Republika ng Pilipinas

MINDANAO STATE UNIVERSITY

Fatima, General Santos City
BATSILYER NG PANSEKUNDARYANG EDUKASYON SA FILIPINO
Unang Semestre - Akademikong Taon 2020-2021

TRIBONG ATI

PANGALAWANG TAON- BSED FILIPINO

IKAAPAT NA PANGKAT
Angel Faith P. Leal
Karen Cate V. Viola
Lucilla Fatima A. Olais
John Rick N. Orate
John Rey M. Balais

PROPESOR DEBBIE M. CRUSPERO

NOBYEMBRE 2021

0
 TALAAN NG NILALAMAN

I. Panimula…………………………………………………………….2
II. Kasaysayan ng Lugar…………………………………………….3-4
III. Mapa ng Lugar……………………………………………………..4
IV. Katangian ng Lugar……………………………………………….5
V. Wika…………………………………………………………………..6
VI. Flora at Fauna………………………………………………………7-10
VII. Sining………………………………………………………………...10-13
VIII. Kalinangan…………………………………………………..……...14-19
IX. Sanggunian………………………………………………..………..20-21

1
 I. PANIMULA

Ang mga pangkat-etniko sa Pilipinas ay maaaring ipakahulugan na

isang pag-uuri o sarilinang pagkakakilanlan ng mga Pilipino batay sa
kanilang lipi, wika, relihiyon, o kasaysayan. Sa Pilipinas may iba’t ibang
pangkat etnikong nakilala sa kasaysayan na hanggang sa kasalukuyan ay
ipinagpapatuloy pa rin ang kani-kanyang mga paniniwala o tradisyon, isa
na nga dito ang mga Ati.

Ang mga Ati ay isang pangkat etniko ng mga Negrito na nasa Panay
sa Kabisayaan (mga pulo ng Cebu, Bohol, Siquijor, Leyte, Samar, Panay,
Masbate, Negros at Guimaras), na nasa gitnang bahagi ng kapuluan ng
Pilipinas. Sila ay mayroong kaugnayang henetiko sa iba pang mga
pangkat-etniko ng mga Negrito sa Pilipinas, katulad ng mga Aeta ng
Luzon, ng Batak ng Palawan, at ng Mamanwa ng Mindanao. Ang mga Ati
ay mga Negrito na pangkat etniko sa Visayas sa gintang bahagi ng
kapuluan ng pilipinas. Ang kanilang maliit na bilang ay pangunahing
nakatuon sa mga isla ng Boracay, Panay at Negros.

Kilala ang mga Ati sa pagsasagawa ng isang uri ng animismo na

nagsasangkot ng mabuti at masasamang espiritu. Ang mga espiritung ito
ay mga likas na espiritu na madalas na nagbabantay ng mga ilog, dagat,
kalangitan, pati na rin ang mga bundok Minsan, maaari silang maging
sanhi ng sakit o ginhawa. Sila ay gumagawa ng mga ritwal sa Ulan at sa
tag araw at para sa mga kanilang mga tanim. At ang mga paniniwala nila
ay ang mga Diwata. Sila ay namumuhay sa pamamagitan ng pangingisda,
Pagtatanim ng mga palay, at pangangaso.

2
 II. KASAYSAYAN NG LUGAR

Ang Panay ay isang tatsulukan na pulo sa Pilipinas na

matatagpuan sa kanlurang bahagi ng Kabisayaan. Sa pamamahala,
nahahati ang pulo sa apat na lalawigan: Aklan, Antique, Capiz, at Iloilo,
na ang lahat ay nasa rehiyon ng Kanlurang Kabisayaan. Matatagpuan ito
sa timog silangan ng pulo ng Mindoro at hilagang kanluran ng Pulo ng
Negros, na pinaghihiwalay ng Kipot ng Guimaras. Sa pagitan ng Panay ay
Negros matatagpuan ang pulong lalawigan ng Guimaras. Sa hilaga at
hilagang silangan ay ang Dagat Sibuyan at ang mga pulo ng Romblon; sa
kanluran at timog kanluran matatagpuan naman ang Dagat Sulu at sa
timog ay ang Golpo ng Panay. Ang pulo na nahahati ng Bulubundukin ng
Gitnang Panay, ay maraming mga ilog kabilang ang mga ilog Aklan,
Jalaur, Jaro, Banica, Sibalom, Tipulu-an, Mao-it, Iloilo at Panay. Ang
Bundok Madiaas ay ang pinakamataas na bundok sa isla sa taas na 2,117
metro sa ibabaw ng dagat. Kabilang sa iba pang mga rurok ay ang Bundok
Porras, Bundok Nangtud, Bundok Baloy, at Napulak.

