ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΜΑΘΗΤΟΔΡΟΜΙΟ
ΒΑΣ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 7, ΣΕΡΡΕΣ

ΤΗΛ: 23210-98048
Ιστοσελίδα:www.mathitodromio.gr
E-mail:info@mathitodromio.gr
Facebook:www.facebook.com/Mathitodromiofront/
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΥΡΤΣΙΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, Δ.Π.Θ

2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. Σύνδεσμοι Σελ 5
2. Προθέσεις Σελ 6
 Κύριες προθέσεις Σελ 7-14
 Καταχρηστικές προθέσεις Σελ 15-16
 Ιδιαίτερες χρήσεις προθέσεων Σελ 16
3. Το υποκείμενο Σελ 17-19
 Ασκήσεις Σελ 20
4. Το αντικείμενο Σελ 21-23
 Σύστοιχο αντικείμενο Σελ 24
5. Κατηγορούμενο Σελ 26
 Επιρρηματικό κατηγορούμενο Σελ 27
 Προληπτικό κατηγορούμενο Σελ 28
 Ασκήσεις Σελ 29-30
6. Απρόσωπα ρήματα απρόσωπες εκφράσεις Σελ 31-32
 Υποκείμενο απροσώπων ρημάτων / εκφράσεων Σελ 33-34
 Η δοτική προσωπική Σελ 34-36
7. Ποιητικό αίτιο Σελ 37
 μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική Σελ 37-39
 μετατροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική Σελ 39-41
8. Άναρθρο απαρέμφατο Σελ 43-44
 Υποκείμενο άναρθρου απαρεμφάτου Σελ 45
9. Έναρθρο απαρέμφατο Σελ 46-47
10. Μετοχές Σελ 48
 Επιθετική μετοχή Σελ 48
 Κατηγορηματική μετοχή Σελ 49 -51
 Επιρρηματική μετοχή Σελ 52 - 54
 Απολυτη μετοχή Σελ 55
 Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση Σελ 56-59
 Σύμπτυξη δευτερεύουσας σε μετοχή Σελ 60-61
11.Το μόριο ἄν Σελ 64-65
12. Το μόριο ὥς Σελ 66-67
13. Ονοματικοί προσδιορισμοί Σελ 69
 Ονοματικοί ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί Σελ 69
 Παράθεση Σελ 69-70
 Επεξήγηση Σελ 70-71
 Επιθετικός Προσδιορισμός Σελ 72
 Κατηγορηματικός προσδιορισμός Σελ 72
Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

3
14. Ονοματικοί ετερόπτωτοι προσδιορισμοί Σελ 75

 Γενική Σελ 75-77
 Δοτική Σελ 77-78
 Αιτιατική Σελ 78
15. Ονοματικοί προσδιορισμοί με επιρρήματα Σελ 79
 Η γενική με επιρρήματα Σελ 80
 Η δοτική με επιρρήματα Σελ 81
 Η αιτιατική με επιρρήματα Σελ 81
Σελ 82
 Ασκήσεις
16. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί Σελ 83
 Επιρρήματα Σελ 83
 Πλάγια πτώση ονομάτων Σελ 84-86
 Λοιποί επιρρηματικοί προσδιορισμοί Σελ 87-88
17. Β΄όρος σύγκρισης Σελ 89-91

18. Ρηματικά επίθετα σε -τος / Ασκήσεις Σελ 93-95
19. Ρηματικά επίθετα σε - τέος / Ασκήσεις Σελ 96-99
20. Δευτερεύουσες Προτάσεις : Σελ 100
Ονοματικές δευτερεύουσες προτάσεις
 Ειδικές Σελ 100-102
Ασκήσεις Σελ 103
 Ενδοιαστικές Σελ 104-105
Ασκήσεις Σελ 106-107
 Πλάγιες ερωτηματικές Σελ 108-111
Ασκήσεις Σελ 111-112
 Ονοματικές αναφορικές Σελ 113-114
21. Δευτερεύουσες Προτάσεις : Σελ 115
Επιρρηματικές δευτερεύουσες προτάσεις
Σελ 115
 Αιτιολογικές / Ασκήσεις
Σελ 118-123
 Υποθετικές - υποθετικοί λόγοι / Άσκησεις
 Λανθάνων υποθετικός λόγος / Ασκήσεις Σελ 125-127
 εξαρτημένος υποθετικός λόγος / Ασκήσεις Σελ 129-130
 Τελικές / Ασκήσεις Σελ 133-135
 Συμπερασματικές / Ασκήσεις Σελ 136-138
 Χρονικές / Ασκήσεις Σελ 139-143
 Εναντιωματικές Σελ 144
 Παραχωρητικές / Ασκήσεις Σελ 145
 Επιρρηματικές αναφορικές
Αναφορικές αιτιολογικές / αναφορικές τελικές Σελ 147
Αναφορικές συμπερασματικές / αναφορικές Σελ 148
υποθετικές
 Αναφορικές παραβολικές Σελ 149
22. Έλξη του αναφορικού / Ασκήσεις Σελ 150
23. Δευτερεύουσες απαρεμφατικές προτάσεις / Ασκήσεις Σελ 151 -152
4
24. Όμοια εισαγωγή δευτερευουσών προτάσεων Σελ 153-155

25. Ευθύς - Πλάγιος λόγος
 Κυριες προτάσεις κρίσεως στον πλάγιο λόγο Σελ 159-164
 Κύριες προτάσεις επιθυμίας στον πλάγιο λόγο Σελ 165
 Ευθείες ερωτηματικές προτάσεις στον πλάγιο λόγο Σελ 166-167
 Δευτερεύουσες προτάσεις στον πλάγιο λόγο Σελ 168-169
 Μετατροπή του πλαγίου λόγου σε ευθύ Σελ 171-174

5
ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Διακρίνονται σε δύο μεγάλες ομάδες:
Α ομάδα → παρατακτκοί → συνδέουν όμοιους συντακτικά όρους (δηλαδή υποκείμενα μεταξύ
τους, αντικείμενα, προσδιορισμούς, προτάσεις κύριες ή όμοιες δευτερεύουσες μεταξύ τους).
1. Συμπλεκτικοί (ενώνουν): τε, και, ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ.

2. Αντιθετικοί (μαλώνουν): μεν, δε, μέντοι, αλλά, μην, αλλά μην, καίτοι, καίπερ, και μην.
3. Διαζευτικοί (χωρίζουν): ή, ή(τοι)……….ή, είτε…….είτε, εάντε………εάντε, άντε………άντε,
ήντε………ήντε.
Β ομάδα → ¨εισαγωγικοί¨ → εισάγουν δευτερεύουσες προτάσεις.

1. Ειδικοί: ως, ότι
2. Αιτιολογικοί: ως, ότι, διότι, επεί, επειδή, (ει)
3. Χρονικοί: ως, ότε, οπότε, επεί, επειδή, έως, έστε, άχρι, μέχρι, ηνίκα, πριν
4. Συμπερασματικοί: ως, ώστε
5. Τελικοί: ίνα, όπως, ως
6. Υποθετικοί: ει, εάν, αν, ήν
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Τα απαραίτητα στοιχεία μιας πρότασης είναι τρία και ονομάζονται κύριοι όροι της πρότασης.
1. ρήμα
2. υποκείμενο
3. ανάλογα με το ρήμα
3 α) αντικείμενο (όταν το ρήμα μου είναι μεταβατικό)
3 β) ποιητικό αίτιο (όταν το ρήμα μου είναι παθητικό)
3 γ) κατηγορούμενο (όταν το ρήμα μου είναι συνδετικό)
ΜΗ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Τα μη απαραίτητα στοιχεία μιας πρότασης ονομάζονται προσδιορισμοί.

6
ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
 Προθέσεις είναι οι άκλιτες λέξεις που πήραν αυτό το όνομα, γιατί μπαίνουν
εμπρός από τις λέξεις, μαζί με τις οποίες συντάσσονται
(προ + τίθενται).
 Οι προθέσεις συντάσσονται με ονόματα (Ουσιαστικά, Επίθετα, Αντωνυμίες),
τα οποία βρίσκονται μόνον σε πλάγια πτώση (Γενική, Δοτική, Αιτιατική).
 Οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί που έτσι δημιουργούνται, δηλώνουν
διάφορες επιρρηματικές σχέσεις (που, πως, πότε, γιατί, πόσο).
 Οι προθέσεις διακρίνονται σε: ΚΥΡΙΕΣ και ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΕΣ.
ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
εἰς, ἐν, ἐκ, πρό, πρός, σύν, ἀνά, κατά, διά, μετά,
παρά, ἀντί, ἀμφί, ἐπί, περί, ἀπό, ὑπό, ὑπέρ.
1. Χρησιμοποιούνται ως ανεξάρτητες λέξεις με τις πλάγιες πτώσεις ονομάτων.

(διὰ τῆς πόλεως, διὰ ταῦτα.)
2. Χρησιμοποιούνται ως πρώτο συνθετικό ονομάτων, ρημάτων, επιρρημάτων.
(διάλυσις, διαλύω.)
ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
ἄχρι, μέχρι, ἕνεκα, ἄνευ, χωρίς, πλήν, ὡς, νή, μά.
1. Χρησιμοποιούνται ως ανεξάρτητες λέξεις με τις πλάγιες πτώσεις ονομάτων.

(ἄνευ λόγου, μέχρι τοῦδε).
2. ΔΕΝ χρησιμοποιούνται ως πρώτο συνθετικό ονομάτων, ρημάτων, επιρρημάτων.

7
ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
εἰς + Αιτιατική
Τόπος εἰς Πειραιᾶ κατέβην χθὲς. ( Κατέβηκα χθες στον Πειραιά. )
(Κίνηση προς τόπο)
Χρόνος εἰς τριακοστήν ἡμέραν ἥκετε. ( Ήρθατε την τριακοστή μέρα. )
είς τόν ἅπαντα χρόνον καταλείψει μνημεῖον τῆς ἀρετῆς τῆς αὑτοῦ. ( Θα
εγκαταλείψει μνημείο της αρετής του για όλον τον χρόνο –αιώνια. )
Αναφορά εἰς πάντα πρῶτος.( Πρώτος σε όλα. )
(ως προς..., σε) ἐβούλετο αὐτόν διαβάλλειν εἰς τήν ἑαυτοῦ καί Ἀθηναίων φιλίαν. ( Ἠθελε
να διαβάλλει αυτόν ως προς την φιλία του εαυτού του και των Αθηναίων. )
Σκοπός εἰς συμβουλήν παρεκάλεσαν ἡμᾶς ( Μας προσκάλεσαν, για να τους
συμβουλεύσουμε. ) (Αυτό γίνεται εις βάρος μου. Και εις ανώτερα!)
Όριο Πρόξενος παρῆν ἔχων ὁπλίτας εἰς πεντακοσίους.( Ο Πρόξενος ήρθε
(+ αριθμητικό = ως, έχοντας μέχρι πεντακόσιους οπλίτες. )
έως)
ἐν + Δοτική
Τόπος ἡ ἐν Σαλαμίνι καὶ ἡ ἐν Λεύκτροις μάχη. ( Η μάχη στη Σαλαμίνα και στα
(στάση) Λεύκτρα. )
οἰκῶ ἐν ἀγρῷ. ( Κατοικώ σε αγρό. )
Χρόνος αἱροῦσιν ἐν τρισὶ μησὶ δύο πόλεις. ( Κυριεύουν μέσα σε τρεις μήνες δύο
(διάρκεια) πόλεις. )
ἐν ταῖς σπονδαῖς βασιλεὺς οὐ μαχεῖται. ( Στη διάρκεια της ανακωχής ο
βασιλιάς δεν θα πολεμήσει. )
Τρόπος οἱ θεοί σημαίνουσιν ἐν οὐρανίοις σημείοις ( Οι θεοί φανερώνουν τις
/ όργανο επιθυμίες τους με σημάδια του ουρανού. )
ἐκ + Γενική (ἐξ όταν ακολουθεί φωνήεν)

Τόπος τὰ ἐκ γῆς φυόμενα. Ἧκεν ἐξ Ἀθηνῶν.( Αυτά που φυτρώνουν από τη γή)
(Ήρθε από την Αθήνα. )
Καταγωγή οἰ ἐξ Ἡρακλέους ( Τα παιδιά του Ηρακλή. )
Ύλη ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων. (Έκαναν γέφυρες από
φοινικόδενδρα. )
Τρόπος / μέσο πάτριον ἡμῖν ἐκ τῶν πόνων τάς ἀρετάς κτᾶσθαι ( Είναι πατροπαράδοτη
συνήθεια σε μας να αποκτούμε τις αρετές με κόπους. )
Αιτία ἐκ ταύτης τῆς ἐξετάσεως πολλαί ἀπέχθειαί μοι γεγόνασι.( Εξαιτίας αυτής
της εξέτασης δημιουργήθηκαν σε μένα πολλές απέχθειες. )
Συμφωνία ἐκ τῶν ἔργων χρή μᾶλλον ἤ ἐκ τῶν λόγων τήν ψῆφον φέρειν.( Πρέπει να
ψηφίζετε μάλλον σύμφωνα με τα έργα παρά σύμφωνα με τα λόγια. )
Ποιητικό Αίτιο από……

8
πρός + Γενική
Τόπος ἐστρατοπεδεύοντο προς Ὀλύνθου ( Στρατοπέδευαν προς το μέρος της
Ολύνθου. )
τό πρός Σικυῶνος τεῖχος.( Το τείχος προς την πλευρά της Σικυώνας..)
Αναφορά ὅ,τι δίκαιόν ἐστι καὶ πρὸς θεῶν καὶ πρὸς ἀνθρώπων, τοῦτο πράξω. ( Ότι
είναι δίκαιο και αναφορικά με τους θεούς και αναφορικά με τους
ανθρώπους, αυτό θα κάνω. )
ἄτοπα λέγεις καί οὐδαμῶς πρός σοῦ. ( Λες άτοπα πράγματα και εντελώς
μη σχετικά με εσένα, ανάρμοστα ως προς εσένα. )
Καταγωγή Ἀλκιβιάδης λέγεται πρὸς πατρὸς εἶναι Ἀλκμεωνιδῶν.(Ο Αλκιβιάδης λέγεται
ότι είναι από τον πατέρα του ένας από το γένος των Αλκμεωνιδών. )
[ΝΕ πάππου προς πάππου]
Χάρη / ωφέλεια πρὸς τῶν ἐχόντων τὸν νόμον τίθης (Νομοθετείς για το συμφέρον αυτών
που κατέχουν. )
σπονδάς ἐποιήσαντο πρὸς τῶν Θηβαίων μᾶλλον ἢ πρὸς ἑαυτῶν.
( Έκαναν συνθήκες ειρήνης μάλλον για το συμφέρον των Θηβαίων, παρά
για το συμφέρον το δικό τους. )
Ποιητικό Αίτιο από……
πρός + Δοτική
Τόπος οἱ ποταμοί πρός ταῖς πηγαῖς οὐ μεγάλοι εἰσί, ἀλλ’ εὐδιάβατοι. ( Τα
(πλησίον) ποτάμια κοντά στις πηγές δεν είναι μεγάλα, αλλά ευκολοπέραστα. )
Από το ανωτέρω (πλησίον) προκύπτουν και οι δύο επόμενες σημασίες:
Απασχόληση διατρίβω πρός τινι ( Περνώ τον καιρό μου ασχολούμενος με κάτι. )
Προσθήκη πρός τούτοις μανθάνουσι καί τοξεύειν ( Επιπλέον, κοντά σε αυτά
μαθαίνουν και να τοξεύουν. )
πρός + Αιτιατική
Τόπος ἔφυγον πρός τό ὄρος. ( Έφυγαν προς το μέρος του όρους. )
Εχθρική σχέση μάχονται πρός Τρῶας. ( Πολεμούν εναντίον των Τρώων. )
Φιλική σχέση σπονδάς ἐποιήσαντο πρός τούς στρατηγούς τῶν Ἀθηναίων.( Έκαναν
συνθήκη φιλίας προς τους στρατηγούς των Αθηναίων. )
Χρόνος ἦν πρὸς ἡμέραν ἤδη.
( Ήταν περίπου ξημερώματα, προς τα ξημερώματα. ).
Αναφορά οὐ πρὸς ἀργύριον τὴν εὐδαιμονίαν ἔκρινον.
( Δεν έκριναν την ευτυχία σχετικά με τα χρήματα, σύμφωνα με τα
χρήματα. )
Σκοπός πρός τί με ταῦτα ἐρωτᾷς; ( Γιατί, με ποιο σκοπό με ρωτάς αυτά; )
ἅπαντα πρός ἡδονήν ζητοῦσι.( Αναζητούν τα πάντα με σκοπό την ηδονή. )
Τρόπος εἶδον αὐτόν πρός βίαν χειρούμενον. ( Είδα να τον υποτάσσουν με τη βία. )

9
πρό + Γενική
Τόπος πρό τῶν πυλῶν. ( Εμπρός από τις πύλες. )
Χρόνος πρό τῆς μάχης. ( Πριν από τη μάχη. )
Υπεράσπιση οὔτε ἐγὼ ἀρκέσω πράττων τι πρὸ ὑμῶν, οὔτε ὑμεῖς πρὸ ἡμῶν.( Ούτε εγώ
θα επαρκέσω, αν κάνω κάτι για σας, ούτε εσείς για εμάς, υπέρ μας. )
Σύγκριση μήτε τὸ ζῆν περὶ πλείονος ποιοῦ μήτε ἄλλο μηδὲν πρὸ τοῦ δικαίου
( Να μη θεωρείς ανώτερο από το δίκαιο ούτε τη ζωή σου ούτε τίποτε
άλλο.)
( Να μην ενδιαφέρεσαι περισσότερο για τη ζωή του ούτε για τίποτε ΄άλλο,
παρά για το δίκαιο.)[ΝΕ. Πρόσεχε προ παντός την υγεία σου. ]
σύν + Δοτική
Συνοδεία Βασιλεὺς σὺν πολλῷ στρατεύματι ἔρχεται. ( Ο βασιλιάς έρχεται μαζί με
πολύ στράτευμα. )
Βοήθεια σὺν τοῖς θεοῖς ἀμυνούμεθα τοὺς πολεμίους. ( Θα αποκρούσουμε τους
εχθρούς με τη βοήθεια των θεών. )
Συμφωνία σύν τῷ νόμῳ ἐκέλευεν ἀεὶ τὸν δικαστὴν τὴν ψῆφον τίθεσθαι. ( Πρόσταζε
τον δικαστή να αποφασίζει πάντα σύμφωνα με το νόμο. )
ἀνά + Αιτιατική
Τόπος ᾤκουν ἀνὰ τὰ ὄρη.(Κατοικούσαν πάνω στα όρη.)
ἀνά τόν ποταμόν ἔπλεον. ( Ἐπλεαν προς τα επάνω στο ποτάμι. )
Χρόνος / ἀνά πᾶσαν τήν ἡμέραν ἐργάζεται. ( Δουλεύει όλη την ημέρα.)
διάρκεια
Τρόπος ἔφευγον καὶ αὐτοὶ ἀνὰ κράτος. ( Έφευγαν και οι ίδιοι με όλη τους τη
δύναμη, όσο μπορούσαν πιο γρήγορα να τραπούν σε φυγή.)
Μερισμός / ἔστασαν ἀνὰ ἑκατὸν. ( Στήθηκαν ανά εκατό.).
Διανομή ἀνά πέντε παρασάγγας τῆς ἡμέρας ἐπορεύετο. ( Προχωρούσε από πέντε
παρασάγγες την ημέρα.)
κατά + Γενική
Τόπος Κατὰ τῆς θαλάττης ἠφανίσθη ( Εξαφανίστηκε κάτω στη θάλασσα. )
ῥίπτει αὐτόν κατὰ κρημνῶν ( Τον ρίχνει κάτω στους γκρεμούς. ).
Εναντίον Τοῦτο κατ’ ἐμοῦ εἶπε.( Αυτό το είπε εναντίον μου.)
Κατά Ἐρατοσθένους( Εναντίον του Ερατοσθένη.)
Αναφορά Καί κατὰ τῶν ἄλλων τεχνῶν τοιαῦτα εὑρήσομεν ( Θα βρούμε τέτοια και
για τις άλλες τέχνες, όσον αφορά τις άλλες τέχνες. )

10
κατά + Αιτιατική
Τόπος Οἱ Ἕλληνες ἑνίκων τούς Πέρσας κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν.( Οι Έλληνες
νικούσαν τους Πέρσες στη στεριά και στη θάλασσα.)
Χρόνος Κατά τόν πρότερον πόλεμον ἐγένετο ταῦτα.( Αυτά έγιναν στη διάρκεια του
προηγούμενου πολέμου.)
Τρόπος ἐπορεύοντο κατά τᾶχος ( Προχωρούσαν ταχέως, γρήγορα. )
ἒθεον κατά κράτος ( Ἐτρεχαν με όλη τους τη δύναμη, με βία, εντελώς.)
Συμφωνία / Κατά τούς νόμους οὐκ ἒστι σοι ποιεῖν ταῦτα. (Σύμφωνα με τους νόμους
Αναφορά δεν επιτρέπεται σε σένα να κάνεις αυτά. )
Τό κατά Λουκᾶν εὐαγγέλιον.( Το ευαγγέλιο σύμφωνα με τον Λουκά.)
Σκοπός ὁ ὅχλος κατά θέαν ἧκεν ( Ο όχλος ήρθε για να δει. )
Αιτία Κατὰ φιλίαν τε αὐτοῦ οἱ πλεῖστοι ἐθελονταὶ ξυνέσποντο( Οι περισσότεροι
ακολούθησαν εθελοντικά από φιλία σ’ αυτόν.)
διά + Γενική
Τόπος ἐξελαύνει διά τῆς Συρίας. ( Προχωράει δια μέσου της Συρίας.)
Χρόνος τέρας ἐστίν εἴ τις εὐτύχησε διά βίου.( Είναι θαύμα αν κανείς ευτύχησε στη
(διάρκεια) διάρκεια όλης της ζωής του.)
Τρόπος ἀπῆλθον διά τάχους. ( Ἐφυγαν γρήγορα.)
Μέσο ἔλεγε δι' ἑρμηνέως. ( Μιλούσε μέσω διερμηνέως.)
διά + Αιτιατική
Αιτία Διά τάς ἡδονάς οὐ δύναται πράττειν τά βέλτιστα.( Εξαιτίας των ηδονών
δεν μπορεί να κάνει τα καλύτερα.) [ΝΕ. Διά ταύτα, κρίνουμε τον
κατηγορούμενο αθώο.]
μετά + Γενική
Τρόπος οὐδέν θέλει κτᾶσθαι μετ' ἀδικίας. ( Δεν θέλει να αποκτήσει τίποτε με
αδικία, με άδικο τρόπο.)
Συνοδεία / ἐπολέμησαν μετά τῶν συμμάχων ( Πολέμησαν μαζί με τους συμμάχους,
σύμπραξη με τη σύμπραξη των συμμάχων τους.)
μετά + Αιτιατική
Χρόνος Μετά δέ ταῦτα οὐ πολλαῖς ἡμέραις ὕστερον ἦλθε Θυμοχάρης. ( Ο
Θυμοχάρης ήρθε μετά από αυτά, όχι πολλές μέρες αργότερα.) [ΝΕ.
Μετά Χριστόν ]
Σειρά / Μετά θεούς καί ἀνθρώπων τό πᾶν γένος αἰδεῖσθε.( Μετά από τους θεούς
ακολουθία σέβεστε και κάθε γένος ανθρώπων.)
Τόπος μετά χείρας ἔχω τι ( Ἐχω κάτι μέσα στα χέρια μου = το μεταχειρίζομαι.)
παρά + Γενική
Τόπος / Παρά βασιλέως πολλοί πρός Κῦρον ἀπῆλθον.( Πολλοί από τον βασιλιά
προέλευση έφυγαν και πήγαν προς τον Κύρο.)
Ποιητικό Αίτιο Από…

11
παρά + Δοτική
Τόπος κατέλυσε δέ παρά Καλλίᾳ. ( Και έμεινε κοντά στον Καλλία / στο σπίτι του
Καλλία. )
Αναφορά παρά τοῖς ἀνδράσι νενομίσμεθα εἶναι πανοῦργοι. ( Κατά την κρίση των
ανδρών έχουμε θεωρηθεί ότι είμαστε πανούργοι.)
παρά + Αιτιατική
Τόπος παρὰ τὴν ὁδὸν ἦν κρήνη. ( Υπήρχε μια βρύση κοντά στο δρόμο.)
ἐπορεύετο παρά βασιλέα (Πήγαινε προς τον βασιλιά.)
Χρόνος Δόλιον ἄνδρα φεῦγε παρ’ ὅλον τόν βίον. ( Να αποφεύγεις σ' όλη σου τη
ζωή τον δόλιο άνθρωπο.)
Αντίθεση / παρά ταῦτα λέγων μάτην ἑρεῖς.( Αν μιλήσεις αντίθετα με αυτά, μάταια θα
εναντιότητα μιλήσεις.)
παρά τόν νόμον πράττουσι.( Ενεργούν αντίθετα με τον νόμο.)
Σύγκριση Σωκράτης διάδηλος ἦν παρά τούς ἄλλους εὐτακτῶν. ( Ο Σωκράτης ήταν
ολοφάνερο ότι σε σύγκριση με τους άλλους φερόταν άψογα).
Έλλειψη / τεσσαράκοντα παρά μία. ( Σαράντα μείον μία. – η φράση αναφερόταν
εξαίρεση στις βουρδουλιές.)
Αιτία οὐδέ γάρ Φίλιππος παρά τήν αὑτοῦ ῥώμην τοσοῦτον ἐπηύξηται, ὅσον
παρά τήν ἡμετέραν ἀμέλειαν.
(Γιατί ο Φίλιππος δεν έχει αυξηθεί τόσο εξαιτίας της δύναμής του, όσο
εξαιτίας της δικής μας αμέλειας)
ἀντί + Γενική
Τόπος εἰστήκεσαν ἀντί τῶν πιτύων. ( Είχαν σταθεί απέναντι από τα πεύκα. )
Αντικατάσταση ἀντί πολέμου εἰρήνην αἱρούμεθα.( Προτιμούμε / επιλέγουμε ειρήνη αντί
για πόλεμο.)
Αιτία / ανταπόδοση ἀντετιμῶμεν αὐτούς, ἀνθ’ ὧν ἐτίμησαν ἡμᾶς. ( Τους τιμούσαμε με τη
σειρά μας, για όσες τιμές μας απέδωσαν, )
ἀμφί + Γενική (σπάνια)

Αναφορά άμφί φιλότητος ἀείδειν.( Να τραγουδά για την αγάπη.)
ἀμφί + Αιτιατική
Τόπος ἐκάθηντο ἀμφί πῦρ. ( Κάθονταν γύρω από τη φωτιά.)
Χρόνος ἤδη ἦν ἀμφί ἀγοράν πλήθουσαν( Ήταν γύρω στο μεσημέρι, περίπου
μεσημέρι.)
Ποσό ἦσαν ἀμφί τούς δισχιλίους. (Ήταν γύρω στους δυο χιλιάδες, περίπου
2.000.)
ἐπί + Γενική
Τόπος / έκταση τά ἐπί Θράκης χωρία. ( Τα χωριά στη Θράκη.)
ὁ ἐπί κεφαλῆς.( Αυτός που βρίσκεται στο κεφάλι, ο αρχηγός.)
Τόπος /κατεύθυνση ἔπλεον ἐπί Λέσβου καί Ἑλλησπόντου.( Έπλεαν προς τη Λέσβο και προς τον
Ελλήσποντο.)
Χρόνος ἐπί τῶν τριάκοντα. ( Την εποχή των τριάκοντα.) [ΝΕ. Επί τουρκοκρατίας]

12
ἐπί + Δοτική
Τόπος οἱ τῶν ἀρίστων Περσῶν παῖδες ἐπί ταῖς βασιλέως θύραις παιδεύονται.
( Τα παιδιά των αριστοκρατών Περσών εκπαιδεύονται στο ανάκτορο
του βασιλιά.)
Τόπος μεταφορικά ἐφ’ ὑμῖν ἐστί τούτους κολάζειν. ( Είναι στο χέρι σας να τους
τιμωρήσετε.)
Χρόνος ἀνέστη δ’ ἐπ' αὐτῷ Φεραύλας ὁ Πέρσης. ( Σηκώθηκε ύστερα απ'
αυτόν.ο Φεραύλας ο Πέρσης.)
Προσθήκη ἐσθίουσι πάντες ἐπί τῷ σίτῳ ὄψον ( Όλοι τρώνε και προσφάγι εκτός α-
πό το ψωμί, επιπρόσθετα προς το ψωμί. )
Αιτία μέγα φρονεῖ ἐπί πλούτῳ. ( Περηφανεύεται για τον πλούτο του.)
Σκοπός ξύμμαχοι ἐγενόμεθα οὐκ ἐπί καταδουλώσει τῶν Ἑλλήνων. ( Δεν γίναμε
σύμμαχοι για να υποδουλώσουμε τους Έλληνες.)
Όρος / συμφωνία ἀφίεμέν σε, ὦ Σώκρατες, ἐπί τούτῳ μέντοι, ἐφ' ᾧτε μηκέτι φιλοσοφεῖν.
( Σωκράτη, σε αφήνουμε όμως μ' αυτό τον όρο, δηλαδή με τον όρο να
μη φιλοσοφείς πλέον.)
ἐπί + Αιτιατική
Τόπος ἀναβάς ἐπί τόν ἵππον τά παλτά ἔλαβε. ( Αφού ανέβηκε στο άλογο
πήρε τα ακόντια.)
Χρόνος / διάρκεια οἱ Ἓλληνες ἐμάχοντο ἐπί δέκα ἔτη ἐν Τροίᾳ.( Οι Έλληνες πολεμούσαν
στην Τροία επί δέκα χρόνια.)
Κατεύθυνση οὐ χρή πῦρ ἐπί πῦρ ὀχετεύειν. ( Δεν πρέπει να ρίχνεις φωτιά στη
φωτιά.)
Εχθρική διάθεση στρατεύονται ἐπί Λυδούς.( Εκστρατεύουν εναντίον των Λυδών.)
Σκοπός ἐξῆλθον ἐπί θήραν. ( Βγήκαν για κυνήγι.)
ἦλθον ἐπί θέαν τοῦ ἀνδρός. ( Ήρθαν για να δουν τον άντρα.)
περί + Γενική
Αναφορά οὗτος περί τῶν τοιούτων σοφός ἐστιν. ( Aυτός είναι σοφός σχετικά με τα
τέτοιου είδους πράγματα.)
Αιτία ἔδεισε περί τοῦ υἱοῦ καί τοῦ Κύρου. ( Φοβήθηκε για το γιο και για τον
Κύρο.)
Βασιλεύς κήρυκας ἔπεμψε περί σπονδῶν.( Ο βασιλιάς έστειλε κήρυκες
Σκοπός για να κάνουν συνθήκη ειρήνης.)
περί πολλοῦ ποιοῦμαι τι. ( Ενδιαφέρομαι πολύ για κάτι.)
περί + Δοτική
Τόπος εἶχον ψέλια περί ταῖς χερσίν. ( Είχαν βραχιόλια γύρω στα χέρια.)
Αιτία / αναφορά δεδοίκασι περί τῷ χωρίῳ.( Φοβούνται για το χωριό.)

13
περί + Αιτιατική
Τόπος φύλακας δεῖ περί τό στρατόπεδον εἶναι.( Πρέπει να υπάρχουν φρουροί
γύρω από το στρατόπεδο.)
Χρόνος περί μέσας νύκτας. ( Κατά τα μεσάνυκτα.)
περί λύχνων ἁφάς. ( Κατά την ώρα που ανάβουν τα λυχνάρια, το
απόβραδο.)
Ποσό κατέδυσαν ναῦς περί ἑβδομήκοντα ( Βύθισαν γύρω στα εβδομήντα
κατά προσέγγιση πλοία, περίπου 70.)
Αναφορά οὗτοι εἰσί περί θεούς ἀσεβέστατοι.( Αυτοί είναι πάρα πολύ ασεβείς όσον
αφορά τους θεούς, σχετικά με τους θεούς.)
ἀπό + Γενική
Τόπος Κῦρος ὡρμᾶτο ἀπό Σάρδεων. ( Ο Κύρος ξεκινούσε από τις Σάρδεις.)
Χρόνος Τήν ἑνδεκάτην ἀπ’ ἐκείνης τῆς ἡμέρας ἀφίκοντο. ( Έφτασαν την
ενδέκατη από εκείνη την ημέρα.)
Καταγωγή οἱ ἀφ’ Ἡρακλέους. ( Οι απόγονοι του Ηρακλή.)
Ύλη κρᾶσις ἀπό τε τῆς ἡδονῆς συγκεκραμένη ὁμοῦ καί ἀπό τῆς λύπης. (
Μείγμα φτιαγμένο ανάμεικτο από χαρά και λύπη.)
Αιτία ἀπό τούτου τοῦ τολμήματος ἐπῃνέθη.( Επαινέθηκε για αυτή την τολμηρή
πράξη.)
Τρόπος ἡ σοφία οὐκ ἀπό τοῦ αὐτομάτου παραγίγνεται τοῖς ἀνθρώποις. ( Η
σοφία δεν έρχεται από μόνη της στους ανθρώπους.)
Μέσο στράτευμα συνέλεξεν ἀπό τούτων τῶν χρημάτων ( Συγκέντρωσε
στράτευμα από αυτά τα χρήματα.)
Ποιητικό αίτιο Από …….
ὑπό + Γενική
Τόπος ξιφίδια ὑπό μάλης εἶχον. ( Είχαν ξιφίδια κάτω από τη μασχάλη.)
Αιτία οὐκ ἠδύναντο καθεύδειν ὑπό λύπης.( Δεν μπορούσαν να κοιμηθούν από
τη λύπη τους.)
Συνοδεία χορεύει ὑπ’ αὐλοῦ ( Χορεύει με τη συνοδεία αυλού.)
Ποιητικό αίτιο από….
ὑπό + Δοτική
Τόπος ἔστι δέ καί βασίλεια ὑπό τῇ ἀκροπόλει. ( Υπάρχουν ανάκτορα κάτω από
την ακρόπολη.)
Υποταγή οἱ κατά τήν Ἀσίαν ὑπό βασιλεῖ ὄντες φόρον φέρουσιν αὐτῷ.
( Αυτοί που βρίσκονται υπό την εξουσία του βασιλιά στην Ασία
πληρώνουν φόρο σ’ αυτόν.)
Επίβλεψη ὑπό παιδοτρίβῃ άγαθῷ έπεπαίδευτο ( Είχε εκπαιδευθεί υπό την
επίβλεψη καλού γυμναστή.)

14
ὑπό + Αιτιατική
Τόπος ὑπό τά δένδρα ἀπῆλθον.( Έφυγαν κάτω από τα δένδρα.)
Χρόνος ὑπό τήν νύκτα εἰσέπλευσαν εἰς τόν κόλπον τόν Κρισαῖον. ( Τη νύχτα,
κάτω από το σκοτάδι της νύχτας μπήκαν με πλοία στον Κρισαίο κόλπο.)
Υποταγή Αἲγυπτος ὑπό βασιλέα ἐγένετο. ( Η Αίγυπτος μπήκε κάτω από την
εξουσία του βασιλιά.)
ὑπέρ + Γενική
Τόπος θεός ἔθηκε τόν ἥλιον ὑπέρ γῆς ( Ο θεός τοποθέτησε τον ήλιο πάνω από
τη γη.)
Υπεράσπιση ὑπέρ βωμῶν καί ἑστιῶν ἀγωνιούμεθα. ( Θα αγωνισθούμε για τους
βωμούς και για τα σπίτια μας.)
Αιτία ὑπέρ τῶν γεγενημένων ὠργίζετο.( Οργίζονταν για αυτά που είχαν γίνει.)
Σκοπός ἀποθνήσκει ὑπέρ τοῦ μή τήν πατρίδα ἐπιδεῖν δουλεύουσαν.( Πεθαίνει
για να μη δει την πατρίδα να υποδουλώνεται.)
ὑπέρ + Αιτιατική
Τόπος ἐπολέμει τοῖς Θραξί τοῖς ὑπέρ Ἑλλήσποντον οἰκοῦσι.( Πολεμούσε προς
τους Θράκες που κατοικούν πάνω από τον Ελλήσποντο.)
Υπέρβαση Μανία ἴσως ἐστίν ὑπέρ δύναμίν τι ποιεῖν.( Τρέλα ίσως είναι να κάνεις
κάτι πιο πάνω από τη δύναμη σου.)

15
ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
ἂχρι, μέχρι + Γενική
Χρόνος ἄχρι θανάτου ἀγωνιούμεθα.( Θα πολεμήσουμε μέχρι θανάτου.)
Τόπος μέχρι τῆς πόλεως ἐπορεύθησαν.( Προχώρησαν μέχρι την πόλη.)
ἓνεκα, ἓνεκεν + Γενική
Σκοπός  60 %
Ταῦτα ἐποίουν τοῦ μή λύειν ἓνεκα τάς σπονδάς.( Έκαναν αυτά για να μη
λύσουν τις συνθήκες ειρήνης.)
Αιτία  40 %
( Οὗτοι στασιάζουσι ἀπορίας ἓνεκεν.)( Αυτοί βρίσκονται σε εμφύλια
διαμάχη εξαιτίας της φτώχειας.)
ἂνευ + Γενική
Τρόπος / οὐκ ἐνδέχεται ζῆν ἄνευ κακοῦ τινός. ( Δεν είναι δυνατό να ζει κανείς χωρίς
στέρηση κάτι κακό.)
χωρίς + Γενική
Τρόπος / αὐτή καθ’ ἑαυτήν ἡ ψυχή ἔσται χωρίς τοῦ σώματος. ( Θα υπάρχει μόνη η
στέρηση ψυχή χωριστά από το σώμα.)
πλήν + Γενική
Εξαίρεση ἐπέτρεψε τοῖς Ἕλλησι διαρπᾶσαι τάς κώμας πλήν ἀνδραπόδων. (
Επέτρεψε στους Έλληνες να λεηλατήσουν τις κωμοπόλεις εκτός από τους
δούλους.)
Η πλην χρησιμοποιείται πολλές φορές όπως το - ἢ -,δηλαδή δημιουργεί Β΄ όρο σύγκρισης.
Π.χ αἱρεῖται οὐδέν ἂλλο πλήν τοῦ δικαίου.( Δεν προτιμάει τίποτε άλλο, παρά το δίκαιο.)
Η πλην, αν και καταχρηστική, χρησιμοποιείται σπανιότατα και σαν κύρια,

δηλαδή δημιουργεί σύνθετη λέξη: πλήν + μέλος (τραγούδι) = πλημμελής (παράφωνος,
λανθασμένος), πλημμέλημα ( παράπτωμα).
ὡς + Αιτιατική
Τόπος πορεύεται ὡς βασιλέα.( Πηγαίνει προς - μέχρι τον βασιλιά.)
Ποσό ἱππέας ἔχει ὡς πεντακόσιους.( Έχει μέχρι πεντακόσιους ιππείς.)
κατά
προσέγγιση
νή + Αιτιατική
σε καταφατική πρόταση (δεν υπάρχει άρνηση.)
όρκος Νή τόν Αἴα, ἔφη, δίδωμί σοι.( Μα τον Αίαντα, είπε, σου το δίνω.)
μά + Αιτιατική
σε αποφατική πρόταση (υπάρχει άρνηση.)
όρκος Μά τήν πατρώαν ἑστίαν οὐχ ὕβρει λέγω τάδε.( Μα την πατρική μου εστία,
δεν τα λέω αυτά από αλαζονεία.

16
δίκην + Γενική
παρομοίωση ἐπῆλθεν τοῖς πολεμίοις δίκην σκηπτοῦ.( Επιτέθηκε στους εχθρούς σαν
κεραυνός.)
Η πρόθεση δίκην είναι η Αιτιατική του ουσιαστικού ἡ Δίκη.
Η Αιτιατική αυτή χρησιμοποιείται σε ειδικές περιπτώσεις ως πρόθεση.
χάριν + Γενική
σκοπός λέγω ταῦτα παραδείγματος χάριν.( Λέω αυτά για να δώσω παράδειγμα.)
Η πρόθεση χάριν είναι η Αιτιατική του ουσιαστικού ἡ Χάρις.
Η Αιτιατική αυτή χρησιμοποιείται σε ειδικές περιπτώσεις ως πρόθεση.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΘΕΣΕΩΝ
1. ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ

Μερικές φορές η πρόθεση μπαίνει ύστερα από το όνομα.
Αυτό στους αττικούς πεζογράφους συμβαίνει μόνο με τρεις προθέσεις
περί, ἕνεκα, ἄνευ.
πχ. ἀλλοτρίας γῆς πέρι. τῶν ἀδικημάτων ἕνεκα.
Στην αναστροφή η πρόθεση περί ανεβάζει τον τόνο της: πέρι.
2. ΤΜΗΣΗ
Η πρόθεση χωρίζεται από το ρήμα, με το οποίο συντίθεται.
Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται συχνά στους ποιητές.
πχ. κατ' ἆρ’ ἕζετο, αντί: καθέζετο ἆρα.
3. ΜΕΤΑΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ

1. Μερικές δισύλλαβες προθέσεις χρησιμοποιούνται μόνες τους,
χωρίς να συνοδεύουν ένα όνομα σε πλάγια πτώση.
2. Τότε ισοδυναμούν με τα αντίστοιχα ρήματα που ήταν σύνθετα με αυτές.
3. Ο τόνος τους όμως ανεβαίνει στην πρώτη συλλαβή, όπως στην αναστροφή.
ἒπι = ἒπεστι πχ. οὐ γάρ ἔπι ἀνήρ, οἷος Ὁδυσσεύς ( Γιατί δεν υπάρχει άνδρας, όπως ο
Οδυσσέας.)
ἂνα = άνάστηθι πχ. Ἀλλ' ἄνα ἐξ ἑδράνων ( Αλλά σήκω από τα έδρανα.)
μέτα = μέτεστι
ἒνι = ἒνεστι πχ. Ἀλλ’ ἴσως ἔνι τις παῖς (Αλλά ίσως υπάρχει κάποιος δούλος.)

17
Το υποκείμενο
ΟΡΙΣΜΟΣ: Υποκείμενο είναι ο όρος της πρότασης που εκφράζει το πρόσωπο ή το πράγμα το οποίο
κάνει ή υφίσταται ό,τι δηλώνει το ρήμα. Είναι εκείνο για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση
Όλα τα υποκείμενα: ρημάτων / απαρεμφάτων / μετοχών μεταφράζονται με Ονομαστική.
ΠΤΩΣΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ
Ονομαστική: όταν είναι υποκείμενο ρήματος
Π.χ. Η ἀρετὴ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων ζηλοῦται.
῾Ηρακλῆς τοὺς τυράννους ἔπαυσε.
Ονομαστική: όταν είναι υποκείμενο απαρεμφάτου και έχουμε ταυτοπροσωπία Π.χ. Κῦρος νομίζει
ἀδικεῖσθαι ὑφ' ὑμῶν.
Οἱ στρατιῶται οὐκ ἔφασαν ἰέναι.
Αιτιατική: όταν είναι υποκείμενο απαρεμφάτου και έχουμε ετεροπροσωπία (μεταφράζεται με

ονομαστική)
Π.χ. Σωκράτης ἡγεῖτο θεοὺς πάντα εἰδέναι.
Κῦρος ἐκέλευσε τοὺς ῞Ελληνας προβαλέσθαι τὰ ὅπλα. ᾿
Οποιαδήποτε πτώση όταν είναι υποκείμενο της μετοχής, αφού η μετοχή και το υποκείμενο της
έχουν ίδια πτώση. Η έναρθρη μετοχή είναι πάντα επιθετική και έχει υποκείμενο το άρθρο της.
Π.χ. Αποπλεῖ οἴκαδε καίπερ χειμῶνος ὄντος.
Κῦρος ἔχων τριάκοντα ἄνδρας ἐπέρχεται.
῾Ο ᾿Ιάσων τριήρεις ἐπλήρου ὡς βοηθήσων.
Πολλοὶ δ᾿ εἰσὶν οἱ φίλοι τῶν εὐτυχούντων
ΜΟΡΦΕΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ (πώς εκφέρεται) .

1.Με άρθρο (σε επιθετική μετοχή)
Ὁ λάμπων ἥλιος
2.Με ουσιαστικό
Ἡ νύξ προβαίνει.
3.Με επίθετο
Πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων οὐκ ἐμμένουσι τοῖς λογισμοῖς.
4.Με αντωνυμία (ουσιαστική)
Οὗτοι ἡρέθησαν δημαγωγοὶ.
Τίς ἀγορεύειν βούλεται;
5.Με αριθμητικό
Δέκα ἐστασίαζον
6.α) Με ουσιαστικοποιημένο επιθετικό προσδιορισμό
Οὐκ ἄν ποτε ὁ δίκαιος ἄδικος γένοιτο.
6. β) Με ουσιαστικοποιημένο κατηγορηματικό προσδιορισμό
Τέλος πάντες ἀπεχώρησαν.
7. Με έναρθρη μετοχή (επιθετική)
Οἱ φθονοῦντες μισοῦνται.

18
8. Με απαρέμφατο (έναρθρο / άναρθρο)

Τὸ ἀδικεῖν οὔκ ἐστι καλόν.
Δεῖ θαρσεῖν ἡμᾶς.
9. Με δευτερεύουσα ονοματική πρόταση
α) ειδική
Δῆλόν ἐστιν ὅτι ἀλγεῖς.
β) πλάγια
Τέρας ἐστὶν εἴ τις ηὐτύχησε διὰ βίου.
γ) ενδοιαστική
Κίνδυνος ἐστὶ μὴ οὐ νικήσωμεν
δ) αναφορική
Μακάριός ἐστι ὅστις νοῦν καὶ οὐσίαν ἔχει.
10. Με το άρθρο "τὸ" + φράση
Τὸ γνῶθι σαυτὸν ἔστι χαλεπὸν
11. Με άρθρο + άκλιτη λέξη
Οἱ μὲν ἡσύχαζον
12. Εμπρόθετα με
α) εἰς / ἀμφὶ
περὶ / κατὰ + αιτιατική
Απέθανον περὶ τοὺς τετρακοσίους.
Καθ' ἑκάστους ἐκαλοῦντο ῞Ελληνες.
ὑπὲρ / ὡς / πρὸς όταν δηλώνεται χρόνος ή ποσό κατά προσέγγιση.
Συνελέγησαν ὑπὲρ τοὺς πεντακοσίους.
Πρὸς ἡμέραν ἐγίγνετο.
β) ὅτι + αιτιατική => έκταση
κατά + αιτιατική => μερισμό
ὑπέρ + αιτιατική => υπέρβαση
13. Με επίρρημα (σπανίως)
Οψὲ ἐγίγνετο (= άρχισε να βραδιάζει
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται σε Ονομαστική και μπορεί να είναι οποιοδήποτε μέρος
του λόγου, ακόμη και ολόκληρη φράση ή πρόταση ή απαρέμφατο, θεωρούμενα ως ουσιαστικά
σε ονομαστική.
2. Αττική σύνταξη: το ρήμα σε γ΄ ενικό δέχεται υποκείμενο ουδέτερου γένους και σε πληθυντικό
αριθμό παρά τον κανόνα. Π.χ ῞Οτε τὰ ζῶα φωνὴν εἶχε, τὰ πρόβατα ἔλεγε τῷ δεσπότῃ.
3. Σχήμα κατά το νοούμενο: ρήμα πληθυντικού αριθμού δέχεται ως υποκείμενο λέξη περιληπτικής
σημασίας σε ενικό αριθμό. Το ρήμα δηλαδή δεν συμφωνεί με τον γραμματικό τύπο του
υποκειμένου, αλλά μ᾿αυτό που νοείται με το υποκείμενο. Τέτοιες λέξεις είναι συνήθως:
ἡ πόλις (= οἱ πολῖται)
ὁ στρατὸς (= οἱ στρατιῶται)
ὁ ὄχλος (= οἱ ἄνθρωποι)
τὸ πλῆθος (= οἱ πλεὶονες)
Π.χ. ῾Η πόλις ἐν αἰτία εἶχον Περικλέα (= οι πολίτες κατηγορούσαν τον Περικλή).
19
4. Πρόληψη του Υποκειμένου: έχουμε όταν το υποκείμενο δευτερεύουσας πρότασης, συνήθως

πλάγιας ερωτηματικής ή ειδικής λαμβάνεται εκ των προτέρων, στην προηγούμενη πρόταση ως
αντικείμενο, αιτιατική της αναφοράς ή ως προσδιορισμός. Π.χ. Οἶσθα Εὐθύδημον ὁπόσους
ὀδόντας ἔχει; (υποκείμενο της πλάγιας είναι ο Εὐθὺδημος που στην κύρια είναι αντικείμενο).
5. Το υποκείμενο παραλείπεται:
α) με τα λεκτικά: λέγουσι / φασί. Στην περίπτωση αυτή νοούνται ως υποκείμενα τα: τινὲς ή οἱ
ἄνθρωποι.
β) ΄Οταν είναι αόριστο ή όπως στις φράσεις: καλῶς ἔχει, οὕτως ἔχει, όταν νοούνται τα: τοῦτο, τὸ
πρᾶγμα, τὸ ἔργον.
γ) ΄Οταν το ρήμα υπαινίσσεται το υποκείμενο του π.χ. στο κηρύττει —> νοείται ως υποκείμενο ὁ
κῆρυξ.
δ) ΄Οταν μπορεί εύκολα να νοηθεί απο τα συμφραζόμενα —>᾿Εβούλοντο ἐκλιπεῖν τὴν πόλιν
(Υποκείμενο: οὖτοι).
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΡΟΣΩΠΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΕΩΝ

Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων είναι απαρέμφατο (π.χ. Χαλεπὸν ἐστι
πατρὶ καὶ μητρὶ στερηθῆναι.) ή δευτερεύουσα ονοματική πρόταση, ειδική / πλάγια /
ενδοιαστική: (π.χ. Φόβος ἐστι μὴ οἱ πολέμιοι ἐπίωσιν.)
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΥ

1. Τίθεται σε Ονομαστική, όταν είναι το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος, όταν δηλαδή
έχουμε Ταυτοπροσωπία π.χ. ῾Ο Ξενοφῶν οὐκ ἐδύνατο καθεύδειν.
2. Τίθεται σε Αιτιατική, όταν είναι διαφορετικόαπο το υποκείμενο του ρήματος, όταν δηλαδή
έχουμε Ετεροπροσωπία π.χ. ᾿Αριαῖος ἔλεγε πολλοὺς εἶναι Πέρσας ἑαυτοῦ βελτίους.
(υποκείμενο του "εἶναι" —> η αιτιατική "Πέρσας").
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ.

