KASAYSAYAN

NG
PAGSASALING
WIKA
 Ang kinikilalang unang tagasalin ay si Andronicus na siyang
nagsalin ng Odyssey ni Homer sa anyong patula (240 B.C.) Sinundan
ito nina Naevius at Ennius, gayon din
nina Cicero at Catulus. Sa pagdaraan
ng maraming taon ay dumami nang
dumami ang mga tagasaling-wika na
siyang nagdulot ng malaking pag-
unlad ng mga bansa sa Europa at
Arabya. Nakilala ang lungsod ng
Bagdad bilang isang paaralan ng
pagsasalingwika sa pamamagitan ng
isang pangkat ng mga iskolar na nakaabot sa Bagdad at isinalin sa
Arabiko ang mga isinulat nina Aristotle, Plato, Galea, Hippocrates at
iba pa. Pagkaraan ng tatlong siglo, Toledo naman ang sumibol sa
larangan ng pagsasalingwika. . Ang mga tanyag na tagapagsalin ay sina
Adelard at Retines. Ang sinasabing pinakataluktok na panahon ng
pagsasalingwika ay ang panahon ng pagsasalin ng Bibliya.
Ang kinikilalang pinakamabuting salin ng Bibliya ay ang salin ni
Martin Luther (1483-1646).
Ang kinikilalang ―Prinsipe ng
Pagsasalingwika‖ sa Europa ay si Jacques Amyot
na siyang nagsalin ng ―Lives of Famous Greeks
and Romans‖(1559) ni Plutarch sa wikang
Aleman.

Si John Dryden ay ibinibilang din na isang

mahusay na tagapagsalin dahil pinag-uukulan niya ng maingat na
paglilimi ang gawang pagsasalin sapagkat naniniwala siyang ang
pagsasalin ay isang sining.

Noong 1792, sa aklat na ―Essay on the Principles of Translation‖

ni Alexander Tyler, binigyang diin ang tatlong panuntunan sa
pagsasalin. Ang mga ito ay ang mga sumusunod: Ang isang salin ay
kailangang katulad na katulad ng orihinal sa diwa; Ang istilo at paraan
ng pagsulat ay kailangang katulad ng sa orihinal; Ang isang salin ay
kailangang magtaglay ng ―luwag at dulas‖ ng pananalitang tulad ng sa
orihinal upang hangga‘t maaari ay magparang orihinal. Ayon naman
kay Matthew Arnold ang isang salin ay kailangang magtaglay ng
bisang katulad ng sa orihinal. Ang paniniwalang ito ay sumasalungat sa
paniniwala ni F.W. Newman na ang isang salin ay kailangang matapat
sa orihinal, na kailangang madama ng bumabasa na ang kanyng

5
SINING AT AGHAM NG PAGSASALIN: Kalipunan ng mga Saling Teknikal at Pampanitikan
binabasa ay isang salin at hindi orihinal. Sa pagsapit ng
ikadalawampung siglo ay isa na lamang karaniwang gawain ang
pagsasalingwika kaya naman ang uri ng mga nagsisunod na salin ay
mababa sa uring nararapat.

ANG MGA PAGSASALIN SA BIBLIYA

Ang orihinal na manuskrito o

teksto ng Bibliya ay sinasabing wala
na. Ang kauna-unahang teksto nito
ay nasusulat sa wikang Aramaic ng
Ebreo at ito ang pinaniniwalang
pinagmulan ng salin ni Origen sa
wikang Griyego na kilala sa tawag
na Septuagint gayon din ang salin ni
Jerome sa wikang Latin.

Ang tatlong itinuturing na pinakadakilang salin ng Bibliya ay ang

kay Jerome (Latin), ang kay Luther (Aleman) at ang kay Haring James
(Ingles-Inglatera). Samantalang ang kauna-unahang salin sa Ingles ng
Bibliya ay isinagawa ni John Wyclif. Ang unang salin ng mga Katoliko
Romano ay nakilala sa tawag na Douai Bible. Sa lupong binuo ni
Haring James sa pagsasalin ng Bibliya, naging panuntunan na ang
pagsasalin ay maging matapat sa orihinal na diwa at kahulugan ng
Banal na Kasulatan, dito nga nakilala ang ―Authorized Version‖. Ang
maituturing naman na pinakahuling salin ng Bibliya ay ang ―The New
English Bible‖ (1970) na inilimbag ng Oxford University. Sa dinami-
dami ng mga pagsasaling isinagawa sa Bibliya, kinailangan pa rin ang
muling pagsasalin dahil sa mga sumusunod na dahilan: (1) Marami
nang mga natuklasan ang mga arkeologo na naiiba sa diwang nasasaad
sa maraming bahagi ng mga unang salin; (2) Naging marubdob ang
pag-aaral sa larangan ng linggwistika na siyang naging daan ng
pagpapalinaw ng maraming malabong bahagi ng Bibliya; (3) Ang
sinaunang wikang ginamit sa klasikang English Bible ay hindi na halos
maunawaan ng kasalukuyang mambabasa bukod sa kung minsan ay iba
na ang inihahatid na diwa.

