው
ሰንጠረዥ ውስጥ በየምድባቸው ጻፉ፡፡
ብርቱካን፣ ገብስ፣ ጐመን፣ ጤፍ፣ በቆሎ፣ ጥቅል ጐመን፣ ድንች፣ ሙዝ፣ ፓፓያ፣
ባቄላ፣ Aተር፣ ማንጐ፣ ወይን፣ ቀይሥር፣ ካሮት፣ Aናናስ፣ ሽምብራ፣ ቃሪያ፣ ምስር፣
Aቮካዶ፣ ቲማቲም

ከተክሎች የሚገኙ የምግብ ¯Ã’„‹

ፍራፍሬዎች ጥራጥሬዎች Aትክልቶች

 9 
 
U°^õ 1 E—    
 

ተግባር 1.1.9  uÓM ¾T>Ÿ“¨” }Óv`

ዓላማ- ¾UÓw ¯Ã’„‹” ›²ÑÍ˃ TØ“ƒ“ UÓx‹” ue°M Td¾ƒ
መመሪያ- ከዚህ በታች በተሰጡት ትEዛዞች መሠረት በየግላችሁ ሠርታችሁ
KSUI^‹G< Aቅርቡ::
ጥያቄዎች
 Eርጎ፣ ቅቤና Aይብ Eንዴት Eንደሚዘጋጁ ወላጆቻችሁን በመጠየቅ በዝርዝር
ጽፋችሁ ለክፍል ጓደኞቻችሁ ግለጹ፡፡
 ሁለት የፍራፍሬ Aይነቶችን ምረጡና በወረቀት ላይ ሳሉ፡፡ ከዚያም በቀለም (ከለር)
ካቀለማችኋቸው በኋላ በቅርጻቸው ትክክል ቀርጻችሁ በማውጣት ለመምህራችሁ
Aሳዩ፡፡

መ. የገበታ ሥርዓት

¾Ñu ሥ`¯ƒ TKƒ UÓw” uU”SÑwuƒ ¨pƒ መከተል የሚገባን Y’ ሥ`¯ƒ

TKƒ ’¨<::

¾Ñu ሥ`¯ƒ Ÿx x ”žvIK< ÃKÁÁM:: ÃI ¾Ñu ሥ`¯ƒ KÖ?“‹” ÖnT>

}Óv` ’¨<::

ሥEል 1.7 ¾SËS]Á¨< ¾Ñu Y`¯ƒ ሥEል 1.8 uu?}cw ¨<eØ ¾T>Ã ¾Ñu Y`¯ƒ

 በሥEM 1.7 የምታዩት ተግባር ምንድን ነው?

 በሥEM 1.8 በU¿ƒ ¾u?}cw ¾Ñu Y`¯ƒ U” e¨<dL‹G<;

 10 
 
U°^õ 1 E—    
 

ተግባር 1.1.10  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- eKÑu Y`¯ƒ መግለጽ
መመሪያ- ›Ueƒ ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” SY`‹G< uS¨ÁÁ ØÁo−‡ SW[ƒ
}¨ÁÁ‹G< ¾¨<ÃÁ‹G<” ª“ ª“ ’Øx‹ KSUI^‹G< ›p`u<::

¾S¨ÁÁ ØÁo−‹
 ምግብ ከመመገባችን በፊት ምን ማድረግ Aለብን?
 ምግብ በምንመገብበት ጊዜ ምን ማድረግ ይጠበቅብናል?
 ምግብ ከመዋጣችን በፊት ማኘክና ማላመጥ ለምን ይጠቅማል?
 uገበታ ሥርዓት ተገቢ የሆነውንና ተገቢ ያልሆነውን }Óv` በመለየት uT>Ÿ}K¨<
ሰንጠረዠ ውስጥ ጻፉ፡፡
}.l uÑuታ Y`¯ƒ }Ñu= ¾J’ }Óv` uÑuታ Y`¯ƒ }Ñu= ÁMJ’ }Óv`
1
2
3
4
5

 በቡድን በመሆን የገበታ ሥርዓት Eንዴት Eንደሚካሄድ ለመምህራችሁ ግለጹ፡፡

በገበታ ሥርዓት K=Å[Ñ< የሚገባቸው ’Ña‹ ¾T>Ÿ}K<ƒ “†¨<፡፡

 Ï” udS<“ SÖw
 ንጹሕ የመመገቢያ Eቃዎችን ማዘጋጀት
 የመጠጥ ውሃ Aስቀድሞ ማቅረብ
 KK?KA‹ c−‹ pÉT>Á SeÖƒ“ ¾K?KA‹” c−‹ õLÑAƒ }[É„ Te}“ÑÉ
 በምንመገብበት ወቅት ትኩረታችንን ምግቡ ላይ ማድረግ
 UÓu<” KTÉkp“ ukLK< KSªØ SØ• SÑ<[e
 c=SÑu< ›KT¨<^ƒ ትንታን ይከላከላል፡፡
 ሌሎች ተመጋቢዎችን Aያስቀይምም፡፡
 Aፋችንን ገጥመን መብላት
 የምንመገበው ምግብ ወደ ውጭ Eንዳይንጠባጠብ ÃÖpTM::
 ሌሎች ተመጋቢዎችን Aያስቀይምም፡፡
 የምንመገበውን ምግብ በምራቃችን በደንብ በማራስና በማኘክ መዋጥ፡፡
ምግብ ተመግበን ከጨረስን በኋላ
 Aፋችንን በንፁህ ውሃ መጉመጥመጥ
 Eጆቻችንን በውሃና በሳሙና መታጠብ
 የተመገብንv†¨<” Eቃዎች Aጥቦ“ ›É`q በንጹሕ ቦታ ማስቀመጥ ያስፈልጋል፡፡

 11 
 
U°^õ 1 E—    
 

መልመጃ 1.1

ሀ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች ትክክል ከሆኑ “Eውነት” ትክክል ካልሆኑ ÅÓV “ሐሰት” በማለት መልሱ፡፡
1. ቅቤና ወተት ከተክሎች የሚገኙ የምግብ ዓይነቶች ናቸው፡፡
2. ምግብ ሰውነትን ለመገንባት ብቻ ይጠቅማል፡፡
3. ምግብ በሚቀርብበት ጊዜ ለሌሎች ቅድሚያ መስጠት ያስፈልጋል፡፡

ለ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ የያዘውን ሆሄ በመምረጥ መልሱ፡፡

1. ŸT>Ÿ}K<ƒ ¨<eØ ትክክለኛ የገበታ ሥርዓት ያልሆነው ¾ƒ—¨< ’¨<;
ሀ. Aፍን ገጥሞ መብላት ሐ. Eጅን Aስቀድሞ መታጠብ
ለ. ምግብን በችኮላ መዋጥ መ. Eየተመገቡ Aለማውራት
2. ŸT>Ÿ}K<ƒ ¨<eØ ከAትክልት የሚመደበው የምግብ ዓይነት ¾ƒ—¨< ’¨<;
ሀ. ቲማቲም ለ. Aናናስ ሐ. Aተር መ. በቆሎ

ሐ. በ ‘ሀ’ ሥር የቀረቡትን የምግብ ጥቅምች በ‘ለ’ ሥር ካሉት የምግብ ዓይነቶች ጋር Aዛምዱ

‘ሀ’ ‘ለ’
1. ሰውነትን ይገነባሉ ሀ.

     
É”‹ uqKA
g”¢^ ›ÑÇ

2. የወተት ውጤቶች ለ.
 
”lLM
YÒ ¨}ƒ

3. የፍራፍሬ ምግብ ዓይነቶች N.

 
›Ãw pu? `Ô

4. Ñ<Muƒ ይሰጣሉ S.  

  S<´
  ûûÁ
›““e

 12 
 
U°^õ 1 E—    
 

መ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልc<::

1. ጠንካራና ጤነኛ ለመሆን ምን U” ¾UÓw ›Ã’„‹” SSÑw ›Kw”;

2. ከዶሮ የምናገ—†¨< የምግብ ዓይነቶች ምን ምን ናቸው?

3. የሚከተሉትን ሳጥኖች በትክክለኛው መልስ ሙሉ፡፡

¾UÓw ÖkT@

     

1.2 ጤነኞች ነን
ከንUስ ርEሱ የሚጠwl የመማር ብቃ„‹

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 ጤና Aካላዊ፣ ›°Ub©“ ማህበራዊ ደህንነት መሆኑን ትገልፃላችሁ፡፡
 ስለ ጤና Aስፈላጊነት ታስረዳላችሁ፡፡
 የሕመምተኛን ሰው ገጽታዎች ከጤነኛ ሰው ገጽታዎች ጋር ታነጻጽራላችሁ፡፡
 ሕመምተኞችን ስለመርዳት Aስፈላጊነት ታስረዳላችሁ፡፡
 Aንዳንድ የሕመም ምልክቶችን ትገልጻላችሁ፡፡
 የህመም ስሜት ሲcT‹G< ለሌሎች የመናገርን Aስፈላጊት ታስረዳላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 Ö?“
 QSU

 13 
 
U°^õ 1 E—    
 

ሀ. ጤና ምንድን ነው?

ተግባር 1.2.1  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK Ö?“ ምንነት መግለጽ
መመሪያ- Ÿ4-6 }T]−‹ vMuKÖ lØ` u<É” SY`‹G< uS¨ÁÁ ØÁo−‹
Sሠ[ƒ በመወያየት ¾}eTT‹G<uƒ” Nሳw K¡õL‹G< ›p`u<::
¾S¨ÁÁ ØÁo−‹
 ጤና ማለት ምን ማለት ነው?
 Aንድ ሰው ጤነኛ ነው ሲባል ምን ማለት ነው?
 ጤነኛ ሰዎች ምን ዓይነት ባህርይ (ፀባይ) ይታይባቸዋል?

ጤና ማለት ›KSSU' Ő“ SJ”“ Åe}— SJ” TKƒ ’¨<:: c¨< u›"K< LÓ
u›°Ua¨< U”U ሕSU ŸK?K¨< Ö?’— c¨< ’¨< ÃvLM::

ጤነኛ ሰው ደስተኛ“ በራሱ ጥሩ ስሜት የሚሰማው ነው፡፡

ጤና በAካላችን፣ በAEምሮችንና በማበራዊ ሕይወታችን ያለ ደኀንነት ማለት ነው፡፡

ለ. የመልካም ጤንነት Aስፈላጊነት

ሥEል 1.9 SM"U Ö?”’ƒ Áለው c¨< uÓw`“ Y^ LÃ

 14 
 
U°^õ 1 E—    
 

ተግባር 1.2.2  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK Ö?“ ›eðLÑ>’ƒ uSÓKê
መመሪያ- uu<É” uSJ” uS¨ÁÁ ’Øx‡ Là }¨ÁÁ‹G< ¾u<É“‹G<” Nሳw
›p`u<::

¾S¨ÁÁ ’Øx‹
 ምን Eንደሚያስደስታችሁና ምን Eንደሚያስከፋችሁ በዝርዝር ግለጹ፡፡
 ጤነኛ መሆን ለምን ይጠቅማል?
 ለAካል ጉዳተኞች ምን ማድረግ ይጠብቅብናል?
 በጓደኞቻችን ላይ ኃይልን መጠቀም ምን ዓይነት ችግር ያስከትላል?

ጤነኛ ሰው ደስተኛ ነው፡፡ ጤነኛ ስንሆን ከሰዎች ጋር መልካም ግንኙነት ይኖረናል፡፡

ትምህርታችንን በAግባቡ መከታተል Eንችላለን፡፡ Ö?’— e”J” ŸÕÅ™‰‹” Ò` Sݨƒ
”‹LK”:: ጤነኛ ሰው የEለት ተግባሩን ማከናወን ይችላል፡፡

Aካል ጉዳተኞችን ማገዝ መልካም ተግባር ነው፡፡ ›"M Ñ<Ç}˜’ƒ ui ¨ÃU ሕSU
dÃJ” u}ðØa“ u›ÅÒ K=Ÿcƒ ¾T>‹M Ñ<ǃ ’¨<:: ለሕህመምተኛ ሰዎች ፍቅር
ማሳየት ተገቢ ሥነ ምግባር ነው፡፡ በጓደኞቻችንም ላይ ኃይል መጠቀም የለብንም፡፡
በAጠቃላይ ጤናማ መሆን
 ትምህርታችንን Eንድንከታተል ይረዳናል፡፡
 ሥራችንን Eንድናከናውን ይጠቅመናል፡፡
 በራሳችን ደስታ Eንዲሰማን ያደርጋል፡፡

›"M Ñ<Çት TKƒ ›”É ¨ÃU Ÿ²=Á uLà ¾J’ ¾›"M ¡õL‹” }Óv\”
(Y^¨<”) TŸ“¨” dËM c=k` ’¨<::

 15 
 
U°^õ 1 E—    
 

N. Ö?’—“ ሕSU}— c−‹” T’ጻጸ`

G. ሕSU}— c¨< 

K. Ö?’— c¨< 
ሥ°M 1.10 ሕSU}— c¨<“ Ö?’— c¨<

ተግባር 1.2.3  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK ሕSU UM¡„‹ ማወቅና KሕSU}— c¨< SÅ[Ó ÁKuƒ” ”¡w"u?
ማድረግ
መመሪያ- Ÿ5-6 }T]−‹ vMuKÖ lØ` u<É” Se`‹G< uS¨ÁÁ ØÁo−‹
SW[ƒ በመወያየት ¾}eTT‹G<uƒ” Gdw K¡õL‹G< ተማሪዎች
›p`u<::

¾S¨ÁÁ ጥያቄዎች
 በሽተኛ ሰው ከጤነኛ ሰው በምን ይለያል? e°M 1.10ን በማየት የሁለቱን ሰዎች
ልዩነት ዘርዝሩ፡፡
 ለታመመ ሰው ምን ማድረግ ይጠበቅብናል?

ጤነኛ ሰው ሕመምተኛ ሰው
 ጠንካራና ንቁ ነው፡፡  ደካማና ፈዛዛ ነው፡፡
 ደስተኛ ነው፡፡  የመከፋትና ደስታ የማጣት ስሜት
 መጫወትና መሥራት ይወዳል ይታይበታል፡፡
 ትምህርቱን በሚገባ ይከታተላል፡፡  መኝታን ያበዛል፡፡
 ትምህርቱን መከታተል ይሳነዋል፡፡

 16 
 
U°^õ 1 E—    
 

ሕመምተ
ተኛ ሰዎችን
ን መርዳት Aስፈላጊ ተግባር
ተ ነው
ው፡፡ ሕመም
ምተኞች የሚ
ሚመገቡትን ምግብና
የሚገለገገሉበትን ቁሳ
ሳቁስ በማቅ
ቅረብ ልንረዳ
ዳቸው“ M””ŸvŸv†¨<< ይገባል፡፡

መ. የህመም ምልክ
ክቶች

   
G dM
G. K. ƒŸ<Xƒ N. T”k
kØkØ
ሥ
ሥEል 1.11 ¾ሕSU UM¡
¡„‹

ተግባር
ር 1.2.4  የቡድን ¨<ÃÃ
¨
ዓላ
ላማ- eK ሕSU
ሕ U”’’ƒ“ UM¡„‹ መግለጽ
መመሪ
ሪያ- uu<É” }¨ÁÁ‹G< ¾¨<Ã
ÃÃ~” ’Øx ^‹G< LÃ ጻñ::
x‹ uÅw}^

¾S¨
¨ÁÁ ØÁo−
−‹
 ሕመም ምንድን
ም ነው
ው?
 የሕመም ምልክቶች የምንላቸው
ው ምን ምን ናቸው?

ሕመም ማለት የሰ
ሰውነታችን ጤንነት መጓደል
መ ማለ
ለት ነው፡፡ ጤንነታችን
ጤ ሲጓደል Aካላችንና
A
AEምሯ
ሯችን መሥራ
ራት ይሳነዋ
ዋል፡፡ ማኅበራ
ራዊ ሕይወታችንም ይናጋል፡፡
ይ

¾}KÁ¿
¿ ui−‹ ¿ የሕመም
‹ ¾}KÁ¿ ም ምልክቶች
ችን ÁdÁK
K<፡፡ J•U በብዙ ui−‹
u
የሚታዩ
ዩ የጋራ UM¡„‹
U Aሉ፡፡ ለምሳሌ
ሌ ትኩሳት
ት፣ ማንቀጥ
ጥቀጥ፣ ራስ ምታት፣ ውጋት፣
ቁርጠት
ት፣ የምግብ ፍላጎት መቀነስ፣
መ ማስ
ስታወክ (ማስ
ስመለስ) E“
“ ተቅማጥ ዋና ዋና የሕመም
የ
ምልክቶ
ቶች ናቸው፡፡

 17 
 
U°^õ 1 E—    
 

ተግባር 1.2.5  የሚና ጫወታ

ዓላማ- uሕSU ¨pƒ ¾ui UM¡„‹” S“Ñ`::
መመሪያ- ›Ueƒ ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” Sሥ`ቱ፡፡ Aንድ ተማሪ Eንደ ታማሚ፣
Aንድ ተማሪ Eንደ ሐኪም፣ ሁለት ተማሪዎች Eንደ Eናትና Aባት (ቤተሰብ)
በመሆን ቤተሰብና ሐኪም ለሚጠይቁት ጥያቄዎች ታማሚ ትክክለኛ
የበሽታውን ምልክት Eንዲገልጽ ወይንም Eንድትገልጽ Aድርጉ፡፡ ሐኪምም
በተገለጸው ምልክት መሠረት በሽታውን ለማወቅ ወይም ለመገመት ሲሞክር
በተግባር uT>Ádà SMŸ< የሚና ጨዋታውን ለክፍል ጓደኞቻችሁ Aሳዩ፡፡

ሠ. የሕመም ስሜት (ምልክት) ሲሰማን ምን ማድረግ ይኖርብናል?

ተግባር 1.2.6  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ሕSU c=ÁÒØU SÅ[Ó ¾T>Ñv¨<” ’Ñ` SÓKê
መመሪያ- u<É” SY`‹G< Ÿ‹ u}cÖ<ƒ S¨ÁÁ ØÁo−‹ SW[ƒ
}¨ÁÁ‹G< K¡õL‹G< }T]−‹ ]ፖ`ƒ ›p`u<::

የውይይት ጥያቄዎች
 የሕመም ስሜት ሲሰማን ለማን መንገር Aለብን?
 የታመሙ ሰዎች ምን ምን ዓይነት ምልክቶች ይታ¿ባቸዋል?
 በምንታመምበት ወቅት ለማንም ሰው Aለመናገር ምን ጉዳት ያስከትላል?

ሥEል 1.12 ሕSU}— ልጅ uGŸ=U c=SረS`

 18 
 
U°^õ 1 E—    
 

ሕመም ሲሰማን በፍጥነት ለወላጆቻችን፣ ለመምህሮቻችን፣ ለAሳዳጊዎቻችን ወይም

በAቅራቢያችን ለሚገኝ ሰው መንገር Aለብን፡፡ የሕመም ስሜትን Aለመናገር በወቅቱ ተገቢ
የሕክምና Eርዳታ Eንዳናገኝ በማድረግ ችግሩን የከፋ ያደርገዋል፡፡ በታመምንበት Ñ>²? ተገቢ
የሕክምና Eርዳታ ካገኘን በፍጥነት ከበሽታ¨< Eንድናለን፡፡

መልመጃ 1.2

ሀ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች ትክክል Ÿሆ’< #Eውነት$ ትክክል ካልሆኑ ÅÓV #ሐሰት$ በማለት
መልሱ፡፡
1. የሕመም ስሜት ከተሰማን ለሰዎች መንገር የለብንም፡፡
2. ሕመምተኛ ሰውና ጤነኛ ሰው Aንድ ዓይነት ገጽታ Aላቸው፡፡
3. Aካል ጉዳተኞችን መርዳት ጥሩ ሥነ ምግባር ነው፡፡
4. በወባ በሽታ የተያዘ ሰው ምንም ዓይነት የበሽታ ምልክት Aይታይበትም፡፡
5. በሽተኛ ሰው ከሁሉም ሰው የተሻለ ማኀበራዊ ሕይወት Aለው፡፡
6. ማንኛውንም Eንቅስቃሴ ለማከናወን ጤነኛ መሆን ያስፈልጋል፡፡

ለ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ uSU[Ø SMc<::

1. የጤነኛ ሰው ባህርይ ያልሆነው ¾ƒ—¨< ’¨<;
ሀ. ጠንካራና ንቁ SJ” ሐ. ደስተኛ SJ”
ለ. ደካማና ፈዛዛ SJ” መ. ትምህርƒን በAግባቡ SŸ}M
2. ከሚከተሉት Aንዱ የበሽታ ምልክት ነው፡፡
ሀ. ሽንት መሽናት ሐ. ሣል
ለ. Aብዝቶ መናገር መ. ማፋሸግ
3. ለዓይነ ሥውራን ማድረግ ያለብን Eገዛ ምንድን ነው?
ሀ. የመኪና መንገድ Eንዲያቋርጡ መርዳት
ለ. ከማኀበራዊ ሕይወት ማግለል፡፡
ሐ. ፈጽሞ Eንዳይንቀሳቀሱ መከላከል፡፡
መ. U”U Ñ³ ›ÁeðMÒ†¨<U፡፡
4. ¾ሕSU}— c¨< vI] ÁMJ’¨< ¾ƒ—¨< ’¨<;
G. Å"T“ ð³³ SJ” N. S˜ታ Tw³ƒ
K. Åeታ T׃ S. ƒUI`ት” u”ቃƒ SŸታ}M

 19 
 
U°^õ 1 E—    
 

1.3 የግል ንጽሕናችንን Eንጠብቃለን

ከንUስ ርEሱ የሚጠበl የመማር ብቃ„‹

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 ስለ ÓM ”êሕ“ Aጠባበቅ ጠቀሜታ ትገልጻላችሁ፡፡
 በንፅሕና ጉድለት ምክንያት የሚመጡ የAንዳንድ በሽታዎችን ስሞች
ትጠቅሳላችሁ፡፡
 ኤች.Aይ.ቪ/ ኤድስ በደም ንክኪ የሚተላለፍ በሽታ መሆኑን ትገልጻላችሁ፡፡
 ተገቢ የግል ንጽሕና Aጠባበቅን በተግባር ታሳያላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት

 የጤና Aጠባበቅ
 የግል ንጽሕና
 የAካባቢ ንጽሕና

ሀ. የግል ንጽሕናችንን ለምን Eንጠብቃለን?

ሥEል 1.13 Eጅንና ፊትን የመታጠብ ሥርዓት

 20 
 
U°^õ 1 E—    
 

ተግባር 1.3.1  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK ÓM ”ጽሕ“ ØpU SÓKê
መመሪያ- uu<É” uSJ” Ÿ‹ u}cÖ<ት ¾S¨ÁÁ ØÁo−‹ SW[ƒ
}¨ÁÁ‹G< መልሳችሁን uêOõ KSUI^‹G< ›p`u<::

የS¨ÁÁ ጥያቄዎች
 የግል ንጽሕና ማለት ምን ማለት ነው?
 የግል ንጽሕናችንን መጠበቅ ለምን ይጠቅማል?
 ምግብ በሚዘጋጅበት ሥፍራ ምን ዓይነት ጥንቃቄ ማድረግ ያስፈልጋል?
 የግል ንጽሕናችንን ባንጠብቅ ምን Ñ<ǃ ይደርስብናል? በሌሎች ሰዎች ላይስ ምን
ዓይነት Ñ<ǃ ÁeŸƒLM?

የጤና Aጠባበቅ ማለት የግልና የAካባቢያችንን ንጽሕና በመጠበቅ ^e” Ÿui SŸLŸM
ማለት ነው፡፡ የግል ንጽሕና ሲባል ዘወትር የሰውነታችንን፣ ¾ìÑ<^‹”“ ¾U”Kwd†¨<”
Mwf‹ ”ጽሕ“ መጠበቅ ማለት ነው፡፡ የተሟላ ጤንነት Eንዲኖረን ንጽሕናችንን መጠበቅ
ይኖርብናል፡፡

የግል ንጽሕና መጠበቅ

 ራሳችንን ከበሽታ ለመከላከል ይጠቅማል፡፡
 ንቁ ደስተኛና ጤነኛ ሆኖ ለመገኘት ያስችላል፡፡
 ሥራችንን ከሌሎች ሰዎች ጋር በትጋት ለማከናወን ያስችለናል፡፡

የግል ንጽሕናን Aለመጠበቅ

 ሰውነት መጥፎ ጠረን Eንዲኖረው ያደርጋል፡፡
 ከሌሎች ሰዎች ጋር ተግባብቶ የመሥራት ሁኔታን ይቀንሳል፡፡
 ለተለያዩ በሽታዎች ያጋልጣል፡፡
 የተለያዩ ተvÄ‹ በፀጉራችንና በልብሳችን ውስጥ Eንዲፈጠሩ መንስኤ ይሆናል፡፡

ለ. በግል ንጽሕና ጉድለት ምክንያት የሚመጡ በሽታዎች

ተግባር 1.3.2  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK ÓM ”ጽሕ“ ÖkT@ መግለê
መመሪያ- Ÿ3-5 }T]−‹ uSJ” u<É” SY`‹G< በመወያየት ¾¨<ÃÁ‹G<”
’Øx‹ êó‹G< KSUI^‹G< ›p`u<::
የS¨ÁÁ ነጥቦች
 በግል ንጽሕና ጉድለት ምክንያት የሚመጡ በሽታዎችን ለመምህራችሁ ዘርዝሩ::
 የግል ንጽሕናውን የማይጠብቅ ሰው የሚታይበትን ሁኔታ ግለጹ::

 21 
 
U°^õ 1 E—    
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
G. ¾ÓM ”êሕ“¨<” ¾T>Öwp ¨×ƒ K. ¾ÓM ”êሕ“¨<” ¾TÃÖwp ¨×ƒ

ሥEል 1.14 ¾ÓM ”êሕ“ ›ÁÁ´

ue°M 1.14 ”ጽሕ“¨<” ¾TÃÖwk¨< ¨×ƒ ”ጽሕ“¨<” ŸT>Öwk¨< uU” ÃKÁM;

የግል ንጽሕናን Aለመጠበቅ ለተለያዩ በሽታዎች ይዳርጋል፡፡ በንጽሕና ጉድለት የሚመጡ

በሽታዎች Eንደ Eከክ፣ ¾ዓይን Tዝ፣ ወስፋት፣ ኮሌራ የመሳሰሉት ናቸው፡፡ ዓይንን በቆሻሻ
Eጅ መንካት ለዓይን Tዝ በሽታ ይዳርጋል፡፡

ሐ. ኤች.Aይ.ቪ/ ኤድስ

ተግባር 1.3.3  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK ›?‹.›Ã.y=/›?Ée U”’ƒ SÓKê
መመሪያ- u}cÖ<ƒ ØÁo−‹ Là uu<É” }¨ÁÁ‹G< ¾¨<ÃÁ‹G<”
Ndx‹ KSUI^‹G< ›p`u<::

የቡድን ውይይት
 ኤች.Aይ.ቪ/ ኤድስ ምንድን ነው?
 የኤች.Aይ.ቪ/ ኤድስ መተላለፊያ መንገዶች ምን ምን ናቸው?
 Aደጋ የደረሰበትና ሰውነቱ የደማ ሰው ቢያጋጥማችሁ ምን ታደርጋላችሁ?

 22 
 
U°^õ 1 E—    
 

ኤች.Aይ.ቪ/ ኤድስ ከEንግሊዝኛ (HIV/AIDS) የተወሰደ Uኀጻ[ nM ነው፡፡ ኤድስ

ኤች.Aይ.ቪ u}vK< uዓÔ ¾TÁ¿ Ønp” ሕªdƒ Aማካኝነት የሚመጣ በሽታ ነው፡፡
ኤች.Aይ.ቪ/ኤድስ የሰውነታችንን በተፈጥሮ በሽታን የመከላከል Aቅም የሚያዳክም በሽታ
ነው፡፡

ኤች.Aይ.ቪ /ኤድስ በደም ንክኪ Aማካኝነት ይተላለፋል፡፡ ለምሳሌ በሽታው ያለበት ሰው ደም

¨Å ጤነኛ ሰው ደም ¨<eØ c=Ñv ሊተላለፍ ይችላል፡፡

የደም ንክኪ ኤች.Aይ.ቪ/ ኤድስ ከሚተላለፍባቸው መንገዶች Aንዱ ነው፡፡

ስለዚህ
 በመጫወቻ ሥፍራ ድንገተኛ Aደጋ uT>Ÿcƒuƒ Ñ>²? የደም ንክኪ Eንዳይኖር
መጠንቀቅ ÁeðMÒM፡፡
 መርፌ፣ ምላጭና ስለታማ ነገሮችን በጋራ ከመጠቀም መቆጠብ ÁeðMÒM፡፡

በመጫወቻ ሥፍራዎች ድንገተኛ Aደጋ c=Ÿcƒ መወሰድ ÁKv†¨< Ø”no−‹

Eጁ ወይም የሰውነቱ ክፍል የተቆረጠ“ የሚደማ ከሆነ የደም ፍሰቱ Eንዲቀንስ የተጎዳውን
Aካሉን Aንጋሎ Eንዲይዝ መምከር፤ በባዶ Eጅ ለመንካት Aለመሞከር::
በAደጋ ወይም በAጋጣሚ (ህመም) የሚነስረው ሰው ሲያጋጥመን በት/ቤት ቅጥር ግቢ
ከሆነ መጀመሪያ Eርዳታ ¨ÅT>cØuƒ ማEከል (¨Å ቀይ መስቀል ¡uw) S¨<cÉ'
uS•]Á ›"vu= ከሆነ ÅÓV KƒMMp c−‹ በፍጥነት መንገር
- የደም ንክኪ Eንዳይኖር መጠንቀቅ Aለብን፡፡
- Aደጋ የደረሰበት ሰው ሲያጋጥመን በፍጥነት Eርዳታ Eንዲያገኝ በAጠገባችን ለሚገኝ
ሰው መንገር::
- የደም ንክኪ Eንዳይኖር መጠንቀቅ ያስፈልጋል፡፡
- ስለታም ነገሮችን በመጫወቻ ሥፍራ ስናገኝ ፈጽሞ Aለመንካት“ ለመጠቀምም
Aለመሞከር
- ”Å ULß ¾SdcK<ƒ” ስለታም ’Ña‹ uÒ^ ›KSÖkU

 23 
 
U°^õ 1 E—    
 

የግል ንጽሕና Aጠባበቅን መተግበር

ተግባር 1.3.4  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK ÓM ”ጽሕ“ “ ›"vu= ”ጽሕ“ ›Övup SÓKê
መመሪያ- ›Ueƒ ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” SY`‹G< Ÿ‹ u}cÖ<ƒ ¾S¨ÁÁ
’Øx‹ SW[ƒ }¨Á¿:: u<É’< ¾}eTTv†¨<” Ndx‹U uSጻõ
KSUI^‹G< ›p`u<:: uSkÖMU ¾ÓM ”êሕ“ ›Övup” ¾T>Ád¿
G<Kƒ ሥ°KA‹” uSሣM ukKU ›e¨<v‹G< KSUI^‹G< ›d¿::

የመወያያ ጥያቄዎች
 የግል ንጽሕናችንን Eንዴት Eንጠብቃለን?
 የAካባቢ ንጽሕናን መጠበቅ ለምን ይጠቅማል?

ue°M 1.15 ¾U¿›†¨< c−‹ U” ”ÅT>W\ uSSMŸƒ Ÿሥ°KA‡ Y` u}cÖ<ƒ

¡õƒ xዎ‹ Là ጻñ::

 
 

G. K. N.

ሥEል 1.15 የግል ንጽሕና ›Övuቅ

ፊታችንንና Eጆቻችንን መቼ መታጠብ ”ÇKw” ለመምህራችሁ ÓKè፡፡

ዘወትር ጠዋት ከመኝታችን ስንነሣ ፊታችንንና Eጆቻችንን በውሃና በሳሙና በሚገባ

መታጠብ Aለብን፡፡
 24 
 
U°^õ 1 E—    
 

Eጆቻችንን SŠ ”Öw;
 ከመጸዳጃ ቤት ስንመለስ
 ሕጻናትን ከመመገባችን በፊት
 ምግብ ከመመገባችን በፊትና ከተመገብን በኋላ
 ከጨዋታ ስንመለስ
 ማንኛውንም ሥራ ካጠናቀቅን በኋላና
 Eንስሳƒን ከነካን (ካሻሸን) በኋላ፡፡

ዘወትር ማታ ወደ መኝታ ከመሄዳችን በፊት Eግሮቻችንን መታጠብ Aለብን፡፡

ገላንና ፀጉርን መታጠብ

ስንጫወት ወይም የተለያዩ ከባድ ሥራዎችን ስንሠራ ሰውነታችንን ያልበናል፡፡ ሰውነታችንን
ሲያልበን መታጠብ Aለብን፡፡ ሰውነታችንን የማንታጠብ ከሆነ መጥፎ ጠረን ይፈጥራል፡፡
ገላችንን የማንታጠብ ከሆነ ሌሎች ሰዎችን ደስ ¾TÁc˜ Ö[” K=ðØ`w” ይችላል፡፡
ፀጉራችንንም መታጠብና ማበጠር ያስፈልጋል፡፡ ፀጉራችን የማይበጠር ከሆነ ደግሞ ተባይ
K=ðØ` ËLM፡፡

የAፍን ንጽሕና መጠበቅ

 ue°M 1.16 ¾Uታ¿ƒ MÏ U” ÁÅ[Ñ ’¨<;

 ¾›õ” ”ጽሕ“ ”ȃ SÖup ÉLM;

ሥEል 1.16 ¾›õ ”êI“ ›Övup

ተግባር 1.3.5  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK Ø`e ”êሕ“ ›eðLÑ>’ƒ SÓKê
መመሪያ- uu<É” uSJ” uS¨ÁÁ ØÁo−‡ Sሠ[ƒ }¨ÁÁ‹G<
¾u<É“‹G<” NXw K¡õM ÕÅ™‰‹G< ÓKè::
¾S¨ÁÁ ØÁo−‹
 ጥርሳችንን ማጽዳት ያለብን መቼ ነው?
 ጥርስን Aለማጽዳት ምን ችግር ያስከትላል?

 25 
 
U°^õ 1 E—    
 

ምግብ ከተመገብን በኋላ Aፍን በውሃ መጉመጥመጥ ያስፈልጋል፡፡ Eንዲሁም ጥርሳችንን

ዘወትር Öªƒ ŸS˜ ”Å}’d” በጥርስ ቡርሽ Sóp ¨ÃU u”Úƒ SómÁ Sóp
ያስፈልጋል፡፡

Aፋችን የማይጸዳ ከሆነ

 የAፍ ጠረን SØö ÃJ“M፡፡
 ጥርሳችን ለመቦርቦር ይጋለጣል፡፡ ÃIU KŸõ}— ¾Ø`e ISU ÁÒMÖ“M::
 ¾Ø`d‹” kKU Ãk¾`“ የጥርሳችንን ውበት ይቀንሳል፡፡

የልብስ ንጽሕናን መጠበቅ

በሥEሉ ላይ ምን }ረÇችሁ?
uY°M 1.17 ¾Uታ¿›†¨<” }Óv^ƒ ²`´\::

 
 
G. K. N.

ሥEል 1.17 ¾Mwe ”êI“ ›Övup

 ለልብሳችን ንጽሕና ምን ዓይነት ጥንቃቄ ማድረግ Eንዳለብን ለመምህራችሁ በዝርዝር

ተናገሩ፡፡

ልብሳችንን
 በAግባቡ መልበስና በንጽሕና መያዝ፤
 በT>qiiuƒ ጊዜ ማጠብ፤
 ተኩሰንና Aጥፈን በንጹሕ ቦታ ማስቀመጥ ያስፈልጋል፡፡

 26 
 
U°^õ 1 E—    
 

የAካባቢ ንጽሕናን መጠበቅ

ተግባር 1.3.6  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK ›"vu= ”êሕ“ ›Övup SÓKê
መመሪያ-
uu<É” uSJ” uS¨ÁÁ ØÁo−‹ SW[ƒ }¨ÁÁ‹G<
¾}eTT‹G<v†¨<” Ndx‹ KSUI^‹G< ›p`u<::
¾S¨ÁÁ ØÁo
 የመማሪያ ክፍላችG<ን ንጽሕና Eንዴት መጠበቅ ”ÅUƒ‹K< ÓKጹ::
 መጸዳዳት ስንፈልግ የት መፈጸም Aለብን?
 Aካባቢያችን Eንዳይቆሽሽ ከኛ ምን ይጠበቃል? በዝርዝር }ናገ\፡፡

 
ሥEል 1.18 Aካባቢን Têǃ

ንጹሕ Aካባቢ ለጤናችን በጣም ጠቃሚ ነው፡፡ Aካባቢያችን ንጹሕ ሲሆን ደስተኞች
Eንሆናለን፡፡ Eንዲሁም ለተለያዩ በሸታዎች Aንጋለጥም፡፡

ንጹሕ Aካባቢ ለጤናችን ለኑሮAችንና ለትምህርታችን በጣም ተስማሚ ነው፡፡

Aካባቢያችን ንጹሕ Eንዲሆን

 መማሪያ ክፍላችንን Têǃ
 ቆሻሻዎችን በቆሻሻ መጣያ ሥፍራ (በቅርጫት ውስጥ) መጣል፡፡
 በመጸዳጃ ቤት u›Óvu< መጸዳዳት፡፡
 የቤት Eንስሳት Ÿሰ¨< መኖሪያ ቤት ›"vu= ^p vK Yõ^ ”Ç=•\ TÉ[Ó፡፡

 27 
 
U°^õ 1 E—    
 

 የትምህርት ቤታችንን“ የመኖሪያ Aካባቢያችንን ጽዳት በጋራ SÖup::

 የAካባቢያችንን Aትክልቶች መንከባከብ ያስፈልጋል፡፡

ተግባር 1.3.7  ¾u<É” ሥራ

ዓላማ- ¾Ö?“ ›Övup S”ÑÊ‹” uY°M Td¾ƒ
መመሪያ- በu<ድን በመሆን የጤና Aጠባበቅ መንገዶችን የሚያሳዩ ሥEሎችን
በመሣል በቀለም (ከለር) ካቀለማችሁ በኋላ ለመምህራችሁ Aሳዩ፡፡

መልመጃ 1.3

ሀ. የሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክል ከሆኑ #Eውነት$ ትክክል ካልሆኑ ÅÓV #ሐሰት$ በማለት መልሱ፡፡

1. ምግብ ተመግበን ስንጨርስ Aó‹”” መጉመጥመጥ SØö የAፍ ጠረን Eንዳይኖ[”

ይረዳል፡፡
2. ኤች.Aይ.ቪ/ ኤድስ በመሳሳም የሚተላለፍ በሽታ ነው፡፡
3. የግል ንጽሕናን መጠበቅ ራስን ከበሽታ ለመከላከል ይጠቅማል፡፡
4. ድንገተኛ Aደጋ የደረሰበት ሰው ሲያጋጥመን ÅS<” በውሃ ማጠብ ያስፈልጋል፡፡
5. Aካባቢያችንን በጋራ ማጽዳት ስለሌሎች ሰዎች ጤንነት ኃላፊነት Eንዲሰማን ያደርጋል፡፡

ለ. በ‘ሀ’ ሥር ¾k[u<ƒ u#K$ Y` Ÿk[u<ƒ Ò` ›³UÆ::

ሀ ለ
1. በንጽሕና ጉድለት የሚመጣ በሽታ ሀ. Eጅን መታጠብ
2. በደም ንክኪ የሚመጣ በሽታ ለ. Eከክ፣ ዓይን Tዝ
3. ከመጸዳጃ ቤት መልስ ማድረግ ያለብን ሐ. የግል ንጽሕና SÖup
4. የሰውነት ጠረን Eንዲኖር ያደርጋል፡፡ መ. ኤች.Aይ.ቪ/ ኤድስ
5. ለበሽታ የመጋለጥ Eድልን ይቀንሳል፡፡ ሠ. ገላችንን Aለመታጠብ

ሐ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡

1. የጤና Aጠባበቅ ማለት ምን ማለት ነው?
2. ኤች.Aይ.ቪ/ ኤድስ ምንድን ነው?
3. ተገቢ የግል ንጽሕና ሲባል ምን ማለት ነው?