1. Η μετοχή συμφωνεί με το υποκείμενο της σε γένος, αριθμό και πτώση.
π.χ. Θηραμένης ἀναστὰς ἔλεξε τοιάδε.
2. Tο υποκείμενο της επιθετικής μετοχής είναι το άρθρο της.
π.χ. Κῦρος ἐκάλεσε τοὺς πολιορκοῦντας τὴν Μίλητον.
3. Το υποκείμενο της κατηγορηματικής μετοχής σε πλάγια πτώση είναι αντικείμενο του
ρηματικού τύπου από το οποίο αυτή εξαρτάται
π.χ. Οἱ ῞Ελληνες ἑώρων τοὺς Πέρσας εἰς τὴν ᾿Αττικὴν εἰσιόντας.
4. Όταν το υποκείμενο της μετοχής συμβαίνει να είναι και υποκείμενο, αντικείμενο του ρήματος
ή γενικά όρος της πρότασης, τότε η μετοχή συνάπτεται με το ρήμα, γι᾿ αυτό λέγεται Συνημμένη.
π.χ. Δίκαια δράσας ἕξεις συμμάχους τοὺς θεούς.
π.χ. Σπαρτιᾶται στρατευόμενοι ἔθυον.
5. Όταν όμως το υποκείμενο της δεν είναι όρος της πρότασης, τότε λέγεται Απόλυτη. Η πτώση
της απόλυτης μετοχής είναι:
α) Γενική (για τα προσωπικά ρήματα),
π.χ. ῎Αρτι τῆς μάχης γεγενημένης βοηθοῦσιν ἄλλοι πελτασταί.
β) Αιτιατική (για τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις).
π.χ. ᾿Εξὸν ἡμῖν ζῆν μὴ καλῶς, καλῶς αἱρούμεθα μᾶλλον τελευτᾶν.

20
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρεθούν τα υποκείμενα των ρημάτων στις ακόλουθες προτάσεις και να δηλωθεί η μορφή
τους.
1.1 Θεοὺς ἀναγκάσαι οὐδὲ γ' εἷς δύναιτο ἄν.
1.2 Ταῦτα ξύμπαντα ἐγένετο ἐν ἕτεσι πεντήκοντα.
1.3 Οἵτινες τὰ πάθη μὴ κολάζουσι, κολάζονται.
1.4 Οὕτω καὶ τὸ περὶ τῶν ἐλπίδων ἔχει.
1.5 Οἱ δὲ ἀμφὶ Κῦρον εὐθὺς ἐδίωκον τοὺς ᾿Αργείους.
1.6 Τὸ ὑγιαίνειν ἄριστόν ἐστιν.
1.7 ᾿Επιόντων τῶν Περσῶν, Λακεδαιμόνιοι ἐβούλοντο τειχίσαι τὸν ᾿Ισθμόν.
1.8 ῾Ο ἄρχων οἶδε ὅτι οὐ λανθάνει ὅ,τι ἄν ποιῇ.
1.9 Οἱ φεύγοντες ἐπορεύοντο εἰς Λακεδαίμονα.
1.10 ῎Ηδη ἦν ἀμφὶ πλήθουσαν ἀγοράν.
2. Να βρεθεί το υποκείμενο των μετοχών.

4.1. ῾Ρηθέντων τούτων ἐν τῷ δήμῳ ψήφισμα ἔγραψεν ὁ Φιλοκράτης.
4.2. Τῶν εὐτυχούντων πάντες εἰσὶ συγγενεῖς.
4.3. ῎Επεμψαν εἰς τὰς πόλεις πρέσβεις ἀγγέλλοντας τὴν τοῦ πλημμυρίου ἄλωσιν.
4.4. Κῆρυξ εὗρε τοὺς ἄνδρας διεφθαρμένους.
4.5. ῎Αμα ταῦτα εἰπών, ἀνέστη.
3. Να βρεθούν τα υποκείμενα των ρημάτων / απαρεμφάτων / μετοχών.

5.1. Ὃ πάντες ἐθρύλουν τέως γέγονεν αὐτόματον.
5.2. ῾Ο ἔμφρων νομοθέτης ἄν μᾶλλον παρακελεύοιτο τοῖς πρεσβυτέροις αἰσχύνεσθαι τοὺς νέους.
5.3. Παρακαλέσαντες ἀλλήλους ἀποδῶμεν τὰ τροφεῖα τῇ πατρίδι.
5.4. ῾Ηδύ ἐστι τὸ ἔχειν χρήματα.
5.5. Καθ' ἑκάστους ἐκαλοῦντο Ἕλληνες.
5.6. Τὸν εὖ ποιοῦνθ' ἕκαστος ἡδέως ὁρᾶ.
5.7. Τοῖς ἰδιώταις ἔξεστι τὰς δαπάνας συντέμνειν.
5.8. ῾Ο δὲ ὡμολόγησε ταῦτα ποιήσειν.
5.9. Περικλῆς παρελθὼν ἔλεξε τοιάδε.
5.10. Διὸ δὴ καὶ κατηγοροῦσίν τινες ἡμῶν ὡς οὐκ ὀρθῶς βουλευομένων.
5.11. ᾿Εδέοντο Κῦρον προστάτην γενέσθαι.
5.12. Κῦρος ὑπέσχετο ἀνδρὶ ἑκάστῳ δώσειν πέντε ἀργυρίου μνᾶς.
5.13. ᾿Αλλ' ἔχετε μὲν με οὔτε φεύγοντα λαβόντες οὔτε ἀποδιδράσκοντα.
5.14. ῾Ομοῦ μὲν ὄντες πολλοὶ δοκεῖτε ἄν μοι καὶ ἔντιμοι εἶναι καὶ ἔχειν τὰ ἐπιτήδεια.
5.15. Οἱ ἡμέτεροι πρόγονοι ἀσκοῦντες ἔργα ἀρετῆς διετέλεσαν.
5.16. ῾Η πόλις αὐτοῖς οὐκ ἐπιτρέψει παραβαίνουσι τοῖς νόμοις.

21
Το αντικείμενο / Μεταβατικά ρήματα
A. Το αντικείμενο
1. Αντικείμενο είναι ο (πτωτικός) όρος της πρότασης που δηλώνει το πρόσωπο ή το
πράγμα στο οποίο μεταβαίνει ή αναφέρεται η ενέργεια του ρήματος.
2. Βρίσκεται σε πλάγια πτώση και αποτελεί κύριο όρο της πρότασης.
3. Αντικείμενο δέχονται οι μετοχές και τα απαρέμφατα.
4. Το αντικείμενο μεταφράζεται στη ν.ε. με πλάγια πτώση ή εμπρόθετα.
Ως αντικείμενο τίθεται όνομα ουσιαστικό, αλλά και οποιοσδήποτε ονοματικός τύπος, όπως
αντωνυμία, αριθμητικό, ουσιαστικοποιημένο επίθετο και μετοχή, άναρθρο ή έναρθρο
απαρέμφατο, φράση με άρθρο, επίρρημα με άρθρο, εμπρόθετο σύνολο με ή χωρίς άρθρο,
καθώς και δευτερεύουσα ονοματική πρόταση.
π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐφρούρουν τὰ τείχη. (ουσιαστικό)

Εὐμενῶς ἐδέξατο ἡμᾶς. (αντωνυμία)
Φοβεῖται μὴ τὰ ἔσχατα πάθῃ. (δευτερεύουσα ονοματική ενδοιαστική πρόταση)
Β. Μεταβατικά ρήματα: μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα

Τα ρήματα τα οποία δέχονται αντικείμενο λέγονται μεταβατικά.
Τα μεταβατικά ρήματα, ανάλογα με τον αριθμό των αντικειμένων τους, διακρίνονται σε δύο
κατηγορίες:
α) μονόπτωτα ρήματα
Η σημασία τους συμπληρώνεται με ένα αντικείμενο σε μία από τις τρεις πλάγιες πτώσεις:
γενική, δοτική ή αιτιατική.
π.χ. Τοὺς θεούς φοβοῦ. (= Τους θεούς να φοβάσαι.)
Τα ρήματα που δέχονται ένα αντικείμενο σε πτώση γενική είναι

όσα δηλώνουν:
μνήμη, λήθη, φροντίδα, επιμέλεια, φειδώ (οικονομία), επιθυμία, μετοχή, πλησμονή (πληθώρα),
στέρηση, αίσθηση, απόπειρα, επιτυχία, αποτυχία, έναρξη, λήξη, αρχή, εξουσία, απομάκρυνση,
χωρισμός, σύγκριση, διαφορά (υπεροχή), καταγωγή
και τα σύνθετα ρήματα με τις προθέσεις:
ἀπό, έκ, κατά, προ, ὑπέρ + γενική
Παραδείγματα:
Μνήμη και λήθη: μέμνημαι (=θυμάμαι), ἐπιλανθάνομαι, ἀμνημονῶ (=λησμονώ).
Έναρξη ή λήξη: ἄρχω, ἄρχομαι (= κάνω αρχή, αρχίζω), λήγω, παύομαι (= σταματώ, εγκαταλείπω)
κ.ά.
Επιμέλεια, φροντίδα, φειδώ και τα αντίθετά τους: φροντίζω, ἐπιμελοῦμαι, κήδομαι, προνοῶ (=
φροντίζω),φείδομαι (= λυπάμαι), ἀμελῶ, ἀφειδῶ, ὀλιγωρῶ (= παραμελώ), μέλει (= υπάρχει
φροντίδα) κ.ά.
Επιτυχία, αποτυχία, απόπειρα, δοκιμή, απόκτηση: τυγχάνω, ἐπιτυγχάνω, ἐφικνοῦμαι (=
πετυχαίνω),στοχάζομαι (= αποβλέπω, επιδιώκω), πειρῶ, πειρῶμαι (= δοκιμάζω,
προσπαθώ), ἀποτυγχάνω, ψεύδομαι, σφάλλομαι, ἁμαρτάνω κ.ά.

22
Εξουσία: ἄρχω (= αρχίζω, κυβερνώ, διοικώ, είμαι άρχων, κυριαρχώ), κρατῶ (= γίνομαι κύριος,
κυριεύω, επικρατώ), ἡγοῦμαι (= προηγούμαι, είμαι αρχηγός, κυριαρχώ), δεσπόζω (=
κυριαρχώ), τυραννῶ (= είμαι τύραννος, άρχων), βασιλεύω, ἡγεμονεύω, προΐσταμαι (= είμαι
επικεφαλής, είμαι αρχηγός) κ.ά.
Σύγκριση, διαφορά, υπεροχή: πλεονεκτῶ, μειονεκτῶ, ὑπερτερῶ, ὑστερῶ, ὑπερέχω, προέχω (=
προεξέχω, υπερέχω), ἡττῶμαι (= είμαι κατώτερος, ασθενέστερος, υστερώ), ὑπολείπομαι (= μένω
πίσω, υστερώ, απομένω) κ.ά.
Επιθυμία, απόλαυση, αφθονία: ἐπιθυμῶ, ἐφίεμαι, ὀρέγομαι (= επιθυμώ), ἐρῶ (=
αγαπώ), ἀπολαύω (= καρπούμαι, απολαμβάνω), γέμω, πίμπλαμαι (= είμαι γεμάτος), εὐπορῶ (=
έχω αφθονία ενός πράγματος) κ.ά.
Συμμετοχή: μετέχω, μεταλαμβάνω, κοινωνῶ (= συμμετέχω, κάνω κάτι από κοινού), συμμετέχω,
μέτεστί τινι(= κάποιος μετέχει σε κάτι) κ.ά.
Έλλειψη, στέρηση, απαλλαγή, χωρισμό ή απομάκρυνση: δέω (έχω ανάγκη,
στερούμαι), δέομαι (= έχω ανάγκη, παρακαλώ), ἀπορῶ (= στερούμαι), ἀπαλλάττομαι,
χωρίζομαι, ἀπέχω, ἀπέχομαι, ἀφίσταμαι (απέχω, αποχωρίζομαι, απομακρύνομαι) κ.ά.
Αίσθηση ή αντίληψη: ἀκούω, ἀκροῶμαι (= ακούω, υπακούω), αἰσθάνομαι, αντιλαμβάνομαι,
πυνθάνομαι (= ζητώ να μάθω, πληροφορούμαι), ἅπτομαι (= πιάνω, αγγίζω) κ.ά.
Τα ρήματα που δέχονται ένα αντικείμενο σε πτώση δοτική είναι

όσα δηλώνουν:
ωφέλεια, βλάβη, πρέπει, αρμόζει, μείξη, ένωση, επικοινωνία, φιλία, έχθρα, υποταγή,
ακολουθία, διαδοχή, συμφιλίωση, έριδα, άμιλλα, συμφωνία, συνδιαλλαγή, ταυτότητα, ισότητα,
ομοιότητα.
και τα σύνθετα ρήματα με τις προθέσεις:
ἐν, ἐπί, παρά, περί, προς, σύν, ὑπό και το επίρρημα ὁμοῦ (μαζί, ταυτόχρονα) + δοτική
Πρέπει, ταιριάζει: πρέπει, ἁρμόττει, προσήκει (= αρμόζει, συναρμόζει, ταιριάζει)
Φιλική ή εχθρική διάθεση: εὐνοῶ (= είμαι ευνοικός), χαρίζομαι (= κάνω χάρη, δείχνω
εύνοια), ἀρέσκω (= είμαι αρεστός, ευχαριστώ κάποιον), βοηθῶ, ἀρήγω, ἐπικουρῶ, ἀμύνω (=
βοηθώ, υπερασπίζω), λυσιτελῶ (= ωφελώ), φθονῶ, ἐπιβουλεύω (= σχεδιάζω κακό), μάχομαι,
πολεμῶ, διαφέρομαι, ἐναντιοῦμαι (= εναντιώνομαι),ὀργίζομαι, ἐπιτιμῶ (=
κατακρίνω), ἐγκαλῶ (= κατηγορώ) κ.ά.
Ευπείθεια, υποταγή, ακολουθία, διαδοχή, προσέγγιση, μείξη, συμμαχία, συμφιλίωση,
επικοινωνία:πείθομαι, πιστεύω, ὑπακούω, ἀπειθῶ (= δεν υπακούω), ὑπηρετῶ, ὑπουργῶ (=
προσφέρω, εξυπηρετώ, βοηθώ),ἀκολουθῶ, ἕπομαι (= ακολουθώ), πελάζω (= πλησιάζω), ὁμιλῶ,
χρῶμαι (= χρησιμοποιώ, συναναστρέφομαι),εἴκω, ὑπείκω (= υποχωρώ, υπακούω), μείγνυμι κ.ά.
Ομοιότητα, ισότητα, ταυτότητα, συμφωνία και τα αντίθετά τους: ὁμοιάζω, ὁμοιοῦμαι, ἔοικα (=
μοιάζω),ὁμοιοῦμαι, ἰσοῦμαι, συμφωνῶ, ὁμολογῶ κ.ά.
Ίδιας σημασίας σύνθετα με τις προθέσεις ἐν, σύν, ὑπό, ἐπί, παρά, περί, πρὸς και το επίρρημα
ὁμοῦ:ἐμμένω (= μένω σταθερός σε κάτι), σύνειμι, ὑπόκειμαι (= υποτάσσομαι, λαμβάνομαι ως
βάση), ἐπιτίθεμαι, παρίσταμαι, προσφέρομαι, ὁμονοῶ (= συμφωνώ, ζώ με ομόνοια) κ.ά.

23
Τα ρήματα που δέχονται ένα αντικείμενο σε πτώση αιτιατική είναι

π.χ. Ξενοφῶν ἐποίησε βωμόν.
(= Ο Ξενοφώντας έφτιαξε βωμό.)
Η αιτιατική είναι η βασική πτώση στην οποία τίθεται το αντικείμενο του ρήματος.
Με αιτιατική συντάσσονται ρήματα διαφόρων σημασιών, όπως: ενέργεια, ψυχικό πάθος, κτήση,
γνώμη, ονομασία κ.ά.
Το αντικείμενο σε πτώση αιτιατική διακρίνεται σε εξωτερικό και εσωτερικό αντικείμενο:
α) εξωτερικό αντικείμενο: φανερώνει πρόσωπο ή πράγμα, το οποίο υπάρχει ανεξάρτητα από
την ενέργεια του ρήματος η οποία μπορεί να μεταβάλλει την κατάστασή του.
π.χ. Ὁ βασιλεὺς ἔπεμψε κήρυκας.
(= Ο βασιλιάς έστειλε κήρυκες.)
β) εσωτερικό αντικείμενο: φανερώνει τη δημιουργία ενός πράγματος ως αποτέλεσμα της
ρηματικής ενέργειας και το οποίο δεν υπήρχε πριν από αυτήν.
π.χ. Οὖτος γράφει ἐπιστολήν.
(= Αυτός γράφει επιστολή.)
β) δίπτωτα ρήματα
Η σημασία τους συμπληρώνεται με δύο αντικείμενα σε πλάγιες πτώσεις:
1. Δύο αιτιατικές (άμεσο αντικείμενο είναι εκείνο που δηλώνει πρόσωπο): αἰτῶ, ἐρωτῶ,
εἰσπράττω, ἀποστερῶ, ἀφαιρῶ, ἀποκρύπτω, ἔνδυω, ἔκδυω, διδάσκω, ὑπενθυμίζω
Πολλά μεταβατικά ρήματα, εκτός από το βασικό αντικείμενό τους σε αιτιατική, παίρνουν και
δεύτερο σύστοιχο αντικείμενο. Τέτοια ρήματα είναι πολύ συχνά τα δρῶ, ποιῶ, ἐργάζομαι,
ἀγορεύω, λέγω.
2. αιτιατική(άμεσο) και δοτική(έμμεσο): λέγω τινί τι, δείκνυμι τινί τι, δίδωμι τινί τι (και τα
συνώνυμά τους) π.χ. ὑπισχνοῦμαι, προστάττω, φέρω, προσάγω, προσαρμόττω, ἀντιτάττω,
κεράννυμι, μείγνυμι, ὁμοιῶ, συναλλάττω
3. αιτιατική(άμεσο) και γενική(έμμεσο): κενῶ, πληρῶ, ἀποστερῶ, εὐωχῶ (διασκεδάζω),
ἑστιῶ (προσκαλώ σε γεύμα), γεμίζω, ἀκούω, μανθάνω, πυνθάνομαι, λαμβάνω, ἄγω, κωλύω,
εἴργω, παύω, ἀπολύω. Τα σύνθετα ρήματα με την πρόθεση κατὰ και δικαστική
σημασία: καταγιγνώσκω, καταψηφίζομαι, κατηγορῶ, καταβοῶ, καταψεύδομαι.
4. γενική (άμεσο) και δοτική (έμμεσο): μετέχω, κοινωνῶ, μεταδίδωμι (δίνω μερίδιο σε
κάποιον), παραχωρῶ, ἀντιποιοῦμαι (διεκδικώ κάτι από κάποιον), φθονώ, τιμῶ (ορίζω ως
δικαστής για κάποιον κάποια ποινή), τιμῶμαι (μού επιβάλλεται ποινή, καταδικάζομαι για
κάτι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
1. Τα δύο αντικείμενα των δίπτωτων ρημάτων διακρίνονται σε άμεσο και έμμεσο:
άμεσο είναι το αντικείμενο σε αιτιατική πτώση, έμμεσο είναι το αντικείμενο που βρίσκεται
σε γενική ή δοτική πτώση. π.χ. Κῦρος δίδωδιν αὐτῷ μισθόν. (= Ο Κύρος δίνει σε αυτόν
μισθό.)
2. Οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις και το απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος

ισοδυναμούν με αιτιατική πτώση
24
Σύστοιχο αντικείμενο
Σύστοιχο αντικείμενο λέγεται το αντικείμενο το οποίο παράγεται από την ίδια ρίζα με το ρήμα με
το οποίο συντάσσεται ή από την ρίζα άλλου συνώνυμου ρήματος. Αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση
του εσωτερικού αντικειμένου, το οποίο δηλώνει το ίδιο το περιεχόμενο της ρηματικής ενέργειας.
Με σύστοιχο αντικείμενο μπορεί να συντάσσεται οποιοδήποτε ρήμα, σε οποιαδήποτε
διάθεση κι αν βρίσκεται. Συχνά το σύστοιχο αντικείμενο προσδιορίζεται από επιθετικό
προσδιορισμό που εξειδικεύει τη σημασία του. π.χ. Ἔλεξε τούτους τοὺς λόγους. (= Είπε αυτά τα
λόγια.)
Παρατηρήσεις:
Παράλειψη του σύστοιχου αντικειμένου
1. Το σύστοιχο αντικείμενο, επειδή δεν είναι αναγκαίο συμπλήρωμα του ρήματος, πολύ συχνά
παραλείπεται και παραμένει μόνο ο επιθετικός προσδιορισμός, ο οποίος τίθεται σε ουδέτερο
γένος, σπανιότερα ενικού και συνηθέστερα πληθυντικού αριθμού και δηλώνει ένα ουσιώδες
χαρακτηριστικό του αντικειμένου. π.χ. Πολλὰ ψεύδονται οἱ ἀοιδοί. (= Οι ποιητές λένε πολλά
ψέματα)
2. Το σύστοιχο αντικείμενο παραλείπεται επίσης και όταν συνοδεύεται από ετερόπτωτο
προσδιορισμό. Έτσι τίθεται στη θέση του αντικειμένου και σε πτώση αιτιατική ο ονοματικός
ετερόπτωτος προσδιορισμός, συνήθως γενικής πτώσης, και λέγεται ιδιάζον ή ιδιόμορφο
σύστοιχο αντικείμενο. π.χ. ἀγωνίζομαι δρόμον = συμμετέχω σε ἀγῶνα δρόμου,
νικῶ ναυμαχίαν = νικῶ νίκην ναυμαχίας.
~ Με αυτόν τον τρόπο προέκυψαν μια σειρά από ιδιωματισμούς της αρχαίας ελληνικής, κυρίως
δικανικές περιφράσεις, όπως:
ἀγωνίζομαι δρόμον, πάλην (= ἆγωνίζομαι αγώνα δρόμου, αγώνα πάλης)
νικῶ μάχην, ναυμαχίαν, δρόμον, Ὀλύμπια, Πύθια (= κερδίζω τη μάχη, ναυμαχία, αγώνα
δρόμου, τα Ολύμπια, τα Πύθια)
δίκην διώκω (= είμαι ο κατήγορος σε δίκη)
φεύγω δίκην (= είμαι ο κατηγορούμενος σε δίκη)
δικάζω δίκην (= δικάζω)
δικάζομαι δίκην (= καταφεύγω στο δικαστήριο)
νικῶ δίκην (= κερδίζω τη δίκη)
ὀφλισκάνω δίκην (= χάνω τη δίκη)
ὀφλισκάνω αἰσχύνην, γέλωτα, μωρίαν (= δημιουργώ την εντύπωση οτι είμαι αισχρός,
γελοίος, μωρός)
ἑστιῶ γάμους (= κάνω γαμήλιο συμπόσιο)
ἀποκρίνομαι τὸ ἐρωτώμενον (= δίνω απάντηση σ' αυτό που έχω ερωτηθεί)
3. Πολλά μεταβατικά ρήματα εκτός από το βασικό αντικείμενό τους σε αιτιατική παίρνουν
και δεύτερο σύστοιχο αντικείμενο. Τέτοια ρήματα είναι πολύ συχνά τα: δρῶ, ποιῶ,
ἐργάζομαι, ἀγορεύω, λέγω.

25
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να εντοπίσετε στις παρακάτω προτάσεις τα αντικείμενα των ρηματικών τύπων:
Ὧν μεμνημένοι καὶ ἐμοὶ καὶ τῷ πατρὶ βοηθήσατε καὶ τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις καὶ τοῖς ὅρκοις
οἷς ὀμωμόκατε.
Ἐννοεῖσθ’ ὡς ὁ μὲν ἐπιθυμεῖ δόξης.
Πρὸς τί με ταῦτ’ ἐρωτᾷς;
Αἰσχίνης τοίνυν τοσοῦτον ὑπερβέβληκεν ἅπαντας ἀνθρώπους ὠμότητι καὶ συκοφαντίᾳ, ὥστε
καὶ ὧν αὐτὸς ὡς ἀτυχημάτων ἐμέμνητο, καὶ ταῦτ’ ἐμοῦ κατηγορεῖ.
Ἐγὼ νομίζω χάριν ὑμᾶς τοῖς θεοῖς ὀφείλειν.
2.Να βάλετε τα αντικείμενα των ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις στη σωστή πτώση:
2.1. Ἔτι γὰρ ἐμέμνησθε ....................(ἡ γεγενημένη συμφορά, πληθυντικός).
2.2. Μειονεκτοῦσιν οἱ τύραννοι .......................(πᾶς) μάλιστα.
2.3. .................................(ὁ σύμβουλος) ἀπιστεῖτε καὶ φθονεῖτε.
2.4. Ἐπετίμησα δ’ ἐν τῷ βουλευτηρίῳ ..............................(Δημοσθένης).
2.5. ..............................(ὁ ὅρκος) ἐμμένει ὁ δῆμος.
2.6. Πρωταγόρας ........................(ἐγὼ) ταῦτα ἀκούσας.
2.7. ......................(τοῦτο).........................(ἐγὼ) κατηγορεῖ.
2.8. Οἱ Φαρσάλιοι παρακατέθεντο ........................(αὐτός) .........................(ἡ ἀκρόπολις).
2.9. Προσάγουσι .............................(ὁ Κύρος) ............................(ὁ αἰχμάλωτος ).
3.Να βρείτε τα αντικείμενα των ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις, να τα διακρίνετε σε άμεσα και
έμμεσα και να τις μεταφράσετε.
α. Ἐδίδασκε αὐτὸν τὴν στρατηγίαν.
β. Οὗτος ἐμὲ τῶν πατρῴων ἀπεστέρησεν.
γ. Ἐκώλυον τοῦ ἀγῶνος τοὺς Λακεδαιμονίους.
δ. Ἀθηναῖοι Σωκράτους θάνατον κατέγνωσαν.
ε. Κεράννυμι ὕδωρ τῷ οἴνῳ.
στ. Ἔτι δὲ λέγω ὑμῖν καὶ τοῦτο.
ζ. Λυκομήδης ἐνεφύσησεν θάρρος τοῖς Μαντινεῦσι.
η. Μὴ ἀφέλησθέ μου τόδε τὸ ἀργύριον.
θ. Τισσαφέρνης συμφορὰς τοὺς Ἕλληνας εἰργάσατο.
ι. Ὑμεῖς ἐμοῦ ἀκούσεσθε πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν.

26
Κατηγορούμενο
Κατηγορούμενο λέγεται το ουσιαστικό ή το επίθετο που προσδίδει μια ιδιότητα στο υποκείμενο ή το
αντικείμενο δια μέσου του ρήματος.
Ως κατηγορούμενο μπορεί να τεθεί επίσης οποιοσδήποτε ονοματικός τύπος, δηλαδή αντωνυμίες,

αριθμητικά, ουσιαστικοποιημένα επίθετα και μετοχές, απαρέμφατο, καθώς και δευτερεύουσες
ονοματικές προτάσεις.
π.χ. Ἡ πόλις φρούριον κατέστη. (ουσιαστικό)
Τὸ λέγειν πράττειν ἐστίν. (απαρέμφατο)
Το κατηγορούμενο συμφωνεί πάντα σε γένος, αριθμό και πτώση με τον όρο στον οποίο αναφέρεται,
δηλαδή με το υποκείμενο ή το αντικείμενο.
Σε αρκετές περιπτώσεις όμως, όταν το υποκείμενο είναι μια αφηρημένη ή γενική έννοια, το
κατηγορούμενο βρίσκεται σε ουδέτερο γένος ενικού αριθμού, ανεξάρτητα από το γένος του
υποκειμένου. π.χ. Ἡ μὲν φύσις ἐστὶν ἄτακτον (= Η φύση είναι κάτι το απείθαρχο.)
Τα ρήματα τα οποία συντάσσονται με κατηγορούμενο στο υποκείμενό τους λέγονται συνδετικά και
είναι τα εξής:
α) το ρήμα εἰμὶ και τα συνώνυμά του: γίγνομαι τυγχάνω (= τυχαίνει να είμαι), διατελώ (= είμαι
συνεχώς), καθίσταμαι (= γίνομαι), ἀποβαίνω (= φαίνομαι), ἐκβαίνω (= γίνομαι), ὑπάρχω, ἔφυν (=
γεννήθηκα), πέφυκα (= είμαι από τη φύση μου)
β) τα προχειριστικά ρήματα , δηλαδή όσα σημαίνουν εκλογή:
ἐκλέγομαι, αἱροῦμαι (=εκλέγομαι), διορίζομαι, χειροτονούμαι (= εκλέγομαι με ανάταση
του χεριού) τα λαγχάνω (= τυχαίνω), ἀποδείκνυμι (= διορίζω, καθιστώ), ἀποδείκνυμαι
γ) κλητικά ρήματα:
ὀνομάζομαι, λέγομαι, καλοῦμαι, ἀκούω, προσαγορεύομαι,
δ) καθώς και τα δοξαστικά: δοκῶ, νομίζομαι, φαίνομαι
Τα ρήματα τα οποία συντάσσονται με κατηγορούμενο στο αντικείμενό τους είναι τα

προχειριστικά, τα κλητικά και τα δοξαστικά αλλά στην ενεργητική φωνή:
ἐκλέγω, αἱροῦμαι, διορίζω, χειροτονώ, ὁνομάζω, λέγω, καλῶ, προσαγορεύω, δοκῶ
καθώς και τα: ἔχω, δίδωμι, λαμβάνω, καταλαμβάνω, ποιῶ, παρέχω, πέμπω, δείκνυμι, αποδεικνύω
Παρατήρηση:
Το κατηγορούμενο του αντικειμένου μπορεί να είναι επιρρηματικό ή προληπτικό.

27
Επιρρηματικό Κατηγορούμενο
Επιρρηματικό κατηγορούμενο λέγεται το κατηγορούμενο που συντάσσεται συνήθως με ρήματα
κίνησης. Είναι επίθετο το οποίο όμως έχει επιρρηματική σχέση με το ρήμα και γι' αυτό
μεταφράζεται με επίρρημα ή με εμπρόθετο προσδιορισμό. π.χ. Πάρειμι δ’ἄκων. (=
Παραβρίσκομαι χωρίς τη θέλησή μου.)
Το επιρρηματικό κατηγορούμενο δηλώνει:

Τόπο: συνήθως τα επίθετα:
μέσος (= στο κέντρο)
μετέωρος (= στον αέρα)
πελάγιος (= στο ανοιχτό πέλαγος)
ὑπαίθριος (= στο ύπαιθρο)
Τρόπο: συνήθως τα επίθετα:
ἄκων (= χωρίς τη θελησή του)
ἑκὼν (= με τη θελησή του)
ἁθρόος (= σύσσωμος)
ἄσμενος (= με ευχαρίστηση)
ἄκριτος (= αδίκαστος)
ἀντίος, ἐναντίος (= αντιμέτωπος)
ἄπρακτος (= χωρίς αποτέλεσμα)
αὐτοκράτωρ (= με πλήρη εξουσία)
ὑπόσπονδος (= με ένορκη συμφωνία)
Χρόνο: συνήθως τα επίθετα:
Τριταῖος (= για τρεις μέρες)
ἑβδομαῖος (= την έβδομη μέρα)
ἑσπέριος (= το βράδυ)
σκοταῖος (= όταν έπεσε το σκοτάδι)
ὄρθριος (= τα ξημερώματα)
Σκοπό: συνήθως τα επίθετα:
βοηθὸς (= για βοήθεια)
σύμμαχος
Σειρά / τάξη: συνήθως τα επίθετα:
ἐσχατος (= τελευταίος)
πρότερος
πρῶτος
τελευταῖος
ὕστατος (= τελευταίος)
ὕστερος

28
Προληπτικό κατηγορούμενο
Προληπτικό κατηγορούμενο λέγεται το κατηγορούμενο το οποίο συντάσσεται με ρήματα αύξησης
ή εξέλιξης, όπως τα ρήματα αὔξομαι, αὐξάνομαι, αἴρομαι (= υψώνομαι), τρέφομαι, πνέω,
ῥέω κ.ά. και δηλώνει εκ των προτέρων την ιδιότητα του υποκειμένου ή του αντικειμένου (πριν
ολοκληρωθεί δηλαδή η ενέργεια που δηλώνει το ρήμα). Λέγεται λοιπόν προληπτικό
κατηγορούμενο του αποτελέσματος διότι το υποκείμενο προσλαμβάνει ένα γνώρισμα το οποίο θα
είναι το τελικό αποτέλεσμα του ρήματος. Μεταφράζεται: με αποτέλεσμα να..., ώστε να..., με την
προϋπόθεση να... π.χ. Ηὔξητο τὸ ὄνομα αὐτοῦ μέγα. (= Αναπτυσσόταν η φήμη του ώστε να
γίνει μεγάλη.)
Γενική κατηγορηματική
Γενική κατηγορηματική λέγεται η γενική ενός ουσιαστικού που συντάσσεται με ρήματα
συνδετικά, η οποία τίθεται στη θέση κατηγορουμένου και έχει κατηγορηματική σημασία. Η
γενική κατηγορηματική διακρίνεται σε:
Διαιρετική, η οποία δηλώνει το σύνολο, μέρος του οποίου είναι το υποκείμενο.

π.χ. Ἦν δὲ καὶ οὗτος τῶν στρατηγῶν. (= Ήταν και αυτός από τους στρατηγούς.)
Κτητική, η οποία δηλώνει τον κάτοχο του υποκειμένου.
π.χ. Ὁ ναός ἦν τῆς θεάς. (= Ο ναός ήταν της θεάς.)
Ιδιότητας, η οποία δηλώνει μια ιδιότητα του υποκειμένου.
π.χ. Τούτου τοῦ τρόπου εἰμί (= Είμαι αυτού του χαρακτήρα.)
Ύλης, η οποία δηλώνει την ύλη από την οποία έχει κατασκευαστεί το υποκείμενο.
π.χ. Αἱ ἀσπίδες ἦσαν χαλκοῦ (= Οι ασπίδες ήταν από χαλκό)
Αξίας, η οποία δηλώνει την αξία του υποκειμένου.
π.χ. Ἡ οἰκία ἦν χιλίων ταλάντων. (= Το σπίτι ήταν αξίας χιλίων ταλάντων.)
Καταγωγής, η οποία δηλώνει την καταγωγή του υποκειμένου. π.χ. Δαρείου καὶ Παρυσάτιδος
γίγνονται παῖδες δύο. (= Από τον Δαρείο και την Παρυσάτιδα γεννιούνται δύο παιδιά)

29
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να εντοπίσετε τα κατηγορούμενα στις παρακάτω προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος τους:
1.1. Τὰ μὲν κατηγορημένα οὕτως ἐστὶ πολλὰ καὶ δεινὰ (= Οι κατηγορίες είναι τόσο πολλές και
φοβερές).
1.2. Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις.
1.3. Εἰ τοιαύτη ἐστὶν (ἡ γυνὴ) οἵαν σὺ λέγεις.
1.4. Πάντων δεινότατόν ἐστι διαβολή.
1.5. Ὑπαίθριοι δ' ἔξω ἐστρατοπεδεύετε.
1.6. Πρῶτος ἔλεξεν αὐτῶν Καλλίας ὁ δᾳδοῦχος.
1.7. ᾜρετο δὲ τὸ ὕψος τοῦ τείχους μέγα.
1.8. Ἐγώ σε, ὦ Φαλῖνε, ἄσμενος ἑόρακα.
2.Να εντοπίσετε τη γενική κατηγορηματική στις παρακάτω προτάσεις και να αναγνωρίσετε το

είδος της:
2.1. Νομίζει τὰς πόλεις εἶναι ἑαυτοῦ.
2.2. Τὰ ἱερά ἦν τριῶν ταλάντων.
2.3. Σιγή ἐστι σώφρονος τρόπου.
2.4. Αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων, κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων.
2.5. Ὅστις δ' ἐτῶν μέν ἐστιν πλειόνων ἢ πεντήκοντα.
2.6. Ἀλλὰ χιλίων ἡ δίκη μόνον ἦν δραχμῶν.
2.7. Ἡ κρηπίς ἐστι λίθων μεγάλων.
2.8. Ἦν δὲ τῶν αἱρεθέντων Καλλίας Ἱππονίκου, Αὐτοκλῆς Στρομβιχίδου.
3. Να βρείτε τα αντικείμενα και τα κατηγορούμενά τους στις παρακάτω προτάσεις και να τις
μεταφράσετε:
α. Ἔκριναν αὐτὸν φιλομαθέστατον.
β. Ὁ δῆμος εἵλετο Μιλτιάδην στρατηγόν.
γ. Ἀρταξέρξης Τισσαφέρνην σατράπην ἐποίησε.
δ. Πάντων δεσπότην αὑτὸν ἐποίησε.
ε. Τὴν τοιαύτην δύναμιν ἀνδρείαν καλῶ.
4. Να χαρακτηρίσετε το είδος του κατηγορουμένου στα επόμενα παραδείγματα.

α. Σοφοῖς ὁμιλῶν καὐτὸς ἐκβήσει σοφός.
β. Οἱ Λακεδαιμόνιοι τὸν Ἀγησίλαον εἵλοντο βασιλέα.
γ. Τὰς ναῦς ἑκούσας παρέλαβε.
δ. Καὶ ὁ μὲν Περικλῆς, ὃς τότε διετέλει εἷς τῶν ἀρχόντων, ἦν πεντήκοντα ἐτῶν.
ε. Ἐθελοντὴς ὑπομένει τοὺς πόνους.
5.Να χαρακτηρίσετε τα επιρρηματικά και προληπτικά κατηγορούμενα στις παρακάτω περιόδους.

α. Κατέβαινον εἰς τὰς κώμας σκοταῖοι.
β. Οἱ Ἀρκάδες πρῶτοι πλέουσι.
γ. Ἔχων δὲ τούτους Κῦρος ἀφίκετο αἰφνίδιος.
δ. Χρὴ παῖδας ἐκδιδάσκεσθαι σοφούς.
ε. Ηὔξατο διὰ ταῦτα τὸ ὄνομα αὐτοῦ μέγα.

30
6.Να εντοπίσετε τα συνδετικά ρήματα (απαρ. και μτχ.) και να βρείτε τα κατηγορούμενα.
α. Ἀγαθοὶ ὄντες ἡττήθησαν.
β. Ἡ πόλις φρούριον κατέστη.
γ. Θηραμένης ᾑρέθη πρεσβευτής εἰς Λακεδαίμονα.
δ. Ἡ δικαιοσύνη ἐστὶ τῶν μεγίστων ἀγαθῶν.
ε. Οἱ στέφανοι ἦσαν χρυσοῦ.
στ. Ὑμᾶς βασιλεὺς τὰ ὅπλα ἀπαιτεῖ· αὑτοῦ γὰρ εἶναί φησιν.
7.Να επισημάνετε τα αντικείμενα και τα κατηγορούμενα των αντικειμένων στις επόμενες

προτάσεις:
1. Ἐπύθοντο οἱ ἔφοροι αὐτῶν ἃ ἔλεγον.
2. Οὐδένα πώποτε ἀπεστέρησα χάριτος.
3. Προσάγουσι τῷ Κύρῳ τοὺς αἰχμαλώτους
4. Ἐγὼ μὲν οὖν ταῦθ’ ὑμῖν παρακελεύομαι.
5. Μετεσχήκαμεν δὲ ὑμῖν καὶ ἱερῶν τῶν σεμνοτάτων καὶ θυσιῶν.
6. Δέκα μνᾶς τοὺς συμμάχους εἰσπράττωμεν.
7. Οὐ βεβαίους ἡγοῦντο τοὺς συμμάχους.
8. Να αναγνωρίσετε το είδος των γενικών κατηγορηματικών στις επόμενες προτάσεις.

Χαλκηδών βασιλέως ἐστίν.
Τοιούτων μέν ἐστε προγόνων.
Ἡ κρηπίς ἐστι λίθων μεγάλων.
Οὗτος δ' ἐτῶν μέν ἐστιν πλειόνων ἢ πεντήκοντα.
Χιλίων ἡ δίκη μόνον ἦν δραχμῶν.
Ἦν δὲ τῶν αἱρεθέντων Καλλίας Ἱππονίκου.

31
Απρόσωπα ρήματα - απρόσωπες εκφράσεις

Απρόσωπα ή τριτοπρόσωπα λέγονται τα ρήματα που βρίσκονται σε γ΄ ενικό πρόσωπο και δεν
έχουν ως υποκείμενο ένα πρόσωπο ή πράγμα ( ή πιο απλά δεν κλίνονται)
Σχηματισμός απροσώπων ρημάτων/ εκφράσεων

Αποκλειστικώς απρόσωπα ρήματα είναι μόνο το χρὴ (= πρέπει, είναι ανάγκη) και το ἔξεστι (= είναι
δυνατό, επιτρέπεται).
Τα υπόλοιπα προέρχονται από προσωπικά ρήματα:
α) ενεργητικά, όπως
δοκεῖ (= φαίνεται, νομίζεται, θεωρείται)
δεῖ, πρέπει, προσήκει (= πρέπει, επιβάλλεται, αρμόζει)
ἔνεστι, πάρεστι, ἔστιν (= είναι δυνατό)
μέλλει (= πρόκειται)
σημαίνει (= δίνεται σημείο)
μέλει τινί (= ενδιαφέρει κάποιον)
δηλοῖ (= είναι φανερό)
φιλεῖ (= συνηθίζεται)
διαφέρει (= υπάρχει διαφορά)
παρέχει (= παρουσιάζεται ευκαιρία)
ἔοικε (= φαίνεται)
προχωρεῖ (= πάει καλά)
λυσιτελεῖ, συμφέρει (= συμφέρει)
ἐγχωρεῖ (= είναι δυνατό, επιτρέπεται)
ἀρκεῖ (= είναι αρκετό)
β) παθητικά, όπως:
λέγεται, ἀγγέλλεται, θρυλεῖται, ἄδεται, (= λέγεται, διαδίδεται)
ὁμολογεῖται (= αναγνωρίζεται)
νομίζεται (= θεωρείται)
ἐπέρχεταί τινι, παρίσταταί τινι (= έρχεται στο νου κάποιου)
εἴμαρται (= είναι πεπρωμένο, είναι ορισμένο από τη μοίρα)
ἁμαρτάνεται (= γίνεται σφάλμα)
εἰκάζεται (= συμπεραίνεται)
ὥρισται (= είναι καθορισμένο)
ἐνδέχεται, ἐγγίγνεται (= είναι ενδεχόμενο)
προβεβούλευται (= έχει βγει προκαταρτική απόφαση)
ἐγγίγνεται (= επιτρέπεται)

32
Οι απρόσωπες εκφράσεις σχηματίζονται:
α) από ουδέτερο επιθέτου και το ρήμα ἐστί:

ῥᾴδιόν ἐστι (= είναι εύκολο)
οἷόν τ΄ἐστι (= είναι δυνατό)
δῆλόν ἐστι (= είναι φανερό)
δεινόν ἐστι (= είναι φοβερό)
προσῆκόν ἐστι (= είναι πρέπον)
χαλεπόν ἐστι (= είναι δύσκολο)
ἀγαθόν ἐστι (= είναι καλό)
πλημμελές ἐστι (= είναι ανάρμοστο)
β) από ουδέτερο μετοχής και το ρήμα ἐστί:

εἰκός ἐστι (= είναι φυσικό)
χρεών ἐστὶ (= είναι αναγκαίο)
προσῆκόν ἐστι (= αρμόζει)
δεδογμένόν ἐστι (= έχει αποφασιστεί)
καθεστηκός ἐστι (= είναι καθορισμένο)
δυνατόν ἐστι (= είναι δυνατό)
γ) από αφηρημένο ουσιαστικό και το ρήμα ἐστί

ἀνάγκη ἐστὶ (= είναι ανάγκη)
ὥρα ἐστὶ (= είναι ευκαιρία)
ἀκμή ἐστι (= είναι η πιο κατάλληλη στιγμή)
σχολή ἐστι (= υπάρχει διαθέσιμος χρόνος)
θέμις ἐστὶ (= υπάρχει νόμος / συνήθεια)
ἔργον ἐστὶ (= είναι επίπονο / δύσκολο)
ἔργον ἐστί τινος (= είναι καθήκον κάποιου)
κίνδυνός ἐστι (= υπάρχει κίνδυνος)
λόγος ἐστὶ (= λέγεται)
ἔθος ἐστὶ (= συνηθίζεται)
δ) από (τροπικό) επίρρημα και το ρήμα ἔχει:

ῥᾳδίως ἔχει (= είναι εύκολο)
ἀναγκαίως ἔχει (= είναι αναγκαίο)
εὖ ἔχει (= είναι καλό)
ἀρκούντως ἔχει (= είναι αρκετό)
προσηκόντως ἔχει (= είναι πρέπον)
αἰσχρῶς ἔχει (= είναι ντροπή)
καλῶς ἔχει (= είναι καλό)
κακῶς ἔχει (= είναι κακό)

33
Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και των απρόσωπων εκφράσεων
Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις δέχονται ως υποκείμενο:
α) άναρθρο απαρέμφατο, τελικό ή ειδικό:

π.χ. Τοὺς νόμους δεῖ τηρεῖν τοὺς δικάζοντας (= Oι δικαστές πρέπει να τηρούν τους
νόμους)
β) δευτερεύουσα ονοματική πρόταση, ειδική, ενδοιαστική ή πλάγια ερωτηματική:

π.χ. Ἠγγέλθη ὅτι ἡττημένοι εἶεν Λακεδαιμόνιοι (= Aνακοινώθηκε ότι οι
Λακεδαιμόνιοι είχαν ηττηθεί)
γ) αφηρημένη σύστοιχη έννοια που ενυπάρχει στο απρόσωπο ρήμα και

προκύπτει αν αυτό αναλυθεί σε απρόσωπη έκφραση:
π.χ. πολεμεῖται = γίγνεται πόλεμος
παρεσκεύασται = γεγένηται παρασκευὴ
Τυπικά τα ρήματα αυτά δεν έχουν υποκείμενο
Τέτοια ιδιόρρυθμα απρόσωπα ρήματα είναι συνήθως:

α) τα παθητικά απρόσωπα:
πολεμεῖται = πόλεμος γίγνεται

παρεσκεύασταί τινι = παρασκευὴ γεγένηται
ηὖκται = εὐχὴ γεγένηται
β) τα ενεργητικά απρόσωπα:
μέλει τινί τινος = μέλησίς ἐστί τινί τινος (= φροντίζει κάποιος για κάτι)
μεταμέλει τινί τινος = μεταμέλειά ἐστί τινί τινος (= μετανοεί κάποιος
για κάτι)
μέτεστί τινί τινος = μετουσία ἐστί τινί τινος (= διεκδικεί κάτι, μετέχει
κάποιος σε κάτι)
δεῑ μοί τινος = ἔνδειά ἐστί τινί τινος (= χρειάζεται κάποιος κάτι)
Σημείωση:
Σε αυτές τις περιπτώσεις το «τινὸς» είναι αντικείμενο και σπανίως τίθεται σε αιτιατική.
Η γενική όμως που συνοδεύει το ρήμα «μεταμέλει» θεωρείται γενική της αιτίας.
γ) ρήματα που δείχνουν φυσικά ή καιρικά φαινόμενα:

ὕει = ὑετός γίγνεται (= βρέχει)
νίφει = πίπτει χιὼν (= χιονίζει)
συννέφει = νέφος γίγνεται (= συννεφιάζει)
συνεσκόταζε = σκότος ἐγίγνετο (= σκοτείνιασε, έπεσε σκοτάδι)
ἐκείνου τοῦ μηνός ἔσειε = σεισμός ἐγένετο (= έγινε σεισμός)

34
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
1. Οι απρόσωπες εκφράσεις «δῆλόν ἐστι» και «φανερόν ἐστι» δεν δέχονται ποτέ ως υποκείμενο
απαρέμφατο, αλλά ονοματική ειδική ή πλάγια ερωτηματική πρόταση: π.χ. Δῆλον ἐγένετο τοῖς
Θηβαίοις ὅτι ἐμβαλοῖεν οἱ Λακεδαιμόνιοι. (= Έγινε φανερό στους Θηβαίους ότι θα εισβάλουν οι
Λακεδαιμόνιοι)
2. Στην απρόσωπη σύνταξη έχουμε πάντοτε ετεροπροσωπία, εφόσον το υποκείμενο του
ρήματος δεν γίνεται να συμπίπτει με το υποκείμενο του απαρεμφάτου
3. Το ρήμα «δεῖ» είναι προσωπικό όταν συντάσσεται με μία από τις γενικές: «μικροῦ, «πολλοῦ»,
«ὀλίγου», «τοσούτου», «ἑνός», «δυοῖν»
4. Στην απρόσωπη έκφραση «ἔργον ἐστί τινος»,το «ἔργον» συχνά παραλείπεται και η γενική
«τινὸς» είναι κτητική:π.χ. Ἄρχοντός (ἔργον) ἐστι ἐπιμελεῖσθαι τῶν ἀρχομένων (= Είναι έργο του
άρχοντα να φροντίζει τον λαό)
5. Το ρήμα «δοκεῖ» όταν συντάσσεται με τελικό απαρέμφατο είναι απρόσωπο και
μεταφράζεται: φαίνεται καλό να… Όταν όμως συντάσσεται με ειδικό απαρέμφατο είναι
συνήθως προσωπικό και μεταφράζεται: νομίζει κάποιος ότι..
6. Όταν στην πρόταση υπάρχει ονομαστική τότε η σύνταξη είναι προσωπική:
π.χ. Λέγεται Ἀλκιβιάδης εἶναι ἐν Λακεδαίμονι. (= Λένε ότι ο Αλκιβιάδης βρίσκεται στην
Λακεδαίμονα)
Α. Η δοτική προσωπική στην απρόσωπη σύνταξη

Η δοτική προσωπική είναι η δοτική που συνοδεύει τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες
εκφράσεις και δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοιά τους, το πρόσωπο δηλαδή
για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι. Αποτελεί λοιπόν το λογικό υποκείμενο του ρήματος π.χ. Ἐμοὶ
προσήκει λέγειν. (= Πρέπει να μιλήσω)
Η δοτική προσωπική, όταν μετατραπεί σε αιτιατική, δίνει το υποκείμενο του απαρεμφάτου που
λειτουργεί ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος
π.χ. Ἐμοὶ προσήκει λέγειν. (= Πρέπει να μιλήσω)
προσήκει: ρήμα
λέγειν: υποκείμενο του ρήματος, τελικό απαρέμφατο
ἐμοί: δοτική προσωπική
άρα υποκείμενο του απαρεμφάτου: μὲ
Συνοπτικά:
1. Κοντά σε όλα τα απρόσωπα ρήματα  δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου
2. Κοντά σε δοκεῖ και φαίνεται (προσωπικά ή απρόσωπα)  δοτική προσωπική του
κρίνοντος προσώπου
3. Κοντά στα παθητικά ρήματα παρακειμένου ή υπερσυντελίκου και στα ρηματικά επίθετα
-τέος  δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου
4. Κοντά στα εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω (υπαρκτικά)  δοτική προσωπική κτητική
5. Η δοτική προσώπου (χαριστική ή αντιχαριστική) που συντάσσεται με απρόσωπα ρήματα,
τα οποία προκύπτουν από ρήματα προσωπικά μεταβατικά που συντάσσονται με δοτική
είναι αντικείμενο: π.χ. Οὐ συμφέρει τοῖς τυράννοις (= Δεν συμφέρει τους τυράννους)
6. Τα ρήματα «χρὴ» (πάντα) και «δεῖ» (συνήθως) δεν συντάσσονται με δοτική προσωπική,
αλλά αντί για δοτική τίθεται συνήθως αιτιατική προσώπου ως υποκείμενο του
απαρεμφάτου π.χ. Οὐ πόνου πολλοῦ με δεῖ (= Δεν χρειάζεται να μπω σε μεγάλο κόπο)

35
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ :
 Η δοτική του προσώπου, δοτική προσωπική, που συνοδεύει τα απρόσωπα ρήματα
και τις απρόσωπες εκφράσεις, δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοιά
τους, το πρόσωπο δηλαδή για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι.
 Η δοτική προσωπική, όταν μετατραπεί σε αιτιατική, δίνει το υποκείμενο του
απαρεμφάτου, το οποίο λειτουργεί ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος.
 Τα απρόσωπα ρήματα, όπως τα μέλει, μεταμέλει, μέτεστι, ὁμολογεῖται,
παρασκεύασται, εἴρηται, διέγνωστο, προδέδοκται συντάσσονται με δοτική
προσωπική του ενεργούντος προσώπου.
 Με ορισμένα απρόσωπα παθητικά ρήματα η δοτική είναι αντικείμενο και όχι
δοτική προσωπική.
Β. Η δοτική προσωπική στην προσωπική σύνταξη

1. Όταν η δοτική προσωπική συνοδεύει προσωπικά ρήματα διακρίνεται σε:
Δοτική προσωπική κτητική. Συντάσσεται με τα ρήματα εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω, όταν δεν είναι
συνδετικά και σημαίνουν «έχω», «αποκτώ». Φανερώνει τον κτήτορα.
π.χ. Πολλὰ χρήματα τοῖς Ἀθηναίοις ἦν. (μτφρ. Οι Αθηναίοι είχαν πολλά χρήματα).
2. Δοτική προσωπική χαριστική. Φανερώνει το πρόσωπο για χάρη ή ωφέλεια του οποίου γίνεται
αυτό που εκφράζει το ρήμα.
π.χ. Ἕκαστος οὐχὶ τῷ πατρὶ καὶ τῇ μητρὶ μόνον γεγένηται ἀλλὰ καὶ τῇ πατρίδι. (μτφρ. Ο
καθένας έχει γεννηθεί όχι μόνο για χάρη του πατέρα και της μητέρας αλλά και της πατρίδας).
3. Δοτική προσωπική αντιχαριστική. Φανερώνει το πρόσωπο το οποίο βλάπτεται από κάτι.
π.χ. Ἡ ἐν Ἀμφιπόλει ἧττα τοῖς Ἀθηναίοις ἐγεγένητο. (μτφρ. Στην Αμφίπολη ηττήθηκαν οι
Αθηναίοι).
4. Δοτική προσωπική ηθική Φανερώνει το πρόσωπο που χαίρεται ή λυπάται για κάτι. H δοτική
προσωπική ηθική συχνά συνοδεύεται από τις μετοχές βουλομένῳ, ἡδομένῳ, ἀχθομένῳ,
προσδεχομένῳ καθώς και το επίθετο ἀσμένῳ.
π.χ. Ἀσμένοις τοῖς ἀνθρώποις τὸ φῶς ἐγίγνετο. (μτφρ. Το φως δημιουργήθηκε για χαρά των
ανθρώπων). Ως δοτική προσωπική ηθική συνήθως χρησιμοποιείται η προσωπική αντωνυμία α΄
και β΄ προσώπου. π.χ. Καί μοι τὴν γραφὴν ἀνάγνωθι. (μτφρ. Διάβασε για μένα την
καταγγελία).
5. Δοτική προσωπική της συμπάθειας. Φανερώνει το πρόσωπο που συμπάσχει ψυχικά,
το πρόσωπο που συμμετέχει συναισθηματικά σε ό,τι εκφράζει το ρήμα της
πρότασης. π.χ. Διέφθαρτό τε τῷ Κροίσῳ ἡ ἐλπίς. (μτφρ. Χάθηκε η ελπίδα για τον
Κροίσο).
6. Δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου ή της αναφοράς.
Φανερώνει το πρόσωπο κατά την κρίση του οποίου ή σε σχέση με το οποίο ισχύει αυτό που
εκφράζει το ρήμα της πρότασης. Συντάσσεται με ρήματα δοξαστικά όπως, δοκῶ, οἴομαι,
νομίζω, αλλά και το ρήμα φαίνομαι, ως προσωπικά ή απρόσωπα.
π.χ. Ἐμοὶ δοκεῖτε οὐ σωφρονεῖν. (μτφρ. Μου φαίνεται ότι δεν σκέφτεστε σωστά).
Συχνά συνοδεύεται από μία μετοχή σε δοτική που δηλώνει τόπο, χρόνο ή κίνηση.
π.χ. Ἦν ἡμέρα πέμπτη ἐπιπλέουσι τοῖς Ἀθηναίοις. (μτφρ. ΄Hταν η πέμπτη ημέρα από τότε που
είχαν εκστρατεύσει οι Αθηναίοι). Ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεύς. (μτφρ. Ενώ αυτός
δεν ήξερε τι να κάνει, έρχεται ο Προμηθέας). Σπανιότερα συνοδεύεται από το ὡς.
7.Δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου. Φανερώνει το πρόσωπο
που ενεργεί. Συντάσσεται με ρήματα παθητικής φωνής, κυρίως συντελικού χρόνου.
π.χ. Περὶ μὲν τῶν ματαίων πολλὰ αὐτοῖς γέγραπται. (μτφρ. Σχετικά με τα μάταια πολλά έχουν
γραφεί από αυτούς.