6
SINING AT AGHAM NG PAGSASALIN: Kalipunan ng mga Saling Teknikal at Pampanitikan
 ANG MGA PAGSASALIN SA MGA AKDANG KLASIKA

Ang kalakhan ng kinikilalang mga akdang klasika ay ang mga

orihinal na nasusulat sa Griyego at Latin, ngunit ayon kay Gng.
Virginia Woolf, ang alin mang salin ay hindi makakapantay sa orihinal
sapagkat ang wikang Griyego ay isang wikang maugnayin, mabisa,
tiyak at waring may aliw-iw na nakaiigayang pakinggan.

Dalawang pangkat ang mga tagapagsaling-wika sa Ingles ng

wikang Griyego, ito ay ang makaluma o Hellenizers at ang makabago o
Modernizers. Ang layunin ng mga makaluma ay maging matapat sa
pagsasalin sa paghahangad na mapanatili ang orihinal na diwa at
katangian ng kanilang isinasalin kaya naman pinapanatili nila ang
paraan ng pagpapahayag, at balangkas ng mga pangungusap at idyoma
ng wikang isinalin sa wikang pagsasalinan. Kasalungat naman ito ng
paniniwala ng mga makabago na nagsasabing ang salin ay dapat
nahubdan na ng mga katangian at idyoma at nabihisan na ng
kakanyahan ng wikang pinagsalinan.

Ayon naman kay Robert Browning, ang tagasaling-wika ay

kailangang maging literal hangga‘t maaari maliban kung ang pagiging
literal ay lalabag sa kalikasan ng wikang pinagsasalinan.

Naniniwala naman si Robert Bridges na higit na mahalaga ang

istilo ng awtor kung ang isang mambabasa ay bumabasa ng isang salin.
Sa kabila ng magkasalungat na opinyong nabanggit ay may ikatlong
opinyong lumitaw, ito ay ang paniniwalang hindi makatwirang piliting
ipasok sa wikang pinagsasalinan ang mga kakanyahan ng wikang
isinasalin. Pareho naman ang paniniwala nina Edward FitzGerald at
Samuel Butler na alin mang salin ng mga akdang klasika ay dapat
maging natural ang daloy ng mga salita, madaling basahin at unawain.
Sa mga pagsasalin ni F.W. Newman sa mga akda ni Homer, pinilit
niyang mapanatili ang kakanyahan ng orihinal hangga‘t maaari dahil
naniniwala siya na kailangang hindi makaligtaan ng isang mambabasa
na ang akdang binabasa ay isa lamang salin at hindi orihinal.
Sumasalungat naman sa paniniwalang ito si Arnold na tagapagsalin din
ni Homer. Ayon sa kanya, ang katapatan sa pagsasalin ay hindi
nangangahulugan ng pagpapaalipin sa orihinal na wikang kinasusulatan
ng isasalin. Samantala, unti-unting nahalinhan ng Roma ang Atenia
bilang sentro ng karunungan nang mga panahong iyon.

7
SINING AT AGHAM NG PAGSASALIN: Kalipunan ng mga Saling Teknikal at Pampanitikan
 Ayon kay C. Day Lewis sa kanyang pagsasalin ng ―Aeneid‖ ni
Virgil (na siyang pinakapopular sa panulaang Latin) sa wikang Ingles,
upang mahuli ng tagapagsalin ang tono at damdamin, kinakailangang
magkaroon ng ispiritwal na pagkakaugnayan ang awtor at ang
tagapagsalin.