Bago ang 1212, ang Panay ay tinawag na Simsiman. Ang

komunidad ay matatagpuan sa baybayin ng ilog Ulian at naidugtong ng
isang sapa. Ang sapa ay nagbigay ng asin sa mga taong Ati pati na rin sa
mga hayop na humihimod ng asin palabas ng maalat na tubig. Nagmula
sa salitang-ugat na "simsim," ang simsimin ay nangangahulugan ng
pagdila sa isang bagay upang kumain o uminom, ang lugar ay tinawag na
Simsiman. Dating sentro ng sinaunang Kompederasyon ng Madja-as ang
pinakaunang estado sa Pilipinas sa rehiyon ng Kabisayaan bago
dumating ang mga Kastila, at ang ikalawang kolonya ng Srivijaya sa
Kapuluan ng Pilipinas, sunod sa Kapuluan ng Sulu. Itinatag ito ng siyam
na rebeldeng datu na may kaugnayan sa korte ng Brunei, na napilitang
lisanin ang bansa dahil sa pagkapoot sa namumunong Rajah noon. Ang
mga datu, kabilang ang kanilang mga asawa at anak, kasama rin ang

3
ilang mga tapat na alipin at tagasunod ay palihim na inalalayan makaalis
ng Punong Ministro ng Rajah, na si Datu Puti. Ayon sa mga alamat ang
pangalan ng Rajah ay Makatunao.

III. MAPA NG LUGAR

4
 IV. KATANGIAN NG LUGAR

Ang Panay ang ika-anim na pinakamalaking at ika-apat na pinaka-

mataong isla sa Pilipinas, na may kabuuang lupa na 12,011 km (4,637 sq mi)
at may kabuuang populasyon na 4,477,247. Ang Lunsod ng Iloilo ay ang
pinakamalaking pag-areglo nito na may kabuuang populasyon na 447,992 na
naninirahan. Ito ay isang tatsulok na isla, na matatagpuan sa kanlurang
bahagi ng Visayas. Ito ay tungkol sa 160 km (99 mi) sa kabuuan. Mayroong
malalaking konsentrasyon ng mga palaisdaan sa hilaga at silangang bahagi
ng isla, at ang mga deposito ng mineral ay kinabibilangan ng karbon at tanso.
Ang Panak Bukidnon ay ang tumandok, ang mga katutubo o mga katutubong
naninirahan sa mas panloob na bahagi ng Panay Island na sumasaklaw sa
panloob na mga barangay ng apat na lalawigan ng Aklan, Antique, Iloilo, at
Capiz.

Sila ay nagsasalita ng parehong Kinaray-isang wika na may

napakakaunting pagkakaiba sa semantiko, at magkatulad sa kanilang
pagsasaka at pangangaso, sa kanilang espirituwal na paniniwala at
binabaylan (shamanistic), sa kanilang tradisyong binukot (pinananatiling
dalaga), at sa kanilang tradisyon. Ng epikong pag-awit. Ang bawat aktibidad,
maging sa agrikultura, pangingisda, pangangaso, at iba pa, ay
naiimpluwensyahan ng mga espiritung pangkapaligiran at deified umalagad
(kaluluwa) ng mga ninuno. Ang kanilang pang-ekonomiyang buhay ay higit
na nakadepende sa ka’ingin agrikultura, na dinagdagan ng pangangaso at
pangingisda. Gumagawa din sila ng mga bolo na may detalyadong inukit na
mga hawakan, kutsilyo, at sibat at naghahabi ng mga basket, banig, at
kasuotan sa ulo – mga bagay na ipinagpapalit nila sa tela, asin, at iba pang
mga pangangailangan sa bahay na dinadala sa mga bundok ng mga
Kristiyanong mangangalakal na kanilang dala. Sa pana-panahong relasyong
komersyal.