36
Γ. Η δοτική προσωπική με τα ρηματικά επίθετα σε –τος και –τέος

Η δοτική προσωπική που εξαρτάται από ρηματικά επίθετα σε –τος και –τέος είναι δοτική
προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού.
π.χ. Ἄβατόν ἐστι σοι τοῦτο. (μτφρ. Αυτό είναι αδιάβατο για σένα).
Ταῦτα βατὰ καὶ τοῖς ὑποζυγίοις. (μτφρ. Αυτά είναι ευκολοπέραστα και από τα ζώα).
Ἐπιμελητέον ὑμῖν τῶν σωμάτων. (μτφρ. Πρέπει να φροντίζετε τα σώματά σας).
Τὸν θάνατον ἡμῖν μετ' εὐδοξίας αἱρετέον ἐστί. (μτφρ. Εμείς πρέπει να προτιμούμε τον ένδοξο
θάνατο).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να βρεθούν τα ιδιόρρυθμα απρόσωπα ρήματα και να συνταχθούν:
Οὐδὲν μέλει ὑμῖν τῆς ὑμετέρας σωτηρίας.
Ἐν ὀλιγαρχίᾳ πένησιν οὐ μέτεστιν ἀρχῆς.
Μεταμέλει μοι τῶν πεπραγμένων.
2.Στις παρακάτω προτάσεις να βρεθούν τα απρόσωπα ρήματα, το υποκείμενό τους, καθώς και το
υποκείμενο των απαρεμφάτων:
Ἀνάγκη ἐστὶ μοχθεῖν τοὺς θέλοντας εὐτυχεῖν.
Ἄδηλον ἦν ὁπότε αὐτοῖς ξυρράξουσι.
Τοῖς ἀτυχοῦσι συμφέρει νεωτερίζειν.
Γράμματα δεῖ μαθεῖν καὶ μαθόντα νοῦν ἔχειν.
Οὐδέν ἐμποδών ἐστι αὐτοῖς κυρίους τῶν ἀγαθῶν εἶναι.
Δῆλον ἐγένετο πᾶσι ὅτι πάντες ἠνιάθησαν.
3.Στις ακόλουθες προτάσεις να συντάξετε τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις:
Ἔδει τὰ ἐνέχυρα τότε λαβεῖν.
Περὶ δείλην ἤδη ὀψίαν ἀγγέλεται αὐτοῖς τὰς ἀπὸ Πελοποννήσου πέντε καὶ πεντήκοντα
ναῦς ὅσον οὐ παρεῖναι.
Ἀλλὰ μὴν ὅσιόν ἐστι τῶν ἀγαθῶν μᾶλλον ἤ τῶν κακῶν μεμνῆσθαι.
Οὐ γάρ, οἶμαι, συμφέρει τοῖς ἄρχουσι φρονήματα μεγάλα ἐγγίγνεσθαι τοῖς ἀρχομένοις.
Ἔδοξεν αὐτοῖς στρατεύειν ἐς Ἄργος.
Φανερόν ἐστι ὅτι τὰ μέλλοντα προγιγνώσκειν οὐ τῆς ἡμετέρας φύσεώς ἐστιν.
Προσήκει μὲν πᾶσιν ὑμῖν τιμωρεῖν ὑπὲρ τῶν ἀνδρῶν.
Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς τὴν ἀκρόπολιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν.
Ἔξεστί σοι μέγιστα ἀγαθά τῇ σεαυτοῦ πατρίδι ὑπουργῆσαι.

37
Ποιητικό αίτιο
Ποιητικό αίτιο ονομάζεται το πρόσωπο ή το πράγμα από το οποίο προέρχεται η ενέργεια που
δέχεται το υποκείμενο ενός παθητικού ρήματος.
Το ποιητικό αίτιο εκφέρεται:
α. Εμπρόθετα:
με τις προθέσεις ἀπό, ἐκ, παρὰ, πρός, ὑπὸ + γενική,
π.χ. Κέφαλος ἐπείσθη ὑπὸ Περικλέους. (= Ο Κέφαλος πείστηκε από τον Περικλή.)
π.χ. Τὰ δῶρα πέμπεται παρὰ τοῦ βασιλεύοντος. (= Τα δώρα έχουν σταλεί από το βασιλιά.)
β. Με δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου (δοτική ονόματος ή αντωνυμίας),

π.χ. Οὐδὲν ἡμάρτηταί μοι. (= Κανένα αδίκημα δεν έχει διαπραχθεί από εμένα.)
1. Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική

Κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική γίνονται οι ακόλουθες μεταβολές:
α. Όταν το ρήμα είναι μονόπτωτο:
το ενεργητικό ρήμα τρέπεται σε παθητικό
το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο
το αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού

38
β. Όταν το ρήμα είναι δίπτωτο:

το ενεργητικό ρήμα τρέπεται σε παθητικό
το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο
το άμεσο αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του
παθητικού
το έμμεσο αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος δεν μεταβάλλεται και
παραμένει ως αντικείμενο του παθητικού.
Όταν το ρήμα είναι δίπτωτο με δύο αιτιατικές, η μία αντικείμενο και η άλλη
κατηγορούμενο του αντικειμένου, τότε:
i. το ενεργητικό ρήμα τρέπεται σε παθητικό
ii. το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο
iii. το αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού
το κατηγορούμενο του
iv. αντικειμένου γίνεται κατηγορούμενο του υποκειμένου.

39
γ. Όταν το ρήμα συντάσσεται με σύστοιχο αντικείμενο: το σύστοιχο αντικείμενο ενός

μονόπτωτου ρήματος τρέπεται σε σύστοιχο υποκείμενο: π.χ. γράφω γραφὴν → ἡ γραφὴ
γράφεται ὑπ΄ἐμοῦ ενώ, το σύστοιχο αντικείμενο ενός δίπτωτου ρήματος δεν μεταβάλλεται,
παραμένει σύστοιχο αντικείμενο του παθητικού ρήματος.
α) Όταν το ρήμα έχει τη σημασία του αἰτῶ (= ζητώ), υποκείμενο του παθητικού ρήματος
γίνεται το έμμεσο αντικείμενο:
π.χ.
Ἡριππίδας αἰτεῖ τὸν Ἀγησίλαον ὁπλίτας. → Ὁπλῖται αἰτοῦνται τὸν Ἀγησίλαον ὑπὸ τοῦ
Ἡριππίδου.
β) Στην περίπτωση των ρημάτων ἀποκόπτω τινός τι, ἀποτέμνω τινός τι, ἐκκόπτω τινός τι,
ἐπιτάσσω τινί τι και ἐπιτρέπω τινί τι, υποκείμενο του παθητικού ρήματος γίνεται το
αντικείμενο σε γενική ή δοτική (έμμεσο):
π.χ.
Ἐπέτρεψαν τοῖς ἐννέα ἄρχουσι τὴν φυλακήν. → Οἱ ἐννέα ἄρχοντες ἐπιτετραμμένοι ἦσαν τὴν
φυλακήν.
2. Μετατροπή της παθητικής σύνταξης σε ενεργητική

Κατά τη μετατροπή της παθητικής σύνταξης σε ενεργητική γίνονται αντίστροφα οι
μεταβολές: π.χ.
παθητική σύνταξη: Πολλοὶ ἠδικήθησαν ὑπὸ τούτου.

ενεργητική σύνταξη: Οὗτος ἠδίκησεν πολλούς.
παθητική σύνταξη: Μισθὸς ἐδόθη τοῖς στρατιώταις ὑπὸ τοῦ Λυσάνδρου.

ενεργητική σύνταξη: Λύσανδρος ἔδωκε μισθὸν τοῖς στρατιώταις
παθητική σύνταξη: Ἀλκιβιάδης ᾑρέθη στρατηγὸς ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων.

ενεργητική σύνταξη: Ἀθηναῖοι εἵλοντο Ἀλκιβιάδην στρατηγόν.
παθητική σύνταξη: Ἀθηναῖοι ἠδικήθησαν πολλὰ ὑπὸ τῶν τριάκοντα.

ενεργητική σύνταξη: Οἱ τριάκοντα ἠδίκησαν τοὺς Ἀθηναίους πολλά.

40
Παρατηρήσεις
Μερικά ενεργητικά ρήματα έχουν ως παθητικό ένα άλλο ρήμα ενεργητικής ή μέσης φωνής ή μια
περίφραση που αποτελείται από τα ρήματα ἔχω, γίγνομαι, λαμβάνω κ.ά. και ένα όνομα
ομόρριζο ή συνώνυμο του ενεργητικού ρήματος:
αἱρῶ τι / τινα (= συλλαμβάνω, ἁλίσκομαι ὑπό τινος (= συλλαμβάνομαι,

κυριεύω) κυριεύομαι)
[αλλά και:] αἱροῦμαί τινα (= εκλέγω) αἱροῦμαι ὑπό τινος (= εκλέγομαι)
ἀποκτείνω τινὰ (= σκοτώνω) ἀποθνῄσκω ὑπό τινος (= σκοτώνομαι)
δίκην λαμβάνω παρά τινος (= δίκην δίδωμί τινι (= τιμωρούμαι)

τιμωρώ)
διώκω τινὰ (= κατηγορώ, εξορίζω φεύγω ὑπό τινος (= κατηγορούμαι, εξορίζομαι)

κάποιον)
ἐκβάλλω τινὰ (= εξορίζω) ἐκπίπτω ὑπό τινος (= εξορίζομαι)
εὖ ποιῶ / δρῶ τινα (= ευεργετώ) εὖ πάσχω ὑπό τινος (= ευεργετούμαι)
ζημιῶ τινα (= ζημιώνω, τιμωρώ) ζημιοῦμαι / ζημίαν λαμβάνω παρά τινος

(= ζημιώνομαι, τιμωρούμαι)
κακῶς λέγω τινὰ (= κακολογώ) κακῶς ἀκούω ὑπό τινος (= κακολογούμαι)
μισῶ τινα (= μισώ) μισοῦμαι / μισητὸς γίγνομαι / μῖσος ἔχω πρός

τινος (= μισούμαι) κ.ά.

41
Περιφραστικά σχηματίζουν συνήθως τον παθητικό τους τύπο τα αποθετικά

ρήματα, αυτά δηλαδή που έχουν μόνο μέση φωνή:
αἰδοῦμαί τινα (= σέβομαι, αἰδοῦς τυγχάνω ὑπό τινος (= με σέβεται, με

ντρέπομαι κάποιον) ντρέπεται κάποιος)
αἰτιῶμαί τινα (= κατηγορώ αἰτίαν ἔχω / αἰτίαν λαμβάνω / ἐν αἰτίᾳ εἰμὶ ὑπό
κάποιον) τινος (= κατηγορούμαι)
ἐπιμελοῦμαί τινος (= φροντίζω ἐπιμελείας τυγχάνω ὑπό τινος (= με φροντίζει

κάποιον) κάποιος)
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Στις παρακάτω προτάσεις να εντοπίσετε το ποιητικό αίτιο και να αναγνωρίσετε τον τρόπο
εκφοράς του.
α. Καὶ δικαίως ἂν οὗτος ὑπὸ τῆς πόλεως ζημιοῖτο.
β. Τὰ μέγιστα τῶν πεπραγμένων κατείργασται Φιλίππῳ.
γ. Αἱρετέον ἡμῖν ἐστιν τὸν μετ’ εὐδοξίας θάνατον.
δ. Πολλαὶ θεραπεῖαι τοῖς ἰατροῖς εὕρηνται.
ε. Οἱ φίλοι εὖ ἔπαθον ὑπὸ τοῦ Κύρου.
2.Στις παρακάτω προτάσεις να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική ή την παθητική σε
ενεργητική.
α. Ὁ βασιλεὺς κελεύει τοὺς Ἕλληνας τὰ ὅπλα παραδοῦναι.
β. Ἡμεῖς ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν ἐσώθημεν.
γ. Σωκράτης ἐδίδαξεν τοῖς Ἀθηναίοις τὴν ἀρετήν.
δ. Ταῦτα ὑφ’ ἡμῶν ἐπράχθησαν.
ε. Ταῦτα ὡμολόγητο ἡμῖν τε καὶ σοί.
3.Να τρέψετε την ενεργητική σύνταξη των επομένων προτάσεων σε παθητική.

α. Οἱ Φαρσάλιοι παρακατέθεντο αὐτῷ τὴν ἀκρόπολιν (οι Φαρσαλινοί τού παρέδωσαν την ακρόπολη).
β. Οὐδένα πώποτε ἀπεστέρησα χάριτος (= ποτέ μέχρι τώρα δεν στέρησα από κάποιον την
ευγνωμοσύνη μου).
γ. Τὰ μαθήματα ταῦτα ἀποτρέπει γε τοὺς νεωτέρους πολλῶν ἁμαρτημάτων (= τα μαθήματα αυτά
αποτρέπουν βέβαια τους νεότερους από πολλά παραστρατήματα).
δ. Ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Λακεδαιμόνιός τε ὁ Κίμωνος (= στρατηγός τους ήταν ο Λακεδαιμόνιος ο γιος
του Κίμωνα).
ε. Τοὺς αὑτῶν ὑεῖς διδάσκουσιν (= μορφώνουν τα παιδιά τους).
στ. Τὴν τοιαύτην δύναμιν ἀνδρείαν ἐγὼ καλῶ (= μια τέτοια δύναμη προσωπικά την
αποκαλώ ανδρεία).
ζ. Χρὴ πάντας ἀμύνειν τῇ πόλει (= Όλοι έχουν την ηθική υποχρέωση να υπερασπίζουν την πόλη).
η. Ἀπέτεμον τῶν στρατηγῶν τὰς κεφαλὰς (= έκοψαν τα κεφάλι των στρατηγών).
θ. Ἐπέτρεψαν τοῖς ἐννέα ἄρχουσι τὴν φυλακὴν (= ανέθεσαν τη φρούρηση στους εννέα άρχοντες.)

42
ΠΡΟΣΟΧΗ! Ιδιαιτερότητες των ασκήσεων η και θ.

Κατά την μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική, στα παθητικά των
ρημάτων ἀποτέμνω,ἀποκόπτω, ἐκκόπτω τινός τι (λ.χ. τὴν κεφαλήν, τὴν χεῖρα) τρέπεται, συνήθως,
αντίθετα βέβαια με τον κανόνα, σε υποκείμενο η γενική κτητική και όχι το σε αιτιατική αντικείμενο.
Τα παθητικά τους είναι ἀποτέμνεται, ἀποκόπτεται, ἐκκόπτεταί τίς τι ή τινός τι.
Κατά την μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική, στα παθητικά των
ρημάτων ἐπιτάσσω,ἐπιτρέπω τινί τι τρέπεται, συνήθως, αντίθετα βέβαια με τον κανόνα, σε
υποκείμενο το σε δοτική πτώση έμμεσο αντικείμενο και όχι το σε αιτιατική άμεσο αντικείμενο. Τα
παθητικά τους είναι ἐπιτάσσεται, ἐπιτρέπεταί τίς τι ή τινί τι.
4.Να τρέψετε την παθητική σύνταξη των επομένων προτάσεων σε ενεργητική.

α. Ἐπληρώθη ὑπ’ ἐμοῦ ἡ φιάλη ὕδατος (= γέμισα τη φιάλη με νερό).
β. Οὐ ταῦτα ὡμολόγητο ἡμῖν τε καὶ σοί; (= δεν είχαν συμφωνηθεί αυτά και από μένα και από
σένα;)
γ. Τοῖς νῦν τε και τοῖς ἔπειτα θαυμασθησόμεθα (= θα γίνουμε αντικείμενο θαυμασμού και από
τους τωρινούς και από τους κατοπινούς).
δ. Τὸ ἀληθὲς ἀνθρώποις οὐχ εὑρήσεται (= η αλήθεια δεν θα βρεθεί από τους ανθρώπους).
ε. Διδάσκεσθαι ἐθέλω ὑπὸ χρηστῶν μόνον (= θέλω να μαθαίνω μόνο από ενάρετους).
στ. Ἐπράχθη οὐδὲν ἀπὸ τῶν τυράννων ἀξιόλογον (= δεν έγινε τίποτα αξιόλογο από τους
τυράννους).
ζ. Ἰσχόμαχος πρὸς πάντων καλός τε κἀγαθὸς ἐπωνομάζετο (= ο Ισχόμαχος αποκαλούνταν από
όλους και καλός και γενναίος).
η. Ἀλκιβιάδης ᾑρέθη στρατηγὸς ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων (= ο Αλκιβιάδης εξελέγη στρατηγός από τους
Αθηναίους).
θ. Ἡ πατρὶς νομιζέσθω ὑπὸ σοῦ οἶκος (= να θεωρείται η πατρίδα από σένα σπίτι).

43
Α. Το άναρθρο απαρέμφατο διακρίνεται σε ειδικό και τελικό απαρέμφατο
α) Ειδικό απαρέμφατο
Απαντά σε κάθε χρόνο και δέχεται άρνηση «οὐ».
Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα ειδική πρόταση και μεταφράζεται με «ότι» + οριστική του χρόνου
που βρίσκεται.
Μπορεί να συνοδεύεται από το δυνητικό «ἄν».
Το ειδικό απαρέμφατο συντάσσεται με τις εξής κατηγορίες ρημάτων:

Λεκτικά: λέγω, φημί, ὁμολογῶ, ἐπαγγέλλομαι (= υπόσχομαι), ἐγγυῶμαι κ.ά.
π.χ. Τὸν μὲν καλὸν κἀγαθὸν ἄνδρα καὶ γυναῖκα εὐδαίμονα εἶναί φημι, τὸν δὲ ἄδικον καὶ πονηρὸν
ἄθλιον.
Δοξαστικά: δοκῶ, ἐλπίζω, ἡγοῦμαι, κρίνω, νομίζω, οἴομαι, πιστεύω, εἰκάζω, λογίζομαι,
ὑπολαμβάνω κ.ά. π.χ. Πάντας ὑμᾶς οἴομαι γιγνώσκειν.
Γνωστικά και αισθητικά: γιγνώσκω, εὑρίσκω (= διαπιστώνω), πυνθάνομαι (= πληροφορούμαι),
π.χ. Πυνθάνομαι γὰρ αὐτὸν ἀπολογήσασθαι ταῦτα.
Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις παρόμοιας σημασίας:
δοκεῖ, λέγεται, νομίζεται, ἀγγέλλεται, λόγος ἐστί, φανερόν ἐστι κ.ά.
π.χ. Ὁμολογεῖται τὴν πόλιν ἡμῶν ἀρχαιοτάτην εἶναι
β) Τελικό απαρέμφατο
Απαντά σε κάθε χρόνο εκτός από μέλλοντα και δέχεται άρνηση «μή».
Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα τελική πρόταση και μεταφράζεται με «να» + υποτακτική του
χρόνου που βρίσκεται.
Το τελικό απαρέμφατο συντάσσεται με τις εξής κατηγορίες ρημάτων:

Βουλητικά: βούλομαι, ἐπιθυμῶ, εὔχομαι, ζητῶ, δέομαι, ἀξιῶ, δέχομαι κ.ά.
π.χ. Μένων ἐβούλετο πλουτεῖν.
Προτρεπτικά και παραχωρητικά: κελεύω, κηρύττω, παραινῶ, προτρέπω, ἐῶ (= αφήνω) κ.ά.
π.χ. Πρόξενον παρῄνει ὡς τάχιστα παραγενέσθαι.
Απαγορευτικά: ἀπαγορεύω, ἀποτρέπω, κωλύω, εἴργω κ.ά. π.χ. Ἐκώλυσαν ἡμᾶς ἀπελθεῖν.
Αποπειρατικά και δυνητικά: δύναμαι, ἐπιχειρῶ, πειρῶμαι, τολμῶ κ.ά. π.χ. Πειρᾶται πείθειν
ὑμᾶς.
Ρήματα που σημαίνουν συνήθεια, σκέψη, απόφαση, απαίτηση, παράκληση ή δισταγμό: ἐθίζω,
βουλεύομαι, διανοοῦμαι, μέλλω, ἀξιῶ, ὀκνῶ, φοβοῦμαι , σκοπῶ κ.ά. π.χ. Ἐψηφίσαντο βοηθεῖν
πανδημεί.
Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις παρόμοιας σημασίας: ἀνάγκη ἐστί, δεινόν ἐστι,
καλῶς ἔχει, οἷόν τ’ ἐστι, δεῖ, προσήκει, χρὴ κ.ά. π.χ. Ἀγαθοῖς ὑμῖν προσήκει εἶναι.

44
Β. Το άναρθρο απαρέμφατο
Yποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις: π.χ. Χρὴ τοῦ

βάρους μεταδιδόναι τοῖς φίλοις.
Aντικείμενο σε προσωπικά ρήματα: π.χ. Ἐκήρυξεν τοῖς Ἕλλησι συσκευάζεσθαι.
Kατηγορούμενο σε συνδετικά ρήματα, ιδιαίτερα σε άλλο έναρθρο απαρέμφατο:

π.χ. Τὸ λακωνίζειν ἐστὶ φιλοσοφεῖν.
Επεξήγηση σε προηγούμενη λέξη, συνηθέστερα επίρρημα, ή ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας:

π.χ. Ὑμᾶς οὕτως ἐπαίδευον, προτιμᾶν τοὺς γεραιτέρους.
Προσδιορισμός της αναφοράς (απαρέμφατο της αναφοράς): όταν εξαρτάται από επίθετα που
δηλώνουν ικανότητα, δυνατότητα, αναγκαιότητα, προθυμία, καταλληλότητα, όπως ἀγαθός, ἄξιος,
δεινός, ἕτοιμος, ἱκανός, καλός, ὀξύς, πρόθυμος, φοβερός, χρήσιμος, ἡδύς, στυγνός, ῥᾴδιος, λιτὸς
κ.ά. π.χ. Δειναὶ αἱ γυναῖκες εὑρίσκειν τέχνας.
Προσδιορισμός του σκοπού ή του αποτελέσματος: όταν εξαρτάται από ρήματα που
δηλώνουν σκόπιμη ενέργεια (ποιῶ, πράττω), κίνηση (φέρω, ἔρχομαι), παροχή, εκλογή, καθώς και
τα ρήματα φύομαι καιεἰμί. Αναλύεται σε τελική ή συμπερασματική πρόταση και μεταφράζεται με το
«για να» ή «ώστε να» . π.χ. Ὁμοίως καὶ πλουσίῳ καὶ πένητι παρέχω ἐμαυτὸν ἐρωτᾶν.
Β’ όρος σύγκρισης, μόνο στις εξής περιπτώσεις:

α) όταν ο α΄ όρος είναι επίσης απαρέμφατο. π.χ. Πότερον βούλει μένειν ἢ ἀπιέναι;
β) όταν ο α΄ όρος είναι δυσανάλογα ανώτερος από τον β΄ όρο σύγκρισης (ἢ ὥστε + απαρέμφατο).
π.χ. ᾜσθοντο αὐτὸν ἐλάττω ἔχοντα δύναμιν ἢ ὥστε τοὺς φίλους ὠφελεῖν.
Απόλυτο Απαρέμφατο (δεν εξαρτάται από κάποιο ρήμα -δεν γίνεται σύνταξη)
Απαντά με τη μορφή στερεότυπης έκφρασης.
Μερικά από τα πιο εύχρηστα απόλυτα απαρέμφατα είναι τα ακόλουθα:
τὸ ἐπ’ ἐκείνῳ / ἐκείνοις εἶναι (όσο εξαρτάται από εκείνον/εκείνους),
τὸ ἐπὶ τούτῳ / τούτοις / σφᾶς εἶναι (όσο εξαρτάται από αυτόν/αυτούς),
τὸ κατὰ τοῦτον εἶναι (όσο εξαρτάται από αυτόν),
τὸ νῦν εἶναι (όσο για τώρα),
τὸ ξύμπαν εἰπεῖν (και γενικά),
ἑκὼν εἶναι (θεληματικά),
ὡς συντόμως / ὡς συνελόντι / ὡς διὰ βραχέων εἰπεῖν (για να μιλήσω σύντομα),
ὡς ἐν κεφαλαίῳ εἰπεῖν (για να μιλήσω περιληπτικά),
ὡς ἔπος εἰπεῖν, ὡς εἰπεῖν (για να μιλήσω έτσι),
ὡς εἰκάσαι (όπως μπορεί να συμπεράνει κανείς),
ὡς τἀληθὲς εἰπεῖν (για να πω την αλήθεια),
οὕτως εἰπεῖν (για να το πω έτσι),
ὀλίγου / μικροῦ / οὐ πολλοῦ δεῖν (λίγο έλειψε),
ὡς ἐμοὶ δοκεῖν (κατά τη γνώμη μου),
σὺν θεῷ εἰπεῖν (για να πω με τη βοήθεια του Θεού).
π.χ. Ἀληθὲς γε, ὡς ἔπος εἰπεῖν, οὐδὲν εἰρήκασιν.

45
Απαρέμφατο σε θέση ρήματος σε:

α) Κύριες προτάσεις επιθυμίας αντί για προστακτική ή ευχετική ευκτική:
π.χ. Ὦ ἄνδρες, ἰέναι ἐπὶ τοὺς πολεμίους.
β) Δευτερεύουσες απαρεμφατικές προτάσεις:

Xρονικές: π.χ. Πρὶν δὲ ταῦτα πρᾶξαι, μὴ σκοπεῖτε τίς εἰπὼν τὰ βέλτιστα.
Συμπερασματικές: π.χ. Οἱ δὲ διήλλαξαν ἐφ’ ᾧτε μὲν ἔχειν εἰρήνην ὡς πρὸς ἀλλήλους, ἀπιέναι δὲ
ἕκαστον ἐπὶ τὰ ἑαυτόν.
Αναφορικές Συμπερασματικές: π.χ. Ἐγὼ οὐ μόνον νῦν, ἀλλὰ καὶ ἀεὶ τοιοῦτος, οἷος τῶν ἐμῶν
μηδενὶ ἄλλῳ πείθεσθαι ἢ τῷ λόγῳ.
Γ. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου απαντά ή σε αιτιατική ή σε ονομαστική πτώση.
Έτσι έχουμε δύο διαφορετικούς τρόπους σύνταξης:
α) Ταυτοπροσωπία. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το ίδιο με το υποκείμενο του
ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο. π.χ. Οὗτος μαθήσεται μὴ ἐπιβουλεύειν τοῖς
ἀσθενεστέροις. (ενν. «οὗτος» υποκείμενο του απαρεμφάτου «ἐπιβουλεύειν»).
β) Ετεροπροσωπία. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του
ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο. π.χ. Οἱ Αἰγύπτιοι ἐνόμιζον ἑαυτοὺς πρώτους
γενέσθαι πάντων ἀνθρώπων. («ἑαυτοὺς» υποκείμενο του απαρεμφάτου «γενέσθαι»).
Στην απρόσωπη σύνταξη το υποκείμενο του (τελικού) απαρεμφάτου τίθεται πάντα σε πτώση
αιτιατική. Όταν δεν δηλώνεται, εννοείται σε πτώση αιτιατική και προκύπτει από τη δοτική
προσωπική που συνήθως συνοδεύει τα απρόσωπα ρήματα:
π.χ. Τοὺς ἐν τῷδε τῷ τάφῳ κειμένους […] ἔδοξεν τῇ πόλει δημοσίᾳ θάπτειν. (ενν. «τὴν πόλιν»
υποκείμενο του απαρεμφάτου «θάπτειν»).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να χαρακτηρίσετε τη συντακτική θέση του άναρθρου απαρεμφάτου στα παρακάτω
παραδείγματα.
Κροῖσος ἐνόμιζε ἑαυτὸν εἶναι ἀνθρώπων ἁπάντων ὀλβιώτατον.
Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης.
Τὸ κακῶς ποιεῖν ἐστι ἀδικεῖν.
Ἐπεθύμει γενέσθαι ἀνὴρ τὰ μεγάλα πράττειν ἱκανός.
Δημοσθένης μὲν ἦν δεινότατος λέγειν καὶ πολλάκις παρεῖχεν ἑαυτὸν συμβουλεύειν τοῖς
Ἀθηναίοις.
Ξενοφῶν καὶ Χειρίσοφος διεπράξαντο, ὥστε λαβεῖν τοὺς νεκρούς.
2.Στις επόμενες προτάσεις να βρείτε το είδος (ειδικό ή τελικό) και το υποκείμενο

(ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία) των απαρεμφάτων.
α. Οἱ Πέρσαι ἠνάγκαζον τοὺς νέους μανθάνειν τοὺς νόμους.
β. Ἄξιον ἦν τοῖς ζῶσιν πενθεῖν τοὺς τεθνεῶτας.
γ. Οἱ ἄριστοι ἄνδρες παρακελεύονται τοῖς πολίταις ὁμονοεῖν.
δ. Ἐπιθυμεῖ γενέσθαι ἀνὴρ τὰ μεγάλα πράττειν.
ε. Ἀρχίδαμος ἔμελλε δῃώσειν τὴν γῆν.

46
Γ. To έναρθρο απαρέμφατο
Έναρθρο ονομάζεται το απαρέμφατο που εκφέρεται με άρθρο ουδετέρου γένους σε κάθε πτώση
του ενικού αριθμού πλην της κλητικής και ισοδυναμεί με το αντίστοιχο ουσιαστικό. Βρίσκεται σε
όλους τους χρόνους και δέχεται άρνηση μή.
To έναρθρο απαρέμφατο μεταφράζεται ως εξής:

α. Με αφηρημένο ουσιαστικό π.χ. Προαιροῦμαι τὸ ἐπαινεῖν τοὺς νέους (μτφρ. Προτιμώ τον
έπαινο των νέων).
β. Με «το ότι »+ οριστική π.χ. Κῦρος διήνεγκε τῶν ἄλλων ἀνθρώπων τῷ δωρεῖσθαι πλεῖστα
(μτφρ. Ο Κύρος διέφερε από τους άλλους ανθρώπους στο ότι δώριζε πολλά).
γ. Με «το να» + υποτακτική π.χ. Τοσοῦτον ἀπέχω τοῦ ποιεῖν τι τῶν προσταττομένων (μτφρ. Τόσο
απέχω από το να κάνω κάτι από αυτά του εντέλλονται).
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ:
Το έναρθρο απαρέμφατο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον λόγο ως:
1. Υποκείμενο σε οποιοδήποτε προσωπικό ρήμα και βρίσκεται σε πτώση ονομαστική: π.χ. Τὸ
λακωνίζειν ἐστι φιλοσοφεῖν.
2. Αντικείμενο σε οποιοδήποτε (μεταβατικό) ρήμα και βρίσκεται σε μια από τις πλάγιες πτώσεις,
ανάλογα με τη σύνταξη του ρήματος
π.χ.:Ἤρξαντο τοῦ διαβαίνειν (σε γενική πτώση)
Σωκράτης ἐχρῆτο τῷ ἐρωτᾶν καὶ ἀποκρίνασθαι (σε δοτική πτώση)
Τὸ ἀποθνῄσκειν οὐδεὶς φοβεῖται […] τὸ δὲ ἀδικεῖν φοβεῖται (σε αιτιατική πτώση)
3. Κατηγορούμενο με εξάρτηση από συνδετικό ρήμα:
π.χ Ἔστω δὴ τὸ ἀδικεῖν τὸ βλάπτειν ἑκόντα παρὰ τὸν νόμον.
4. Επεξήγηση (ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός) σε λέξη που προηγείται και ιδιαίτερα σε
ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας: π.χ. Καὶ τοῦτο ἐστιν τὸ ἀδικεῖν, τὸ πλέον τῶν ἄλλων ζητεῖν ἔχειν.
5. Ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός σε μία από τις πλάγιες πτώσεις:
Γενική π.χ. Ἐπαινοῖεν δ’ ἂν αὐτὸν ἀλλήλων ἐναντίον ἐξαπατῶντες ἀλλήλους διὰ τὸν τοῦ
ἀδικεῖσθαιφόβον (γενική αντικειμενική στο «φόβον»).
Δοτική π.χ. Τοῦτο ὅμοιόν ἐστι τῷ ὀνειδίζειν (δοτική αντικειμενική στο «ὅμοιόν»).
Αιτιατική π.χ. Τὸ μὲν ἐς τὴν γῆν ἡμῶν ἐσβάλλειν ἱκανοί εἰσιν (αιτιατική της αναφοράς στο
επίθετο «ἱκανοί»).
6. Επιρρηματικός προσδιορισμός, εμπρόθετος (i) ή πλάγιας πτώσης (ii):

i. Ως εμπρόθετος προσδιορισμός με τις προθέσεις διὰ (= επειδή, διότι), ἐπί, πρός, εἰς (για, για να,
προς, στο να), κατὰ και μερικές φορές εἰς (= σε, σε σχέση με, ως προς), παρὰ (= σε σύγκριση
με),μετὰ (μετά, κατόπιν), περὶ (αναφορικά με, για) π.χ. Ὁπότε Ἀθηναῖοι διὰ τὸ
ἐπιλελοιπέναι ἅπαντα τὸν σῖτον ἔμελλον ὁμολογήσειν ὅ,τι τις λέγοι (εμπρόθετος προσδιορισμός
της αιτίας).
ii. Με την επιρρηματική χρήση των πλάγιων πτώσεων.
α. Σε γενική πτώσηπ.χ. Ἐτειχίσθη Ἀταλάντη ὑπὸ Ἀθηναίων τοῦ μὴ λῃστὰς κακουργεῖν τὴν Εὔβοιαν
(γενική του σκοπού στο ρ. «Ἐτειχίσθη»)
β. Σε δοτική πτώση π.χ. Τῷ μελετᾶν ἀγόμεθα εἰς ἀρετὴν (δοτική του τρόπου στο ρ. «ἀγόμεθα»).

47
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Έναρθρο Υποκείμενο Αἰσχρὸν καὶ ἄδικον τὸ πλεονεκτεῖν.

απαρέμφατο
Αντικείμενο Τὸ ἀντιλέγειν μὴ κάλει λοιδορεῖσθαι.
Κατηγορούμενο Ἔστω τὸ ἀδικεῖν τὸ βλάπτειν ἑκόντα παρὰ τὸν

νόμον.
Επεξήγηση Τοῦτό φημι εἶναι σωφροσύνην, τὸ

γιγνώσκειν ἑαυτόν.
Ετερόπτωτος Τὸ σιγᾶν κρεῖττόν ἐστι τοῦ λαλεῖν [γενική

προσδιορισμός συγκριτική].
Επιρρηματικός Ἐθαυμάζετο ἐπὶ τὸ εὐθύμως ζῆν [εμπρόθετος

προσδιορισμός προσδιορισμός της αιτίας].

48
Επιθετική μετοχή
Η επιθετική ή αναφορική μετοχή, έναρθρη και σπανιότερα άναρθρη, λειτουργεί ως επίθετο και
προσδιορίζει ουσιαστικά. Δέχεται άρνηση οὐ, όταν εκφράζει κάτι το πραγματικό και σπανιότερα
άρνηση μή, όταν εκφράζει κάτι το υποθετικό ή το υποκειμενικό.
Η επιθετική μετοχή λειτουργεί στο λόγο ως:

α) Υποκείμενο:
π.χ.Οὐδέποθ' ὑμᾶς οἱ λέγοντες οὔτε πονηροὺς οὔτε χρηστοὺς ποιοῦσιν.
Τὸ μέλλον ἄδηλον πᾶσιν ἀνθρώποις (= Το μέλλον είναι άγνωστο σε όλους τους ανθρώπους.)
β) Αντικείμενο:
π.χ.Οἱ νόμοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ συμφέρον βούλονται.
Πατέρα τίμα, τὴν δὲ τεκοῦσαν σέβου.(= Να τιμάς τον πατέρα σου, να σέβεσαι τη μητέρα σου.)
γ) Κατηγορούμενο (η επιθετική μετοχή είναι πάντα έναρθρη):
π.χ.Οὖτος ἦν ὁ ἀδικήσας καὶ επιβουλεύσας ἡμῖν.Οὗτος ἐστὶ ὁ ἄρχων. (= Αυτός είναι ο άρχοντας.)
δ)Επιθετικός προσδιορισμός:
π.χ.Προσήκει τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις πείθεσθαι.
Τὸ νοσοῦν σῶμα πυρετοὺς ἀπεργάζεται. (= Το άρρωστο σώμα ανεβάζει πυρετό.)
ε) Κατηγορηματικός προσδιορισμός (δεν αναλύεται σε αναφορική πρόταση):
π.χ.Πατηγύας προφαίνεται ἐλαύνων ἱδροῦντι τῷ ἵππῳ.
Οἱ Θηβαῖοι ἔπεμψαν τὸν ἄνδρα ἐστεφανωμένον.(= Οι Θηβαίοι έστειλαν τον
άνδρα στεφανωμένο.)
στ) Παράθεση: π.χ.Λύσανδρος παρέπλει εἰς Λάμψακον σύμμαχον οὖσαν Ἀθηναίων.Ἡμεῖς οἱ
λέγοντες. (= Εμείς οι ρήτορες.)
ζ) Επεξήγηση: π.χ. Οὗτοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, οἱ ταύτην τὴν φήμην κατασκεδάσαντες, οἱ δεινοὶ
εἰσίν μου κατήγοροι. Ὁ ἀνήρ, ὁ διώκων, ἤκουεν (= Ο άνδρας, ο κατήγορος δηλαδή, άκουγε.)
η) Ονοματικός ετερόπτωτος ή εμπρόθετος προσδιορισμός:
π.χ. Πρὸς ἕκαστον τῶν εἰρημένων ἐνεχείρει τι λέγειν ὁ Φίλιππος. [γενική διαιρετική]
Διαιρεῖται εἰς δύο μέρη τὸ πλῆθος τῶν οἰκούντων, τὸ μὲν εἰς τοὺς γεωργούς ,τὸ δὲ εἰς τὸ
προπολεμοῦν μέρος. [γεν.περιεχομένου]
Οἱ δὲ ἐναντίοι τοῖς προδιδοῦσι πέμπουσι Θουκιδίδην. [δοτ.αντικειμενική]
Ἱστορεῖ τὴν Πλάτωνος περὶ τῶν ὄντων δόξαν. [εμπρόθ.αναφοράς]
Ἀναξίβιος παραπλεύσας εἰς Πάριον πέμπει παρὰ Φαρνάβαζον κατὰ τὰ συγκείμενα.
[εμπρόθ.συμφωνίας]
Τοῦτο ἐστὶ τῶν κηρυχθέντων. [γενική κατηγορηματική κτητική] (= Αυτή είναι μια από τις
διαταγές.)
θ) Δοτική προσωπική:
π.χ. Φύσει δ' ὑπάρχει τοῖς παροῦσι τὰ τῶν ἀπόντων. [δοτ.προσωπική κτητική]
Οὐκ ἐξιτὸν ἐστὶ τοῖς κλέπτουσι. [δοτική προσωπική ενεργούντος προσώπου] (= Δεν είναι
δυνατό στους κλέφτες να βγουν έξω.)
Ισοδυναμεί και αναλύεται σε δευτερεύουσα αναφορική ονοματική πρόταση.

49
Κατηγορηματική μετοχή
Η κατηγορηματική μετοχή είναι πάντα άναρθρη, απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν
μετοχή και αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται.
Δέχεται άρνηση οὐ και μεταφράζεται συνήθως με τα «ότι», «που» + οριστική ή με το «να» +
υποτακτική : π.χ.Ῥᾳδίως ἐξελεγχθήσεται ψευδόμενος. (= Εύκολα θα αποδειχτεί ότι ψεύδεται.)
Ἐγὼ μὲν τοίνυν ἀπείρηκα τρέχων. (= Λοιπόν εγώ κουράστηκα να τρέχω.)
Με κατηγορηματική μετοχή συντάσσονται τα ρήματα:

α) εἰμί, γίγνομαι, τυγχάνω, διατελῶ, καθίσταμαι, ἀποβαίνω, ἐκβαίνω, ὑπάρχω, ἔφυν, πέφυκα·
η μετοχή έχει θέση κατηγορούμενου, μεταφράζεται ως ρήμα, ενώ η μετάφραση του ρήματος
παραλείπεται:
π.χ. Προσεοικότες γίγνονται τοῖς γονεῦσιν οἱ παῖδες. (= Tα παιδιά μοιάζουν στους γονείς.)
Ἦν οὖν καὶ ἐν ἐκείνοις πολλὰ γιγνόμενα. (= Γίνονταν λοιπόν πολλά και σ' εκείνα τα χρόνια.)
β) λανθάνω (=μένω απαρατήρητος), φαίνομαι/ φανερός ἐιμι (=είμαι φανερός) , οἴχομαι, (= έχω
φύγει), φθάνω (= προφταίνω), δῆλός εἰμι(= είμαι φανερός), διαβιῶ / διαμένω (= ζω κάπου
μόνιμα), διάγω / διαγίγνομαι (=περνώ τον καιρό μου), οὐ διαλείπω (=δε σταματώ), διατελῶ (=
είμαι συνεχώς), τυγχάνω (= συμβαίνει να είμαι, είμαι). Tα ρήματα αυτά μπορεί να αποδοθούν
με τροπικό επίρρημα και η κατηγορηματική μετοχή που εξαρτάται απο αυτά με ρήμα:
 δῆλός εἰμι (= φανερά)
 διαβιῶ / διαμένω / διαγίγνομαι / διάγω / οὐ διαλείπω / διατελῶ (= συνεχώς)
 λανθάνω (= κρυφά)
 οἴχομαι (= γρήγορα, αμέσως)
 τυγχάνω (= τυχαία)
 φαίνομαι / φανερός εἰμι (= φανερά)
 φθάνω (= πρώτα, πρώτος).
π.χ. Δῆλος ἦν ἐπιθυμῶν προσελθεῖν. (= Επιθυμούσε φανερά να έρθει.)

Φανερὸς ἦν τοῖς νόμοις λατρεύων. (= Φανερά υπηρετούσε τους νόμους.)
Ἀλλ' αὐτοὶ φθήσονται τοῦτο δράσαντες. (= Αλλ' αυτοί πρώτοι θα το κάνουν αυτό.)
γ) Ρήματα που σημαίνουν έναρξη, λήξη, καρτερία, ανοχή, κάματο, όπως ἄρχω, ἄρχομαι,
ἀπαλλάττομαι, ἀπολείπω, ἐπιλείπω (= αφήνω), λήγω, παύω, παύομαι, ὑπάρχω (= αρχίζω
πρώτος), ἀνέχομαι, ἀπαγορεύω, κάμνω (= κουράζομαι), καρτερῶ, ὑπομένω κ.τ.ό.:
π.χ .Ἄρξομαι διδάσκων ἐκ τῶν θείων.
Παύσασθε περὶ τούτου κατηγοροῦντες ἀλλήλων.
Ἀλλὰ μὴ κάμῃς φίλον ἄνδρα εὐργετῶν. (= Mήν κουραστείς να ευεργετείς)

50
δ) Ρήματα που σημαίνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση, μνήμη και τα αντίθετά τους, όπως ἀγνοῶ,
αἰσθάνομαι, ἀκούω, γιγνώσκω, ἐπίσταμαι, εὑρίσκω, ὁρῶ, περιορῶ (=αδιαφορώ,
επιτρέπω), μανθάνω, ἐνθυμοῦμαι, μέμνημαι, ἐπιλανθάνομαι (= ξεχνώ) κ.τ.ό.:
π.χ. Αἰσθάνομαί τινας παραβαίνοντας τοὺς νόμους.
Μαζαῖος ἤκουσεν ἤδη προσάγοντα Ἀλέξανδρον.
Μέμνημαι τοιαῦτα ἀκούσας σου.
ε) Ρήματα που σημαίνουν δείξη, δήλωση, αγγελία, έλεγχο, όπως (ἀν)αγγέλω, ἐπιδείκνυμι,
ἀποδείκνυμι, δηλῶ, ἀποφαίνω, ἐλέγχω (= αποδεικνύω), παρέχω (= παρουσιάζω), φαίνω,
φαίνομαι κ.τ.ό.:
π.χ. Ἐπιδείξω Μειδίαν τουτονὶ μὴ μόνον εἰς ἐμὲ ἀλλὰ καὶ εἰς ὑμᾶς ὑβρικότα.
Καὶ μὴν οὐδ' ἀκαίρως φανησόμεθα μεμνημένοι περὶ τούτων.
στ) Ρήματα που σημαίνουν ψυχικό πάθος, όπως ἀγανακτῶ, αἰσχύνομαι, ἄχθομαι, ἥδομαι (=
ευχαριστιέμαι),χαίρω, λυποῦμαι, ὀργίζομαι, τέρπομαι, βαρέως φέρω κ.τ.ό.
π.χ. Ἀγανακτῶ ὁρῶν τὴν συκοφαντίαν ἄμεινον τῆς φιλοσοφίας φερομένην.
Καὶ ἐγὼ τοῖς καλῶς ἐρωτῶσι χαίρω ἀποκρινόμενος.
Μια μετοχή που εξαρτάται από ρήμα ψυχικού πάθους μπορεί να είναι και αιτιολογική. Είναι
κατηγορηματική, όταν δηλώνει πράξη σύγχρονη προς αυτό που σημαίνει το ρήμα, και
αιτιολογική, όταν δηλώνει πράξη προτερόχρονη:
π.χ. Ἀλλ' ἥδομαι, ὦ Κλέαρχε, ἀκούων σου φρονίμους λόγους. [κατηγορηματική]
Καὶ μετεμέλοντο τὰς σπονδὰς οὐ δεξάμενοι. [αιτιολογική]
ζ) Τα ρήματα εὖ / καλῶς / δίκαια / κακῶς ποιῶ, χαρίζομαι, ἀδικῶ, νικῶ, περιγίγνομαι

(=υπερτερώ), κρατῶ, ἡττῶμαι, λείπομαι (= υστερώ) κ.τ.ό. μεταφράζονται «με το να» +
υποτακτική, «που» + οριστική ή «στο να» + υποτακτική:
π.χ Ἀδικεῖτε πολέμου ἄρχοντες καὶ σπονδὰς λύοντες. (= Αδικείτε με το να αρχίζετε πόλεμο και με
το να καταλύετε τις συνθήκες ειρήνης .)
Εὖ γ' ἐποίησας ἀναμνήσας με. (= Καλά έκανες που μου το θύμισες.)
Καὶ τούτου οὐχ ἡττησόμεθα εὖ ποιοῦντες. (= Δε θα φανούμε κατώτεροι από αυτόν στο να
ευεργετούμε.)
Η κατηγορηματική μετοχή λειτουργεί στο λόγο ως:

α) Κατηγορούμενο στο υποκείμενο του συνδετικού ρήματος:
π.χ. Ἦν γὰρ Περικλέους γνώμη πρότερον νενικηκυῖα.
β) Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος: π.χ. Οἱ
πολέμιοι ἤσθοντο τὸ ὄρος ἐχόμενον.
Ισοδυναμεί και αναλύεται σε δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση μόνο η
κατηγορηματική μετοχή που εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση,
μνήμη, δείξη, αγγελία, έλεγχο και μεταφράζεται με το ότι.