 28 
 
U°^õ 1 E—    
 

TÖnKÁ
u²=I ርEስ ¾T>Ÿ}K<ƒ” lU ’Ña‹ }U^‹%EM::
 UÓw uሕèƒ KS•` ŸT>ÁeðMÑ< ’Ña‹ ›”Æ ’¨<::
 UÓw” ከE”edƒና Ÿ}¡KA‹ “Ñ—K”::
 ¾Ñu ሥ`¯ƒ UÓw uU”SÑwuƒ ¨pƒ TÉ[Ó ÁKw” Y’ Y`¯ƒ
’¨<::
 Ö?“ ማለት ›"L©' ›EUa›©“ Tኀu^© Åኀ”’ƒ TKƒ ’¨<::
 ¾}TEL Ö?”’ƒ ÁK¨< c¨< Ö”"^“ Ö?’— ’¨<:: ሕSU}— c¨< ግን
Å"T“ ð³³ ’¨<::
 T”kØkØ፣ ^e Uታƒ፣ ¨<Òƒ“ l`Öƒ፣ ƒŸ<dƒ፣ Teታ¨¡፣
}pTØ፣ ¾UÓw õLÔƒ Sk’e ª“ ª“ ¾ሕSU UM¡„‹ “†¨<::
 uT”—¨<U Ñ>²? ¾ሕSU eT@ƒ c=cT” KSUI^‹”፣ K¨LЉ‹”
¨ÃU u›p^u=Á‹” KT>ј c¨< S”Ñ` ÃÑv“M::
 ¾ÓM ”ጽሕ“” SÖup Kuiታ ¾SÒKØ °ÉM” Ãk”dM::
 Ÿ¡፣ ¨eóƒ፣ ¯Ã” T´፣ ¢K?^ ¨²} u”ጽሕ“ Ñ<ÉKƒ ¾T>SÖ<
ui−‹ “†¨<::
 ›?‹.›Ã.y=/ ›?Ée uÅU ”¡Ÿ= Ã}LKóM::

 29 
 
U°^õ 1 E—    
 

TÖnKÁ ØÁo−‹
G. ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ ƒ¡¡M ŸJ’< #E¨<’ƒ$ ƒ¡¡M "MJ’< ÅÓV #Ncƒ$ uTKƒ
SMc<::

1. ¾U”SÑu¨< UÓw ŸE”edƒ“ Ÿ}¡KA‹ ÃÑ—M::

2. ሕSU}— c¨< ”l“ kM×ó ’¨<::
3. Ö?“ ›"L©“ ›EUa›© Åኀ”’ƒ TKƒ ’¨<::
4. E`Ô“ ›Ãw Ÿ›ƒ¡Mƒ ¾T>SÅu< ¾UÓw ¡õKA‹ “†¨<::
5. T”—¨<U ui uÅU ”¡Ÿ= Ã}LKóM::

K. ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ Ÿ}cÖ<ƒ ›T^à‹ ¨<eØ ƒ¡¡K— SMe ¾Á²¨<” JH@ uSU[Ø
SMc<::
1. ከሚከተሉት በሽታዎች ዋነኛ መንሥኤው የንጽሕና ጉድለት ያልሆነው የትኛው ነው
G. ›?‹ ›Ã y/= ›?Ée N. ¨eóƒ
K. Ÿ¡ S. ¯Ã’T´
2. ¾Ö?“ ›Övup ›eðLÑ> ¾J’¨< ለምንድን ነው
G. Ö?’— J• KSÑ–ƒ
K. }LLò uiታ” KSŸLŸM
N. ƒUI`ታ‹”” u›Óvu< KSŸታ}M
S. G<K<U SMe ÃJ“M::
3. ¾›?‹. ›Ã. y=/ ›?Ée S}LKòÁ S”ÑÉ ¾J’¨< የትኛው ነው
G. ›wa SSÑw N. qhh Mwe መልበስ
K. ÅU ”¡Ÿ= S. SddU
4. ŸT>Ÿ}K<ƒ ውስጥ ¾uiታ UM¡ƒ ÁMJ’¨< የትኛው ’¨<;
G. c¨<’ƒ” TdŸ¡ N. ƒŸ<dƒ
K. TekSØ S. ƒ”ታ
5. ŸØ^Ø_ ¾UÓw ¯Ã’„‹ ¾TÃSÅu¨< ¾~ ’¨<;
G. ØpM ÑAS” N. ›}`
K. iUw^ S. ›Å”Õ_

 30 
 
U°^õ 1 E—    
 

N. Ÿ²=I u‹ uT
T>Ñ–¨< W”
”Ö[» ¨<e
eØ uT>Ñ–¨ ታ ¾T>eTT
¨< vÊ xታ T¨<” ሥ°M YL‹G<
Y\ eS<” éñ::
ŸY

Ÿ”edƒ
ƒ 1. 22.
¾T>Ñ–< UÓx‹
U

 
p
pu?
YÒ

Ÿõ^õ_
_−‹ 3. 4.
¾T>SÅu
u<
¾UÓw ¯Ã’„‹
¯

 
¨Ã” ûûÁ
Á

T>Ÿ}K<ƒ ØÁ
S. ¾T> Áo SMc<::
1. ¾ui
 eT@ƒ (UM¡ƒ) c=cT”
c U”
” TÉ[Ó ›Kw”;
2. u›"vu=Á‹G< Ÿ}KSÆ ¾UÓw ¯Ã
Ã’„‹ ¨<e
eØ Ze~”
” ²`´\::

 31 
 
U°^õ 1 E—    
 

ፍተሻ

የምታውቋቸውን ክንውኖች በመለየት በEያንዳንዱ ሳጥን ውስጥ ይህንን () ምልክት

Aኑሩ፡፡

1. የምግብን ጠቀሜታ Eናገራለሁ፡፡

2. በAካባቢያችን የተለመዱ የምግብ ዓይነቶችን ስሞች

Eጠራለሁ፡፡

3. ከEንስሳትና ከተክሎች የሚገኙ የምግብ ዓይነቶችን

Eለያለሁ፡፡

4. ተገቢ የAመጋገብ ሥርዓቶችን በተግባር Aሳያለሁ፡፡

5. የጤንነትን ፍቺ Eሰጣለሁ፡፡

6. በጤነኛና በህመምተኛ ሰው መካከል ያለውን ልዩነት በማነጻጸር

የጤናን Aስፈላጊነት Aብራራለሁ፡፡

7. Aንዳንድ የሕመም ምልክቶችን Eገልጻለሁ፡፡

8. የሕመም ስሜት ሲሰማን ለሌሎች E”ȃ መናገር Eንዳለብን

Aስረዳለሁ፡፡

9. ስለ ግል ንጽሕና ጠቀሜታ Aስረዳለሁ፡፡

10. የግል ንጽሕናን Aለመጠበቅ የሚያስከትላቸውን ችግሮች

Eገልጻለሁ፡፡

11. ተገቢ የግል ንጽሕና Aጠባበቅን Aሳያለሁ፡፡

 

 32 
 
 ምEራፍ G<Kƒ

Tu[cv‹”

ŸምEራፉ የሚጠበቅ Aጥጋቢ የመማር ብቃት

ÃI” ርEስ "Ö“kቃችሁ በ%EL:-
 የማኅበረሰባችሁን Aባላት በEድሜያቸው መሠረት ትመድባላችሁ፡፡
 በማኅበረሰባችሁ የEድሜ ምድብ መሠረት የራሳችሁንም የEድሜ ምድብ
ትለያላችሁ፡፡
 Aንዳንድ የሕጻናት መብቶችንና የመብት ጥሰት የሚገልጹ ምሳሌዎችን
ትሰጣላችሁ፡፡
 የሕጻናት መብቶች Eንዴት መጠበቅ Eንዳለባቸው ሐሳብ ታቀርባላችሁ፡፡
 የየEለት Eንቅስቃሴያችሁን ማቀድን ትለማመዳላችሁ፡፡
 ራስን በራስ የመምራት ተግባርን ታሳያላችሁ፡፡
 Eድሜያችሁ በሚፈቅደው መሠረት በAንዳንድ የማኀበረሰብ Eንቅስቃሴ ውስጥ
ለመሳተፍ ያላችሁን ፍላጎት በተግባር ታሳያላችሁ፡፡
 ጉልበት ለማኀበረሰባችሁ ያለውን ጠቀሜታ ትገልጻላችሁ፡፡
 የጉልበት ምንጮችን ትዘረዝራላችሁ፡፡
 ንድፎችን መሥራትና ቁሳቁሶችን ማያያዝ (ማገናኘት) ትለማመዳላችሁ፡፡
 ጌጣጌጦችንና p`ጻp`ጾችን ከወረቀትና ከሸክላ ƒሠ^L‹G<፡፡
 ሳይንሳዊ የምርምር ክህሎቶችን ማለትም፡- መመልከትን፣ መጠየቅን፣
መመደብን፣ መለካትን፣ መግባባትን፣ መሳይ ቅርጾችን መሥራትንና ተባብሮ
መሥራትን በተግባር ታሳያላችሁ፡፡

33 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

2.1. የማኀበረሰብ Aባላት

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ትምህርት ከተማራችሁ በኋላ፡-

 የማኀበረሰባችሁን Aባላት Eድሜያቸውን መሠረት በማድረግ ትመድባላችሁ፡፡
 በማኀበረሰባችሁ የEድሜ ምድብ መሠረት የራሳችሁንም የEድሜ ምድብ ትለያላችሁ፡፡
 Aንዳንድ የሕጻናት መብቶችንና የመብቶችን ጥሰት የሚገልጹ ምሳሌዎችን ትሰጣላችሁ::
 የሕጻናት መብቶች Eንዴት መጠበቅ Eንዳለባቸው ሐሳብ ታቀርባላችሁ፡፡
 ¾¾Kƒ ”penc?Á‹G<” uTkÉ ƒ}Ñw^L‹G<::
 u^d‹G< Å[Í ^e” ¾SU^ƒ ¡IKAƒ” u}Óv` dÁL‹G<::

ቁልፍ ቃላት
 ማኀበረሰብ
 ሕጻናት
 መብት
 የመብት ጥበቃ
 የመብት ጥሰት

ሀ. የማኅበረሰብ Aባላት

ሥEል 2.1 የማኅበረሰብ Aባላት

34 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ተግባር 2.1.1  የቡድን Y^

ዓላማ- ¾Tኀበ[cw ›vLƒ U”’ƒ መለየት
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::
 ሥEል 2.1ን በማስተዋል ተመልከቱ፡፡ ምን ተገነዘባችሁ;
 የማኅበረሰብ Aባላት TKƒ U” TKƒ ’¨<;

በሥEል 2.1 Eንደተመለከታችሁት በተለያዩ የEድሜ ክልልና የተለያዩ ጾታ ያላቸው ሰዎች

ተሰብስበዋል፡፡ Eነዚህ ሰዎች በAንድ Aካባቢ የሚኖሩና የተለያዩ ተግባራት የሚያከናውኑ
ናቸው፡፡ በAንድ Aካባቢ የሚኖሩ በተለያዩ የEድሜ ክልል የሚገኙ ሰዎች የማኀበረሰብ Aባላት
ይባላሉ፡፡

በAንድ ማኀበረሰብ ውስጥ የተሰባሰቡ Aባላት Eድሜያቸው የተለያየ ነው፡፡ Eድሜን መሠረት
በማድረግ የማኀበረሰቡን ›ባላት፡-
 ሕጻናት  ጐልማሳ
 ጐረምሳ  Aዛውንት
 ኮረዳ በማለት መመደብ ይቻላል፡፡
የማኀበረሰብ ›ባላት የEድሜ ክልልን መሠረት በማድረግ በAምስት ቡድን መክፈል ይቻላል፡፡

W”Ö[» 2.1 የማኀበረሰብ ›ባላት

ተ.ቁ ስያሜ የEድሜ ክልል

1 ሕጻን 18 ና 18 ዓመት በታች
2 ÑAረምሳ/ወጣት /K¨”É 19 - 35
3 ኮረዳ/ወጣት /Kc?ƒ 19 - 35
4 ጐልማሳ 36 - 60
5 Aዛውንት ከ60 ዓመት በላይ

ተማሪዎች! በጐረምሳና በኮረዳ መካከል ያለው ልዩነት ምንድን ነው? መልሱን

ለመምህራችሁ ንገሩ::

35 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ጐረምሳ የሚለው ስያሜ የሚያገለግለው ለወንድ ጾታ ሲሆን ኮረዳ የሚለው ደግሞ ለሴት
ጾታ የሚያገለግል ስያሜ ነው፡፡

K. ¾U”јuƒ ¾Tኀu[cw ¡õM

ተግባር 2.1.2  የቡድን Y^

ዓላማ- ሰዎችን በEድሜያቸው መሠረት በማኅበረሰብ ውስጥ መመደብ
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::
 በሥEል 2.1 የቀረበውን በማየት የማኅበረሰብ Aባላትን በEድሜያቸው መሠረት
ምን ምን ተብለው ሊመደቡ Eንደሚችሉ ለመምህራችሁ በዝርዝር ተናገሩ፡፡
 በEድሜያችሁ መሠረት Eናንተ በየትኛው የማኅበረሰብ ክፍል ውስጥ
ትመደባላችሁ?
 የቤተሰባችሁን Aባላት በEድሜያቸው መሠረት በመመደብ ስንት ሰዎች በምድቡ
ውስጥ Eንዳሉ ተናገሩ፡፡

የማኀበረሰብ Aባላት Eድሜን መሠረት በማድረግ ሕጻናት፣ ጎረምሶች፣ ኮረዶች፣ ጎልማሶችና

Aዛውንቶች ተብለው ይመደባሉ፡፡ በዚህም መሠረት Eናንተ የምትገኙበት የEድሜ ክልል
ከ18 ዓመት በታች በመሆኑ ሕጻናት በመባል ትጠራላችሁ፡፡
uሠ”Ö[» 2.1 u}SKŸ}¨< Sሠ[ƒ የTኀ[cv‹” Aባላት ¾°ÉT@ iÓÓ` ስንመለከት:-
 ከሕጻንነት ወደ ጎረምሳነት/ኮረዳነት፣
 ከጎረምሳነት/ኮረዳነት ወደ ጎልማሳነት፣
 ከጎልማሳነት ወደ Aዛውንትነት ሊሆን ይችላል፡፡

ተግባር 2.1.3  የÓM }Óv`

ዓላማ- ሕጻ“ƒ uu?†¨<“ uTu[cw ¨<eØ K=•^ችሁ ¾T>‹K¨<” T>“
መለየት
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw K¡õM ÕÅ™‰‹G< ›p`u<::
 በቤታችሁ ውስጥ ምን ምን ተግባራትን Eንደምታከናውኑ ግለጹ፡፡
 በምትኖሩበት ማኀበረሰብ ውስጥ ያላችሁን ሚና በዝርዝር ተናገሩ፡፡

36 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

 
 

ሥEል 2.2 በተለያዩ ተግባራት የተሰማሩ ሕጻናት

ሕጻናት በቤተሰባቸውና በሚኖሩበት ማኀበረሰብ ውስጥ ሊያከናውኗቸው ከሚገቡ

ተግባራት መካከል ቤተሰብን ማክበር፣ ታላላቆችን ማክበር፣ ሕጻናትን በሚመለከቱ
ተግባራት ላይ መሳተፍ Ö”¡[¨< ƒUI`ትን ST`፣ KTኀበ[cu<“ KGÑ` ÖnT> ²?Ò
SJ” የሚሉትን መጥቀስ ይቻላል፡፡

N. የሕጻናት መብትና ሊያጋጥሟቸው የሚችሉ Aደጋዎች

ተግባር 2.1.4  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾Q铃 Swƒ“ ¾Swƒ Øc„‹” U”’ƒ መግለጽ
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw K¡õM ÕÅ™‰‹ ›p`u<::
 የሕጻናት መብቶች ምንድን ናቸው?
 በሕጻናት ላይ የሚደርሱ Aደጋዎችን በዝርዝር ተናገሩ፡፡

 
 
 
ሥEል 2.3 የሕጻናት መብቶች

37 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ሕጻናት የተለያዩ መብቶች Aሏቸው፡፡ ለምሳሌም፡- የቤተሰብንና የሌሎችን ፍቅርና Eንክብካቤ

የማግኘት፣ የመኖር፣ የማደግና ከAደጋ የመጠበቅ፣ ለEድገታቸውና ለትምህርታቸው
የሚያስፈልጋቸውን ከቤተሰባቸው የመጠየቅና የማግኘት መብቶች Aሏቸው፡፡ በሌላ በኩል
ደግሞ ሕጻናትን የሚከተሉት Aደጋዎች ሊያጋጥማቸው ይችላል፡፡
 በቀላሉ ለተለያዩ Aደጋዎች መጋለጥ ለምሳሌ፡- ሕጻናት ለመኪና Aደጋ፣ ለጎርፍ፣
ለEሳት፣ ለኤሌትሪክ Aደጋ ሊጋለጡ ይችላሉ፡፡
 ለጉልበት ብዝበዛ መዳረግ
 ራሳቸውን ከጥቃት መከላከል ስKማይችሉ በAካላቸው ላይ ድብደባና ጉዳት
ሊደርስባቸው ይችላል፡፡
 በሌሎች በመታለል ከቤተሰቦቻቸውና ከAካባቢያቸው ተሰርቀው ሊወሰዱ ይችላሉ፡
 ukLK< ለበሽታ K=ÒKÖ< ËLK<::

ተግባር 2.1.5  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- uQ铃 Là ¾T>Å`c< Ñ<Ç„‹“ ^e” ”ȃ ŸÑ<ǃ SŸLŸM
”ÅT>‰M SÓKê
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::

 ሕጻናት በቀላሉ ለAደጋ Eንዲጋለጡ የሚያÅ`ጋቸው ምክንያት ምንድንነው?

 ሕጻናት ሊያጋጥሟቸው የሚችሉ Aደጋዎች ምን ምን ናቸው?
 ሕጻናት ራሳቸውን ከAደጋ ለመከላከል ምን ማድረግ Aለባቸው?

ሕጻናትን የተለያዩ Aደጋዎች ሊያጋጥሟቸው ይችላሉ፡፡ ለምሳሌም፡-

 የመኪና Aደጋ
 የEሳት ቃጠሎ
 uÔ`õ ¾S¨cÉ
 መውደቅ
 በሹል ነገር መወጋት
 በስለታም ነገር መቆረጥ የመሳሰሉት በሕጻናት ላይ የሚደርሱ Aደጋዎች ናቸው፡፡
ስለዚህ ሕጻናት በመኪና መንገድ ላይ መጫወት፣ በመኪና መንገድ ላይ ሲሄዱ የግራ
መስመርን ይዞ Aለመሄድ፣ ለማቋረጫ ባልተፈቀደ ቦታ ማቋረጥ በAካል ላይ ጉዳት
በT>ያደርሱ ስለታም ነገሮች መጫወት፣ Eንስሳትን መተናኮል ተገቢ ያለመሆኑን በመገንዘብ
ራሳቸውን ከAደጋ መጠበቅ Aለባቸው፡፡

38 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ሕጻናት በAEምሮና በAካል ያልÇበሩ ስለሆኑ ራሳቸውን መከላከል Aይችሉም፡፡ ስለዚህ

በሌሎች ሰዎች ይታለላሉ፣ ለጉልበት ብዝበዛ ይዳረጋሉ፡፡ በተጨማሪም የበሽታ መንሥኤ
(ለበሽታ የሚዳርጉ ተግባሮችን) ለይቶ ባለማወቅ U¡”Áƒ ukLK< ለበሽታ ይጋለጣሉ፡፡

S. የሕጻናት መብቶች

ተግባር 2.1.6  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- የሕጻናትን Swትና Óȁ መግለጽ
መመሪያ- Ÿ4-6 }T]−‹ uSJ” u<É” SY`‹G< uk[u<ƒ ØÁo−‹
}¨ÁÁ‹G< ª“ ª“ Ndx‹” KSUI^‹G< ›p`u<::
 መብት ማለት ምን ማለት ነው?
 ሕጻናት ምን ምን መብት Aላቸው?
 የሕጻናት ግዴታ ምንድን ነው?

ሥEል 2.4 የሕጻናት መብቶች

ከሥEል 2.4 ስለ ሕጻናት መብቶች ምንነት ምን ትረዳላችሁ?

መብት ሌሎች ሰዎች ምንም ዓይነት ተጽEኖ ሳያደርሱብን ልናከናውናቸው የሚገቡ
ተግባራት ወይንም ልናገኛቸው የሚገቡ ጥቅሞች መገለጫ ነው፡፡ Aንዳንድ የማኀበረሰብ
Aባላት የተለያዩ መብቶች Aሏቸው፡፡

39 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ለምሳሌ፡- የሕጻናት መብቶች የሚከተሉት ናቸው፡፡

G. የመማር መብት
K. ከAቅም በላይ ¾J’ Y^ ÁKSሥ^ƒ
N. ምግብ፣ Aልባሳት የመኖሪያ ቤት የማግኘት
መ. ፍቅርና Eንክብካቤ የማግኘት
ሠ. ወላጆቻቸውን የማወቅ መብት
ረ. ስምና ²?Ó’ƒ/Gገር የማግኘት መብት ዋና ዋናዎ‡ ናቸው፡፡

የመማር መብት

ተግባር 2.1.7  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ዋና ዋና የሕጻናት Swƒ” መለየት
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw K¡õM ÕÅ™‰‹G< u´`´`
›p`u<::
 የሕጻናት መሠረታዊ መብቶች ምን ምን ናቸው?
 የሕጻናት መብትን ማክበር ለምን ያስፈልጋል?

ሥEል 2.5 የሕጻናት የመማር መብት

Eድሜያቸው ለትምህርት የደረሱ ሕጻናት ትምህርት ቤት ገብተው የመማር መብት

Aላቸው:: በሀገራችን ሕጻናት የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት በነጻ የመማር መብት Aላቸው፡፡
በሌላ በኩል ደግሞ ሕጻናት የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት የመማር ግዴታ Aለባቸው፡፡
ሕጻ“ƒ ”¡w"u? ¾TÓ–ƒ Swƒ ßU` ›L†¨<፡፡

40 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ሕጻናት በAካልና በAEምሮ Eንዲያድጉና Eንዲበስሉ Eንክብካቤ K=Å[ÓL†¨< ÃÑvM፡፡

ለምሳሌ ወላጆች ወይንም Aሳዳጊዎች ሕጻናትን ንጽሕናቸውን በመጠበቅ፣ በመመገብ፣
በጤናቸው ላይ ጉዳት Eንዳይደርስባቸው በመጠበቅ የመንከባከብ ግዴታ ›Kv†¨<፡፡

ከAቅም በላይ ከሆነ ሥራ የመጠበቅ መብት

 
 

 
 

ሥEል 2.6 የሕጻናት ጉልበት ብዝበዛ

ተግባር 2.1.8  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- Ÿ›pU uLà ¾J’ Y^” U”ነትን መዘርዘር
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::

 ከሥEል 2.6 ምን ተገነዘባችሁ?

 ለሕጻናት ከAቅም በላይ የሆኑ ሥራዎችን ዘርዝሩ፡፡
 ሕጻናት ከAቅም በላይ የሚሠሩት ሥራ ምን ዓይነት ጉዳት ያስከትልባቸዋል?

ሕጻናት ከAቅማቸው በላይ የሆኑ ሥራዎች የለመሥራት መብት Aላቸው፡፡ ከAቅም በላይ
የሆኑ ሥራዎች ጉልበትን ያደክማል፣ ጤንነትን ይጎዳል፣ Aካላዊና AEምሮAዊ Eድገትን
ያቀጭጫል፡፡ በትምህርት Aቀባበል ላይም ተጽEኖ ያሳድራል፡፡ ስለዚህ ሕጻናት ከAቅም በላይ
የሆነ ሥራ Eንዲሠሩ መገደድ የለባቸውም፡፡ ሕጻናት ለረዥም ጊዜ ያለምንም ክፍያ
የሚሠሩት Aድካሚ ሥራ የሕጻናት ጉልበት ብዝበዛ ይባላል፡፡

41 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ምግብ፣ Aልባሳትና የመኖሪያ ቤት የማግኘት መብት

ተግባር 2.1.9  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾ሕጻ“ƒ Swƒ U”ነትን SÓKî::
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::

 ለሕጻናት የሚደረጉ Eንክብካቤዎችን ዘርዝሩ፡፡

 ሕጻናት መሠረታዊ ፍላጎታቸውን የሚያሟሉት Eንዴት ነው?

 
ሀ. መጠለያ ያላቸው ሕጻናት ለ. መጠለያ የሌላት ሕጻን

ሥEል 2.7 መጠለያ የላቸውና የሌላቸው ሕጻናት

c−‹ KS•` Sሠ[© õLÑA„‹ ›LD†¨<፡፡ ሕጻናት ለEድገታቸው Aስፈላጊና ወሳኝ

መሠረታዊ ፍላጎታቸውን የማግኘት መብት Aላቸ¨<፡፡ ስለዚህ ወላጆቻቸው ወይንም
Aሳዳጊዎቻቸው ምግብ፣ Aልባሳትና መጠለያ Eንዲያገኙ በማድረግ ይንከባከቧቸዋል፡፡
ሕጻ“ƒU KS•`“ K°Éу ’²=I” Sሠ[© õLÑA„‹ ¾TÓ–ƒ Swƒ ›L†¨<::

በተጨማሪም ሕጻናት ፍቅርንና Eንክብካቤ ይፈልጋሉ፡፡ መሠረታዊ ፍላጎታቸው

የተሟላላቸው፣ፍቅርና Eንክብካቤ የተሰጣቸው ሕጻናት ጠንካራና ውጤታማ ይሆናሉ፡፡
ለቤተሰባቸውና ለሀገራቸው ጠቃሚ ዜጎች ይሆናሉ፡፡ ስለዚህም የሕጻናትን መሠረታዊ
ፍላጎት ማሟላት የወላጆች ወይንም የAሳዳጊዎች ግዴታ ነው፡፡

42 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ስም የማግኘትና የመማር መብት

ተግባር 2.1.10  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- የትምህርትን ጥቅም መግለጽ
መመሪያ- Ÿ4-6 }T]−‹ uSJ” u<É” SY`‹G< uk[u<ƒ ØÁo−‹
SW[ƒ }¨ÁÁ‹G< SMd‹G<” K¡õL‹G< }T]−‹ ›p`u<::
 የትምህርት ጥቅም ምንድን ነው?
 የትምህርት Eድል ማግኘት የምትችሉት Eንዴት ነው; 

ሕጻናት ከተወለዱበት ጊዜ ጀምሮ መጠሪያ ስም የማግኘት መብት Aላቸው፡፡ ስለዚህ

በትምህርት ቤትና በሕክምና ተቋማት ስማቸው ይመዘገባል፣ በስማቸው ይታወቃሉ፣
በስማቸው ይጠራሉ፡፡
ሁሉም ሕጻናት Eድሜያቸው ለትምህርት ሲደርስ ወደ ትምህርት ቤት ገብተው የመማር
መብት Aላቸው፡፡ ወላጆች ወይንም Aሳዳጊዎች ልጆቻቸውን የማስተማር ግዴታ Aለባቸው፡፡
የሀገራቸው መንግሥት ደግሞ ትምህርት ቤቶችን በመክፈትና Aስፈላጊውን ቁሳቁስ
በማሟላትና መምህራንን በመመደብ ለሕጻናት ነጻ የትምህርት Eድል የመስጠት ግዴታ
Aለበት፡፡ ሕጻናት በAካባቢያቸው በሚገኙ የትምህርት ተቋማት በነጻ የመማር መብት
Aላቸው፡፡ ትምህርት ሕይወትን ለመለወጥ፣ ሀገርን ለማሳደግና ችግርን ለመፍታት
ይጠቅማል፡፡ ስለዚህም ሕጻናት ነገ የተሻለ ሕይወት Eንዲኖራቸውና ለሀገራቸው AስተዋጽO
Eንዲያበረክቱ የመማር ግዴታም Aለባቸው፡፡

ሕጻናት ከመብቶቻቸው Aንጻር ሊያከናውናDቸው የሚገቡ የተለያዩ ግዴታዎችም Aሉባቸው፡፡

ለምሳሌ ያህል ሁላችሁም፡-
 ወላጆቻችሁን፣ ታላላቆቻችሁንና ጓደኞቻችሁን ማክበር Aለባችሁ፡፡
 የትምህርት ቤታችሁን ደንብ ማክበር ይጠበቅባችኋል፡፡
 በትምህርት ቤታችሁና በቤታችሁ የተሰጣችሁን የሥራ ድርሻ በወቅቱ የማከናወን
ኃላፊነት Aለባችሁ፡፡
 የመማሪያ መጽሐፎቻችሁን፣ ደብተሮቻችሁን፣ Eስክሪብቶና Eርሳሳችሁን በጥንቃቄና
በንጽሕና መያዝ Aለባችሁ፡፡
 በAካባቢያችሁ የሚገኙ Eጽዋትንና Eንስሳትን የመንከባብ ግዴታ Aለባችሁ፡፡
 በመኪና መንገድ ላይና በሌሎች Aካባቢዎችም Aደጋ Eንዳይደርስባችሁ በጥንቃቄ
የመንቀሳቀስና የመጫወት ግዴታ Aለባችሁ፡፡

43 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

የሕጻናት መብት ጥሰት

ተግባር 2.1.11  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾ሕጻ“ƒ Swƒ Øcƒ U”ነትን መግለጽ
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::

 የሕጻናት መብት ጥሰት ምንድን ነው?

 የሕጻናት መብት ጥሰት መገለጫዎች ምንድን ናቸው?

የሕጻናት መብት ጥሰት ለሕጻናት የተሰጡ መብቶችን በማወቅ ወይንም ባለማወቅ ወይንም
በቸልተኝነት Aለማክበር ነው፡፡ በሕጻናት ላይ የሚደርስ የመብት ጥሰት በሕጻናት
AEምሮAዊ፣ Aካላዊና ሥነ ልቡናዊ Eድገት ላይ ተጽEኖ ያደርሳል፡፡ የሕጻናት መብት ጥሰት
በሕጻናት ሕይወት ላይ የAጭር ወይንም የረዥም ጊዜ ጉዳት ሊያደርስ ይችላል፡፡ ስለዚህም
ሕጻናት በAካባቢያቸው በሚገኙ ሰዎች የመብት ጥሰት Eንዳይደርስባቸው መብታቸውንና
ግዴታቸውን ለይተው ማወቅ ይጠበቅባቸዋል፡፡ ቀጥሎ የቀረቡትን ሥEሎች በመመልከትና
Aጫጭር ታሪኮችን በማንበብ በሕጻናቱ ላይ የደረሰውን የመብት ጥሰት ዓይነት ለመናገር
ሞክሩ፡፡
ለምሳሌ፡- ሕጻናትን ከAቅም በላይ የሆነ ሥራ በማሠራት የጉልበት ብዝበዛ መፈጸም'
Eድሜያቸው ለትምህርት የደረሱ ሕጻናትን ወደ ትምህርት ቤት Aለመላክ ¾ሕጻ“ƒ Swƒ
Øcƒ “†¨<፡፡

ሕጻናት በቤተሰብ ወይንም በAሳዳጊዎቻቸው Eንዲሁም በAካባቢው በሚገኙ ሰዎች

በማወቅም ይሁን ባለማወቅ ወይንም በቸልተኝነት Aካላዊ፣ ስሜታዊና ማኅበራዊ ተጽEኖ
የሚያደርስ የመብት ጥሰት ሊገጥማቸው ይችላል፡፡ በሕጻናት ላይ Aካላዊ፣ ስሜታዊና
ማኅበራዊ ተጽEኖ የሚያደርስ ጉዳት ሲደርስ ሕጻናት መብታቸው ተጣሰ ይባላል፡፡

በሕጻናት ላይ የሚደርሱ ጥቃቶችና የመብት ጥሰቶች መገለጫዎች

 ሕጻናት ምግብ Eንዳይበሉ መከልከል ወይንም ማስራብ፣
 ድካምና ሕመም የሚያስከትሉ ሥራዎችን ማሠራት፣
 ተገቢ ባልሆነ ንግግር Eንዲጨነቁ፣ Eንዲረበሹና በፍርሃት Eንዲዋጡ ማድረግ፣
 ሕጻናትን ማንጓጠጥና ማዋረድ፣
 መደብደብ፣

44 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

 ልብሳቸውን Aስወልቆ ጓደኞቻቸው Eንዲስቁባቸው ማድረግና ሌሎችም ጭካኔና

ሰብAዊነት የማይታይባቸው ቅጣቶች በሕጻናት ላይ የሚደርሱ ጥቃቶችንና የመብት
ጥሰቶችን ያሳያሉ፡፡
ተማሪዎች! ቀጥሎ የቀረቡትን ሥEሎች በመመልከት በሕጻናቱ ላይ ምን ምን ዓይነት
የመብት ጥሰት Eንደደረሰ ለመምህራችሁ ተናገሩ፡፡

በሥEሉ የሚታየው ምንድን ነው? በሕጻናቱ ላይ ምን ዓይነት የመብት ጥሰት Eየደረሰ

ነው?

ሥEሉ ምንን ያሳያል? በሕጻናቱ ላይ ምን ዓይነት የመብት ጥሰት Eየደረሰ ነው?

45 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ከሥEሉ ምን ተመለከታችሁ? በሕጻናቱ ላይ Eየደረሰ ያለው ምን ዓይነት የመብት ጥሰት

ነው?
ሥEል 2.8 የሕጻናት መብት ጥሰት መገለጫዎች

ተግባር 2.1.12  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ፡- የሕጻናት መብት ጥሰት መገለጫዎችን መለየት
መመሪያ፡- Aምስት በሚደርሱ Aባላት ቡድን መሥርታችሁ ቀጥሎ በሚቀርቡት
ገጠመኞችና ተያይዘው በቀረቡ ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ፡፡
 በውይይታችሁ የተነሡ ፍሬ ሐሳቦችን ለክፍል ጓደኞቻችሁ በጽሑፍ Aቅርቡ፡፡

የማሙሽ ገጠመኝ
ማሙሽ የሁለተኛ ክፍል ተማሪ ነው፡፡ Aንድ ቀን ወደ ትምህርት ቤት ሲሄድ መንገድ
ላይ ያገኙት የሠፈር ልጆች የያዘውን የምሳ Eቃ ቀምተው ይበሉበታል፡፡ ማሙሽም
Eያለቀሰ ምሳውን Eንዳይበሉበት ለመናቸው ልጆቹ ግን “ከዚህ ጥፋ፡፡” በማለት
ደበደቡት፡፡ የምሳ መያዣውን Eንዲሰጡት ሲለምናቸው ሱሪውን Aስወልቀው የAካባቢው
ሕጻናትና ጓደኞቹ Eንዲስቁበት Aደረጉ፡፡ ማሙሽም Eያለቀሰ ወደ ቤቱ ተመለሰ፡፡

የመወያያ ጥያቄዎች
ተማሪዎች! ከማሙሽ ታሪክ ምን ተማራችሁ? በማሙሽ ላይ ምን ዓይነት የመብት
ጥሰት የተፈጸመ ይመስላችኋል? ማሙሽ መብቱን ለማስከበር ምን ምን ማድረግ
Aለበት?

46 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

የማሚት ገጠመኝ
ማሚት የሁለተኛ ክፍል ተማሪ ናት፡፡ Aንድ ቀን Eናቷ ከትምህርት ቤት ቀርታ በቤት
ውስጥ ሥራ Aንድትሠራ Aደረጉ፡፡ ከዚያ በኋላም ማሚት ትምህርቷን Aቋርጣ ጉልት
Eንድትሸጥ Aደረጉ፡፡ ማሚት ትምህርቷን ለመቀጠል ብትፈልግም Eናቷ ፈቃደኛ
Aልሆኑም፡፡ በመጨረሻም Eናቷ ከጎረቤታቸው የተበደሩትን ገንዘብ መመለስ eLM‰K<
ማሚት ወደ ጎረቤታቸው ቤት ሄዳ ያለምንም ክፍያ ሥራ Eንድትሠራና የተበደሩት
ገንዘብ Eንዲቀርላቸው Aደረጉ፡፡ ማሚትም ተገዳ ወደ ጎረቤታቸው ቤት ሄደች፡፡

የመወያያ ጥያቄዎች
ተማሪዎች! ከማሚት ታሪክ ምን ተማራችሁ? በማሚት ላይ ምን ዓይነት የመብት ጥሰት
የተፈጸመ ይመስላችኋል? ማሚት መብቷን ለማስከበር ምን ማድረግ ነበረባት?

ተማሪዎች! በሕጻናት ላይ የሚደርሱ የመብት ጥሰቶች በሕጻናት Aካላዊ፣ AEምሮAዊና

ማኅበራዊ Eድገት ላይ ተጽEኖ ያስከትላሉ፡፡
 ሕጻናትን ልብስ Aስወልቆ መደብደብ፣ ጓደኞቻቸው Eንዲስቁባቸው ማድረግ ሰብAዊ
ክብርን ይቀንሳል፡፡
 ድብደባ Aካላዊ ጉዳት ያስከትላል፡፡
 ለሕጻናት ፍላጎት ምላሽ መንፈግ፣ ጸያፍ ቃላትና ስድብ የሕጻናትን ሥነ ልቡና
ይጎዳል፡፡

በሕጻናት ላይ ከሚደርሱ የመብት ጥሰቶችና Aደጋዎች ማምለጫ ዘዴዎች

 በትምህርት ቤት Aካባቢና በመንገድ ላይ ስትጫወቱ ሰዎች የማትፈልጉትን ነገር
Eንድታደርጉ ሲጠይቋችሁ “Eምቢ” በማለት ተቃውሟችሁን መግለጽ
 ሌሎች ሰዎች ሊነኩባችሁ የማይገቡ የሰውነት ክፍሎቻችሁን Eንዳይነኩባችሁ
መከላከል
 ሌሎች ሰዎች ሊነኩባችሁ የማይገቡ የሰውነት ክፍሎቻችሁን ሰዎች በኃይል
ከነኩባችሁ ደግሞ የደረሰባችሁን ነገር በግልጽ ለቤተሰቦቻችሁ ወይንም ለመምህራን
መንገር
 በመንገድ ላይ ችግር ሲያጋጥማችሁ በAካባቢያችሁ የሚገኙ የፖሊስ Aባላት ወይንም
ትላልቅ ሰዎች Eንዲረዷችሁ መጮህ
 Aስፈሪ በሆኑና ለAደጋ ሊያጋልጡ በሚችሉ ጭር ባሉና በቀላሉ በማይታዩ
ሥፍራዎች Aለመጫወት ወይንም Aለመቀመጥ
47 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

 የተለያዩ ሰዎች የተለያዩ ማባበያዎችን በመስጠት ወይንም በመኪና ወደማታውቁት

ሥፍራ ወይንም ወደማታውቁት ቤት ሊወስዷችሁ ሲጠይቋችሁ ፈቃደኛ ያለመሆን
 Aደጋ ሲያጋጥማችሁ በቀላሉ Eርዳታ ማግኘት Eንድትችሉ የቤተሰቦቻችሁንና
በAካባቢያችሁ የሚገኝ የፖሊስ ጣቢያን ስልክ ቁጥሮች በቃላችሁ ማጥናትና ችግር
ሲግጥማችሁ ደውላችሁ ማሳወቅ

የሕጻናት መብቶች ጥበቃ

ተግባር 2.1.13  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- በሕጻ“ƒ ላይ የሚደርሱ Øn„‹ን Eንዴት መከላከል Eንደሚቻል መግለጽ::
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” K¡õM ÕÅ™‰‹G< Ndw KSUI^‹G<
›p`u<::
 ሕጻናት በቤታቸውና በማኀበረሰቡ ውስጥ ጥቃት Eንዳይፈጸምባቸው ምን ምን
መደረግ Aለበት?
 ሕጻናት የመብት ጥሰት Eንዳይደርስባቸው ምን ምን Eርምጃዎች መውሰድ
Aለባቸው?