5
V. WIKA
Ang Inati ay isang tradisyonal na wika mula sa Isla ng Panay sa
katimugang Pilipinas, na sinasalita ng pangkat etnolinggwistiko ng Ati.
Ito ay isang wikang Austronesian ng isla ng Panay sa Pilipinas.

SALITA SALIN SA INATI

Bahay Sakiw
Maganda Maruyog
Gabi Kalat
Araw Ugma

Ang barayti na sinasalita sa hilagang Panay ay tinatawag ding Sogodnin.

Ito ay sinasalita sa hilagang bahagi ng Panay, partikular sa Cogon,
Malay, at inilalarawan bilang 'pure', 'original', o 'high' variety. Ang
Sogodnin ay tumutukoy sa isang pagkakaiba-iba na ginagamit sa loob
ng isang partikular na pangkat ng lipunan o ng mga pinuno.
Dahil sa pakikipagsalamuha ng mga Ati sa kasalukayan ay
naimpluwensiyahan ang kanilang sinasalitang wika. Sila ay nagsasalita
rin sa mga sumusunod na mga wika:

Aklanon- Ang wikang Aklanon ay kakaiba dahil sa ang mga salitang

kalimitang ginagamit ay may di-pangkaraniwang paraan ng pagbigkas.
ang (ea) sa mga salitang saeamat, maeamig, magae-om, ay hindi
mabigkas-bigkas ng mga dayuhan. Tanging mga Aklanon lamang ang
may kakayahang makapagbigkas nito.

Hiligaynon - Ang Wikang Hiligaynon ay tumutukoy sa wika at kultura

na may kaugnayan sa Negros Occidental, Bacolod, Iloilo at Capiz. Kilala
rin sa tawag na Wikang Ilonggo. Ito rin ay ginagamit sa iba't ibang lugar
sa Mindanao gaya na lamang ng Koronadal, South Cotabato. Magkaiba
lamang sila sa tono ng pananalita.

Kinaray-a: Nagmula ang salitang Kinaray-a sa "iraya" o "ilaya" sa wikang

Tagalog, na tumutukoy sa mga mamamayang nakatira sa
bulubunduking bahagi ng lalawigan. Ang Kinaray-a ay tumutukoy sa
paraan ng pagsasalita o wika ng mga naninirahan sa bulubunduking
bahagi ng lalawigan.

SALITA SALIN SA KINIRAY- A

Sila Sanda
Bukas Sarum-an
Doon Tuya
Iyan / ‘yan Kaday- a

6
VI. FLORA AT FAUNA

FLORA:
Maraming flora ang makikita sa lugar kung saan naninirahan ang mga
Ati ngunit hindi ito orihinal na makikita sa mga lugar na iyon. Subalit
mayroong bagong specie ng flora na bago lamang na nadiskubrehan ng mga
experto sa lugar ng mga Ati.

Ang mga flora ng Panay Island ay kulang sa pagkolekta kumpara sa ibang

mga isla ng Pilipinas. Sa isang pinagsamang ekspedisyon sa isla, natagpuan
ng mga botanist mula sa Taiwan at Pilipinas ang tatlong species ng Begonia
at inihambing ang mga ito sa mga potensyal na magkakatulad na species.

Begonia Culasiensis

7
Begonia Merrilliana

Begonia Sykakiengii

8
FAUNA:

Ito ang mga fauna na matatagpuan sa Panay Island kung saan

naninirahan ang karamihan sa pagkat etnikong Ati.

1. Ang Panay cloudrunner (Crateromys heaneyi), ay isang bagong

species ng bushy-tailed cloud rat na matatagpuan sa isla ng Panay sa
Pilipinas.

Ang Panay cloudrunner ay lampas kaunti sa 600 mm ang haba, na may

kulay-abo na kayumangging balahibo at isang mahaba, maraming
palumpong na buntot na bumubuo ng higit sa kalahati ng haba ng
katawan. Ito ay tumitimbang ng humigit-kumulang 1 kilo.