51
Γενική παρατήρηση: Αρκετά από τα ρήματα που συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή

συντάσσονται και με απαρέμφατο, έχουν όμως διαφορετική σημασία. Τέτοια ρήματα είναι τα
ακόλουθα:
ΡΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΞΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
αἰδοῦμαι / + μετοχή (ντρέπομαι που) Οὐ γὰρ αἰσχύνομαι μανθάνων. (= Διότι δεν

αἰσχύνομαι ντρέπομαι που μαθαίνω)
+απαρέμφατο
(ντρέπομαι να) Αἰσχύνομαι εἰπεῖν τἀληθῆ. (= Ντρέπομαι να πω
την αλήθεια) [από ντροπή δεν λέω την αλήθεια]
γιγνώσκω + μετοχή (γνωρίζω / Ἔγνω ἐγγὺς ὄντα Ἀλέξανδρον. (= Κατάλαβε ότι ο

καταλαβαίνω ότι) Αλέξανδρος ήταν κοντά)
+απαρέμφατο (κρίνω ότι, Ἀλέξανδρος ἔγνω διαβαίνειν τὸν Ἴστρον. (= Ο

αποφασίζω να) Αλέξανδρος αποφάσισε να διαβεί τον Ίστρο)
μανθάνω + μετοχή (μαθαίνω ότι) Ἔμαθον τὰς πόλεις σφῶν ὑπ'

Ἀλεξάνδρου ἐχομένας. (= Έμαθαν ότι ο
+απαρέμφατο (μαθαίνω Αλέξανδρος κατείχε τις πόλεις τους)
να)
Ἔμαθον ἀκοντίζειν. (= Έμαθαν να ρίχνoυν
ακόντιο)
οἶδα + μετοχή (γνωρίζω ότι / Οὐδένα οἶδα μισοῦντα τοὺς ἐπαινοῦντας. (= Δε

που) γνωρίζω κανέναν που να μισεί αυτούς που τον
επαινούν)
+απαρέμφατο (ξέρω να,
είμαι ικανός να) Ὀλύνθιοι ἴσασι τὸ μέλλον προορᾶν. (= Οι
Ολύνθιοι ξέρουν να προβλέπουν το μέλλον )
ἐπίσταμαι + μετοχή (γνωρίζω καλά Τοῦτον ἐπίστασθε ὑμᾶς προδόντα. (= Γνωρίζετε

ότι) καλά ότι αυτός σας πρόδωσε.)
+απαρέμφατο (ξέρω Τιμᾶν ἐπίστασθε τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδρας. (= Ξέρετε

καλά να) καλά να τιμάτε τους γενναίους άνδρες)
φαίνομαι + μετοχή (είναι φανερό Πάντων τῶν ἡλίκων διαφέρων ἐφαίνετο. (=

ότι, φανερά) Φανερά υπερείχε απ' όλους τους συνομίληκους)
+απαρέμφατο (δίνω την Γελοῖός σοι φαίνομαι εἶναι. (= Σου δίνω την
εντύπωση ότι) εντύπωση ότι είμαι γελοίος)

52
Επιρρηματική μετοχή
Η επιρρηματική μετοχή είναι άναρθρη, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός και
εκφράζει τις επιρρηματικές σχέσεις του χρόνου, της αιτίας, του σκοπού, της υπόθεσης, της
εναντίωσης, της παραχώρησης ή του τρόπου. Έτσι, μια επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι,
αντίστοιχα, χρονική, αιτιολογική, τελική, υποθετική, εναντιωματική, παραχωρητική, τροπική.
Χρονική
απαντά σε όλους τους χρόνους (εκτός του μέλλοντα) και συνηθέστερα σε αόριστο
δέχεται άρνηση οὐ και μὴ
μεταφράζεται με χρονικούς συνδέσμους (όταν, αφού, μόλις, ενώ, ώσπου)
συχνά συνοδεύεται από χρονικά επιρρήματα όπως: ἅμα (= συγχρόνως), ἐνταῦθα (=
τότε), εὐθύς, ἤδη, μεταξὺ κ.α.
δηλώνει το προτερόχρονο ή το σύγχρονο (σπάνια το υστερόχρονο) σε σχέση με την πράξη
του ρήματος της πρότασης στην οποία ανήκει
ισοδυναμεί και αναλύεται σε δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση.
π.χ. Ἀρταξέρξου βασιλεύοντος Κῦρος ἐπὶ Σοῦσα ἐστράτευσεν. (= Όταν ο Αρταξέρξης ήταν
βασιλιάς, ο Κύρος εκστράτευσε ενάντια στη Σούσα.)
Αιτιολογική:
απαντά σε όλους τους χρόνους (σπάνια σε μέλλοντα)
δέχεται άρνηση οὐ
μεταφράζεται με αιτιολογικούς συνδέσμους (γιατί, διότι, επειδή)
συχνά συνοδεύεται με τους προσδιορισμούς διὰ ταῦτα, διὰ τοῦτο, ἐκ τούτου, οὕτως
Δηλώνει:
α) αντικειμενική αιτιολογία
Συχνά συνοδεύεται με τα μόρια ἅτε (δή), οἷον (δή), οἷα (δὴ).
Μεταφράζεται επειδή πράγματι.
β) υποκειμενική αιτιολογία
Συχνά συνοδεύεται από το μόριο ὡς
Μεταφράζεται με την ιδέα ότι, επειδή κατά τη γνώμη μου.
γ) υποθετική ή ψευδή αιτιολογία

Συνοδεύεται πάντα από το μόριο ὥσπερ.
Μεταφράζεται σαν να, λες και.
Ισοδυναμεί και αναλύεται με δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση.
π.χ. Ἡ δὲ βουλὴ ἡσυχίαν εἶχεν, ὁρῶσα καὶ τοὺς ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις ὁμοίους Σατύρῳ.
(= Και οι βουλευτές παρέμεναν αδρανείς, γιατί έβλεπαν ότι και αυτοί που βρίσκονταν κοντά στο
κιγκλίδωμα, [ήταν] όμοιοι με το Σάτυρο.)

53
Τελική:
απαντά σε χρόνο μέλλοντα
δέχεται άρνηση μὴ
δηλώνει σκοπό
ακολουθεί συνήθως ρήματα κίνησης
μεταφράζεται με τελικό σύνδεσμο (για να, με σκοπό να)
συχνά συνοδεύεται με το μόριο ὡς και δηλώνει σκοπό υποκειμενικό
αναλύεται με δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση. π.χ. Ἔπεμψε Θεόπομπον τὸν
Μιλήσιον λῃστὴν εἰς Λακεδαίμονα ἀπαγγελοῦντα τὰ γεγονότα. (= Έστειλε τον Θεόπομπο
τον Μιλήσιο ληστή για να αναγγείλει τα γεγονότα.)
Υποθετική:
απαντά σε κάθε χρόνο εκτός του μέλλοντα
δέχεται άρνηση μὴ
μεταφράζεται με τον υποθετικό σύνδεσμο (αν, εάν, σε περίπτωση που)
δηλώνει την προϋπόθεση κάτω από την οποία μπορεί ή θα μπορούσε να συμβεί αυτό
που δηλώνει το ρήμα της πρότασης (το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον και το δυνατό
στο παρελθόν)
συχνά το ρήμα της πρότασης εκφέρεται με δυνητική ευκτική, δυνητική οριστική ή
δυνητικό απαρέμφατο, με οριστική μέλλοντα ή με ρήμα που σημαίνει δυνατότητα.
αναλύεται με δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. π.χ. Οὐκ ἔστιν ἡμῖν μὴ
νικῶσι σωτηρία. (= Αν δεν νικήσουμε, δεν υπάρχει σωτηρία για μας.)
Εναντιωματική:
μεταφράζεται με εναντιωματικό σύνδεσμο (αν και, ενώ, παρόλο που)
συχνά συνοδεύεται για έμφαση από τα: καί, καίπερ, καίτοι, πάνυ, καὶ ταῦτα
στην κύρια συχνά υπάρχουν τα: εἶτα, ἔπειτα
δηλώνει αντίθεση - εναντίωση προς τη σημασία του ρήματος
αναλύεται με δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. π.χ. Ὁ μέντοι
Ἀγησίλαος ἐκείνους καίπερ ὁρῶν οὐκ ἐδίωκεν. (= Αν και τους αντιλήφθηκε ο
Αγησίλαος, δεν τους καταδίωξε.)
Παραχωρητική:
μεταφράζεται με παραχωρητικό σύνδεσμο (και αν, ακόμη και αν, και αν ακόμη)
συχνά συνοδεύεται από τα: καί, μηδέ, οὐδὲ
δηλώνει παραχώρηση προς τη σημασία του ρήματος
αναλύεται με δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση. π.χ. Καὶ
ἀποστᾶσα πόλις ἀφίξεται εἰς σύμβασιν. (= Και ας αποστατήσει η πόλη θα έρθει
σε συμφωνία.)

54
Τροπική:
απαντά σε χρόνο συνήθως ενεστώτα
μεταφράζεται: α) αν δεν έχει άρνηση με τροπικό επίρρημα ή με τροπική μετοχή της νέας
ελληνικής (με κατάληξη δηλαδή –οντας ή -ώντας) ή με το καθώς + ρήμα.
β )αν έχει άρνηση με τη φράση: χωρίς να + ρήμα
δεν αναλύεται σε δευτερεύουσα πρόταση. π.χ. Εἰσὶ δὲ τινες τῶν Χαλδαίων,
οἳ ληζόμενοι ζῶσιν. (= Υπάρχουν μερικοί από τους Χαλδαίους που ζουν ληστεύοντας.)

55
Απόλυτη μετοχή
Απόλυτη είναι η μετοχή της οποίας το υποκείμενο είναι λέξη που δεν έχει άλλη συντακτική θέση
στην πρόταση, αλλά λειτουργεί αποκλειστικά ως υποκείμενο της μετοχής. Η απόλυτη μετοχή
τίθεται σε πτώση γενική (γενική απόλυτη) ή αιτιατική (αιτιατική απόλυτη).
Α. Με γενική απόλυτη εκφέρεται κάθε επιρρηματική μετοχή προσωπικού ρήματος, εκτός της
τελικής:
π.χ. Κρέοντος βασιλεύοντος οὐ μικρὰ συμφορὰ κατέσχε Θήβας. [χρονική]
Ἀποπλεῖ οἴκαδε καίπερ μέσου χειμῶνος ὄντος. [εναντιωματική]
Κῦρος δ' οὖν ἀνέβη ἐπὶ τὰ ὄρη οὐδενὸς κωλύοντος. [τροπική]
Χρημάτων δεομένης τῆς Σπάρτης πρὸς πόλεμον, ἐπορεύθη ὁ Ἀγησίλαος εἰς Αἴγυπτον. [αιτιολογική]
Κολαζόντων ὑμῶν τοὺς ἀδικοῦντας ἔσονται οἱ νόμοι καλοὶ καὶ δίκαιοι. [υποθετική]
Ν.Ε.: Ξημερώνοντας τ' Αγιαννιού, λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά. [χρονική]
Β. Με αιτιατική απόλυτη εκφέρεται η μετοχή απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων.

Η μετοχή αυτή τίθεται σε αιτιατική ουδέτερου γένους ενικού κυρίως αριθμού. Η απόλυτη μετοχή
σε αιτιατική είναι κυρίως εναντιωματική και σπανιότερα χρονική, αιτιολογική ή υποθετική. Οι πιο
συνηθισμένες μετοχές σε αιτιατική απόλυτη είναι οι ακόλουθες:
ἄδηλον ὂν εἰρημένον πρέπον

ἀδύνατον ὂν ἐξὸν προσῆκον
αἰσχρὸν ὂν μέλον προσταχθὲν
γεγραμμένον μεταμέλον προστεταγμένον
δέον / δεῆσον μετὸν ῥᾴδιον ὂν
δίκαιον ὂν οἷόν τε ὂν τυχὸν
δόξαν / δόξαντα παρασχὸν ὑπάρχον
δυνατὸν ὂν παρὸν χρεὼν
π.χ. Ἐξόν μοι ἴσον λαμβάνειν οὐκ ἐλάμβανον. [εἰ καὶ ἐξῆν: εναντιωματική με Υ: λαμβάνειν]
Παρεκελεύοντο κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ χρώμενοι, ἀδύνατον ὂν ἐν νυκτὶ ἄλλῳ τῳ σημῆναι. [ἐπεὶ
ἀδύνατον ἦν: αιτιολογική με Υ: σημῆναι]
Ως αιτιατική απόλυτη απαντά, σπάνια, αιτιολογική μετοχή προσωπικού ρήματος συνοδευόμενη
από τα μόρια ὡς ή ὥσπερ: π.χ.Τοὺς υἱεῖς οἱ πατέρες ἀπὸ τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων εἴργουσιν ὡς τὴν
μὲν τῶν χρηστῶν ὁμιλίαν ἄσκησιν οὖσαν τῆς ἀρετῆς, τὴν δὲ τῶν πονηρῶν κατάλυσιν.

56
Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση
Οι μετοχές αναλύονται σε ισοδύναμες δευτερεύουσες προτάσεις:
α. η επιθετική μετοχή σε δευτερεύουσα αναφορική πρόταση,
β. η κατηγορηματική μετοχή σε δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση και
γ. η επιρρηματική μετοχή σε αντίστοιχη δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση.
Η κατηγορηματική μετοχή αναλύεται σε δευτερεύουσα πρόταση μόνο όταν εξαρτάται από ρήματα
που σημαίνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση, μνήμη, δείξη, δήλωση, αγγελία, έλεγχο και
μεταφράζεται με το ότι.
Δεν αναλύονται οι τροπικές και οι λοιπές κατηγορηματικές μετοχές.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ
έναρθρη
Αναλύεται σε αναφορική πρόταση, που εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ὅς, ἥ, ὅ στο γένος
και τον αριθμό της μετοχής, αλλά σε ονομαστική πτώση γιατί η αντωνυμία θα λειτουργεί ως
υποκείμενο στο ρήμα της αναφορικής πρότασης. Στην κύρια υποκαθιστούμε τη μετοχή με δεικτική
αντωνυμία (ἐκεῖνος, οὗτος) στο γένος, αριθμό και πτώση της μετοχής.
άναρθρη
Αναλύεται σε αναφορική πρόταση, που εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ὅς, ἥ, ὅ σε
ονομαστική και στον αριθμό και το γένος του όρου που προσδιορίζει η αναφορική πλέον πρόταση.
Το ρήμα της αναφορικής πρότασης μπαίνει στον ίδιο χρόνο με την μετοχή και την κατάλληλη
έγκλιση ανάλογα με τους κανόνες εκφοράς της αντίστοιχης πρότασης.
π.χ.
α. Αἱ πόλεις διοικοῦνται τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις. = Αἱ πόλεις διοικοῦνται τοῖς νόμοις τούτοις οἳ
κεῖνται.
β. Ἅπαντες γιγνώσκομεν τὰ ὑφ΄ὑμῶν ἐψηφισμένα. = Ἅπαντες γιγνώσκομεν ταῦτα ἃ ὑφ΄ὑμῶν

ἐψηφισμένα εἰσί.
γ. Ἐπορεύθησαν ἐς Ἀπολλωνίαν, Κορινθίων οὖσαν ἀποικίαν. = Ἐπορεύθησαν ἐς Ἀπολλωνίαν, ἣ ἦν

Κορινθίων ἀποικία.
δ. Ὁ μὴ δαρεὶς ἄνθρωπος οὐ παιδεύεται. = Ἄνθρωπος, ὃς ἂν μὴ δαρῇ, οὐ παιδεύεται.

57
ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ

Η κατηγορηματική μετοχή αναλύεται σε δευτερεύουσα ειδική πρόταση, μόνο όταν εξαρτάται από
ρήματα που σημαίνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση, μνήμη, δείξη, δήλωση, αγγελία, έλεγχο και
μεταφράζεται με το ότι, ακολουθώντας τον κανόνα εισαγωγής και εκφοράς των ειδικών
προτάσεων.
π.χ. Οὐδένα οἶδα μισοῦντα τοὺς ἐπαινοῦντας. = Οἶδα ὅτι οὐδείς μισεῖ τοὺς ἐπαινοῦντας.
Ἔγνω τὴν εἰσβολὴν ἐσομένην. = Ἔγνω ὅτι ἡ εἰσβολὴ ἔσοιτο.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ
Χρονική μετοχή
Αναλύεται σε χρονική πρόταση ως εξής:
α) Χρονικός σύνδεσμος + οριστική (όταν δηλώνει το πραγματικό)
β) Χρονικός σύνδεσμος + ἂν αοριστολογικό (συνήθως) + υποτακτική (όταν δηλώνει το

προσδοκώμενο ή αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρόν και μέλλον)
γ) Χρονικός σύνδεσμος + ευκτική (αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν ή απλή σκέψη)
Η επιλογή του κατάλληλου συνδέσμου εξαρτάται από τη μορφή της χρονικής σχέσης μεταξύ της
μετοχής και της κύριας πρότασης.
σύγχρονο: ὅτε, ὁπότε, ἐνῷ, ἡνίκα.

π.χ. Εὐθὺς νέοι ὄντες τὸ ἀνδρεῖον μετέρχονται. = Ὅτε νέοι ἔτι εἰσί, τὸ ἀνδρεῖον μετέρχονται.
προτερόχρονο: ἐπεί, ἐπειδή, ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου, ἀφ' οὗ, ἀφ' ὅτου.

π.χ. Συγκαλέσας τοὺς στρατηγοὺς καὶ λοχαγοὺς ἔλεξε τοιάδε. = Ἐπεὶ συνεκάλεσε τοὺς στρατηγοὺς
καὶ λοχαγοὺς ἔλεξε τοιάδε.
υστερόχρονο: ἕως, μέχρι.
Η μετοχή ενεστώτα και παρακειμένου που εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο ισοδυναμούν
αντίστοιχα με παρατατικό και υπερσυντέλικο.
Αν η μετοχή είναι χρονικοϋποθετική, που δηλώνει το προσδοκώμενο ή την αόριστη επανάληψη σε

παρόν και μέλλον αναλύεται με:
ἐπάν, ἐπειδὰν + υποτακτική του ίδιου χρόνου, αν εκφράζει το προτερόχρονο
ὅταν, ὅπόταν + υποτακτική του ίδιου χρόνου, αν εκφράζει το σύγχρονο
Αν η μετοχή είναι χρονικοϋποθετική, που δηλώνει την αόριστη επανάληψη σε παρελθόν αναλύεται
με: ὅτε, ὁπότε + ευκτική στον ίδιο χρόνο

58
Αιτιολογική μετοχή
Αναλύεται σε αιτιολογική πρόταση με:
ἐπεί, ἐπειδή, διότι, ὅτι + οριστική (αν εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου) ή
ἐπεί, ἐπειδή, διότι, ὅτι + ευκτική του πλαγίου λόγου (αν εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου).
π.χ. Καὶ διὰ τοῦτο ὀργισθεὶς Ἀπόλλων κτείνει Κύκλωπας = Καὶ ἐπεὶ διὰ τοῦτο ὠργίσθη Ἀπόλλων,
κτείνει Κύκλωπας.
Η αιτιολογική μετοχή υποκειμενικής αιτιολογίας αναλύεται με:

ὡς + οριστική (αν εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου) ή
ὡς + ευκτική του πλαγίου λόγου (αν εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου).
π.χ. Οἱ Κορίνθιοι τροπαῖον ἔστησαν ὡς νενικηκότες. = Οἱ Κορίνθιοι τροπαῖον ἔστησαν ὡς

νενικηκότες εἶεν.
Τελική μετοχή
Αναλύεται σε τελική πρόταση με:
ἵνα + υποτακτική αορίστου (αν εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου) ή

ἵνα + ευκτική αορίστου ( ευκτική πλαγίου λόγου) (αν εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου).
π.χ. Νῦν τοῦτο δεησόμενοι ἥκομεν. = Νῦν ἥκομεν ἵνα τοῦτο δεηθῶμεν.
Τριήρεις ἐπλήρου ὣς βοηθήσων κατὰ θάλατταν. = Τριήρεις ἐπλήρου ἵνα βοηθήσειε κατὰ θάλατταν.
Υποθετική μετοχή
Αναλύεται σε υποθετική πρόταση ανάλογα με τον λανθάνοντα υποθετικό λόγο που σχηματίζει με
το ρήμα της πρότασης. Την μορφή της δηλαδή καθορίζει η απόδοση.
π.χ. Ὄντων βωμῶν, εἰσὶ καὶ θεοί. = Εἰ εἰσὶ βωμοί, εἰσὶ καὶ θεοί. (πραγματικό)
Οὐκ ἂν ἦλθον δεῦρο, ὑμῶν μὴ κελευσάντων. = Οὐκ ἂν ἦλθον δεῦρο, εἰ ὑμεῖς μὴ ἐκελεύσατε. (μη
πραγματικό)
Νικήσαντες ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε. = Ἐὰν νικήσητε, ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι
ἔσεσθε. (προσδοκώμενο)
Ἐλθόντος τοῦ θανάτου οὐδεὶς βούλεται ἀποθανεῖν = Ἐὰν ἔλθῃ ὁ θάνατος, οὐδεὶς βούλεται
ἀποθανεῖν. (αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον)
Ταῦτα ποιοῦντες τοὺς θεούς βοηθοὺς ἔχοιτ` ἄν. = Εἰ ταῦτα ποιοῖτε, τοὺς θεοὺς βοηθοὺς ἔχοιτ` ἄν.
(απλή σκέψη του λέγοντος)
Ἀντιλέγων τις ὑπὸ τῶν τυράννων ἀπέθνῃσκε = Εἰ ἀντιλέγοι τις, ὑπὸ τῶν τυράννων ἀπέθνῃσκε.
(αόριστη επανάληψη στο παρελθόν)

59
Εναντιωματική μετοχή
Αναλύεται σε εναντιωματική πρόταση με:
εἰ καὶ + οριστική ή ευκτική και
ἔάν, ἄν, ἢν και + υποτακτική ανάλογα με το ρήμα της κύριας.
Οι λέξεις που συνοδεύουν ενίοτε την εναντιωματική μετοχή (καί, καίτοι, καίπερ, καὶ ταῦτα κλπ.),
δεν περιλαμβάνονται στη δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση.
π.χ. Κυρία γενομένη τοσούτων ἀγαθῶν οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις. = Εἰ καὶ ἐγένετο κυρία
τοσούτων ἀγαθῶν οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις.
Ὁ μέντοι Ἀγησίλαος ἐκείνους καίπερ ὁρῶν οὐκ ἐδίωκεν. = Ὁ μέντοι Ἀγησίλαος ἐκείνους, εἰ καὶ
ὁρῴη, οὐκ ἐδίωκεν.
Παραχωρητική μετοχή
Αναλύεται σε παραχωρητική πρόταση με:

καὶ εἰ + οριστική ή ευκτική και
καὶ ἐάν, ἄν, ἢν + υποτακτική ανάλογα με το ρήμα της κύριας.
Αν όμως στην κύρια υπάρχει άρνηση, τότε η μετοχή αναλύεται σε παραχωρητική πρόταση με:
οὐδ΄ εἰ, μηδ’ εἰ + οριστική ή ευκτική ή

οὐδ΄ἔάν, μηδ΄ ἔάν + υποτακτική, ανάλογα την εκφορά της κύριας.
Οι λέξεις που συνοδεύουν ενίοτε την παραχωρητική μετοχή (καί, μηδέ, οὐδὲ κλπ.), δεν
περιλαμβάνονται στη δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση.
π.χ. Καὶ ἀποστᾶσα πόλις ἀφίξεται εἰς σύμβασιν. = Καὶ ἂν ἀποστῇ πόλις, ἀφίξεται εἰς σύμβασιν.
Οὐδὲ δὶς ἀποθανόντες δίκην δοῦναι δύναντ΄ ἂν ἀξίαν. = Καὶ εἰ δὶς ἀποθάνοιεν, οὐ δίκην δοῦναι
δύναντ΄ ἂν ἀξίαν.

60
Σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης στο αντίστοιχο είδος μετοχής
Μια δευτερεύουσα πρόταση συμπτύσσεται στο αντίστοιχο είδος μετοχής ως εξής:
Παραλείπεται ο σύνδεσμος εισαγωγής της δευτερεύουσας πρότασης.

Το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης μετατρέπεται σε μετοχή η οποία πλέον εντάσσεται στην
(λογικά) προηγούμενη πρόταση.
Το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης γίνεται υποκείμενο της μετοχής. Από
αυτό καθορίζεται αν η μετοχή που ζητείται θα είναι συνημμένη ή απόλυτη.
Ειδικότερα:
α) Αν το υποκείμενο (εννοούμενο ή μη) του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης είναι όρος
που έχει ήδη συντακτική θέση, δηλαδή είναι υποκείμενο, αντικείμενο ή προσδιορισμός στο
ρήμα ή σε άλλο ρηματικό τύπο της (λογικά) προηγούμενης πρότασης, τότε η μετοχή που ζητείται
θα είναι συνημμένη. Συνεπώς πρέπει η μετοχή που θα σχηματιστεί να συναφθεί στον όρο αυτόν,
ο οποίος θα γίνει το υποκείμενό της, και να συμφωνήσει στην πτώση, τον αριθμό και το γένος .
Καὶ εἰ ἐβούλετο τὰ δίκαια ποιεῖν, ἐδούλευεν ἂν Ἀλκέτῃ. (δευτερεύουσα εναντιωματική

πρόταση)
Καὶ βουλόμενος τὰ δίκαια ποιεῖν, ἐδούλευεν ἂν Ἀλκέτῃ. (επιρρηματική εναντιωματική μετοχή,

συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος)
Ἡμεῖς οὔτε συνήλθομεν, ἵνα βασιλεῖ πολεμήσωμεν, οὔτε ἐπορευόμεθα ἐπὶ

βασιλέα.(δευτερεύουσα τελική πρόταση)
Ἡμεῖς οὔτε συνήλθομεν ὡς βασιλεῖ πολεμήσοντες οὔτε ἐπορευόμεθα ἐπὶ βασιλέα. (επιρρηματική
τελική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος)
β) Αν το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης δεν έχει συντακτική θέση στις
λογικά προηγούμενες προτάσεις, η μετοχή που ζητείται θα είναι απόλυτη.
Tο υποκείμενό της θα τεθεί σε πτώση γενική (γενική απόλυτη μετοχή)
ή αιτιατική (αιτιατική απόλυτη μετοχή) κατά κανόνα αν προέρχεται από απρόσωπο ρήμα.
Ο αριθμός και το γένος της γενικής απόλυτης μετοχής είναι ο αριθμός και το γένος του
υποκειμένου του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης η οποία συμπτύσσεται σε μετοχή.
Ἐπειδὴ δὲ ἡμέρα ἐγένετο, ἐπορεύοντο ἐν δεξιᾷ ἔχοντες τὸν ἥλιον. (δευτερεύουσα χρονική
πρόταση)  Ἡμέρας δὲ γενομένης, ἐπορεύοντο ἐν δεξιᾷ ἔχοντες τὸν ἥλιον. (γενική απόλυτη
επιρρηματική χρονική μετοχή)
Εἰ μὴ ὑμεῖς ἤλθετε, ἐπορευόμεθα ἂν ἐπὶ βασιλέα.(δευτερεύουσα υποθετική πρόταση)  Μὴ
ἐλθόντων ὑμῶν ἐπορευόμεθα ἂν ἐπὶ βασιλέα. (γενική απόλυτη επιρρηματική υποθετική μετοχή)

61
Η αιτιατική απόλυτη μετοχή τίθεται σε αιτιατική πτώση ουδετέρου γένους κυρίως ενικού
αριθμού και χρησιμοποιείται απρόσωπα.
Παράδειγμα:
Παρεκελεύοντό τε κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ χρώμενοι, ἐπειδὴ ἀδύνατον ἦν ἐν νυκτὶ ἄλλῳ τῳ σημῆναι.
(δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση)  Παρεκελεύοντό τε κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ
χρώμενοι, ἀδύνατον ὂν ἐν νυκτὶ ἄλλῳ τῳ σημῆναι. (αιτιατική απόλυτη επιρρηματική αιτιολογική
μετοχή)
Η δευτερεύουσα αναφορική πρόταση συμπτύσσεται σε επιθετική μετοχή. Ιδιαίτερα όταν η

δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιορίζει προηγούμενη δεικτική
αντωνυμία συμπτύσσεται σε έναρθρη επιθετική μετοχή.
Παράδειγμα:
Οὗτος δέ τοί ἐστιν ὃς ἀπέκτεινεν αὐτούς. (δευτερεύουσα αναφορική πρόταση)  Οὗτος δέ τοί
ἐστιν ὁ ἀποκτείνας αὐτούς. (έναρθρη επιθετική μετοχή)
Το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης μετατρέπεται σε μετοχή του ίδιου χρόνου (ή του
σχετικότερου από άποψη χρονικής βαθμίδας, αν δεν σχηματίζει μετοχή ο συγκεκριμένος
χρόνος).
Ανάλογα με το είδος, η μετοχή μπορεί να συνοδεύεται από τα:

ὡς, αν πρόκειται για τελική μετοχή
ἅτε, ὡς, ὥσπερ, αν πρόκειται για αιτιολογική μετοχή
καί, καίπερ, καίτοι, οὐδέ, μηδέ, αν πρόκειται για εναντιωματική μετοχή.
(βλέπε την σημασία τους στις αντίστοιχες μετοχές και στις αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις)

62
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τις μετοχές στις παρακάτω προτάσεις:
1. Ἀπέλαβε δὲ τὴν τυραννίδα τρόπῳ τῷ εἰρημένῳ.
2. Τὴν μὲν οὖν γενομένην ναυμαχίαν αὐτοὶ κατὰ μόνας ἀπεωσάμεθα Κορινθίους.
3. Ἐπολέμει τοῖς Θρᾳξὶ τοῖς ὑπὲρ Ἑλλήσποντον οἰκοῦσι.
4. Ὁ δὲ Θηραμένης ὥσπερ εἰκὸς καὶ θεοὺς ἐπεκαλεῖτο καὶ ἀνθρώπους καθορᾶν τὰ γιγνόμενα.
5. Χρῇ γυναικὶ τῶν οὐσῶν, οἶμαι δὲ καὶ τῶν γεγενημένων καὶ τῶν ἐσομένων, χαλεπωτάτῃ.
6. Ὁρῶ καὶ τοὺς ἱππικοὺς βουλομένους γενέσθαι οὐ τοὺς εὐπειθεστάτους ἀλλὰ τοὺς θυμοειδεῖς
ἵππους κτωμένους.
7. Ὁ μὴ δαρεὶς οὐ παιδεύεται.
8. Καὶ πειράσομαι τῷ λόγῳ τοῦτον μὲν ἐπιδεῖξαι ψευδόμενον, ἐμαυτὸν δὲ βεβιωκότα μέχρι τῆσδε
τῆς ἡμέρας ἐπαίνου μᾶλλον ἄξιον ἢ φθόνου.
9. Ὁ δὲ [Κῦρος] ἐλπίδας λέγων διῆγε καὶ δῆλος ἦν ἀνιώμενος.
10. Φοβούμενοι τὴν ὁδὸν ὅμως συνηκολούθησαν.
11. Δηλοῖ αὐτὸν Ἀθηναῖον τὸν δῆμον ποιήσαντα, ψευδόμενος.
12. Ἐλυποῦντο οἱ δυνατοὶ καλὰ κτήματα ἀπολωλεκότες.
13. Ἀκροασάμενοι τῆς ἀπολογίας τότε ἤδη ψηφίζεσθε.
14. Συλλαμβάνει Κῦρον ὡς ἀποκτενῶν.
15. Δίκαια δράσας συμμάχους τοὺς θεοὺς ἕξεις.
16. Οἱ δ’ ἀπήγαγον τὸν ἄνδρα διὰ τῆς ἀγορᾶς μάλα μεγάλῃ τῇ φωνῇ δηλοῦντα οἷα ἔπασχε.
17. Ὁ μέντοι Ἀγησίλαος ἐκείνους καίπερ ὁρῶν οὐκ ἐδίωκεν.
18. Εὖ δ’ ἴσθι μηδὲν ἂν με τούτων ἐπιχειρήσαντά σε πείθειν.
19. Ἀλλὰ γὰρ οὐ πρὸς τὰς τούτων κτήσεις ἀποβλέψας ποιοῦμαι.
20. Τὴν μνήμην τὴν τῷ χρόνῳ συμπαρακολουθοῦσαν ἀθανασίας μεταλαμβάνομεν.
2. Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τις επιρρηματικές μετοχές στις παρακάτω προτάσεις:

1. Ἕλλην ὢν Ἕλληνας ἀδικεῖ.
2. Ἀρταξέρξου βασιλεύοντος Κῦρος ἐπὶ Σοῦσα ἐστράτευσεν.
3. Ἀλλὰ τί δὴ ὑμᾶς ἐξὸν ἀπολέσαι οὐκ ἐπὶ τοῦτο ἤλθομεν.
4. Ταῦτα ἐποίουν γενομένου σκότους.
5. Ἐπαιάνιζον ἅμα πλέοντες.
6. Ἔστησαν τρόπαιον ὡς νενικηκότες.
7. Καὶ διὰ τοῦτο ὀργισθεὶς Ἀπόλλων κτείνει Κύκλωπας.
8. Οἱ Θηβαῖοι συνεκάλεσαν ἀπὸ τῶν πόλεων ἁπασῶν ἀκουσομένους τῆς παρὰ βασιλέως
ἐπιστολῆς.
9. Οἱ Ἕλληνες παρεσκευάζοντο ὡς δεξόμενοι αὐτόν.
10. Ἐλθόντος τοῦ θανάτου οὐδεὶς βούλεται ἀποθανεῖν.
11. Νικήσαντες ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε.
12. Οἱ βάρβαροι ἀπῆλθον οὐδὲν ἀποκρινόμενοι.
13. Ἐπορεύοντο κατοψόμενοι τοὺς πολεμίους.
14. Καὶ γὰρ ὡς ἐγὼ οἶμαι, ὀνήσεσθε ἀκούοντες.
15. Τοιαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται, ὥστε μήτ’ ἂν ψευδόμενον
δεινότερα τῶν ὑπαρχόντων κατηγορῆσαι.
16. Οὕτω περὶ µικρῶν ἐκινδυνεύοµεν ἐξὸν ἀδεῶς πολλὰ κεκτῆσθαι.
17. Καὶ αἰσχρὸν τοὺς μὲν περὶ τὰ Τρωϊκὰ γενομένους μιᾶς γυναικὸς ἁρπασθείσης οὕτως ἅπαντας
συνοργισθῆναι τοῖς ἀδικηθεῖσιν.

63
3. Να αναλύσετε σε προτάσεις τις μετοχές:

1. Οἱ Θηβαῖοι συνεκάλεσαν ἀπὸ τῶν πόλεων ἁπασῶν ἀκουσομένους τῆς παρὰ βασιλέως
ἐπιστολῆς.
2. Οἱ Ἕλληνες παρεσκευάζοντο ὡς δεξόμενοι αὐτόν.
3. Ἐλθόντος τοῦ θανάτου οὐδεὶς βούλεται ἀποθανεῖν.
4. Νικήσαντες ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε.
5. Ἐπορεύοντο κατοψόμενοι τοὺς πολεμίους.
6. Καὶ γὰρ ὡς ἐγὼ οἶμαι, ὀνήσεσθε ἀκούοντες.
7. Τοιαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται, ὥστε μήτ’ἂν ψευδόμενον
δεινότερα τῶν ὑπαρχόντων κατηγορῆσαι.
8. Οὕτω περὶ µικρῶν ἐκινδυνεύοµεν ἐξὸν ἀδεῶς πολλὰ κεκτῆσθαι.
9. Καὶ αἰσχρὸν τοὺς μὲν περὶ τὰ Τρωϊκὰ γενομένους μιᾶς γυναικὸς ἁρπασθείσης οὕτως ἅπαντας
συνοργισθῆναι τοῖς ἀδικηθεῖσιν.
10. Τὴν μὲν οὖν γενομένην ναυμαχίαν αὐτοὶ κατὰ μόνας ἀπεωσάμεθα Κορινθίους.
11. Ἕλλην ὢν Ἕλληνας ἀδικεῖ.
12. Εὖ δ’ἴσθι μηδὲν ἂν με τούτων ἐπιχειρήσαντά σε πείθειν.
4.Να αναγνωρίσετε το είδος των μετοχών των επομένων προτάσεων και να μεταφράσετε.
α. Ἀδικοῦντα Φίλιππον ἐξήλεγξα.
β. Ἔλαθον εἰσελθόντες.
γ. Βασιλέα τὸν μέγαν αὐτὸν προσαγορεύομεν ὥσπερ αἰχμάλωτοι γεγονότες.
δ. Τροπαῖον ἔστησαν ὡς νενικηκότες.
ε. Ταῦτα ἦν ἔτι δημοκρατουμένης τῆς πόλεως.
στ. Τοῦτο λέξων ἔρχομαι.
ζ. Ἕλληνες ὄντες κατὰ τῆς Ἑλλάδος ἐμάχοντο.
η. Οὐκ ἔστιν ἡμῖν μὴ νικῶσι σωτηρία.
θ. Παρεκελεύοντο κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ χρώμενοι.
5. Να συμπτύξετε τις ακόλουθες δευτερεύουσες προτάσεις σε αντίστοιχες μετοχές,

συμπεριλαμβάνοντας και τους όρους των μετοχών.
1. Ἐπεὶ Κλαζομενίων τινὲς ἐς τὴν Σπάρτην ἀφίκοντο, καὶ ὕβρει καὶ ἀλαζονείᾳ χρώμενοι τοὺς
τῶν ἐφόρων θρόνους ἀσβόλῳ κατέχρισαν. Ἐπεὶ δὲ ἔμαθον οἱ ἔφοροι, οὐκ ἠγανάκτησαν,
ἀλλὰ, ἐπεὶ τὸν δημόσιον κήρυκα ἐκάλεσαν, προσέταξαν αὐτὸν δημοσίᾳ κηρῦξαι τοῦτο δὴ τὸ
θαυμαζόμενον «ἐξέστω Κλαζομενίοις ἀσχημονεῑν».
2. Δύναμαι συνεῖναι ἀνθρώποις, οἳ δύνανται ἀναλίσκειν.
3. Ὁρῶ ὅτι τὰ πράγματα δυσκολίαν ἔχουσιν.
4. Ἐστρατεύσαμεν δὲ ἐπ’ αὐτὸν ἵνα δοῦλον ἀντὶ βασιλέως ποιήσαιμεν καὶ ἀποκτείναιμεν.
5. Ἐὰν παραβῇ τις τοὺς νόμους, δώσει δίκην.
6. Ἱκανοί εἰσιν οἱ θεοὶ τοὺς μικροὺς, κἂν ἐν δεινοῖς ὦσιν, σῴζειν εὐπετῶς.

64
Το μόριο ἂν
Το μόριο ἂν δηλώνει:
α) μια υπόθεση, η οποία αναφέρεται σαφώς ή λανθάνει ή υπονοείται.
β) κάτι που εξαρτάται από περιστάσεις ή προϋποθέσεις ή όρους,
γ) το αμφίβολο και ακοθόριστο νόημα μιας πράξης ή μιας ενέργειας.
Έτσι το μόριο ἂν διακρινεται σε:

Α) υποθετικό,
Β) δυνητικό,
Γ) αοριστολογικό,
Δ) ερωτηματικό (σπάνια).
Α. Το υποθετικό ἂν
Το μόριο ἂν μπορεί να συνδυαστεί και με τον υποθετικό σύνδεσμο εἰ και να σχηματιστεί

το ἐὰν και με συναίρεση οι τύποι ἂν και ἤν, που λειτουργούν επίσης ως υποθετικοί σύνδεσμοι.
Συντάσσεται πάντα με υποτακτική.
Εισάγει:
α) δευτερεύουσες επιρρηματικές υποθετικές προτάσεις,
β) δευτερεύουσες επιρρηματικές εναντιωματικές προτάσεις με το καί, οι οποίες μαζί με την
απόδοση σχηματίζουν υποθετικό λόγο. (βλέπε στην αντίστοιχη ενότητα).
Β. Το δυνητικό ἂν
Το δυνητικό ἂν συντάσσεται με: οριστική , ευκτική , απαρέμφατο και μετοχή.
 δυνητική οριστική: ἂν + οριστική παρελθοντικού χρόνου

Μεταφράζεται: θα + παρατατικός ή υπερσυντέλικος, θα μπορούσα να...
Δηλώνει το δυνατό στο παρελθόν ή το αντίθετο του πραγματικού
 δυνητική ευκτική: ἂν + ευκτική οποιουδήποτε χρόνου εκτός του μέλλοντα

Μεταφράζεται: θα + παρατατικός, θα ήταν δυνατόν να…, μπορεί να…
Δηλώνει το δυνατό να πραγματοποιηθεί στο παρόν και στο μέλλον.
 δυνητικό απαρέμφατο: ἂν + απαρέμφατο οποιουδήποτε χρόνου (εκτός μέλλοντα)

Μεταφράζεται: θα + παρατατικός.
 δυνητική μετοχή: ἂν + μετοχή (εκτός τελικής και υποθετικής)

Μεταφράζεται: θα + παρατατικός.

65
Παρατηρήσεις :
Το δυνητικό ἂν κανονικά ακολουθεί το ρήμα στο οποίο ανήκει. Σπανιότερα, προηγείται όταν:
υπάρχει άλλη λέξη ερωτηματική ή αρνητική, ισχυρό επίθετο ή επίρρημα, το γὰρ στην οποία
δίνεται έμφαση προηγείται κλπ
π.χ. Ὅ,τι ἂν τις χρήσαιτο αὐτοῖς. (= Σε τι θα μπορούσε κανείς να τους χρησιμοποιήσει.)
Η οριστική παρατατικού ή αορίστου με το δυνητικό ἄν, στις αποδόσεις των υποθετικών λόγων
χρησιμοποιείται για να δηλωθεί το επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν.
Με δυνητική ευκτική επίσης εκφράζεται:

(α) κάτι το πιθανό (ισοδυναμεί με μέλλοντα)
(β) γνώμη διατυπωμένη με μετριοπάθεια
(γ) ευγενική προσταγή.
Γ. Το αοριστολογικό ἂν
Συντάσσεται με υποτακτική και σπανιότατα με ευκτική.

Το συναντάμε σε δευτερεύουσες ονοματικές πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις, αναφορικές
παραβολικές, επιρρηματικές αναφορικές υποθετικές, επιρρηματικές χρονικές υποθετικές και
σπανίως σε επιρρηματικές τελικές με τους συνδέσμους ὃπως ὡς.
Μεταφράζεται "τυχόν", "ίσως" ή μένει αμετάφραστο.
Δηλώνει την αοριστία ως προς το πρόσωπο ή το πράγμα που ενεργεί (υποκείμενο: όποιος κι αν,
οτιδήποτε κι αν), την ενέργεια (το ρήμα), τον χρόνο (επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου:
οπουδήποτε κι αν, όταν, όποτε κι αν) ή την ποιότητα (επιρρηματικοί προσδιορισμοί του τρόπου ή
του ποσού: όπως κι αν, όσο κι αν).
Παρατηρήσεις :
Τίθεται μετά από χρονικούς συνδέσμους και αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα και
σχηματίζει δευτερεύουσες επιρρηματικές χρονικοϋποθετικές και αναφορικοϋποθετικές
προτάσεις αντιστοίχως.
Με τους χρονικούς συνδέσμους: ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή συγχωνεύεται και σχηματίζει τους
χρονικοϋποθετικούς συνδέσμους: ὅταν, ὁπόταν, ἐπάν ή ἐπήν, ἐπειδάν.
Δ. Το ερωτηματικό ἂν
Συντάσσεται με υποτακτική.
Εισάγει δευτερεύουσες ονοματικές πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ολικής άγνοιας.
π.χ. Σκέψασθαι ἂν ἀρέσκῃ τὸ λεχθέν. Ν(= Αναρωτηθείτε αν είναι αρεστό αυτό που ειπώθηκε.)
* Κάποιες φορές παρατηρείται παράλειψη του μορίου ἄν, όταν υπάρχει σε προηγούμενη
πρόταση. Κάποιες φορές παρατηρείται επανάληψη του μορίου ἄν, όταν ανάμεσα σ΄ αυτό και το
ρήμα παρεμβάλλεται άλλη φράση.

66
Το μόριο ὡς
Το μόριο ὡς μπορεί να λειτουργήσει ως σύνδεσμος, επιφώνημα, καταχρηστική πρόθεση,

επιτακτικό μόριο, επίρρημα ενώ πολύ συχνά συνοδεύει μετοχή, απαρέμφατο ή ουσιαστικό.
Α. υποτακτικός σύνδεσμος ὡς
Εισάγει δευτερεύουσες προτάσεις:
ονοματικές ειδικές και εκφράζει υποκειμενική άποψη, μετά από ρήματα γνωστικά, λεκτικά
μεταφράζεται: "πως, κατά τη γνώμη..." (ὡς ἄρα = ότι τάχα)
π.χ. Λέγει γὰρ ὡς οὐδὲν ἐστιν ἀδικώτερον φήμης. (= Λέει πως τίποτε δεν είναι πιο άδικο από τη
φημολογία.)
ονοματικές πλάγιες ερωτηματικές
δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις

αιτιολογικές υποκειμενικής αιτιολογίας, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους /μεταφράζεται
«τάχα» ή «δήθεν»
χρονικές
τελικές
συμπερασματικές (= Ώστε να).
αναφορικές παραβολικές
μεταφράζεται: "όπως" και δηλώνει τρόπο, συχνά ακολουθεί το επίρρημα οὕτω.
Σημείωση: ως + απαρέμφατο μετά από τα συγκριτικά, λειτουργεί ως β΄όρος σύγκρισης

(ασύμμετρη σύγκριση). π.χ. Ἔχουσιν τὰς ἀσπίδας μείζονας ἢ ὡς ορᾶν. (= Έχουν τις ασπίδες
μεγαλύτερες απ΄όσο πρέπει ώστε να βλέπουν.)
Β. αιτιολογικός παρατακτικός σύνδεσμος ὡς

Μπαίνει στην αρχή κύριων προτάσεων κρίσης:
π.χ. Ὡς ἐγὼ οὐδ' ἂν ἑνὸς ἥδιον ἀκούσαιμι ἤ σοῦ τε καὶ Πρωταγόρου διαλεγομένων.
(= Διότι εγώ...)
Γ. εμφαντικό επιφώνημα
Μπαίνει στην αρχή επιφωνηματικών προτάσεων: π.χ. Ὡς υπερδέδοικά σου. (= Πόσο πολύ
φοβάμαι για σένα.)
Δ. Συνοδεύει:
αιτιολογική μετοχή
π.χ. Καὶ ὡς προθυμοτάτοις οὖσιν μῖν χάριν εἴσεται Κῦρος. (= Ο Κύρος θα σας χρωστά
ευγνωμοσύνη γιατί έχει τη γνώμη ότι είστε προθυμότατοι.)
τελική μετοχή, σε μέλλοντα μετά από ρήματα κίνησης: π.χ. Ὁ δὲ συλλαμβάνει Κῦρον ὡς
ἀποκτενῶν. (= Αυτός συλλαμβάνει τον Κύρον για να τον σκοτώσει.)
απόλυτο απαρέμφατο:
π.χ. Ὡς ἔπος εἰπεῖν, ὡς εἰπεῖν, ὡς συνελόντι εἰπεῖν. (= Για να το πω έτσι.)