ሕጻናት በወላጆቻቸው ወይም በAሳዳጊዎቻቸው Eንዲሁም በማኀበረሰቡ Aባላት የተለያዩ

የመብት ጥሰት ሊያጋጥማቸው ይችላል፡፡ ለምሳሌ ጭካኔ በተሞላበትና ርኀራኄ በጎደለው
መንገድ የሚፈጸም Aካላዊ ጥቃት፣ ስድብ፣ ከAቅም በላይ የጉልበት ሥራ መሥራት፣ ምግብ
መከልከል፣ ያለEረፍት መሥራት፣ ልብስ Aስወልቆ መግረፍ፣ በሰዎች ፊት ራቁት
ማስቆም፣ መሳቂያ ማድረግና ለፍላጎታቸው ተገቢ ምላሽ Aለመስጠት በሕጻናት ለይ
የሚደርስ የመብት ጥሰት መገለጫዎች ናቸው፡፡

መልመጃ 2.1

ሀ. የሚከተሉት ዓረፍተ ነገሮች ትክክል ከሆኑ “Eውነት” ትክክል ካልሆኑ ÅÓV “ሐሰት” በማለት
መልሱ፡፡
1. የማኅበረሰብ Aባላትን በEድሜያቸው መሠረት መመደብ Aይቻልም፡፡
2. መብት Aንድ ሰው በነጻነት የሚያከናውናቸውን ተግባራት ይገልጻል፡፡
3. Eድሜያቸው ለትምህርት የደረሰ ሕጻናት ሁሉ የመማር መብት Aላቸው፡፡
4. ሕጻናትን ማንኛውንም ዓይነት ሥራ ማሠራት ተገቢ ነው፡፡
5. ጥፋት የፈጸሙ ሕጻናትን ከባድ የጉልበት ሥራ በማሠራት መቅጣት ያስፈልጋል፡፡

48 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ለ. በ”ሀ”ሥር የቀረቡትን በ”ለ” ሥር ከተዘረዘሩት ጋር Aዛምዱ፡፡

‘ሀ’ ‘ለ’
1. የማኅበረሰብ Aባል ሀ. የመማሪያ ቁሳቁሶችን በንጽሕና መጠበቅ
2. የሕጻናት ግዴታ ለ. ጎልማሳ
3. የሕጻናት መብት ሐ. የቤተሰብ ምክርን Aለመቀበል
መ. መጠሪያ ስም ማግኘት
ሠ. Aካላዊ ድብደባ

ሐ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ የያዘውን ፊደል በመምረጥ መልሱ፡፡

1. Eድሜን መሠረት በማድረግ ትክክለኛ ያልሆነው Aመዳደብ የትኛው ነው?
ሀ. ሕጻን ሐ. ጨቅላ
ለ. ጎረምሳ መ. Aዛውንት
2. የሕጻናት ግዴታ ያልሆነው የትኛው ነው?
ሀ. ቤተሰቦቻቸውን ማክበር
ለ. ከAቅም በላይ የጉልበት ሥራ መሥራት
ሐ. በAካባቢያቸው የሚገኙ Eጽዋትን መንከባከብ
መ. የትምህርት ቤት ደንብን ማክበር
3. የሕጻናት መብት ያልሆነው ¾ƒ—¨< ’¨<?
ሀ. ነጻ የትምህርት Eድል ማግኘት ሐ. መሠረታዊ ፍላጎት ማግኘት
ለ. በመኪና መንገድ ላይ መጫወት S. መጠሪያ ስም ማግኘት
4. የሕጻናት መብት ጥሰት መገለጫ ያልሆነው ¾ƒ—¨< ’¨<?
ሀ. ሕጻናትን ልብስ Aስወልቆ ማሳፈር ሐ. ድብደባ
ለ. ለሕጻናት ፍላጎት ምላሽ መንፈግ መ. ፍቅርን መስጠት

መ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡

1. ሕጻናት Aደጋ Eንዳይደርስባቸው ምን ምን ዓይነት ጥንቃቄ መወሰድ Eንደሚገባቸው
Aብራሩ፡፡
2. ሕጻናትን ሊጋጥሟቸው የሚችሉ የAደጋ ዓÃነቶችን ዘርዝሩ፡፡

49 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

2.2 በማኅበረሰብ ውስጥ መኖር

ከንUስ ርEሱ የሚጠበl የመማር ብቃ„‹

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 የየEለት Eንቅስቃሴያችሁን ማቀድ ትለማመዳላችሁ፡፡
 ራስን በራስ የመምራት ተግባር ታሳያላችሁ፡፡
 Eድሜያችሁ በሚፈቅደው መሠረት በAንዳንድ የማኅበረሰብ Eንቅስቃሴ ውስጥ
ለመሳተፍ ያላችሁን ፍላጎት በተግባር ታሳያላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 Eቅድ
 ራስን በራስ መምራት
 ተሳትፎ

1. የየEለት Eንቅስቃሴዎችን ማቀድ

ሀ. የቀን Eቅድ ማዘጋጀት

 
 
 
በሥEሉ የሚታየው ምንድን ነው? ልጁ ምን Eያደረገ ነው?
ልጆቹ ምን Eያደረጉ ነው?
ሥEል 2.9 በተለያዩ ተግባራት ላይ የተሰማሩ ሕጻናት

ተግባር 2.2.1.  ¾u<É” Y^

ዓላማ- eK°Kƒ ”penc? U”’ƒ ማብራራት
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::
 የEለት Eንቅስቃሴ ምንድን ነው?
 በየEለቱ ምን ምን ዓይነት Eንቅስቃሴዎችን ታደርጋላችሁ?

50 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

Aንድ ሰው በቀን ውስጥ ለማንኛውም ውጤት Lለው ተግባር የሚያደርገው Eንቅስቃሴ

የEለት Eንቅስቃሴ ይባላል፡፡ ተማሪዎች በየEለቱ የተለያዩ Eንቅስቃሴዎችን ታደርጋላችሁ፡፡
ለምሳሌ፡- በEለቱ ምግብ መመገብ፣ ጥናት ማጥናት፣ በግል ወይንም በቡድን መጫወት፣
የቤት ሥራ መሥራት፣ Eንቅልፍ መተኛት የመሳሰሉትን ይጠቀሳሉ፡፡ የተለያዩ ተግባራትን
በቅደም ተከተል ለማከናወን ደግሞ የEለት ወይንም የቀን Eቅድ ማዘጋጀት ያስፈልጋል፡፡
¾°Kƒ pÉ” KT²Ò˃ ¾U“Ÿ“¨<“†¨<” }Óv^ƒ uS²`²` °K~” uc¯ƒ
uSŸóðM u¨[kƒ LÃ Teð` ተገቢ ’¨<::

የቀን Eቅድን በተለያዩ መንገዶች ማዘጋጀት ይችላል፡፡ ለምሳሌ ያህልም የሁለተኛ ክፍል
ተማሪ የሆነችው ማሚት የሠራችውን የEለት Eቅድ ትመለከታላችሁ፡፡

W”Ö[» 2.2 የEለት Eቅድ

ተ.ቁ በEለቱ የT>Ÿ“¨’< ተግባራት
1 ከመኝታ መነሣት
2 ወደ ትምህርት ቤት መሄድ
3 የትምህርት ሰዓት
4 መክሰስ መብላት
5 Eረፍት ማድረግና መጫወት
6 ማጥናት
7 ቴሌቪዥን መመልከት
8 የመኝታ ሰዓት
የጊዜ ሰሌዳ
ከንጋቱ 12፡30
ከጥዋቱ 1፡45
ከጥዋቱ 2፡00- Eስከ ቀኑ 9፡30
ከቀኑ 9፡35 Eስከ ቀኑ 10፡00
ከቀኑ 10፡05 Eስከ ቀኑ 11፡00
ከቀኑ 11፡05 Eስከ ምሽቱ 2፡00
ከምሽቱ 2፡00 Eስከ ምሽቱ 3፡00
ከምሽቱ 3፡00 Eስከ ንጋቱ 12፡30

ተግባር 2.2.2  ¾ÓM Y^

ዓላማ- የEለት Eቅድ ማዘጋጀት
መመሪያ-
 የEለት Eንቅስቃሴያችሁን የጊዜ ሰሌዳ በማዘጋጀት ለመምህራችሁ በጽሑፍ
Aቅርቡ::

ለ. የሳምንት Eቅድ ማዘጋጀት

የdU”ƒ Eቅድ ማለት በየEለቱ የምናደርጋቸውን Eንቅስቃሴዎች ለማከናወን udU”~

ውስጥ vK< k“ƒ ተግባራቱን ከፋፍሎ ማስቀመጥና በዚሁ መሠረት ማከናወን ነው፡፡

51 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ሥEል 2.10 ተማሪዎች የሳምንት Eቅድ ሲያዘጋጁ

ተግባር 2.2.3  ¾u<É” Y^

ዓላማ- ¾EpÉ” U”’ƒ S[ǃ
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw K¡õM ÕÅ™‰‹G< ›p`u<::
 የሳምንት Eቅድ ምንድን ነው?
 የEቅድ ጥቅም ምንድን ነው?

Eቅድ ሥራችንን በተገቢው ጊዜና ሁኔታ Eንድናከናውን ይረዳናል፡፡ የሳምንት Eቅድ ደግሞ
በሳምንት ውስጥ ልናከናውን የምናስባቸውን ተግባራት u›”É dU”ƒ ¨<eØ LK< k“ƒ
uSŸóðM ተግባራችንን Eንድናከናውን ይረዳናል፡፡

ለEያንዳንዱ ማከናወን Kሚገባን Eንቅስቃሴ በቂ ጊዜ መስጠት Eንድንችል ቀኑን ወይንም

ሳምንቱን በመከፋፈል የጊዜ ሰሌዳ Aዘጋጅተን መጠቀም ይኖርብናል፡፡

ተግባር 2.2.4  ¾u<É” Y^

ዓላማ- dU”© EpÉ ¾T²Ò˃ ¡IKAƒን TÇu`ና Tዘጋጀት
መመሪያ-
 Aምስት Aባላት ያሉትን ቡድን በመመሥረት ሳምንታዊ Eቅድ Aዘጋጅታችሁ
ለክፍል ጓደኞቻችሁ በጽሑፍ Aቅርቡ፡፡

   

52 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

W”Ö[» 2.3 የየEለ~ ተግባራዊ ክንዋኔ−‹

ቀናት ሰኞ ማክሰኞ ረቡE ሐሙስ ዓርብ ቅዳሜ Eሑድ
ተግባራዊ
ክንዋኔ

ተግባር 2.2.5  ¾ÓM Y^

ዓላማ- EK© pÉ ¾T²Ò˃ ¡IKAƒ” TÇu`
መመሪያ-
 ቀጥሎ “የኔ ቀን” በሚለው ርEስ ሥር ሰዓትና የሚከናወኑ ሥራዎች
በሠንጠረዥ ቀርበዋል፡፡ ሰዓታቱን በየEለቱ ከምታከናውኑት ተግባር ጋር
Aዛምዱ፡፡
 የቀን Eቅድ ማዘጋጃ የጊዜ ሰሌዳ በመሥራት የየራሳችሁን የቀን Eቅድ
Aዘጋጁ፡፡

“የኔ ቀን”

ጠዋት ጠዋት ጠዋት 3 ጠዋት 5 Ÿ<K ቀን ቀን ከቀኑ ምሽት

12 1 2 ሰዓት 4 ሰዓት ሰዓት k” 7 8 9 ሰዓት
6 ሰዓት
ሰዓት ሰዓት ሰዓት ሰዓት ሰዓት Eስከ ቀኑ
12 ሰዓት
ከEንቅልፍ
መነሻ

ቁርስ
መመገቢያ
ወደ
ትምህርት ቤት
መሄድ
ጨዋታ

ጥናት

53 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

2. ራስን የመምራት ክህሎት

   

ሥEል 2.11 ራስን የመምራት ክህሎት

ተግባር 2.2.6  ¾u<É” Y^

ዓላማ- ^e” ¾SU^ƒ U”’ƒ” በመገንዘብ በተግባር SKTSÉ፡፡

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::
 ራስን የመምራት ክህሎት በትምህርት ቤት Eንዴት ይገለጻል?
 በቡድን ጨዋታ ወቅት ሊኖረን የሚገባው ራስን የመምራት ክህሎት መገለጫ
ምንድን ነው?

ራስን የመምራት ክህሎት ጊዜያችንንና ተግባራችንን በEቅድና በሥርዓት ወስኖ የመኖር

ክህሎት ነው፡፡ ራስን መምራት ማለት ማከናወን የሚገባንን ማንኛውንም ተግባር u}Á²¨<
¾Ñ>²? cK?Ç መሠረት ራስን ችሎ በAግባቡ ማከናወን ነው፡፡ ራስን መምራት ማለት ሥነ
ሥርዓት ማክበር ማለት ነው፡፡ ተማሪዎች ሥነ ሥርዓት የማክበር ክህሎትን ከሚያዳብሩባቸው
ቦታዎች መካከል
ሀ. ትምህርት ቤት
ለ. የመማሪያ ክፍል
ሐ. የቡድን ጨዋታ በዋናነት ሊጠቀሱ ይችላሉ፡፡

ሀ. በትምህርት ቤት

 
ሥEል 2.12

54 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ሀ. በሥEሉ የምታዩAቸው ተማሪዎች ምን Eያደረጉ ነው?

ለ. ከዚህ ሥEል በተማሪዎች የሚታየው የምን ክህሎት ነው?
በትምህርት ቤት Aለማርፈድ፣ የደንብ ልብስ በAግባቡ መልበስ፣ ከሌሎች Aለመጣላት ራስን
የመምራት ክህሎቶች መገለጫ ናቸው፡፡

ለ. በክፍል ውስጥ

 
ሥEል2.13 በክፍል ውስጥ ራስን የመምራት ክህሎት

የትምህርት መሣሪያ ይዞ መገኘት፣ የቤት ሥራ መሥራት፣ ጥያቄ መመለስ፣ Aለመረበሽና

የመሳሰሉት uክፍል ውስጥ የሚታዩ ራስን የመምራት ክህሎት መገለጫዎች ናቸው፡፡

ሐ. በቡድን ጨዋታ

ሥEል 2.14 የu<É” Úªታ

በቡድን ጨዋታ ወቅት Aለመሳደብ፣ ተራን ጠብቆ መጫወት፣ ሽንፈትን መቀበል ራስን
የመምራት ክIሎት መገለጫዎች ናቸው፡፡

ራሱን የመምራት ክህሎት ያዳበረ ተማሪ ጊዜውን፣ ገንዘቡንና ጉልበቱን በAግባቡ

ይጠቀማል፡፡

55 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ራሱን መምራት የሚችል ተማሪ፡-

 የትምህርት ሰዓቱን ያከብራል፤
 ለጥናት፣ ለጨዋታና ቤተሰቡን ለማገዝ ሰዓት ይመድባል፤
 የመኝታ ሰዓቱን ያከብራል፤
 ጎበዝ ተማሪም ይሆናል፡፡

ተግባር 2.2.7  ¾ÓM Y^

ዓላማ- ራስን የመምራት ክህሎት መገለጫዎችን SK¾ƒ

መመሪያ- ቀጥሎ የተዘረዘሩትን የAራት ተማሪዎች ጠባይ በማጥናት ለጥያቄዎቹ
ትክክለኛውን መልስ ስጡ፡፡

የተማሪው ስም የተማሪው መገለጫ

1 ሕሊና ብዙ ስለማትጫወት Aይደክማትም፡፡ ስለዚህ ለማጥናት በቂ ጉልበት

Aላት፡፡ ነገር ግን Eቅድ የላትም፡፡

2 ¨`p’i በየቀኑ የመጫወቻ፣ የጥናት፣ የEረፍትና ቤተሰቧን የምትረዳበት

Eቅድ Aላት፡፡ ስለዚህም ጎበዝና ደስተኛ ናት፡፡

3 Aድናን በEረፍት ሰዓቱ በሙሉ ኳስ ስለሚጫወትና ስለሚደክመው ማጥናት

Aይችልም፡፡ ስለዚህም ይተኛል፡፡

4 ቢራቱ ደብተሩን ይጥላል፣ Eርሳሱንም በAግባቡ Aይጠቀምም፣ የደንብ

ልብሱንም Aሟልቶ Aይለብስም፡፡

ተማሪዎች!
1. ራስን የመምራት ክህሎት በትክክል ያዳበረው የትኛው ተማሪ ነው?
2. ራስን የመምራት ክህሎት በትክክል ያላዳበረው ማነው?
3. ጊዜውን በAግባቡ የሚጠቀመው ማን ነው?
4. Eናንተ ማንን መምሰል ትፈልጋላችሁ? ለምን?

56 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

3. በማኀበረሰብ Eንቅስቃሴዎች ውስጥ መሳተፍ

ሥEል 2.15 ተማሪዎች በማኀበረሰብ Eንቅስቃሴ ውስጥ ሲሳተፉ

ተግባር 2.2.8  ¾u<É” ውይይት

ዓላማ- ¾Tኀu[cw” ƒ`Ñ<U Te[ǃ

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ
›p`u<::
 የትምህርት ቤት ማኀበረሰብ Aባላትን ዘርዝሩ፡፡
 በትምህርት ቤት በማኀበረሰብ ውስጥ የሚካሄዱ ተግባራትን በመዘርዘር
ለመምህራችሁ ተናገሩ፡፡

በትምህርት ቤት ውስጥ የትምህርት ቤት ማኀበረሰብ ይገኛል፡፡ የትምህርት ቤት ማኀበረሰብ

Aባላት የሚባሉት ተማሪዎች፣ መምህራን፣ የትምህርት ቤት ኃላፊዎችና ሌሎች ሠራተኞች
ናቸው፡፡ በከተማችንም የተለያዩ ማኀበረሰቦች ይገኛሉ፡፡ የAካባቢ ማኀበረሰብ፣ የ¨[Ǩ<
ማኀበረሰብ፣ ¾¡õK Ÿ}T¨< ማኀበረሰብ ተብለው ሊጠቀሱ ይችላሉ፡፡

ማኀበረሰብ የግለሰቦች ስብስብ ነው፡፡ ግለሰቦች በየጊዜው የሚያደርጓቸው ተግባራዊ

Eንቅስቃሴዎች ወደ ቡድን ሥራ መሸጋገር Aለባቸው፡፡ የቡድን ሥራዎች ደግሞ በተደራጀ
መልኩ በየሳምንቱ ወይንም በየወሩ በማኀበረሰቡ ውስጥ የሚካሄዱ ተግባራትን የሚያግዙ

57 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ሊሆኑ ይገባል፡፡ በማኀበረሰብ ውስጥ ከሚካሄዱ ተግባራት መካከል የAካባቢ ጽዳት፣ የችግኝ
ተከላ፣ Aቅም የሌላቸውን የመደገፍና የመንከባከብ ተግባራት ሊጠቀሱ ይችላሉ፡፡

ሀ. በክበባት ውስጥ መሳተፍ

ተግባር 2.2.9  ¾u<É” Y^

ዓላማ- የ¡uvƒን ጠቀሜታ መግለጽ

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::
 በትምህርት ቤት ውስጥ የሚቋቋሙ ክበቦች ጠቀሜታ ምንድን ነው?
 በትምህርት ቤታችሁ ተሳትፎ የምታደርጉባቸውን ክበባት ስም ግለጹ፡፡
 ለክበባችሁ Eንቅስቃሴዎች የሳምንት Eቅድ Aዘጋጁ፡፡

በትምህርት ቤት ውስጥ ተማሪዎች የሚሳተፉባቸው በርካታ ክበባት ሊቋቋሙ ይችላሉ፡፡

ክበባት በተማሪዎች ተሳትፎና ፍላጎት የሚቋቋሙና ለትምህርታቸውም Aጋዥ ናቸው፡፡
ለምሳሌ ፀረ ኤድስ ክበብ፣ የAካባቢ ጥበቃና Eንክብካቤ ክበብ፣ የልጃገረዶች ክበብ የመሳሰሉት
ሊጠቀሱ ይችላሉ፡፡ ተማሪዎችም በሚፈልጉት ክበብ ውስጥ ገብተው መሳተፍ ይችላሉ፡፡

መልመጃ 2.2

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ “Eውነት” ƒ¡¡M "MJ’< “ሐሰት” በማለት መልሱ፡፡
1. የEለት ተግባራትን በቅደም ተከተል ለማከናወን የEለት Epድ ማዘጋጀት Aያስፈልግም፡፡
2. በEቅድ መጠቀም ለEያንዳንዱ ተግባር በቂ ጊዜ ለመስጠት ያስችላል፡፡
3. ራሱን የመምራት ክህሎት ማዳበር ጊዜ፣ ገንዘብና፣ ጉልበት በAግባቡ ለመጠቀም ይረዳል፡፡

ለ. በ”ሀ” ሥር የቀረቡትን በ”ለ” ሥር ከተዘረዘሩት ጋር Aዛምዱ፡፡

ሀ ለ
1. የEለት Eንቅስቃሴ ሀ. Aለማርፈድ
2. በEቅድ መመራት ለ. ተማሪ
3. የትምህርት ቤት ማኅበረሰብ Aባል ሐ. በክፍል ውስጥ መረበሽ
መ. ምግብ መመገብ

58 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ሐ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ የያዘውን ፊደል በመምረጥ መልሱ፡፡

1. ራስን የመምራት ክህሎትን የማያሳየው ¾ƒ—¨< }Óv` ’¨<;
ሀ. በEቅድና በሥርዓት የመኖር ክህሎትን ማዳበር ሐ. ሥነ ሥርዓት Aለማክበር
ለ. ተግባርን በጊዜ መሠረት ማከናወን መ. በክበባት ውስጥ መሳተፍ
2. በቡድን ጨዋታ ወቅት ተገቢ ያልሆነው ባሕርይ የትኛው ነው?
ሀ. Aለመሳደብ ሐ. ሽንፈትን መቀበል
ለ. ተራን ጠብቆ Aለመጫወት መ. መከባበር
3. ራሱን መምራት የሚችል ተማሪ }Óv` የትኛው ነው?
ሀ. የትምህርት ሰዓትን ማክበር
ለ. ለጥናት፣ ለጨዋታና ቤተሰቡን ለማገዝ ሰዓት መመደብ
ሐ. የመኝታ ሰዓቱን ማክበር
መ. ሁሉም ትክክል ናቸው
4. በማኀበረሰብ ውስጥ ከሚካሄዱ ተግባራት መካከል የማይካተተው የትኛው ነው?
ሀ. የAካባቢ ጽዳት ሐ. የችግኝ ተከላ
ለ. የቡድን ጸብ መ. Aቅም የሌላቸውን መደገፍና መንከባከብ

መ. የሚከተሉት ጥያቄዎች መልሱ፡፡

1. ራስን የመምራት ክህKAት የሚባሉትን ነገሮች ዘርዝሩ፡፡
2. በትምህርት ቤታችሁ ውስጥ የሚገኙ ክበባትን ²`´\፡፡

2.3 የጉልበት Aስፈላጊነት

ከንUስ ርEሱ የሚጠበl የመማር ብቃ„‹

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 ጉልበት ለማኀበረሰባችሁ ያለውን ጠቀሜታ ትገልጻላችሁ፡፡
 የጉልበት ምንጮችን ትዘረዝራላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 ጉልበት
 የጉልበት ምንጮች

59 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

 
 
በሥEሉ የሚታየው ምንድን ነው?
ልጁ ምን Eያደረገ ነው? ከሥEሉ ምን Aያችሁ?

 
 
MЇ U” ÁÅ[Ñ< ’¨<;
በሥEሉ የሚታየው ምንድን ነው?
¾Ñ<Muƒ U”݆¨< U”É” ’¨<;

ሥEል 2.16 የጉልበት Aስፈላጊነት

G. የÑ<Muƒ ›eðLÑ>’ƒ

ተግባር 2.3.1  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- የÑ<Muƒን ምንነትና KU” ”ÅT>ÁeðMÓ መግለጽ
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< K¡õM ÕÅ™‰‹ሁ ²Ñv ›p`u<::
 ጉልበት ምንድን ነው?
 ¾ጉልበት U”à‹ን ዘርዝሩ፡፡

ጉልበት ›”É” ሥራ የመሥራት Aቅም ¨ÃU ‹ሎ ነው፡፡ ማንኛውንም ሥራ

ለመሥራት ጉልበት ያስፈልጋል፡፡ KUdK? UÓw KTwcM' u?‹”” KTVp' ¾Öu
Mwe KTÉ[p“ ¾SdcK<ƒ” ለማከናወን ጉልበት Aስፈላጊ ነው::

60 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

 
   
ጉልበት ሰጪ ምግብ
የፀሐይ ብርሃን በንፋስ ኃይል የኤሌትሪክ
 በሥEሉ Là ¾T>¾¨< ጉልበት ማመንጫ
 በሥEሉ የሚታየው ሥEሉ ምንን ያሳያል;
U”É” ’¨<;
ምንድን ነው; ለምን ያስፈልጋል;
 KU” ÃÖpTM;
 ምን ጥቅም ይሰጣል;
  ሥEል 2.17 የጉልበት ምንጮች

የጉልበት ምንጮች ማለት ጉልበትን በተለያየ መልክ በውስጣቸው ይዘው የሚገኙ Aካላት
ናቸው፡፡ ጉልበት በተለያየ መንገድ ይገኛል፡፡ የጉልበት ምንጮች” u}KÁ¾ Sልክ
ል”SÉv†¨< ”‹LK”:: ’²=IU:-
ሀ. የቤት ውስጥ የጉልበት ምንጮች፡- ለምሳሌ የማገዶ Eንጨት፣ ከሰል፣ ኩበት፣
ለ. ለመጓጓዣና ለተለያዩ ተግባራት የሚውሉ የጉልበት ምንጮች፡- ለምሳሌ ነዳጅ (ቤንዚን፣
ናፍጣ፣ ዘይት)፣
ሐ. የተፈጥሮ የጉልበት ምንጮች፡- ለምሳሌ የፀሐይ ብርሃን፣ ነፋስና ውሃን መጥቀስ
ይቻላል፡፡ ነገር ግን ኤሌክትሪክ የጉልበት ዓÃ’ƒ ሲሆን በ^ሱ ግን የጉልበት ምንጭ
Aይደለም፡፡

 ሥ°K< Là ¾T>¾¨< ምንድን ነው ;  uሥ°K< Là ¾T>¾¨< ምንድን ነው

ለምን ÃÖpTM; KU” ÃÖpTM;
 Ñ<Muƒ Ÿ¾ƒ ÁÑ—M;  Ñ<Muƒ Ÿ¾ƒ ÁÑ—M;

ሥEል 2.18 የጉልበት ጥቅም

61 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

የነዳጅ ዘይት የሚባሉት Eንደነጭ ጋዝ፣ ናፍጣ፣ ኬሮሲን፣ ቤንዚን፣ ቡታጋዝና የመሳሰሉት
ናቸው፡፡ የነዳጅ ዘይት በጉልበት ምንጭነት ያገለግላል፡፡ ለምሳሌ፡-ኬሮሲን በቤት ውስጥ
ምግብ ለማብሰል፣ ውሃ ለማፍላትና KSdcሉƒ Eንጠቀምበታለን፡፡ የቤት መኪናዎች
Aውቶብሶች፣ ከባድ የጭነት መኪናዎች፣ Aውሮኘላንና መርከብ ጉልበት የሚያገኙት
Eንደቤንዚንና ናፍጣ ከመሳሰሉት ነዳጅ ዓይነቶች ነው፡፡

የተፈጥሮ የጉልበት ምንጮች

ፀሐይ የተፈጥሮ የጉልበት ምንጭ ናት፡፡ ከፀሐይ በርካታ ጥቅሞችን ማግኘት Eንችላለን፡፡
የታጠበ ልብስ በፀሐይ ጉልበት ቶሎ ይደርቃል፡፡ ተክሎች ምግባቸውን ለማዘጋጀት የፀሐይ
ብርሃንን ጉልበት ይጠቀማሉ፡፡ ከፀሐይ የኤሌክትሪክ ጉልበት ማመንጨት ይቻላል፡፡ ይህም
ጉልበት ለመብራት፣ ለመኪናዎችና ለውሃ ማሞቂያ ሊያገለግል ይችላል፡፡
በተጨማሪም የፀሐይ ጉልበት፡-
 ውሃ ከወንዝ፣ ከሐይቅ፣ ከባሕርና ከውቅያኖስ Eንዲተንና ተመልሶ በዝናብ መልክ
ወደ መሬት Eንዲዘንብ ÁÅ`ÒM::
 ጥራጥሬዎችን፣ Eንጨትን፣ ቅጠላ ቅጠሎችን“ ¾SሳcK<ƒ” ለማድረቅ ይረዳል፡፡
 የAካባቢያችንን Aየር ለማሞቅ ይጠቅማል፡፡

ነፋስ
ተግባር 2.3.2  ¾u<É” ¨<ÃÃ
ዓላማ- ¾ነóe” Ökሜ SÓKጽ
መመሪያ- ›Ueƒ Aባላት ያሉት u<É” በመመሥረት በሚከተሉት ጥያቄዎች
ላይ ተወያይታችሁ SMc<” KSUI^‹G< ”Ñ\::
 ነóe ምን ጥቅም ይሰጣል?
 የነፋስ ጉልበት የሚያንቀሳቅሳቸውን ነገሮች ዘር´\፡፡

62 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

u’óe Ñ<Muƒ ¨<H” ŸÑ<ÉÕÉ T¨<׃ u’óe Ñ<Muƒ ¾T>cW^ ¾›?K?¡ƒ]¡ TS”Ý

ሥEል 2.19 የነፋስ ጥቅም

ነፋስ ብዙ ነገሮችን የማንቀሳቀስ Ñ<Muƒ ›ለው፡፡ ነፋስ የሚንቀሳቀስ Aየር ነው፡፡ ነፋስ
ከሰልን Kማቀጣጠል፣ Eርጥብ ልብስን Kማድረቅ፣ Eህልን ŸÑKv¨< KSK¾ƒ (KT´^ƒ)፣
የከባቢ Aየር ሙቀትን ለማመጣጠንና KSdcK<ƒ ÃÖpTM::

ውሃ
ውሃ ለሕይወት Eጅግ Aስፈላጊ ከሆኑ ነገሮች Aንዱ ነው፡፡ ውሃ ሳይጠጡ ብዙ ቀናት
በሕይወት መቆየት Aይቻልም፡፡

ተግባር 2.3.3  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¨<ሃ Kc¨< MÏ ÁK¨<” ØpU SÓKê

መመሪያ- ›Ueƒ ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSe[ƒ uk[u¨< ØÁo LÃ
}¨ÁÃታ‹G< SMc<” uêOõ KSUI^‹G< ›p`u<::
 ¨<H Kc¨< MЋ ÁK¨< ÖkT@ U”É” ’¨<?

 ሥ°K< U”” ÁdÁM;

 ለምን ይጠቅማል;
 ጉልበት የሚያገኘው
ከምንድን ነው;

 
ሥEል 2.20 የኤሌክትሪክ Ñ<Muƒ ማመንጫ

63 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

የኤሌክትሪክ ጉልበት

  ÃI ሥ°M U”É” ’¨<;

ሥ°K< U”” ÁdÁM; KU” ÃÖpTM; Ñ<Muƒe ŸU” ÁÑ—M;
KU” ÃÖpTM;
ሥEል 2.21 የኤሌክትሪክ ጉልበት

ኤሌክትሪክ በራሱ ¾ጉልበት U”ß ባይሆንም ለተለያዩ Aገልግሎቶች ይውላል፡፡ በቤታችን

ውስጥ መብራት Eንድናገኝ፣ ለፋብሪካዎች የምርት ሂደት፣ ለመንገድ LÃ መብራት፣ ለEህል
ወፍጮ“ KSdcK<ƒ ጥቅም ላይ ይውላል፡፡

መልመጃ 2.3

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJ’< “Eውነት” ƒ¡¡M "MJ’< ÅÓV “ሐሰት” በማለት
መልሱ፡፡
1. ጉልበት ማንኛውንም ሥራ ለመሥራት ¾T>Áe‹M Aቅም ነው፡፡
2. ነፋስ ለመጓጓዣ ተግባራት የሚያገለግል የጉልበት ምንß ነው::
3. ኤሌክትሪክ ተፈጥሯዊ የጉልበት ምንጭ ነው፡፡

ለ. በ ”ለ” ሥር የተዘረዘሩትን የጉልበት ዓይነቶች በ ” ሀ” ስር ከተዘረዘሩት የጉልበት ምንጮች ጋር

Aዛምዱ::
”ሀ” ”ለ”
1. የተፈጥሮ የጉልበት ምንጭ ሀ. ቤንዚን Eና ናፍጣ
2. ለመጓጓዣ የሚውል የጉልበት ምንጭ ለ. ነፋስና ውሃ
3. የቤት ውስጥ የጉልበት ምንጭ ሐ. ኤሌክትሪክ
መ. ከሰልና ማገዶ

64 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ሐ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ በመምረጥ መልሱ፡፡

1. ŸT>Ÿ}K<ƒ ¨<eØ ¾Ñ<Muƒ U”ß ¾J’¨< ¾~ ’¨<;
ሀ. ማገዶ ሐ. የፀሐይ ብርሃን
ለ. ነዳጅ መ. ሁሉም መልስ ይሆናሉ
2. Ÿማገዶ ዓይነቶች ውስጥ የማይካተተው የትኛው ነው?
ሀ. ከሰል ለ. ነፋስ ሐ. ኩበት መ. ገለባ
3. የነዳጅ ዘይት ከሚባሉት መካከል የማይመደበው የትኛው ነው?
ሀ. የፀሐይ ብርሃን ሐ. ኬሮሲን
ለ. ነጭ ጋዝ መ. ቤንዚን
4. ŸT>Ÿ}K<ƒ ¨<eØ የፀሐይ ጉልበት ØpU ¾J’¨< ¾~ ’¨<?
ሀ. ውሃ Eንዲተንና ተመልሶ በዝናብ መልክ ወደ መሬት Eንዲዘንብ ለማድረግ
ለ. ጥራጥሬዎችን፣ Eንጨትን፣ ቅጠላቅጠሎችን ለማድረቅ
ሐ. የAካባቢ Aየርን ለማሞቅ
መ. ሁሉም መልስ ይሆናል፡፡
5. ከሚከተሉት ውeØ የውሃ ጥቅም ያልሆነው ¾ƒ—¨< ’¨<;
ሀ. ምግብ ለማብሰል
ለ. ለመጓጓዣና ዓሳ ለማርባት
ሐ. የኤሌክትሪክ ጉልበት ለማመንጨት
መ. መልሱ Aልተሰጠም

መ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ

1. የነፋስ ጉልበት በAካባቢያችን ለምን ለምን ተግባራት Eንደሚውል ግለጹ፡፡
2. የጉልበት ምንጮችን Ÿ’UdK?Á†¨< ÓKጹ::

2.4. ከሸክላ Aፈር ከጄሶና ከወረቀት የተለያዩ ነገሮችን መሥራት

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 ንድፎችን መሥራትና ቁሳቁሶችን ማያያዝን ትለማመዳላችሁ፡፡
 ጌጣጌጦችንና Aምሳያዎችን ከወረቀትና ከሸክላ በመሥራት ታሳያላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 ንድፍ
 ጌጣጌጥ

65 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

1. የንድፍ ሥራ
ተማሪዎች! መስመሮችን በመሥራትና በመጠቀም የተለያዩ የEቃ ቅርጾችን መሥራት
ይቻላል፡፡
ንድፍ መሥራት፡-
 Eጃችሁን በደንብ ያፍታታል፤
 የEጅ ጽሑፋችሁን ያሻሽላል፤
 ሥEል ለመሣል ከፍተኛ Eገዛ ያደርጋል፤
 የተለያዩ ነገሮችን በመለካት ለመሥራት ያግዛል፡

¾”Éõ Y^” KTŸ“¨” SŸ}M ÁKv‹G<” H>Å„‹ Eንመልከት::

1. kØ}— SeSa‹ Sሥ^ƒ::

ቀጥተኛ መስመሮችን በEጅና በEርሳስ ብቻ በመጠቀም በደብተራችሁ ላይ ሥሩ፡፡

ሀ. ለ ሐ. መ

2. ቀጥተኛ መስመሮችን በEጅ ብቻ uመገጣጠም ሦስት ጎን መሥራት፡፡

በEጅ ብቻ ቀጥተኛ መስመሮችን በመገጣጠም የሚከተሉትን ሦስት ጎኖች ሥሩ፡፡

ሀ ለ ሐ መ
3. ቀጥተኛ መስመሮችን በተጓዳኝ መሥራት
ተጓዳኝ መስመሮች ማለት ትይዩ የሆኑ Aቻ ወይም Eኩል የሆኑ መስመሮች ማለት
ነው፡፡

ሀ ለ ሐ መ

66 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

4. ቀጥተኛ መስመሮችን በመገጣጠም Aራት ጎን መሥራት

ማስመሪያ ሳትጠቀሙ ከዚህ በታች የተሠሩትን Aራት ጎን መስመሮችን በመገጣጠም ሥ\፡፡

ሀ ለ ሐ

የወረቀት ሥራ

ተግባር 2.4.1  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- Ñ@×Ñ@Ù‹”“ p`ጻ p`ë‹” Ÿ¨[kƒ“ Ÿg¡L Sሥ^ƒ ”ÅT>‰M

SÓKê
መመሪያ- Ÿ4-6 }T]−‹ uu<É” uSJ” uk[u<ƒ ØÁo−‹ Là }¨ÁÁ‹G<
Ndv‹G<” K¡õM ÕÅ™‰‹G< ›p`u<::
 ከወረቀት ምን ምን መጫወቻዎችን መሥራት Eንደሚቻል ለመምህራችሁ
በዝርዝር ግለጹ፡፡
 Eናንተ ከወረቀት ምን ምን መጫዎቻዎችን መሥራት ትችላላችሁ?
 ከወረቀት ምን ምን ዓይነት ጌጣ ጌጥ መሥራት Eንደሚቻል ምሳሌ በማቅረብ
ለጓደኞቻችሁ ግለጹ፡፡

ወረቀትን በተለያየ መልኩ በማጠፍ የተለያዩ ነገሮችን መሥራት ይቻላል፡፡ ከወረቀት

ተሠርተው Aገልግሎት ላይ መዋል ከሚችሉ ነገሮች መካከል፡-
 ወላንዶ
 ፖስታ
 የደስታ መግለጫ ካርድ
 የወረቀት ጌጣጌጦች ይገኙባቸዋል፡፡