2. Ang Panay monitor ay matatagpuan lamang sa Panay, na

naninirahan sa mga natitirang kagubatan sa hilagang-kanluran at
kanlurang mga bulubundukin sa taas na 200–1000 m. Ito ay lubos na
arboreal at umaasa sa mga pangunahing ecosystem ng kagubatan.

9
3. Panay Forest Frog (Platymantis panayensis), Central Mountain
Range, Panay, Philippines. Itinuturing ng IUCN na Endangered ang
species.

VII. SINING

Pagdiriwang/ Fiesta

Ati-Atihan Festival
Ang Aklan ay itinuturing na pinakamatandang lalawigan sa bansa.
Ayon sa alamat, pitong siglo na ang nakalilipas, sampung Bornean datu (mga

10
pinuno) na tumakas sa pagbagsak ng dating makapangyarihang Imperyong
Srivijayan ay naglayag pahilaga kasama ang kanilang mga tagasunod at
dumaong sa isla ng Panay. Binili nila ang mga lupain sa baybayin mula sa
mga pinuno ng mga katutubong Ati (Negrito) na, pagkatapos ng unang
kawalan ng tiwala, ay tumanggap ng bayad sa mga bagay na ginto: isang
headdress, isang kuwintas, at isang mangkok. Sa labis na kagalakan, ang
mga Bornean ay nagsagawa ng isang magulo na piging, na pinaitim ang
kanilang mga mukha ng uling upang maging isang lilim na mas malapit sa
madilim na pygmy na kutis ng kanilang mga bagong kapitbahay. Pagkaraan
ng apat o limang siglo, ang isang Kristiyanong Panay ay nabuhay sa patuloy
na takot sa pagnanakaw at pangangaso ng mga alipin ng mga pirata mula sa
Mindanao. Sa kaguluhan ng isang pagsalakay, lumitaw ang Santo Niño
(Banal na Bata) at pinalayas ang mga mandarambong. Isang tipikal na
kuwento ng mga prayleng Espanyol, gayunpaman, hinikayat ng kuwentong
ito ang mga Ilonggo na magmula noon sa kanilang pagdiriwang ng ani sa
kapistahan ng Santo Niño.

Ang maalamat na barter sa pagitan ng mga datu ng Malay at ng mga

aborigine ay ginugunita taun-taon sa naging pinakasikat at makulay na
pagdiriwang sa bansa. Sa ikatlong katapusan ng linggo ng Enero, ang maliit
na baybaying bayan ng Kalibo sa Aklan Province ay gaganap sa libu-libong
mga Pilipino at dayuhang bisita na nakikiisa sa tatlong araw na pagsasaya
na kilala bilang Ati-Atihan.

Tuwing ikatlong linggo ng Enero, pakinggan ang panawagan ng Ati-atihan

Festival at makiisa sa rythmic dancing ng mga kalahok na nagpapadilim ng
kanilang katawan sa pamamagitan ng suot at nagsusuot ng makulay na mga
palamuti ng tribo.

11
Sayaw:

 Pandang pandang - Ang Pandang-pandang ay isang pambihirang

at kapana-panabik na sayaw sa kasal mula sa Antique.
Nakaugalian at nakaugalian na para sa isang bagong kasal na
mag-asawa na gawin ito sa reception. Ito ay sayaw na
hinahalintulad sa ibon.

 Tatay ni roy carinosa

Prudukto:

Ati Native Product

 Ang mga produktong ito ay gawa sa dahoon ng BURI isa ito sa

mga hanap buhay ng mga Ati.

12
Kasuotan at Palamuti:

Ang kanilang mga palamuti sa katawan ay

galing sa kalikasan. Ang ilang mga bagay
na alahas ay nagsasangkot ng mga
halaman tulad ng mga bulaklak, habang
ang iba ay gumagamit ng mga buto ng
hayop; lalo na ang mga ngipin ng mga
baboy.

Ang tradisyunal na kasuotan ng mga kalalakihan ay

tinatawag na BAHAG samantala sa mga kababaihan
naman ay PATADYONG.