67
κατηγορούμενο του αντικειμένου: π.χ. Ἐμὲ δ' οὐχ ὡς πρεσβευτὴν κρίνουσιν, ἀλλ' ὡς
ἐγγυητὴν Φιλίππου καὶ τῆς εἰρήνης. (= Εμένα λοιπόν όχι ως πρέσβη κρίνουν, αλλά ως
εγγυητή του Φιλίππου και της ειρήνης.)
Ε. καταχρηστική πρόθεση:
με αριθμητικό, σχηματίζοντας επιρρηματικό εμπρόθετο προσδιορισμό που δηλώνει ποσό κατά
προσέγγιση π.χ. Ἀσπίδας ἔλαβον ὡς διακοσίας. (= Έλαβαν ασπίδες περίπου διακόσιες.)
με αιτιατική προσώπου σχηματίζοντας επιρρηματικό εμπρόθετο προσδιορισμό που δηλώνει

κατεύθυνση σε πρόσωπο: π.χ. Γράμματα ἔπεμψε ὡς Ἀλέξανδρον. (= Γράμματα έστειλε προς τον
Αλέξανδρο.)
Στ. επιτατικό μόριο

Με επίθετο ή επίρρημα θετικού ή υπερθετικού βαθμού με τη σημασία του "όσο γίνεται", "όσο το
δυνατόν": π.χ. Σκέψασθε δὴ ὡς καλῶς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι. (= Σκεφτείτε όσο το δυνατό καλύτερα,
άνδρες Αθηναίοι.)
Ζ. δεικτικό επίρρημα τονισμένο

μεταφράζεται «έτσι»: π.χ. Καὶ ὥς, Οὐδ΄ ὥς.
Η. ὡς + εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού , μετά από ρήματα κίνησης:

Ἐπὶ τῷ λιμένι παρετάξαντο ὡς εἰς ναυμαχίαν. (= Στο λιμάνι παρατάσσονταν σαν για ναυμαχία.)
Θ. Σε εκφράσεις ή προτάσεις: ἐμοί, Ὡς ἔοικε = "όπως μου φαίνεται", κ.τ.λ

68
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να αναγνωρίσετε το είδος του μορίου ἂν και να γίνει μετάφραση στις παρακάτω προτάσεις:
1. Οἴονται γὰρ τοὺς ἀχαρίστους καὶ περὶ θεοὺς ἂν μάλιστα ἀμελῶς ἔχειν καὶ περὶ γονέας καὶ
πατρίδα καὶ φίλους.
2. Βίᾳ γὰρ ἂν εἷλον τὸ χωρίον.
3. Τί γὰρ ἂν ἔλεγεν;
4. Εἰ μὴ φῶς εἴχομεν, ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἂν ἦμεν.
5. Ἵνα δὲ μὴ εἴπῃς ὅτι οὐκ αὖ μανθάνεις͵ ὅπως ἂν τοῦτο γένοιτο ἐγὼ φράσω.
6. Ἴσασι γὰρ οὐδένας ἄλλους πάλιν εἰς ἐλευθερίαν ἂν τὰ πράγματ’ ἐξάγοντας.
7. Τίνι δ’ ἂν εἴης φίλος μᾶλλον ἢ τῷ σώφρονι;
2. Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε στο παρακάτω κείμενο τα είδη του ἂν και στη συνέχεια
να προσπαθήσετε να μεταφράσετε το απόσπασμα:
Ἐπεὶ κινδυνεύει πόλις ἀνδρῶν ἀγαθῶν εἰ γένοιτο, περιμάχητον ἂν εἶναι τὸ μὴ ἄρχειν ὥσπερ νυνὶ
τὸ ἄρχειν, καὶ ἐνταῦθ’ ἂν καταφανὲς γενέσθαι ὅτι τῷ ὄντι ἀληθινὸς ἄρχων οὐ πέφυκε τὸ αὑτῷ
συμφέρον σκοπεῖσθαι ἀλλὰ τὸ τῷ ἀρχομένῳ· ὥστε πᾶς ἂν ὁ γιγνώσκων τὸ ὠφελεῖσθαι μᾶλλον
ἕλοιτο ὑπ’ ἄλλου ἢ ἄλλον ὠφελῶν πράγματα ἔχειν.
3.Να εντοπίσετε τα είδη του ἄν στις παρακάτω προτάσεις και να προσπαθήσετε να κάνετε
μετάφραση:
1. Τοιαῦτα λέγεις, ἃ οὐδεὶς ἂν φήσειεν ἀνθρώπων
2. Εἴ τι ἄλλο τῶν ἀπορρήτων ἤκουον, οὐκ ἂν ἐπεξῆλθον αὐτῷ.
3. Ταῦτα δὲ καὶ δείξαιμι ἄν.
4. Ἐπίστευον ῥᾳδίως ἂν σῲζεσθαι.
5. Ἔγνω τούτους χαλεπῶς ἂν σωζομένους.
6. Πράττουσι ὅ τι ἂν βούλωνται.
7. Ἀλλὰ μᾶλλον λέγω ὅτι πολὺ θᾶττον ἂν τιμωροίμεθα αὐτούς, εἰ μηδένα ὑπάρχοιμεν ἀδικοῦντες.
4. Να εντοπίσετε τα είδη του ἂν στις παρακάτω προτάσεις και να προσπαθήσετε να κάνετε
μετάφραση:
1. Ἄν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος, οὐδεὶς βούλεται θνῄσκειν.
2. Εἰ τοῖς θεοῖς πίστιν ἔχοιμεν, γιγνώσκομεν ἂν πορευόμενοι ἀσφαλῶς οἴκαδε.
3. Ὅ,τι ἂν μέλλῃς ἐρεῖν, πρότερον ἐπισκόπει τῇ γνώμῃ.
4. Εἰ μὲν γὰρ καὶ τοὺς ἄλλους ἀδικεῖν ἐτόλμων, εἰκότως ἂν μου κατεγιγνώσκετε καὶ περὶ τοῦτον
ἐξαμαρτάνειν.
5.Στις επόμενες προτάσεις επισημάνετε τις χρήσεις του μορίου «ὡς».
1. Ποιήσομαι δ' ὡς ἂν δύνωμαι διὰ βραχυτάτων τοὺς λόγους (= θα μιλήσω όσο μπορώ πιο
σύντομα).
2. Ἀκούω τινὰ διαβάλλειν, ὦ ἄνδρες, ἐμὲ ὡς ἐγὼ ἄρα ἐξαπατήσας ὑμᾶς μέλλω ἄγειν εἰς Φᾶσιν
(= ακούω κάποιον να με διαβάλλει, άνδρες, ότι εγώ τάχα, αφού σας εξαπατήσω, σκοπεύω να
σας οδηγήσω στον Φάση ποταμό).
3. Ἐν τῷ ἀσφαλεῖ ἤδη ἔσομαι, ὡς μηδὲν ἂν ἔτι κακὸν παθεῖν (= θα βρίσκομαι πια σε ασφαλές
μέρος, ώστε να μην είναι δυνατό να πάθω πλέον κανένα κακό).
4. Ἄκουσον, ὡς ἂν μάθῃς (= άκουσε, για να μάθεις).
5. Λακεδαιμόνιοι δέ, ὡς αὐτοῖς πρὸς τοὺς ἐν Ἰθώμῃ ἐμηκύνετο ὁ πόλεμος, ἄλλους τε
ἐπεκαλέσαντο συμμάχους καὶ Ἀθηναίους (= οι Λακεδαιμόνιοι δε, επειδή ο πόλεμος εναντίον
της Ιθώμης μάκραινε, κάλεσαν για βοήθεια και άλλους συμμάχους και Αθηναίους).
6. Οἱ Βυζάντιοι, ὡς εἶδον τὸ στράτευμα ἐσπῖπτον, φεύγουσι (= οι Βυζάντιοι, μόλις είδαν τον
στρατό να τους επιτίθεται, το έβαλαν στα πόδια).

69
Ονοματικοί Προσδιορισμοί
Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί:
 Παράθεση
 Επεξήγηση
 Επιθετικός
 Κατηγορηματικός Προσδιορισμός
Α. Η Παράθεση
Παράθεση είναι το ουσιαστικό ή το ονοματικό σύνολο, που προσδιορίζει κάποιο άλλο
ουσιαστικό και συμφωνεί με αυτό ως προς το γένος, τον αριθμό και την πτώση. Αποδίδει στον
όρο δίπλα στον οποίο τίθεται («παρατίθεται») ένα κύριο ή γνωστό γνώρισμα. Η παράθεση είναι
έννοια ευρύτερη, γενικότερη από αυτή την οποία προσδιορίζει, αναλύεται (και επομένως
μεταφράζεται) με αναφορική πρόταση και ακολουθεί μετά τον προσδιοριζόμενο όρο.
Παράθεση μπορεί να δεχθούν:

Ουσιαστικά: π.χ. Ὅμηρος, ὁ ποιητής, τυφλός ἧν.
Αντωνυμίες: π.χ. Καὶ ἡμεῖς, οἱ στρατηγοὶ, […] ἠχθόμεθά τε τοῖς γεγενημένοις.
Ολόκληρη πρόταση: Όταν η παράθεση προσδιορίζει το περιεχόμενο μιας ολόκληρης πρότασης,
και όχι έναν όρο, προτάσσεται, προηγείται της πρότασης και ονομάζεται προεξαγγελτική
παράθεση.
Ως προεξαγγελτικές παραθέσεις χρησιμοποιούνται λέξεις, φράσεις ή και ολόκληρες

προτάσεις, όπως:
τὸ πάντων δεινότατον (το πιο τρομερό απ’ όλα, το πιο σπουδαίο)
τὸ ἐναντίον / τοὐναντίον (το αντίθετο)
τὸ ἔσχατον / τὸ τελευταῖον
τὸ θαυμαστότερον (το πιο παράδοξο)
τὸ κοινότερον (το πιο πρωτοφανές)
τὸ λεγόμενον (όπως συνήθως λέμε)
τὸ πάντων μέγιστον (το μεγαλύτερο απ’ όλα, το πιο σπουδαίο)
σημεῖον δέ , τεκμήριον δὲ (απόδειξη)
τὸ τοῦ Ὁμήρου (όπως λέει ο Όμηρος)
τὸ τῆς παροιμίας (όπως λέει η παροιμία)
ὃ δὲ πάντων δεινότατόν ἐστι (πράγμα το οποίο είναι πιο φοβερό απ’ όλα)
τὸ ἀλογώτατον (το πιο παράλογο)
τὸ κάλλιστον κλέος (η σπουδαιότερη φήμη)
π.χ. Καὶ τὸ πάντων δεινότατον, ὑμεῖς μὲν τοῦτον οὐ προὔδοτε, […] οὗτος δ᾽ ὑμᾶς νυνὶ
προδέδωκεν.
π.χ. Καὶ τὸ μέγιστον, ἐφοβοῦντο μὴ ξυντρίψωσιν τὰς ναῦς.
π.χ. Τὸ λεγόμενον, κατόπιν ἑορτῆς ἥκομεν.
Η παράθεση μπορεί να έχει τις εξής μορφές:

Μια ιδιάζουσα μορφή παράθεσης είναι η επιμεριστική παράθεση. Σύμφωνα με αυτή μια γενική
έννοια επιμερίζεται σε ειδικότερα μέρη. Συνήθεις επιμεριστικές παραθέσεις είναι:
ὁ μὲν … ὁ δὲ …
πολλοὶ μὲν … πολλοὶ δὲ …
οὗτοι μὲν … οὗτοι δὲ …
ἄλλος … ἄλλοθεν …
ἕκαστος
ἕτερος

70
π.χ. Ἕκαστος γὰρ ὑμῶν εἴθισται προσφοιτᾶν ὁ μὲν πρὸς μυροπωλεῖον, ὁ δὲ πρὸς κουρεῖον, ὁ
δὲ πρὸς σκυτοτομεῖον, ὁ δ᾽ ὅποι ἂν τύχῃ.
Κάποιες φορές η παράθεση μπαίνει σε πτώση γενική, ενώ η λέξη που προσδιορίζει βρίσκεται σε
άλλη πτώση. Τότε λέγεται γενική παραθετική και προσδιορίζει:
Επίθετα που ισοδυναμούν με γενική ουσιαστικού και δηλώνουν προέλευση, καταγωγή ή ύλη,
όπως τα επίθετα πατρῷος [τοῦ πατρός], μητρῷος [τῆς μητρός], Ἀθηναῖος [ἐξ Ἀθηνῶν], χρυσοῦς
[ἐκ χρυσοῦ] κ.ά.
π.χ. Παππῷον ὄνομα εἶχεν, τοῦ ἐμοῦ πατρός.
Τις κτητικές αντωνυμίες ἡμέτερος, ὑμέτερος, σφέτερος
π.χ. Τὰ ἡμέτερα αὐτῶν τέκνα.
Άλλες μορφές παράθεσης:

Ως παράθεση μπορεί να τεθεί στο λόγο και μια δευτερεύουσα αναφορική – ονοματική πρόταση
π.χ. Ξενοφῶν ἔγραψε, ὃς στρατηγὸς ἦν
Β. Η Επεξήγηση
Επεξήγηση είναι το ουσιαστικό ή κάθε ουσιαστικοποιημένη λέξη που προσδιορίζει κάποιο άλλο
ουσιαστικό και συμφωνεί με αυτό ως προς το γένος, τον αριθμό και την πτώση. Η επεξήγηση
διασαφηνίζει και επεξηγεί την αόριστη και γενική έννοια του όρου τον οποίο προσδιορίζει. Είναι
έννοια ειδικότερη από τον προσδιοριζόμενο όρο. Στη μετάφραση η επεξήγηση μπορεί να
αποδοθεί με το «δηλαδή». Η επεξήγηση συνήθως έπεται του προσδιοριζόμενου όρου και
χωρίζεται από αυτόν με κόμμα.
Η επεξήγηση μπορεί να έχει τις εξής μορφές:
Ουσιαστικό: π.χ. Λαβόντες δύο τριήρεις, Κορινθίαν καί Ἀνδρίαν, τοὺς ἄνδρας ἐξ αὐτῶν
κατακρημνήσειαν. (= Αφού κατέλαβαν δύο τριήρεις, της Κορίνθου και της Άνδρου, γκρέμισαν
από αυτές τους άνδρες).
Απαρέμφατο.
Έναρθρο: π.χ. Τοῦτό ἐστι τὸ ἀδικεῖν, τὸ πλέον τῶν ἄλλων ζητεῖν ἔχειν. (= Αυτό είναι αδικία, το να
ζητάς να έχεις περισσότερα από τους υπόλοιπους).
Άναρθρο: π.χ. Δύο μάλιστα οἱ τῶν Περσῶν παῖδες ἐδιδάσκοντο, ἄρχειν τε καί ἄρχεσθαι.
(= Δύο πράγματα διδάσκονταν ιδιαίτερα τα παιδιά των Περσών, και να εξουσιάζουν και να
εξουσιάζονται).
Δευτερεύουσα ονοματική πρόταση.

Ειδική πρόταση:
π.χ. Καὶ ἔλεγον οἱ Ἀθηναῖοι ταῦτα, ὅτι οὐκ ὁρθῶς αἱ σπονδαί γένοιντο.
(= Και έλεγαν οι Αθηναίοι αυτά, ότι δηλαδή δεν γίνονταν σωστά οι συνθήκες).
Ενδοιαστική πρόταση:
π.χ. Οὐ τοῦτο ἐφοβεῖτο, μή τινες πορεύσοιντο ἐπὶ τὴν ἐκείνου δύναμιν. (= Δεν φοβόταν αυτό,
μήπως δηλαδή κάποιοι στρέφονταν ενάντια στη δύναμή του).

71
Πλάγια ερωτηματική πρόταση:

π.χ. Νόμῳ οὐ τοῦτο μέλει, ὅπως ἕν τι γένος ἐν πόλει διαφερόντως εὖ πράξει. (= Μέλημα του
νόμου δεν είναι αυτό, πώς δηλαδή θα ζει στην πόλη εξαιρετικά καλά μια συγκεκριμένη
κοινωνική ομάδα).
Αναφορική πρόταση:
π.χ. Εἶτ’ οὐκ αἰσχύνεσθε, εἰ μηδὲ ταῦτα, ἃ πάθοιτ’ ἄν, νῦν καιρὸν ἔχοντες οὐ τολμήσετε;
(= Έπειτα δεν ντρέπεστε, εάν ούτε αυτά, τα οποία δηλαδή θα παθαίνατε, τώρα ενώ έχετε
ευκαιρία, δεν θα κάνετε;).
Δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση.

Αιτιολογική πρόταση:
π.χ. Διὰ τοῦτο κρίνεται, ὅτι παρὰ τοὺς νόμους δημηγορεῖ. (= Για αυτό κρίνεται, επειδή μιλά
δημόσια αντίθετα με τους νόμους).
Τελική πρόταση:
π.χ. Τούτου ἕνεκα ταῦτα ἐποίησεν, ἵνα δοκῇ ἀγαθὸς εἶναι. (= Γι’ αυτό το λόγο έκανε αυτά, για να
φανεί δηλαδή ότι είναι ενάρετος).
Επίθετο: π.χ. Τὸ τῆς πόλεως ἦθος ἴδοι ἄν τις τοιοῦτον ὄν, ἄψευδὲς καὶ χρηστόν. (= Το ήθος της
πόλης θα μπορούσε να δει κανείς ότι είναι τέτοιο, δηλαδή ειλικρινές και ενάρετο).
Μετοχή, δεικτική αντωνυμία, επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός ως επεξήγηση κυρίως

των επιρρημάτων ὧδε, οὕτω, οὕτως:
π.χ. Ταύτην τὴν ἡμέραν οὕτως ἐπορεύθησαν, τὰ μέν τοι μαχόμενοι τὰ δὲ καὶ ἀναπαυόμενοι. (=
Αυτή την ημέρα έτσι προχώρησαν, δηλαδή αφενός με το να αγωνίζονται, και αφετέρου με το να
αναπαύονται).
π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι ἀμφοτέρωθεν, ἔκ τε γῆς καὶ ἐκ θαλάττης, ἡμύνοντο. (= Οι Αθηναίοι και από τα
δύο μέρη αμύνονταν, δηλαδή και από τη στεριά και από τη θάλασσα).
Γενική πτώση ουσιαστικού:

Σπάνια η επεξήγηση μπαίνει σε πτώση γενική (γενική επεξηγηματική), όταν έχουμε επεξήγηση
γεωγραφικών όρων:
π.χ. Τὸ ὅρος τῆς Ἰστώνης.
Ἡ πόλις τῶν Ἀθηνῶν.
Στις φράσεις «ἔχω όνομα», «λαμβάνω ἐπωνυμίαν», η επεξήγηση που ακολουθεί βρίσκεται σε
ονομαστική πτώση π.χ. Ἔχω ὄνομα Σιμωνίδης.
Μερικές φορές η επεξήγηση μπορεί να συνοδεύεται από το ρήμα λέγω (= εννοώ, θέλω να πω)
οπότε εκφέρεται σε πτώση αιτιατική ως αντικείμενο του ρήματος (σπανιότερα στην πτώση του
ουσιαστικού που επεξηγείται).
π.χ. Προσέκρουσα ἀνθρώπῳ πονηρῷ, Ἀνδροτίωνα λέγω. (= Φιλονίκησα με κακοήθη άνθρωπο,
δηλαδή τον Ανδροτίωνα).
π.χ. Τὸν παῖδα δείξει μητρί, τ’ Ἐριβοία λέγω. (= Θα δείξει το παιδί στην μητέρα, δηλαδή την
Εριβοία).

72
Γ. Ο επιθετικός προσδιορισμός
Επιθετικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που αποδίδει μια μόνιμη
ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Ο επιθετικός προσδιορισμός συμφωνεί με το
ουσιαστικό που προσδιορίζει σε γένος, αριθμό και πτώση και συνήθως συνοδεύεται από άρθρο.
Ο επιθετικός προσδιορισμός μπορεί να έχει τις εξής μορφές:

Επίθετο: π.χ. Oὐδ' ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον.
Αντωνυμία: π.χ. Οἱ ἡμέτεροι πρόγονοι
Aριθμητικό: π.χ. Χίλιοι στρατιῶται απέθανον.
Eπιθετική Μετοχή: π.χ. Τὸν νομιζόμενον λόγον εἰπεῖν.
Oυσιαστικό, που δηλώνει ηλικία, εθνικότητα, επάγγελμα, αξίωμα: π.χ. ἄνδρες Αθηναῖοι,
ἄνδρες δικασταὶ
Kύριο γεωγραφικό όνομα με άρθρο, όταν αυτό μπαίνει μπροστά από τον όρο που
προσδιορίζει και συμφωνεί μ’ αυτό στο γένος και στον αριθμό: π.χ. Τὸ Θριάσιον πεδίον
Eπίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο: π.χ. Ἡ ἄγαν ἐλευθερία εἰς δουλείαν
μεταβάλλει.
Γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας με άρθρο: π.χ. Οἱ τῶν Ἀθηναίων πρέσβεις
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση: π.χ. Ἔλαβεν ὁπλίτας, οἳ πάντες ἀγαθοὶ ἦσαν.
Δ. Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός
Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται ο προσδιορισμός που αποδίδει μια παροδική
ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός συμφωνεί με το
ουσιαστικό που προσδιορίζει σε γένος, αριθμό και πτώση και χρησιμοποιείται χωρίς άρθρο.
Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός μπορεί να έχει τις εξής μορφές:
Επίθετο: π.χ. Ἀγησίλαος δὲ μάλα φαιδρῷ τῷ προσώπῳ ἀπαγγεῖλαι τῷ Τισσαφέρνει τοὺς

πρέσβεις ἐκέλευσεν.
Αντωνυμία: π.χ. Πᾶσα ἡ πόλις
Επιθετική μετοχή: π.χ. Ἅμα τῷ ἡλίῳ ἀνίσχοντι (φαινόμενο που εξελίσσεται)

Οι λέξεις πᾶς, ἅπας, σύμπας, ὅλος, μόνος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, αὐτός, ἕκαστος, καθώς και οι
αντωνυμίες ἕκαστος, ἑκάτερος, ἕτερος όταν δεν έχουν άρθρο, είναι κατηγορηματικοί
προσδιορισμοί. Όταν οι λέξεις όμως αυτές είναι έναρθρες, λειτουργούν ως επιθετικοί
προσδιορισμοί:
π.χ. Πᾶσαν ἔβλαπτε τὴν πόλιν.
π.χ. Γέγραφε δὲ καὶ ταῦτα ὁ αὐτὸς Θουκυδίδης Ἀθηναῖος.
Ενώ οι δεικτικές αντωνυμίες ἐκεῖνος, -η, -ο - οὗτος, αὕτη, τοῦτο και ὅδε, ἥδε, τόδε λειτουργούν
πάντοτε ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί.

73
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να βρείτε τους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς στα παρακάτω παραδείγματα:
1. Πέμπουσιν ἐπὶ τὸν ἕτερον στρατηγὸν τῶν ἐπὶ Θρᾴκης, Θουκυδίδην τὸν Ὀλόρου, ὃς τάδε
ξυνέγραψεν.
2. Tρία γάρ ἐστι τὰ μέγιστα ἃ διαφυλάττει καὶ διασῴζει τὴν δημοκρατίαν καὶ τὴν τῆς πόλεως
εὐδαιμονίαν, πρῶτον μὲν ἡ τῶν νόμων τάξις, δεύτερον δ᾽ ἡ τῶν δικαστῶν ψῆφος, τρίτον δ᾽ ἡ
τούτοις τἀδικήματα παραδιδοῦσα κρίσις.
3. Ἅπας ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος […] φύσει καὶ νόμοις διοικεῖται.
4. Ἐπὶ τὸν Εὐφράτην ποταμόν…
5. Ἅπασιν ἐξητασμένος φαίνεται, λέγω φράτερσι, συγγενέσι, δημόταις.
6. Ὁ τοῦ θανάτου φόβος…
7. Τοῦτο σκοποῦμεν, ὅπως ἡ φιλία πλεῖστον χρόνον συμμενεῖ.
8. Κατέλαβον τὰς πόλεις ἐρήμους.
9. Οὐκ ἐπὶ τούτῳ κάθηται ὁ δικαστής, ἐπὶ τῷ καταχαρίζεσθαι τὰ δίκαια.
10. Δώδεκα μὲν ναυσὶ μόναις παρόντων Ἀθηναίων περὶ Ναύπακτον…
11. Ὁ νόμος οὕτω τάττει, μὴ τὸν μάντιν τοῦ στρατηγοῦ ἄρχειν ἀλλὰ τὸν στρατηγὸν τοῦ μάντεως.
12. Ἡ κατὰ νόμον τιμωρία…
13. Πάντες ἀπῆλθον, οἱ μὲν ἐπὶ τὸν ποταμόν, οἱ δὲ ἐπὶ τὰ σκευοφόρα.
14. Καὶ τὸ πάντων δεινότατον, ὑμεῖς μὲν τοῦτον οὐ προὔδοτε, […] οὗτος δ᾽ ὑμᾶς νυνὶ
προδέδωκεν .
15. Μνηστήρ μοι ἦν ποταμός, Ἀχελῶον λέγω.
16. Ἀθηναῖος εἶ, πόλεως τῆς μεγίστης.
17. Εἶχον τὰς ἀσπίδας ἐκκεκαλυμμένας.
18. Οἱ δὲ πάντες μὲν οὐκ ἦλθον, οἳ ἦσαν Κύρῳ πιστότατοι.
19. Καὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἀγνοῶ, ὅτι ταῦτα ἀποφθέγματα οὐκ ἀξιόλογά ἐστιν.
20. Ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου.
2. Να εντοπίσετε όλους τους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς στο κείμενο που ακολουθεί:

Πολλῶν δὲ καὶ καλῶν λόγων ἐνόντων περὶ τὴν ὑπόθεσιν ταύτην, ἐμοὶ μὲν ἀμφότερα
συμβουλεύει παύσασθαι λέγοντι, καὶ τὸ μῆκος τοῦ λόγου καὶ τὸ πλῆθος τῶν ἐτῶν τῶν ἐμῶν· τοῖς
δὲ νεωτέροις καὶ μᾶλλον ἀκμάζουσιν ἠγὼ [ἢ ἐγὼ] παραινῶ καὶ παρακελεύομαι τοιαῦτα καὶ
λέγειν καὶ γράφειν ἐξ ὧν τὰς μεγίστας τῶν πόλεων καὶ τὰς εἰθισμένας ταῖς ἄλλαις κακὰ παρέχειν
προτρέψουσιν ἐπ’ ἀρετὴν καὶ δικαιοσύνην, ὡς ἐν ταῖς τῆς Ἑλλάδος εὐπραγίαις συμβαίνει καὶ τὰ
τῶν φιλοσόφων πράγματα πολὺ βελτίω γίγνεσθαι.
Ἰσοκράτους, Περὶ Εἰρήνης, 145
3. Στις παρακάτω περιόδους να βρείτε τους επιθετικούς και κατηγορηματικούς
προσδιορισμούς.
α. Πρῶτον μὲν γὰρ ἐνομοθέτησαν περὶ τῆς σωφροσύνης τῶν παίδων τῶν ἡμετέρων.
β. Eὐκλεῖς ἐγένοντο πᾶσαι αἱ πόλεις.
γ. Τὰς ἡδονὰς ἐθήρευε τὰς μετὰ δόξης.
δ. Κῦρος ἔστησε τὸ ἅρμα πρὸ τῆς φάλαγγος μέσης.
ε. Δι’ ἐσχάτου τοῦ πεδίου ἐπορεύοντο.
στ. Πᾶς ἐλεύθερος ἀνήρ ἑνὶ δοῦλος ἐστί, τῷ νόμῳ.
ζ. Πεντήκοντα δραχμὰς αὐτοῖς ἐδίδου.
η. Πρεσβύτης ἀνήρ.
θ. Ἄνδρες δικασταί.
ι. Τὸ Θριάσιον πεδίον.
ια. Τοῦ μὲν δημοσίου δραχμὴν τῆς ἡμέρας τῷ ναύτῃ ἑκάστῳ διδόντος.

74
4.Να εντοπίσετε τις παραθέσεις και τις επεξηγήσεις στις παρακάτω προτάσεις και να
αναφέρετε τον όρο, τον οποίο προσδιορίζουν.
α. Εὐθὺς ἔπεμψεν οἴκαδε ἀγγελοῦντα Δημοτέλη τὸν κήρυκα.
β. Καὶ ἡμεῖς οἱ στρατηγοὶ ἠχθόμεθά τε τοῖς γεγενημένοις.
γ. Ἔχω ὄνομα Σοφοκλῆς.
δ. Τὸν ἡγεμόνα οἱ Ἕλληνες ἀποπέμπουσι δῶρα δόντες ἵππον καὶ φιάλην ἀργυρᾶν.
ε. Οὔκ ἐστι πενίας ἱερόν, αἰσχίστης θεοῦ.
στ. Ταῦτα λέγω, ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς.
5.Να εντοπίσετε τις παραθέσεις και τους προσδιοριζόμενους όρους στις επόμενες περιόδους.
1. Ἔπεμψε Θεόπομπον τὸν Μιλήσιον λῃστὴν εἰς Λακεδαίμονα.
2. Λύσανδρος δὲ τοῖς ἐφόροις ἔπεμψεν Ἀριστοτέλην, φυγάδα Ἀθηναῖον ὄντα.
3. Κλεόκριτος δὲ ὁ τῶν μυστῶν κῆρυξ, μάλ’ εὔφωνος ὤν, ἔλεξεν.
4. Προσοικοῦσι δ’ αὐτὴν Ταυλάντιοι βάρβαροι, Ἰλλυρικὸν ἔθνος.
5. Ἐπορεύθησαν δὲ πεζῇ ἐς τὴν Ἀπολλωνίαν, Κορινθίων οὖσαν ἀποικίαν.
6. Ἐστρατήγει δὲ τῶν μὲν νεῶν Ἀριστεὺς ὁ Πελλίχου καὶ Καλλικράτης ὁ Καλλίου καὶ Τιμάνωρ ὁ
Τιμάνθους, τοῦ δὲ πεζοῦ Ἀρχέτιμός τε ὁ Εὐρυτίμου καὶ Ἰσαρχίδας ὁ Ἰσάρχου.
7. Πλεύσαντες ἐς Λευκάδα τὴν Κορινθίων ἀποικίαν τῆς γῆς ἔτεμον.
8. Κυλλήνην τὸ Ἠλείων ἐπίνειον ἐνέπρησαν.
9. Ἀφίκοντο ἐς Ἀχαρνάς, χωρίον μέγιστον τῆς Ἀττικῆς.
10. Καὶ ἡμεῖς οἱ στρατηγοὶ ἠχθόμεθά τε τοῖς γεγενημένοις.
11. Καὶ τὸ πάντων δεινότατον, ὑμεῖς τοῦτον οὐ προὔδοτε.
12. Οὐκ ἐτολμήσαμεν ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας αὐτῶν σωτηρίας ἀφέσθαι τῆς πόλεως.
13. Κεῖνται πεσόντες, πίστις οὐ σμικρά.

75
Οι ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί

Οι ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί προσδιορίζουν ονόματα ή άλλες λέξεις που έχουν θέση
ονόματος (ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, αριθμητικό) και βρίσκονται σε διαφορετική από αυτό
πτώση. Δηλώνουν τη σχέση μεταξύ προσδιοριζόμενου και προσδιορισμού και βρίσκονται σε μια
από τις πλάγιες πτώσεις, γενική, δοτική, αιτιατική.
Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί
α) Σε γενική
Κτητική
Δημιουργού
Διαιρετική
Ύλης
Περιεχομένου
Ιδιότητας
Αξίας ή τιμήματος
Αιτίας
Υποκειμενική
Αντικειμενική
Συγκριτική
Αναφοράς (σπανίως, με επίθετα)
Επεξηγηματική: π.χ. Πολλοὶ τῶν στρατιωτῶν ἀπέπλεον ὡς ἐδύνατο. [διαιρετική] Ἐζήτει εἶναι
κύριος ἁπάντων. [αντικειμενική]
β) Σε δοτική
Αναφοράς: π.χ. Ἔργοις φιλόπονος ἴσθι, μὴ λόγοις μόνον. [αναφοράς]
γ) Σε αιτιατική
Αναφοράς: π.χ. Διὰ μέσου τῆς πόλεως ῥεῖ ποταμὸς Κύδνος ὄνομα.
Α. Η Γενική, ως ετερόπτωτος προσδιορισμός

H γενική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός διακρίνεται στα ακόλουθα είδη:
Γενική κτητική. Φανερώνει τον κτήτορα ή κάτοχο ενός αντικειμένου ή προσώπου. Το ουσιαστικό
εκφράζει το κτήμα ή την ιδιότητα, ενώ η γενική τον κτήτορα ή εκείνον που έχει την ιδιότητα.
Συνήθως εξαρτάται:
α) από επίθετα που δηλώνουν συγγένεια, φιλία ή έχθρα: οἰκεῖος, συγγενής, κοινός, ἱερός, ξένος,
φίλος, ἐπιτήδειος, εὕνους, ἐχθρός, πολέμιος, ἴδιος κ.ά.
β) από αφηρημένα ουσιαστικά: ἀνδρεία, εὐσέβεια, σωφροσύνη , πραότης κ.ά. π.χ. Ὁ ἀγρὸς τοῦ
Περικλέους.
Γενική δημιουργού. Φανερώνει τον δημιουργό ενός έργου, συνήθως πνευματικού. Συνήθως
εξαρτάται από ουσιαστικά όπως: νόμος, ἔργον, λόγος, κατόρθωμα, ἔπος κ.ά. π.χ. Νόμοι
Δράκοντος.
Γενική διαιρετική. Προσδιορίζει κυρίως λέξεις που δηλώνουν ποσό ή αριθμό και συχνά επίθετα
υπερθετικού βαθμού, καθώς και επίθετα και αντωνυμίες ουδετέρου γένους. Δηλώνει ένα

76
σύνολο, μέρος του οποίου είναι το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό. Συνήθως εξαρτάται από λέξεις
που φανερώνουν:
α) αριθμό ή ποσό
β) επίθετα ή επιρρήματα υπερθετικού βαθμού.
γ) ονόματα τόπων και πόλεων.
π.χ. Οἱ νέοι τῶν ὁπλιτῶν.
Γενική της ύλης. Φανερώνει την ύλη, από την οποία είναι κατασκευασμένο κάτι. π.χ. Στέφανος
δάφνης.
Γενική περιεχομένου. Φανερώνει το περιεχόμενο από το οποίο είναι κατασκευασμένο κάτι, από
τι αποτελείται δηλαδή. Συνήθως εξαρτάται από περιεκτικά ή περιληπτικά ουσιαστικά όπως:
ἀγέλη, πλῆθος, ἔθνος, δῆμος, βουλή, λαός, ὄχλος κ.ά. π.χ. Τὸ πλῆθος τῶν Πλαταιῶν.
Γενική ιδιότητας. Όπως δηλώνει το όνομά της, φανερώνει την ιδιότητα, δηλαδή την ηλικία, το
βάρος, το μέγεθος, την κοινωνική τάξη ή οποιοδήποτε άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του όρου
που προσδιορίζει. Συχνά μπορεί να συνοδεύεται από ποσοτικό επίθετο ή αριθμητικό. π.χ. Ἀνὴρ
μεγίστης ἀρετῆς.
Γενική αξίας ή του τιμήματος. Φανερώνει την ηθική ή υλική αξία του όρου που προσδιορίζει.
Συνήθως εξαρτάται από:
α) επίθετα όπως: ἄξιος, ἀνάξιος, ἀντάξιος, ἀξιόχρεως, ὠνητός, τίμιος, ἄτιμος κ.ά.
β) επιρρήματα που με τη ίδια ρίζα όπως: ἀξίως, ἀναξίως κ.ά. π.χ. Θυσία δύο ταλάντων
Η γενική που εξαρτάται από τα επίθετα ἄξιος, ἀνάξιος και αναφέρεται σε πρόσωπα
ονομάζεται γενική αντικειμενική και όχι της αξίας π.χ. Περικλῆς ἄξιος μεγίστων τιμῶν ἦν.
Γενική αιτίας. Φανερώνει την αιτία για την οποία γίνεται κάτι.
Συνήθως εξαρτάται από:
α) ουσιαστικά και επίθετα δικανικά όπως: δίκη, γραφή, ἔγκλημα, κλοπή, ἀγών, αἴτιος, ἀναίτιος,
ἔνοχος, ὑπόλογος, κ.ά.
β) ουσιαστικά και επίθετα που εκφράζουν ψυχικό πάθος όπως: φόβος , οργή, λύπη,
τάλας,εὐδαίμων κ.ά. π.χ. Ὑπόδικος κλοπῆς
Γενική υποκειμενική. Φανερώνει το υποκείμενο μιας ενέργειας που εκφράζεται από το

προσδιοριζόμενο ουσιαστικό, αν μετατραπεί σε ρήμα ενεργητικής φωνής. π.χ. Μετὰ τὴν εἰσβολὴ
τῶν Πελοποννησίων (= εισβάλλουν οι Πελοποννήσιοι)
Γενική αντικειμενική. Φανερώνει το αντικείμενο μιας ενέργειας που εκφράζεται από το

προσδιοριζόμενο ουσιαστικό ή επίθετο, αν μετατραπεί σε ρήμα ενεργητικής φωνής.
Εξαρτάται από επίθετα ή ουσιαστικά που δηλώνουν:
α) επιμέλεια, μνήμη, επιτυχία, εμπειρία, συμμετοχή και τα αντίθετά τους: ἐπιμελής, ἐπιτυχής,
ἔμπειρος, ἄπειρος, μέτοχος, κ.ά.
β) φειδώ, αρχή – εξουσία, στέρηση και τα αντίθετά τους: φειδωλός, κύριος, ἄρχων, κενός, γυμνὸς
γ) χωρισμό και απομάκρυνση, διαφορά, σύγκριση: μόνος, ἔρημος, διάφορος , ἄλλος κ.ά.
π.χ. Κρίτων ἦν Σωκράτους ὁμιλητής. (= Ο Κρίτων συναναστρεφόταν τον Σωκράτη)

77
Γενική συγκριτική. Φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα με το οποίο συγκρίνεται ένα άλλο όμοιό
του, αποτελώντας το β' όρο της σύγκρισης αυτής.
Εξαρτάται από:
α) επίθετα συγκριτικού βαθμού
β) λέξεις με συγκριτική σημασία, όπως: πρότερος, δεύτερος, ἕτερος, τόσος κ.ά. π.χ. Ἡ ἀρετὴ
σεμνοτέρα τῆς κακίας ἐφαίνετο.
ΠΡΟΣΟΧΗ:
Η γενική που προσδιορίζει υπερθετικό βαθμό θα χαρακτηριστεί συγκριτική,
εάν ο α΄ όρος σύγκρισης δεν περιλαμβάνεται σ’ αυτά που δηλώνει η ίδια,
και διαιρετική, εάν ο α΄ όρος σύγκρισης περιλαμβάνεται σ’ αυτά που δηλώνει η ίδια.
π.χ. Ὁ πόλεμος ἔσται ἀξιολογώτατος τῶν προγεγενημένων (η γενική προγεγενημένων που
προσδιορίζει το υπερθετικού βαθμού επίθετο ἀξιολογώτατος είναι συγκριτική, γιατί ο
μελλοντικός πόλεμος δεν περιλαμβάνεται στους προηγούμενους, οι οποίοι δηλώνονται με τον β΄
όρο σύγκρισης).
π.χ. Ναυμαχία αὕτη μεγίστη δὴ τῶν πρὸ αὐτῆς γεγένηται (η γενική τῶν πρὸ αὐτῆς που
προσδιορίζει το υπερθετικού βαθμού επίθετο μεγίστη είναι διαιρετική, διότι η συντελεσμένη
ναυμαχία συμπεριλαμβάνεται σε εκείνες που διεξήχθηκαν κατά το παρελθόν, σε εκείνες δηλαδή
που δηλώνονται από τον β΄ όρο σύγκρισης).
Γενική της αναφοράς. Συνάπτεται με επίθετα. Σπανίως συναντάται αυτή η εκδοχή της γενικής,
καθώς συνάπτεται κυρίως με τροπικά και τοπικά επιρρήματα που συνοδεύουν ρήματα. π.χ. Ἀλλὰ
τῶν μὲν ἄλλων ἐλάττων λόγος (μτφρ. Για τους άλλους έχει μικρότερη σημασία ο λόγος).
π.χ. Ἀναγκαῖον ἔσται τὰ τοῦ γήρως ἐπιτελεῖσθαι καὶ ὁρᾶν τε καὶ ἀκούειν ἧττον καὶ διανοεῖσθαι
χεῖρον καὶ δυσμαθέστερον ἀποβαίνειν καὶ ἐπιλησμονέστερον, καὶ ὧν πρότερον βελτίων ἦν,
τούτων χείρω γίγνεσθαι (μτφρ. Θα αναγκαστώ να υπομένω όσα σχετίζονται με τα γεράματα,
δηλαδή και να βλέπω και να ακούω λιγότερο και χειρότερα να σκέφτομαι και δυσκολότερα να
μαθαίνω και ευκολότερα να ξεχνώ και σε όσα προηγουμένως ήμουν καλύτερος, σε αυτά να
γίνομαι χειρότερος).
Γενική επεξηγηματική. Επεξηγεί άλλο ουσιαστικό γεωγραφικού όρου. Π.χ. Ἡ πόλις τῆς Ἀντιοχείας.
Β. Η Δοτική, ως ετερόπτωτος προσδιορισμός
H δοτική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός διακρίνεται στα ακόλουθα είδη:
Δοτική αντικειμενική. Φανερώνει το αντικείμενο μιας ενέργειας που εκφράζεται από το

προσδιοριζόμενο ουσιαστικό ή επίθετο, αν μετατραπεί σε ρήμα ενεργητικής φωνής.
Εξαρτάται από επίθετα ή ουσιαστικά που δηλώνουν:
α) φιλική ή εχθρική διάθεση: ἐχθρός, ἐνάντιος, πολέμιος, κ.ά.
β) ευπείθεια ή υποταγή: πιστός, ὑπήκοος κ.ά.]
γ) ακολουθία ή διαδοχή: ἑπόμενος, διάδοχος κ.ά.
δ) ταυτότητα ή ομοιότητα: παραπλήσιος , ἀνόμοιος , ὅμοιος κ.ά.
ε) το αρμόζον, το πρέπον: ἀρμόδιος, ἀνάρμοστος, ἀπρεπὴς κ.ά.
π.χ. Ἔπραττεν ἀκόλουθα τούτοις.

78
Δοτική της αναφοράς. Φανερώνει αναφορικά με τι ισχύει αυτό που εκφράζει το επίθετο.
Εξαρτάται από επίθετα, όπως: ἀσθενής, δεινός, καλός, ἱκανός, ἰσχυρός, φοβερός, ταχὺς κ.ά. π.χ.
Κλέαρχος ἀδύνατος ἦν τῷ σώματι.
Γ. Η Αιτιατική, ως ετερόπτωτος προσδιορισμός

H αιτιατική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός δηλώνει αναφορά. Φανερώνει την ιδιότητα υπό την
οποία ισχύει η έννοια του ουσιαστικού ή επιθέτου. Συχνές αιτιατικές της αναφοράς είναι: τὸν
ἀριθμόν, τὸ βάθος, τὸ εὖρος, τὸ μέγεθος, τὸ μῆκος, τὸ πλῆθος, τὸ ὕψος κ.ά. π.χ. Κινάδων ἦν
νεανίσκος τὸ εἶδος.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς στα παρακάτω

1.1. Τῶν κατηγόρων ὁ βουλόμενος παρελθὼν ἐλεγξάτω.
1.2. Ἐγὼ δ᾽ […] οὔτε ποσίν εἰμι ταχὺς οὔτε χερσὶν ἰσχυρός.
1.3. Συνεβάλοντο […] ναῦς δὲ πλείους τῶν ἄλλων συμμάχων.
1.4. Ἀρίσταρχος […] διάδοχος Κλεάνδρῳ.
1.5. Τραύματος πάλιν εἰσὶν γραφαί.
1.6. Κράτιστοι δ' ἂν τὴν ψυχὴν δικαίως κριθεῖεν.
1.7. Ὑρκάνιοι μὲν πρῶτοι φίλοι ἡμῖν ἐγένοντο.
1.8. Τὸ πλῆθος τῶν νεῶν.
1.9. Τυφλὸς τὰ τ᾽ ὦτα τὸν τε νοῦν τὰ τ᾽ ὄμματ᾽ εἶ.
1.10. Μέτοχός ἐστι τοῦ φόνου.
1.11. Ἀπέχουσα τῆς Ἀμφιπόλεως ἡμίσεος ἡμέρας μάλιστα πλοῦν.
1.12. Ἀμέτοχος τῷ πολέμῳ ἐστί.
1.13. Διὰ μέσου δὲ τῆς πόλεως ῥεῖ ποταμὸς Κύδνος ὄνομα, εὖρος δύο πλέθρων.
1.14. Τίς ἀνθρώπων οὐκ ἂν ἐδάκρυσεν;
1.15. Τὴν παλαιὰν ἀρετὴν τῶν προγόνων.
1.16. Δεινὸς ταύτην τὴν τέχνην ἦν.
1.17. Ἀνάξιον ὑμῶν καὶ τῶν ὑπαρχόντων τῇ πόλει καὶ πεπραγμένων τοῖς προγόνοις.
1.18. Παυσανίας ἤρξατο εὔνους εἶναι τῷ δήμῳ.
1.19. Ἑξήκοντα τάλαντα ἀσήμου ἀργυρίου.
1.20. Διηγήσομαι ὑμῖν τοὺς ἄθλους τοῦ Θησέως.
2. Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς στο κείμενο που

ακολουθεί.
οἱ μὲν οὖν Ἕλληνες παρ’ αὐτὴν ἐσκήνησαν ἐγγὺς παραδείσου μεγάλου καὶ καλοῦ καὶ δάσεος (=
δάσους) παντοίων δένδρων, οἱ δὲ βάρβαροι διαβεβηκότες τὸν Τίγρητα· […] ἐπεὶ δὲ Πρόξενος
εἶπεν ὅτι αὐτός εἰμι ὃν ζητεῖς, εἶπεν ὁ ἄνθρωπος τάδε. Ἔπεμψέ με Ἀριαῖος καὶ Ἀρτάοζος, πιστοὶ
ὄντες Κύρῳ καὶ ὑμῖν εὖνοι, καὶ κελεύουσι φυλάττεσθαι μὴ ὑμῖν ἐπιθῶνται τῆς νυκτὸς οἱ
βάρβαροι· (17.) ἔστι δὲ στράτευμα πολὺ ἐν τῷ πλησίον παραδείσῳ. καὶ παρὰ τὴν γέφυραν τοῦ
Τίγρητος ποταμοῦ πέμψαι κελεύουσι φυλακήν. […]
Ξενοφώντα, Κύρου Ἀνάβασις, 2,4,14-17

79
3.Να αναγνωρίσετε τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς, να τους χαρακτηρίσετε και να

μεταφράσετε τα παραδείγματα.
α. Βέβαιοι σύμμαχοι Θηβαίων ἔσονται.
β. Τὸ κοινὸν τοῦ θεάτρου.
γ. Κόσμημα πολλῶν μνῶν.
δ. Ἄφιξις τῶν στρατιωτῶν εἰς τὸ στρατόπεδον.
ε. Ἕτερον τὸ ἡδὺ τοῦ ἀγαθοῦ.
στ. Πολλῶν μηδισμοῦ θάνατον κατέγνωσαν.
ζ. Προσήγαγον τῷ βασιλεῖ παῖδα δέκα ἐτῶν.
4. Να επιλέξετε την απάντηση που δηλώνει το σωστό είδος της γενικής σε καθεμία από τις
παρακάτω προτάσεις.
α. Ὁ ἄπειρος γραμμάτων οὐ βλέπει βλέπων.
α. διαιρετική, β. υποκειμενική, γ. αντικειμενική, δ. κτητική.
β. Οὗτος ἐτίμα τὴν μητέρα ἧττον (= λιγότερο) ἐμοῦ.

α. ιδιότητας, β. ύλης, γ. αντικειμενική, δ. συγκριτική.
γ. Νόμοι Σόλωνος.
α. διαιρετική, β. ιδιότητας, γ. του δημιουργού, δ. κτητική
δ. Ἡ ἀγορὰ μεστὴ ἦν ἵππων.

α. κτητική, β. αντικειμενική, γ. περιεχομένου, δ. ιδιότητας.
Οι ονοματικοί προσδιορισμοί σε επιρρήματα, επιφωνήματα - μόρια
α) Σε γενική
Διαιρετική
Αναφοράς
Αξίας
Συγκριτική
Αφετηρίας / χωρισμού
Αίτας [σε επιφώνημα]:
Ἀξίως ἡμῶν αὐτῶν ἐπολεμήσαμεν. [αξίας]
Ἠσκήσατε τὰ εἰς τὸν πόλεμον πολὺ μᾶλλον τῶν πολεμίων. [συγκριτική]
β) Σε δοτική
Αναφοράς
Ποσού (μέτρου ή διαφοράς):
Ὁμοίως τούτῳ ἀναμάρτητός εἰμι. [αντικειμενική]
γ) Σε αιτιατική
Με τα ομοτικά μόρια νή, μά· σχηματίζονται εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δηλώνουν επίκληση:
Νὴ τοὺς θεοὺς συγγνώμην ἔχω ὑμῖν.
Αναφοράς [σε τροπικά επιρρήματα + ἔχω]:
Εὖ ἔχομεν τὰ σώματα.