ሀ. ወላንዶ
ልጆች ወረቀትን በረጅም ክር Aሥረው ነፋስ ባለበት ጊዜ Aየር ላይ Eንዲንሳፈፍ በማድረግ
ይጫወታሉ፡፡ ይህ ከወረቀት የሚሠራ መጫወቻ ወላንዶ በመባል ይጠራል፡፡

67 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ተግባር 2.4.2  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ወላንዶ ለመሥራት ¾T>ÁeðMÑ< ldlf‹” SK¾ƒ

መመሪያ- ወላንዶ ለመሥራት ¾T>ÁeðMÑ< lሳlf‹ና የ›W^` pÅU }Ÿ}M
ለመረዳት የሚከተሉትን ተግባራት ደረጃ በደረጃ Aከናውኑ::
ወላንዶ ለመሥራት የሚያስፈልጉ ቁሳቁሶች፡-
 ሁለት ቀጫጭን Eንጨቶች ወይንም ስንደዶዎች ወይንም ሰንበሌጥ
 Aራት ጎን ቅርጽ ያለው ስስና ጠንካራ ወረቀት /ፕላስቲክ/
 ሁለት [ÏU“ ›ß` ክሮች
 Aንድ ቀጭንና ረዥም ሆኖ የተቆረጡ ስስ ወረቀƒ

የAሠራር ቅደም ተከተል

1. ወረቀቱን ጠረጴዛ ላይ Aስቀምጡ፡፡
2. ወረቀቱን Aራት Eኩል ቦታ ላይ በማሥመሪያ በመለካት ሀ፣ ለ፣ ሐ፣ መ፣ሠ
በማለት በሥEሉ መሠረት ምልክት Aድርጉ፡፡
3. ወረቀቱን በቁመቱ Eጠፉና ምልክት Aድርጉ፡፡
4. ከሥር በሥEሉ ላይ Eንደምትመለከቱት
ቁጥር ሀን ከለ
ለን ከሐ
ሐን ከመ
መን ከሀ በማስመሪያ Aገናኙ

መ ሠ ለ

ሥEል 2.22 የወላንዶ Aሠራር

68 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

5. Aሁን የተገናኙት መስመሮች ላይ ቁረጡ፡፡

6. ወረቀቱን በመብሳት ረዥሙን ሰንበሌጥ ወይንም ስንደዶ በመስመር”ሀ” “ሠ” “ሐ”

Aጋድማችሁ Aጣብቁት፡፡
7. Aጭሩን ደግሞ በተመሳሳይ ሁኔታ በፊደል “መ “ሠ”ለ” ላይ Aጋድማችሁ Aጣብቁት፡፡
8. ረዥሙን ክር ፊደል ሠ ላይ Eሠሩት፡፡
9. ትንንሽ ወረቀቶችን በመርፌ በመስፋት ከ “ሐ” ጋር Aያይዙ፡፡
በመጨረሻም በቡድን ያዘጋጃችሁትን ወላንዶ ከክፍል በመውጣት በAየር ላይ
Eንዲንሳፈፍ በማድረግ ለመጫወት ሞክሩ፡፡

ለ. የፖስታ Aሠራር

ተግባር 2.4.3  ¾u<É” Y^

ዓላማ- ¾þe ›ሠ^`” መለማመድ

መመሪያ- ›Ueƒ Aባላት ያሉት u<É” በመመሥረት ቀጥሎ በk[u¨< የþe ›ሠ^`
pÅU }Ÿ}ል Sሠ[ƒ þስታ ሠ`‹G< KSUI^‹G< ›d¿::
 ÅwÇu? ¾}LŸuƒ ›aÑ@ þe ፈልጋችሁ ያዙ<::
 ke wL‹G< ›aÑ@¨<” þe ¾}×ukuƒ” ቦታ ›Ll
 þe¨<” ²`Ӂ‹G< ›W^\” }SMŸ~፡፡
 ¾ፖe¨<” ›W^` ”Éõ uK?L ”èሕ ¨[kƒ ላይ ÑMwÖ<::
 ÃI” þe ¾ScK K?L ፖe KSY^ƒ V¡\::
 ¾ሠ^‹G<ƒ” þe K¡õM ÕÅ™‰‹G<“ KSUI^‹G< ›d¿::

69 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ተግባር 2.4.4  ¾u<É” Y^

ዓላማ- ¾þe ›ሠ^` H>Ń” መለየት

የሚያስፈልጉ ቁሳቁሶች
 ¾}KÁ¾ kKU ያላቸው (’ß' kÃ' u=Ý) ¨[kቶች  TeS]Á
 Ske  `de
 T×umÁ (›<G<)

መመሪያ- Ÿ4 - 6 }T]−‹ uSJ” u<É” Sሥ`‹G< ቀጥሎ uk[u¨< ¾þe

›ሠ^` pÅU }Ÿ}M Sሠ[ƒ ፖስታ ሠ`‹G< KSUI^‹G< ›p`u<::
 ¨[k~” Ÿ<M ቦታ Öñƒ
 ¨[k~” ሁለት d.T@ Ñv uTKƒ SeS` 1-3 “ 4-6 ›eU\::
 ¾ÓTi ¨[k~” ›“ƒ ¨eÇ‹G< Zስት d.T@ ´p wL‹G< ›eU\&
 
8 7 

3  6 

2  5 

1  4 
                                 

ሥEል 2.23 የፖስታ Aሠራር

uYEM 2.23 ¾}SKŸ~ƒ” lØa‹ uSŸ}M SeS` 1-2' 4-5' 3-8 “ 6-7
uSke l[Ö<“ ›¨<×D†¨<::
 ¾k[¨<” ¨[kƒ ÑMw׋G< SeS` 2-3 “ 5-6 ÁK<v†¨<” ¨[k„‹ u›<G<
kቧ†¨<& Ÿ¨[kƒ 1-2 “ 4-5 Ò` ›×ws†¨<::
 SeS` 3-8 “ 6-7 የተጻፈበት የ¨[kƒ ክፍል ¾ûe¨< ¡Ç” J•
”Ç=ÁÑKÓM ›Øó‹G< ¨<eÖ<” u›<G< ku<ƒ&
uSÚ[h ¾}ðKѨ< þe SW^~” ¨[kƒ (ÅwÇu?) ›×Øó‹G< ¨<eÖ<
uSÚS` ›[ÒÓÖ<:: 

70 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ሐ. የደስታ መግለጫ ካርድ Aሠራር

የደስታ መግለጫ ካ`ድ ለመሥራት የሚያገለግል ጠንከር ያለ ወረቀት ያስፈልጋል፡፡ ስለዚህ
መምህራችሁ በሚሰጧችሁ መመሪያ መሠረት የወረቀቱን መጠን ለኩ፡፡ ከዚህ በኋላ
በሚከተለው መንገድ ወረቀቱን መሐል ለመሐል በማጠፍ የደስታ መግለጫ ካርድ ሥሩ፡፡

ሥEል 2.24 የደስታ መግለጫ ካርድ

ካርዱ ከተዘጋጀ በኋላ ልዩ ልዩ ሥEሎችን በመሣል ወይንም ሥEሎችን ቆርጦ በመለጠፍ

ማስጌጥ ይቻላል፡፡

2. Ÿ¨[kƒ Ñ@×Ñ@Ù‹ Sሥ^ƒ

ወረቀትን በማጠፍ፣ በመቆራረጥና በማጣበቅ የተለያዩ ነገሮችን መሥራት Eንደሚቻል
ተምራችኋል፡፡

ተግባር 2.4.5  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- Ÿ¨[kƒ የተለያዩ Ñ@×Ñ@Ù‹” Sሥ^ƒና መጠቀም ”ÅT>‰M መግለጽ

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ
›p`u<::
 ከወረቀት ምን ምን ዓይነት ጌጣ ጌጦች መሥራት ይቻላል?
 በወረቀት የሚሠሩ ጌጣጌጦች የሚሰጡት ጥቅም ምንድን ነው?

3. ከሸክላ Aፈርና ከጄሶ የተለያዩ ldlf‹” ወይንም /Sdà p`ጾ‹”/Sሥ^ƒ

ጌጣጌጦችንና መሳይ ቅርጾችን ከሸክላ ወይንም ከጄሶ መሥራት ይቻላል፡፡

71 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ተ
ተግባር 2.4.6  ¾u<É
É” ¨<ÃÃ
ƒ

ዓላማ- Ÿg
g¡L ›ð` ¨ÃንU ŸÎf
Ÿ የሚሠ
ሠሩ ldlf‹
‹ን መለየት::
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ
› ÁK<ƒ
ƒ u<É” uS
SSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ
ƒ ØÁo−‹
‹ LÃ
}¨ÁÁ
‹G< ¾}eTT‹G<u
uƒ” Ndw
w KSUI
I^‹G< uê
êOõ
›p`u<::
 ከሸክላ
ላ ወይም ከጄሶ
ከ ምን ምን
ም ዓይነት ቁሳቁሶች መሥራት
መ ይ
ይቻላል?
 ከሸክላ ወይም ከጄ
ጄሶ የሚሠሩ
ሩ ቁሳቁሶች ምን ዓይነት
ት ጥቅም ይ
ይሰጡናል?

 ሥEሉ
ሉ ምንን ያሳ
ሳያል?   
 ለምን
ን ይጠቅማል
ል?   ራ ነው? 
ሰውዬው ምን Eየሠራ

 ሥE
Eሉ ምንን ያሳያል? 
ያ  ሥEሉ ምን
ም ያሣያል? 
 ለምን ይጠ
ጠቅማሉ? 

ሥE
Eል 2.25 ከጀ
ጀሶና ከሸክላ የተሠሩ ልዩ ልዩ
ል ቁሳቁሶች

72 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

የሸክላ ሥራ
የተለያዩ ቁሳቁሶችንና መሣሪያዎችን በመጠቀም ከሸክላ ልዩ ልዩ የቤት ቁሳቁሶችን
መሥራት ይቻላል፡፡ የሸክላ ሥራ በሀገራችን ራሱን የቻለና ጠቃሚ የሥራ መስክ ነው፡፡
በተጨማሪም በፋብሪካ በሚዘጋጅ ጄሶ የተለያዩ Eቃዎችንና የቤት ማስጌጫዎችን መሥራት
ይቻላል፡፡ ጄሶ በፋብሪካ ተዘጋጅቶ የሚቀርብ በመሆኑ Eንደሸክላ Aፈር ለዝግጅት ብዙ ጊዜ
Aይወስድም፡፡

ከሸክላ Aፈር Ñ@×Ñ@Ù‹” ለመሥራት የተለያዩ መሣሪያዎችን EንጠቀTK”፡፡ ለምሳሌ:-

ሙቀጫ፣ ወንፊት፣ የውሃ መያዣ ባልዲ፣ ¾Sl[Ý ሽቦ፣ የተለያዩ ቅርጽ ያላቸው
ቢLዎች፣ ቅርጽ ማውጫ፣ ወስፌ፣ የመጠፍጠፊያ Eንጨት“ ¾SdcK<ƒ መሣሪያዎች
ለሸክላ ሥራ Aስፈላጊ “†¨<::

የሸክላ ጭቃ Aዘገጃጀት
የተለያዩ የሸክላ ቁሳቁሶችን ለመሥራት ቀይ የሸክላ Aፈርና ጥቁር መረሬ Aፈር Aስፈላጊ
ናቸው፡፡
 Aፈሩን ለማግኘት መጀመሪያ Aካባቢውን ማጥናት ያስፈልጋል፡፡
 Aፈሩን ለማግኘት ከ40 Eስከ 50 ሳንቲ ሜትር ጥልቀት ያለው መሬት መቆፈር
ይገባል፡፡
 የሸክላ Aፈር የማጣበቅ ባሕርይ ስላለው በቁፋሮ ወቅት Aፈሩ የማጣበቅ ባሕርይ
”ÇK¨< ማረጋገጥ ÁeðMÒM::

የAዘገጃጀት ሂደት
ሀ. Aፈሩን ማድቀቅ፡- ከሸክላ Aፈር የቤት ቁሳቁስ ለመሥራት በመጀመሪያ በቁፋሮ የተገኘውን Aፈር
ማድቀቅ ያስፈልጋል፡፡ ስለዚህም፡-
 የሸክላ Aፈር በደንብ መድቀቁን ማረጋገጥ፡፡
 Aፈሩን Eየከሰከሱ Eስከሚደቅ ድረስ መውቀጥና መፍጨት፡፡
 uØpØp ወንፊት Aፈሩን በመንፋት ጠጣሩን ከላመው የሸክላ Aፈር መለየት፡፡

ለ. ማቡካት፡- የደቀቀው Aፈር ተቦክቶ የተለያዩ ቅርጽ ያላቸው ቁሳቁሶች ይሠራሉ፡፡ ስለሆነም
የማቡካት ሂደቱ በሚከተለው ሁኔታ መከናወን Aለበት፡፡
 የተጣራውን የሸክላ Aፈር ውሃ በመጨመር EየKወሱ ማቡካት
 የቦካውን Aፈር ማሸትና በጠፍጣፋ ድንጋይ ላይ Aድርጎ መለንቀጥ
 የተቦካው ጭቃ Eንደላስቲክ Eስከሚሳብ ድረስ በEጅ ማሸት
 የታሸውን የሸክላ ጭቃ በመጠፍጠፊያ Eንጨት ወይም ጣውላ ላይ Aድርጎ
Eየዳመጡ መለንቀጥ ያስፈልጋል፡፡

73 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ለሸክላ ሥራ የተዘጋጀ¨<ን ጭቃ ወይንም ጀሶ በመጠቀም የተለያየ ቅርጽ ÁL†¨< የሸክላ

Eቃዎችን በሁለት መልክ ማዘጋጀት ይቻላል፡፡ የሸክላ Eቃዎችን ለመሥራት ሁለት ዓይነት
የAሠራር ስልቶች Aሉ፡፡
Eነርሱም፡-
1. የሸክላ ጭቃን በማድቦልቦል የሚሠሩ የሸክላ Eቃዎች
2. የሸክላ ጭቃን በመጠፍጠፍ የሚሠሩ የሸክላ Eቃዎች ተብለው ይከፈላሉ፡፡
የሸክላ ጭቃን በማድቦልቦል የተለያዩ ቅርጽ ያላቸውን Eቃዎች መሥራት ይቻላል፡፡ ለምሳሌ
ጀበና፣ ድስት፣ Eንስራ፣ ገንቦ፣ ጡብ የመሳሰሉት Eቃዎች የሚሠሩት የሸክላ ጭቃን
በማድቦልቦል ነው፡፡

የሸክላ ጭቃን ዝርግ ነገር ላይ በመጠፍጠፍ የተለያዩ ቅርጽ ያላቸውን ነገሮች መሥራት
ይቻላል፡፡ ለምሳሌ:- ምጣድ፣ ምድጃ፣ ሣህንና የመሳሰሉት ነገሮች የሚሠሩት የሸክላ ጭቃን
በዝርግ ነገር ላይ በመጠፍጠፍ ነው፡፡

ሽቦ ለሸክላ ሥራ Aስፈላጊ ነው፡፡ ሽቦው የተድቦለቦለውን ወይንም የተጠፈጠðውን የሸክላ

ጭቃ በምንፈልገው መጠን ለመቁረጥ ይጠቅማል፡፡

ጐድጓዳ ሣህን ከሸክላ ›ð` ለመሥራት ደግሞ፡- ከፕላስቲክ የተሠሩ ÑAÉÕÇ ሣህን፣ ጋዜጣ
ወይንም ስስ ፌስታል፣ Eስፖንጅ ወይም የተጠፈጠፈ የሸክላ ጭቃ ያስፈልጋል::

ተግባር 2.4.7  ¾u<É” Y^

ዓላማ- Ÿg¡L ›ð` Eንዴት ÑAÉÕÇ dI” Sሥ^ƒ ”ÅT>‰M መለማመድ
መመሪያ- Aምስት Aባላት ያሉት ቡድን በመመሥረት ቀጥሎ በቀረበው ÑAÉÕÇ dI”
›ሠ^` pÅU }Ÿ}M መሠረት ጐድጓዳ ሳህን ሠርታችሁ KSUI^‹G< ›p`u<::
Aሠራ`
1. ÑAÉÕÇ ሣህኑን በጋዜጣ ወይንም በፌስታል በውስጥ በኩል መሸፈን
2. የተጠፈጠፈውን ጭቃ ሣህኑ ውስጥ መጨመር
3. ጭቃው የላስቲክ ሣህኑን ቅርጽ Eስከሚይዝ ድረስ ከጠፈጠፉ በኋላ ማለስለስ
4. ጭቃው ጠፈፍ Eስኪል ድረስ ለተወሰነ ጊዜ ማቆየት
5. ውሃውን Eንዲመጥና Eንዲለሰልስ በስፖንጅ ማሸት
6. የፌስታሉን ጫፍ በመያዝ ከሳህኑ ማውጣት
7. በመጨረሻም በEሳት መጥበስ፡፡ ይህም ሸክላው በደንብ Eንዲደርቅና Eንዳይሰነጠቅ
ይረዳል፡፡

74 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

 
ሥEል 2.26 ከሸክላ Aፈር ውስጡ ክፍት የሆነ Eቃ Aሠራር

የጀበናና የገንቦ ሞዴል Aሠራር

ተግባር 2.4.8  ¾u<É” Y^

ዓላማ- ¾Ëu““ ¾Ñ”x ›ሠ^`” መለማመድ

መመሪያ- Aምስት Aባላት ያሉት ቡድን በመመሥረት የጀበናና የገንቦ Aሠራር
ሁኔታን በሚገልጸው ቅደም ተከተል መሠረት ጀበናና ገንቦ መሰል
ቅርጽ ሠርታችሁ ለመምህራችሁ Aሳዩ፡፡

1. በAሮጌ ጨርቅ ወይንም ጆንያ የጀበና ወይንም የገንቦ ቅርጽ Eንዲኖረው Aሸዋ ወይንም
Aፈር በመሙላት ማዘጋጀት
2. የጀበናው ወይንም የገንቦው ጆሮዎች Eንዲሁም የጀበናው ጡት በቅርጽ ውስጥ
Aይገቡም፡፡
3. የተዘጋጀውን ቅርጽ በተድቦለቦለው የሸክላ ጭቃ ላይ ማስቀመጥ
4. የሸክላ ጭቃውን በተሠራው ቅርጽ ላይ Eየጠፈጠፉ ቅርጹን Eንዲጠብቅ ማድረግ
5. የሸክላ ጭቃው የሚፈለጉትን ቅርጾች ሲይዝ ቀስ Aድርጎ ማንሣት ከዚያም Aሸዋውን
ወይንም Aፈሩን በመዘቅዘቅ መድፋት

የጀበናና የገንቦ መያዣዎች መሥራት

1. የተድቦለቦለ የሸክላ ጭቃ Eንደደጋን ቅርጽ Eያጠፉ መያዣዎችን መሥራት
2. ቅርጹ በትክክል ከተሠራ በኋላ የተሠሩትን ጆሮች በገንቦውና በጀበናው ትክክK— ቦታ ላይ
መለጠፍ

75 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

 
Ëu“ Ñ”x

ሥE
Eል 2.27 Ÿg¡L ›ð` ¾}
}W\ Ëu““ Ñ”x
Ñ

3. ለጀበ
በናው የጡት
ት ቅርጽ ከተ
ተሠራ በኋላ
ላ በወስፌ የጡት
የ ቀዳዳ
ዳ መሥራት
ት
4. የተለ
ለያዩ ጌጣጌጥ
ጥ ለመሥራ
ራት በቢLዋ ጫፍ ትንሽ
ሽ ጫን ብሎ
ሎ ቅርጹን መ
መሥራት
5. ጆሮውና ጡቱ የተገናኙበት
ት xታ ከለሰ
ሰለሰ በኋላ የተዘጋጁትን
የ ን ጀበናና ገን
ንቦ በEሳት
ማቃ
ቃጠል፡፡

መ
መልመጃ 2..4

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ «Eውነት

ት» ትክክል ካልሆኑ ደግ
ግሞ «ሐሰት»» በማለት
መል
ልሱ፡፡
1. ከሸክላ የተ
ተለያዩ ቁሳቁ
ቁሶችንና መሣ
ሣሪያዎችን መሥራት ይቻላል፡፡
2. የሸክላ ሥራ
ራ በሀገራች
ችን ምንም ዓይነት
ዓ Aስተ
ተዋጽO የለው
ውም፡፡
3. በጄሶ የሚ
ሚሠሩ ቁሳቁሶ
ሶች ቅድመ ዝግጅት ብዙ
ብ ጊዜ Aይ
ይወስዱም፡፡
4. ከሸክላ Aፈ
ፈር የሚሠሩ
ሩ Eቃዎች የAሠራር ቅደም
ቅ ተከተ
ተል ተመሳሳ
ሳይ ነው፡፡
5. የሸክላ ሥራ
ራ ለገቢ ምንጭነት
ም ያገገለግላል፡፡

ለ. ለሚከ
ከተሉት ጥያቄ
ቄዎች ትክክለ
ለኛውን መልስ
ስ በመምረጥ
ጥ መልሱ፡፡
1. Kg¡
¡L Y^ ¾T
TÃÖpS<< SX]Á−
−‹” ewew
w ¾Á²¨< ¾~
¾ ’¨<;
ሀ. ወፍጮ፣
ወ ሙ
ሙቀጫ፣ ወንፊት፣ የው
ውሃ መያዣ ባልዲ
ለ. ሙቀጫ፣
ሙ ሽ
ሽቦ፣ የተለያ
ያዩ ቅርጽ ያላቸው
ያ ቢLዎ
ዎች
ሐ. ቅርጽ ማው
ውጫ ፣ ወስ
ስፌ፣ የመጠ
ጠፍጠፊያ Eን
ንጨት
መ. መልሱ Aል
ልተሰጠም
2. የተለ
ለያዩ የሸክላ ቁሳቁሶችን
ን ለመሥራት
ት የማይጠቅ
ቅመው ¾ት
ትኛው ’¨<;
ሀ. ደቃቅ
ደ Aፈር
ር ሐ. ተዳምጦ የተለነቀጠ
የ ጭ
ጭቃ
ለ. ጠጣር
ጠ Aፈር
ር መ. ቅርጽ ማው
ውጫ

76 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

3. የሸክላ Eቃዎችን መሥራት ጥቅም ያልሆነው የቱ ነው?

ሀ. ገቢ ለማግኘት
ለ. ባህላዊ የመመገቢያና ማብሰያ Eቃዎችን ለመሥራት
ሐ. የሥራ Eድል ለመፍጠር
መ. ሁሉም መልስ ነው፡፡
4. የሸክላ ጭቃን ዝርግ ነገር ላይ በመጠፍጠፍ ሊዘጋጅ የማይችለው ቅርጽ ¾ትኛው ’¨<;
ሀ. ምጣድ ሐ. ምድጃ
ለ. ጀበና መ. ሣህን
5. ከሸክላ ÑAድጓÇ ሣህን ለመሥራት የሚያስፈልገው ¾ትኛው ’¨<;
ሀ. ጎድጓዳ የፕላስቲክ ሣህን
ለ. ጋዜጣ ወይንም ስስ ፌስታል
ሐ. Eስፖንጅ ወይንም የተጠፈጠፈ የሸክላ ጭቃ
መ. ሁሉም መልስ ይሆናሉ

ሐ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ::

1. የጀበና' የገንቦ መያዣዎችና ጡት ቅርጽ Aሠራርን u´`´` ÓKጹ<::
2. ለሸክላ ሥራ የሚያስፈልጉ ቁሳቁሶችን ዘርዝሩ፡፡
3. ¨L”Ê KSሥ^ƒ ¾T>ÁeðMÑ< ldlf‹” ²`´\::
4. ¾}KÁ¿ ”Éö‹” Sሥ^ƒ ¾T>ÁeÑ–¨<” ØpU ÓKጹ::

77 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

TÖnKÁ
 የማኀበረሰብ Aባላትን Eድሜን መሠረት በማድረግ ሕጻናት፣ ጎረምሶች፣
ኮረዶች፣ ጎልማሶችና Aዛውንቶች በማለት መመደብ ይቻላል፡፡
 ሕፃናት የመማር፣ ከAቅም በላይ የሆነ ሥራ ÁKSሥ^ƒ፣ ምግብ፣
Aልባሳትና የመኖሪያ ቤት የማግኘት፣ ስምና ዜግነት የማግኘት መብቶች
Aላቸው፡፡
 ሕጻናት ከAቅማቸው በላይ ከሆነና፣ ጉልበታቸውን ከሚያደክም፣
ጤናቸውን ከሚጎዳና ትምህርታቸውን በAግባቡ Eንዳይከታተሉ
ከሚያደርጉ ሥራዎች መጠበቅ Aለባቸው፡፡
 ድብደባ፣ ቁንጥጫ፣ ጭካኔ የተሞላበት ቅጣት በሕጻናት ላይ መፈጸም
የለበትም፡፡ ሕጻናትን ማንቋሸሽ፣ መስደብ፣ ማመናጨቅና ማዋረድ
መብታቸውን መጣስ ነው፡፡
 በEቅድና በሥርዓት የመኖር ክህሎት” ማዳበር ራስን የመምራት ክህሎት
ነው፡፡
 በማኀበረሰብ ውስጥ ከሚካሄዱ ተግባራት መካከል የAካባቢ ጽዳት፣ የችግኝ
ተከላ፣ Aቅመ Å"V‹” የመደገፍና የመንከባከብ ተግባራት ሊጠቀሱ
ይችላሉ፡፡
 ክበባት በተማሪዎች ተሳትፎና ፍላጎት የሚቋቋሙና ለትምህርታቸውም
Aጋዥ የሆኑ የተማሪዎች eweብ “†¨<::
 ጉልበት ሥራን የመሥራት Aቅም ነው፡፡ ማንኛውንም ሥራ ለመሥራት
ጉልበት ያስፈልጋል፡፡
 የጉልበት ምንጮች የቤት ውስጥ የጉልበት ምንጮች፣ ለመጓጓዣና
ለተለያዩ ተግባራት የሚውሉ የጉልበት ምንጮችና የተፈጥሮ የጉልበት
ምንጮች ተብለው ይከፈላሉ፡፡
 ንድፎችን በመሥራትና ቁሳቁሶችን በማያያዝ þe፣ የደስታ መግለጫ
ካርድ፣ ወላንዶና የመሳሰሉትን መሥራት ይቻላል፡፡
 ከሸክላና ከጄሶ ጌጣጌጦችን፣ VÈKA‹ንና የቤት ውስጥ ቁሳቁሶችን
መሥራት ይቻላል፡፡

78 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

¾TÖnKÁ ØÁo−‹

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ«Eውነት» ትክክል ካልሆኑ ደግሞ«ሐሰት» በማለት መልሱ፡፡

1. የማኀበረሰብ Aባላትን Eድሜያቸውን መሠረት ›É`ÑA መመደብ Aይቻልም፡፡

2. መብት ከሌሎች ወገኖች ጣልቃ ገብነት ነጻ በመሆን የሚከናወኑ ተግባ^ƒን ይገልጻል፡፡
3. የEለት ተግባራትን ለመፈጸም Eቅድ ማዘጋጀት Aያስፈልግም፡፡
4. ኤሌክትሪክ በራሱ የጉልበት ምንጭ Aይደለም፡፡
5. ንፋስ በጉልበት ምንጭነት ያገለግላል፡፡

ለ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛ መልስ የያዘውን ፊደል በመምረጥ መልሱ፡፡

1. የሕጻናት ግዴታ ያልሆነው የትኛው ነው?

ሀ. ቤተሰቦቻቸውን ማክበር ሐ. ታላላቆችን ማክበር
ለ. ለጉልበት ብዝበዛ መዳረግ መ. ሕጻናትን በሚመለከቱ ተግባራት ላይ መሳተፍ
2. የሕጻናት መብት የሆነውን ምረጡ፡፡
ሀ. SÖ]Á ስም TÓ–ƒ ሐ. ለጦርነት መሰለፍ
ለ. በከባድ ሥራ ላይ መሠማራት መ. መጠለያ መገንባት
3. ለሕጻናት Eድገƒ Aስፈላጊ ያልሆነው
ሀ. ድብደባ ሐ. Aልባሳት
ለ. ምግብ መ መጠለያ
4. ራስን የመምራት ክህሎትን የማያሳየው ¾ትኛው ’¨<;
ሀ. በEቅድና በሥርዓት SS^ƒ
ለ. ተግባርን በጊዜ መሠረት ማከናወን
ሐ. ስነ-ሥርዓት Aለማክበር
መ. በክበባት ውስጥ መሳተፍ
5. በማኀበረሰብ ውስጥ ከሚካሄዱ ተግባራት መካከል የማይካተተው የትኛው ነው?
ሀ. የAካባቢ ጽዳት ሐ. የችግኝ ተከላ
ለ. የቡድን ጸብ መ. Aቅመ Å"V‹” መደገፍና መንከባከብ

79 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

6. Ÿጉልበት ምንጮች መካከል ሊመደብ የሚችለው የትኛው ነው?

ሀ. ማገዶ ሐ. የፀሐይ ብርሃን
ለ. ነዳጅ መ. ሁሉም መልስ ይሆናሉ
7. Ÿማገዶ ዓይነቶች ውስጥ የማይካተተው ¾~ ’¨<;
ሀ. ከሰል ሐ. ኩበት
ለ. ነፋስ መ. ገለባ
8. የነዳጅ ዘይት ከሚባሉት መካከል የማይመደበው ¾~ ’¨<;
ሀ. የፀሐይ ብርሃን ሐ. ኬሮሲን
ለ. ነጭ ጋዝ መ. ቤንዚን
9. በፀሐይ ጉልበት ሊከናወን የሚችለው የትኛው ነው?
ሀ. ውሃ Eንዲተንና ተመልሶ በዝናብ መልክ ወደ መሬት S´’w
ለ. ጥራጥሬዎችን፣ Eንጨትን፣ ቅጠላቅጠሎችን ማድረቅ
ሐ. የAካባቢ Aየርን ማሞቅ
መ. ሁሉም መልስ ይሆናል፡፡

ሐ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ::

1. የሕጻናት መብቶች Eንዴት መጠበቅ Eንደሚገባቸው Aብራሩ፡፡
2. ሕጻናትን ሊያጋጥሟቸው የሚችሉ የAደጋ ዓይነቶች ምን ምንድን ናቸው?
3. ራስን የመምራት ክህKAት ምንድን ’¨<;
4. በሕጻናት ላይ የሚደርሰውን Aደጋ ለመከላከል መወሰድ ያለበትን Eርምጃ ዘርዝሩ::

80 
 
 U°^õ 2 T%u[cv‹”  
 

ፍተሻ

የምታውቋቸውን ክንውኖች በመለየት በEያንዳንዱ ሳጥን ውስጥ ይህንን ()

ምልክት Aኑሩ፡፡
1. የማኀበረሰባችንን Aባላት በEድሜያቸው መሠረት Eመድባለሁ፡፡

2. በማኅበረሰባችን የEድሜ ምድብ መሠረት የራሴን የEድሜ

ምድብ Eለያለሁ፡፡

3. Aንዳንድ የሕጻናት መብቶችንና የመብቶች ጥሰት የሚገልጹ

ምሳሌዎችን Eሰጣለሁ፡፡

4. የሕጻናት መብቶች Eንዴት መጠበቅ Eንዳለባቸው ሐሳብ

Aቀርባለሁ፡፡

5. የየEለት Eንቅስቃሴዬን ማቀድን Eለማመዳለሁ፡፡

6. ራስን በራስ የመምራት ተግባርን Aሳያለሁ፡፡

7. Eድሜዬ በሚፈቅደው መሠረት በAንዳንድ የማኅበረሰብ

Eንቅስቃሴ ውስጥ ለመሳተፍ ያለኝን ፍላጎት በተግባር
Aሳያለሁ፡፡

8. ጉልበት ለማኀበረሰባች” ያለውን ጠቀሜታ Eገልጻለሁ፡፡

9. የጉልበት ምንጮችን Eዘረዝራለሁ፡፡

10. ንድፎችን መሥራትና ቁሳቁሶችን ማያያዝን (ማገናኘት)

‹LKG<፡፡

11. ጌጣጌጦችንና p`ጻp`ጾችን ከወረቀትና ከሸክላ Eሠ^ለG<፡፡

12. ሳይንሳዊ የምርምር ክህሎቶችን ማለትም፡- መመልከትን፣

መጠየቅን፣ መመደብን፣ መለካትን፣ መግባባትን፣ መሳይ
ቅርጾችን መስራትንና ተባብሮ መሥራትን በተግባር Aሳያለሁ፡፡

81 
 
 ምEራፍ ሦስት

የተፈጥሮ Aካባቢያችን
 ŸምEራፉ የሚጠበቅ Aጥጋቢ የመማር ብቃት
ተማሪዎች ÃI”” ርEስ "Ö“kቃችሁ በ%EL፦
 Aንዳንድ የተፈጥሮ ክስተቶች ተፈጥሯዊ Uደቶች መሆናቸውን ትናገራላችሁ፡፡
 Aንዳንድ የተፈጥሮ ክስተቶች Aልፎ Aልፎ የሚከሰቱ መሆናቸውን
ትናገራላችሁ::
 የመለኪያ Aሐዶችን በመለየት ባህላዊና ዘመናዊ በማለት ትመድባላችሁ፡፡
 ቁሳቁሶችን (Eቃዎችን) የተፈጥሮና ሰው ሠራሽ በማለት ትመድባላችሁ፡፡
 ቁሳቁሶችን (Eቃዎችን) በዓይነታቸውና በክብደታቸው መሠረት ትመድባላችሁ፡፡
 የተፈጥሮ ሀብት ዓይነቶችን ትዘረዝራላችሁ፡፡
 የተፈጥሮ ሀብቶች የሚሰጡትን ጠቀሜታ ትዘረዝራላችሁ፡፡
 የተፈጥሮ ሀብቶች ከጥፋት የሚጠበቁv†¨<” ዘዴዎች ታስረዳላችሀ፡፡
 የተክል ክፍሎችን ታሳያላችሁ፡፡
 Eያንዳንዱን የተክል ክፍል ናሙናዎች ትሰበስባላችሁ፡፡
 ስለ Eያንዳንዱ የተክል ክፍል ሥራ ገለጻ ትሰጣላችሁ፡፡
 ተክሎች ለመብቀል የሚያስፈልÕቸውን ነገሮች ትዘረዝራላችሁ፡፡
 ተክሎችን ለማብቀል የሚረዱ Eቃዎችንና ቁሳቁሶችን ትዘረዝራላችሁ፡፡
 Eንስሳትን በEርባታ ሂደታቸው መሠረት ትመድባላችሁ
 Eንስሳትን በEንቅስቃሴያቸው መሠረት ትመድባላችሁ፡፡
 Eንስሳትን በAመጋገባቸው መሠረት ትመድባላችሁ፡፡
 Eንስሳትን በመኖሪያ ቦታቸውና በሰውነት ሽፋናቸው መሠረት ትመድባላችሁ::
 ከEንስሳት ውጤቶች የሚገኙ ምርቶችን ትዘረዝራላችሁ፡፡
 ለEርሻ Eንስሳት Eንክብካቤና Aጠባበቅ የሚጠቅሙ Eቃዎችንና ቁሳቁሶችን
ትዘረዝራላችሁ፡፡
 የሳይንሳዊ ምርምር ክህሎቶችን ማለትም SSMŸƒ”፣ መጠየቅን፣
መመደብን፣ መለካትን፣ መመዝገብን፣ መግባባትን፣ መሳይ ቅርፆችን
(ሞዴሎችን) ማዘጋጀትንና ተባብሮ መሥራትን በተግባር ታሳያላችሁ፡፡

82 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

3.1 የተፈጥሮ ክስተቶች

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 ወቅቶችን በተፈጥሯዊ Uደታቸው ትመረምራላችሁ፡፡
 ቀንና ሌሊትን በተፈጥሯዊ Uደትነታቸው ትመረምራላችሁ፡፡
 የሕይወት ሂደቶችን በተፈጥሮAዊ Uደታቸው ትመረምራላችሁ፡፡
 ቀስተ ደመናና ጐርፍ Aልፎ Aልፎ የሚከሰቱ የተፈጥሮ ክስተቶች መሆናቸውን
ታብራራላችሁ፡፡
 የርዝመት' የክብደትና የጊዜ ልኬት Aሐዶችን ትለያላችሁ፡፡
 የመለኪያ Aሐዶችን ባህላዊና ዘመናዊ በማለት ትመድባላችሁ፡፡
 Eቃዎችን (ቁሳቁሶችን) የተፈጥሮና ሰው ሠራሽ በማለት ትመድባላችሁ፡፡
 Eቃዎችን (ቁሳቁሶችን) በክብደታቸውና በዓይነታቸው መሠረት ትመድባላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 የተፈጥሮ ክስተት
 ቀንና ሌሊት
 ወቅት
 ድርቅ
 ጐርፍ

1. የተፈጥሮ ክስተቶችን ማስተዋል

የተፈጥሮ ክስተት ማለት U” TKƒ ’¨<;
የተፈጥሮ ክስተት ማለት ከሰዎች ቁጥጥር ውጭ የሆነና በተፈጥሮ በተለያዩ ምክንያቶች
የሚፈጠር ክስተት ነው፡፡

ተግባር 3.1.1  የቡድን ውይይት

ዓላማ- ¾}ðØa ¡e}„‹ U” U” ”ÅJ’< SK¾ƒ
መመሪያ- Ÿ4 -6 }T]−‹ uu<É” uSJ” Ÿ²=I u‹ uk[u¨< ¾S¨ÁÁ
ØÁo ላይ }¨ÁÁ‹G< SMd‹G<” KSUI^‹G< ”Ñ\::
የመወያያ ØÁo
 የተፈጥሮ ክስተቶች ምን ምን ናቸው?

83 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ከተፈጥሮ ክስተቶች ጥቂቶቹ ቀንና ሌሊት፣ ክረምትና በጋ፣ ቀስተ ደመና፣ ድርቅ፣ ጐርፍ፣
የመሳሰሉት ናቸው፡፡

ሀ. ቀንና ሌሊት
ቀንና ሌሊት ተፈጥሯዊ Uደትን የሚያሳይ የተፈጥሮ ክስተት ነው፡፡
ተማሪዎች! Ÿ¡õL‹G< ¨× uTKƒ Aካባቢያችሁን ተመልከቱ፡፡ ምን ምን ›Á‹G<?
ያያችኋቸውን ነገሮች በዝርዝር ለመUህራችሁ ተናገሩ፡፡ በAካባቢያችሁ ያሉ ነገሮችን
Eንድታዩ ያስቻላችሁ ምንድ ነው? Eነዚህን የተመለከታችኋቸው” ቁሳቁሶች ብርሃን
በማይኖርበት Ñ>²? መመልከት ትችላላችሁ?