13
VIII. KALINANGAN

Talahanayan 1: Mga Salita/Pariralang Nagpapahayag ng Kapayapaan

Kalinangan Salin Salita/ Paliwanag
Parirala

A. Paniniwala sa Animismo Naniniwala sila na

Relihiyon payapa ang lahat
dahil sa espiritu ng
kalikasan na
kadalasang
nagbabantay sa
mga ilog, dagat,
langit, pati na rin
ang mga bundok.

Halos 9% ang may

Kristiyano Kristiyanismo na
rehiyon sa mga Ati.
Ito ay pinagtibay
din dahil sa
maiwasan ang
pagkakaiba- iba at
paghihiwalay ng
tribo, dahilan din
upang mas
mapahigit pa ang
pakikipag ugnayan
sa "mga tagalabas".

14
C. Paniniwala sa Nanliligaw parin Naniniwala silang
ang lalaki. Pag sa kapag nahabol niya
Kasal kasal na at gusto
talaga ng lalaki ito magiging sa kanya
ang babae, ang babae at
hahabulin nito
magsasama sila ng
ang babae habang
tumatakbo ang mapayapa.
babae.

C. Paniniwala sa Burdon Laro sa Patay Naniniwala sila na

Patay at dapat gawin ito para
Paglilibing hindi malungkot ang
daloy ng seremonya.
Hindi ito puwedeng
gawin ng mga bata
kung walang matanda
ang umaalalay sa
kanila.

Sayaw Sayaw sa Patay Naniniwala sila na

ang Pagsayaw sa mga
patay bago ilibing kay
makaka alis ng
masamang ispiritu at
payapa din ang
paglakbay ng
namayapa. Sa
kabilang banda hindi
rin puwedeng
sumayaw sa patay
ang kasal na babae.

15
 Agtang Tradisyon sa Pag nililibing na yung
Paglilibing patay binubuhat ng
surwano ang kabaong
na may tali na hinihila
pataas ngunit bago
hilain tinatanong pa
nito kung ang rason
ng pagkamatay ay
(siyantipiko ba o
tradisyunal)
Ginagawa ito upang
payapang pumanaw
ang kaluluwa ng
namatay.

D. Paniniwala sa Sa tuwing lalabas Naniniwala silang

ang buntis ay
Pagbubuntis para walang
dapat takpan niya
ang kanyang mangyaring masama
tiyan ng itim sa bata sa kanyang
lalong lalo na
sinapupunan,
kapag lunar
eclipse. maiwasan ang
masasamang
elemento at payapa
ang kanyang
panganganak.

16
E. Paniniwala sa Ginagawa ang Naniniwala silang
Ritwal ritwal sa mga gamit ang mga herbal
maysakit na tao.
Halimbawa na o mga dahon sa
lamang nito ay paligid ay may
yung mga
kapangyarihan ang
sinaniban,
pinaglaruan, surwano na paalisin
gusto ka nang ang mga ito sa
mga masasamang
elemento. katawan ng tao at
lumaya sa kamay ng
masasamang
elemento nang sa
gayon bumalik ito sa
normal.

F. Iba pang mga Taglugar or Nakatira sa isang Sapagkat ang mga at

Tagapuyo lugar
paniniwala isa negros ang
permanente na
naninirahan sa iisang
lugar lamang.

Kinaadman Sariling Batas na Ang batas na meron

hindi sila ay hindi kailangan
kinakailangan
ang mga sumunod sa gobyerno
gobyerno. tulad na lamang sa
pagpili sa kanilang
magiging pinuno, sila
mismo ang may
karapatan na pumili
at humalal base sa
kanilang kagustuhan.

17
Implikasyong Sosyal: Ang bawat paniniwala ng iba’t ibang pangkat ay
may kabuluhan sa ating lupunan sapagkat ito ang nagiging dahilan kung
bakit ang ating kultura ay naisasabuhay. Magkaiba man tayo ng
paniniwala mabuti parin na nirerespeto natin ang kulturang
nakasanayan ng iba. Maliit man ang sakop ng impormasyon na nakalap
sa pag-aaral ng kultura ng iba, mahalaga parin na ang bawat
impormasyon ay bigyan ng halaga. Sa pangkahalatan, masasabi nating
malaki ang papel ng bawat pagkakaiba natin sapagka’t ito ang
nagpapakila sa atin kung ano ang tribo at pangkat na ating dinadala. Sa
panahon ngayon, mas kanais nais sabihin na tanggap mo ang kulturang
mayroon ka dahil kalakasan ito, pinabahalagahan, binibigyang
prebilihiyo ng gobyerno. Unti- unti naring nakikilala ang bawat pangkat
at mas lalong nakagagalak isipin na ito ay Kultura ng mga Pilipino.