80
Α. Η Γενική
Η γενική, όταν συνοδεύει επιρρήματα, έχει συνήθως τις λειτουργίες και τις σημασίες που
διαθέτει όταν συνοδεύει επίθετα, καθώς πολλά επιρρήματα παράγονται από επίθετα ή ως προς
τη σημασία τους αντιστοιχούν σε κάποια επίθετα.
H γενική μετά από επιρρήματα διακρίνεται στα ακόλουθα είδη:
1. Γενική Διαιρετική. Συνήθως εξαρτάται από επιρρήματα:
α) Τοπικά (ἄνω, ποῦ, ὅπου, οὗ, οὐδαμοῦ, πανταχοῦ, αὐτοῦ, ἐνταῦθα, ἔνθα, πολλαχοῦ, πόθεν
β) Χρονικά (πότε, ὀψέ, πηνίκα, πρωί κ.α.)
γ) Ποσοτικά (ἅπαξ, δίς, τρίς, ποσάκις, πολλάκις, μάλιστα, ἄγαν κ.α.)
π.χ. Οἱ ἐκπεπτωκότες ἔμενον ἔξω τῆς Ἀττικῆς.
2. Γενική της Αναφοράς. Συνήθως εξαρτάται από τροπικά επιρρήματα (εὖ, καλῶς, μετρίως, ὡς, πῶς,
ἱκανῶς, οὕτως, κ.α.) συνοδευόμενα από τα ρήματα ἔχω, ἥκω, κεῖμαι.
π.χ. Βασιλεὺς πῶς ἔχει παιδείας;
3. Γενική της Αξίας. Συνήθως εξαρτάται από επιρρήματα που έχουν την ίδια ρίζα με επίθετα που
συντάσσονται με γενική της αξίας. Τέτοια επιρρήματα είναι : ἀξίως , ἀναξίως, ἀνταξίως κ.α.)
π.χ. Ἀξίως εἰπεῖν τῶν τετελευτηκότων.
4. Γενική Αντικειμενική. Συνήθως εξαρτάται από επιρρήματα που έχουν την ίδια ρίζα με επίθετα
που συντάσσονται με γενική αντικειμενική. Τέτοια επιρρήματα είναι : ἀπείρως, ἐμπείρως,
ἀμελῶς, ἐπιμελῶς, ἀφειδώς, ἐγκρατῶς, ἀκρατῶς κ.α.
π.χ. Ἀπείρως εἶχον τῶν πραγμάτων.
5. Γενική Συγκριτική. Λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης και εξαρτάται από επιρρήματα συγκριτικού
βαθμού. π.χ. Ὁρῶν δ᾽ αὐτοὺς λυπουμένους μᾶλλον τοῦ προσήκοντος.
6. Γενική της Αφετηρίας / χωρισμού. Δηλώνει τοπική ή χρονική αφετηρία, το τοπικό δηλαδή ή το
χρονικό σημείο από το οποίο αρχίζει κάτι. Προσδιορίζει επιρρήματα που δηλώνουν
απομάκρυνση, χωρισμό ή προσέγγιση, όπως ἔξω, ἐκτός, πόρρω / πρόσω, ἐντός, εἴσω, ἐγγύς,
πλησίον, πέραν, μακράν, ἐναντίον, ὄπισθεν, ἑκατέρωθεν, ἀμφοτέρωθεν, μεταξύ, ἔμπροσθεν κ.α.
π.χ. Ἐγγὺς τῆς πόλεως.
7. Γενική της αιτίας. Η γενική που προσδιορίζει επιφωνήματα είναι γενική της αιτίας. Δηλώνει την
αιτία που προκάλεσε την αναφώνηση και προσδιορίζει επιφωνήματα που δηλώνουν λύπη ,
αγανάκτηση, θαυμασμό , όπως φεῦ, οἴμοι, βαβαί / παπαί, νή, μά και το κλητικό επιφώνημα ὦ.
π.χ. Οἴμοι τῶν ἐμῶν κακῶν.

81
Β. Η Δοτική
Η δοτική, που προσδιορίζει επιρρήματα έχει λειτουργίες ανάλογες με τη δοτική που συνοδεύει
επίθετα.
H δοτική μετά από επιρρήματα διακρίνεται στα ακόλουθα είδη:
Δοτική αντικειμενική.
Συνήθως εξαρτάται από επιρρήματα των οποίων το επίθετο συντάσσεται με δοτική
αντικειμενική. Τέτοια επιρρήματα είναι: εὐμενῶς, δυσμενῶς, δυσκόλως, χαλεπῶς, ἑπομένως,
ἐφεξῆς, ἀκολούθως, ὁμολογουμένως, ὁμοίως, συμφώνως , ἅμα, ὁμοῦ, διαφόρως , ἐναντίως,
χρησίμως, πλησίον, πρεπόντως κ.α. π.χ. Ἅμᾳ τῇ ἡμέρᾳ.
Δοτική της Αναφοράς. Συνήθως εξαρτάται από τροπικά επιρρήματα (εὖ, καλῶς, μετρίως, ὡς,
πῶς, ἱκανῶς, οὕτως,κ.α.) συνοδευόμενα από το ρήμα ἔχω. π.χ. Καὶ πῶς ἔχετε ταῖς διανοίαις (περὶ
τούτων), θεωρήσατε.
Δοτική του ποσού (μέτρου ή της διαφοράς). Δηλώνει ποσοτική διαφορά και προσδιορίζει
επιρρήματα συγκριτικού (σπάνια υπερθετικού) βαθμού, καθώς και επιρρήματα θετικού βαθμού
με συγκριτική σημασία (ὀλίγῳ, πολλῷ, ὅσῳ, τόσῳ κ.α.) π.χ. Θρίβων ὀλίγῳ πλείους διεβίβασε.
Γ. Η Αιτιατική
Η αιτιατική, που προσδιορίζει επιρρήματα έχει λειτουργίες ανάλογες με τη αιτιατική που
συνοδεύει επίθετα.
Η αιτιατική, που προσδιορίζει επιρρήματα διακρίνεται στα ακόλουθα είδη:
Αιτιατική της αναφοράς. Συνήθως εξαρτάται από τροπικά επιρρήματα (εὖ, καλῶς, μετρίως, ὡς,
πῶς, ἱκανῶς, οὕτως,κ.α.) συνοδευόμενα από το ρήμα ἔχω. π.χ. Ὑγιαίνουσιν οἱ τὰ σώματα εὖ
ἔχοντες.
Με αιτιατική συντάσσονται και τα ομοτικά μόρια μά, νή. π.χ. Ναὶ μὰ Δία

82
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς με εξάρτηση από
επιρρήματα στα παρακάτω παραδείγματα
1.1. Ἔπραξεν ἑπομένως τῷ νόμῳ.
1.2. Πρωΐ τῆς ἡμέρας ἐγυμνάζοντο.
1.3. Καὶ οὐ πολλῷ χρόνῳ ὕστερον Νικήρατος […] ὑπὸ τῶν τριάκοντα ἀπέθανεν.
1.4. Ὀψὲ τῆς ἡμέρας.
1.5. Οὐκ οἶδα πῶς ἔχει Δαρεῖος παιδείας.
1.6. Ἐγγὺς τῆς πόλεως ἡ μάχη ἐγένετο.
1.7. Αἱ μάχαι κρίνονται μᾶλλον ταῖς ψυχαῖς ἢ ταῖς τῶν σωμάτων ῥώμαις.
1.8. Ἐγγὺς τοῦδε τοῦ μνήματος.
1.9. Χρῆν δὲ Μυτιληναίους καὶ πάλαι μηδὲν διαφερόντως τῶν ἄλλων ὑφ’ ἡμῶν τετιμῆσθαι.
1.10. Οὕτως ἔχει σοι ταῦτα.
1.11. Πόθεν τῆς γῆς ἦλθες;
1.12. Ὁμολογουμένως τῇ φύσει ζῆν.
1.13. Ἀξίως εἰπεῖν τῶν τετελευτηκότων.
1.14. Φεῦ τοῦ ἀνδρός.
1.15. Οὗτοι μάχονται ἀξίως τοῦ λόγου.
1.16. Ἀκολούθως τοῖς εἰρημένοις.
1.17. Λάθρᾳ δὲ μητρὸς καὶ πατρὸς πορεύομαι.
1.18. Ἅμα δὲ τῇ εἰσόδῳ τῶν Έλλήνων πολλοὶ τῶν κατοίκων ἔτρεχον διὰ τοῦ πεδίου.
1.19. Τῶν μεγίστων ἐπιτηδευμάτων οὐκ ἀπείρως ἔχουσιν.
1.20. Ἥξει πόλεμος καὶ λοιμὸς ἅμα αὐτῷ.
2.Να εντοπίσετε όλους τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους προσδιορισμούς στο κείμενο που
ακολουθεί:
Αἴτιον δὲ τούτων ἐστίν ὅτι τῶν ἀγαθῶν καὶ τῶν κακῶν οὐδὲν αὐτὸ καθ’ αὐτὸ παραγίγνεται τοῖς
ἀνθρώποις, ἀλλὰ συντέκταται καὶ συνακολουθεῖ τοῖς μὲν πλούτοις καὶ ταῖς δυναστείαις ἄνοια καὶ
μετὰ ταύτης ἀκολασία, ταῖς δ’ ἐνδείαις καὶ ταῖς ταπεινότησι σωφροσύνη καὶ πολλὴ μετριότης,
ὥστε χαλεπὸν εἶναι διαγνῶναι πότεραν ἄν τις δέξαιτο τῶν μερίδων τούτων τοῖς παισὶ τοῖς αὑτοῦ
καταλιπεῖν.
Ἰσοκράτους, Ἀρεοπαγητικός § 4-5

83
Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί
Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί προσδιορίζουν κυρίως ρήματα και δευτερευόντως επιρρήματα,

ονόματα και αντωνυμίες. Εκφέρονται μονολεκτικά ή περιφραστικά και δηλώνουν τόπο, χρόνο,
ποσό, τρόπο, μέσο ή όργανο, συνοδεία, αιτία, σκοπό, αναφορά, αποτέλεσμα, εναντίωση ή
παραχώρηση, προϋπόθεση ή όρο κ.α.
Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί λειτουργούν:
Τα επιρρήματα: καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί.

Οι πλάγιες πτώσεις.
Τα προθετικά σύνολα: εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί.
Το επιρρηματικό και το προληπτικό κατηγορούμενο.
Το απαρέμφατο της αναφοράς και το απαρέμφατο του σκοπού ή του αποτελέσματος.
Οι επιρρηματικές μετοχές.
Οι επιρρηματικές προτάσεις.
1. Τα επιρρήματα
Τα επιρρήματα ως καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί δηλώνουν χρόνο, τόπο,
τρόπο και ποσό.
α) Ως καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου λειτουργούν τα χρονικά επιρρήματα,
καθώς και αντωνυμικά επιρρήματα σε –τε, όπως: νῦν, ἀεί, χθές, αὔριον, πάλαι, ἄρτι (= μόλις),
παραχρῆμα (= αμέσως), πώποτε, οὔποτε, ἑκάστοτε κ.α. μπ.χ. Περὶ δὲ τῶν τοιούτων
οὐδεὶς πώποτ’ αὐτῶν συγγράφειν ἐπεχείρησεν. Κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾶ.
Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί τόπου δηλώνουν:

Στάση σε τόπο· εκφράζεται με τοπικά επιρρήματα, πολλά από τα οποία λήγουν σε –θι, -σι, -ου
όπως: πανταχόθι (= παντού), Θήβασι (στη Θήβα), ἀλλαχοῦ (= αλλού), οὐδαμοῦ (= πουθενά) κ.α.
π.χ. Ἡ Ἀθήνησι στάσις. Ὁ Πρωταγόρας αὐτόθι ἐστιν.
Kίνηση προς τόπο (κατεύθυνση)· εκφράζεται με επιρρήματα που λήγουν κυρίως σε –δε, -ζε, -σε,
-οιόπως: ἐνθάδε, Ἀθήναζε, ἐκεῖσε, ὅποι κ.α. π.χ. Θρίβων ἀπῆλθε οἴκαδε.
Kίνηση από τόπο (αφετηρία, προέλευση)· εκφράζεται με επιρρήματα που λήγουν σε –θεν όπως:
ἐντεῦθεν, πανταχόθεν, ἑκατέρωθεν κ.α. π.χ. Γνοίη ἄν τις ἐκεῖθεν τὴν δύναμιν αὐτῶν.
Η διά τόπου κίνηση· εκφράζεται με επιρρήματα που λήγουν σε –ῃ όπως: ὅπῃ, ταύτῃ, ἄλλῃ,
οὐδαμῇ κ.α. π.χ. Ἕτεροι ἄλλῃ ἔφευγον.
Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί τρόπου εκφέρονται με:

όπως: δικαίως, εἰκότως, προσηκόντως κ.α. π.χ. Ἅ τοσαύτην ἔχει χάριν, ὥστ’ ἂν καὶ τῇ λέξει καὶ
τοῖς ἐνθυμήμασιν ἔχῃ κακῶς. Ἀλλ’ ὅπως ἂν τύχωσιν, οὕτω χρῆσθαι τοῖς λόγοις εἰώθασιν.
Επιρρήματα που λήγουν σε –δην, -δον, -ι, -εί, -τι, -ξ, όπως: ἄρδην (= εντελώς), ἀναφανδὸν (=
φανερά), ἀμισθί, νηποινεὶ (= χωρίς τιμωρία), ἀμαχητὶ (= χωρίς μάχη), ἐναλλὰξ κ.α.

84
Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του ποσού χρησιμοποιούνται τα ποσοτικά και αριθμητικά

επιρρήματα, όπως: μάλα, μᾶλλον, πάνυ, ἄγαν, οὐδὲν (= καθόλου), ἅπαξ, δίς, πολλάκις κ.α. π.χ.
Ὥσθ’ ἅπασι μὲν βούλεσθαι προσήκει πολλοὺς εἶναι τοὺς ἐκ παιδείας δεινοὺς εἰπεῖν
γιγνομένους,μάλιστα δ’ ὑμῖν. π.χ. Οὐ πάνυ νενόηκα.
Το επίρρημα μάλιστα, όταν συντάσσεται με αριθμητικά, σημαίνει «περίπου». π.χ. Κερκυραῖοι
τριάκοντα ναῦς μάλιστα διέφθειραν
2. Οι Πλάγιες πτώσεις ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί
α. Η γενική.
Η γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός διακρίνεται σε:
Γενική του τόπου (σπαν.). Η χρήση της είναι περιορισμένη: π.χ. Θέτις ἀνεδύη ἁλός.
Γενική του χρόνου.

Δηλώνει το χρονικό διάστημα. Ως γενική του χρόνου χρησιμοποιείται κυρίως η γενική ονομάτων
που φανερώνουν φυσική υποδιαίρεση χρόνου και μεταφράζεται «κατά τη διάρκεια…», όπως:
θέρους, χειμῶνος, χρόνου κ.α. π.χ. Ἐφυλάττοντο ἱκανοῖς φύλαξι νυκτός τε καὶ ἡμέρας.
Γενική της αιτίας. Δηλώνει την αιτία των ρημάτων (ρηματικών τύπων) που προσδιορίζει. Τέτοια
είναι:
α) Ρήματα ψυχικού πάθους: ἄγαμαι (θαυμάζω), εὐδαιμονίζω, ἥδομαι, θαυμάζω, οἰκτίρω
(λυπάμαι), ὀργίζομαι, κ.α.
β) Ρήματα δικανικά: αἰτιῶμαι (κατηγορῶ), καταγιγνώσκω, κατηγορῶ, φεύγω (κατηγορούμαι)

κ.α.
Γενική της ποινής ή του τιμήματος.

Προσδιορίζει ρήματα καταδικαστικά όπως: τιμῶμαι (προτείνω ως ποινή), ὑπάγω (καταγγέλλω
για έγκλημα που τιμωρείται με), καταγιγνώσκω, καταψηφίζομαι (καταδικάζω / καταδικάζομαι)
κ.α. π.χ. Τιμᾶται δ᾽ οὖν μοι ὁ ἀνὴρ θανάτου.
Mε τα ρήματα αυτά η γενική της αιτίας δηλώνει το έγκλημα για το οποίο κάποιος κατηγορείται
ή δικάζεται (ονομάζεται και γενική του εγκλήματος). π.χ. Ἀσεβείας φεύγω ὑπὸ Μελήτου.
Γενική του σκοπού. Είναι γενική έναρθρου απαρεμφάτου που εκφράζει το σκοπό της ενέργειας
του ρηματικού τύπου που προσδιορίζει. π.χ. Ἔπεμψαν πρέσβεις τοῦ λαβεῖν τ’ ἀνδράποδα.
Γενική της αξίας ή του ποσού. Προσδιορίζει ρήματα που δηλώνουν αγορά ή πώληση, όπως:
ἀγοράζω, ἀνταλλάσσω, πιπράσκω (πουλώ), πωλῶ, τιμῶ (ορίζω ως τιμή), ὠνοῦμαι (αγοράζω) κ.α.
π.χ. Μείζονος αὐτὰ τιμῶνται.

85
β. Η δοτική
Η δοτική ως επιρρηματικός προσδιορισμός διακρίνεται σε:
Δοτική του τόπου

Εκφέρεται με:
α) Δοτική τοπωνυμίων, όπως Δελφοῖς, Ἐλευσῖνι, Ἰσθμοῖ, Μαραθῶνι, κ.α. και δηλώνει στάση σε
τόπο.
β) Δοτικοφανή επιρρήματα, δηλαδή τη δοτική ονομάτων· και δηλώνουν στάση σε τόπο ή κίνηση
διαμέσου ενός τόπου (διέλευση), όπως: ἄλλῃ (αλλού, από αλλού), ᾖ / ὅπῃ (όπου, από όπου),
ταύτῃ (εδώ, μέσα από αυτό το μέρος), τῇδε (σ’αυτό εδώ το μέρος) κ.α. π.χ. Ἡ ἐν Μαραθῶνι μάχη
Μήδων πρὸς Ἀθηναίους.
Δοτική του τρόπου

Εκφέρεται με τα δοτικοφανή επιρρήματα τρόπου, όπως: λόγῳ, ἔργῳ, δημοσίᾳ, σιγῇ, φύσει κ.α.
π.χ. Οἱ δὲ βάρβαροι […] πολλῇ βοῇ καὶ θορύβῳ προσέκειντο.
Δοτική του οργάνου ή του μέσου

Δηλώνει το όργανο, (κάτι υλικό) ή το μέσο (κάτι αφηρημένο, τη βοήθεια) με το οποίο γίνεται
αυτό που σημαίνει το ρήμα. π.χ. Ἦν δὲ ᾠκοδομημένον (τὸ τεῖχος) πλίνθοις (Δοτική του
οργάνου). Αἱ μάχαι κρίνονται ταῖς ψυχαῖς (Δοτική του μέσου).
Δοτική της συνοδείας Προσδιορίζει κυρίως ρήματα που δηλώνουν κίνηση.

π.χ. Ἐπορεύοντο τρισχιλίοις ὁπλίταις.
Δοτική του χρόνου

Τέτοιες είναι οι δοτικές ονομάτων εορτών, (όπως Ἐλευσινίοις, Παναθηναίοις) και οι δοτικές
ονομάτων που δηλώνουν χρόνο, όπως: ἔτει, ἡμέρᾳ, θέρει, μηνί, νυκτί, χρόνῳ, τῇ προτεραίᾳ , τῇ
ὑστεραίᾳ. π.χ. Τετάρτῃ δὲ ἡμέρᾳ καταβαίνουσιν εἰς τὸ πεδίον.
Δοτική της αιτίας

Δηλώνει την αιτία και προσδιορίζει ρήματα ψυχικού πάθους.
π.χ. Xαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασι.
Δοτική του ποσού (του μέτρου ή της διαφοράς)

Συντάσσεται με επιρρήματα ή άλλες λέξεις που έχουν συγκριτική σημασία, όπως: πολλῷ, ὀλίγῳ,
τοσούτῳ κ.α. π.χ. Πολλῷ κρεῖττόν ἐστιν ἐμφανὴς φίλος ἢ χρυσὸς ἀφανής
Δοτική της αναφοράς

Συντάσσεται με ρήματα που δηλώνουν σύγκριση, διαφορά, υπεροχή και μεταφράζεται με τα «ως
προς», «σε». π.χ. Ἑλένη καὶ τῷ γένει καὶ τῷ κάλλει πολὺ διήνεγκεν.

86
γ. Η αιτιατική.
Η αιτιατική ως επιρρηματικός προσδιορισμός διακρίνεται σε:
Αιτιατική του τόπου.

Ως αιτιατικές του τόπου χρησιμοποιούνται συγκεκριμένα ουσιαστικά, όπως: σταδίους, μακράν,
πλοῦν, ὁδὸν κ.α. π.χ. Τὴν ἡδίστην τε καὶ ῥᾴστην ὁδὸν ἄξω σε.
Αιτιατική του τρόπου.

Συνήθεις αιτιατικές του τρόπου είναι:
δίκην, δωρεάν, την εὐθεῖαν, τρόπον τινὰ κ.α. π.χ. Τὸν αὐτὸν τρόπον ὑμεῖς, ἄνδρες Ἀθηναῖοι,
οἰκεῖτε τὴν πόλιν.
Αιτιατική του χρόνου.

Συνήθεις αιτιατικές του χρόνου είναι οι παρακάτω: ἔτος, τὸ νῦν, τὸ πρῶτον, τὸ πάλαι, ἡμέραν
κ.α. π.χ. Αἱ δὲ σπονδαὶ ἐνιαυτὸν ἔσονται.
Αιτιατική της αιτίας.

Προσδιορίζει ρήματα δικανικής σημασίας, ψυχικού πάθους ή άλλα των οποίων η ενέργεια
χρειάζεται αιτιολόγηση. Οι μοναδικές αιτιατικές της αιτίας (χωρίς πρόθεση) είναι τέσσερις:
τι, ὅ,τι, τοῦτο, ταῦτα. π.χ. Τοῦτο ἄχθεσθε.
Αιτιατική του σκοπού. Εκφέρεται με το ουδέτερο δεικτικής, αναφορικής ή ερωτηματικής

αντωνυμίας και συντάσσεται κυρίως με ρήματα κίνησης. π.χ. Ἠρωτῶντο ὅ,τι ἥκοιεν.
Αιτιατική της ποινής. Συντάσσεται με ρήματα που έχουν τη σημασία του «καταδικάζω». π.χ.
Ἀθηναῖοι Σωκράτους θάνατον κατέγνωσαν.
Αιτιατική της αναφοράς.

Προσδιορίζει κυρίως ρήματα που σημαίνουν ομοιότητα ή διαφορά. Ως αιτιατικές της αναφοράς
χρησιμοποιούνται οι παρακάτω λέξεις και εκφράζονται με τα «ως προς», «σε»: τὸ γένος, τὸ
μέγεθος, τὸ ἐπί σε (= όσο εξαρτάται από σένα), τὸ πάλαι, τὴν φύσιν κ.α. π.χ. Διαφέρει γυνὴ
ἀνδρὸς τὴν φύσιν.

87
3.Οι Εμπρόθετοι Επιρρηματικοί Προσδιορισμοί

Δηλώνουν επιρρηματικές σχέσεις όπως:
τρόπο, τόπο, ποσό, χρόνο, σκοπό, αναφορά, συνοδεία, όργανο, μέσο, όρο, συμφωνία, εναντίωση,
διαφορά, κατάσταση, ενώπιον, αφετηρία, προέλευση, εξάρτηση, καταγωγή, προσθήκη,
υπεράσπιση, ωφέλεια, χωρισμό, εξαίρεση, φιλική ή εχθρική διεύθυνση κ.α.
π.χ. Ἐκ τῆς πόλεως ἀπῆλθεν (αφετηρία).
Ταῦτα ἐπὶ τοῖς δικασταῖς ἔλεγεν (ενώπιον).
Οὐδεὶς εὐτύχησε διὰ βίου (χρόνο).
Τοῦτο κατ΄ἐμοῦ ἔλεξεν (εναντίωση).
Ἀγησίλαος ἐν τούτοις ἦν (κατάσταση).
Πρὸ τῆς Ἑλλάδος ἀποθνήσκει (υπεράσπιση).
Πρὸς τούτοις μανθάνουσι καὶ τοξεύειν (προσθήκη).
Ἐφ’ ὑμῖν ἐστι τούτους κολάζειν (εξάρτηση).
Ἦλθε παρὰ Κυαξάρου ἄγγελος (προέλευση).
4. Το επιρρηματικό και προληπτικό κατηγορούμενο

επιρρηματικό και το προληπτικό κατηγορούμενο δηλώνουν:
το μεν πρώτο τόπο, τρόπο, χρόνο, σκοπό, τάξη και σειρά, π.χ. Ἄσμενος ἑώρακά σε (επιρρηματικό
κατηγορούμενο)
ενώ το δεύτερο δηλώνει το σκοπό. π.χ. Φίλιππος μέγας ηὐξήθη (προληπτικό κατηγορούμενο).
5. Το απαρέμφατο της αναφοράς και το απαρέμφατο του σκοπού

Το απαρέμφατο της αναφοράς και το απαρέμφατο του σκοπού ή του αποτελέσματος δηλώνουν
αντίστοιχα αναφορά και σκοπό.
π.χ. Δεινός (ἐστι) χρῆσθαι τοῦ πράγματος. (= Είναι ικανός στο να χειρίζεται την υπόθεση).
π.χ. Οἱ στρατιῶται ἐπορεύοντο τειχίσαι τὸ χωρίον. (= Οι στρατιώτες προχωρούσαν για να
οχυρώσουν την περιοχή).
6. Οι επιρρηματικές μετοχές
Η επιρρηματική μετοχή, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός και εκφράζει ανάλογα με το
είδος της τις επιρρηματικές σχέσεις του χρόνου, της αιτίας, του σκοπού, της υπόθεσης, της
εναντίωσης, του τρόπου.
π.χ. Ἐκεῖθεν δ’ εὐθὺς ἐπισιτισάμενοι ἔπλευσαν εἰς Αἰγὸς ποταμούς(χρονική μετοχή, δηλώνει
χρόνο).
π.χ. Οἱ Κερκυραῖοι ὡς νενικηκότες τρόπαιον ἔστησαν (αιτιολογική μετοχή δηλώνει αιτία).
π.χ. Τοῦτο λέξων ἔρχομαι (τελική μετοχή δηλώνει σκοπό).
π.χ. Αἰσχύνοντο ἂν μὴ ἀποδιδόντες χάριτας (υποθετική μετοχή δηλώνει υπόθεση).
π.χ. Ἕλλην ὤν Ἕλληνας ἀδικεῖ (εναντιωματική μετοχή δηλώνει εναντίωση).
π.χ. Κραυγὴν πολλὴν ἐποίουν καλοῦντες ἀλλήλους(τροπική μετοχή δηλώνει τρόπο).
7. Οι επιρρηματικές προτάσεις
οι επιρρηματικές προτάσεις λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί και εκφράζουν
ανάλογα με το είδος τους τις επιρρηματικές σχέσεις του χρόνου, της αιτίας, του σκοπού, της
υπόθεσης, της εναντίωσης.
Ὁπότε θύοι Κρίτων (= Κάθε φορά που θυσίαζε ο Κρίτων), ἐκάλει Αρχέδημον (δευτερεύουσα
χρονική πρόταση, δηλώνει χρόνο).

88
π.χ. Θαυμάζω σε ἐν ταῖς συμφοραῖς, ὡς ῥᾳδίως αὐτὰς καὶ πρᾴως φέρεις (= … επειδή με
ευκολία και ηρεμία υπομένεις αυτές) (δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, δηλώνει αιτία).
π.χ. Μὴ μέλλωμεν, ἵνα μή ὁ καιρὸς παρέλθῃ. (= … για να μη περάσει ο χρόνος) (δευτερεύουσα
τελική πρόταση, δηλώνει σκοπό).
π.χ. Φῶς εἰ μὴ εἴχομεν (= Αν φως δεν είχαμε), ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἂν ἦμεν. (δευτερεύουσα
υποθετική πρόταση, δηλώνει προϋπόθεση).
π.χ. Γελᾷ ὁ μωρός, κἄν τι μὴ γελοῖον ᾖ (= … ακόμα κι αν κάτι δεν είναι αστείο) (δευτερεύουσα
εναντιωματική πρόταση, δηλώνει εναντίωση).
π.χ. Ἔχω τριήρεις, ὥστε ἑλεῖν τὸ ἐκείνων πλοῖον (= … ώστε να κυριεύσω το καράβι εκείνων)
(δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση, δηλώνει αποτέλεσμα).
π.χ. Δεῖ πρεσβείαν πέμπειν, ἥτις ταῦτ’ ἐρεῖ (= … για να πει αυτά) (δευτερεύουσα αναφορική
επιρρηματική τελική πρόταση, δηλώνει σκοπό).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Να βρεθούν και να αναγνωριστούν οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί στο παρακάτω κείμενο.
Καίτοι ἔγωγε καὶ τιμῶμαι ἐκ τοῦ τοιούτου καὶ ἧσσον ἑτέρων περὶ τῷ ἑμαυτοῦ σώματι ὀρρωδῶ,
νομίζων ὁμοίως ἀγαθὸν πολίτην εἶναι […]· μάλιστα γὰρ ἄν ὁ τοιοῦτος καὶ τὰ τῆς πόλεως δι’
ἑαυτὸν βούλοιτο ὀρθοῦσθαι. ὅμως δὲ οὔτε ἐν τῷ πρότερον χρόνῳ διὰ τὸ προτιμᾶσθαι εἶπον
παρὰ γνώμην οὔτε νῦν ἄλλ’ ἧ ἂν γιγνώσκω βέλτιστα ἐρῶ.
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑΙ ΣΤ § 9.3

89
Β' ΟΡΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ
Ορισμός:
Όροι της σύγκρισης ονομάζονται δυο ουσιαστικά (που φανερώνουν πρόσωπα, ζώα, πράγματα,
καταστάσεις, ιδιότητες) ή άλλα μέρη του λόγου, όταν συγκρίνονται μεταξύ τους.
Α. Ο πρώτος (α') όρος σύγκρισης δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα, από το οποίο «ξεκινάμε»,
όταν κάνουμε σύγκριση.
Β. Ο δεύτερος (β') όρος σύγκρισης δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα, με το οποίο γίνεται η

σύγκριση.
Για να έχουμε α' και β' όρο σύγκρισης πρέπει οπωσδήποτε στην πρόταση να υπάρχει επίθετο ή
επίρρημα συγκριτικού βαθμού, ή άλλες λέξεις με συγκριτική σημασία.
Ως συγκριτικές λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν:
Επίθετα ή επιρρήματα συγκριτικού βαθμού

π.χ. Ὁ ἔπαινος κρεῖττον πολλῶν χρημάτων ἐστί.
Επίθετα ή επιρρήματα υπερθετικού βαθμούπ.χ. Ἡ στρατεία ἐγένετο μεγίστη τῶν πρὸ αὐτῆς.
Λέξεις με συγκριτική σημασία:

επιρρήματα και λέξεις με επιτατική σημασία: μᾶλλον, πλέον, χεῖρον, ὀλίγον, ἔτι, πολύ, μάλιστα,
διαφερόντως - ὡς, πολλῷ, ὅσῳ, τοσούτῳ, κ.λ.π. π.χ. Μαθημάτων φρόντιζε μᾶλλον χρημάτων.
αντωνυμίες και επίθετα που έχουν συγκριτική έννοια: ἄλλος, ἕτερος, διάφορος, ὕστερος,
πρότερος, όσα (επίθετα) λήγουν σε –πλασιος (διπλάσιος, τριπλάσιος) κ.λ.π. π.χ. Ὄψόμεθα δὲ τὴν
πόλιν διπλασίας μὲν ἢ νῦν τὰς προσόδους λαμβάνουσαν
Α. Ο α' όρος σύγκρισης μπορεί να είναι οποιοσδήποτε όρος της πρότασης και εκφέρεται
ποικιλοτρόπως: π.χ.
α. Ἡ ἀρετὴ σεμνοτέρα τῆς κακίας ἐφαίνετο. (ουσιαστικό σε θέση υποκειμένου)

β. Τίνος δ’ ἐκποδὼν γενομένου μᾶλλον ᾔσθησαν οἱ πολέμιοι ἢ Ἀγησιλάου; (αντωνυμία σε θέση
αντικειμένου)
γ.Ἀναγκαῖον ἦν συντομώτερον ἤ σαφέστερον διαλεχθῆναι. (επιρρηματικός προσδιορισμός)

90
Β. Ο β' όρος σύγκρισης εκφέρεται με τους εξής τρόπους:
Β.1. Όταν είναι ουσιαστικό ή άλλη λέξη που χρησιμοποιείται αντί ουσιαστικού:
α. Με απλή γενική (συγκριτική)

π.χ. Τό ἡδὺ ἕτερον τοῦ ἀγαθοῦ ἐστιν.
β. Με το «ἢ» + ομοιόπτωτα προς τον α' όρο

π.χ. Ἡ σιγή ἐστιν αἱρετωτέρα ἢ λόγος.
Β.2. Όταν δεν είναι ουσιαστικό, αλλά κάποια άλλη λέξη ή φράση, με:
α. «ἢ» + ομοιότροπα προς τον α' όρο

π.χ. Παίζων οὐδὲν ἧττον ἢ σπουδάζων ἐλυσιτέλει τοῖς συνδιατρίβουσι.
β. «ἀντί», «πρὸ» + γενική

π.χ. Ἐλευθερία ἐστὶν αἱρετώτερον ἀντὶ πάντων τῶν ἀγαθῶν.
γ. «παρὰ» + αιτιατική
π.χ. Ἡλίου ἐκλείψεις συνέβησαν πυκνότεραι παρὰ τὰ μνημονευόμενα.
δ. (ἢ) «πρὸς» + αιτιατική

π.χ. Ὁ γὰρ ἄρχων Ἐπιτάδας ἐνδεεστέρως ἑκάστῳ παρεῖχεν ἢ πρὸς τὴν ἐξουσίαν.
ε. ἢ «κατὰ» + αιτιατική
π.χ. Ἄγις ἔτυχε σεμνοτέρας ἢ κατὰ ἄνθρωπον ταφῆς.
στ. ἢ ὡς / ὥστε + απαρέμφατο (όταν υπάρχει δυσαναλογία ανάμεσα στα μέρη που συγκρίνονται
π.χ. Ἀριστείδης δικαιότερος ἦν ἢ ὥστε τὸν τοῦ πλήθους φθόνον ἐκφυγεῖν.
ζ. ἢ + ονομαστική (συνήθως εννοείται το ρ. εἰμὶ ή άλλο ρήμα όμοιο με το ρήμα του πρώτου όρου)
π.χ. Ἀνδρὸς δυνατωτέρου ἢ ἐγώ (ενν.εἰμί).
Τοῖς μᾶλλον ἀκμάζουσιν ἢ ἐγὼ (ενν. ἀκμάζω) παραινῶ τοιαῦτα λέγειν.
η. ἢ + ολόκληρη πρόταση
π.χ. Τὰ ἐκείνων ἔργα μείζω ἐστὶν ἢ ὡς τῷ λόγῳ τις ἂν εἴποι.
Β.3. Ο β’ όρος σύγκρισης είναι δυνατόν να παραλείπεται:

Όταν εννοείται από τα συμφραζόμενα
π.χ. Ἤρξατο λόγου Φαρνάβαζος· καὶ γὰρ ἦν πρεσβύτερος (Ἀγησιλάου).
Όταν είναι αντίθετος προς τον β΄ όρο

π.χ. Ἐν εἰρήνῃ οἱ ἱδιῶται ἀμείνους τὰς γνώμας ἔχουσιν (ἢ ἐν πολέμω).
Β.4. Μερικές φορές ο β’ όρος σύγκρισης είναι δυνατόν να εκφέρεται βραχυλογικά με τις γενικές:
«τοῦ ὄντος», «τοῦ δέοντος», «τοῦ δικαίου», «τοῦ προσήκοντος», «τοῦ λόγου» κ.ά. που
ισοδυναμούν με «ἢ» + πρόταση π.χ. Ἡ κακία ἐφαίνετο λευκοτέρα καὶ ἐρυθροτέρα τοῦ ὄντος (ἢ
ὄντως ἦν).

91
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ Α' ΟΡΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ Β' ΟΡΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ
Παραθετικά επιθέτων ΕΚΦΕΡΕΤΑΙ: ΕΚΦΕΡΕΤΑΙ:

και επιρρημάτων  Με γενική συγκριτική
Με ποικίλους τρόπους
Λέξεις με συγκριτική  Με ἢ + ομοιόπτωτα ή
σημασία ομοιότροπα με τον α' όρο
Σπανιότερα
 ἀντὶ / πρὸ + γεν., παρὰ +
αιτ., (ἢ) πρὸς + αιτ., ἢ κατὰ+
αιτ., ἢ / ἢ ὡς / ἢ ὥστε +
απαρέμφατο ἢ +
ονομαστική, ἢ + πρόταση
 Βραχυλογικά

92
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να βρείτε τον β΄ όρο σύγκρισης και να επισημάνετε την εκφορά του.
α. Δυνατώτεροι αὐτοὶ αὑτῶν ἐγίγνοντο.
β. Τὴν ἀρετὴν ἑλοίμην ἂν ἀντὶ πολλῶν κτημάτων.
γ. Ἀναγκαῖον ἦν συντομώτερον ἢ σαφέστερον διαλεχθῆναι.
δ. Κρεῖσσόν ἐστι λόγου τὸ κάλλος τῆς γυναικός.
ε. Καλῶς ἀκούειν μᾶλλον ἢ πλουτεῖν θέλε.
2.Να συμπληρώσετε τις προτάσεις επιλέγοντας τον κατάλληλο τύπο β΄ όρου σύγκρισης (ἢ
οἰκτίρεσθαι, τοῦ λαλεῖν, ἢ βασιλεῖ, ἢ πρόσθεν, ἢ ὥστε ἐπιλαθέσθαι τῆς δυστυχίας τῆς ἑαυτῶν, ἢ
κατ’ ἀνθρώπου φύσιν).
α. Οἱ Πέρσαι Κύρῳ μᾶλλον ἦσαν φίλοι ………………………………….
β. Κρεῖσσόν ἐστι φθονεῖσθαι …………………………………………….
γ. Πείθονται μᾶλλον τοῖς ἄρχουσι νῦν …………………………………….
δ. Νέοις τό σιγᾶν κρεῖττὸν ἐστι …………………………………………….
ε. Οἰκτίρω, ὅτι πρεσβύτεροι ……………………………………………….
στ. Λοιμὸς μείζων ………………………… ἐπεγένετο.
3.Να συμπληρώσετε τις προτάσεις επιλέγοντας τον κατάλληλο τύπο του επιθέτου ή του
επιρρήματος, αλλά στον συγκριτικό βαθμό. (εὖ, πρό, πιστούς, μάλα, πιστοί, πολλοῦ).
α. Ἀγησίλαος ἐπαινούμενος ἔχαιρε ……………… ἢ χρήματα κτώμενος.
β. Οἱ ὀφθαλμοὶ μάρτυρες ………………… τῶν ὤτων εἰσίν.
γ. Μηδὲν περὶ …………… ποιοῦ πρὸ τοῦ δικαίου.
δ. Ἀπεκρίναντο ὅτι …………… ἂν ἀποθάνοιεν ἢ τὰ ὅπλα παραδοῖεν.
ε. Δέομαι ὑμῶν μὴ τοὺς λόγους ………… ἡγήσασθαι τῶν ἔργων.
στ. Τοῖς νέοις τὸ σιγᾶν ………… ἐστὶ τοῦ λαλεῖν.
4.Να επισημάνετε τους συγκρινόμενους όρους στις ακόλουθες προτάσεις και να αναφέρετε τον
τρόπο εκφοράς του β΄ όρου σύγκρισης.
1. Τίς ἂν καλλίων κρίσις τούτου γένοιτο ἢ ὡς ἐπολεμήσαμεν πρὸς ἀλλήλους;
2. Ἀριστείδης δικαιότερος ἦν ἢ ὥστε τὸν τοῦ πλήθους φθόνον ἐκφυγεῖν.
3. Πόλεμος ἔνδοξος εἰρήνης αἰσχρᾶς αἱρετώτερος.
4. Σωκράτης παίζων οὐδὲν ἧττον ἢ σπουδάζων ἐλυσιτέλει τοῖς συνδιατρίβουσι.
5. Ὅπλα ἔτι πλείω ἢ κατὰ τοὺς νεκροὺς ἐλήφθη.
6. Ἐκείνων πολὺ μᾶλλον ἢ ἐμοῦ μᾶλλον κατηγορεῖς.
7. Οὐδὲν ἄλλο σκοπεῖν ἀνθρώπῳ προσήκει ἀλλ’ ἢ τὸ βέλτιστον καὶ τὸ ἄριστον.

93
Τα ρηματικά επίθετα σε -τος

[Τα ρηματικά επίθετα σε -τος, -τεος παράγονται από ρηματικά θέματα με την προσθήκη των
παραγωγικών καταλήξεων -τος και -τεος. Κλίνονται κατά τη β' κλίση των επιθέτων.]
Ένα ρηματικό επίθετο σε –τος είναι δυνατόν να δηλώνει:
α) Ό,τι και η μετοχή του παθητικού παρακειμένου ή του ενεργητικού ή του μέσου
(σπανιότερα παθητικού) ενεστώτα και αορίστου του ρήματος από το οποίο παράγεται το
ρηματικό επίθετο:
ἀθάνατος: ὁ μὴ θνῄσκων θνητός: ὁ θνῄσκων

ἀνόητος: ὁ μὴ νοῶν λυτός: ὁ λελυμένος
ἄπρακτος: ὁ μὴ πράξας / ὁ μὴ πραχθεὶς μενετός: ὁ μένων
ἀφύλακτος: ὁ μὴ φυλαττόμενος ποιητός: ὁ πεποιημένος
γραπτός: ὁ γεγραμμένος ῥητός: ὁ ὡρισμένος
δυνατός : ὁ δυνάμενος συναπτός: ὁ συνημμένος
π.χ. Πάντες γὰρ καὶ οἱ κληρωτοὶ καὶ οἱ χειροτονητοὶ δοκιμασθέντες ἄρχουσιν. (μτφρ. Διότι όλοι,
και εκείνοι που έχουν εκλεγεί με κλήρο και εκείνοι που έχουν εκλεγεί με άρση των χεριών,
αναλαμβάνουν την εξουσία αφού δοκιμαστούν οι ικανότητές τους.)
π.χ. Οὕτω μὲν δὴ ἀπέπλευσαν ἄπρακτοι ἐκ Μιλήτου οἱ Πέρσαι. (μτφρ. Και έτσι οι Πέρσες έφυγαν
άπραγοι από την Μίλητο.)
β) Εκείνον που μπορεί να πάθει ό,τι σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγεται το ρηματικό
επίθετο (τρωτός: ὁ δυνάμενος τιτρώσκεσθαι). Τέτοια ρηματικά επίθετα είναι τα ακόλουθα:
ἄβατος διδακτὸς
ἀκουστὸς μαθητὸς
ἀνεκτὸς νοητός
ἀπρόσιτος ὁρατὸς
ἁπτὸς προσβατὸς / προσιτὸς
ἄρρητος ῥητὸς
ἄτρωτος τρωτὸς
(δια)βατὸς ὠνητός
π.χ. Ἆρα διδακτὸν ἡ ἀρετή; (μτφρ. Ἀραγε η αρετή μπορεί να διδαχθεί;).

π.χ. Δόξα δὲ χρημάτων οὐκ ὠνητή. (μτφρ. Η καλή φήμη δεν μπορεί όμως να εξαγοραστεί με τα
χρήματα).

94
γ) Εκείνον που αξίζει να πάθει ό,τι σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγεται το ρηματικό
επίθετο (θαυμαστός: ὁ ἄξιος θαυμάζεσθαι). Mερικά από αυτά τα ρηματικά επίθετα είναι τα
παρακάτω:
ἀγαστὸς (αξιοθαύμαστος) καταγέλαστος

ἀβίωτος μεμπτὸς (αξιόμεμπτος)
βιωτὸς μνημονευτὸς (αξιομνημόνευτος)
ἐπαινετὸς (αξιέπαινος) περίβλεπτος (αξιοθαύμαστος)
ζηλωτὸς (αξιοζήλευτος) πιστὸς (αξιόπιστος)
θαυμαστὸς (αξιοθαύμαστος) σεπτὸς (αξιοσέβαστος) κ.α.
π.χ. Οὐκοῦν οὐ μεμπτὸς ὁ μισθός ἐστι τῆς ἐπιστήμης τοῖς ἀνθρώποις. (μτφρ. Συνεπώς δεν είναι άξια
μομφής η ανταμοιβή της επιστήμης για τους ανθρώπους.)
π.χ. Ὅσα μὲν ἂν νοῦς τε καὶ διάνοια ἐργάσηται, ταῦτά ἐστι τὰ ἐπαινετά, ἃ δὲ μή, ψεκτά. (μτφρ. Όσα
παράγουν ο νους και η διάνοια είναι εκείνα που αξίζουν έπαινο, όσα πάλι δεν παράγονται από αυτά
τα δύο είναι τα άξια ψόγου.)
Τα ρηματικά επίθετα σε - τός/ τος ισοδυναμούν : δυνατόν / ἄξιον ἐστί + απαρέμφατο του οικείου
ρήματος. Συνήθως προσδιορίζονται από μια δοτική προσωπική (ενεργούντος προσώπου /του
ποιητικού αιτίου. Χρησιμοποιούνται όπως κάθε επίθετο, κυρίως ως επιθετικός προσδιορισμός,
κατηγορούμενο (με το ἐστί), ή επιρρηματικό κατηγορούμενο (με ρήμα κίνησης), υποκείμενο,
αντικείμενο.
Με το ρήμα ἐστί σχηματίζουν δύο συντάξεις

 προσωπική
 απρόσωπη
Αναλυτικότερα:
Κατά την προσωπική σύνταξη:
1. Τονίζεται στο υποκείμενο του ρήματος (ονομαστική πτώση)
2. Το ρηματικό επίθετο τίθεται σε θέση κατηγορουμένου και συμφωνεί με το υποκείμενο του
ρήματος σε πτώση αριθμό και γένος
3. Ισοδυναμεί νοηματικά με: δυνατόν ἐστί ή ἄξιὀν έστι + απαρέμφατο παθητικού αορίστου ή
ενεστώτα παθητικής φωνής (παθητική σύνταξη) ή δυνατόν ἐστί ή ἄξιον έστί + απαρέμφατο
ενεστώτα ενεργητικής φωνής (ενεργητική σύνταξη)
Μορφή προσωπικής σύνταξης:

Υποκείμενο + ονομαστική ρηματικού επιθέτου (= κατηγορούμενο)+ἐστί+ δοτική
προσωπική του ποιητικού αιτίου

95
Παράδειγμα: ἐστί διδακτή τινί ἡ ἀρετή;
Αναλυτική σύνταξη:
ἐστί = ρήμα
ἡ ἀρετή = υποκείμενο ρήματος
διδακτή = κατηγορούμενο στο ἀρετή
τινί = δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου
Η πρόταση ισοδυναμεί με: δυνατόν ἐστί διδαχθῆναι τήν ἀρετήν ὑπό τινός (παθητική σύνταξη) ή
δυνατόν ἐστί τινά διδάσκειν τήν ἀρετήν (ενεργητική σύνταξη)
Κατά την απρόσωπη σύνταξη:

1. Τονίζεται η πράξη (το αντικείμενο)
2. Το ρηματικό επίθετο μπαίνει στο ουδέτερο ενικού (-τόν -τον ἐστί) και σπάνια πληθυντικού (-τα)
3. Το ρηματικό επίθετο προέρχεται από ρήμα αμετάβατο (δεν δέχεται αντικείμενο)
4. Το ρήμα ἐστί συνήθως παραλείπεται
5. Ισοδυναμεί νοηματικά με: δυνατόν ἐστί ή ἄξιὀν ἐστι + απαρέμφατο ενεστώτα.
6. Μαζί με το ρήμα ἐστί δημιουργούν απρόσωπη έκφραση οπότε δέχονται ως υποκείμενο
απαρέμφατο ή δευτερεύουσα ονοματική πρόταση
Μορφή απρόσωπης σύνταξης:

Ουδέτερο ρηματικού επιθέτου (-τον/- τόν) + (ἐστί)+ (δοτική προσωπική του ενεργούντος
προσώπου)
Παράδειγμα
Βιωτόν ἡμῖν ἐστιν μετά μοχθηροῦ και διεφθαρμένου σώματος;
Βιωτόν ἐστιν =ρήμα
ἡμῖν = δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου
μετά σώματος = εμπρόθετος προσδιορισμός της συνοδείας
μοχθηροῦ και διεφθαρμένου= επιθετικοί προσδιορισμοί στο σώματος
Η πρόταση ισοδυναμεί με: δυνατόν ἐστί / ἄξιὀν ἐστι ἡμᾶς βιοῦν / ζῆν μετά μοχθηροῦ και
διεφθαρμένου σώματος;

96
Τα ρηματικά επίθετα σε –τέος

Τα ρηματικά επίθετα σε –τέος δηλώνουν ότι πρέπει ή είναι ανάγκη να γίνει αυτό που σημαίνει το
ρήμα από το οποίο παράγονται.
π.χ. Πάντα ἐστὶ ποιητέα ἡμῖν. (πρέπει να γίνουν)
π.χ. Οἱ γονεῖς εὐεργετέοι τοῖς παισίν εἰσιν. (πρέπει να ευεργετηθούν)
Τα ρηματικά επίθετα σε - τεος ισοδυναμούν : δεῖ + απαρέμφατο του οικείου ρήματος.