በAካባቢያችሁ ያሉትን ነገሮች ለማየት ያስቻላችሁ ብርሐን ነው፡፡ ብርሐን uAካባቢያችን

¾T>Ñ–< ’Ña‹” Eንድንመለከት ይረዳናል፡፡ በÚKT ብርሐን ስለማይኖር Aካባቢያችንን
T¾ƒ Aንችልም፡፡

ተግባር 3.1.2  የቡድን ውይይት

ዓላማ- eKk”“ K?ሊƒ M¿’ƒ Te[ǃ

መመሪያ- ›Ueƒ Aባላት ÁK<ƒ u<É” በመመሥረት uS¨ÁÁ ØÁo−‡ LÃ
}¨ÁÁ‹G< SMd†¨<” uÅw}^‹G< Là ጻñ::
የመወያያ ነጥቦች
 በቀንና በሌሊት መካከል ምን ልዩነት Aለ?
 በቀንና በሌሊት የምታከናውኗቸው ተግባራት ምን ምን Eንደሆኑ KÁ‹ሁ
uS²`²` uÅw}^‹G< ላይ ጻፉ፡፡

kÅU c=M Eንደተገለፀው ቀንና ሌሊት Aንዱ የተፈጥሮ ገፅታ ነው፡፡

Aንድ ሙሉ ቀን 24 ሰዓታት Aሉት፡፡ ከEነዚህ ውስጥ የፀሀይ ብርሃን ÁKuƒ Ñ>²? ቀን
uSvM Á¨nM:: ቀሪው የፀሃይ ብርሃን የሌለበት Ñ>²? ደግሞ ሌሊት ይባላል፡፡
ቀን የምንለው የተፈጥሮ ክስተት
- ብርሐናማ
- ሞቃታማ“
- በጫጫታ የተሞላ ነው፡፡
ሌሊት የምንለው የተፈጥሮ ክስተት ደግሞ
- ጨለማ
- ቀ´ቃዛና
- ጸጥ (ረጭ) ያለ ነው፡፡

84 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

 
ሀ. ቀን ለ. ሌሊት

ሥEል 3.1 ቀንና ሌሊት

ለ. ወቅቶች

ተግባር 3.1.3  የቡድን ውይይት

ዓላማ- eK¨p„‹ U”’ƒ SÓKî

መመሪያ- ከ4-6 }T]−‹ uu<É” uSJ” Ÿ²=I u‹ uk[u< ¾S¨ÁÁ ØÁo−‹
Là }¨ÁÁ‹G< ª“ ª“ Hdx‹ን uጽሑõ KSUI^‹G< ›p`u<::
የመወያያ ጥያቄዎች
 በAካባቢያችሁ ከፍተኛ የዝናብ መጠን የሚኖርበት ጊዜ መቼ ነው?
 በAካባቢያችሁ የሙቀት መጠን የሚጨምረው በምን ጊዜ ነው?
 በAካባቢያችሁ Aረንጓዴ Eፅዋት በብዛት በቅለው የሚታዩበት ጊዜ መቼ ነው?

በሀገራችን ሁለት ዋና ዋና ወቅቶች ›ሉ፡፡ ’ርc<U ¾´“w ¨pƒ“ Å[p ¨pƒ “†¨<፡፡
Eነዚህ ወቅቶች Aልፎ Aልፎ የሚከሰቱ ሳይሆን ሁሌም ጊዜያቸውን ጠብቀው የሚከሰቱ
ናቸው፡፡

Ÿ²=I kØKA ¾k[u¨<” c”Ö[» uSSMŸƒ ¾´“w ¨ቅƒ”“ ¾Å[p ¨pƒ” M¿’„‹
}[Æ::

W”Ö[» 3.1 ¾´“w ¨pƒ“ Å[p ¨pƒ

የ´“w ወቅት Å[p ወቅት
 ዝናብ ò”vM  ዝናብ Aይዘንብም
 Aየሩ ቀዝቃዛ ነው  Aየሩ ሞቃት ነው
 Eፅዋት ይለመልማሉ  የEፅዋት ቅጠሎች ይረግፋሉ
 ወንዞች ይሞላሉ  ወንዞች ይጐድላሉ፤ Aንዳንድ ወንዞች ደግሞ ይደርቃሉ

85 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ
ሮ Aካባቢያችን
ን    
 

     

 ይህ የምን ሥEል
ሥ ነው?
 በም
ምን ጊዜ የሚ
ሚከሰት ይመ
መስላችኋል?

ተግባር 3.1.4  የቡድን Y^

ዓላማ
ማ- ¾ke} ÅS“”
Å kKTƒ S²`
`²`
መመሪያ- የቀስተ
ተ ደመና ሥEል
ሥ ሥL‹
‹G< ¾kKT~” ¯Ã’ƒ
ƒ“ pÅU } ” ጻñ፡፡
}Ÿ}L†¨<”

ቀስተ ደመና
ደ Aል
ልፎ Aልፎ የሚከሰት የተፈጥሮ ክስተት ነው፡፡
ነ የሚፈጠረውU የፀሐይ
ብርሐን u´“w ጠብታዎች
ጠ ው
ውስጥ ሲያል
ልፍ ነው፡፡ ke}
k “ ¾}KÁ¿ kKTƒ ›K
ÅS“ K<ƒ::
በሥEሉ
ሉ Eንደተመ
መለከታችሁት
ት የቀለማቱ
ቱም ቅደም
ም ተከተል ቀይ፣ ብ
ብርቱካንማ፣ ቢጫ፣
È' ሰማያዊ፣ ሃምራዊ“
›[”ÕÈ Ö ነው፡፡
“ ¨Ã” ÖÏ

መ. ድር
ርቅና ጐርፍ

ተግባር 3.1.5  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላ
ላማ- É`p“
“ Ô`õ ”
”ȃ ”ÅT
T>Ÿc~“ ¾T>ÁeŸƒLD
¾ LD†¨<” ‹Ó
Óa‹ SK¾
¾ƒ
መመሪያ- ›U
Ueƒ ›vLƒ É” መሥር
ƒ ÁK<ƒ u<É ርታችሁ Ÿ²=
²=I u‹ u
uk[u< ¾S¨ÁÁ
o−‹ ላይ በመወያየት
ØÁo ት ª“ ª“ ሐdx‹” K¡õM
K ÕÅ™
™‰‹G< ›p
p`u<::

የመወ
ወያያ ጥያቄ
ቄዎች
 ድርቅና ጐርፍ በምን
ን ምክንያት
ት ይከሰታሉ?
?
 በድርቅና ጐርፍ ምክ
ክንያት የሚ
ሚከሰቱ ችግሮ
ሮች U” U”Éን
U “†¨
¨<?

ድርቅና ጐርፍ Ÿ} “ c¨< ሠ^

}ðØa›©“ ‹ ¾}’ሣ Aልፎ
^i ‹Óa‹ A Aልፎ
ፎ ሊከሰቱ የሚችሉ
የተፈጥሮ
ሮ ክስተቶች
ች ናቸው፡፡

ድርቅ የሚከሰተው
የ ው Aብዛኛውን ጊዜ ወቅ
ቅቱን ጠብቆ
ቆ መዝነብ ¾’u[uƒ ዝናብ uum
m SÖ”
ወይም Ú`f ሳይ
ይዘንብ ሲቀር
ር ነው፡፡

ድርቅ በደኖች
በ Sq U መጨፍጨ
q[Ø ¨ÃU ጨፍ ምክንያ
ያት ሊከሰት
ት ይችላል፡፡ ድርቅ በE
Eንስሳትና
በEፅዋት
ት ላይ ጉዳት
ት ያደርሳል
ል፡፡ በEንስሳ
ሳትና Eፅዋት
ት ላይ የሚ
ሚደርሰው ጉ
ጉዳት ደግሞ
ሞ በሰው
ልጆች ኑሮና
ኑ ጤና ላይ ከፍተኛ
ኛ ጉዳት ያስ
ስከትላል፡፡

86 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ጐርፍ የሚከሰተው ከመጠን በላይ የሆነ ዝናብ በተከታታይ በ›”É Aካባቢ ሲዘንብ ነው፡፡
ጐርፍ በEንስሳት፣ በEፅዋት፣ በሰዎችና በንብረƒ ላይ የሚያደርሰው ጉዳት ከፍተኛ ነው፡፡

ሥEል 3.2 uÉ`p“ uÑA`õ ¾ተÑAÆ ›"vu=−‹

ተግባር 3.1.6  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- É`pን“ Ô`õ” KSŸLŸM ¾T>Áe‹K< ²È−‹” Te[ǃ

መመሪያ- uu<É” uSJ” uk[u¨< ¾S¨ÁÁ ØÁo Lይ }¨ÁÁ‹G<
SMd‹G<” KSUI^‹G< ›p`u<::
የመወያያ ጥያቄ
 É`p“ ÑA`õ” KSŸLŸM ¾T>Áe‹K< ²È−‹ U” U” “†¨<?

2. የሕይወት ደረጃዎች (መወለድ፣ ማደግ፣ መሞት)

ከዚህ በታች የቀረቡትን ሥEሎች በመመልከት የቀረቡትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡

 Ÿ²=I ሥ°M U” ƒ[ÇL‹G<;

 ÃI ሥ°M U”” ÁdÁM
ዘር Áð^ ¾Å[k
ÝÛƒ
Áuu ተክል }¡M }¡M
Eንቁላል

ÁÅÑ Êa
ቡቃያ
¾V} Êa

ÁÔ’qK
²`

ሀ) የዶሮ የሕይወት Å[Í−‹ ለ) የተክል የሕይወት Å[Í−‹

ሥEል 3.3 የሕይወት ደረጃዎች

87 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ሕይወት ያላቸው ነገሮች፡-

 èKÇK<
 ያድጋሉ
 ይሞታሉ፡፡
ለምሳሌ በሥEል 3.3 Eንደተመለከታችሁት ዶሮ Eንቁላል ትጥላለች፣ Eንቁላሉ ወደ
ጫጩትነት ይለወጣል፡፡ በመቀጠልም ጫጩቷ Aድጋ ዶሮ ትሆናለች፡፡ ዶሮዋ የተወሰነ ጊዜ
ከኖረች በኋላ ትሞታለች፡፡ u}Sddà G<’@ ¾}¡M ²` Ÿ}²^ ¨ÃU Ÿ}}ŸK u%EL
upKA Ÿ²=ÁU ›ÉÔ uSÚ[hU ›`Ï„ ÃVM::

3. ልኬት

 MÌ ¾qS¨< U” LÃ ’¨<;
 Ÿ²=I Y°M U” ƒ[ÇL‹G<; 
 U”e ÁÅ[Ñ ’¨<; 
 
  ሥEል 3.4 SÖ’ le“ (mass) ቁመት c=KŸ<

ተግባር
  3.1.7  የቡድን ¨<ÃÃ
ዓላማ- ¾SÖ’ le”ና ¾`´Sƒን የልኬት ›ሐÊ‹ S²`²`
መመሪያ- uu<É” uSJ” በሚከተሉት ØÁo−‹ Là }¨ÁÁ‹G< SMd‹G<ን
KSUI^‹G< ›p`u<::

የመወያያ ØÁo−‹
 የሰው SÖ’ le uU” ÃK"ል; ቁመቱስ (ርዝመቱ);
 ¾SÖ’ le“ ¾`´Sƒ ¾MŸ?ƒ ›ሐÊ‹ U” U”Éን “†¨<;

¾c¨< SÖ’le SKŸ=Á SX]Á T>³” c=J” ¾`´Sƒ (¾lSƒ) ÅÓV [»U
TeS]Á ¨ÃU T@ƒ` ‚ý ’¨<:: Ñ>²? uc¯ƒ ÃK"M:: የታወቁት የSÖ’ le'
¾`´Sƒ“ ¾Ñ>²? MŸ?ƒ ›ሐÊ‹ ¾T>Ÿ}Kƒ “†¨<::
 መጠነቁስ፡- Ÿ=KA Ó^U፣ ግራም
 `´Sƒ፡- T@ƒ`' c?”+ ሜƒ`
 ጊዜ፡- ሰዓት፣ ደቂቃ' ሰኮንድ

88 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ
ሮ Aካባቢያችን
ን    
 

ተግባር
ር 3.1.8  ተግባራዊ ክንውን
ዓላማ
ማ- SÖ’ le”“ lS
Sƒ” SK"ƒ
መመመሪያ- ›Ue
eƒ ›vLƒ ÁK<ƒ u<É
É” Sሥ`~
~:: K²=I }Óv`
} ¡”¨
¨<”
SUI^‹G
G< T>³”' T@ƒ` ‚ý
ý ¨ÃU [»U TeS
S]Á Áp`
`u<L‹ኋል::
 T>³”
T uSÖ
ÖkU ¾Á”
”ǔNjG<” SÖ’ le
e S´’<::
ሜƒ` ‚ý
 uሜ ý ¨ÃU u[
[»U Te
eS]Á ›T
T"˜’ƒ ¾Á
Á”ǔNjG<<” lSƒ KŸ<::
K
 kØKA
k ¾k[u
u¨<” c”Ö
Ö[» uÅw}
}^‹G< LÃ Ø የK"‹%EE†¨<”
à uSÑMuØ
¾S
SÖ’le“ ¾lSƒ SÖ”
S S<K<<::
}
}.l ¾}T]¨< eU SÖ’ le lSƒ

 ¾
Á”ǔƔ
” }T] ¾S
SÖ’ le“ ¾lSƒ SÖ”
S Ÿc”Öረÿ uT
T¾ƒ
} ት ያላቸውን K¿::
}SddÃነት

[u<ƒ” ሥ°
 kØKA ¾k[ °KA‹ በደንብ ተመልከቱ፡፡

   
 
U” ሥ°M ’¨
ÃI ¾U ¨<; ሥ°K< U””
U ÁdÁM;
; ¾U” ሥ°M ’¨<;
ÃI ¾
U”” KS KÓLM;
SK"ƒ ÁÑK KU” }Ó
Óv` è<LM
M; KU” ÃÖpTM;
;
 

 
 
ሥ°KK< U”” Ád
dÁM; ሥ°K<
° ¾T>Ád¾¾¨< U”” ’¨
¨<;
¾U”
” SKŸ=Á ’¨
¨<; ¾U
U” SKŸ=Á ’¨<;

ሥEል 3.5
3 የርዝመት
ት፣ ¾SÖ’le
e“ ¾Ñ>²? መለ
ለኪያዎች

89 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ
ሮ Aካባቢያችን
ን    
 

ተግባር
ር 3.1.9  የቡድን Y^
Y
ዓላማ- vIL©ና
ና ²S“© ¾SKŸ=Á Sሣ]Á−‹
S ‹” SK¾ƒ
መሪያ- በስE
መመ Eል 3.5 ¾k[
[u<ƒ” ¾S ሣ]Á−‹ vI
SKŸ=Á Sሣ IL©“ ²S
S“© uTKƒ
ƒ
S
SÉu<::

የመለኪያ Sሣ]Á−
−‹ ባህላዊ
ዊና ዘመናዊ በመባል ይመደባሉ፡፡
ይ
ዘመናዊ የመለኪያ መሣሪያዎ
ዎች Aብዛኛው
ው የዓለማችን ሕዝቦች
ች የሚጠቀ
ቀሙባቸው ናቸው፡፡
ሰዓት፣ TeS]Á፣
፣ ሚዛን፣ ሜትር
ሜ ‚ý ዘመናዊ የመለኪያ
የ S
Sሣ]Á−‹ ናቸው፡፡
ባህላዊ የመለኪያ Sሣ]Á−‹
‹ በAንድ Aካባቢ
A የሚ
ሚኖሩ ሕዝቦ
ቦች ለልኬት
ት የሚጠቀሙ
ሙባቸው
የመለኪያ Á−‹
Sሣ]Á ናቸ
ቸው፡፡ ስንዝ
ዝር፣ ክንድ
ድ፣ ፈረሱላ
ላ፣ ቁና፣ ጋሻና የመ
መሳሰሉት
በሀገራች
ችን የሚገኙ ባህላዊ ¾S X]Á−‹ ናቸው፡፡
SKŸ=Á SX ና

4. ቁሳቁ
ቁf‹” (Eቃ
ቃዎችን)SS
SÅw
 }T]−‹
} u›"vu=Á‹
‹G< U” U”
U ldlf‹
‹ ÃÑ—K<;

ተግባር
ር 3.1.10  የቡድን Y^

a“ c¨< ሠ^i
¯LT-- ¾}ðØa ሠ ldlf
f‹” SK¾
¾ƒ
መመ
መሪያ- በሥE
EM 3.7 የቀረቡትን ቁሳ
ሳቁሶች የተፈ
ፈጥሮና ሰው
ው ሠራሽ l
ldlf‹
በማለ
ለት መድባች
ችሁ ለመምህራችሁ ›d
d¿፡፡

         
ሀ. ለ. ሐ.
ሐ መ. ሠ.
ሠ
ሥEል 3.6
3 ¾}KÁ¿ ldlf‹

ቁሳቁሶች
ች በሁለት ÃSÅvK<::
à ’c<U:-
ሀ. የተፈ
ፈጥሮ ቁሳቁ
ቁሶች“
ለ. ሰው ሠራሽ ቁሳ
ሳቁሶች “†¨
¨<::

90 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

የተፈጥሮ ቁdቁሶች የሚባሉት በተፈጥሮ የT>ገኙ የቁሳቁስ ዓይነቶች ናቸው፡፡

ምሳሌ፡- ድንጋይ፣ Eንጨት፣ ጥጥ' ÑKv' c<õ“ የመሳሰሉት
ሰው ሠራሽ ቁሳቁሶች:- K}KÁ¿ }Óv^ƒ ¾T>¨<K<“ uተፈጥሮ ከሚገኙ ነገሮች ¾T>ሠ\
ናቸው፡፡ ለምሳሌ ¾መኪና ጐማ፣ ýLe+¡' ብርጭቆና ¾SdcK<ƒ c¨< ሠ^i ldlf‹
ናቸው፡፡

ldlf‹ u¡wŁ†¨<፣ u¯Ã’†¨<ና በይዘታቸው ¾}KÁ¿ “†¨<::

ተግባር 3.1.11  }Óv^© ¡”¨<”

ዓላማ- ldlf‹” u¡wŁ†¨<' uò†¨<“ u¯Ã’†¨< SK¾ƒ

መመሪያ- ›Ueƒ ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” Sሥ`~::
 ¾T>Ÿ}K¨<” c”Ö[» uÅw}^‹G< ÑMwÖ<::
 SUI^‹G< ¾T>Ák`u<L‹G<” ¾}KÁ¿ ldlf‹ uc”Ö[» ¨<eØ uk[u¨<
SW[ƒ uSK¾ƒ S<K<:: KUdK? ÁIM ›”Æ }ሠ`„L‹%EM::

}.l ¾lc<(የEቃው) ŸvÉ kLM Ö”"^ KeLd h"^ MሙØ

eU
1 ØØ  
2
3
4
5

መልመጃ 3.1

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ “Eውነት” ትክክል ካልሆኑ ደግሞ “ሐሰት” በማለት
መልሱ፡፡
1. ሌሊት ጨለማ ÁKuƒ ቀዝቃዛና ጸጥ (ረጭ) ያለ ¾}ðØa ¡e}ƒ ነው፡፡
2. በክረምት ወቅት ŸT>Ÿc}¨< ሀይለኛ ሙቀት የተነሣ የEፅዋት ቅጠሎች ይረግፋሉ፡፡
3. ድርቅና ጐርፍ በAየር መዛባት ምክንያት ሊከሰቱ የሚችሉ የተፈጥሮ ክስተቶች ናቸው፡፡
4. ርዝመት በኪሎ ግራምና በግራም ÃK"M፡፡

ለ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ የያዘውን ሆሄ በመምረጥ መልሱ፡፡

1. ከሚከተሉት ውስጥ ዘመናዊ የመለኪያ Sሣ]Á ያልሆነው የትኛው ነው?
ሀ. ግራም ሐ. ሜትር
ለ. ሥንዝር መ. ሰዓት

91 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

2. የፀሀይ ብርሐን በውሃ ጠብታዎች ውስጥ ሲያልፍ የሚፈጠረው የተፈጥሮ ክስተት ምን

ÃvLM?
ሀ. ድርቅ ሐ. Ô`õ
ለ. ቀንና ሌሊት መ. ቀስተ ደመና
3. ከሚከተሉት ውስጥ የጊዜ ልኬት Aሐድ ያልሆነው የትኛው ነው?
ሀ. ሴንቲ ሜትር ሐ. ሰዓት
ለ. ሰኮንድ መ. ደቂቃ

ሐ. በ‘G’ ሥር የቀረቡትን ¾MŸ?ƒ ¯Ã’„‹ u‘K’ ሥር Ÿk[u<ƒ ¾SKŸ=Á ›ሐÊ‹ Ò` ›³UÆ::

‘ሀ’ ‘ለ’
1. መጠነ ቁስ ሀ. ሜትር
2. ርዝመት ለ. ሰዓት
3. ጊዜ ሐ. Ó^U

መ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡

1. ድርቅ በምን ምክንያት ይከሰታል?
2. ¾}ðØa ቁሳቁሶች U”É“†¨<?

3.2 የተፈጥሮ ሀብቶች

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች! ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 የAካባቢያችሁን የተፈጥሮ ሀብቶች ትዘረዝራላችሁ፡፡
 የተፈጥሮ ሀብቶችን ጥቅሞች ታስረዳላችሁ፡፡
 የተፈጥሮ ሀብቶችን ለመጠበቅ(ለመንከባከብ) የሚረዱ Aጠቃላይ ዘዴዎችን
ታስረዳላችሁ፡፡
 Aካባቢን ለመጠበቅ የታለመውን የAካባቢ ማኀበረሰብ የሥራ Eቅዶችን
ትጠቅሳላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 የተፈጥሮ ሀብት
 የተፈጥሮ ሀብት ጥበቃ/Eንክብካቤ
 ¾}ðØa Gwƒ ÖkT@

92 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ሀ. የተፈጥሮ ሀብት ዓይነቶች

 }T]−‹! ¾}ðØa Gwƒ” U”’ƒ u›”Å— ¡õM ƒUI`‹G< }U^‹%EM፡፡
e¨<ሳL‹G<;
 ¾}ðØa ሀw„‹ TKƒ u}ðØa ¾T>Ñ–<“ c−‹ ØpU Là ¾ሚÁ¨<LD†¨<
Gw„‹ TKƒ ’¨<::

ተግባር 3.2.1  የቡድን Y^

ዓላማ- ¾}ðØa Gw„‹” SK¾ƒ

መመሪያ- uu<É” uSJ” በAካባቢያችG< ¾T>Ñ–<ƒ” የተፈጥሮ ሀብቶች
በመለየት ዝርዝራቸውን ጻፉ፡፡

     
ሀ. ሥ°K< U”” ÁdÁM; ለ. በሥ°K< የሚታየው ምንድነው?

                
ሐ. ÃI ¾U” ሥ°M ’¨<; መ. Ÿሥ°K< U” ƒ[ÇL‹G<;

ሠ. Y°K< U” ÁdÁM;
ሥEል 3.7 የተፈጥሮ ሀብቶች

93 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

የተፈጥሮ ሀብቶች ¾T>vK<ƒ፡-

 ውሃ
 Aፈር
 Eፅዋት
 ማEድናት
 Aየር
 የቤት Eንስሳት
 የዱር Eንስሳትና የመሳሰሉት “†¨<፡፡

ለ. የተፈጥሮ ሀብት ጥቅሞች

ተግባር 3.2.2  የቡድን ሥራ

ዓላማ- ¾}ðØa ሀw„‹” ØpU S²`²`::

መመሪያ- በAካባቢÁ‹G< ¾T>Ñ–< የተፈጥሮ ሀብቶች ለምን ለምን ጥቅም
Eንደሚውሉ ወላጆቻችሁን በመጠየቅ S[Í cweu<:: uSkÖMU
uu<É” uSJ” ucucv‹G<ƒ S[Í Là }¨Á¿::

¾ተፈጥሮ ሀብቶች ለሰው MЋ የተለያዩ ጥቅሞችን ይሰጣሉ፡፡ ምግብ፣ ልብስና መጠለያ
የሚገኙት ከተፈጥሮ ሀብቶች ነው፡፡

ተማሪዎች! ከዚህ በመቀጠል የተለያዩ የተፈጥሮ ሀብቶች ¾T>c×D†¨<” ØpV‹ በዝርዝር

ƒT^L‹G<፡፡

›ð`

ተግባር 3.2.3  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- eK ›ð` ÖkT@ታ ማስ[ǃ

መመሪያ- በቡድን uSJ” uk[u<ƒ ¾S¨ÁÁ ØÁo−‹ Là }¨ÁÁ‹G<
SMf‰‹G<” KSUI^‹G< }“Ñ\::
የመወያያ ØÁo−‹
 ›ð` U”É” ’¨<;
 Aፈር ከሌለ ተክሎች ማደግ ይችላሉ? ለምን?

94 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

Aፈር ማለት በመሬት ገጽ ላይ የሚታይ ከጥቃቅን የድንጋይ ፍርስራሽ፣ ከEፅዋትና Eንስሳት

ብስባሽ የሚፈጠር የተፈጥሮ ሀብት ነው፡፡ ተክሎች፣ Eንስሳትና ሰዎች ያለAፈር መኖር
Aይችሉም፡፡ ተክሎች መብቀልና TÅÓ የሚችሉት በAፈር ላይ ነው፡፡ Eንስሳት በAፈር ላይ
የሚበቅሉትን ተክሎች ይመገባሉ፡፡ ሰዎች ደግሞ Eፅዋትንና Eንስሳትን ይመገባሉ፡፡ ሰ−‹
¾T>SÑvD†¨< ¾}KÁ¿ cwKA‹ ¾T>upK<ƒ“ ¾T>ÁÉÑ<ƒ u›ð` Là ’¨<::
}¡KA‹፡-
 KAልባሳት መሥሪያነት ምሳሌ፡- ጥጥ
 መጠለያዎችን ለመገንባት UሳK?:- ”Úƒ' ሣ`
 Aፈር Eንዳይሸረሸር
 ለEንስሳት መጠለያነት
 መድኃኒት ለመሥራት“ KSdcK<ƒ ይጠቅማሉ፡፡

ማEድናት

ተግባር 3.2.4  የቡድን Y^

ዓላማ- ¾T°É“ƒ” ¯Ã’ƒ“ ÖkT@ SÓKê

መመሪያ- በቡድን በመሆን የተለያዩ የማEድናት ዓይነቶችን“ ጥቅማቸውን ጽó‹G<
ለመUህራችሁ ›d¿፡፡

ማEድናት በተፈጥሮ የT>Ñ–< ሀብቶች ናቸው፡፡

ምሳሌ፡- ¨`p'ነዳጅ፣ ጨው“ የመሳሰሉት ¾T°É” ¯Ã’„‹ “†¨<፡፡

ማEድናት፡-
 uሀይል ምንጭ’ƒ ÁÑKÓLK<::
UdK?:- ’ÇÏ
 ለመድኃኒት Sሥ]Á’ƒ è<LK<::
 ለቤት ግንባታ ÃÖpTK<::
 KUÓw ´Óσ Ú¨< ÁÑKÓLK<::
UdK?:- Ú¨<
 ተሽጠው ለሀገር Iኮኖሚ ገንዘብ ÁeÑ—K<፡፡

}ðØb© ¾~]eƒ SeIx‹

 ¾~]eƒ SeIw TKƒ U” TKƒ ’¨<;
 ¾~]eƒ SeIx‹ T^Ÿ=“ M¿ Ñጽ ÁL†¨< ¾›”É ›"vu= ¾}ðØa Gw„‹
“†¨<፡፡

95 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

   

ሀ. ÃI ¾U” ሥ°M ’¨<; ለ. ሥ°K< U”” ÁdÁM;

ሐ. በሥEሉ የሚታዩት ምንድን ናቸው; መ. ሥEሉ የሚያሳየው ምንን ነው;

ሥEል 3.8

ተግባር 3.2.5  የቡድን ሥራ

ዓላማ- }ðØb© ¾~]eƒ Seህቦ‹” S²`²`

መመሪያ- uu<É” uSJ” uk[u<ƒ ØÁo−‹ ላይ }¨ÁÁ‹G< SMd‹G<”
uÅw}^‹G< ላይ uSéõ KSUI^‹G< ›d¿::
 uGÑ^‹” ¾T>¨lƒ }ðØb© ¾~]eƒ SeIx‹ ’T” “†¨<;
 uÒ^ uS¨Á¾ƒ uGÑ^‹” w‰ ¾T>Ñ–< w`p ”deƒ” eU KSUI^‹G<
”Ñ\፡፡

}ðØb© ¾~]eƒ SeIx‹ ŸT>vK<ƒ ¨<eØ Øm„‡:-

 ¾¨<H ÷÷‚
 M¿ ¾J’ ¾S_ƒ ›kTSØ
 w`p ”edƒ
ምሳሌ፡- kà kua' ’>ÁL' ªMÁ' ßLÇ ´”Ëa
 ሐይቆች
 ፍልውሃዎችና የመሳሰሉት ናቸው፡፡

96 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ
ሮ Aካባቢያችን
ን    
 

÷÷
÷‚ ሐÃp
à õM¨<H M¿ ¾S
S_ƒ ›kS
STSØ
ሥEል 3.9

ሐ. የተ
ተፈጥሮ ሀብ
ብቶችን መጠበቅ(መን
መ ንከባከብ)

ተግ
ግባር 3.2.6
6  የቡድን
ን ውይይት

ዓላ
ላማ- ¾›"vu
u= ›Övup ²È−‹” Tw^^ƒ
መመሪያ- ከ5
5-6 }T]−
−‹ uu<É”
” uSJ” uk[u<ƒ
u ØÁo−‹ LÃ
à }¨ÁÁ
‹G<
ª“ ª“ ሐd
dx‹” K¡õ
õM ÕÅ™‰‹
‹G< u´`´
´` }“Ñ\::
የመ
መወያያ ØÁ
Áo−‹
 በAካባቢ
ቢያችን ¾Å
Å[c< ÁK< ¾}ðØa Gwት
G Ñ<Ç„
„‹ U” U”
” “†¨<?
ጥa Gwƒ Ñ<Ç„‹”
 ¾}ðጥ Ñ 
”ȃ Sk
k’e ÉLM
M; }¨ÁÁ
‹G< SM
Mc<”
KSU
UI^‹G< ”ÑÑ\::

u›"vu== Là ¾Å[
[c< ÁK< ª“ ª“ ¾}ð
ðØa Gwƒ
ƒ Ñ<Ç„‹:--
 ¾›¾` w¡
¡Kƒ
 ¾ውH w¡
¡Kƒ
 ¾Å” SÚ
ÚõÚõ
 ¾›ð` Sg`g`ና
S ¾
¾SdcK<ƒ “†¨<::

¾›ð` ›Övup ²È−‹

Aፈር ከተፈጥሮ
ከ ሀብቶቻችን Aንዱ ነው
ው:: ሕèƒ LL†¨<< ’Ña‹ A
Aስፈላጊ መሆኑንም
መ
ቀደም ባለው
ባ የትም
ምህርት ክፍ
ፍል ተመል
ልክተናል፡፡ Aፈር
A ከሌለ
ለ ተክሎች'
' Eንስሳትና
ና ሰዎች
S•` Eንደማይች
E ሉ ተምራች
ችኋል፡፡ Aስታ
ታወሳችሁ?

በAሁኑ ወቅት በሀ
ሀገራችን u}KÁ¿ ሥõ^−‹
ሥ የሚገኘው
የ A
Aፈር በከፍ
ፍተኛ ሁኔታ
ታ Ñ<ǃ
የÅ[cuƒ ይገኛል
ል፡፡ ¾›ð` Sg`g` (SŸLƒ) S”ሥ›?−
−‹ w²< ¯Ã’ƒ “†¨
¨<:: ª“
‡ S”ሥ¯@−
ª“−‡ −‹ Ô`õ፣ ”óe“ ¾Å
Å” SÚõ
õÚõ “†¨
¨<::

97 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

Aፈር Eንዳይሸረሸር የሚ[Æ የመከላከያ ዘዴዎች፡-

 ችግኞችን መትከል
 የደን መቃጠልን መከላከል
 የደን መጨፍጨፍን መከላከል
 በተዳፋት (ቁልቁለት) ቦታ ላይ Eርከን መሥራት“ ¾SdcK<ƒ ናቸው፡፡
 

   
G) በደን ያልተሸፈነ መሬት ለ) በደን የተሸፈነ መሬት

ሥEል 3.10 በደን የተሸፈነና ያልተሸፈነ መሬት

ደኖች በሥሮቻቸው Aፈርን Aቅፈው በመያዝ Aፈርን ከመሸርሸር ይከላከላሉ፡፡ ስለዚህም

ተማሪዎች! በደን የተሸፈነ መሬት Aፈር ”ÇÃg[g` ”ÅT>[Ç }Ñ”²v‹G<;

Eርከን መሥራት Aፈር Eንዳይሸረሸር ከሚረዱ ተግባራት Aንዱ ’¨<፡፡ በተዳፋት (ቁልቁለት)
ቦታ ላይ Eርከን መሥራት Aፈር በጎርፍ ታጥቦ Eንዳይወሰድ ይጠቅማል፡፡

¾ደን ›Övup ²È−‹

ተግባር 3.2.7  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾Å” ›Övup ²È−‹” Tw^^ƒ

መመሪያ- uu<É” J“‹G< uk[u<ƒ ¾S¨ÁÁ ØÁo−‹ Là Ÿ}¨ÁÁ‹G< u%EL
Åw}^‹G< LÃ uSéõ KSUI^‹G< ›d¿::

የመወያያ ØÁo−‹
 የደን መጨፍጨፍ ምን ምን ‹Óa‹” ÁeŸƒLM?
 ¾Å”” SÚõÚõ ”ȃ SŸLŸM ÉLM; 

የደን Øun ማለት ዛፎችን ያለበቂ ምክንያት Aለመቁረጥ፣ Aለመጨፍጨፍና Aለማቃጠል

ማለት ነው፡፡
c−‹ Å”” KU” ÃÚðßóK<;

98 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

c−‹ Å”” ¾T>Úðßñƒ፡-

 KTÑÊ
 ¾`h x KTÓ–ƒ
 ¾ÓÙi x õKÒ“ KSdcሉƒ }Óv^ƒ ’¨<::

 
ለ. ደን ሲቃጠል
ሀ. ደን ሲጨፈጨፍ                

  ሥEል 3.11 የደን ውድመት

የደን መጨፍጨፍ የሚከተሉትን ችግሮች ያስከትላል፡፡

 Aፈርን ለመሸርሸር ያጋልጣል፡፡
 የዱር Eንስሳትን ለስደት ይዳርጋል፡፡
 ለድርቅና ለጎርፍ ንÇ=G<U ለመሳሰሉት ‹Óa‹ ያጋልጣል፡፡

የደን ¨<ÉSƒ የሚያስከትL†ውን ችግa‹ ከተረዳን ደን Eንዳይጨፈጨፍ ጥንቃቄ ማድረግ

ይገባል፡፡ ¾ደን ¨<ÉSƒ” KSŸLŸM S¨cÉ ያለባቸው `UÍ−‹ የሚከተሉት ናቸው፡፡
 ማንኛውንም ዛፍ ያለበቂ ምክንያት Aለመቁረጥ
 ደን ”ÇÃnÖM ጥንቃቄ ማድረግ
 ለAገልግሎት በተቆረጡ ዛፎች ምትክ ብዙ የዛፍ ችግኞችን መትከልና መንከባከብ

 
ሥEል 3.12 ተማሪዎች ‹Ó™‹” c=”ŸvŸu<

99 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

 
ሥEል 3.13 ልጆች ችግኝ ሲተክሉ

ተግባር 3.2.8  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾‹Ó™‹” ተከላ ›eðLÑ>’ƒ SÓKî

መመሪያ- uu<É” J“‹G< uk[u<ƒ ¾S¨ÁÁ ØÁo−‹ ላይ }¨ÁÁ‹G< SMd‹G<”
¨[kƒ LÃ uSጻõ KSUI^‹G< ›d¿::

የመወያያ ØÁo−‹
 ከሥEል 3.13 ምን ተገነዘባችሁ?
 ልጆቹ ጥሩ ተግባር Eየፈጸሙ ነው? ለምን?
 Eናንተስ በትምህርት ቤታችሁ በችግኝ ተከላ ሥራ ላይ ትሳተፋላችሁ? ከዚህ Aኳያ
ለወደፊት ምን ለማድረግ ታስባላችሁ?

ተማሪዎች በሥEሉ Eንደተመለከታችሁት በተቆረጡ ዛፎች ምትክ ችግኝ መትከልና ለEርሻ

ባልዋሉ ተራራማ ቦታዎች የዛፍ ችግኝ መትከል የደን ሀብት Eንዳይመናመን የሚረዳ
ተግባር ነው፡፡ eK²=I uƒUI`ƒ u?‹ሁ ¨ÃU uS•]Á u?‹G< ›"vu= ¾›ƒ¡Mƒ
x” uT²Ò˃ ¾›ð` Sg`g`ን መከላከል ƒ‹LL‹G<:: u›ƒ¡Mƒ xዎ‹ LÃ
‹Ó™‹” uTwkM ¨Å }^q~ S_„‹ ¨eÊ uSƒŸM“ uሥa‰†¨< ›ð`” ›pð¨<
”Ç=ò< uTÉ[Ó ¾›ð` Sg`g`” መከላከል ÉLM::

100 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

¾¨<H w¡Kƒ” KSŸLŸM ¾T>[Æ ²È−‹

ተግባር 3.2.9  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾¨<H w¡Kƒ SŸLŸÁ ²È−‹ን Te[ǃ
መመሪያ- Ÿ4 -6 }T]−‹ uu<É” uSJ” uk[u<ƒ ¾S¨ÁÁ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< መልሶቻችሁን u´`´` ለመምህራችሁ Aቅርቡ::
የመወያያ ØÁo−‹
 ውሃን ለብክለት የሚዳርጉ ምክንያቶች ምን ምን ናቸው?
 የተበከለ ውሃን መጠቀም ምን ጉዳት ያስከትላል?
 ውሃን Eንዴት በንጽሕና መጠበቅ ይቻላል?