Ayon sa aming na panayam kay ginoong Ortega, isang pure

ATI sa Antique, walang kasabihan at salawikain sa mga Ati
sapagkat para sa kanila isa raw itong pormal at noong unang
panahon ay hindi pa sila edukado. Marami narin ang nagbago sa
kanilang kultura dahil narin sa dala ng modernisasyon. Unti-
unti na raw nawawala ang kanilang kultura at wika. Nabanggit
niya rin na tatakbo ito sa pagiging konsehal ng kanilang bayan
at isa sa kanyang hangarin ay muling buhayin at mas palawakin
pa ang kanilang kultura nang sa gayon mas lalo pa itong
makilala.

Ito ay mula sa salaysay ni Ginoong Joseph A. Ortega, sa

pamamagitan ng pagtawag sa cellphone.
Siya ay isang Zumba Instructor, nagtapos sa Kursong Accountacy
at
isang kilalang personalidad sa kanilang lugar.

18
19
Dagdag kaalaman:
Ang pinakahari- hari ng mga Ati sa buong panay Island ay si AMA
MARIKUDO at ang kanyang Asawa ay si MANIWANG SIWANG.

MGA SANGGUNIAN:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28664395/
https://animals.fandom.com/wiki/Panay_Cloudrunner
https://inaturalist.ca/taxa/39436-Varanus-mabitang
https://www.sciencesource.com/archive/Panay-Forest-Frog-
SS2442133.html
https://www.haliya.co/stories/2017/6/23/panay-bukidnon-
culture?fbclid=IwAR3suCpNP3_17Pfa7ajmH1DMbqLhmNyUQ7fXlMFpcAX1J
jUxvsnW5TQfgPk
https://mimirbook.com/tl/c2e61cd1af1?fbclid=IwAR1LbJ7krSwmpigykAUX
Mh2DqH3RRdrrUFJvMskxkrrdi0Zhk-8ARcN0ejc

https://www.coursehero.com/file/p5qq4qvh/THE-SPANISH-COLONIAL-
TRADITION-IN-PHILIPPINE-DANCE-The-Pandanggo-Pandang/

https://i.pinimg.com/564x/ca/21/de/ca21defebe8e74f0b3e740f8da453449
--costume-voodoo-post-apocalyptic-fashion.jpg

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.facebook.co
m%2F119284356532406%2Fposts%2Fnatives-product-materialnito-vine-
and-buri-leavecoins-purses50-piso-
bag500pisoan%2F131989395261902%2F&psig=AOvVaw0Ogki_jdjOxkLDQe
2cCAu6&ust=1636197341013000&source=images&cd=vfe&ved=0CAsQjRxq
FwoTCIC02pyMgfQCFQAAAAAdAAAAABAD

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.facebook.co
m%2F119284356532406%2Fposts%2Fnatives-product-materialnito-vine-
and-buri-leavecoins-purses50-piso-
bag500pisoan%2F131989395261902%2F&psig=AOvVaw0Ogki_jdjOxkLDQe

20
2cCAu6&ust=1636197341013000&source=images&cd=vfe&ved=0CAsQjRxq
FwoTCIC02pyMgfQCFQAAAAAdAAAAABAJ

https://mimirbook.com/tl/c2e61cd1af1?fbclid=IwAR1LbJ7krSwmpigykAUX
Mh2DqH3RRdrrUFJvMskxkrrdi0Zhk-8ARcN0ejc

https://tl.wikipedia.org/wiki/Mga_Ati_(Panay)?fbclid=IwAR3hAOWSGQci13
VOTwHLEYeRutFF-4e3Z6CRstsl19LE035CSn1d7TddFKs

Dagdag kaalaman:
Ang pinakahari- hari ng mga Ati sa buong panay Island ay si AMA
MARIKUDO at ang kanyang Asawa ay si MANIWANG SIWANG.

21