Συνήθως προσδιορίζονται από μια δοτική προσωπική (του ποιητικού αιτίου / ενεργούντος προσώπου).
Με το ρήμα ἐστί έχουμε δύο συντάξεις:
 προσωπική
 απρόσωπη
Αναλυτικότερα:
Κατά την προσωπική σύνταξη:
1. Τονίζεται στο υποκείμενο του ρήματος (ονομαστική πτώση)
2. Το ρηματικό επίθετο τίθεται σε θέση κατηγορουμένου και συμφωνεί με το
υποκείμενο του ρήματος σε πτώση αριθμό και γένος
3. Το ρηματικό επίθετο προέρχεται από ρήμα μεταβατικό (δέχεται αντικείμενο σε πτώση
αιτιατική) και τίθεται σε πτώση ονομαστική
4. Έχει παθητική σημασία και ισοδυναμεί με : δεῖ +απαρέμφατο παθητικού αορίστου ή
Ενεστώτα παθητικής φωνής (παθητική σύνταξη). Η σύνταξη μπορεί να μετατραπεί και
σε ενεργητική: δεῖ + απαρέμφατο ενεστώτα ενεργητικής φωνής.
Μορφή προσωπικής σύνταξης:

Υποκείμενο + ονομαστική ρηματικού επιθέτου (=κατηγορούμενο) +ἐστί + δοτική προσωπική
του ποιητικού αιτίου
Παράδειγμα:ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστί;
Συντακτική ανάλυση
ἐστί = ρήμα
ἡ πόλις= υποκείμενο ρήματος
ὠφελητέα = κατηγορούμενο στο υποκείμενο
σοι = δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου
Η πρόταση ισοδυναμεί με: δεῖ ὠφελεῖσθαι/ ὠφεληθῆναι τήν πόλιν ὑπό σοῦ (παθητική
σύνταξη) ή δεῖ σε ὠφελεῖν τήν πόλιν (ενεργητική σύνταξη)

97
Κατά την απρόσωπη σύνταξη:

1. Τονίζεται η πράξη (το αντικείμενο) .
2. Το ρηματικό επίθετο μπαίνει στο ουδέτερο ενικού (-τέον) και σπάνια πληθυντικού (-τέα).
3. Το ρηματικό επίθετο προέρχεται από ρήμα μεταβατικό (δέχεται αντικείμενο σε πτώση γενική ή
δοτική) ή προέρχεται από ρήμα αμετάβατο (δεν δέχεται αντικείμενο).
4. Αν το ρήμα είναι μεταβατικό, έχουμε αντικείμενο (ακολουθεί τη σύνταξη του ρήματος από το
οποίο προέρχεται το ρηματικό επίθετο).
5. Έχει ενεργητική σημασία και ισοδυναμεί με : δεῖ + απαρέμφατο (ενεργητικό ή μέσο) +
αντικείμενο ( ή τίποτε, αν το ρήμα είναι αμετάβατο).
6. Το ρήμα ἐστί συνήθως παραλείπεται.
7. Αν δεν υπάρχει δοτική προσωπική, εννοείται από τα συμφραζόμενα ή είναι λέξη γενική π.χ
τοῖς ἀνθρώποις.
8. Αντικείμενο μπορεί να είναι και μια δευτερεύουσα ονοματική πρόταση.
Μορφή απρόσωπης σύνταξης:

Ουδέτερο ρηματικού επιθέτου (-τέον) + (ἐστί)+ (δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου) +
αντικείμενο (ή τίποτα)
Παράδειγμα 1. ἐκείνων τῶν νόμων μεθεκτέον ἐστίν (ἡμῖν):
μεθεκτέον ἐστίν = ρήμα
τονῶν νόμων = αντικείμενο
ἐκείνων = κατηγορηματικός προσδιορισμός στο νόμων
ἡμῖν =δοτική προσωπική του ποιητικού προσώπου
Η πρόταση ισοδυναμεί με : δεῖ ἡμᾶς μετέχειν ἐκείνων τῶν νόμων
Παράδειγμα 2. τον θάνατον ἡμῖν μετ’ εὐδοξίας αἱρετέον ἐστίν
αἱρετέον ἐστίν = ρήμα
τον θάνατον = αντικείμενο του ρήματος
ἡμῖν = δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου
μετ’ εὐδοξίας: εμπρόθετος προσδιορισμός του τρόπου
Η πρόταση ισοδυναμεί με : δεῖ τόν θάνατον ἡμᾶς αἱρεῖσθαι μετ’ εὐδοξίας

98
Ρηματικά επίθετα σε - τέος:

οἰστέον > φέρω μιμητέον> μιμοῦμαι
σκεπτέον > σκοπῶ / σκοποῦμαι νομοθετητέον: νομοθετῶ
ἐπισκεπτέον> ἐπισκοπῶ/ ἐπισκοποῦμαι ποιητέον> ποιῶ
ἰτέον / ἰτητέον > εἶμι ἀνεκτέον> ἀνέχομαι
φευκτέον > φεύγω κωλυτέον> κωλύω
ἀνετέον> ἀνίημι γνωστέον> γιγνώσκω
ὑπομνηστέον > ὑπομιμνήσκω ἐθιστέον> ἐθίζω
δοτέον > δίδωμι ἐπιτρεπτέον> ἐπιτρέπω
λεκτέον> λέγω ὑπεικτέον> ὑπείκω (υποχωρώ)
χρηστέον> χρῶμαι ὠφελητέον> ὠφελῶ
μεθεκτέον> μετέχω ἀδικητέον> ἀδικῶ
ἐπιμελητέον> ἐπιμελοῦμαι διωκτέον> διώκω
κτητέον> κτῶμαι ἀσκητέον> ἀσκῶ
καταψηφιστέον > καταψηφίζομαι πορευτέον> πορεύομαι
ἀκτέον > ἄγω ἁμιλλητέον> ἁμιλλῶμαι
πρακτέον> πράττω ζητητέον> ζητῶ
ληπτέον> λαμβάνω πραγματευτέον> πραγματεύομαι
θεωρητέον > θεωρῶ φυλακτέον> φυλάττω
πειστέον> πείθω μισθοφορητέον> μισθοφορῶ
ἰστέον > οἶδα λειπτέον> λείπω
ἀρκτέον > ἄρχω ἀφεκτέον> απέχομαι
ἡγητέον> ἡγοῦμαι προτακτέον> προτάττω/ προτάττομαι
Άσκηση 1 : Να επισημάνετε αν η σύνταξη είναι προσωπική ή απρόσωπη, β.. να βρείτε το αντικείμενο

στην απρόσωπη σύνταξη (αν υπάρχει) και γ. να αναλύσετε την προσωπική σύνταξη (δεῖ +απαρέμφατο
παθητικού αορίστου ή παθητικού ενεστώτα) και την απρόσωπη σύνταξη (δεῖ + απαρέμφατο ενεστώτα
ενεργητικής φωνής)
1. (.... .) ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστί; →

2. ὁρῶ γάρ ὅτι μᾶλλον ὑμῖν ἢ ἐμοὶ σκεπτέον ὅπως ὁ Ἀσσύριος ἡμῶν μη ἐπικράτησει →
3. Ποταμὸς ἡμῖν ἐστι διαβατέος →
4. Τῶν Ἐλευσινίων καταψηφιστέον ἐστίν →
5. ἡ σιωπὴ ἀσκητέα (ἐστίν) καὶ ἡ τάξις φυλακτέα (ἐστίν) →
6. ἰστέον (ἐστίν) δέ ὅτι Παρίων κτίσμα ἡ Θάσος→
7. βοηθητέον ἐστί τοῖς πράγμασιν ὑμῖν →
8. ἡ ἀλήθεια σκεπτέα ἐστίν →
9. ὀρθῶς τοι λέγει Σωκράτης, ὦ Φίληβε, και αὐτῷ πειστέον (ἐστίν) →
10. ἐκείνων τῶν νόμων μεθεκτέον ἐστίν →
11. ἐάν δε τις κατά τι κακός γίγνηται, κολαστέος ἐστι →
12. τὸν θάνατον ἡμῖν αἱρετέον ἐστίν →
13. ἡμῖν γ’ ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας ἀγωνιστέον (ἐστίν) →
14. ἀλλά ἐγώ μέν, ἔφη ὁ Κῦρος, ὦ ἄνδρες, γιγνώσκω τούς τοιούτους ἀνθρώπους ἐξαιρετέους εἶναι →
15. ἐδόκει πορευτέον εἶναι ὅπῃ δύναιτο→
16. οὐ κατηγορητέον τῶν πραγμάτων τούτων ἐστίν →
17. Οὐδενὶ τρόπῳ φαμὲν ἑκόντας ἀδικητέον εἶναι →
18. οὔτε μεθεκτέον τῶν πραγμάτων πλέοσιν ἢ πεντακισχιλίοις →

99
2. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε συντακτικά τα ρηματικά επίθετα στα παρακάτω παραδείγματα.

1. Γιγνώσκω τοὺς τοιούτους ἀνθρώπους […] ἐξαιρετέους εἶναι (ἡμῖν) ἐκ τῆς στρατιᾶς.
2. Τὸν θάνατον ἡμῖν μετ’ εὐδοξίας αἱρετέον ἐστίν.
3. Πειστέον μοι πατρὸς λόγοις .
4. Τὸν βουλόμενον, ὡς ἔοικεν, εὐδαίμονα εἶναι σωφροσύνην μὲν διωκτέον καὶ ἀσκητέον .
5. Οὐ πάνυ ἡμῖν φροντιστέον τί ἐροῦσιν οἱ πολλοί.
3.Στις ακόλουθες προτάσεις αφού εντοπίσετε σε ποια από τα ρηματικά επίθετα εμφανίζεται η
προσωπική σύνταξη με την παθητική σημασία και σε ποια η απρόσωπη σύνταξη με την ενεργητική
σημασία, να τα επαναδιατυπώσετε με τις ισοδύναμες εκφράσεις τους (δεῖ + απαρέμφατο, ἄξιον –
ἀνάξιον – δυνατόν - ἀδύνατόν ἐστι + απαρέμφατο):
1. Ἀρετῆς σοι μεταδοτέον τοῖς πολίταις.
2. Ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστί.
3. Ἴσως οὖν ἡμῖν γε ἀρκτέον ἀπὸ τῶν ἡμῖν γνωρίμων.
4. Οὐδὲ τοῖς ἱππεῦσι προσβατὸν ἦν
5. Οὗτοι δὲ καὶ ζῶντες καὶ ἀποθανόντες ἡμῖν ζηλωτοί.
6. Θεραπευτέοι εἰσίν οἱ θεοί.
7. Πειρατέον σοι τὴν Ἑλλάδα εὖ ποιεῑν.
8. Μεθεκτέον τῶν πραγμάτων πλείοσι.
9. Ἆρ’ οὖν βιωτόν ἐστιν ἡμῖν μετὰ διεφθαρμένου σώματος;

100
ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ: είναι οι δευτερεύουσες που παίρνουν τη θέση ονόματος, δηλαδή

λειτουργούν ως:
υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις
ως αντικείμενο και
ως επεξήγηση
Αυτές είναι οι:

ειδικές
ενδοιαστικές
πλάγιες ερωτηματικές
(κάποιες αναφορικές)
Οι ειδικές προτάσεις
Οι ειδικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες ονοματικές ή ουσιαστικές προτάσεις που λειτουργούν

ως συμπλήρωμα στο ρήμα ή άλλο ρηματικό τύπο, απαρέμφατο – μετοχή, πρότασης (συνήθως
κύριας). Είναι προτάσεις κρίσεως και δέχονται άρνηση οὐ.
Οι ειδικές προτάσεις εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους:
α. ὅτι (= ότι): δηλώνει αντικειμενική – πραγματική κρίση

π.χ. καὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἀγνοῶ ὅτι ταῦτα [ἐστὶ] ἀποφθέγματα οὐκ ἀξιόλογα. (μτφρ. Και
βέβαια δεν αγνοώ αυτό ότι δηλαδή αυτές δεν είναι αξιόλογες εκφράσεις).
β. ὡς (= ότι δήθεν, ότι τάχα): δηλώνει υποκειμενική – πιθανή κρίση

π.χ. Ταῦτα λέγω, ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς. (μτφρ. Αυτά λέω ότι καθόλου δεν
σέβεσαι τους θεούς).
γ. ὡς ἄρα (= ότι τάχα, ότι δήθεν)· εισάγει υποκειμενική, ξένη γνώμη, που αντικρούεται από
τον ομιλητή ή τον συγγραφέα, εκφράζοντας έτσι έντονα τις αμφιβολίες ή τις αντιρρήσεις του
για την ορθότητά της.
π.χ. Ἀκούω τινὰ διαβάλλειν ἐμέ, ὡς ἐγὼ ἄρα ἐξαπατήσας ὑμᾶς μέλλω ἄγειν εἰς Φᾶσιν (μτφρ.
Ακούω πως κάποιος με διαβάλλει διαδίδοντας πως τάχα εγώ, αφού σας εξαπατήσω να σας
οδηγήσω στον Φάση)
δ. ὅπως (σπανίως)
π.χ. Ὅπως οὐκ ἐγγεγένηται ἁμαρτήματα οὐκ ἂν ἔχειν μοι δοκῶ εἰπεῖν (μτφρ. Νομίζω πως
δεν μπορώ να πω πως δεν έχουν γίνει λάθη).

101
Οι ειδικές προτάσεις εξαρτώνται από ρήματα:
α. Λεκτικά (λέγω, ἀγγέλλω, δηλῶ, ἀπαγγέλλω, διδάσκω, διηγοῦμαι κ.τ.λ.)

π.χ. Οἱ Θηβαῖοι εἶπον ὅτι οὐκ ἂν ἀποδοῖεν τοὺς νεκρούς. (μτφρ. Οι Θηβαίοι είπαν ότι δεν θα
επέστρεφαν τους νεκρούς).
β. δοξαστικά (οἴομαι, νομίζω, νοῶ, κ.τ.λ.)

π.χ. Ἐννοεῖτε ὅτι ἧττον ἂν στάσις εἴη ἑνὸς ἄρχοντος ἢ πολλῶν. (μτφρ. Σκεφτείτε ότι η
επανάσταση λιγότερο θα ήταν έργο ενός άρχοντα παρά πολλών).
γ. Γνωστικά (γιγνώσκω, οἶδα, ἐπίσταμαι, μανθάνω, ἀμφισβητῶ κ.τ.λ.)

π.χ. Ἴσμεν ὅτι πάντες τοῖς ἀδίκοις ἐναντιοῦνται. (μτφρ. Γνωρίζουμε ότι όλοι είναι ενάντιοι
στους άδικους).
δ. Αισθητικά (ὁρῶ, ἀκούω, αἰσθάνομαι κ.τ.λ.)

π.χ. Ὁρᾷς ὅτι οὐ πρῶτος αἰτιᾷ τὸν κλέπτοντα. (μτφρ. Βλέπεις ότι δεν κατηγορεί πρώτος τον
κλέφτη.)
ε. Δεικτικά (δείκνυμι, ἐπιδείκνυμι, μηνύω κ.τ.λ.)

π.χ. Βούλομαι τοῦτο ἐπιδεῖξαι, ὅτι οὗτοί εἰσιν ἀδικώτατοι περὶ ἀνθρώπους. (μτφρ. Θέλω
αυτό να αποδείξω, ότι δηλαδή αυτοί είναι πάρα πολύ άδικοι απέναντι στους ανθρώπους).
στ. Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις με αντίστοιχη σημασία

(λέγεται, ἀγγέλλεται, ἀρκεῖ, δῆλόν ἐστι, φανερόν ἐστί κ.τ.λ)
π.χ. Δῆλόν ἐστι ὅτι ὁ Σωκράτης ἀδικεῖ τὴν πόλιν. (μτφρ. Είναι φανερό ότι ο Σωκράτης αδικεί
την πόλη).
Σημειώσεις:
Το φημὶ και τα δοξαστικά ρήματα συντάσσονται με ειδικό απαρέμφατο και πολύ σπάνια
με ειδική πρόταση.
Τα λεκτικά ρήματα συντάσσονται και με ειδικό απαρέμφατο και με ειδική πρόταση.
Τα αισθητικά, τα γνωστικά, τα αγγελίας και τα δείξεως σημαντικά ρήματα συντάσσονται
και με ειδικό απαρέμφατο και με ειδική πρόταση και με κατηγορηματική μετοχή.
Φράσεις όπως: εὐ οἶδ’ ὅτι, εὐ ἴσθι ὅτι, δῆλόν ὅτι, οἶδ’ ὅτι απέκτησαν με το χρόνο επιρρηματική
σημασία και ισοδυναμούν με βεβαιωτικά ή επεξηγηματικά επιρρήματα, όταν μετά το σύνδεσμο
ότι δεν ακολουθεί ρήμα.
π.χ. Ἀκούετε, εὐ οἶδ’ ὅτι, καὶ ὑμεῖς Ἰάσονος ὄνομα. (μτφρ. Ακούτε, βέβαια, και εσείς το όνομα του
Ιάσονα)
Σπάνια (στον Ξενοφώντα) μπορεί να εισάγεται ειδική πρόταση με το σύνδεσμο ὅπως:
π.χ. Ἀλλ’ ὅπως μὲν ἄχθομαι ὑμᾶς τρέφων, μῆδ’ ὑπονοεῖτε. (μτφρ. Αλλά ότι θλίβομαι να σας
ανατρέφω, καθόλου μη σκέφτεστε).

102
Η ειδική πρόταση μπορεί να λειτουργεί ως:
α. Αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα

π.χ. Λέγει ὁ κατήγορος ὡς ὑβριστής εἰμι. (μτφρ. Ο κατήγορος λέει ότι είμαι αλαζόνας).
«ὡς ὑβριστής εἰμι»: είναι δευτερεύουσα ειδική πρόταση και λειτουργεί ως αντικείμενο
στο ρ. «λέγει» της κύριας πρότασης.
β. Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις

π.χ. Καίτοι δῆλόν (ἐστι) ὅτι οὐκ ἂν τοιαύτην γνώμην εἶχον περὶ ἐμοῦ. (μτφρ. Πράγματι
είναι φανερό ότι δεν θα είχαν την ίδια γνώμη για μένα)
«ὅτι οὐκ ἂν τοιαύτην γνώμην εἶχον περὶ ἐμοῦ»: είναι δευτερεύουσα ειδική πρόταση και
λειτουργεί ως υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση «δῆλόν (ἐστι)» της κύριας
πρότασης
γ. Επεξήγηση σε ουδέτερο (δεικτικής) αντωνυμίας και σπανιότερα ουσιαστικού, το

οποίο λειτουργεί ως υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης, και το
οποίο η ειδική πρόταση επεξηγεί
π.χ. Καίτοι πᾶσι ῥᾴδιόν (ἐστι) τοῦτο γνῶναι ὅτι ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς
ζημιοῦσθαι. (μτφρ. Πράγματι σε όλους είναι εύκολο να γνωρίζουν αυτό,ότι δηλαδή ήταν
αναγκαίο να τιμωρηθούν οι ίδιοι οι φύλαρχοι).
«ὅτι ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις αὐτοῖς ζημιοῦσθαι»: είναι δευτερεύουσα ειδική
πρόταση και λειτουργεί ως επεξήγηση στη δεικτική αντωνυμία «τοῦτο» της κύριας
πρότασης.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να βρείτε και να αναγνωρίσετε πλήρως (εισαγωγή, εκφορά, συντακτικός ρόλος) τις
δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1. Οἶμαι γὰρ οὐδένα τοῦτ᾽ ἀγνοεῖν, ὅτι πάντες ἄνθρωποι περὶ τὸν τόπον τοῦτον εἰώθασιν διατρίβειν
(ὅθεν ἂν προέλωνται τὸν βίον πορίζεσθαι).
2. Σχεδὸν ἐγίγνωσκον ὅτι εἴη που πλησίον τὸ στράτευμα τῶν πολεμίων.
3. Λέγουσιν οἱ σοφισταί ὡς οὐδὲν δέονται χρημάτων.
4. Δῆλόν ἐστιν ὅτι οὐκ ἂν προὔλεγεν, εἰ μὴ ἐπίστευεν ἀληθεύσειν.
5. Οὐ γὰρ ἠγγέλθη αὐτοῖς ὅτι τεθνηκότες εἶεν.
6. Ἐτύγχανον λέγων ὅτι πολλαὶ καὶ καλαὶ ἐλπίδες ἡμῖν εἶεν σωτηρίας.
2.Πώς εισάγονται, πώς εκφέρονται και ως τι χρησιμεύουν οι παρακάτω ειδικές προτάσεις

α. Ἐπιστάμεθα Μυσοὺς ὅτι ἐν τῇ βασιλέως χώρᾳ πολλὰς καὶ εὐδαίμονας πόλεις οἰκοῦσι.
β. Λέγω τοῦτο, ὡς ὑμεῖς οὐ καλῶς ὁρᾶτε.
γ. Ἐν ταῖς μάχαις πολλάκις δῆλον γίγνεται, ὅτι τό γε ἀποθανεῖν ῥᾷον.
δ. Ἐγὼ δὲ οὐκ ἀγνοῶ τοῦθ’ ὅτι ἐν ὀργῇ ποιεῖσθε τοὺς ὑστάτους εἰπόντας.
ε. Ἔγνωσαν ὅτι κενὸς ὁ φόβος εἴη.
στ. Ἐσηγγέλθη αὐτοῖς ὡς εἴη Ἀπόλλωνος ἔξω τῆς πόλεως ἑορτή.

103
3.Να αντικαταστήσετε τις επόμενες ειδικές προτάσεις με όλες τις ισοδύναμες συντακτικά
μορφές για κάθε περίπτωση.
α. Οἱ Ἕλληνες ᾔσθοντο ὅτι βασιλεὺς ἐν τοῖς σκευοφόροις εἴη.
β. Φρύνιχος ἔγνω ὅτι ἔσοιτο λόγος περὶ τῆς Ἀλκιβιάδου καθόδου.
γ. Ἀπαγγέλλετε ὅτι νικῶμεν βασιλέα.
δ.Οἶδα ὅτι πάντες εἰώθασι πλείω χάριν ἔχειν τοῖς ἐπαινοῦσιν ἢ τοῖς συμβουλεύουσιν.
ε. Δείκνυμι ὅτι καὶ πρὸ ἐμοῦ τοῦτο τὸ φρόνημα εἶχεν ἡ πόλις.
στ. Ὁ Πελοπίδας ἔλεγεν ὅτι οἱ Ἀργεῖοι μάχῃ ἡττημένοι εἶεν.
4.Να εντοπίσετε τις ειδικές προτάσεις στις επόμενες περιόδους, να επισημάνετε τον
συντακτικό ρόλο τους και να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς τους.
α. Ἀπαγγέλλει ὅτι φεύγουσιν ἀνὰ κράτος (= Ανακοινώνει ότι φεύγουν με όλες τους τις δυνάμεις).
β. Ἔλεγον ὅτι ἄρκτοι πολλοὺς ἤδη διέφθειραν (= Έλεγαν ότι αρκούδες σκότωσαν ήδη πολλούς).
γ. Οἱ πολέμιοι ἔλεγον ὡς τὴν χώραν ἐπεπορθήκεσαν ἂν (= Οι εχθροί έλεγαν ότι θα μπορούσαν να
είχαν εκπορθήσει τη χώρα).
δ. Ὁ κατήγορος λέγει ὡς ἄρα ὑβριστής εἰμι (= Ο κατήγορος ισχυρίζεται ότι τάχα είμαι αλαζόνας).
ε. Ἐπιστάμεθα ὅτι βασιλεὺς περὶ παντὸς ἂν ποιήσαιτο ἡμᾶς ἀπολέσαι (= Γνωρίζουμε καλά πως ο
βασιλιάς θα κάνει οτιδήποτε για να μας εξοντώσει).
5.Να εντοπίσετε τις ειδικές προτάσεις στις παρακάτω περιόδους και, αφού επισημάνετε τον
συντακτικό ρόλο τους, να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς τους.
1. Προηγόρει δὲ αὐτῶν Θηραμένης, λέγων ὡς χρὴ πείθεσθαι Λακεδαιμονίοις.
2. Καὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἀγνοῶ, ὅτι οὐδέν μοι ἀρκέσει ὅδε ὁ βωμός.
3. Ὡς εἶπεν Σάτυρος ὅτι οἰμώξοιτο, εἰ μὴ σιωπήσειεν, ἐπῄρετο.
4. Ἴστε ὅτι οὐδ’ ἂν ἔγωγε ἐστασίαζον, εἰ ἄλλον εἵλεσθε.
5. Οἶδα ὅτι πάντες ἂν ὁμολογήσαιτε.
6. Δῆλόν ἐστι ὅτι Σωκράτης οὐδὲν ἀδικεῖ.
6.Να αντικαταστήσετε την ειδική πρόταση με ισοδύναμες συντακτικές μορφές (ειδικό

απαρέμφατο, κατηγορηματική μετοχή).
1. Ἀπήγγειλεν ἐν ἐκκλησίᾳ ὅτι αὐτὸν Λύσανδρος τέως μὲν κατέχοι, εἶτα κελεύοι εἰς
Λακεδαίμονα ἰέναι.
2. Λέγεται ὅτι Κῦρος σὺν πολλοῖς δακρύοις ἀπεχώρησε.
3. Περικλῆς ἔγνω ὅτι ἡ εἰσβολὴ ἔσοιτο.
4. Ἄνδρες Ἀθηναῖοι, οὐκ αἰσθάνεσθε ὅτι ἐξαπατᾶσθε;
5. Ἀκούω Λακεδαιμονίους ὅτι ἂν ἀνεχώρουν ἐπ’ οἴκου.
6. Ἐπιδείξω τοῦτον ὅτι οὐ μόνον ὡμολόγηκε εἶναι τὸν Μιλύαν ἐλεύθερον, ἀλλὰ καὶ
φανερὸν τοῦτ’ ἔργῳ πεποίηκε, καὶ πρὸς τούτοις ἐκ βασάνου περὶ αὐτῶν πέφευγε
τοῦτον τοὺς ἀκριβεστάτους ἐλέγχους, καὶ οὐκ ἐθέλησε ἐκ τούτων ἐπιδεῖξαι τὴν
ἀλήθειαν, ἀλλὰ πανουργεῖ καὶ μάρτυρας ψευδεῖς παρέχεται καὶ διακλέπτει τοῖς
αὐτοῦ λόγοις τὴν ἀλήθειαν τῶν πεπραγμένων.

104
Οι ενδοιαστικές προτάσεις
Ενδοιαστικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες ονοματικές ή ουσιαστικές προτάσεις που

λειτουργούν ως συμπλήρωμα σε ρήματα, και εκφράζουν ενδοιασμό ή φόβο ή δισταγμό για
κάποιο πιθανό κακό ή κάτι το ανεπιθύμητο. Είναι κατά κανόνα προτάσεις επιθυμίας.
Οι ενδοιαστικές προτάσεις εισάγονται με τους ενδοιαστικούς συνδέσμους:
α. μὴ (μήπως) – φόβος μήπως γίνει κάτι ανεπιθύμητο

π.χ. Τούτους δ’ ἀντὶ τοῦ ἄγασθαι φοβοῦνται, τοὺς δὲ σοφούς, μή τι μηχανήσωνται.
β. μὴ οὐ (μήπως δεν) – φόβος μήπως δεν γίνει κάτι επιθυμητό

π.χ. Ὑποπτεύομεν μὴ οὐ κοινοὶ ἀποβῆτε.
Οι ενδοιαστικές προτάσεις εξαρτώνται από συγκεκριμένες κατηγορίες ρημάτων που

δηλώνουν:
α. φόβο - υποψία (φοβοῦμαι, δέδοικα ή δέδια, ὑποπτεύω κ.λπ.)

π.χ. Τούτους δ’ ἀντὶ τοῦ ἄγασθαι φοβοῦνται, τοὺς μὲν ἀνδρείους, μή τι τολμήσωσι τῆς
ἐλευθερίας ἕνεκεν.
β. επιφύλαξη – δισταγμό (ὀκνῶ, φυλάττομαι, ἀθυμῶ κ.λπ.)

π.χ. Δεινῶς ἀθυμῶ μὴ βλέπων ὁ μάντις ᾖ. (μτφρ. Με πιάνει τρόμος μήπως βλέπει ο μάντης)
γ. μέριμνα - ανησυχία (ὁρῶ (= προσέχω), σκοπῶ, εὐλαβοῦμαι κ.λπ.)

π.χ. Ὁρᾶτε μὴ πάθωμεν ἅπερ πολλοὺς λέγουσιν ἐν θαλάττῃ πεπονθέναι.
δ. και μετά από απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις με αντίστοιχη σημασία (φόβος
ἐστί, κίνδυνός ἐστι, δέος ἐστί, δεινόν ἐστι κ.λπ.)
π.χ. Κίνδυνός ἐστιν μὴ μεταβάλωνται καὶ γένωνται μετὰ τῶν πολεμίων.(μτφρ. Υπήρχε κίνδυνος
μήπως αλλάξουν γνώμη και συνταχθούν με τους εχθρούς)
Οι ενδοιαστικές προτάσεις σπάνια είναι δυνατόν να εισάγονται και με το «ὅπως μὴ» όταν
εκφέρονται με οριστική μέλλοντα ή υποτακτική και εκφράζουν φόβο μήπως γίνει κάτι.
π.χ. Δέδοικα ὅπως μὴ πάνθ’ ἅμα σαφῆ γενήσεται.

105
Οι ενδοιαστικές προτάσεις εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων επιθυμίας και κρίσεως:
α. Υποτακτική, όταν το ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτάται βρίσκεται σε αρκτικό ή και
ιστορικό χρόνο, και σ’ αυτή την περίπτωση δηλώνει φόβο που αναφέρεται στο μέλλον, δηλ. φόβο
προσδοκώμενο.
π.χ. Δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας ἀποπεμφθῶσι καθίζουσιν ἐς τὸ τῶν Διοσκούρων ἱερόν.
β. Ευκτική του πλαγίου λόγου (ευκτική όλων των χρόνων, όταν το ρήμα της πρότασης από την οποία
εξαρτάται η ενδοιαστική βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο), δηλώνει φόβο αβέβαιο που αναφέρεται στο
παρελθόν. Η ευκτική του πλαγίου λόγου στις ενδοιαστικές, μεταφράζεται με υποτακτική.
π.χ. Εἰσιόντας δὲ πολὺς ὄχλος περιεῖχετο αὐτούς, φοβούμενοι μὴ ἥκοιεν ἄπρακτοι . (άμεση
εξάρτηση από το «φοβούμενοι», έμμεση από το «περιεῖχετο (περικύκλωσε)»)
γ. Οριστική (σπάνια), δηλώνει φόβο για κάτι που είναι πια πραγματικό.
π.χ. Δέδοικα μὴ οὐκ ἔχω ταύτην τὴν σοφίαν.
δ. Δυνητική οριστική ( πολύ σπάνια) δηλώνει φόβο για κάτι που μπορούσε να γίνει στο παρελθόν
κάτω από προϋποθέσεις.
π.χ. Δέδοικα μὴ λόγοις ψευδέσιν ἐντετυχήκαμεν ἄν.
ε. Δυνητική ευκτική (σπάνια) (ευκτική όλων των χρόνων εκτός από μέλλοντα + δυνητικό ἄν),
δηλώνει φόβο για κάτι ενδεχόμενο ή πιθανό να γίνει κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις.
π.χ. Ὀκνῶ μή οὐκ ἂν ἔλθοιεν οἱ σύμμαχοι.
Η Ενδοιαστική πρόταση μπορεί να λειτουργεί ως:
α. Αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα.

π.χ. Tούτους δ’ ἀντὶ τοῦ ἄγασθαι φοβοῦνται, τοὺς μὲν ἀνδρείους, μή τι τολμήσωσι τῆς ἐλευθερίας
ἕνεκεν, τοὺς δὲ σοφούς, μή τι μηχανήσωνται, τοὺς δὲ δικαίους, μὴ ἐπιθυμήσῃ τὸ πλῆθος ὑπ’ αὐτῶν
προστατεῖσθαι. (μτφρ. Τους φοβούνται αυτούς αντί να τους θαυμάζουν- τους ανδρείους, μήπως και
τολμήσουν κάτι για χάρη της ελευθερίας, τους σοφούς μήπως και μηχανευτούν κάτι, τους δίκαιους,
μήπως τους θελήσει το πλήθος για κυβερνήτες του.)
β. Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.

π.χ. Οὐδὲν δὲ δεινὸν [ἐστι] μὴ ἐν ἐμοὶ στῇ [ενν. ἡ τῶν πολλῶν διαβολή]. (μτφρ. Καθόλου φοβερό να
κολλήσει και σε μένα [η συκοφαντία του κόσμου].)
γ. Επεξήγηση σε ουδέτερο (δεικτικής) αντωνυμίας και σπανιότερα ουσιαστικού, το οποίο λειτουργεί

ως υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης, και το οποίο η ενδοιαστική
πρόταση επεξηγεί.
π.χ. Ἔτι δὲ καὶ τοῦτο δέδοικα, μὴ ἐν ταῖς δυσχωρίαις μονωθῶμεν. (μτφρ. Επιπλέον φοβάμαι μήπως
αποκλειστούμε στα στενά)

106
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
δευτερεύουσες ενδοιαστικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1. Γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην ὀψίαν, δείσαντες οἱ ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ δῆμος τοῦ τε
νεωρίου κρατήσειεν ἐπελθὼν[…] ἐμπιπρᾶσι τὰς οἰκίας.
2. Ὁ δὲ δῆμος δείσας μή τι νεωτερίσωσιν ἀνίστησί τε αὐτοὺς πείσας καὶ διακομίζει ἐς τὴν πρὸ τοῦ
Ἡραίου νῆσον.
3. Νῦν οὖν φοβούμεθα μὴ τὰ κράτιστα ἀπωλέσαμεν.
4. Κίνδυνός ἐστι μὴ ὁ δῆμος ἀπόληται.
5. Ἐγὼ δ’ αὐτὸ τοῦτο φοβοῦμαι, μὴ διὰ τὴν ἀπειρίαν οὐ δυνηθῶ δηλῶσαι περὶ τῶν πραγμάτων ὑμῖν.
6. Γνόντες δὲ οἱ πρὸς τοῖς Κερκυραίοις καὶ δείσαντες μὴ ὅπερ ἐν Ναυπάκτῳ γένοιτο, ἐπιβοηθοῦσι.
2. Συμπληρώστε τις προτάσεις βάζοντας το ρήμα της παρένθεσης στη σωστή έγκλιση (υποτακτική –
ευκτική πλαγίου λόγου).
α. Ἔνιοι φοβοῦνται μὴ ληφθέντες …………………………… (ἀπέθανον)
β. Κλέαρχος ἐφυλάττετο μὴ …………………………… (δοκεῖ) φεύγειν.
γ. Φοβερόν ἐστι τοῖς τυράννοις μὴ …………………… (ἐστερήθην) τῆς ἀρχῆς.
δ. Οὐ τοῦτο ἐφοβεῖτο, μή τινες ……………………… (πορεύομαι) ἐπὶ τὴν ἐκείνου δύναμιν.
ε. Κίνδυνος ἦν μὴ οὐκ ………………… (ἦλθον) ἡ βοήθεια.
3.Στο κείμενο που ακολουθεί να τοποθετήσετε τα ρήματα που υπάρχουν στις

παρενθέσεις, στην κατάλληλη έγκλιση.
«Ἀλλ’ ἐγώ, ὦ ἄνδρες, οὐκ ἦλθον κατηγορήσων τούτου, ἀλλ’ εἰπεῖν, ἅ τέ μοι δοκεῖ καὶ ἃ
φοβοῦμαι μὴ ἡμῖν …………………… (ἐγενόμην). Καὶ γὰρ πρόσθεν ὤκνουν τούτῳ σπένδεσθαι
μὴ …………………… (ἐξηπατήθην) καὶ τοῖς τότε συμμάχοις ἡμῖν ἐχθροὶ ……………… (ἐγενόμην) .
Νῦν δὲ φοβοῦμαι καὶ τοῖς ἡγεμόσι τούτοις ἕπεσθαι, οἵ φασιν ἡμᾶς παρ’ ἐκείνῳ ἄξειν, μὴ
ὑμᾶς ……………… (ἤγαγον) ὅθεν οὐκ ἔσται ἐξελθεῖν. Ὁρᾶτε οὖν, ὦ ἄνδρες, μὴ οὐ ………………
(προσήκει) ἡμῖν οὕτω εὐπειθεῖς εἶναι, ἀλλὰ φυλάττεσθαι μή τι μεῖζον τῶν προτέρων
……………… (ἔπαθον)».
4.Να διατυπώσετε τις ενδοιαστικὲς προτάσεις με ευκτική του ίδιου χρόνου, επιφέροντας
ταυτόχρονα την απαραίτητη αλλαγή στο ρήμα της κύριας πρότασης.
α. Φοβοῦνται τοὺς ἀνδρείους μή τι τολμήσωσιν.
β. Οἱ τύραννοι φοβοῦνται τοὺς σοφοὺς μή τι μηχανήσωνται.
γ. Δέδοικα μὴ πολλὰ δεινὰ πάθωμεν.
δ. Οὗτος ἀθυμεῖ φοβούμενος μὴ οὐκ ἔχει τὰ ἐπιτήδεια.
ε. Φοβούμεθα μὴ ἀμφοτέρων ἅμα ἡμαρτήκαμεν.
5.Να αντικαταστήσετε την ενδοιαστική πρόταση με έναρθρο απαρέμφατο.

α. Φοβοῦμαι μὴ τόδ’ ἔπος ἐκβάλω.
β. Φοβῇ μὴ ἀποθάνῃς.
γ. Φοβεῖται μή τι χαλεπὸν πάθῃ.
δ. Φοβούμεθα μὴ ἀπὸ τοῦ ἵππου καταπέσωμεν.
ε. Φοβεῖσθε μὴ τούτων ἡμαρτήκατε.
στ. Οἱ τύραννοι φοβοῦνται τὰς πόλεις μὴ ἐλεύθεραι γένωνται.

107
6.Να αναγνωρίσετε τη συντακτική λειτουργία των ακολούθων ενδοιαστικών προτάσεων και

να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς τους.
α. Νῦν δὲ φοβοῦμαι μή τινες ἐπιτιμήσωσιν ἡμῖν.
β. Ὁρῶμεν μὴ Νικίας οἴεταί τι λέγειν.
γ. Δέδοικα μὴ λόγοις ψευδέσι ἐνετετυχήκεμεν ἄν.
δ. Οὔτε προσδοκία οὐδεμία ἦν μὴ ἄν ποτε οἱ πολέμιοι ἐπιπλεύσειαν.
ε. Ξενοφῶν ἔδεισε μὴ οὐ κακὰ γένοιτο τῇ πόλει.
7.Να επισημάνετε τη λειτουργία των ακόλουθων ενδοιαστικών προτάσεων και να

αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς τους.
α. Ἐδεδοίκει μὴ πολλῷ μᾶλλον αὐτοῦ παρεσκευασμένοι ἂν ἦσαν.
β. Ἐγὼ οὐ δέδοικα εἰ Φίλιππος ζῇ.
γ. Μὴ δείσητε ὡς οὺχ ἡδέως καθευδήσητε.
δ. Ἐδεδοίκει ὅπως μὴ ὑπὸ Μενεξένου συλληφθήσοιτο.
ε. Φοβοῦνται μὴ ματαία ἂν γένοιτο αὕτη ἡ κατασκευή.

108
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ονομάζονται οι δευτερεύουσες ονοματικές ή ουσιαστικές
προτάσεις που εξαρτώνται από ένα ρήμα συμπληρώνοντας το νόημά του, και εκφράζουν
ερώτηση σε πλάγιο λόγο. Είναι κατά κανόνα προτάσεις κρίσεως ή επιθυμίας. Παίρνουν άρνηση
οὐ ή μή.
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εισάγονται:
ΟΛΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ
Μονομελείς Διμελείς
εἰ (ἄν), εἰ - ἤ,
ἐάν, πότερον - ἤ,
ἄν, πότερα - ἤ,
ἢν εἴτε - εἴτε,
εἰ - εἴτε
ΜΕΡΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ
Ερωτηματικές Αντωνυμίες Ερωτηματικά Επιρρήματα Αναφορικές Αναφορικά

Αντωνυμίες Επιρρήματα
τίς, τί (πάντα με οξεία), ποῦ, ὅς, ἥ, ὅ, οὗ (= πού),

πόσος, -η, -ον, ποῖ (= προς ποιό μέρος), ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ, ὅπου,
πότερος, -α,-ον, πόθεν, ὅστις, ἥτις, ὅ,τι, οἷ, ὅποι (= προς τα
ποῖος ,-α, -ον, πότε, ὅσος, -η, -ον, πού)
πηλίκος, -η, -ον, πηνίκα(= κατά ποιά ώρα), ὁπόσος, -η, -ον, ὅθεν, ὁπόθεν (= από
ποδαπός, -η, -ον, πῶς, ὁπότερος, -α, -ον, πού)
πόστος,-η,-ον, πῇ (= σε κάποιον τόπο, οἷος, -α, -ον, ὡς (= πώς)
ποσταῖος,-α,-ον πού) ὁποῖος, -α, -ον, ὅπως (= πώς)
πόσον ἡλίκος, -η, -ον,
ὁπηλίκος, -η, -ον,
ὁποδαπός, -η, -ον
Σκέψαι ἐὰν τόδε ἀρέσκῃ (μτφρ. Σκέψου αν αυτό σου αρέσει.)

Οἱ Ἐπιδάμνιοι πέμψαντες ἐς Δελφοὺς τὸν θεὸν ἐπήροντο εἰ παραδοῖεν Κορινθίοις τὴν πόλιν ὡς
οἰκισταῖς .(μτφρ. Οι Επιδάμνιοι έστειλαν και ρώτησαν τον Θεό στους Δελφούς, εάν θα
παρέδιδαν την πόλη στους Κορινθίους που ήταν οικιστές.)
Οὕτως ἔχει σοι ταῦτα, καὶ δείξεις τάχα εἴτ’ εὐγενὴς πέφυκας εἴτ’ ἐσθλῶν κακή. (μτφρ. Έτσι
έχουν τα πράγματα· και γρήγορα θα δείξεις αν ευγενική γεννήθηκες ή ασήμαντη από
ευγενικούς γονείς.)

109
Θηραμένης εἶπεν ἐν ἐκκλησίᾳ ὅτι εἰ βούλονται αὐτὸν πέμψαι παρὰ Λύσανδρον, εἰδὼς ἥξει
Λακεδαιμονίους πότερον ἐξανδραποδίσασθαι τὴν πόλιν βουλόμενοι ἀντέχουσι περὶ τῶν
τειχῶν ἢπίστεως ἕνεκα. (μτφρ. O Θηραμένης είπε στη συνέλευση του λαού ότι [….] θα
επιστρέψει γνωρίζοντας καλά για τους Λακεδαιμόνιους ποιο από τα δύο, επιμένουν σχετικά με
την κατεδάφιση των τειχών, επειδή θέλουν να υποδουλώσουν την πόλη, ή επιμένουν για
ασφάλεια.)
Λύσανδρος δὲ τὰς ταχίστας τῶν νεῶν ἐκέλευσεν ἕπεσθαι τοῖς Ἀθηναίοις, ἐπειδὰν δὲ ἐκβῶσι,
κατιδόντας ὅ,τι ποιοῦσιν ἀποπλεῖν καὶ αὐτῷ ἐξαγγεῖλαι. (μτφρ. O Λύσανδρος τότε διέταξε τα
πιο γρήγορα από τα πλοία του να ακολουθήσουν τους Αθηναίους, και αφού παρατηρήσουν, τι
κάνουν να πλεύσουν πίσω.)
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις είναι δυνατόν να εισάγονται και με τροπικά
επιρρήματα (ὅπως, ἐξ’ οὗ τρόπου, πῶς, ὅτῳ τρόπῳ), μετά από ρήματα που φανερώνουν
σκέψη, φροντίδα, απόπειρα και εκφέρονται με:
Οριστική Μέλλοντα
Υποτακτική (απορηματική)
π.χ. Ἐκελεύομεν τούτους ἐπιμελεῖσθαι ὅπως ἂν ὡς τάχιστα ἀπολάβωμεν τὰ χρήματα.
(μτφρ. Προστάζαμε αυτούς να φροντίσουν πώς να παραλάβουμε τα χρήματα, όσο το
δυνατόν ταχύτερα.)
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εξαρτώνται από συγκεκριμένες κατηγορίες ρημάτων που

δηλώνουν:
α. ερώτηση, απορία, απάντηση, έκθεση (ἐρωτῶ, ἀπορῶ, θαυμάζω, πυνθάνομαι, κ.λ.π.)

π.χ. Θηραμένης δὲ καὶ οἱ ἄλλοι πρέσβεις ἐπεὶ ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ, ἐρωτώμενοι δὲ ἐπὶ τίνι λόγῳ
ἥκοιεν εἶπον ὅτι αὐτοκράτορες περὶ εἰρήνης. (μτφρ. Ο Θηραμένης και οι άλλοι πρεσβευτές, όταν
βρίσκονταν στην Σελλασία, ερωτώμενοι με ποιές προτάσεις είχαν έρθει, απάντησαν ότι είχαν
πλήρη εξουσιοδότηση να χειριστούν τα θέματα της ειρήνης.)
β. δήλωση, αποκάλυψη, γνώση (οἶδα, γιγνώσκω, δείκνυμι κ.λ.π.)

π.χ. Μάλιστα δ’ ἂν γνοίητε, εἰ ἀναλογίσαισθε ἐπὶ τίνι ὑμῖν μέγα φρονητέον ἐστίν.(μτφρ. Και θα
καταλάβετε καλύτερα, αν αναλογιστείτε για ποιούς λόγους θα πρέπει να είστε υπερήφανοι.)
γ. σκέψη, φροντίδα, προφύλαξη, πράξη (σκοπῶ, σκοποῦμαι, ἐπιμελοῦμαι, βουλεύομαι,

φυλάττομαι, πειρῶμαι κ.λ.π.)
π.χ. Ἐπεὶ δὲ οὐδὲν προσήκει ὑμῖν δικαιοσύνης, σκέψασθε εἰ ἄρα μέγα φρονητέον ὑμῖν ἐπ’
ἀνδρείᾳ…(μτφρ. Αλλά από τη στιγμή που απαξιώνετε την δικαιοσύνη, σκεφτείτε μήπως θα
πρέπει να είστε υπερήφανοι για την ανδρεία…)
δ. και μετά από απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις με αντίστοιχη σημασία (ἄδηλόν
ἐστιν, ἀπορεῖται κ.λ.π.)
π.χ. Ὅθεν καὶ ἀπορεῖται πότερόν ἐστι μαθητὸν ἢ ἐθιστὸν ἢ καὶ ἄλλως πως ἀσκητόν, ἢ κατά τινα
θείαν μοῖραν ἢ καὶ διὰ τύχην παραγίνεται [ενν. τὸ ἀγαθόν]. (μτφρ. Από αυτά δημιουργείται η
απορία ποιό από τα δύο, είναι αποτέλεσμα μάθησης ή συνήθειας ή κάποιου άλλου τρόπου
εξάσκησης και από την θεία μοίρα ή από τύχη γεννιέται το αγαθό.)

110
Ορισμένες φορές προκειμένου να δηλωθεί έντονη προτροπή ή προσταγή, το ρήμα που φανερώνει
φροντίδα ή επιμέλεια παραλείπεται, και τότε η πλάγια ερωτηματική πρόταση που εισάγεται με
το ὅπωςκαι εκφέρεται με οριστική μέλλοντα ή υποτακτική αορίστου φαίνεται σαν ανεξάρτητη στο
λόγο.
π.χ. [σκοπεῖτε] ὅπως οὖν ἔσεσθε ἄνδρες ἄξιοι τῆς ἐλευθερίας ἧς κέκτησθε καὶ ἧς ὑμᾶς ἐγὼ
εὐδαιμονίζω. (μτφρ. σκεφτείτε, πώς λοιπόν θα γίνετε άξιοι της ελευθερίας που έχετε αποκτήσει
και για την οποία εγώ σας καλοτυχίζω.) π.χ. [ὅρα] ὅπως μὴ ὁ σοφιστὴς ἐξαπατήσῃ ἡμᾶς. (μτφρ.
[Κοίταξε] πώς να μη μας εξαπατήσει ο σοφιστής.)
Οι Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων επιθυμίας και
κρίσεως
α. Οριστική, δηλώνει το πραγματικό.
π.χ. Σαφῶς δ’ οὐκ οἶδ’ εἰ θεός ἐστιν. (μτφρ. Mε ακρίβεια δε γνωρίζω αν υπάρχει θεός.)
β. Δυνητική Οριστική (οριστική ιστορικού χρόνου + δυνητικό ἄν), δηλώνει το δυνατό να γίνει στο
παρελθόν ή το αντίθετο του πραγματικού.
π.χ. Ἠδέως ἂν ὑμῶν πυθοίμην τίν’ ἂν γνώμην περὶ ἐμοῦ εἴχετε. (μτφρ. Με ευχαρίστηση θα
μάθαινα από έσας ποια γνώμη έχετε για μένα.)
γ. Δυνητική Ευκτική (σπάνια) (ευκτική όλων των χρόνων εκτός από μέλλοντα + δυνητικό ἄν),
δηλώνει το δυνατό να γίνει στο παρόν-μέλλον υπό προϋποθέσεις. π.χ. Ἔγωγε ἀπορῶ τὶς ἂν
τολμήσειεν εἰπεῖν ψευδῆ. (μτφρ. Eγώ τουλάχιστον απορώ ποιος θα τολμούσε να πει ψέματα.)
δ. Απορηματική Υποτακτική, δηλώνει απορία που αναφέρεται στο μέλλον.
π.χ. Ἐβουλεύοντο οἱ Πλαταιεῖς εἴτε κατακαύσωσιν αὐτοὺς εἴτε τι ἄλλο χρήσωνται. (μτφρ.
Σκέφτονταν οι Πλαταιείς είτε να τους κάψουν είτε κατά κάποιο άλλο τρόπο να τους
μεταχειριστούν.)
ε. Ευκτική του Πλαγίου Λόγου (ευκτική όλων των χρόνων, όταν το ρήμα της πρότασης από την
οποία εξαρτάται η πλάγια ερωτηματική βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο), δηλώνει το υποκειμενικό ή
αβέβαιο στο παρελθόν. π.χ. Λύσανδρος δὲ Φιλοκλέα πρῶτον ἐρωτήσας […], τὶ ἄξιος εἴη παθεῖν
ἀρξάμενος εἰς Ἕλληνας παρανομεῖν, ἀπέσφαξεν. (μτφρ. Ο Λύσανδρος, αφού ρώτησε πρώτα το
Φιλοκλή […], ποια τιμωρία θεωρούσε άξια να υποστεί, αφού πρώτος άρχισε να παρανομεί σε
βάρος των Ελλήνων, του έκοψε το λαιμό).
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις είναι δυνατόν να εκφέρονται σπάνια και με ἂν + Υποτακτική.
Σε αυτήν την περίπτωση το περιεχόμενό της εξαρτάται από κάποιες προϋποθέσεις.
π.χ. Οἱ κιθαρισταὶ ἐπιμελοῦνται ὅπως ἂν οἱ νέοι μηδὲν κακουργῶσι. (μτφρ. Oι κιθαριστές
φροντίζουν πώς οι νέοι δεν θα διαπράξουν κανένα αδίκημα.)

111
Η Πλάγια Ερωτηματική πρόταση μπορεί λειτουργεί ως:
α. Αντικείμενο σε μεταβατικά ρήματα που σημαίνουν απορία (π.χ. ἀπορῶ, θαυμάζω, ἐρωτῶ,
πυνθάνομαι), γνώση (π.χ. γιγνώσκω, οἶδα, αἰσθάνομαι, ὁρῶ, ἀγνοῶ), σκέψη, προσοχή (π.χ.
σκοπῶ, σκοποῦμαι, σπουδάζω, βουλεύομαι, θεωρῶ, ἐξετάζω, ἐνθυμοῦμαι), φροντίδα,
απόπειρα (π.χ. φροντίζω, ἐπιμελοῦμαι, προνοῶ, φυλάττομαι, παρασκευάζομαι,
πειρῶμαι), αφήγηση, δείξη (λέγω, δηλῶ, ἀποκρίνομαι, δείκνυμι).
π.χ. Kαὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. (μτφρ. Και δεν ήξερε τι να κάνει.)
β. Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.