ውሃን u}ðØa ከምንጭ፣ ከወንዝ፣ ከሐይቅና ከዝናብ Eናገኛለን፡፡ Eነዚህ የውሃ መገኛዎች
በAሁኑ ወቅት በከፍተኛ ደረጃ Eየተበከሉ ናቸው፡፡ ¾¨<H w¡Kƒ S”ሥ¯@−‹ w²< ¯Ã’ƒ
u=J’<U ª’—¨< የAካባቢ ቆሻሻ ነው፡፡

የAካባቢ ቆሻሻ፡-
 የቤት ጥራጊና የEቃ Eጣቢዎችን
 በየቦታውና በየወንዙ መፀዳዳት የሚያስከትለው ቆሻሻ
 Ÿów]" ¾T>¨ÑÆ ቆሻሻዎች”ና የመሳሰሉትን Á"ƒM፡፡

¾¨<H” w¡Kƒ:-
 ¾u?ƒ Ø^Ñ>”“ ¾n ×u=−‹” u›Óvu< uTe¨ÑÉ
 uSጸÇÍ u?ƒ w‰ uSጸÇǃ
 Ÿów]" ¾T>¨Ö< ¨<ÒЋ” u}Ñu=¨< S”ÑÉ uTe¨ÑÉ SŸLŸM ÉLM::

     
ሥEል 3.14 ቆሻሻ በAግባቡ ሲወገድ

101 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ
ሮ Aካባቢያችን
ን    
 

ውሃ ከፋ
ፋብሪካዎች በሚወጡ ልዩ ልዩ መርዛማ
መ ፈሳ
ሳሾች ሊመረ
ረዝ ይችላል
ል፡፡ ለምሳሌ
ሌ የAቃቂ
ወንዝ ከፋብሪካዎች
ከ ች በሚወጣ ፈሳሽ ይበከ
ከላል፡፡ ይህም
ም ለሰው ጤና
ጤ ጠንቅ ይ
ይሆናል፡፡

ተግባር
ር 3.2.10  በÓM የሚከናወን
የ }Óv`

ዓላማ-- ¾ów]" qhh−‹ ¾›¨ÒÑÉ

¾ ²
²È−‹ን SÓKê
S
መመሪ
ሪያ- ከፋብሪካ የሚወጡ
ጡ ¨<ÒÐች ወደ ወንዝ ከመለቀቃቸ
ቸው በፊት ምን መደረ
ረግ
Eንዳለ
ለበት ወላጆቻ
ቻችሁንና ታላላቆቻችሁ
ታ ሁን ጠይቃች
ችሁ ለክፍል
ል ጓደኞቻችሁ
ሁ Aቅርቡ፡፡

የAየር w¡Kƒ”
w KS
Sk’e ¾T
T>[Æ ²È−
−‹

ተግባባር 3.2.11
1  የቡድ
ድን ውይይት
ት
ዓላማ
ማ- የAየር ብክለት
ብ U”
”à‹ SK¾ƒ
መመ
መሪያ- Ÿ4 - 6 }T]−
−‹ uu<É”
” uSJ” uk[u<ƒ ØÁo−‹
Ø L
Là }¨ÁÃ
Ãታ‹G<
SMMf‰‹G<” KSUI^‹
K ‹G< ›p`u<:::

የመወያያ ጥያቄ
ቄዎች-
 }T]
]−‹ ›"vu
u=Á‹G< uß
ße u=ታð”
” U” ‹Ó`
` ÃÑØT‹
‹%EM;
 ›¾` uU” uU”
” K=uŸM ËLM;
Ã

¾T>Ÿ}
}K<ƒ” Y°
°KA‹ uØ”n
no }SM
MŸ~::

   

ሀ. የፋ
ፋብሪካ ጭስ ለ. የመኪና ጭስ ሐ. የከ
ከሰል ጭስ

ሥEል 3.15
5 የAየር ብክለ
ለት ምንጮች

በሥ°M †¨< ሥ°KA‹

M 3.15 Là ¾U¿›† ‹ U”” ÁdÁK<; U”
” ‹Ó` Áe
eŸƒLK<;

102 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

Aየር ሕይወት ላላቸው ነገሮች ሁሉ Aስፈላጊ ’¨<፡፡ Aየር ከተበከለ በሰው፣ በEንስሳትና
በEፅዋት ላይ Ñ<ǃ ÃÅ`dM:: w¡K~ ¾T>Ÿc}¨< በAብዛኛው ጎጂ የሆነ ጭስ ወደ Aየር
ሲገባ ነው፡፡

ከፋብሪካ፣ ከተለያዩ ተiከርካሪዎችና ከሰል በሚቀጣጠልበት ጊዜ የሚወጣው ጭስ Aየርን

ይበክላል፡፡ በጠባብ ክፍል ውስጥ በደንብ ያልተቀጣጠለ ከሰል በማንደጃ Aድርጎ በር“
Se¢„‹ን ²Ó„ Sq¾ƒ ለሕይወት Aደገኛ ነው፡፡ ይIን ወደ Aካባቢ የሚለቀp ጎጂ ጭe
በመቀነስ የAየር ብክለትን መከላከል ይቻላል፡፡ ä¨<U ße ›Mv ¾ÃM U”à‹”
uSÖkU ¨ÃU ›’e}— ße K=Kl ¾T>‹K< }iŸ`"]−‹”“ ów]"−‹” ØpU LÃ
uTªM ’¨<::

መልመጃ 3.2

ሀ. የሚከተሉትን ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ “Eውነት” ትክክል ካልሆኑ ደግሞ “ሐሰት” በማለት
መልሱ፡፡
1. ሰዎችና Eንስሳት ያለ Aፈር መኖር Aይችሉም፡፡
2. ¾~]eƒ SeIx‹ K›”É GÑ` ¾›=¢•T> Éу ›e}ªጽO ÁÅ`ÒK<፡፡
3. ጎርፍና ንፋስ ለAፈር መሸርሸር S”ሥ¯@ ሊሆኑ Aይችሉም፡፡
4. ለEርሻ ባልዋሉ ተራራማ ቦታዎች የዛፍ ችግኝ መትከል የደን ሀብት Eንዳይመናመን
ይረዳል፡፡
5. በጠባብ ክፍል ውስጥ በደንብ ያልተቀጣጠለ ከሰል በማንደጃ Aድርጎ በር ዘግቶ Sq¾ƒ
ለሕይወት Aደገኛ ነው፡፡

ለ. ለ¾ሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ የያዘውን ሆሄ በመምረጥ መልሱ፡፡

1. }ðØb© ¾~]eƒ SeIw ያልሆነው የቱ ነው?
ሀ. õM ¨<G ሐ. NÃp
ለ. N¨<Mƒ መ. ¾S_ƒ ›kTSØ
2. ŸT>Ÿ}Kƒ ¨<eØ ¾›ð`” Sg`g` KSŸLŸM ¾T>Áe‹K¨< ¾ƒኛ¨< ’¨<;
ሀ. ችግኞችን መትከል ሐ. ደንን መጨፍጨፍ
ለ. lMlM T[e መ. ደንን Tቃጠል
3. የደን መጨፍጨፍ U” ÁeŸƒLM?
ሀ. የAፈር መሸርሸር ሐ. ድርቅና ጎርፍ
ለ. የዱር Eንስሳት ስደት መ. ሁሉም መልስ “†¨<፡፡
4. የውሃ ብክለት S”ሥ¯@ ያልሆነው የቱ ነው?
ሀ. የቤት ጥራጊና የEቃ Eጣቢ ሐ. በየቦታውና በየወንዙ መጸዳዳት
ለ. Ÿ}iŸ`"]−‹ የሚወጣ ጭስ መ. ¾ów]"−‹ ¨<ÒÏ

103 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

5. የተፈጥሮ ሀብት ያልሆነው የትኛው ነው?

ሀ. ውሃ ሐ. ማEድን
ለ. Aየር መ. መልሱ Aልተሰጠም

N. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡

1. የተፈጥሮ ሀብት ማለት ምን ማለት ነው?
2. ደንን መንከባከብ የምንችለው ምን ምን በማድረግ ነው?

3.3 በዙሪያችን የሚገኙ ተክሎች

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች! ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 የተክል ክፍሎችን ስሞች Eየጠቀሳችሁ ታሳያላችሁ፡፡
 የተክል ክፍሎችን ተግባራት ትናገራላችሁ፡፡
 የተክል ክፍሎችን በመሰብሰብ ትለያላችሁ፡፡
 ተክሎች ለEድገት ምን Eንደሚያስፈልጋቸው ታመለክታላችሁ፡፡
 ሰብሎችን ለማብቀል የሚረዱ Eቃዎችንና መሣሪያዎችን ታመለክታላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 የተክል ክፍል
 ሰብል
 ብቅለት

¾}¡M ¡õKA‹
ሀ. የተክል ክፍሎችና ተግባራቸው

ተግባር 3.3.1  የu<É” ሥራ

ዓላማ- ¾}¡M ¡õKA‹ን SK¾ƒ

መመሪያ- በቡድን በመሆን ከክፍL‹G< ወጣ ብላችሁ በAካባቢያችሁ ያሉ ተክሎችን
ተመልከቱ::
 ከተመለከታችኋቸው ተክሎች Aንዱን መር׋G< በመሣል የተለያዩ
ክፍሎችን በሥEሉ ላይ በማመልከት ለመምህራችሁ Aሳዩ፡፡

104 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ተክሎች ሕይወት ካላቸው ነገሮች Aበባ

ውስጥ ይመደባሉ፡፡ በሥEK< LÃ ቅጠል
”Å}SKŸታ‹G<ƒ ተክሎች የተለያዩ
ክፍሎች Aሏቸው፡፡ Eነርሱም፡-
 ግንድ
 ቅጠል
 Aበባና ግንድ
 ሥር ናቸው፡፡
ሥር
 
ሥEል 3.16 ¾}¡M ክፍሎች

 
ሥEል 3.17 ¾}KÁ¿ }¡KA‹

Ÿሥ°M 3.17 ”ÅUƒ[Æ ተክሎች በመጠናቸውና በቅጠላቸው ”Ç=G<U uተፈጥሮAዊ

ሁኔታ−‹ የተለያዩ ናቸው፡፡ የAካል ክፍሎቻቸውU በቅርጻቸውና በመጠናቸው ይለያያሉ፡፡

¾}¡K<‹ UÅv

ተግባር 3.3.2  የu<É” ሥራ

ዓላማ-}¡ሎ‹” SSÅw
መመሪያ- uu<É” uSJ” Ÿ²=I u‹ ¾k[u<ƒ” }Óv^ƒ በማከናወን
KSUI^‹G< ›d¿::
 uትምህርት ቤታችሁ ዙሪያ ያሉ ተክሎችን በመመልከት በቁመታቸው'
በቅጠላቸው ስፋትና ጥበት Eንዲሁም ሌሎች መመዘኛዎችን በመጠቀም
መድቧቸው፡፡
 በመቀጠልም ለEያንዳንዱ ምድብ ቁጥር በመስጠት በደብተራችሁ ላይ
ልዩነቶቹን በመጻፍ የቡድናችሁን ሥራ ለመምህራችሁ Aቅርቡ፡፡

105 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ
ሮ Aካባቢያችን
ን    
 

ተክሎች
ችን በመጠናቸ
ቸው SW[
[ƒ ትላልቅ
ቅ፣ መካከለኛ
ኛና ትናንሽ ብለን Eንመ
መድባቸዋለን
ን፡፡

ሥEል 3.18
3 ƒላMp
p ዛፎች
ከላይ በሥEል
በ 3.1
18 የምትመ
መለከቷቸው ተክሎች ƒLMp ³ö
ö‹ “†¨<:: u×U ƒLMp“
ƒ
u×U [»U'
[ Aን
ንዳንዶቹ ቅጠሎች
ቅ óò ሌሎቹ ደግሞ S`
có `ô SሰM kÝß” pÖሎች
›LD†¨<<::

ሥEል 3.19 S"ŸK—

S መጠ
ጠን ያላቸው ³ö‹

ሥEሉ Là ¾UƒSKŸ…†¨< S"ŸK—

ከላይ በሥ S መጠ
ጠን ያላቸው
ው }¡KA‹ “†¨<::

 
 
ሥEል 3.20 ƒና”i
i }¡KA‹

106 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ተግባር 3.3.3  የu<É” ሥራ

ዓላማ- ¾pÖM ሕƒSƒ T²Ò˃
መመሪያ- በትምህርት ቤታችሁ Aካባቢ በመዘዋወር የተለያዩ ቅጠሎችን ሰብስቡ፡፡
 ከሰበሰባችኋቸው ቅጠሎች Aንዳንዶቹን በመሣል ቀላል የቅጠል
ሕትመት ሥራ ሠርታችሁ ለመምህራችሁ Aሳዩ፡፡

ተግባር 3.3.4  የu<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾}¡M ¡õሎ‹ን }Óv^ƒ Te[ǃ
መመሪያ- በቡድን በመሆን ተወያይታችሁ መልሳችሁን ለመምህራችሁ ንገሩ፡፡

የመወያያ ØÁo
የተክል ክፍሎች ተግባራት U” U” “†¨<;  

በተክሎች ¨<eØ የሚገኙ ተመሳሳይ የAካል ክፍሎች ተመሳሳይ ተግባራትን ያከናውናሉ፡፡

በAካባቢያችሁ ተዘዋውራችሁ Eንደተመለከታችሁት }¡KA‹ ሁለት ዋና ዋና ክፍሎች
Aሏቸው፡፡ Eነርሱም:-
1. ከመሬት በላይ ¾T>Ñ–<ት የተክል ክፍKA‹
 ግንድ
 ቅጠልና
 Aበባ ሲሆኑ
2. ከመሬት በታች ¾T>Ñ–¨< የተክል ክፍል ደግሞ ሥር ነው፡፡
.

ተማሪዎች! ከዚህ በመቀጠል የተክል ክፍሎች የሚያከናውኗቸውን ª“ ª“ ተግባራት

ƒT^L‹G<፡፡

ግንድ

 
ተክሎች የተለያየ ዓይነት Ó”É ሊኖራቸው ይችላል፡፡ ይሁን Eንጂ ማንኛውም ¯Ã’ƒ ግንድ
ለተክሉ የሚሰጠው ጥቅም ተመሳሳይ ነው፡፡ ይ¤ውም:-

107 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ
ሮ Aካባቢያችን
ን    
 

 የ
የ}¡KA‹” ቅጠሎችና ቅርንጫፎች
ች ይሸከማል
ል፡፡
 ው
ውሃ”ና ማEድናትን ወደ
ወ ቅጠሎች
ችና ቅርንጫ
ጫፎች ÁÅ`d
dM፡፡
 የ
የተዘጋጀ ም
ምግብን ከቅጠ
ጠሎች ወደ ሌሎች የተ
ተክል ክፍሎች ”Ç=c^
^ß ÁÅ`Ò
ÒM፡፡
 የ
የAንዳንድ }
}¡KA‹ ግን
ንዶች ለምግ
ግብ ማከማቻ
ቻነት ያገለግ
ግላሉ፡፡

ቅጠል

          
ሥEል 3.21
3 ¾}KÁ¿
¿ pÖKA‹
ከስEሉ Eንደምትመ
መለከቱት ቅጠሎች
ቅ በመ
መጠናቸው፣
፣ በቅርጻቸው
ውና በጠርዞ
ዞቻቸው ይለ
ለያያሉ፡፡
የቅጠል ዋና ተግባር
ር K}¡K< ምግብ ማዘጋጀት ነው፡፡፡

Aበባ

 
ሥEል 3.2
22 ¾}KÁ¾ p`
p ጽ' SÖ”
”“ kKU ÁL
L†¨< ›ux‹

Aበቦች በቅርጻቸው' በመጠናቸ

ቸው፣ በቀለ
ለማቸውና በሽታቸው
በ ይ
ይለያያሉ፡፡
Aበቦች፡--
 የ
የመራቢያ ክ
ክፍሎች ስለ
ለሆኑ ተክKAA‹ Eንዲራ
ራu< ያደርጋሉ
ሉ፡፡
  ዘርና
ዘ ፍሬ ¾T>ðጠ\v
¾ v†¨< ¾}¡M ¡õKA‹ “†¨<፡፡

ሥር
ሎች የተለያየ ዓይነት ሥር
ተክሎ ሥ
ቢኖራ
ራቸውም የሚ
ሚያከናውኗ
ኗቸው
ተግባ
ባራት Ó” ተ
ተመሳሳይ ናቸው፡፡
ና

     

108 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ሥር፡-
 ተክሎች kØ wK¨< ”Ç=qS< ከመሬት ጋር Aጣብቆ ÃóM::
 ውሃና ሌሎች ሟሚ ማEድናትን ወደ ግንድ Áe}LMóM፡፡
 ለAንዳንድ ተክሎች በምግብ ማከማቻነት ያገለግላM፡፡

ለ. }¡KA‹” ማብቀል

ተግባር 3.3.5  የu<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- K}¡KA‹ Éу ›eðLÑ> ¾J’< ’Ña‹” SK¾ƒ
መመሪያ- uu<É” uSJ” uk[u¨< S¨ÁÁ ØÁo ላይ }¨ÁÁ‹G< SMd‹G<”
uÅw}^‹G< ጻñ“ KSUI^‹G< ›d¿::
የመወያያ ØÁo
 Kተክሎች °Éу U” U” ÁeðMÒM;

ለተክሎች Eድገት Aስፈላጊ ነገሮች፡-

 Aየር  የፀሐይ ብርሐንና
 ውሃ  Aፈር ናቸው፡፡
ከEነዚህ Aስፈላጊ ነገሮች Aንዱ Eንኳን ቢጎድል ተክሎች ማደግ Aይችሉም፡፡ ይህንን ሁኔታ
በሙከራ ማረጋገጥ ትችላላችሁ፡፡
ተማሪዎች! ሙከራውን ከTŸ“¨“‹G< በፊት የAየርን፣ የውሃን፣ የፀሐይ ብርሐንንና
የAፈርን ጥቅም Aንድ በAንድ Eንመልከት::

Aየር
ተክሎች ምግባቸውን ለማዘጋጀት Aየር ያስፈልጋቸዋል፡፡ ተክሎችም ጉልበትን ከምግብ
ለማመንጨት Aየር ይጠቀማሉ፡፡

Aፈር
 ተክሎች ምግባቸውን ለማዘጋጀትና ለማደግ የሚረዳቸውን ውሃ ”Ç=G<U Aልሚ
ምግብ የሚያገኙት ከAፈር ነው፡፡
 Aፈር የተክሎችን ስሮች Aቅፎ በመያዝ ቀጥ ብለው Eንዲያድጉ ያደርጋል፡፡

ብርሃን
 ተክሎች ምግባቸውን ለማዘጋጀት የጉልበት ምንጭ ያስፈልጋቸዋል፡፡ ይህም የጉልበት
ምንጭ የፀሐይ ብርሐን ነው፡፡

109 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ውሃ
 በቅጠል ውeጥ ምግብ ”Ç=²ÒÏ ይረዳል፡፡
 ምግብ በተክል ውስጥ Eንዲዘዋወር ያደርጋል፡፡
 ለተክል Eድገት ›eðLÑ> ¾J’<ƒ” ›MT> UÓx‹” ÁTETEM::
 }¡KA‹ ÁL†¨<” p`ጽ ò¨< kØ wK¨< dÃÖ¨MÑ< ”Ç=q¿ ÁÅ`ÒM::

}T]−‹! kØKA ¨<H' ›¾`' ›ð`“ ¾ìNà w`ሐ” K}¡KA‹ ›eðLÑ> SJ“†¨<”
uS<Ÿ^ [ÒÓ×L‹G<:: ¾k[u¨<” S<Ÿ^ u}cÖ¨< SS]Á Sሠ[ƒ uØ”no
›Ÿ“¨<’<:: ¾S<Ÿ^¨<ን ¨<Ö?ƒU uÅw}^‹G< ጻñ::

ተግባር 3.3.6  }Óv^© ¡”¨<”

ዓላማ- Aየር፣ ውሃና የፀሐይ ብርሐን ለEፅዋት Eድገት Eንደሚያስፈልጉ በሙከራ
ማረጋገጥ
መመሪያ- uu<É” uu<É” uSJ” Ÿ²=I u‹ ¾k[u¨<” S<Ÿ^ Aከናውኑ
KS<Ÿ^¨< ¾T>ÁeðMÑ< lXlf‹
 ›^ƒ u°n LÃ ¾ukK< ‹Ó™‹  Le+¡
 ¨<H  lU dØ”
¾S<Ÿ^¨< ›ሠ^`
 የSËS]Á¨<ን ‹Ó˜ ¨<H፣ ›¾`“ ¾ìሐà w`ሐ” በT>ÁÑኝuƒ ሥõ^
›ekUÖ<<::
 G<K}—¨<ን ‹Ó˜ ›¾`“ ¾ìሐà w`ሐ” w‰ ”Ç=Áј ›É`Ñ<::
 ሦe}—¨<” ‹Ó˜ uLe+¡ uSgð” ¨<H“ ¾ìሐà w`ሐ” w‰ ”Ç=Áј
›É`Ñ<::
 ›^}—¨<” ‹Ó˜ ¨<H“ ›¾` ”Ç=Áј ›É`Ò‹G< lU dØ” ¨<eØ
›ekUÖ<::

}T]−‹! Ÿ›”É dU”ƒ u%EL ‹Ó™‡” uSSMŸƒ ÁK<uƒ” G<’@ uሥ°M

ÓKጹ፡፡
 S<ከ^¨<” "Ÿ“¨“‹G< uኋL vÑ—‹G<ƒ ¨<Ö?ƒ Là uSS`¢´ ተወያዩ፡፡
በቡድን ከተወያያችሁ በኋላ ዝርዝሩን ለመምህራችሁ ›p`u<፡፡

110 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ
ሮ Aካባቢያችን
ን    
 

ተክሎች
ችን KTwkM
M ¾T>[Æ ldlf‹

ተግባባር 3.3.7  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓ
ዓላማ- ክል TwkÁ
¾ተክ Á ldlf‹”
” SK¾ƒ
መ
መመሪያ- ›U
Ueƒ ›vLƒ É” በመመሥ
ƒ ÁKƒ u<É ሥረት uk[
[u<ƒ ØÁo
o−‹ LÃ
}
}¨ÁÁ‹ G< SMf‰
‰‹G<” KSUI^‹G< ›d¿::
 ተክሎች
ች” KTwk U ቁሳቁሶች
kM U” U” ች ÁeðMÒሉ
ሉ?
 ¾²[²^
^‹%E†¨< ldlf‹ KU”
K KU” ÃÖpTK<<;

ተክልን KTwkM ¾T>[Æ ª“ ª“ Sሣ]Á−‹:-

 Sqð]Á  SeS`
S T¨<Ý
 ›"ó  T”ѪKÁ“
T SvDÖÝ
 S¢ƒ¢‰  Ò]
Ò “†¨<:::
 ¨ TÖÝ
¨<H Ý

ƒ” ሥ°KA‹
 ¾T>Ÿ}K<ƒ
¾ ‹ በጥንቃቄ ተመልከቱ
ቱ::

 
 
 
ÃI ¾U” Y°M ’¨<<;
KU” ÃÖppTM; ሥ°K< ¾U
uሥ ¿ƒ U”É
É’¨<; ÃI ¾U” Y°M ’¨<<;
KU
U” ›ÑMÓK
KAƒ è<LM
M; KU” ÃÖppTM;

 
ÃI ¾U
U” Y°M ’¨<;
ሥ°K
K< U”” Ád
dÁል;
ለምን የሚያገለግል
ል ይመስላች
ችኋል?
ØpS
S< UӃլ
¨<;
ሥEል 3.23 ተክልን ለማ
ማብቀል የሚረ
ረዱ ዋና ዋና
ና መሣሪያዎ
ዎች

111 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ÊT
ÊT ዘር ŸS²^~ ¨ÃU ‹Óኝ ŸS}ŸK< uòƒ S_ት” qõa KTKeKe ¾T>[ዳ
Sሣ]Á ነ¨<፡፡

›"ó
›"ó ›ð` KS³p“ KT”dƒ ¾T>ÖpU Sሣ]Á ’¨<፡፡

¨<H TÖÝ
ŸýLe+¡ ¨ÃU Ÿq`qa ¾}c^ ¨”òƒ ÁK¨< ›ƒ¡M„‹” ¨<H KTÖ׃ ¾T>ÖpU
SX]Á ’¨<::

SeS` T¨<Ý
SeS` T¨<Ý w²< ׄ‹ ÁK<ƒ Ÿw[ƒ ¨ÃU Ÿ”Úƒ ¾}ሠ^ J• ucwM
TwkÁ¨< SÅw Là kØ ÁK< SeSa‹” KT¨<׃ ¾T>ÖpU ’¨<:: መስመሮቹን
ተከትሎ ²` ለS´^ƒ ¨ÃU ‹Ó˜ KSƒŸM ÁÑKÓLM::

Ò]
TÕÕ¹ ¨ÃU Ò] õÓ“ (TÇu]Á) ‹Ó™‹” Ÿ›”É x ¨Å K?L x KTÕÕ´
¾T>[Ç Sሣ]Á ’¨<::

መልመጃ 3.3

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ “Eውነት” ትክክል ካልሆኑ ደግሞ “ሐሰት” በማለት
መልሱ፡፡
1. ØÉ vሕ` ³õ“ ª”³ በƒLMp }¡KA‹ ¨<eØ ÃSÅvK<፡፡
2. ¾pÖM ª“ }Óv` K}¡K< UÓw T²Ò˃ ’¨<::
3. ›"ó ›ð` KS³p“ KT”dƒ ¾T>ÖpU Sሣ]Á ’¨<::
4. ›¾` }¡KA‹ UÓv†¨<” ”Ç=Á²ÒÌ“ ጉልበት TS”Úƒ Eንዲችሉ Ã[džªM::

ለ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ የያዘውን ሆሄ በመምረጥ መልሱ፡፡

1. ŸS_ƒ uLà uT>Ñ–<ƒ ¾}¡M ¡õKA‹ ¨<eØ ¾TÃ"}}¨< ¾ƒ—¨< ’¨<?
ሀ. pÖM ለ. ሥ` ሐ. Ó”É መ. ›uv
2. ŸT>Ÿ}K<ƒ ¾›uv ØpU ¾J’¨< ¾ƒ—¨< ’¨<;
ሀ. ¾}²ÒË” UÓw ŸቅÖM ¨Å K?KA‹ ¾}¡M ¡õKA‹ TÉ[e
ለ. K}¡K< UÓw T²Ò˃
ሐ. }¡K< ”Ç=^v TÉ[Ó
መ. ¾}¡K<” pÖKA‹“ p`”Ýö‹ SgŸU

112 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ሐ. ባዶ ቦታዎችን በተስማሚ ቃል ወይም ቃላት ሙሉ::

1. ለተክሎች Eድገት Aስፈላጊ የሆኑ ነገሮች
ና ናቸው፡፡
2. ውሃንና ሟሚ ማEድናትን ወÅ ግንÉ የሚያስተላልፈው የተክል ክፍል ነው
3. ተክሎችን ለማብቀል ከምንጠቀምባቸው መሣሪያዎች ¨<eØ መሬትን ለመቆፈር“
KTKeKe የሚያገለግለው ነው፡፡

3.4 በዙሪያችን የሚገኙ Eንስሳት

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 Eንስሳትን በAረባባቸው መሠረት ትመድባላችሁ፡፡
 Eንስሳትን በAመÒገባቸው መሠረት ትመድባላችሁ::
 Eንስሳትን u”penc?Á†¨< Sሠ[ƒ ƒSÉvL‹G<::
 Eንስሳትን በመኖሪያ ሥፍራቸው መሠረት ትመድባላችሁ፡፡
 Eንስሳትን በሰውነት ióናቸው መሠረት ትመድባላችሁ፡፡
 ከEንስሳት ውጤቶች የሚሠሩ ነገሮችን ትለያላችሁ::
 ለEርሻ Eንስሳት Eንክብካቤ (Aያያዝ) ¾T>[Æ ldlf‹” ƒ²[´^L‹G<::
 K”edƒ ”¡w"u? ¾T>[Æ ldlf‹” }Óv^ƒ dÁL‹G<::

ቁልፍ ቃላት
 Eንስሳት
 የEንስሳት ውጤቶች
 የEንስdት Eንክብካቤ

G. ”edƒ” SSÅw

ተግባር 3.4.1  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- u›"vu= ¾T>Ñ–< ”edƒ” SSÅw

መመሪያ- uu<É” uSJ” uk[u<ƒ ¾S¨ÁÁ ነጥቦች መሠረት }¨ÁÁ‹G<
SMd‹G<” uÅw}^‹G< uSጻõ KSUI^‹G< ›d¿::
የመወያያ ነጥቦች
 u›"vu=Á‹G< ¾T>Ñ–< ”edƒ” eU ዘርዝሩ፡፡
 ”edƒ uU” uU” vIርÁƒ K=SÅu< ”ÅT>‹K< u´`´` ጻñ፡፡

113 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

u›"vu=Á‹G< ¾T>Ñ–< ”edƒ

 u›[vv†¨<
 u”penc?Á†¨<
 u›SÒÑv†¨<
 uS•]Á ሥፍራቸው
 uc¨<’ƒ i󓆨< SW[ƒ K=SÅu< ËLK<::

Eንስሳትን በAረባባቸው መሠረት መመደብ

ተግባር 3.4.2  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ”edƒ” u›[vv†¨< SW[ƒ SSÅw

መመሪያ- uu<É” uSJ” u}Óv` 3.4.1 ¾²[²^‹%E†¨<” ”edƒ ”lLM
¾T>ØK<“ ¾T>¨MÆ uTKƒ SÉvD†¨<::
 ¾SÅv‹%E†¨<” ”edƒ ሥ°KA‹ uSdM uÁ”Ç”Æ Y°M Y`
የEንስሳውን eU ጽó‹G< KSUI^‹G< ›d¿፡፡

”edƒ u›[vv†¨< SW[ƒ uG<Kƒ ÃSÅvK<:: ’ርc<U:-

MÏ ¾T>¨MÆ ”edƒ “ ”lLM ¾T>ØK< “†¨<::
MÏ ¾T>¨MÆ ”edƒ:- ’²=I ›UdÁ†¨<” uS¨<KÉ ¾T>}Ÿ< ¾”edƒ ¯Ã’ƒ
“†¨<:: ›UdÁ†¨<” ¾T>¨MÆ ”edƒ eŸ=¨MÆ É[e MЉ†¨<” uTኀ쓆¨<
uSÁ´ ”Ç=ÁÉÑ< ÁÅ`ÒK<፡፡ Ÿ¨KÆU u%EL ^d†¨<” eŸT>‹K< É[e Ö<ƒ ÁÖu<
ÁdÉÕ†ªM::

UdK?:- LU፣ ›”ud፣ ÉSƒ፣ Ïwና የመሳሰሉት

”lLM ¾T>ØK< ”edƒ:-¾’²=I ”edƒ MЋ }ðMõK¨< eŸT>¨Ö< É[e
¾T>ðÖ\ƒ“ ¾T>ÁÉÑ<ƒ u”edቱ ”lLKA‹ ¨<eØ ’¨<::

UdK?:- Êa፣ ¨õ፣ vw፣ ”l^]ƒና የመሳሰሉት

114 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

Eንስሳትን uE”penc?Á†¨< መሠረት መመደብ

ተግባር 3.4.3  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ”edƒ” u”penc?Á†¨< SW[ƒ SSÅw
መመሪያ-
 u›"vu=Á‹G< ¾T>Ñ–<ƒ” ”edƒ eU ²`´\፡፡ Eንስሳቱን በሰማይ ላይ
የሚበሩ' በመሬት ላይ የሚሳቡ' በEግራቸው የሚራመዱና በውሃ ውስጥ
የሚዋኙ በማለት ለይታችሁ መድቧቸው፡፡
 ¾T>Ÿ}K¨<” cንÖ[» uÅw}^‹G< Là ÑMw׋G< u}^ lØ` ›”É
u}c׋G< UdK? Sሠ[ƒ c”Ö[ÿ” S<K<::
በመሬት ላይ በEግራቸው በውሃ ውስጥ
}.l በሰማይ ላይ የሚበሩ
የሚሳቡ የሚራመዱ የሚዋኙ
1 ወõ Eባብ ሰው Aሳ
2
3
4
5


Eንስሳትን በ›SÒÑv†¨< SW[ƒ SSÅw

ተግባር 3.4.4  ¾u<É” ሥራ

ዓላማ- ”edƒ” u›SÒÑv†¨< SW[ƒ SSÅw

መመሪያ- በቡድን በመሆን በተግባር 3.4.3 ውስጥ ¾}Ökc<ƒ” ”edƒ °îªƒ
uM' ሥÒ uM“ Eፅዋት“ ሥÒ uM uTKƒ SÉvD†¨<::
 ŸÁ”Ç”Æ UÉw ›”É ”ed uSU[Ø ሥ°K<” ስL‹G< KSU^‹G<
›dዩ::

”edƒ u›SÒÑv†¨< SW[ƒ uZeƒ ÃSÅvK<::

 ሥጋ በል Eንስሳት:- የሌሎች Eንስሳትን ሥጋ በጥርሳቸው በመዘንጠል'በማኘክና
Aጥንታቸውን በመቆረጣጠም ይመገባሉ፡፡
ምሳሌ:- Aንበሳ' ውሻ' ነብር“ ¾SdcK<ƒ
 Eፅዋት በል Eንስሳት:- ሳርን በመንጨትና ቅጠላ ቅጠልን በመቀንጠስ በጥርሳቸው
Aኝከው ይመገባሉ፡፡
ምሳሌ:- ላም' ፍየል' ግመል' ቀጭኔ“ ¾SdcK<ƒ
 ሥጋና Eፅዋት በል Eንስሳት:- ሁለቱንም ዓይነት የሚመገቡ ናቸው::
ምሳሌ:- ሰው' Aይጥ ' ዝንጀሮ ¾SdcK<ƒ

115 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

Eንስሳትን በመኖሪያ ሥፍራቸው መመደብ

ተግባር 3.4.5  ¾u<É” ሥራ

ዓላማ- ”edƒ” uS•]Á ሥõ^†¨< Sሠ[ƒ SSÅw

መመሪያ- u}Óv` 3.4.3 ውeØ ¾}²[²\ƒ” ”edƒ uS_ƒ Là ¾T>•\፣ u¨<H
ውስጥ የሚኖሩ“ በመሬትም በውሃም ውስጥ የሚኖሩ ብላችሁ በመለየት
uT>Ÿ}K¨< c”Ö[» S<K<፡፡ ŸÁ”Ç”Æ UÉw ›”Ç”É ¾”ed ሥ°M
በመሣል KSUI^‹G< ›d¿::

}.l በመሬት ላይ የሚኖሩ በውሃ ውስጥ በመሬትም በውሃም ውስጥ የሚኖሩ

የሚኖሩ
1 Aንበሳ ዓሳ Ñ<`Ø
2
3
4
5

Eንስሳትን uc¨<’ƒ ió“ቸ¨< መሠረት SSÅw

ተግባር 3.4.6  ¾u<É” ሥራ

ዓላማ- ”edƒ” uc¨<’ƒ i󓆨< መሠረት SSÅw

መመሪያ- u}Óv` 3.4.3 ¨<eØ ¾}²[²\ƒ” ”edƒ uLv ¾}gð’<' up`òƒ
¾}gð’<“ uìÑ<` የ}gð’< uTKƒ c”Ö[» ›²Òρ‹G<
SÉvD†¨<::
 ŸÁ”Ç”Æ UÉw ›”É ”ed uSU[Ø e°K<” eL‹G< KSU^‹G< ›dዩ::


Eንስሳት uc¨<’ƒ i󓆨< Sሠ[ƒ uሦeƒ ÃSÅvK<:: ’ርc<U:-

 በላባ የተሸፈኑ
ምሳሌ፡- Êa' ¨õ' qp' ›V^ ¾SdcK<ƒ
 በፀጉር የተሸፈኑ
ምሳሌ፡- ላም' ውሻ' ዝሆን' Aይጥ የመሳሰሉት
 በቅርፊት የተሸፈኑ
ምሳሌ፡- Eባብ' Eንሸላሊት' Aዞ' ›dና የመሳሰሉት “†¨<::

116 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ሥEል 3.24 የተለያየ የሰውነት ሽፋን ያላቸው Eንስሳት

ለ. ከEንስሳት ውጤቶች የሚሠሩ ነገሮች

ተግባር 3.4.7  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾”edƒ” ØpU S²`²`

መመሪያ- uu<É” uSJ” }¨ÁÁ‹G< SMd‹G<” KSUI^‹G< ”Ñ\::

የመወያያ ጥያቄዎች
 ”edƒ KU” KU” ÃÖpTK<;
 የEንስሳት ውጤቶች የምንላቸው ምን ምን ናቸው?
 ከEንስሳት ውጤቶች ምን ምን ይሠራል?

Eንስሳት ¾}KÁዩ ጥቅሞች ›ሏ†¨<:: ŸT>c×D†¨< ØpV‹ ª“ ª“−‡:-

 ለምግብነት
 ልብሶችን ለመሥራት
 Kጉልበት Y^ (ለEርሻ)
 ለጥበቃ
 ለመዝናኛነት
 uመጓጓዣነት
 uገቢ ምንጭነት “†¨<፡፡

117 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ተግባር 3.4.8  ¾u<É” Y^

ዓላማ- Ÿ”edƒ ¨<Ö?„‹ ¾T>ሠ\ ’Ña‹” SK¾ƒ

መመሪያ- u›"vu=Á‹G< ¾T>Ñ–<ƒ” ¾”edƒ ¨<Ö?„‹ uu<É” uSJ” ¾qÇ
ውጤቶች፣ የወተት ¨<ጤ„‹“ የፀጉር(የሱፍ) ¨<Ö?„‹ uTKƒ
SÉv‹G< uT>Ÿ}K¨< W”Ö[» Sc[ƒ S<K<:: ¾}²Ò˨<”
c”Ö[» KSUI^‹G< ›dዩ::
}.l ¾¨}ƒ ¨<Ö?„‹ ¾qÇ ¨<Ö?„‹ ¾c<õ (¾ìÑ<`) ¨<Ö?„‹
1 pu? ku„ w`É Mwe

2
3
4
5

ሐ. ለEርሻ Eንስሳት Eንክብካቤ የሚጠቅሙ ldlf‹

ተግባር 3.4.9  የቡድን ውይይት

ዓላማ- ¾`h ”edƒ” S”ŸvŸw

መመሪያ- uu<É” uSJ” uS¨ÁÁ ØÁo−‹ Là }¨ÁÁ‹G< SMc<”
uጽሑõ KSUI^‹G< ›d¿::

¾S¨ÁÁ ØÁo−‹
 ¾`h ”edƒ” S”ŸvŸw KU” ÁeðMÒM?
 ¾Eርሻ Eንስሳት” ”ȃ S”ŸvŸw ›Kw”;
 የEርሻ Eንስሳትን ለመንከባከብ የሚያስፈልጉ ldlf‹ U” U”É“†¨<;

”edƒ” S”ŸvŸw ›eðLÑ> ’¨<:: U¡”Á~U ”edƒ ለሰው ልጆች }Ñu=¨<”

›ÑMÓKAƒ SeÖƒ ¾T>Áe‹L†¨< J’¨< ”Ç=Ñ–< ነው፡፡

118 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

የEርሻ Eንስሳትን የምንከባከበው፡-

 ጥሩ መኖ (ምግብ) uመመገብ
 ምቹ መጠለያ uማዘጋጀት
 ንጽሕናቸውን በመጠበቅ
 `I^H@ በTd¾ƒ ’¨<::

የEርሻ Eንስሳትን ለመንከባከብ Ÿሚያስፈልጉ lXlf‹ ª“ ª“−‡:-

 ብሩሾች፡- Eንስሳ~ን ለማጽዳት (ለማጠብ)
 የውሃ ገንዳ ወይም ባልዲ፡- ለውሃ መያዣነት
 የመመገቢያ ገንዳ፡- ለEንሰሳት ምግብ ማቅረቢያነት
 ሣር ወይም መኖ፡- ¾Eንስሳት ምግብ ናቸው፡፡

ተግባር 3.4.10  የቡድን ሥራ

ዓላማ- K`h ”edƒ ”¡w"u? ¾T>ÖpS< ldlf‹” u}Óv` Tሳ¾ƒ

መመሪያ- በቡድን J“‹G< ከመምህራ‹ሁ ጋር በAቅራቢያችሁ ወደሚገ˜ የEርሻ
Eንስሳት ድርጅት በመሄድ በጥንቃቄ የldlf‹” Aጠቃቀም በተግባር
Aሳዩ፡፡

መልመጃ 3.4

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ “Eውነት” ትክክል ካልሆኑ ደግሞ “ሐሰት” በማለት
መልሱ፡፡
1. Aይጥ Eንቁላል በመጣል ትራባለች፡፡
2. ቁራ የተባለው የAሞራ ዝርያ መብረር ይችላል፡፡
3. ሰጐን ክንፍ ስላላት መብረር ትችላለች፡፡
4. ጉርጥና Eንቁራሪት በውሃ ውስጥ ብቻ የሚኖሩ Eንስሳት ናቸው፡፡
5. ውሻ ከEፅዋት በል Eንስሳት Ãመደባል፡፡

119 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ለ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ መርጣችሁ ጻፉ፡፡

1. ŸT>Ÿ}K<ƒ ውስጥ በቅርፊት የተሸፈነ Eንስሳ የትኛው ነው?
ሀ. ውሻ ሐ. Eባብ
ለ. ዶሮ መ. ሁሉም SMe “†¨<
2. Eንስሳት በምን በምን ይለያያሉ?
ሀ. በመኖሪያ ሥፍራ ሐ. በAረባብ
ለ. በAመጋገብ መ.ሁሉም መልስ “†¨<::
3. ŸT>Ÿ}K<ƒ በውሃ ¨<eØ w‰ መኖር ¾T>‹K¨< Eንስሳ የትኛው ነው?
ሀ. Aዞ ለ. Aሳ ሐ. Ñ<ማሬ መ. ጉርጥ
4. ከሚከተሉት ውስጥ ተሳቢ የሆነው Eንeሳ የትኛው ነው?
ሀ. Aንበጣ ለ. ዔሊ ሐ. Eባብ መ. Eንቁራሪት
5. ከሚከተሉት ውስጥ ከEፅዋት uM ”edት የሚመደበው ¾ƒ—¨< ’¨<;
ሀ. ሰው ለ. ድመት ሐ. ዶሮ መ. ፍየል

ሐ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡

1. የEርሻ Eንስሳትን ”ȃ S”ŸvŸw Õ`w“M;
2. ŸEንስሳት ¨<Ö?„‹ ¾T>W\ Zeƒ ’Ña‹” Økc<::
3. Aካላቸው በቅርፊት የተሸፈነ የሁለት Eንስሳትን eU ጥቀሱ::
4. በAካባቢያችሁ ያሉ Eንስሳት በምን በምን ይለያያሉ?