KASAYSAYAN NG PAGSASALING-WIKA SA PILIPINAS

Ang kasaysayan ng pagsasaling-wika sa Pilipinas ay mahahati sa

limang yugto: Panahon ng Kastila; Panahon ng Amerikano; Panahon
ng Patakarang Bilinggwal; Panahon ng Pagsasalin ng Panitikang Di-
Tagalog at Panahon ng Afro-Asian Literature

Unang Yugto – Panahon ng mga Kastila

Ang pagsasaling-
wika sa Pilipinas ay
nagsimula sa
pangangailangang
mapalaganap ng mga
mananakop na Kastila
ang relihiyong Iglesia
Catolica Romana.
Kinailangan ang
pagsasalin sa Tagalog at sa iba pang katutubong wika ng mga dasal at
mga akdang panrelihiyon. Ngunit hindi naging konsistent ang mga
Kastila sa pagtuturo ng wikang Kastila sa mga Pilipino, dahil ayon sa
kanilang karanasan sa pananakop, higit na nagiging matagumpay ang
pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa pamamagitan ng paggamit ng
wika ng mga katutubo at naging mas katanggap-tanggap sa mga
katutubo ang marinig na ginagamit ng mga prayle ang kanilang
katutubong wika sa pagtuturo ng salita ng Diyos. Ang ikatlong dahilan
na hindi lantarang inihayag ng mga Kastila ay ang pangamba na kung
matuto ang mga Pilipino ng wikang Kastila ay maging kasangkapan pa
nila ito sa pagkamulat sa totoong kalagayan ng bansa. Sa paglisan ng
kapangyarihang Espanyol sa Pilipinas, nagpatuloy pa rin ang pagsasalin
ng mga piyesang nasa wikang Kastila.

8
SINING AT AGHAM NG PAGSASALIN: Kalipunan ng mga Saling Teknikal at Pampanitikan
 Ikalawang Yugto – Panahon ng mga Amerikano

Sa panahong ito, naging

masigla ang pagsasalin sa
wikang pambansa ng mga
akdang klasikang nasa wikang
Ingles. Edukasyon ang
pangunahing patakarang
pinairal ng Amerika kaya
naman ―bumaha‖ sa ating
bansa ang iba‘t ibang anyo at uri ng karunungan mula sa Kanluran lalo
na sa larangan ng panitikan. Ang pagsasalin sa panahong ito ay
isinagawa sa paraang di-tuwiran, ibig sabihin ang isinasalin ay hindi
ang orihinal na teksto kundi ang isa na ring salin.

Isa sa mga tagasaling marami ang naisaling klasikong akda ay si

Rolando Tinio. Ang mga dulang isinalin niya ay ipinalabas sa mga
piling teatro sa Kamaynilaan lalo na CCP.

Isang magandang proyekto rin ang isinagawa ng National

Bookstore (1971) kung saan ipinasalin ang mga popular na nobela at
kwentong pandaigdig at isinaaklat upang magamit sa paaralan. Ang
ilang halimbawa ay ang mga kwentong ―Puss N‘ Boots‖, ―Rapunzel‖,
―The Little Red Hen‖ at iba pa.

Ang Goodwill Bookstore naman ay naglathala ng koleksyon ng

mga klasikong sanaysay nina Aristotle, Aquinas, Kant at iba pa. Ang
Children‘s Communication Center naman ay nagsalin at naglathala ng
mga akdang pambata tul ad ng ―Mga Kuwentong Bayan Mula sa Asia,
Rama at Sita‖, Palaso ni Wujan‖, ―Mga Isdang Espada‖ at iba pa.

Ikatlong Yugto ng Kasiglahan – Patakarang Bilinggwal

Ang ikatlong yugto ay ang pagsasalin sa Filipino ng mga

materyales pampaaralan na nasusulat sa Ingles tulad ng mga aklat,
patnubay, sanggunian, gramatika at iba pa. Kaugnay ito ng
pagpapatupad sa patakarang bilinggwal sa ating sistema ng edukasyon.
Ayon sa Department Order No. 25, s. 1974, higit na marami ang mga
kursong ituturo sa Filipino kaysa Ingles. Nangangahulugan,
samakatwid na lalong dapat pasiglahin ang mga pagsasalin sa Filipino

9
SINING AT AGHAM NG PAGSASALIN: Kalipunan ng mga Saling Teknikal at Pampanitikan
ng mga kagamitang pampagtuturong nasusulat sa Ingles. Ang ilan sa
mga halimbawang isinalin sa panahong ito ay ang mga gabay
pampagtuturo sa Science, Home Economics, Good Manners and Right
Conduct, Health Education, at Music. Isinalin din ang Tagalog
Reference Grammar, Program of the Girl Scouts of the Philippines at
iba pa.