120 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

 
TÖnKÁ
 ተፈጥሮAዊ ክስተቶች ከሰው ልጅ ቁጥጥር ውጭ በተፈጥሮ የሚከሰቱ ናቸው::
Aንዳንድ ተፈጥሮAዊ ክስተቶች ተፈጥሮAዊ Uደቶች ሲሆኑ Aንዳንዶቹ ደግሞ
Aልፎ Aልፎ የሚከሰቱ ናቸው፡፡ ቀንና ሌሊት Eንዲሁም ክ[ምትና በጋ የመሳሰሉት
ተፈጥሯAዊ Uደቶች ሲሆኑ Eንደ ቀስተደመና' ጐርፍና ድርቅ የመሳሰሉት ÅÓV
Aልፎ Aልፎ የሚከሰቱ የተፈጥሮ ክስተቶች ናቸው፡፡
 የመለኪያ Sሣ]Áዎ‹” በመጠቀም ርዝመትን' መጠነቁስና ጊዜን መለካት
ይቻላል፡፡ ሜትርና ሴን+ ሜትር ¾`´Sƒ' Ÿ=KA Ó^U“ Ó^U ¾SÖ’ le&
c¯ƒ' Åmn“ c¢ንÉ ÅÓV ¾Ñ>²? መልኪያ ›ሐÊ‹ “†¨<::
 የመለኪያ Sሣ]Áዎ‹ ዘመናዊና ባህላዊ ተብለው ይመደባሉ፡፡ ሜትር ‚ý'
ሚዛንና ሰዓት ዘመናዊ የመለኪያ Sሣ]Á−‹ ናቸው፡፡ ስን´ር' ፈረሱላ'
ቁና'ጋሻ“ የመሳሰሉት ደግሞ ባህላዊ የመለኪያ Sሣ]Á−‹ ናቸው፡፡
 ቁሳቁሶች ከባድ ወይም ቀላል በማለት ሊSÅu< ይችላሉ:: ጠን"^' KeLd' g"^“
MS<Ø }wK¨<ም ÃSደባሉ፡፡
 የተፈጥሮ ሀብቶች በተፈጥሮ የሚገኙና ለሰው ልЋ ØpU ¾T>cÖ< ናቸው፡፡
የተፈጥሮ ሀብቶች ውሃ”' Aፈር”' Eፅዋት”' ማEድናት”' Aየር”ና Eንስሳትን
ያካትታሉ፡፡ ሰው መሠረታዊ ፍላጐቶቹን የሚያሟላው የተፈጥሮ ሀብቶችን
በመጠቀም ነው፡፡ ስለዚህ የተፈጥሮ ሀብቶቻችን” መጠበቅና መንከባከብ ይገባናል፡፡
 ተክሎች ሕይወት ያላቸው ነገሮች ናቸው፡፡ ተክሎች የተለያዩ ክፍሎች Aሏቸው፡፡
Eነ`ሱም ቅጠል' ግንድ' ሥርና Aበባ ናቸው፡፡ Eነዚህ የተክል ክፍሎች የተለያዩ
ተግባራትን ያከናውናሉ፡፡ ተክሎች ለEድገት የተለያዩ ነገሮች ያስፈልጓቸዋል::
Eነ`ሱም Aፈር' Aየር' ውሃና የፀሐይ ብርሐን ናቸው፡፡ ተክሎችን ለማብቀል Eንደ
ÊT' ›"ó' ውሃ ማጠጫ' Ò]“ የመሳሰሉ መሣሪያ−ች ያeፈልጋሉ፡፡
 በAካባቢያችን የተለያዩ ዓይነት Eንስሳት ይገኛሉ፡፡ Eነዚህን Eንስሳት በAረባባቸው'
በEንቅስቃሴያቸው' በAመጋገባቸው' በመኖሪያ ሥፍራቸውና በcውነት ሽፋናቸው
በመለየት መመደብ Eንችላለን፡፡ Eንስሳት ለሰው ልጅ የተለያዩ ጥቅሞችን ይሰጣሉ፡፡
ለምdሌ ለምግብነት' ልብfችን ለመሥራትና ለÑ<ልበት መሣሪያነት ያገለግላሉ፡፡
Eንስሳትን በEንክብካቤ መያዝ ይገባናል፡፡ ምክንያቱም Eንክብካቤ c=ደረግላቸው
Eንስሳ~ Åe}—“ ጠንካራ uSJ” የበለጠ ምርታማ J’¨< eKT>Ñ–< ’¨<፡፡

121 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

¾TÖnKÁ ØÁo−‹

ሀ. የሚከተሉት ዓረፍተ ነገሮች ትክክል ከሆኑ “Eውነት” ትክክል ካልሆኑ ደግሞ “ሐሰት”
በማለት SMc<፡፡

1. የፀሐይ ብርሐን በውሃ ጠብታዎች ውስጥ ሲያልፍ ቀስተደመና ይፈጠራል::

2. መጠነቁስን በኪሎ ግራምና በግራም መለካት Eንችላለን ::
3. የሰው ልጅ ምግብ፣ ልብስና መጠለያን ከተፈጥሮ ሀብቶች ያገኛል::
4. ችግኞችን መትከል ለAፈር መሸርሸር ያጋልጣል::
5. የAካባቢ ቆሻሻ ለውሃ ብክለት S”ሥ¯@ ሊሆን Aይችልም::

ለ. በ"ሀ" ሥር የተዘረዘሩትን ¾}¡M ¡õKA‹ በ"ለ" Yር Ÿ}²[²\ƒ ØpV‰†¨< Ò`

›³UÆ፡፡
"ሀ" "ለ"
1. Aበባ ሀ. ተክሎች Eንዳይወድቁ ከመሬት
2. ሥር ጋር Aጣብቆ ይይዛል
3. ግንድ ለ. ለተክሎች ምግብ ያዘጋጃል
4. ቅጠል ሐ. ለተክሎች የመራቢያ Aካል ሆኖ ያገለግላል
መ. ውሃና ማEድናትን ወደ ቅጠሎችና
ቅርንጫፍች ይወስዳል

ሐ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልe የያዘውን ሆሄ በመምረጥ ›¡wu<፡፡

1. ከሚከተሉት ውስጥ የተፈጥሮ ክስተት የሆነው የትኛው ነው?
ሀ. ቀንና ሌሊት ሐ. ድርቅና ጐርፍ
ለ. ክረምትና በጋ መ. ሁሉም SMe “†¨<
2. የርዝመት የልኬት Aሐድ የሆነው የቱ ነው?
ሀ. ሴንቲ ሜትር ለ. ግራም ሐ. cኮንድ መ. ኪሎግራም
3. የተፈጥሮ ቁሳቁስ የሆነው የቱ ነው?
ሀ. ጐማ ለ. ድስት ሐ. ጥጥ መ. ብርጭቆ
4. የደን ጥቅም የሆነው የቱ ነው?
ሀ. መጠለያ ለመገንባት ሐ. መድኃኒት ለመሥራት
ለ. Aፈር Eንዳይሸረሸር መከላከል መ.ሁሉም መልስ ይሆናሉ

122 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

5. ለተክሎች Eድገት Aስፈላጊ የሆነው የትኛው ነው?

ሀ. Aየር ሐ. የፀሐይ ብርሐን
ለ. ውሃ መ. ሁሉም መልስ ናቸው
6. ከሚከተሉት ውስጥ ”lLM uS×M ¾T>^v¨< Eንስሳ የትኛው ነው?
ሀ. ጅብ ለ. በግ ሐ.ዶሮ መ. ላም
7. ከሚከተሉት Eንስሳት በሰማይ ላይ የሚበረው የትኛው ነው?
ሀ. ቀንድ Aውጣ ለ. Aንበጣ ሐ. ዔሊ መ. Aዞ
8. ሥጋ በል ያልሆነው Eንስሳ የቱ ነው?
ሀ. ቀጭኔ ለ. ውሻ ሐ. ነብር መ. Aንበሳ
9. ከሚከተሉት ውስጥ የEንስሳት ጥቅም የሆነው የቱ ነው ?
ሀ. ለምግብነት ሐ. ለመዝናኛነት
ለ. ለጥበቃ መ. ሁሉም SMe “†¨<
10. ብርድ ልብስን ለመሥራት የሚያገለግለው የEንስሳት ውጤት የቱ ነው?
ሀ. የወተት ውጤቶች ሐ. ቆዳ
ለ. ሱፍ መ.ሁሉም መልስ ይሆናሉ

መ. በክፍት ቦታ ላይ ትክክለኛውን መልስ ሙሉ፡፡

1. የEባብና የAሳ ›"ላት በ የተሸፈኑ ናቸው፡፡
2. የEንቁላል ጣይ Eንስሳት ልጆች የሚያድጉት በ ውስጥ ነው፡፡
3. ተክሎች ምግባቸውን ለማዘጋጀትና ለማደግ የሚረዳቸውን ውሃና ማEድናት የሚያገኙት
ከ ነው፡፡
4. ከሰዎች ቁጥጥር ውጭ የሆነ በተፈጥሮ በተለያዩ ምክንያቶች የሚፈጠር ክስተት
ይባላል፡፡
5. በሀገራችን የሚገኙ ዋና ዋና ወቅቶች Eና ናቸው፡፡

ሠ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡

1. የAየር ብክለት ሊፈጠር የሚችለው በምን ምክንያት ነው?
2. ውሃ ለሰው ልЋ U” U” ØpU Ãc×M;
3. Eፅዋትና ሥጋ በል የሆኑ የሦስት Eንስሳትን eU ²`´\፡፡

123 
 
 UE^õ 3 የተፈጥሮ Aካባቢያችን    
 

ፍተሻ

የምታውቋቸውን ክንውኖች በመለየት በEያንዳንዱ ሳጥን ውስጥ ይህንን ()

ምልክት Aኑሩ፡፡

1. Aንዳንድ የተፈጥሮ ክስተቶች ተፈጥሯዊ Uደቶች

መሆናቸውን Eናገራለሁ፡፡
2. Aንዳንድ የተፈጥሮ ክስተቶች Aልፎ Aልፎ
የሚከሰቱ መሆናቸውን Eናገራለሁ::
3. የመለኪያ Aሐዶችን በመለየት ባህላዊና
ዘመናዊ በማለት Eመድባለሁ፡፡
4. ቁሳቁሶችን (Eቃዎችን) የተፈጥሮና ሰው
ሠራሽ በማለት Eመድባለሁ፡፡
5. ቁሳቁሶችን (Eቃዎችን) በዓይነታቸውና
በክብደታቸው መሠረት Eመድባለሁ፡፡
6. የተፈጥሮ ሀብት ዓይነቶችን Eዘረዝራለሁ፡፡
7. የተፈጥሮ ሀብቶች የሚሰጡትን ጠቀሜታ Eዘረዝራለሁ፡፡
8. የተፈጥሮ ሀብቶች ከጥፋት የሚጠበቁv†¨<”
ዘዴዎች Aስረዳለሁ፡፡
9. የተክል ክፍሎችን Aሳያለሁ፡፡
10. Eያንዳንዱን የተክል ክፍል ናሙናዎች Eሰበስባለሁ፡፡
11. ስለ Eያንዳንዱ የተክል ክፍል ሥራ ገለጻ Eሰጣለሁ፡፡
  12. ተክሎች ለመብቀል የሚያስፈልÕቸውን ነገሮች
Eዘረዝራለሁ፡፡
13. ተክሎችን ለማብቀል የሚረዱ Eቃዎችን (ቁሳቁሶችን)
Eዘረዝራለሁ፡፡
14. Eንስሳትን በEርባታ ሂደታቸው መሠረት Eመድባለሁ፡፡
15. Eንስሳትን በEንቅስቃሴያቸው መሠረት Eመድባለሁ፡፡
16. Eንስሳትን በAመጋገባቸው መሠረት Eመድባለሁ፡፡
17. Eንስሳትን በመኖሪያ ቦታቸውና በሰውነት ሽፋናቸው
መሠረት Eመድባለሁ::
18. ከEንስሳት ውጤቶች የሚገኙ ምርቶችን Eዘረዝራለሁ፡፡
19. ለEርሻ Eንስሳት Eንክብካቤና Aጠባበቅ የሚጠቅሙ
Eቃዎችን (ቁሳቁሶችን) Eዘረዝራለሁ፡፡

124 
 
 ምEራፍ A^ƒ

ክፍለ ከተማችን

ŸምEራፉ የሚጠበቅ Aጥጋቢ የመማር ብቃት

ÃI” ርEስ "Ö“kቃችሁ በ%EL፦
 ከAራቱ Aቅጣጫዎች Aንéር በክፍለ ከተማችሁ ውስጥ የሚገኙትን ጠቃሚ
ቦታዎች ታመለክታላችሁ፡፡
 የመሬትን Aቀማመጥና ገጽታ ትለያላችሁ፡፡
 በክፍለ ከተማችሁ የሚገኙትን ትላልቅ ተቋማት በመዘርዘር የተቋማቱን ሥራ
ድርሻ ትተነትናላችሁ፡፡
 በክፍለ ከተማችሁ ውስጥ የሚከናወኑትን ዋና ዋና የIኮኖሚ Eንቅስቃሴዎች
ትለያላችሁ፡፡
 u›"vu=Á‹G< vK< U×’@ Gw© ”penc?−‹ ØpU Là ¾ªK<
¾‚¡•KAÍ= ¨<Ö?„‹” uUdK? e[ÇL‹G<::
 K¡õK Ÿ}T‹G< Éу Y^ ›eðLÑ> SJ’<” ƒÑMéL‹G::
 K¡õK Ÿ}T‹G< °Éу u°ÉT@›‹G< Å[Í KY^ ÁL‹G<” l`Ö˜’ƒ
u}Óv` ƒÑMéL‹G<::
 dÔd© ¾U`U` ¡IKAƒ” TKƒU SSMŸƒ”' SS´Ñw”'
SSÅw”' SÖ¾p”' SK"ƒ”' SÓvvƒ”' Sdà p`ë‹” T²Ò˃“
u%w[ƒ SY^ƒ” u}Óv` dÁL‹G<::

125 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

4.1. የክፍለ ከተማችን መገኛ

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ትምህርት ከተማራችሁ በኋላ፡-

 Aራቱን Aቅጣጫዎች ታመለክታላችሁ፡፡
 ከAራቱ Aቅጣጫዎች Aንéር በክፍለ ከተማችሁ ውስጥ የሚገኙትን ጠቃሚ ቦታዎች
ታመለክታላችሁ፡፡
 በክፍለ ከተማችሁ ውስጥ የሚገኙ ጠቃሚ“ ታሪካዊ ቦታዎችን ትለያላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 ክፍለ ከተማ
 Aንéራዊ መገኛ
 ታሪካዊ ቦታዎች

cT@”

U°^w UY^p

Åu<w
ስEል 4.1 መሠረታዊ Aቅጣጫዎች

ተግባር 4.1.1  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- መሠረታዊ Aቅጣጫዎችን መለየት
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw KSUI^‹G< uêOõ ›p`u<::
 መሠረታዊ Aቅጣጫዎች ምንድን ናቸው?
 የምንኖርበትን Aካባቢ SÑ— ከሌሎች Aካባቢዎች Eንዴት ለይቶ ማወቅ
ይቻላል?

 126 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ሀ. Aራቱ መሠረታዊ Aቅጣጫዎች

የምንኖርበትን Aካባቢ ከሌሎች Aካባቢዎች ለይተን ለማወቅ በAንጻራዊ መገኛ ማመልከት
ይቻላል፡፡ Aንጻራዊ መገኛ Aንድ ነገር የሚገኝበትን ቦታ ለማወቅ የምንጠቀምበት ዘዴ ነው፡፡
ለምሳሌ በስተግራ፣ በስተቀኝ፣ ከበስተኋላ፣ ከበስተፊት፣ ከላይና ከታች በማለት መግለጽ
ይቻላል፡፡ በተጨማሪም የAንድን ነገር Aንጻራዊ መገኛ ከAንድ ቋሚ Aካባቢ Aንጻር
ተነYተን በAራቱ መሠረታዊ Aቅጣጫዎች ማመልከት ይቻላል፡፡ Aራቱ መሠረታዊ
Aቅጣጫዎች የሚባሉት ሰሜንና ደቡብ፣ ምሥራቅና ምEራብ ናቸው፡፡

ለ. የክፍለ ከተማችን መገኛ ከሌሎች ክፍለ ከተሞች Aንጻር

ኮልፌ ቀራንዮ
ክፍለ ከተማ

ሥEል 4.2 የAዲስ Aበባ ክፍለ ከተሞች ”Éõ ካርታ

 127 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ተግባር 4.1.2  የቡድን ¨<ÃÃ

ዓላማ- ¾¡õK Ÿ}Tችንን Aቅጣጫ መለየት
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ ¡õK Ÿ}T‹G< ¾T>јuƒ”

Aቅጣጫ በተመለከተ }¨Áዩ፡፡

 ትምህርት ቤታችሁ በየትኛው ክፍለ ከተማ Eንደሚገኝ ለመምህራችሁ ተናገሩ፡፡

 ትምህርት ቤታችሁ የሚገኝበትን ክፍለ ከተማ በስተግራ በኩል የሚያዋስነው
ክፍለ ከተማ ማን ይባላል? በስተቀኝ በኩል ¾T>Ñ–¨< ¡õK Ÿ}Te T”
ÃvLM?
 Ÿትምህርት ቤታችሁ ›”é` የቤታችሁን መገኛ Aቅጣጫ Aመልክቱ፡፡

ክፍለ ከተማ ¾}KÁ¿ ብዙ ወረዳዎችን የያዘ የAስተዳደር `Ÿ” ነው፡፡ በAዲስ Aበባ ውስጥ
›Y` ክፍለ ከተሞች ›K<:: ’`c<U ቦሌ ክፍለ ከተማ፣ Aራዳ ክፍለ ከተማ፣ ኮልፌ
ቀራ”ዮ ክፍለ ከተማ፣ ልደታ ክፍለ ከተማ፣ ¾" ¡õK Ÿ}T' m`qe ¡õK Ÿ}T' ›Ç=e
Ÿ}T ¡õK Ÿ}T' ›nm nK=+ ¡õK Ÿ}T' ”óe eM¡ Lõ„ ¡õK Ÿ}T “ Ñ<KK?
¡õK Ÿ}T “†¨<::

ተግባር 4.1.3  የግል ሥራ

ዓላማ- የክፍለ ከተማችሁን Aንጻራዊ መገኛ ማመልከት
መመሪያ-
 በAዲስ Aበባ የሚገኙ ክፍለ ከተሞችን ሰሜን፣ ደቡብ፣ ምYራቅና ምEራብ
uTKƒ SÉu<፡፡
 በመሐል Aዲስ Aበባ ¾ሚገኙ ክፍለ ከተሞች ¾ƒ™‡ ”ÅJ’< }“Ñ\፡፡
 Eያንዳንዳችሁ የምትኖሩበትን ክፍለ ከተማ eምና Aንéራዊ መገኛ በAዲስ Aበባ
ካርታ ላይ Aመልክቱ፡፡

uሥ°M 4.2 ¾›Ç=e ›uv” ¡õK Ÿ}V‹ Sገ—” ¾T>Ád¾¨<” "` ”Éõ uSSMŸƒ
¾Á”ǔƔ ¡õK Ÿ}T SÑ—−‹ Ÿ›^~ SW[© ›p×Ý−‹ ›”é` SÓKê
ÃቻLM:: u²=IU SW[ƒ
 xK? ¡õK Ÿ}T ¾›Ç=e ›uv UY^n© ¡õM ’¨<::
 ›nm nK=+ ¡õK Ÿ}T ¾›Ç=e ›uv Åu<v© UY^p ¡õM ’¨<::
 ¢Mô k^”Ä“ ”óe eM¡ Lõ„ ¡õK Ÿ}V‹ ¾Ÿ}T¨< U°^v© ¡õKA‹
“†¨<::

 128 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

 Ñ<KK?“ ¾" ¡õK Ÿ}T ¾Ÿ}T¨< cT@“© ¡õKA‹ “†¨<::

 ›Ç=e Ÿ}T' ›^Ç' MŁ“ m`qe ¡õK Ÿ}V‹ ÅÓV uSNM ›Ç=e ›uv
ÃÑ—K<::

ተግባር 4.1.4  የቡድን Y^

ዓላማ- በክፍለ ከተማችሁ የሚገኙ የተለያዩ ቦታዎችን Aንጻራዊ መገኛ ማመልከት

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ የትምህርት ቤታችሁን SÑ—
S’h uTÉ[Ó u¡õK Ÿ}T‹G< ¾T>Ñ–< ªm xታ−‹” ›”é^© SÑ—
u}SKŸ} uk[u<ƒ ØÁo−‹ Là }¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw
K¡õM ÕÅ™‰‹G< uêOõ ›p`u<::

 u¡õK Ÿ}T‹G< ¾T>Ñ–< ª“ ª“ xታ−‹ ¾S”ÓYƒ SY]Á u?„‹'

›ÅvvÄ‹“ J‚KA‹ ŸƒUI`ƒ u?ታ‹ሁ u¾ƒ—¨< ›p×Ý E”ÅT>Ñ–<
uêOõ ›SM¡~:: 

ሐ. በክፍለ ከተማችን የሚገኙ ታሪካዊ ሥፍራዎች

ተግባር 4.1.5  የቡድን ውይይት



ዓላማ- በየክፍለ ከተማው የሚገኙ ታሪካዊና ጠቃሚ ሥራፍዎችን መለየት

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለመምህራችሁ Aቅርቡ uêOõ
›p`u<:: 
 በክፍለ ከተማችሁ ከሚገኙ ጠቃሚ ቦታዎች መካከል ዋና ዋናዎቹን ዘርዝሩ፡፡
 ታሪካዊ ሥፍራ ምንድን ነው?

YEል 4.3 በተለያዩ ክፍለ ከተሞች የሚገኙ ሐውልቶች

 129 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

የAንድ Aካባቢ ሕዝብ ታሪካዊ ድርጊቶችን የፈጸመባቸው ቦታዎች ታሪካ© ሥፍራዎች

ይባላሉ፡፡ ለምሳሌም Ø”© ዋሻዎች፣ ጦር ሜዳዎች፣ Aደባባዮች፣ ምሽጎች፣ ¾ªm
ሰዎች መኖሪያ ቤ„‹ና ፍርስራሾችን መጥቀስ ይቻላል፡፡

ታሪካዊ ሥፍራዎች የQ´w” ባሕልና ታሪክ ለማጥናት ÃÖpTK<:: ስለዚህ

ልንጠብቃቸውና ልንከባከባቸው ይገባል፡፡ Ÿታ]"© Yፍ^−‹ ¾T>Ÿ}K<ƒ” SSMŸƒ
ÉLM::
ሀ. ዋሻዎች ለጥንታ© ሰዎች uመኖሪያነት ያገለÑK< xታ−‹ “†¨<፡፡
ለ. Aደባባዮች የAንድ Aካባቢ ሕዝብ በዓላትን የሚያከብርበት ሥፍራ ወይ”ም በማ%በራዊ
ኑሮAቸው ያጋጠሟቸውንና የሚያጋጥማቸውን ልዩ ልዩ ጉዳዮች ለመነጋገር
የሚገናኙv†¨<ና የሚሰባሰቡv†¨< ሥፍራ−‹ “†¨<፡፡
ሐ. ምሽግ Ønƒ” KSŸLŸM ከAፈር፣ ከAሸዋ ወይ”ም ከድንጋይ የተW^ SŸLŸÁ
Yõ^ ’¨<::
መ. የጦር ሜዳዎች ጦርነት ¾}"H@Åv†¨< xታ−‹ “†¨<::

ተግባር 4.1.6  }Óv^© ¡”¨<”



ዓላማ- በክፍለ ከተማችሁ ያሉ ታሪካዊ ሥፍራዎችን ይዘት መለየት

መመሪያ- ይህ ተግባር የሚከናወነው በቡድን በመሆን ነው፡፡ 
 ተማሪዎች በክፍለ ከተማችሁ የሚገኝ Aንድ ታሪካዊ ሥፍራ በመጎብኘት፣
ጥናት በማድረግና ሥEሎችን በመሣል ለክፍል ጓደኞቻችሁ Aቅርቡ፡፡
 በምትኖሩበት ክፍለ ከተማ የሚገኙ ታሪካዊ ሥፍራዎች ምን ምን Eንደሆኑ
ወላጆቻችሁን በመጠየቅ ዝርራቸውን ለክፍል ጓደኞቻችሁ Aቅርቡ፡፡

u¡õK Ÿ}T‹G< Ÿ]"© Yõ^−‹ u}ÚT] ¾}KÁ¿ }sTƒ ÃÑ—K<:: KUdK?:-

 uxK? ¡õK Ÿ}T ¾xK? ¯KU ›kõ ¾›¨<aýL” T[òÁ ÃÑ—M::
 um`qe ¡õK Ÿ}T ¾›õ]" %w[ƒ ê/u?ƒ ÃÑ—M::
 uÑ<KK? ¡õK Ÿ}T ¾›Ç=e ›uv ¿’>y`e+ ª“ Óu= ÃÑ—M::

መልመጃ 4.1

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ «Eውነት» ትክክል ካልሆኑ ÅÓV «Nሰት» በማለት
መልሱ፡፡
1. Aንéራዊ መገኛ ¾Aንድ ቦታን SÑ— ለማወቅ ÃÖpTM::
2. ክፍለ ከተማ ወረዳዎች” ¾T>S^ የAስተዳደር `Ÿ” ነው፡፡
3. ምሽግ u]"© Yõ^’ƒ ›ÃqÖ`U ::
4. ታሪካዊ ሥፍራዎች ጠቀሜታ የላቸውም፡፡

 130 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ለ. በ«ሀ»ሥር የቀረቡትን ከ«ለ» ሥር ከተዘረዘሩት ጋር Aዛምዱ፡፡

ሀ ለ
5. ታሪካዊ ሥፍራዎች ሀ. UY^p
6. ክፍለ ከተማ ለ. የAስተዳደር `Ÿ”
7. መሠረታዊ Aቅጣጫ ሐ. ከበስተኋላ
8. ›”é^© SÑ— መ. ዋሻዎች
W. ¨[Ç

ሐ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ የያዘውን ፊደል በመምረጥ መልሱ፡፡

9. የAንጻራዊ መገኛን ሊያሳይ የT>ችለው የትኛው ቃል ነው?
ሀ. በስተቀኝ ሐ. ከበስተኋላ
ለ. ወደታች መ. ሁሉም መልስ ይሆናሉ
10. Q´w u¯Lƒ ¾T>ÁŸw`v†¨< Yõ^−‹ ÃvLK<::
ሀ. የጦር ሜዳዎች ሐ. ዋሻዎች
ለ. Aደባባዮች መ. ምሽጎች
11. በAዲስ Aበባ ውስጥ የማይገኘው ክፍለ ከተማ የትኛው ነው?
ሀ. ቦሌ ለ. ኮተቤ ሐ. የካ መ. Aራዳ

መ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ::

12. መሠረታዊ AቅጣÝዎችን ዘርዝሩ፡፡
13. በክፍለ ከተማችሁ ከሚገኙ ታሪካዊ ሥፍራዎች ውስጥ ሦስቱን ግለጹ፡፡

4.2 የክፍለ ከተማችን የመሬት ገጽታ

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 በክፍለ ከተማችሁ ውስጥ የሚገኙትን የመሬት Aቀማመጥና ገጽታ ትለያላችሁ፡፡

 የመሬት ገጽታ ባሕርያትን ትገልጻላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 የመሬት Aቀማመጥ
 የመሬት Ñê

 131 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ተግባር 4.2.1  ¾u<É” ¨<ÃÃ



ዓላማ- የመሬት ገጽታ ባሕርያትን መለየት

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለክፍል ጓደኞቻችሁ Aቅርቡ<::
 ¾S_ƒ ገጽታ ምንድን ነው?
 በክፍለ ከተማችሁ ምን ምን ¯ይነት የመሬት ገጽታዎች ይገኛሉ?

ሥEል 4.4 በተለያዩ ክፍለ ከተሞች የሚገኙ የመሬት ገጽታዎች

የS_ƒ ገጽታ u›”É ›"vu= ¾T>ј ¾S_ƒ }ðØa›© ›kTSØ ’¨<:: በAዲስ Aበባ
Ÿ}T uT>Ñ–< ¡õK Ÿ}V‹ የተለያዩ የተፈጥሮ ገጽታዎች ÃÑ—K<:: uŸ}T¨<
ሀ. ከፍተኛ የመሬት Aካባቢዎች
ለ. ዝቅተኛ የመሬት Aካባቢዎችና
ሐ. ሜዳማ የመሬት Aካባቢዎች ይገኙበታል፡፡

ሀ. ከፍተኛ የመሬት Aካባቢዎች

ከፍተኛ የመሬት Aካባቢዎች የሚባሉት ተራራዎችና ኮረብታማ ሥፍራዎች ናቸው፡፡ KUdK?

ጉለሌ ክፍለ ከተማ ከፍተኛ ቦታዎች ŸT>Ñ–<v†¨< ¡õK Ÿ}T−‹ ›”Æ ’¨<:: የEንጦጦ
ተራራ uÑ<KK? ¡õK Ÿ}T ¾T>ј }^^ ’¨<፡፡

 132 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ሥEል 4.5 የEንጦጦ ከፍተኛ ቦታ

ለ. ዝቅተኛ የመሬት Aካባቢዎች

ዝቅተኛ ቦታዎቸ የሚባሉት በAብዛኛው የወንዝ ሸለቆዎች ናቸው፡፡ ለምሳሌ ከየካና ከጉለሌ
ክፍለ ከተሞች ከሚገኙ ከፍተኛ ሥፍራዎች የሚነW< ወንዞች ወደ ሜዳማ Aካባቢ ሲፈሱ
የወንዝ ሸለቆዎችን ይðØራሉ፡፡

ሥEል 4.6 ዝቅተኛ ቦታዎች

ሐ. ሜዳማ የመሬት Aካባቢዎች

ሜዳማ የመሬት Aካባቢዎች የሚባሉት በAብዛኛው ለጥ ያሉ ሜዳዎች የሚገኙባቸው

ናቸው፡፡ የቦሌ ክፍለ ከተማ በብዛት በሜዳማ ቦታዎች የተሸፈነ ነው፡፡ በሌሎች ክፍለ
ከተማዎች ደግሞ ከፍተኛ፣ ሜዳማና ሸለቋማ የመሬት ገጽታዎች ተደባልቀው Ãገኛሉ::

 133 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ሥEል 4.7 ሜዳማ Aካባቢ

ተግባር 4.2.2  ¾u<É” ¨<ÃÃ



ዓላማ- የመሬት ገጽታዎች በAየር ንብረት ላይ የሚያመጡትን ተጽEኖ SÓKê

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለመምህራችሁ uêOõ ›p`u<::
 

 ¾S_ƒ Ñê−‹ u›¾` ”w[ƒ Là U” ¯Ã’ƒ }ê°• ÃðØ^K<;

 ¾›¾` ”w[ƒ uc−‹ ¾›“E“E` MUÉ Là U” ¯Ã’ƒ }ê°• ÃðØ^M;

u}KÁ¿ ¾S_ƒ Ñêታ−‹ ¾T>ታ¾¨< ¾›¾` ”w[ƒ ¾}KÁ¾ ’¨<:: KUdK? ´p}—
¾S_ƒ Ñê ÁL†¨< xታ−‹ Ÿõ}— S<kƒ“ ›’e}— ¾´“w SÖ” c=•^†¨<
Ÿõ}— xታ−‹ Ó” ¾S<kƒ SÖ“†¨< ›’e}— ’¨<:: u}ÚT]U Ÿõ}— xታ−‹
k´n³“ u›w³—¨< ´“vT ¾›¾` ”w[ƒ ›L†¨<::

¾›¾` ”w[ƒ SKÁ¾ƒ uc−‹ ¾›“E“E` MUÉ ላይ }êE• Õ[ªM:: KUdK?

u›Kvue“ uS•]Á u?ƒ ›W^` LÃ uÓMê ¾T>ታÃ M¿’ƒ ÃðÖ^M:: VnታT
¾›¾` ”w[ƒ vKuƒ ›"vu= ¾T>•\ c−‹ kKM ÁK< ›Mvdƒ” ÃÖkTK<:: k´n³T
¾›¾` ”w[ƒ vKuƒ ›"vu= ¾T>•\ c−‹ ÅÓV p´n²?¨<” KSssU c=K< ¨ð`
ÁK< Mwf‹” ÃKwdK<::

¾u?ƒ ›W^^†¨<” e”SKŸƒ ÅÓV VnታT ¾›¾` ”w[ƒ vKv†¨< ›"vu=−‹

¾T>W\ u?„‹ ×^†¨< Ÿõ}— c=J” S<k~” KSk’e ¾T>[Æ w³ƒ ÁL†¨<

 134 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

Se¢„‹ Õb†ªM:: k´n³ ¾›¾` ”w[ƒ vKv†¨< ›"vu=−‹ ¾T>W\ u?„‹ ×^

´p ÁK“ ¾Se¢„‰†¨< w³ƒ ›’e}— ’¨<::

ሥEል 4.8 የAዲስ Aበባ ከተማ ከፊል ገጽታ

ተግባር 4.2.3  ¾u<É” Y^

ዓላማ- የመልክA ምድር ገጽታዎችን ልዩነት በመሳይ ቅርጽ ሠርቶ ማሳየት
መመሪያ- Aምስት Aባላት ያሉት ቡድን በመመሥረት ቀጥሎ የቀረበውን ተግባር
ታከናውናላችሁ፡፡ በመጨረሻም የመልክA ምድር ገጽታዎችን ልዩነት ለማሳየት
የተሠራውን መሳይ ቅርጽ ለክፍል መምህራችሁ Aቅርቡ፡፡ 
 u¡õK Ÿ}T‹G< ¾T>Ñ–< ¾}ለያዩ SM¡› UÉ^© Ñêዎችን uSÔw–ƒ
የተለያዩ የመሬት ገጽታ−‹” ¾T>Ádà መሳይ p`ê ከጄሶ ወይ”ም ከሸክላ ሥሩ፡፡

መልመጃ 4.2

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ «Eውነት» ትክክል ካልሆኑ ÅÓV «ሐሰት» በማለት
መልሱ፡፡
1. ተራራማ የመሬት ገጽታዎች በስፋት የሚገ–<ƒ uቦሌ ክፍለ ከተማ ነው፡፡
2. ´p}— Yõ^−‹ u×U k´n³ “†¨<::
3. ¾›”É ›"vu= SM¡› UÉ^© ›kTSØ ¾S_ƒ ገጽታ ይባላል::
4. u›Ç=e ›uv Ÿ}T Ÿõ}— Yõ^ዎ‹ ueóƒ ÃÑ—K<::
5. የመሬት ገጽታዎች በAየር ንብረት ላይ ተጽEኖ የላቸውም፡፡

 135 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ሐ. በ«ሀ»ሥር የቀረቡትን ከ«ለ» ሥር ከተዘረዘሩት ጋር Aዛምዱ፡፡

ሀ ለ
1. Ÿõ}— ተራራ ሀ. ቦሌ
2. ዝቅተኛ ሥፍራ ለ. ከፍተኛ የመሬት ገጽታዎች
3. VnT Yõ^ ሐ. ሸለቆዎች
መ. ወንዝ
W. ”ÙÙ

መ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡

1. ¾ክፍለ ከተማችሁ” SM¡› UÉ^© ገጽታ u›ß\ ÓKጹ::

2. የመሬት ገጽታ በAየር ንብረት ላይ ያለው ተጽEኖ U”É” ’¨<፡፡

4.3 በክፍለ ከተማችን ውስጥ የሚገኙ ተቋማት

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ከተማራችሁ በኋላ፡-

 በክፍለ ከተማችሁ የሚገኙትን ትላልቅ ተቋማት ትዘረዝራላችሁ፡፡
 በክፍለ ከተማችሁ የሚገኙ ተቋማት የሥራ ድርሻ ትተነትናላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 ተቋማት
 የሥራ ድርሻ

ተግባር 4.3.1  ¾u<É” Y^



ዓላማ- የተቋማትን ምንነትና ተግባር መግለጽ

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለመምህራችሁ uêOõ ›p`u<::
 ተቋም ምንÉ” ነው?
 በክፍለ ከተማችሁ የሚገኙ ትላልቅ ተቋማት” ዝርዝር Aቅርቡ፡፡
 በክፍለ ከተማችሁ የሚገኙ ተቋማት ምን ምን ተግባራትን ÁŸ“¨<“K<፡፡

 136 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

 uY°K< ¾T>¾¨< }sU U”É” ’¨<; Y°K< U”” ÁdÁM;

 u}sS< ¾T>Ÿ“¨’¨< }Óv` U”É” ’¨<; ¾}sS< }Óv` U”É” ’¨<

ሥEል 4.9 በተለያዩ ክፍለ ከተሞች የሚገኙ ተቋማት

ሀ. ተቋማት
በክፍለ ከተማችን ውስጥ KQ´w የተለያዩ ጠቃሚ Aገልግሎቶችን በተቀናጀና በተደራጀ
መልኩ ለመስጠት በመንግYት Eውቅና Aግኝተው የ}ቋቋሙ É`Ï„‹ }sTƒ ÃvLK<::
u¡õK Ÿ}T‹” T%u^© ›ÑMÓKAƒ KSeÖƒ ”Ç=G<U U×’@ Gw© E”penc?”
KTÑ´ ¾ተssS< u`" }sTƒ ÃÑ—K<:: KUdK?U:-
 ፖሊስ ጣቢያ  ¾Ö?“ }sTƒ
 ፍርድ ቤት  መንግYታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች
 ƒUI`ƒ u?„‹  የግል ተቋማት ÃÑ—K<፡፡
 ሌሎች የመንግሥት ቢሮዎች

ለ. የተቋማት ተግባራት
u¡õK Ÿ}T‹” ¾T>Ñ–< }sTƒ ¾}KÁ¿ }Óv^ƒ“ Lò’ƒ ›L†¨<:: KUdK?
¾T>Ÿ}K<ƒ” }sTƒ Lò’ƒ ”SMŸƒ::

የፖሊስ Sም]Á:- የþK=e SU]Á ¾¡õK Ÿ}T‹” ’ª]−‹ cLU“ Å%”’ƒ

”Ç=Öwp ›ÑMÓKAƒ ¾T>cØ }sU ’¨<:: የ%ብረተሰቡን ሰላምና ደ%ንነት የሚጠብቁ
የፖሊስ Aባላት ›K<ƒ:: በተጨማሪም u¡õK Ÿ}T‹” ወንጀል ሲፈçም ወይንም የፖሊስ
ክትትል የሚያስፈልገው ጉዳይ ሲያጋጥም ሰዎች በAቅራቢያቸው ወÅT>Ñ–¨< የፖሊስ
ጣቢያ በAካል ሄደው ወይንም በሌሎች መንገዶች የተፈጸመውን ወንጀል ¾T>ያመለክቱuƒ
}sU ’¨<:: u¡õK Ÿ}T‹” uþK=e SU]Á Y` በወንጀል የተጠረጠረ ወይንም
ወንጀል የፈጸመ ሰው ለጊዜው ጉዳዩ Eስኪጣራ ድረስ በጥበቃ ¾T>qÃuƒ ፖሊስ ጣቢያ
ÃÑ—M:: eK²=I ¨”ËM c=ðçU "¾” ¨Ã”U ¾þK=e ÉÒõ ¾T>ÁeðMѨ< ’Ñ`
"ÒÖS” KþK=e uSÖቆU ›ÑMÓKAƒ TÓ–ƒ ”‹LK”::

 137 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ሥEል 4.10 ፖሊስ ጣቢያ

ፍርድ ቤቶች፡- በክፍለ ከተማችን የተለያየ ምድብ ያላቸው ፍርድ ቤቶች ሊገኙ ይችላሉ፡፡
ፍርድ ቤቶች የ%ብረተሰብ ሰላም ተጠብቆ የEለት ተEለት ተግባራƒ Eንዳይደናቀፉ የሚWሩ
መንግYታዊ ተቋማት ናቸው፡፡ õ`É u?„‹ም Qግን በመተርጎም QÑ ¨Ø በሆኑ
ግለሰቦችና ድርጅቶች ላይ ተገቢ Eርምት Eንዲ¨eÆ ¾}uÅK< ²?Ô‹ Sw†¨<
”Ç=Ÿu`L†¨< የሚሠሩ ተቋማት ናቸው፡፡

ሥEል 4.11 የፌደራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት

ሌሎች መንግY© }sTƒ፡- በክፍለ ከተማችን Eንደተቋቋሙበት ዓላማ ለ%ብረተሰቡ

Aገልግሎት የሚሰጡ ¾}KÁ¿ }sTƒ ÃÑ—K<፡፡ ለምሳሌ ¾›?K?¡ƒ]¡ ኃይል ኮርፖሬሽን
የመብራት Aገልግሎት ይሰጣል፡፡ የAዲስ Aበባ ከተማ የውሃ“ õdi vKYM×” u}KÁ¿
¡õK Ÿ}V‹ uT>Ñ–< p`”Ýõ SY]Á u?„‡ ›Tካ˜’ƒ ለ%ብረተሰቡ ”èQ የመጠጥ
ውH Aቅርቦት Eንዲሁም የፍሳሽ ቆሻሻ የማንሣት Aገልግሎት ያቀርባል፡፡ ቴሌኮሙኒኬሽን
ደግሞ የመደበኛ ስልክ፣ ¾}”kdni eM¡“ ¾S[Í S[w Aገልግሎት ይሰጠናል፡፡

 138 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ሥEል 4.12 በተለያዩ ክፍለ ከተሞች የሚገኙ ተቋማት

uG<K<U ¡õK Ÿ}V‹ ¾}KÁ¿ }Óv^ƒ” ¾T>ÁŸ“¨<’< }sTƒ ÃÑ—K<:: KUdK?:-

 ¾¡õለ Ÿ}T ¾ƒUI`ƒ êQðƒ:- u¡õK Ÿ}T‹” ¾T>Ñ–< ¾ƒUI`ƒ }sTƒ

K%w[}cu< }Ñu=¨<” ƒUI`ƒ ”Ç=cÖ< ¾TÉ[Ó፣ ÉÒõ ¾SeÖƒ“
የSŸM Y^ ÃW^M::
 ¾¡õK Ÿ}T ¾Ö?“ êQðƒ:- የ¡õK Ÿ}T‹” ’ª]−‹ ¾Ö?“ ›ÑMÓKAƒ
”Ç=ÁÑ–< ÁÅ`ÒM::

 መንግYታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችና የግል ተቋማት

S”ÓY© "MJ’< É`Ï„‹ KUdK? ¾kà SekM T%u` T”—¨<U ¯Ã’ƒ ›ÅÒ
uÅ[cuƒ x kÉV uSÉ[e ¾c−‹” Qèƒ uTÇ” uÑA }Óv` ÁŸ“¨<“M:: ¾ÓM
}sTƒ ¾U”L†¨< uÓM vKGw„‹ ¾}ssS< ƒUI`ƒ u?„‹' ¾ÓM Ö?“ É`Ï„‹'
J‚KA‹”“ ¾SdcK<ƒ” ÁÖnMLM:: S”ÓYዊ ÁMJ’< }sTƒ በ}ssS<uƒ ¯LT
SW[ƒ Kኅw[}cu< ›ÑMÓKAƒ Ãc×K<::

መልመጃ 4.3

ሀ. የሚከተሉት ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ «Eውነት» ትክክል ካልሆኑ ÅÓV «Nሰት» በማለት
መልሱ፡፡
1. ተቋማት የተለያዩ Aገልግሎቶችን ለመስጠት የተቋቋሙት É`Ï„‹ ናቸው፡፡
2. ፖሊስ ጣቢያና ፍርድ ቤት መንግሥታዊ ያልሆኑ }sTƒ ናቸው፡፡
3. ¾õ`É u?„‹ }Óv` QÓ” S}`ÔU ’¨<::
4. መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ዓላማ የራሳቸውን ጥቅም ማስፈጸም ብቻ ነው፡፡

 139 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ለ. በ«ሀ»ሥር የቀረቡትን }sTƒ ከ«ለ» ሥር ከተዘረዘሩት ›ÑMÓKA„‹ ጋር Aዛምዱ፡፡

ሀ ለ
1. ፖሊስ ጣቢያ ሀ. Qግን መተርጎም
2. ፍርድ ቤት ለ. ወንጀል መከላŸM
3. ቴሌኮሙኒኬሽን ሐ. በግለሰቦች የሚቋቋሙ
4. የግል ድርጅት መ. ተንቀሳቃሽ ስልክ
ሠ. ¾›?K?¡ƒ]¡ ÃM ¢`þ_i”

ሐ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡

1. ¾ƒUI`ƒ êQðƒ u?ƒ” ተግባራት በዝርዝር ግለጹ፡፡
2. u›"vu=Á‹G< ወንጀል Eንዳይፈጸም ለመከላከል ከEናንተ ምን Eንደሚጠበቅ
ለመምህራችሁ uêOፍ ›p`u<::

4.4 የክፍለ ከተማችን U×’@ Gwታ© Eንቅስቃሴዎች

ከንUስ ርEሱ የሚጠበቅ የመማር ብቃት

ተማሪዎች ይህንን ንUስ ርEስ ትምህርት ከተማራችሁ በኋላ፡-

 በክፍለ ከተማችሁ ውስጥ የሚከናወኑትን ዋና ዋና U×’@ Gw© Eንቅስቃሴዎች”
ትለያላችሁ፡፡
 u¡õK Ÿ}T‹G< ¾T>¿ ª“ ª“ U×’@ Gw© ”penc?−‹” ÖkT?
ƒÑMéL‹G<::
 በAካባቢያችሁ ¾T>¿ የቴክኖሎጂ ውጤቶች” ምሳሌ በመስጠት ታስረዳላችሁ፡፡
 ለክፍለ ከተማችሁ Eድገት የሥራን Aስፈላጊነት ትገልጻላችሁ፡፡
 በEድሜያችሁ ደረጃ ለሥራ ያላችሁን ቁርጠኝነት በተግባር ትገልጻላችሁ፡፡

ቁልፍ ቃላት
 U×’@ Gw© Eንቅስቃሴዎች
 የቴክኖሎጂ ውጤቶች

 140 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

1. U×’@ Gw© ”penc?−‹

ተግባር 4.4.1  ¾u<É” Y^



ዓላማ- የምጣኔ ሀብትን ምንነትና ጥቅም መግለጽ

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለመምህራችሁ uêOõ ›p`u<::
 ¾U×’@ Gw© ”penc?” U”’ƒ u}SKŸ} ¾U¨<lƒ” ተናገሩ፡፡
 በክፍለ ከተማችሁ ምን ምን ¯ይነት U×’@ Gw© Eንቅስቃሴዎች
Eንደሚከናወኑ ²`´\፡፡
 u¡õK Ÿ}T‹G< ¾T>¿ƒ U×’@ Gw© ”penc?−‹ ÖkT@”
u}SKŸ} ግለጹ::

በAዲስ Aበባ በሚገኙ ክፍለ ከተማዎች የሚኖሩ ሰዎች u}KÁ¿ U×’@ Gw©
Eንቅስቃሴዎች ውስጥ በመሳተፍ ሠርተው ይኖራሉ፡፡ u}KÁ¿ ¡õK Ÿ}V‹ ¾Ÿ}T
Ów`“' ¾›ÑMÓKAƒ cÜ ²`ö‹፣ ¾ንግድ፣ ¾መጓጓዣ፣ ¾Eደ ጥበብና ¾Iንዱስትሪ
U×’@ Gw© ”penc?−‹ ueóƒ ÁÁK<::

uG<K<U ¡õK Ÿ}V‹ }Sddà U×’@ Gw© ”penc? LÕ` ËLM:: KUdK?
¾›nm nK=+ ¡õK Ÿ}T ¾›Ç=e ›uv Ÿ}T ¾›=”Æeƒ] kÖ“ uSJ’< w³ƒ ÁL†¨<
›=”Æeƒ]−‹ ÃÑ–<uል:: ¾›nm nK=+' ¾Ñ<KK?' ¾xK?፣ ¾¾"፣ ¾”óe eM¡ Lõ„“
¢Mô k^”Ä ¡õK Ÿ}T ÅÓV ¾Ÿ}T Ów`“ U×’@ Gw© ”penc? በeóƒ
ÁÃv†ªM:: ¾›Ç=e Ÿ}T፣ ¾MŁ ¾›^Ç“ ¾m`qe ¡õK Ÿ}V‹ ÅÓV cò
¾”ÓÉ U×’@ Gw© ”penc? Ã"H@Év†ªM::

ሀ. ግብርና
ግብርና በሁለት ዋና ዋና ክፍሎች ይከፈላል፡፡ Eነርሱም Eርሻና ከብት Eርባታ ናቸው፡፡
በEርሻ ሥራ የሚተዳደሩ ሰዎች Aርሶ Aደሮች ወይም ገበሬዎች ይባላሉ፡፡ በከብት Eርባታ
የሚተዳደሩ ደግሞ Aርብቶ Aደሮች ይባላሉ፡፡ በAዲስ Aበባ ከተማ በAንዳንድ ክፍለ
ከተማዎች የከተማ ግብርና ይካሄዳል፡፡

 141 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ተግባር 4.4.2  ¾u<É” ¨<ÃÃ



ዓላማ- የከተማ ግብርና ምንነትንና ጠቀሜታ መለየት

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለመምህራችሁ uêOõ ›p`u<::
 ¾Ÿ}T Ów`“ U”É” ’¨<;
 uŸ}T Ów`“ ¾T>S[~ U`„‹ U” U” “†¨<;
 ¾Ÿ}T Ów`“ KU” ÃÖpTM;

ሥEል 4.13 የከተማ ግብርና በከፊል

በAዲስ Aበባ ከተማ በሚገኙ በወንዞች ዳርቻዎችና በመኖሪያ ግቢ ውስጥም ልዩ ልዩ

Aትክልትና ፍራፍሬዎች ይመረታሉ፡፡ ጤፍ፣ ስንዴና ገብስ የመሳሰሉት የምግብ ሰብሎችም
ይመረታሉ፡፡ u}ÚT]U ¾Êa `v' ¾¨}ƒ“ ¾YÒ Ÿwƒ `v' ¾›dT
`v' ¾”Ñ<Çà U`ƒ' ¾N` ƒM U`ƒ' ¾”w `v' ¾‹Ó˜ T^u=Á“
¾SdcK<ƒ ucò¨< ß“¨“K<::

¾Ÿ}T Ów`“ K’ª]ዎ‹ ¾UÓw õЁ ¾T>¨<K< U`„‹” uTp[w' ¾Y^ °ÉM
uSõÖ`' ¾}ðØa Gwƒ” u›Óvu< uSÖkU ›"vu=” KS”ŸvŸw ¾T>Áe‹M U×’@
Gw© ÖkT@ ›K¨<::

 142 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

   

ሥEል 4.14 የከተማ ግብርና Eንቅስቃሴ በከፊል

ለ. ንግድ
 

 
 

   

   

   
ሥEል 4.15 የንግድ ¯ይነቶች በከፊል

 143 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ተግባር 4.4.3  ¾u<É” ¨<ÃÃ



ዓላማ- የንግድ ምንነትና ጠቀሜታ መለየት

መመሪያ- ከ4-6 ተማሪዎች በቡድን በመሆን ቀጥሎ በቀረቡት ጥያቄዎች ላይ
ተወያይታችሁ ዋና ዋና ነጥቦችን ለክፍል ጓደኞቻችሁ Aቅርቡ፡፡ 
 ንግድ ምንÉ” ነው?
 u›"vu=Á‹G< U” U” ¯Ã’ƒ ¾”ÓÉ ”penc?−‹ Ã"H@ÇK<;
 በክፍለ ከተማችሁ የሚገኙ የተለያዩ የንግድ ”penc?−‹ ÖkT@ U”É” ’¨<;

ንግድ የግብርናና የIንዱስትሪ ውጤቶችን በሚሸጡና በሚገዙ ሰዎች መካከል የሚደረግ

ልውውጥ ነው፡፡ ”ÓÉ ›U^‡U U`~” KSgØ }ÖnT>¨<ም Ñ´„ ”Ç=ÖkU
¾T>[Ç U×’@ Gw© ”penc? ’¨<:: ”ÓÉ KS”ÓYƒ Ów` uS¡ðM KQ´w“
KGÑ` °Éу Ÿõ}— ÖkT@ ›K¨<::

u}KÁ¿ ¡õK Ÿ}V‹ ¾‹`‰a ¾ÏUL ”ÓÉ Ã"H@ÇM:: u”ÓÉ ”penc? ¾Ów`“'
¾›=”Æeƒ]' ¾‚¡•KAÍ=' ¾JቴM ›ÑMÓKAƒ“ ሌሎች በርካታ Aገልግሎቶች
ለተጠቃሚዎች ይቀርባሉ፡፡ በንግድ ልውውጥ የምርት፣ የAገልግሎትና ¾Ñ”²w ´¨<¨<`
Ã"H@ÇM:: u¡õK Ÿ}T‹G< uT>Ñ–< ƒLMp ¾”ÓÉ }sTƒ፣ መደብሮች፣ ¾ገበያ
ቦታዎችና በAገልግሎት መስጫዎች u`" ²?ÑA‹ }kØ[¨< uSY^ƒ Q聆¨<”
ÃS^K<::

ሐ. መጓጓዣ

 
   

R;kkkkkk

   
 

ሥEል 4.16 የየብስ መጓጓዣ ዓይነቶች

 144 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ተግባር 4.4.4  ¾u<É” ¨<ÃÃ



ዓላማ- የመጓጓዣ ዓይነቶችና ጥቅሞችን መለየት

መመሪያ- ከ4-6 ተማሪዎች በቡድን በመሆን ቀጥሎ በቀረቡት ጥያቄዎች ላይ
ተወያይታችሁ ዋና ዋና ነጥቦችን ለመምህራችሁ በጽሑፍ Aቅርቡ፡፡
 SÕÕ¹ U”É” ’¨<?
 የመጓጓዣ ጥቅሞች ምንድን ናቸው?
 በAካባቢያችሁ ueóƒ የሚታዩ ¾SÕÕ¹ ¯Ã’„‹” ²`´\::

የመጓጓዣ ¯ይነቶች ባህላዊና ዘመናዊ ተብለው በሁለት ይከፈላሉ፡፡ u›”Ç”É ŸSNM

Ÿ}T `k¨< uT>Ñ–< ›"vu=−‹ c−‹ vIL© SÕÕ¹−‹” ÃÖkTK<:: u›”Ç”É
x−‹ ÅÓV vKZeƒ ÔT }iŸ`"]−‹' ¾Ÿ}T ›¨<„wf‹' ¡c=−‹“ ¾u?ƒ
SŸ=“−‹ ›ÑMÓKAƒ ይሰ×K<::

የተለያዩ ዘመናዊና ባህLዊ መጓጓዣዎች ለ%ብረተሰቡ በርካታ ጥቅሞችን ይሰጣሉ፡፡ ለምሳሌ፡

 ሰዎችን ወደ ሥራ ቦታ ማድረስና መመለስ
 KU×’@ Gwƒ Eንቅስቃሴ
 Eቃዎችን ለማጓጓዝ
 ምርƒ ለሸማቾች ለማድረስ ይጠቅማል፡፡

መ. Eደጥበብ

ተግባር 4.4.5  ¾u<É” ¨<ÃÃ



ዓላማ- የEደ ጥበብ ዓይነቶችንና ጠቀሜታን መለየት

መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለመምህራችሁ uêOõ ›p`u<::
 በEጅ የሚWሩ የባህል ልብሶችን በስማቸው ግለጹ፡፡
 በAካባቢያችሁ U” U” ¯Ã’ƒ የEደጥበብ ውጤቶች ÃW^K<;
 የEደጥበብ ¨<Ö?ƒ ÖkT@−‹ U”É” ’¨<?

 145 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

 uY°K<  uY°K< ¾T>¾¨<  Y°K< ¾T>Ád¾¨<  Y°K< ¾T>Ád¾¨<

¾T>¾¨< U”É” ’¨<; U”É” ’¨<; U”É” ’¨<;
U”É” ’¨<; ¾U” ¨<Ö?ƒ ’¨<; ¾U” ¨<Ö?ƒ ’¨<; ¾U” ¨<Ö?ƒ ’¨<;
¾U” ¨<Ö?ƒ
’¨<;

 Y°K< U”” ÁሳÁM;  Y°K< U”” ÁdÁM;  uY°K< ¾T>¾¨<

¾U” ¨<Ö?ƒ ’¨<; ¾U” ¨<Ö?ƒ ’¨<; U”É” ’¨<;
¾T>W^¨< ”ȃ
’¨<;

ሥEል 4.17 ልዩ ልዩ የEÅጥበብ ውጤቶች

የEደ ጥበብ ውጤቶች በተለያየ ዘዴ ሊሠሩ ወይንም ሊመረቱ ይችላሉ፡፡ ለምሳሌ ሰዎች
በEጃቸው ወይንም ትንንሽ የማምረቻ መXሪያዎችን በመጠቀም Eቃዎች” ÁS`K<፡፡
የሀገር ባህል ልብሶች፣ የሸክላ ምጣድ፣ ጀበና፣ የAበባ ማስቀመጫ የመሳሰሉት n−‹”
በEጅ ÃW^K<:: u}KÁ¿ ¾Ÿ}T‹” ›"vu=−‹ u`" ¾Å Øuw ¨<Ö?„‹ ÃS[K<::
uÑ<KK? ¡õK Ÿ}T uT>Ñ–< uia T@Ç“ ukÚ’@ ›"vu=−‹ ¾ሸT Mwe ueóƒ
ÃS[M:: ¾g¡L ¨<Ö?„‹ ÅÓV ukÚ’@ ›"vu= ÃS[K<::

u}KÁ¿ ¡õK Ÿ}T−‹ Ÿ”Úƒ' Ÿw[ w[ƒ' ŸýLe+¡' Ÿ•^' Ÿ›ð`“

ŸK?KA‹ ’Ña‹ ÖnT> U`„‹ ÃS[K<:: uØnp”ና ›’e}— ¾”ÓÉ }sTƒ
¾T>W\ ²?Ô‹ Ÿ¨<Ü GÑ` ¾T>Ñu< ¾}KÁ¿ U`„‹” ¾T>}Ÿ<' u}S×ט ªÒ
¾T>k`u< ¾›"vu=Á†¨<” Ø_ °n ¾T>ÖkS< ¾EÅ Øuw ¨<Ö?„‹” uTU[ƒ U×’@
Gw© ØpV‹ Ãc×K<:: u}ÚT]U K²?Ô‹ ¾Y^ °ÉM uSõÖ`“ ¾‚¡•KAÍ=
iÓÓ` uTÉ[Ó K›=”Æeƒ] °Éу ›e}ªê* ÁÅ`Òሉ::

 146 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ተግባር 4.4.6  ¾u<É” Y^

ዓላማ- የIንዱስትሪ ምጣኔ ሀብት ምንነትንና ጥቅምን መግለጽ
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u<ƒ ØÁo−‹ LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለክፍል ጓደኞቻችሁ Aቅርቡ::  
 Iንዱስትሪ ምንÉ” ነው?
 u¡ፍK Ÿ}T‹G< ¾T>Ñ–< ƒLMp ›=”Æeƒ]−‹” ²`´\::
 u¡õK Ÿ}T‹G< uT>Ñ–< ›=”Æeƒ]−‹ ¾T>S[~ U`„‹ ¾T>cÖ<ƒ
ØpU ምንÉ” ነው?

በክፍለ ከተማችሁ ልዩ ልዩ ¾Ów`“ ¨<Ö?„‹” በስፋት በመጠቀም የታሸጉ ምግቦችን፣

Aልባሳትን፣ የተለያዩ መገልገያ Eቃዎችንና ለስላሳ መጠጦችን የሚያመርት ድርጅት
Iንዱስትሪ ይባላል፡፡ በተለያዩ ክፍለ ከተማዎች የሚገኙ Iንዱስትሪዎች መሠረታዊ
ፍላጎታችንን ለማሟላት የሚያስችሉ ሸቀጦችን በማምረት፣ ለበርካታ ዜጎች የሥራ Eድል
በመፍጠር፣ ሀገራችን ከፍተኛ የውጭ ምንዛሪ Eንድታገኝ በማድረግና በመሳሰሉት ሁኔታዎች
ከፍተኛ ጥቅም ይሰጣሉ፡፡

የግብርና U×’@ Gwƒ ምርቶች ለAነስተኛና ጥቃቅን ንግዶች Eንዲሁም ለAነስተኛ

Iንዱስትሪዎች መስፋፋት መሠረት ናቸው፡፡ ›=ንዱስትሪና ግብርና የተዛመዱ ናቸው፡፡
የግብርና U×’@ Gwƒ ለIንዱስትሪ U×’@ Gwƒ መሠረትና መጋቢ ነው፡፡

2. ጠቃሚ የቴክኖሎÍ= ውጤቶችና Aገልግሎታቸው

የቴክኖሎጂ ውጤት የሰው ልጆች ሥልጣኔ በጥበብና በEውቀት Eያዳበረ ሲመጣ በEለት
ተEለት ኑሮAቸው የሚያጋጥማቸውን ችግሮች ለመፍታት የሚፈጥሩት ግኝት ነው::

ተግባር 4.4.7  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ-የቴክኖሎጂ ውጤቶችን ምንነትና ጥቅምን መለየት
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u¨< ØÁo LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለክፍል ጓደኞቻችሁ Aቅርቡ::
 በA"ባu=ያችሁ ጥቅም ላይ የቴክሎÍ= ውጤቶችን ዘርዝሩ፡፡
 u›"vu=Á‹G< ¾T>Ñ–< ¾ቴ¡•KAÍ= ¨<Ö?„‹ ¾T>cÖ<ƒ” ØpU ÓKè::

 147 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

¾T>Ÿ}K<ƒ” Y°KA‹ uSSMŸƒ KØÁo−‡ SMe eÖ<::

 ÃI Y°M U”” ÁdÁM;  uY°K< T>¾¨<  uY°K< T>¾¨<

›ÑMÓKA~e U”É” ’¨<;  U”É” ’¨<; U”É” ’¨<;
¾T>cÖ¨< ØpU ¾T>cÖ¨< ØpU
U”É” ’¨<; U”É” ’¨<; 

 uY°K< ¾ሚ¾¨< U”É”  ÃI Y°M U””  uY°K< ¾T>¾¨< U”É” ’¨<;

’¨<; ÁdÁM;  U” ¯Ã’ƒ ›ÑMÓKAƒ ÃcÖ“M;
 KU” ÃÖpTM; ØpS<e U”É”
’¨<; 

ሥEል 4.18 የተለያዩ የቴ¡ኖሎጂ ውጤቶች

¾‚¡•KAÍ= ¨<Ö?„‹ ¾}KÁ¿ ÖnT> ›ÑMÓKA„‹ uSeÖƒ ›“E“E^‹” kLM“ U‡

”Ç=J” Ã[Æ“M::
KUdK?:-
 ሬድዮና ቴሌቪዥን፡- ¾¯KU ¨p© S[Í−‹” KTÇSØ“ KSSMŸƒ
”Ç=G<U KS´“— ›ÑMÓKAƒ ÃÖpTK<::
 የኤሌክትሪክ ምድጃ፡- ¾›?K?¡ƒ]¡ Ñ<Muƒ” uSÖkU ¾}KÁ¿ ’Ña‹” uõØ’ƒ
KTwcM ÃÖpTM::
 ማቀዝቀዣ፡-›ƒ¡Mƒ' õ^õ_' YÒ ¨}ƒ ¾SdcK< ¾UÓw“ ¾SÖØ
¯Ã’„‹ dÃuLg< ”Ç=q¿ KTÉ[Ó“ KTk´k´ ÃÖpTM::
 ተንቀሳቃሽ ስልክ፡- u}KÁ¿ x ¾T>Ñ–< ሰዎ‹ ”Ç=Ñ“–<“ uõØ’ƒ S[Í
”Ç=Kª¨Ö< Áe‹LM::
 የኤሌክትሪክ ጉልበት ማመንጫ ሞተር/ጀኔሬተር/፡-¾›?K?¡ƒ]¡ Ñ<Muƒ”
KTS”Úƒ' KSw^ƒ' Ti•‹” KT”kdke ÃÖpTM::

 148 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

3. Y^ K›"vu=Á‹” °Éу ÁK¨< ÖkT@ታ

c−‹ u›"vu=Á†¨< ¾}KÁ¿ Y^−‹” ÃW^K<:: Á”Ç”Æ ¾%w[}cw ¡õM
¾T>W^¨< Y^ Ku?}cw' K›"vu=¨<“ KGÑ` °Éу ›e}ªê* Áu[¡M::
SW[© õLԁ†¨<” KTTELƒ ¾TËK< ²?Ô‹ u›"vu=Á†¨<“ u¡õK Ÿ}T†¨<
°Éу Là ›K<© }ጽE• ÃðØ^K<:: eK²=I ¾ÓKcx‹ uY^ SK¨Ø“ uU×’@
Gwƒ TÅÓ K¡õK Ÿ}T¨< MTƒ' KS•]Á ›"vu=Á†¨< °Éу SK¨Ø ›e}ªê*
ÁÅ`ÒM::

4. ¾Y^ ›eðLÑ>’ƒ“ ¡u<`’ƒ

ተግባር 4.4.8  ¾u<É” ¨<ÃÃ

ዓላማ- በጥቃቅንና Aነስተኛ ድርጅቶች የመደራጀትን ጥቅም መግለጽ
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u¨< ØÁo LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለክፍል ጓደኞቻችሁ Aቅርቡ:: 
 በ¾›"ባቢው በጥቃቅንና Aነስተኛ ተደራጅተው የሚWሩ ወጣቶች ለክፍለ
ከተማው Eድገት የሚያበረክቱƒን Aስተዋጽ* ዘርዝሩ፡፡
 Á”ǔNjG< ¨Åòƒ uU” ¯Ã’ƒ Y^ Là ScT^ƒ ”ÅUƒðMÑ<“
KU” ÃI”” ”ÅS[׋G< K¡õM ÕÅ™‰‹G< ÓKè፡፡

Y^ ¾°Éу SW[ƒ uSJ’< c−‹ KS•` SY^ƒ Õ`v†ªM:: eK²=IU

u›"vu=Á‹G< ¾T>•\ c−‹ u}KÁ¿ ¾Y^ Se¢‹ }cT`}¨< ÃÑ—K<:: KUdK?
uQÓ Ñ<ÇÄ‹ TTŸ`' uንግድ፣ uêዳት Y^፣ uQ¡U“ ሥራ፣ uመምህርነት፣
uፖሊስነት' uÓ”v Y^“ uSdcK<ƒ ²`ö‹ ¾}cT\ ²?Ô‹ ÃÑ—K<:: ሁሉም የY^
Se¢‹ ¾Ñu= U”ß ÃðØ^K<:: KQ´u< ØpU ¾T>cÖ<“ Ñu= ¾T>ÁeÑ–< Y^−‹
›eðLÑ> uSJ“†¨< K=Ÿu\ ÃÑvM:: Kሰዎ‹ ’<a ›eðLÑ>“ ÖnT> U`„‹”“
›ÑMÓKA„‹ ¾T>Áu[¡~ S<Á−‹ uŸ<M Å[Í ሊ¿ ÃÑvM:: eK²=I G<K<U ¾Y^
²`ö‹ }Ñu= ›¡waƒ K=c׆¨< ÃÑvM::

 149 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ተግባር 4.4.9  ¾u<É” Y^

ዓላማ- ወደፊት የሚሰማሩበትን የሥራ መስክ ጠቀሜታ መለየት
መመሪያ- Aምስት ›vLƒ ÁK<ƒ u<É” uSSY[ƒ uk[u¨< ØÁo LÃ
}¨ÁÁ‹G< ¾}eTT‹G<uƒ” Ndw ለክፍል ጓደኞቻችሁ Aቅርቡ::
 

 ወደ ፊት ለመሰማራት በፈለጋችሁበት የYራ መስክ ምን መYራት

ትፈልጋላችሁ;
 መYራት የፈለጋችሁት Yራ ለቤተሰባችሁና ለማ%በረሰባችሁን ምን ጥቅም
ይሰጣል;

መልመጃ 4.4

ሀ. የሚከተሉትን ¯[õ} ’Ña‹ ትክክል ከሆኑ «Eውነት» ትክክል ካልሆኑ ÅÓV «Nሰት» በማለት
መልሱ፡፡

1. u›"vu=Á‹” ¾T>•\ c−‹ }Sddà U×’@ Gw© }Óv^ƒ” ÁŸ“¨<“K<::

2. የግብርና ሥራ የሚከናወነው በገጠር ብቻ ነው፡፡
3. ንግድ U`ƒ” በሚሸጡና በሚገዙ ሰዎች መካከል የሚደረግ ልውውጥ ነው፡፡
4. ¾Iንዱስትሪና ¾ግብርና U×’@ Gw© }Óv^ƒ Ó”–<’ƒ ¾L†¨<U::
5. ¾ÓKcx‹ U×’@ Gw© °Éу K›"vu= MTƒ ÖnT> ’¨<::

ለ.በ«ሀ»ሥር የቀረቡትን በ«ለ» ሥር ከተዘረዘሩት ጋር Aዛምዱ፡፡

ሀ ለ
1. Eደ ጥበብ ሀ. ምርቶች በዘመናዊ ማሽኖች የሚመረቱበት
2. Aርብቶ Aደር K. ucò Yõ^ ¾T>Ÿ“¨” ¾E`h Y^
3. Iንዱስትሪ N. ጥሬ Eቃዎች
4. ¾Ÿ}T Ów`“ S. ምርቶች በEጅ የሚመረቱበት
W. ከብት በማርባት የሚተዳደሩ
[. በEርሻ ሥራ የሚተዳደር
c. ¾õÐታ U`„‹ ¾T>S[~uƒ

 150 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ሐ. ለሚከተሉት ጥያቄዎች ትክክለኛውን መልስ የያዘውን ፊደል በመምረጥ መልሱ፡፡

1. ከሚከተሉት ›”Æ ŸU×’@ Gw© }Óv^ƒ ›ÃካተƒU::
ሀ. ንግድ ሐ. MS“
ለ. መጓጓዣ መ. Eደ ጥበብ
2. በAዲስ Aበባ ከተማ ውስጥ የማይÑ–¨< የትኛው ነው?
ሀ. የምግብ ሰብሎች U`ƒ ሐ. ¾Êa `v
ለ. የAትክልት“ õ^õ_ መ. ¾›μ E`vታ
3. Ÿዘመናዊ የመጓጓዣ ¯ይነቶች ውስጥ የማይካተተው የትኛው ነው?
ሀ. Aውቶቡስ ሐ. Aውሮፕላን
ለ. የፈረስ ጋሪ መ. ባቡር
4. የEደ ጥበብ ውጤት ÁMሆነው የት—ው ነው?
ሀ. የባህል ልብሶች ሐ. ከEንÚት የሚሠሩ ቅርጻ ቅርጾች
ለ. Ÿw`“ ከወርቅ የተሠሩ ጌጣ ጌጦች መ. ሽ„ዎ‹“ pv„‹
5. ለንግድ መቅረብ የሚችሉት ምርቶች የትኞቹ ናቸው?
ሀ. የግብርና ሐ. የEደጥበብ
ለ. የIንዱስትሪ መ. ሁሉም መልስ ናቸው

መ. የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ::

1. የEደ ጥበብ ውጤቶችን ÖkT@ታ ግለጹ፡፡
2. የግብርናንና የIንዱስትሪን ዝምድና ምሳሌ በማቅረብ Aስረዱ፡፡

 151 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

TÖnKÁ
 ›”é^© SÑ— ¾U”•`uƒ” ›"vu= SÑ— ŸK?KA‹ xዎ‹ ›”é`
KTd¾ƒ ÃÖpTM::
 u¡õK Ÿ}T‹” ¾}KÁ¿ ¾S_ƒ Ñê−‹ ÃÑ—K<::
 u¡õK Ÿ}T‹” T%u^©“ U×’@ Gw© ›ÑMÓKAƒ ¾T>cÖ<
}sTƒ ÃÑ—K<::
 u¡õK Ÿ}T‹” ¾}KÁ¿
 ¾”ÓÉ'
 ¾Ÿ}T Ów`“'
 ¾›=”Æeƒ]“ K?KA‹ ›ÑMÓKAƒ cÜ ”penc?−‹ ÃÑ—K<::
 }”kdni eM¡' ‚K?{»”' UÉÍ' Î’@_}` ¾Sdሰሉƒ ¾}KÁ¿
¾‚¡•KAÍ= ¨<Ö?„‹ SÖkU ’<a›†¨<” ukLK< KSU^ƒ Áe‹LK<::
 K›"vu=Á‹”“ K¡õK Ÿ}T‹” °Éу G<K<U ¾Y^ ¯Ã’„‹ ¾Ñu=
U”ß ›eðLÑ>“ ÖnT> “†¨<:: eK²=IU ¾Y^ ¯Ã’„‹ Ÿ<M
uSJ“†¨<:: ›¡waƒ M”c׆¨< ÃÑvM::

 152 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

¾U°^ñ ¾TÖnKÁ ØÁo−‹

G. ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¯[õ} ’Ña‹ ƒ¡¡M ከሆኑ «Eውነት» ትክክል ካልሆኑ ÅÓV «Nሰት» uTKƒ
SMc<::
1. ›”é^© SÑ— ¾›”É x SÑ—” KT¨p ÃÖpTM::
2. ¾xK? ¡õK Ÿ}T uU°^v© ›Ç=e ›uv ÃÑ—M::
3. T%u^© }sTƒ Kƒ`õ w‰ ¾}ssS< É`Ï„‹ “†¨<::
4. ¾Ñ<KK? ¡õK Ÿ}T uw³ƒ uT@ÇT x−‹ ¾}gð’ ’¨<::
5. ¾kà SekM T%u` S”ÓY© ÁMJ’ É`σ ’¨<::

K. u#G$ e` ¾}²[²\ƒ” }sTƒ u#K$ e` Ÿ}²[²\ƒ ¾}sTƒ }Óv^ƒ Ò` ›³UÆ::

G K
1. þK=e G. ¾õƒQ ›ÑMKAƒ SeÖƒ
2. ƒUI`ƒ êQðƒ u?ƒ K. ¾¨<H ›p`xƒ SeÖƒ
3. Ö?“ êQðƒ u?ƒ N. ¾Sw^ƒ ›ÑMÓKAƒ SeÖƒ
4. õ`É u?ƒ S. ¾%w[}cw cLU“ Åኀ”’ƒ SÖup
5. ¾Sw^ƒ ÃM ¢`þ_i” W. ¾ƒUI`ƒ °ÉM” TÉ[e
[. ¾%w[}cw Ö?“ SÖup

N. KT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ Ÿ}cÖ<ƒ ›T^à‹ ƒ¡¡K— SMe ¾Á²¨<” JH@ uSU[Ø SMc<::
1. SNM ›Ç=e ›uv ¾T>Ñ–¨< ¡õK Ÿ}T ¾~ ’¨<;
G. Ñ<KK? K. m`qe N. xK? S. ”óe eM¡ Lõ„
2. ”ÙÙ }^^ u¾ƒ—¨< ¡õK Ÿ}T ÃÑ—M;
G. ›^Ç K. xK? N. MŁ S. Ñ<KK?
3. uŸwƒ `v ¾T>}ÇÅ\ c−‹ U” ÃvLK<;
G. ›`f ›Å` N. ›`w„ ›Å`
K. Ñu_ S. ¨´ ›Å`
4. ¾EÅ Øuw ¨<Ö?ƒ ÁMJ’¨< ¾~ ’¨<;
G. ¾GÑ` vIM Mwf‹ N. Ëu“
K. ¾g¡L U×É S. }”kdni eM¡
5. ŸT>Ÿ}K<ƒ ¾S_ƒ Ñê−‹ u´p}— Yõ^ ¨<eØ የTÃSÅu¨< ¾~ ’¨<;
G. ¨”´ K. gKq N. T@Ç S. ¢[wታ

S. ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ SMc<::

1. SW[ታ© ›p×Ý−‹” ²`´\::
2. u›Ç=e ›uv Ÿ}T የT>Ñ–< ¡õK Ÿ}T−‹” ²`´\::

 153 
 
UE^õ 4 ¾¡õK Ÿ}T‹” SÑ—    
 

ፍተሻ

የምታውቋቸውን ክንውኖች በመለየት በEያንዳንዱ ሳጥን ውስጥ ይህንን ()

ምልክት Aኑሩ፡፡

1. Ÿ›^~ ›p×Ý−‹ Aንጻር በ¡õK Ÿ}T‹”

የሚገኙ ጠቃሚ ቦታዎችን ›SK¡KG<::

2. የመሬትን Aቀማመጥና ገጽታ KÁKG<::

3. u¡õK Ÿ}Tችን የሚገኙትን ትላልቅ }sTƒ በመዘርዘር

 
የተቋማቱን የሥራ ድርሻ ÑMጻKG<::

4. ¾¡õK Ÿ}Tች” ª“ ª“ የምጣኔ ሀብት ”penc?−‹

Eለያለሁ፡፡

5. በAካባቢያችን ባሉ ምጣኔ ሀብታዊ Eንቅስቃሴዎች ጥቅም

ላይ የዋሉ ¾ቴ¡•KAÍ= ¨<Ö?„‹ን በUdK? Aስረዳለሁ፡፡

6. ለክፍለ ከተማችን Eድገት ሥራ Aስፈላጊ መሆኑን

Eገልጻለሁ::

7. ለክፍለ ከተማችን Eድገት በEድሜዬ ደረጃ ለሥራ ያለኝን

ቁርጠኝነት Aሳያለሁ፡፡

8. ሳይንሳዊ የምርምር ክህሎትን ማለትም መመልከትን፣

መመዝገብን፣ መመደብን፣ መጠየቅን፣ መለካትን፣ መሳይ
ቅርጾችን ማዘጋጀትና መኀብረት መሥራትን በተግባር
Aሳያለሁ፡፡

 154