Ikaapat na Yugto ng Kasiglahan – Pagsasalin ng mga

Katutubong Panitikang Di-Tagalog

Kinailangan ang pagsasalin ng mga katutubong panitikang di-

Tagalog upang makabuo ng panitikang pambansa. Ang tinatawag
nating ―pambansang panitikan‖ ay panitikan lamang ng mga Tagalog
sapagkat bahagyang-bahagya na itong kakitaan ng panitikan ng ibang
pangkat-etniko ng bansa. Upang maisakatuparan ito nagkaroon ng
Proyekto sa Pagsasalin ang LEDCO (Language Education Council of
the Philippines) at SLATE (Secondary Language Teacher Education)
ng DECS at PNU noong 1987 sa tulong ng Ford Foundation.
Inanyayahan sa isang kumperensya ang kinikilalang mga pangunahing
manunulat at iskolar sa pitong pangunahing wika ng bansa (Cebuano,
Ilocano, Hiligaynon, Bicol, Samar-Leyte, Pampango at Pangasinan.
Pinagdala sila ng piling materyales na nasusulat sa kani-kanilang
bernakular upang magamit sa pagsasalin. Sa proyektong ito, nagkaroon
din ng pagsasalin sa ilang Chinese-Filipino Literature, Muslim at iba
pang panitikan ng mga minor na wika ng bansa.

Nagkaroon din ng Pagsasalin ang GUMIL (Gunglo Dagiti

Mannurat nga Ilocano. Pumili ang mga manunulat na Ilocano ng
mahuhusay na kwento sa wikang Iloco at isinalin sa Filipino,
pagkatapos ay ipinalimbag ang salin at tinawag na KURDITAN. Sa
pamamagitan ng pagsasalin, ang mga kwentong orihinal na sinulat sa
Iloco ay nalagay na sa katayuan upang mapasama sa pambansang
panitikan sapagkat meron nang bersyon sa wikang pambansa.

Ikalimang Yugto ng Pagsasalin – Pagsasalin ng Panitikang

Afro-Asian

Ang panahong ito ay nakatuon sa pagsasalin ng mga panitikang

Afro-Asian. Kinailangan ang pagsasaling ito dahil kasama na sa
kurikulum ng ikalawang taon sa hayskul ang pagtuturo ng Afro-Asian.

10
SINING AT AGHAM NG PAGSASALIN: Kalipunan ng mga Saling Teknikal at Pampanitikan
 Ayon kay Isagani Cruz, ―Para tayong mahihina ang mga matang
mas madali pang makita ang malayo kaysa mga likha ng mga kalapit
bansa natin.‖ Ang pagsasama sa kurikulum ng panitikang Afro-Asian
ay masasabing pagwawasto sa pagkakamali sapagkat noong mga
nakaraang panahon mas binigyang
halaga ang pagsasalin ng panitikang
Kanluranin at hindi ng panitikan ng
mga kalapit na bansa.

Kaugnay nito nagkaroon ng

pagsasalin ng isang pangkat ng mga
manunulat ng mga piling panitikan
ng mga kalapit na bansa
(pinondohan ng Toyota Foundation
at Solidarity Foundation) na tinawag
na Transalation Project.

Pinangunahan naman nina

Rolando Tino at Behn Cervantes ang
pagsasalin ng banyagang akdang
nasa larangan ng drama.

Samantala, may ilan ring pangkat o institusyong nagsasagawa ng

mga proyektong pagpapaunlad ng wikang pambansa, ito ay ang NCCA
(National Commission on Culture and Arts) at PETA (Philippine
Educational Theatre Association). Isinalin naman ng Komisyon sa
Wikang Filipino ang mga karatula ng iba‘t ibang departamento at
gusali ng pamahalaan, dokumento, papeles para sa kasunduang
panlabas, Saligang Batas at iba pa. Sa kabila ng mga kasiglahang
nabanggit, ang pagsasaling-wika bilang isang sining ay hindi pa
gaanong nakakalayo sa kanyang kuna o duyan, lalo na kung
ihahambing sa antas ng kaunlaran sa larangang ito sa ibang kalapit-
bansa natin sa Silangang Asia. Ang isa pang hindi naisasagawa
hanggang sa ngayon ay ang paghahanda ng isang talaan ng mga
tagapagsaling-wika o registered translators. Maaaring isagawa ng
Komisyon sa Wikang Filipino ang paghahanda ng kinakailangang mga
instrumento sa pagsusulit at sistema o prosedyur sa pagwawasto at iba
pang bahagi ng proseso. Ang pagtatatag ng samahan sa pagsasaling-
wika ay maaaring makatulong nang malaki sa pagpapasigla ng mga
gawain sa larangang ito.

11
SINING AT AGHAM NG PAGSASALIN: Kalipunan ng mga Saling Teknikal at Pampanitikan