π.χ. Ἄδηλόν ἐστιν εἴ τις ἔστ’ ἀδίκως διαβεβλημένος. (μτφρ. Δεν είναι φανερό , αν κάποιος είναι
άδικα συκοφαντημένος.)
γ. Επεξήγηση σε ουδέτερο (δεικτικής) αντωνυμίας και σπανιότερα ουσιαστικού, το οποίο

λειτουργεί ως υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης, και το οποίο η
πλάγια ερωτηματική πρόταση επεξηγεί.
π.χ. Ἀλλ’ ἐκεῖνο ἵσως ἐννοεῖτε, πῶς ἂν τοῦτο γένοιτο. (μτφρ. Αλλά και εκείνο ίσως σκέφτεστε,
πως θα γίνονταν αυτό.)
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1. Ἐξ ὧν ἐνθυμεῖσθαι χρή, πῶς ἕκαστος ὑμῶν διέκειτο καὶ τίνα γνώμην εἶχεν.
2. Ἀλλ’ ἐπ’ ἐκείνου τοῦ χρόνου [προσῆκεν] σκοπεῖν οἷος ἦν.
3. Ἠρώτα Μειδίας ἐπὶ τίσιν ἂν σύμμαχος γένοιτο.
4. Ὅμως δεῖ πειρᾶσθαι ὅπως σῳζώμεθα.
5. Ἀπορεῖς εἰ διδακτόν (ἐστιν) ἡ ἀρετή.
6. Καὶ τοῦτο ἐννοήσαντα ἀποπειρᾶσθαι τοῦ δακτυλίου εἰ ταύτην ἔχοι τὴν δύναμιν.
δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1. Βούλομαι τοίνυν [ὑμᾶς] μετὰ παρρησίας ἐξετάσαι τὰ παρόντα πράγματα τῇ πόλει, καὶ σκέψασθαι
τί ποιοῦμεν.
2. Ἐλογιζόμην, ὅτι καὶ τούτου τοῦ ἀνδρὸς ἐγὼ σοφώτερος εἰμί.
3. Δέδοικα μὴ ὁ ἀσθενὴς τελευτήσῃ.
4. Περὶ μὲν οὖν τούτων οὐκ οἶδ’ ὅ τι δεῖ πλείω λέγειν·
5. Πρῶτον μὲν αὐτὸ ὑμῖν τοῦτο γενέσθω τεκμήριον, ὅτι κατεγνώκει ἂν αὐτοῦ ὁ Λυσιθείδης.
6. Ἐφοβήθησαν μὴ καὶ ἐπὶ σφᾶς χωρήσῃ ὁ στρατός.
7. Σκέψαι ἐὰν τόδε ἀρέσκῃ.
8. Δῆλον οὖν ἐστὶ ὅτι οὐκ ἂν προέλεγεν, εἰ μὴ ἐπίστευεν.
9. Ἅμα μὲν τῶν προγόνων ἐνθυμούμενος, ὅτι οὐδὲν πέπαυνται πράττοντες τὰ τῆς πόλεως.
10. Ἀνὴρ τῶν πελταστῶν ἔλεγεν ὅτι γιγνώσκοι τὴν φωνὴν τοῦ ἀνθρώπου.
11. Ὁ Κῦρος ἐπυνθάνετο ἤδη αὐτῶν καὶ ὁπόσην ὁδὸν διήλασαν καὶ εἰ οἰκοῖτο ἡ χώρα.
12. Νῦν οὖν φοβούμεθα μὴ τὰ κράτιστα ἀπωλέσαμεν.
13. Οὐκ ἔχω τί λέγω.

112
14. Ἠγγέλθη τοῖς στρατηγοῖς ὅτι φεύγοιεν ὑπὸ τοῦ δήμου.

15. Θαυμάζω πότερα ὡς κρατῶν βασιλεὺς αἰτεῖ τὰ ὅπλα ἢ ὡς διὰ φιλίαν δῶρα.
16. Ὑμεῖς δ’ ἐνθυμεῖσθε, ὦ ἄνδρες δικασταί, ὅτι ὁ νομοθέτης οὐδεμίαν ὀργῇ συγγνώμην δίδωσιν.
3.Να αναγνωρίστε πλήρως συντακτικά τις ακόλουθες δευτερεύουσες προτάσεις:

1. Ἐγώ οὔτε καθεύδειν δύναμαι οὔτε κατακεῖσθαι ἔτι, ὁρῶν ἐν οἵοις ἐσμέν.
2. Ξενοφῶν ἐρωτᾷ Κῦρον εἴ τι παραγγέλλει.
3. Διηρώτα τὸν Κῦρον πότερον βούλοιτο μένειν ἢ ἀπιέναι.
4. Ἤρετο ὅ,τι τὸ σύνθημα εἴη.
5. Ἐβουλεύοντο πῶς ἂν τὴν μάχην συμφορώτατα ποιήσαιντο.

113
Οι αναφορικές ονοματικές προτάσεις
Αναφορικές ονοματικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που αναφέρονται σε όρο άλλης

πρότασης ο οποίος είτε υπάρχει είτε εννοείται. Χρησιμοποιούνται στο λόγο ως ονόματα
ουσιαστικά ή επίθετα, γι' αυτό και λέγονται ουσιαστικές, όταν αντικαθιστούν ουσιαστικά
ή επιθετικές, όταν αντικαθιστούν επίθετα.
Εισάγονται: με αναφορικές αντωνυμίες:

ὅς, ἥ, ὅ (ο οποίος, που)
ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ (ο οποίος ακριβώς)
ὅστις, ἥτις, ὅτι (όποιος, ο οποίος)
ὅσος, ὅση, ὅσον (όσος)
ὁπόσος, ὁπόση, ὁπόσον (όσος)
ὁπότερος, ὁποτέρα, ὁπότερον (όποιος από τους δύο)
οἷος, οἷα, οἷον (τέτοιος που)
ὁποῖος, ὁποῖα, ὁποῖον (όποιας λογής)
ἡλίκος, ἡλίκη, ἡλίκον (όσο μεγάλος)
ὁπηλίκος, ὁπηλίκη, ὁπηλίκον (όσο μεγάλος)
ὁποδαπός, ὁποδαπή, ὁποδαπόν (από τον τόπο που)
Παραδείγματα
Οὐκοῦν ᾤχετο μὲν παρὰ τὸν νόμον, ὃς θάνατον κελεύει τούτων τὴν ζημίαν εἶναι. (= Λοιπόν
αναχώρησε παρά το νόμο, ο οποίος ορίζει ως ποινή για την πράξη αυτή το θάνατο.)
Οἱ δ’ ἐξ ἀρχῆς ἔταξαν (μουσικήν) ἐν παιδείᾳ διὰ τὸ τὴν φύσιν αὐτὴν ζητεῖν, ὅπερ πολλάκις
εἴρηται... (= Οι δε παλαιοί είχον τάξει (τη μουσική) ως στοιχείο παιδείας, καθόσον αυτή η φύσις
απαιτεί, το οποίο ακριβώς λέχθηκε πολλές φορές...
Οὐδεὶς οὕτως ἠλίθιός ἐστιν ὅστις οὐχὶ κἂν δοίη καὶ πρῶτος εἰσενέγκαι· (= Κανείς δε θα ήταν
τόσον ηλίθιος, ώστε να μη θέλει να δώσει και να συνεισφέρει πρώτος·)
Ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γε λανθάνει αὐτόν, ὅτι δι’ ἀμφοτέρων τῶν ὀνομάτων, ὁποτέρῳ ἂν
χρῆσθε, ὑμεῖς ἕξετε τὴν νῆσον. (= Και επίσης δεν του διαφεύγει ότι οποιαδήποτε από τις δύο
λέξεις και αν μεταχειριστείτε, είτε με τη μία είτε με την άλλη, σεις θα έχετε το νησί.)
Σημείωση: Η αναφορική αντωνυμία ὅς, ἥ, ὅ, όταν βρίσκεται στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου
και δεν ακολουθεί άλλη κύρια πρόταση, έχει δεικτική σημασία και εισάγει κύρια πρόταση. Στην
περίπτωση αυτή μεταφράζεται ως δεικτική (αυτός κ.ά.) και με κάποιο παρατακτικό σύνδεσμο
(και, αλλά κ.ά.)
Π.χ Ἐνίκων οἱ ἡμέτεροι πρόγονοι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν. Ὧν ἔστι τεκμήρια ὁρᾶν τὰ
τρόπαια.. Νικούσαν οι πρόγονοί μας στη γη και στη θάλασσα. Και αυτών αποδείξεις μπορεί να
δει κανείς τα τρόπαια.

114
Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης ή επιθυμίας.
Δέχονται άρνηση οὐ ή μη και χρησιμοποιούνται ως:

Υποκείμενο: Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν... > υποκείμενο στο
ἀπαρνησάσθω (= Όποιος θέλει να με ακολουθήσει, να νηθεί τον εαυτό του...)
αντικείμενο: Καὶ φράζουσιν ἅ λέγει. > αντικείμενο του φράζουσιν (= Και ανακοινώνουν αυτά
που λέει.)
κατηγορούμενο: Οὗτός ἐστιν ὅς ἀπέκτεινεν τοὺς στρατηγούς. > κατηγορούμενο στο οὗτος
(= Αυτός είναι που σκότωσε τους στρατηγούς.)
παράθεση ή επεξήγηση: Ἠν τις Φιλλίδας, ὅς ἐγραμμάτευε τοῖς πολεμάρχοις. > παράθεση του
Φιλλίδας (= Ήταν κάποιος Φιλλίδας, ο οποίος ήταν γραμματέας των πολεμάρχων.)
Οἶμαι ἂν ἡμᾶς παθεῖν τοιαῦτα, οἷα τοὺς ἐχθροὺς οἱ θεοὶ ποιήσειαν. > επεξήγηση του τοιαῦτα
(= Νομίζω ότι θα πάθουμε αυτά, τέτοια που οι θεοί έκαναν στους εχθρούς.)
επιθετικός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός:

Τόδ' ἐστί τὸ στρατόπεδον ὅ κατεκαύθη ὑπὸ τῶν Συρακοσίων. > επιθετικός πρ. στο στρατόπεδο.
(= Αυτό είναι το στρατόπεδο που κατακάηκε από τους Συρακοσίους.)
Οὐ πάνυ γε ῥᾴδιόν ἐστιν εὑρεῖν ἔργον, ἐφ' ᾧ οὐκ ἂν τις αἰτίαν ἔχοι. > κατηγορηματικός πρ. στο
ἔργον(= Δεν είναι εύκολο να βρεις έργο που να μην μπορεί να το κατηγορήσει κανείς.)
ετερόπτωτος προσδιορισμός.
Τισσαφέρνης σατράπης κατεπέμφη ὧν αὐτὸς πρόσθεν
ἦρχε > ετερόπτωτος πρ., γεν. αντικειμενική στο σατράπης. (= Ο Τισσαφέρνης στάλθηκε σατράπης
των πόλεων στις οποίες προηγουμένως αυτός ήταν ο κυβερνήτης.)
Εκφέρονται:
α) όταν είναι προτάσεις κρίσης με οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική και με
ευκτική του πλαγίου λόγου, όταν εξαρτώνται από ρήματα ιστορικού χρόνου,
β) όταν είναι προτάσεις επιθυμίας με υποτακτική, ευχετική ευκτική, προστακτική· με ευκτική

του πλαγίου λόγου, όταν εξαρτώνται από ρήματα ιστορικού χρόνου.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να βρεθεί ο συντακτικός ρόλος των αναφορικών ονοματικών προτάσεων.
Ἐλθέτω ὅστις βούλεται.
Οἱ Συρακόσιοι τῶν αἰχμαλώτων ὅσους ἐδύναντο ἀναλαβόντες, ἀνεχώρησαν ἐς τὴν πόλιν.
Μὴ φοβοῦ τοῦτο, ὅ ἔλεγες ἐν τῷ δικαστηρίῳ.
Φίλιππός ἐστιν ὅ,τι ἄν τις εἴποι.
Οἱ μὲν ἄλλοι πάντες ὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως δέονται τῶν πολιτῶν.
Οἵ τε ἄλλοι Ἕλληνες ἤχθοντο καὶ ὅσοι ἀπὸ βασιλέως νεωστὶ ἠλευθέρωντο.
Ὅς οὐδ’ ὧν πρότερον μετέλαβε παρ’ ὑμῶν μέμνηται.

115
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ
Οι επιρρηματικές δευτερεύουσες προτάσεις λειτουργούν επιρρηματικά και προσδιορίζουν
ρηματικό τύπο και δηλώνουν συμπέρασμα, σκοπό, χρόνο, αιτία, εναντιωση, παραχώρηση,
υπόθεση).
Αυτές είναι :
Αιτιολογικές
Υποθετικές
Τελικές
Συμπερασματικές
Χρονικές
Εναντιωματικές - Παραχωρητικές
Αναφορικές
Οι αιτιολογικές προτάσεις
Οι δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις αιτιολογούν το νόημα της προσδιοριζόμενης (συνήθως
κύριας) πρότασης. Είναι προτάσεις κρίσεως και δέχονται άρνηση οὐ.
Εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους:
α. ὅτι, όταν δηλώνουν αντικειμενική ή πραγματική αιτία και εξαρτώνται από ρήματα ψυχικού
πάθους. π.χ. Χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς (μτφρ. Χαίρομαι διότι έχεις καλή φήμη).
β. ὡς, όταν δηλώνουν υποκειμενική αιτία. π.χ. Ὡς δ’ οὐκ ἐπείθοντο, οἱ μὲν Κερκυραῖοι
ἐπολιόρκουν τὴν πόλιν. (μτφρ. Επειδή δήθεν δεν υπάκουαν , οι Κερκυραίοι πολιορκούσαν την
πόλη).
γ. διότι, ἐπεὶ, ἐπειδὴ. π.χ. Ἀθηναῖοι ἐνόμιζον λελύσθαι τὰς σπονδάς, διότι ἐς χεῖρας ἦλθον.
(μτφρ. Οι Αθηναίοι νόμισαν ότι οι συμφωνίες ειρήνης είχαν παραβιαστεί, γιατί συγκρούστηκαν).
Ἐπεὶ οὐκ ἤθελον καθαιρεῖν τὰ τείχη, φρουρὰν φαίνουσιν ἐπ’ αὐτούς (μτφρ. Επειδή δεν ήθελαν να
γκρεμίσουν τα τείχη, τους κήρυξαν τον πόλεμο).
Οἱ δὲ Ἐπιδάμνιοι, ἐπειδὴ ἐπιέζοντο, πέμπουσι πρέσβεις ἐς τὴν Κέρκυραν. (μτφρ. Οι Επιδάμνιοι,
επειδή πιέζονταν, στέλνουν απεσταλμένους στην Κέρκυρα).
δ. με τους χρονικούς συνδέσμους ὅτε, ὁπότε (= αφού) όταν δηλώνουν γνωστή αιτιολογία.
π.χ. Ὅτε τοίνυν οὕτως ἔχει, προσήκει προθύμως ἐθέλειν ἀκούειν. (μτφρ. Αφού λοιπόν έτσι έχουν
τα πράγματα, αρμόζει με προθυμία να θέλω να ακούω).

116
Οι αιτιολογικές προτάσεις συνήθως ακολουθούν μετά από ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις
παρόμοιας σημασίας:
α. ψυχικού πάθους, όπως: φοβοῦμαι, θαυμάζω (= απορώ), ἥδομαι, αἰσχύνομαι, ἀγανακτῶ,

δεινόν ἐστιν κ.ά. π.χ. Ἀγανακτῶ, ὦ βουλή, ὅτι ἀναγκασθήσομαι περί τοιούτων πραγμάτων εἰπεῖν.
(μτφρ. Αγανακτώ κύριοι βουλευτές διότι θα αναγκασθώ να μιλήσω για τέτοιες υποθέσεις).
Δεινὸν ἐστι ὅτι ταῦτα ποιεῖτε (μτφρ. Είναι φοβερό, γιατί κάνετε αυτά).
β. δικανικά: αιτιῶμαι (= κατηγορώ), καταψηφίζομαι (= καταδικάζω), επιτιμῶ κ.α.

π.χ. Ἴσως ἂν οὖν τις ἐπιτιμήσειέν μοι, ὡς οὐκ ἐπαινῶ τούσδε τοὺς ἄνδρας (μτφρ. Ίσως θα με
κατηγορούσε κάποιος, επειδή δήθεν δεν επαινώ αυτούς εδώ τους άνδρες).
1. Μόνο μετά από ρήματα ψυχικού πάθους ή απρόσωπες εκφράσεις ανάλογου περιεχομένου ή
σημασίας οι αιτιολογικές προτάσεις εισάγονται με το «εἰ» (= διότι) όταν η αιτιολογία είναι
αμφισβητήσιμη ή υποθετική. π.χ. Καίτοι χρὴ ἐκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν (ὑμᾶς) τοὺς
πολιτευομένους φιλοτίμως καὶ κοσμίως, ἀλλ’ οὐκ εἴ τις κομᾷ, διὰ τοῦτο μισεῖν. (μτφρ. Και βέβαια
πρέπει εσείς να κρίνετε σύμφωνα με αυτές τις πράξεις όσους πολιτεύονται με φιλοτιμία και
κοσμιότητα, και όχι αν κάποιος τρέφει μακριά μαλλιά, να τον μισείτε για το λόγο αυτόν).
2. Οι αιτιολογικές προτάσεις υποθετικής αιτιολογίας διακρίνονται από τις υποθετικές με βάση της
θέση τους στην περίοδο και το ρήμα εξάρτησης: οι υποθετικές προτάσεις λογικά
προηγούνται της κύριας πρότασης, ενώ οι αιτιολογικές υποθετικής αιτιολογίας έπονται της
κύριας πρότασης η οποία εκφέρεται με ρήμα ψυχικού πάθους.
3. Επίσης, διακρίνονται από τις πλάγιες ερωτηματικές λόγω της εξάρτησής τους από διαφορετικής
σημασίας ρήματα.
4. Οι σύνδεσμοι ὡς, διότι, ἐπεί, στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου εισάγουν κύρια πρόταση
εφόσον δεν ακολουθεί άλλη κύρια πρόταση.
Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως:

Οριστική, δηλώνει πραγματικό αίτιο. π.χ. Ἀριαῖος ἐτύγχανεν ἐφ’ ἁμάξης
πορευόμενος, διότι ἐτέτρωτο. (μτφρ. Ο Αριαίος τυχαία έκανε την πορεία πάνω σε αμάξι, γιατί
ήταν τραυματισμένος).
β. Δυνητική Οριστική, δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό. π.χ. Δέομαι οὖν
σου παραμεῖναι ἡμῖν, ὡς ἐγὼ οὐδ’ ἂν ἑνὸς ἥδιον ἀκούσαιμι ἢ σοῦ. (μτφρ. Σε παρακαλώ λοιπόν
να μείνεις μαζί μας, γιατί εγώ κανέναν άλλον, δε θα άκουα με μεγαλύτερη ευχαρίστηση εκτός
από σένα).
γ. Δυνητική Ευκτική, δηλώνει αίτιο δυνατό στο παρόν – μέλλον. π.χ. Τοὺς δ’ ἀπαιδεύτους ἀρετῆς
θαυμάζοιμι ἄν, εἴ τι πλέον ἄν ὠφελήσειε λόγος. (μτφρ. Θα απορούσα, αν, τους απαίδευτους στην
αρετή, ο λόγος θα μπορούσε να ωφελήσει κάπως περισσότερο).
δ. Ευκτική του Πλαγίου Λόγου, όταν εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου, δηλώνει αβέβαιο
αίτιο ή υποκειμενική γνώμη. π.χ. Ἐμίσει εἴ τις εὐεργετούμενος ἀχάριστος φαίνοιτο. (μτφρ.
Απεχθάνονταν αν κάποιος, αν και ευεργετούνταν φαινόταν αχάριστος).

117
Η αιτιολογική πρόταση μπορεί να λειτουργεί ως:

επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα εξάρτησης. π.χ. Θαυμάζω τούτους εἴ τι
πράξειαν ἄν τῶν δεόντων. «εἴ τι πράξειαν ἄν τῶν δεόντων»: δευτερεύουσα αιτιολογική
επιρρηματική πρόταση που λείτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρ. «Θαυμάζω».
β. επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό της αιτίας που βρίσκεται στην κύρια πρόταση (διὰ
τοῦτο, διὰ ταῦτα, ἕνεκα τούτου κ.λ.π.) π.χ. Ἤδη δὲ ᾐσθόμην, ὦ βουλή, άχθομένων τινῶν μοι
καὶ διὰ ταῦτα, ὅτι νεώτερος ὤν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῷ. (μτφρ. Τώρα πια κατάλαβα,
βουλευτές, ότι κάποιοι ενοχλούνται με εμένα και για τον εξής λόγο, επειδή, δηλαδή, αν και
ήμουν κάπως νέος, επιχείρησα να μιλήσω στη συνέλευση του λαού). «ὅτι νεώτερος ὤν
ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμω»: δευτερεύουσα αιτιολογική επιρρηματική πρόταση που
λειτουργεί ως επεξήγηση στο «διὰ ταῦτα».
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να βρεθούν και να αναγνωριστούν πλήρως (εισαγωγή, εκφορά, συντακτικός ρόλος) οι
δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1.1. Ἐπεὶ δὲ Λύσανδρος οὐκ ἀντανήγαγε, καὶ ἦν ὀψὲ τῆς ἡμέρας, ἀπέπλευσαν πάλιν εἰς τοὺς
Αἰγὸς ποταμούς.
1.2. Καὶ ἐνέπρησαν Κυλλήνην τὸ ἐπίνειον Ἠλείων, ὅτι παρέσχον Κορινθίοις ναῦς καὶ χρήματα.
1.3. Καὶ τὸν Περικλέα ἐκάκιζον οἱ Ἀθηναῖοι, ὅτι στρατηγὸς ὤν οὐκ ἐπεξάγοι.
1.4. Θαυμάζω δ’ ἔγωγε, εἰ μηδεὶς ὑμῶν μήτ’ ἐνθυμεῖται μήτ’ ὀργίζεται.
1.5. Σε ἐρωτῶ διὰ τοῦτο, ὅτι ἄριστ΄ἄν μοι δοκεῖς εἰκάσαι…

118
Οι υποθετικές προτάσεις
Οι δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις προσδιορίζουν χρονικά το περιεχόμενο της
προσδιοριζόμενης (συνήθως κύριας) πρότασης και δέχονται άρνηση οὐ ή μή.
Οι δευτερεύουσες υποθετικές προτάσεις δηλώνουν την προϋπόθεση με την οποία μπορεί να

ισχύει ή να αληθεύει αυτό που εκφράζει το ρήμα της πρότασης (συνήθως κύριας) από το οποίο
εξαρτώνται.
Δέχονται άρνηση μή.
Αποτελούν την υπόθεση των υποθετικών λόγων που σχηματίζονται με απόδοση, είτε κύρια
πρόταση, είτε δευτερεύουσα, είτε άλλο ρηματικό τύπο.
Όταν εισάγονται με το σύνδεσμο «εἰ» εκφέρονται με Οριστική ή Ευκτική.

Όταν εισάγονται με με τους συνδέσμους «ἐάν», «ἄν», «ἤν» εκφέρονται με Υποτακτική.
π.χ. Εἰ τοῦτο ποιεῖς, τὴν πόλιν βλάπτεις. (μτφρ. Αν κάνεις αυτό, βλάπτεις την πόλη).
Εἰ σύ βούλει, ἐπανέλθωμεν. (μτφρ. Αν και εσύ θέλεις , ας επιστρέψουμε).
Εἰ μὴ διψῴη Σωκράτης, οὐκ ἔπινεν. (μτφρ. Αν δε διψούσε ο Σωκράτης, δεν έπινε).
Εάν τις τὸν ἥλιον ἀναιδὼς θεᾶται, τὴν ὄψιν ἀφαιρεῖται. (μτφρ. Αν κάποιος με αναίδεια αντικρίζει
τον ήλιο, χάνει το φως του).
Ζήσεις βίον κράτιστον, ἂν θυμοῦ κρατῇς. (μτφρ. Θα ζήσεις ζωή εξοχότατη, αν συγκρατείς τον
θυμό σου).
Η υποθετική πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης στο ρήμα

της πρότασης από την οποία εξαρτάται και αποτελεί την υπόθεση υποθετικών λόγων.
π.χ. Εἰ εἰσὶ βωμοί, εἰσὶ καὶ θεοί. (μτφρ. Αν υπάρχουν βωμοί, υπάρχουν και θεοί).

119
Τα είδη των υποθετικών λόγων
Α. Οι υποθετικοί λόγοι ανάλογα με τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς της υπόθεσης και την
έγκλιση της απόδοσης διακρίνονται σε έξι είδη με αντίστοιχες σημασίες.
α) 1ο είδος: To πραγματικό
ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
«εἰ» + οριστική κάθε χρόνου κάθε έγκλιση, εκτός από δυνητική οριστική
(μτφρ. αν + οριστική) (μτφρ. η αντίστοιχη έγκλιση)
π.χ. Εἰ θεοί τι δρῶσιν αἰσχρόν, οὐκ εἰσὶν θεοί. (μτφρ. εάν οι θεοί κάνουν κάτι ανήθικο, δεν
είναι θεοί.)
Όταν η υπόθεση και η απόδοση εκφέρονται με οριστική μέλλοντα τότε ο υποθετικός λόγος εκφράζει
το πραγματικό με σημασία προσδοκώμενου.
Σ’ αυτήν την περίπτωση η υπόθεση εκφράζει κάτι το ανεπιθύμητο και η απόδοση δηλώνει ότι θα
επακολουθήσει οπωσδήποτε το προσδοκώμενο, που αποτελεί τρόπον τινά ένα είδος υφέρπουσας
απειλής, προειδοποίησης ή και συναισθηματικής παρόρμησης.
π.χ Εἰ μὲν δώσει τῶν ἐπιτηδευμάτων Τίμαρχος δίκην, ἀρχὴν εὐκοσμίας ἐν τῇ πόλει κατασκευάσετε.
(μτφρ. Εάν ο Τίμαρχος θα τιμωρηθεί για τις πράξεις του, θα επιβάλετε ευταξία στην πόλη.)
π.χ. Εἰ ὧδε στρατευσόμεθα, οὐ δυνησόμεθα μάχεσθαι. (μτφρ. Αν εκστρατεύσουμε με αυτόν τον

τρόπο, δεν θα μπορέσουμε να πολεμήσουμε.
β) 2ο είδος: To μη πραγματικό ή αντίθετο του πραγματικού
«εἰ» + οριστική ιστορικού χρόνου δυνητική οριστική (οριστική ιστορικού χρόνου +

(μτφρ. αν + οριστική παρατατικού ή δυνητικό «ἂν»)
υπερσυντελίκου) (μτφρ. θα + παρατατικός ή υπερσυντέλικος)
π.χ. Ταῦτα οὐκ ἂν προέλεγεν, εἰ μὴ ἐπίστευεν ἀληθεύσειν. (μτφρ. Δεν θα έλεγε

προηγουμένως αυτά, αν δεν πίστευε ότι είναι αληθή.)

120
Το δυνητικό «ἂν» μπορεί να παραλείπεται από την απόδοση στις περιπτώσεις που υπάρχει:
α) παρατατικός απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων (ἔδει, ἐχρῆν, προσῆκε, ἐξῆν, ἐνῆν, ἔπρεπε, ἄξιον
ἦν, δίκαιον ἦν, ἀναγκαῖον ἦν, εἰκὸς ἦν, ὑπῆρχε, οἷόν τ’ ἦν, καλὸν ἦν, αἰσχρὸν ἦν, ἔπρεπε, ἐλυσιτέλει,
συνέφερεν κ.λπ.) + απαρέμφατο,
β) παρατατικός ή αόριστος των ρημάτων κινδυνεύω, μέλλω, βούλομαι + απαρέμφατο,
γ) ρηματικό επίθετο σε –τέος + ἦν,
δ) δυνητικός ρηματικός τύπος (= απαρέμφατο ή μετοχή + ἄν).
π.χ.: Εἰ μέν ποτε ἠδίκησέ με, προσῆκεν αὐτῷ δίκην διδόναι. (μτφρ. Αν βέβαια με αδίκησε κάποτε,
έπρεπε αυτός να τιμωρηθεί.)
Εἰ γὰρ οἷον τ’ ἦν ἀθανάτους εἶναι, ἄξιον ἦν πενθεῖν τούτους. (μτφρ. Αν ήταν δυνατό να είναι αθάνατοι,
άξιζε να πενθεί κανείς αυτούς.)
Ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν. (μτφρ.
Λίγο ακόμα και θα καταστρεφόταν η πόλη, αν ο άνεμος φυσούσε τη φωτιά με κατεύθυνση προς αυτή.)
γ) 3ο είδος: Aπλή σκέψη του λέγοντος
«εἰ» + ευκτική δυνητική ευκτική (ευκτική όλων των χρόνων

(μτφρ. αν + οριστική) εκτός από μέλλοντα + δυνητικό «ἂν»)
(μτφρ. οριστική μέλλοντα ή είναι δυνατόν να,
μπορώ να, θα μπορέσω να + υποτακτική)
π.χ. Ἔτι δ’ οὐδὲ πάθοιτ’ ἂν ἀηδὲς οὐδὲν τοσοῦτον, εἰ πολλά τινος ληροῦντος ἀκούσαιτε. (μτφρ. Ακόμα
δεν θα πάθετε τίποτα τόσο δυσάρεστο, αν ακούσετε κάποιον να φλυαρεί.)
Στην απόδοση σπανιότερα μπορεί να υπάρχει οριστική αρκτικού χρόνου, ευχετική ευκτική, προστακτική,
δυνητικό απαρέμφατο, δυνητική μετοχή:
π.χ. Εἴ τις τάδε παραβαίνοι, ἐναγὴς ἔστω τοῦ Ἀπόλλωνος. (μτφρ. Αν κάποιος παραβεί αυτά, να έχει την
κατάρα του Απόλλωνα.)
π.χ. Εἰ γένοιτο φανερὸν τὸ μέλλον συνοίσειν τῇ πόλει, νομίζω ἂν ὑμᾶς ἑλέσθαι τοῦτο ἀντὶ πολλῶν
χρημάτων. (μτφρ. Αν γίνει γνωστό αυτό που πρόκειται να συμφέρει στην πόλη, νομίζω πως θα το
προτιμήσετε αντί για πολλά χρήματα.)
π.χ. Ἀγησίλαος γιγνώσκει εἰ ταῦτα πράττοιεν ἁμαρτάνοντας ἂν αὐτούς. (μτφρ. Ο Αγησίλαος
πληροφορείται ότι αυτοί μπορεί να διαπράττουν λάθη, αν κάνουν αυτά.)

121
δ) 4ο είδος: Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.
«εἰ» + ευκτική (επαναληπτική) παρατατικός (σπανίως με το ἄν), οριστική

(μτφρ. κάθε φορά που + οριστική αορίστου, (σπανίως χωρίς το ἄν),
παρατατικού) υπερσυντέλικος με σημασία παρατατικού
(μτφρ. οριστική παρατατικού)
π.χ. Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουρούς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινα ἄλλον

Ἀθηναῖον ἴδοι που, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας. (μτφρ. Ο Λύσανδρος και τις αθηναϊκές φρουρές και
αν κάποιον άλλο Αθηναίο έβρισκε κάπου, τους έστελνε στην Αθήνα.) π.χ. Εἴ δέ τις ἀντείποι,
ἐτεθνήκει. (μτφρ. Αν κανείς αντιμιλούσε, αμέσως ήταν νεκρός.)
ε) 5ο είδος: Το προσδοκώμενο
«ἐάν», «ἄν», «ἢν» + υποτακτική οριστική μέλλοντα ή μελλοντική έκφραση

(μτφρ. αν + υποτακτική) (μτφρ. οριστική μέλλοντα)
π.χ. Ἐὰν μὲν τοίνυν τοὺς ἀγνῶτας κολάζητε, οὐδεὶς ἔσται τῶν ἄλλων βελτίων. (μτφρ. Αν τιμωρείτε
τους άσημους, κανείς δεν θα γίνει καλύτερος από τους υπόλοιπους.)
α) Ως μελλοντική έκφραση μπορεί να θεωρηθεί η υποτακτική, η δυνητική ευκτική, η ευχετική
ευκτική, η προστακτική, τα απρόσωπα ρήματα με υποκείμενο τελικό απαρέμφατο, τα ρηματικά
επίθετα σε -τέος, -τός, ενεστώτας με σημασία μέλλοντα, αόριστος με σημασία μέλλοντα,
παρακείμενος με σημασία μέλλοντα, δευτερεύουσα πρόταση, τελική μετοχή.
π.χ. Ἐὰν πάντα ἀκούσητε, κρίνατε. (μτφρ. Αν ακούσετε τα πάντα, αποφασίστε).
β) Το προσδοκώμενο μπορεί να δηλωθεί και με οριστική μέλλοντα και στην υπόθεση και στην
απόδοση. Στην προκείμενη περίπτωση, η υπόθεση δηλώνει κάτι το ανεπιθύμητο, ενώ η απόδοση τη
βεβαιότητα της επακολούθησης του προσδοκωμένου. Αυτή η βεβαιότητα συνιστά κατά κάποιον
τρόπο απειλή, προειδοποίηση ή συναισθηματική παρόρμηση, σε περίπτωση που πραγματοποιηθεί
ό,τι λέγεται στη υπόθεση. π.χ. Εἰ Ἕκτορα ἀποκτενεῖς, καὶ αὐτὸς ἀποθανεῖ. (μτφρ. Αν σκοτώσεις τον
Έκτορα, και ο ίδιος θα πεθάνεις.)

122
στ) 6ο είδος: Aόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον
«ἐάν», «ἄν», «ἢν» + υποτακτική οριστική ενεστώτα ή γνωμικός μέλλοντας,

(μτφρ. αν + υποτακτική ή κάθε φορά που + γνωμικός αόριστος, παρακείμενος με σημασία
οριστική) ενεστώτα (μτφρ. οριστική ενεστώτα)
π.χ. Ἢν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος, οὐδεὶς βούλεται θνῄσκειν. (μτφρ. Αν πλησιάσει / Κάθε φορά που
πλησιάζει ο θάνατος, κανείς δεν θέλει να πεθάνει.)
π.χ. Ἢν δέ τις τούτων τι παραβαίνῃ, ζημίαν αὐτοῖς ἐπέθεσαν. (μτφρ. Αν / Κάθε φορά που
κάποιος απ’ αυτούς παρέβαινε κάτι τους τιμωρούσαν.)
αἰσθήσονται καὶ οἱ πολέμιοι πεύσονται. (μτφρ. Αν λοιπόν καταδικάσετε αυτόν, όχι μόνο οι
πολίτες στην πόλη θα (το) μάθουν, αλλά και οι σύμμαχοι θα (το) αντιληφθούν και οι εχθροί
θα (το) πληροφορηθούν.)
Σε έναν σύνθετο υποθετικό λόγο οι υποθέσεις ενδέχεται να εισάγονται και ταυτόχρονα να
συνδέονται διαζευκτικά με τους συνδέσμους εἴτε - εἴτε, ἐάντε - ἐάντε, ἤντε - ἤντε, ἄντε - ἄντε.
π.χ. Ἐάν τε οἱ τετρακόσιοι κρατήσωσιν ἐάν τε οἱ ἐκ Μιλήτου πολέμιοι, διαφθαρήσεσθε. (μτφρ. Κι αν
νικήσουν οι τετρακόσιοι, και αν (νικήσουν) οι εχθροί από τη Μίλητο, θα καταστραφείτε.)
Β. Ένας υποθετικός λόγος, ανάλογα με τον αριθμό των προτάσεων που τον αποτελούν
διακρίνεται στα εξής είδη:
1.Απλός, όταν αποτελείται από μια υπόθεση και μια απόδοση.
π .χ. Εἰ εἰσὶ βωμοί, εἰσὶ καὶ θεοί. (μτφρ. Αν (πράγματι) υπάρχουν βωμοί, υπάρχουν και θεοί.)
2.Σύνθετος, όταν αποτελείται από περισσότερες από μία υποθέσεις ή/ και αποδόσεις.
π.χ. Ἐὰν τοίνυν τούτου καταψηφίσησθε, οὐ μόνον οἱ ἐν τῇ πόλει εἴσονται, ἀλλὰ καὶ οἱ σύμμαχοι
3.Ελλειπτικός, όταν λείπει το ρήμα της υπόθεσης ή της απόδοσης ή και ολόκληρη η υπόθεση ή η
απόδοση, επειδή μπορεί να εννοηθούν εύκολα από τα συμφραζόμενα. Τότε δεν εισάγεται
υποθετική πρόταση, αλλά προκύπτουν υποθετικές εκφράσεις με επιρρηματική σημασία, όπως:
 εἰ δὲ μὴ (αλλιώς, ειδάλλως, σε αντίθετη περίπτωση),
 εἰ μὴ (εκτός, παρά μόνο),
 εἰ μὴ ἄρα (εκτός πια και αν, εκτός αν ίσως),
 πλὴν εἰ (εκτός πια και αν)
 ἐὰν μόνον (αρκεί μόνο να)
 εἴ τις (περισσότερο από κάθε άλλον)
 εἴ τις καὶ ἄλλος, εἴπερ τις καὶ ἄλλος (περισσότερο από κάθε άλλον),
 εἴ ποτε (περισσότερο από κάθε άλλη φορά)
 εἴπερ ποτέ, εἴπερ ποτὲ καὶ ἄλλοτε, εἴποτε καὶ ἄλλοτε (περισσότερο από κάθε άλλη φορά),
 εἴ πως (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο)
 εἴπερ πως (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο)

123
 εἴ πως καὶ ἄλλως (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο)

 εἴπερ που (περισσότερο από κάθε άλλο μέρος)
 εἴ που καὶ ἄλλῃ (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο)
 εἴπερ που καὶ ἄλλῃ (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο)
 εἰ δ’ ἄγε (εμπρός λοιπόν)
π.χ. Πῶς ἂν οὖν ὁ τοιοῦτος ἀνὴρ διαφθείροι τοὺς νέους; εἰ μὴ ἄρα ἡ τῆς ἀρετῆς ἐπιμέλεια
διαφθορά ἐστιν (μτφρ. Πώς λοιπόν ήταν δυνατόν ένας τέτοιος άνθρωπος να διαφθείρει τους
νέους; εκτός πια και αν θεωρείται διαφθορά η φροντίδα για την αρετή.)
π.χ. Πρὸς τῶν θεῶν, ἔφη, ὦ Κῦρε, μὴ οὕτω λέγε· εἰ δὲ μή, οὐ θαρροῦντά με ἕξεις. (μτφρ. Προς
θεού, είπε Κύρε, μη μιλάς έτσι· διαφορετικά, θα με αποθαρρύνεις).
Σημείωση
Μερικές εκφράσεις, αποτελούμενες από αναφορικά επιρρήματα και υποθετικό σύνδεσμο, πήραν τη
σημασία αναφορικών ομοιωματικών μορίων. Τέτοιες εκφράσεις είναι:
ὡς εἰ (σαν, όπως)
ὡς ἂν (σαν, όπως)
ὥσπερ ἂν (σαν, όπως)
ὥσπερ ἂν εἰ (σαν, όπως)
Μία υποθετική πρόταση εκτός από επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης, λειτουργεί,
σπανίως βέβαια, και ως ονοματική πρόταση (ως υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση). π.χ. Τέρας
ἐστὶν εἴ τις ηὐτύχηκε διὰ βίου (μτφρ. Είναι τέρας αν κάποιος έχει ευτυχήσει σε όλη του τη ζωή).
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ
π.χ. Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουρούς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινα ἄλλον Ἀθηναῖον ἴδοι που,
ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας. (μτφρ. Ο Λύσανδρος και τις αθηναϊκές φρουρές και αν κάποιον άλλο
Αθηναίο έβρισκε κάπου, τους έστελνε στην Αθήνα.) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
π.χ. Οὕτω δ’ ἂν ἀκριβέστατα συνθεωρήσαιτε τὸ τοῖς κειμένοις νόμοις πείθεσθαι ἡλίκον ἀγαθόν
ἐστι,εἰ τὰ ἐκ τῶν νόμων ἀγαθὰ πρὸ ὀφθαλμῶν ὑμῖν αὐτοῖς ποιησάμενοι θεωρήσαιτε. (μτφρ. Έτσι
μπορείτε να συνεξετάσετε την υπακοή στην υφιστάμενη νομοθεσία πόσο σπουδαίο αγαθό είναι, αν
δηλαδή θέσετε μπροστά στα μάτια σας και εξετάσετε τα καλά που προέρχονται από τους νόμους.)
ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ
Ισοδύναμες συντακτικές μορφές
Την υπόθεση μπορούν να την εκφράσουν:

α. η υποθετική μετοχή
β.οποιαδήποτε έκφραση με υποθετική σημασία π.χ Ἐκείνων ἐπιόντων ἡμεῖς
ἀπεχωροῦμεν. (εἰ ἐκεῖνοι ἐπίοιεν, ἡμεῖς ἀπεχωροῦμεν: αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.
Μτφρ. Κάθε φορά που εκείνοι επετίθεντο, εμείς υποχωρούσαμε.)
π.χ. Δεῖ δὴ χρημάτων καὶ ἄνευ τούτων οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων (ἄνευ τούτων = εἰ
μὴ ἔχομεν ταύτα. Μτφρ. Έχουμε ανάγκη από χρήματα και χωρίς αυτά / αν δεν τα
εξοικονομήσουμε δεν είναι δυνατόν να γίνει κάτι από όσα πρέπει.)

124
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να βρείτε και να αναγνωρίσετε το είδος του υποθετικού λόγου στα παρακάτω
1.1. Εἰ μὲν ἐν τῷ δικαστηρίῳ ἐκρίνοντο, ῥᾳδίως ἂν ἐσῴζοντο.
1.2. Ἐὰν δὲ τοὺς ἐπιφανεστάτους τῶν ἐξαμαρτανόντων τιμωρῆσθε, πάντες πεύσονται.
1.3. Ἔσται δ’ αὐτὸς ἑαυτῷ ἕκαστος αἴτιος, ἐὰν δεῦρο ἀναβῇ καὶ ἀναισχυντῇ.
1.4. Εἰ μὲν ἤρεσκέ τί μοι τῶν ῥηθέντων, ἡσυχίαν ἂν ἦγον.
1.5. Ἂν δὲ σιωπῶ, ἔφη, οὐκ ἄρ’ οἰμώξομαι;
1.6. Εἰ μὴ ποιήσουσι ταῦτα, ἔσονται ἔκσπονδοι.
1.7. Εἰ νῦν γε ἐξαπατηθείητε ὑπὸ τούτων καὶ δημεύσαιτε τὴν οὐσίαν ἡμῶν, οὐδὲ δύο τάλαντα
λάβοιτ’ ἄν.
1.8. Εἰ δὲ μὴ ἦν τοιοῦτος ὁ πατὴρ, οὐκ ἂν ἐκ πολλῶν ὀλίγα κατέλιπεν.
1.9. Ἐάν τις τὸν ἥλιον ἀναιδῶς ἐγχειρῇ θεάσασθαι, τὴν ὄψιν ἀφαιρεῖται.
1.10 Ἐὰν θεὸς ἐθέλῃ, δικαίως τιμωρηθήσεται.
1.11. Ἐξῆν ὑμῖν ἐπικουρεῖν αὐτοῖς, εἰ ἐβούλεσθε.
2.Να μετατρέψετε τους παρακάτω υποθετικούς λόγους στο είδος που σας ζητείται.
2.1. Εἰ ψεύδομαι, Σώκρατες, ἐξέλεγχε. Να γίνει μετατροπή στο μη πραγματικό.
2.2. Ἢν ἐθέλωμεν ἀποθνῄσκειν ὑπὲρ τῶν δικαίων, εὐδοκιμήσομεν. Να γίνει μετατροπή στην
απλή σκέψη του λέγοντος.
2.3. Εἰ σὺ βούλει, ἐπανέλθωμεν. Να γίνει μετατροπή στην αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.
2.4. Τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον. Να γίνει μετατροπή στο προσδοκώμενο.
2.5. Εἰ τοῦτο ποιεῖς, τὴν πόλιν βλάπτεις. Να γίνει μετατροπή στο μη πραγματικό.
2.6. Εἰ μὴ εἴχομεν φῶς, ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἂν ἦμεν. Να γίνει μετατροπή στην απλή σκέψη του
λέγοντος.
2.7. Εἰ δὲ τοῖς λόγοις πείθοισθε τοῖς ἐμοῖς, ὅλην τὴν Ἑλλάδα καλῶς ἂν διοικοῖτε. Να γίνει
μετατροπή στην αόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον.
2.8. Ἐὰν ἀντέχῃ τὰ τῶν Ὀλυνθίων, ὑμεῖς ἐκεῖ πολεμήσετε. Να γίνει μετατροπή στο πραγματικό.
2.9. Οὐδὲ ζώῃ ἄν τις, εἰ μὴ τρέφοιτο. Να γίνει μετατροπή στο μη πραγματικό.
2.10. Ἐάν τις φανερὸς γένηται κλέπτων ἢ λωποδυτῶν […], τούτοις θάνατός ἐστιν ἡ ζημία.
Να γίνει μετατροπή στο προσδοκώμενο.
3.Να αναγνωρίσετε το είδος των υποθετικών λόγων.
1. Ἂν μὴ πιστεύητε, πέμψατε πρέσβεις Ἀθήναζε.
2. Ἄν τι συμβῇ τοιοῦτον, μέμνημαι τοῦ πατρός.
3. Φαίη ἂν ἡ θανοῦσα, εἰ φωνὴν λάβοι.
4. Ἡ μὲν φύσις, ἂν ᾖ πονηρὰ, πολλάκις φαῦλα βούλεται.
5. Εἰ τοῦτο πάντες ἐποιοῦμεν, ἅπαντες ἂν ἀπωλόμεθα.
6. Πάντων ἀθλιώτατος ἂν γενοίμην, εἰ φυγὰς ἀδίκως καταστήσομαι.
7. Σωκράτης οὐκ ἔπινε, εἰ μὴ διψῴη.
8. Ἂν μή τι κατὰ γνώμην ἐκβῇ, ἐν ὀργῇ ποιεῖσθε.
9. Εἰ Ἀγησίλαος τοὺς νέους σπουδαίους γυμναζόμενους ἴδοι, ἐπῄνεσεν ἄν.
4.Να μετατρέψετε τις ακόλουθες υποθετικές προτάσεις σε υποθετικές μετοχές.
α. Πάντων ἀθλιώτατος ἂν γενοίμην, εἰ φυγὰς ἀδίκως καταστήσομαι.
β. Ἀπέθανον γάρ, εἰ μὴ ἡ τῶν τριάκοντα ἀρχὴ κατελύθη.
γ. Φαίη ἂν ἡ θανοῦσα, εἰ φωνὴν λάβοι.
δ. Ἐάν τι λέγῃς παρὰ ταῦτα, μάτην ἐρεῖς.
ε. Εἰ αὕτη ἡ πόλις ληφθήσεται, ἔχεται καὶ ἡ πᾶσα Σικελία

125
Λανθάνων υποθετικός λόγος

Λανθάνων ονομάζεται ο υποθετικός λόγος του οποίου η υπόθεση δεν είναι φανερή αλλά
"λανθάνει", κρύβεται.
Η υπόθεση μπορεί να κρύβεται:
σε μια υποθετική μετοχή
α) Μὴ σωθέντων ἐκείνων τότε οὐδ’ ἂν ὑμεῖς ὑπήρχετε νῦν. (μτφρ. Αν δεν σώζονταν εκείνοι,
τότε ούτε εσείς τώρα θα υπήρχατε.)
Υπόθεση: «εἰ μὴ ἐκεῖνοι ἐσώθησαν»
Απόδοση: «οὐδ’ ἂν ὑμεῖς ὑπήρχετε» 2ο είδος - Το μη πραγματικό.
β) Οἱ κολακεύοντες καὶ οἱ ἐξαπατῶντες πιστευθέντες τοὺς πιστεύσαντας ἀδικοῦσιν. (μτφρ. Οι

κόλακες και οι απατεώνες αν γίνουν πιστευτοί αδικούν όσους πίστευσαν.)
Υπόθεση: «Ἐὰν οἱ κολακεύοντες καὶ οἱ ἐξαπατῶντες πιστευθῶσιν»
Aπόδοση: «τοὺς πιστεύσαντας ἀδικοῦσιν» 4ο είδος – Αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο
μέλλον.
γ) Μὴ καμών, οὐκ ἂν δύναιο εὐδαιμονεῖν. (μτφρ. Αν δεν κουραστείς, δεν είναι δυνατό να
ευτυχήσεις.)
Υπόθεση: «εἰ μὴ κάμοις»
Aπόδοση: «οὐκ ἂν δύναιο εὐδαιμονεῖν.» 5ο είδος – Απλή σκέψη του λέγοντος.
Tα στοιχεία που συναποτελούν τον υποθετικό λόγο είναι η μετοχή, που ισοδυναμεί με
υποθετική πρόταση, και το ρήμα ή ο ρηματικός τύπος της πρότασης, που επέχει θέση
απόδοσης. Για να αναγνωρίσουμε το είδος του υποθετικού λόγου, στηριζόμαστε κατ΄ αρχάς
στην απόδοση και έπειτα στο νόημα. Η αναγνώριση του είδους, διευκολύνει στη συνέχεια να
αναλύσουμε τη μετοχή στην αντίστοιχη υποθετική πρόταση, σύμφωνα με το είδος του
υποθετικού λόγου.
Σε μια χρονικοϋποθετική πρόταση
α) Σπουδαίων τοίνυν ἐστὶν ἀνθρώπων, ὅταν βελτίστῃ τῇ παρούσῃ τύχῃ χρῶνται. (μτφρ.
Αποτελεί λοιπόν χαρακτηριστικό των αξιόλογων ανθρώπων, όταν αξιοποιούν την καλύτερη
ευκαιρία που παρουσιάζεται.)
Υπόθεση: «ἂν βελτίστῃ τῇ παρούσῃ τύχῃ χρῶνται»
Aπόδοση: «Σπουδαίων τοίνυν ἐστὶν ἀνθρώπων.» 4ο είδος – Αόριστη επανάληψη στο παρόν -
μέλλον
β) Ἐπειδὰν γάρ τι δόξῃ καὶ ψηφισθῇ, τότ' ἴσον τοῦ πραχθῆναι ἀπέχει ὅσονπερ πρὶν δόξαι.
(μτφρ. Διότι όταν κάτι θεωρηθεί καλό και ψηφισθεί, τότε απέχει τόσο από την εκτελέση, όσον
και πριν αποφασισθεί.)
Υπόθεση: «ἄν τι δόξῃ καὶ ψηφισθῇ (σύνθετος υποθετικός λόγος)
Aπόδοση: «τότ' ἴσον τοῦ πραχθῆναι ἀπέχει» 4ο είδος – Αόριστη επανάληψη στο παρόν -
μέλλον
γ) Ὁπόταν ὀργιζώμεθα, μαινόμεθα πάντες. (μτφρ. Κάθε φορά που οργιζόμαστε, γινόμαστε όλοι

126
παράφρονες.)
Υπόθεση: «ἂν ὀργιζώμεθα»
Aπόδοση: «μαινόμεθα πάντες.» 4ο είδος – Αόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον
Tα στοιχεία που συνθέτουν τον υποθετικό λόγο είναι η χρονικοϋποθετική πρόταση που
ισοδυναμεί με υποθετική πρόταση (ως υπόθεση) και το ρήμα ή ο ρηματικός τύπος της κύριας
πρότασης (ως απόδοση).
σε μια χρονικοϋποθετική μετοχή
π.χ. Θυσίας δέ θύων μικρὰς ἀπό μικρῶν οὐδὲν ἡγεῑτο μειοῡσθαι τῶν ἀπό πολλῶν καί μεγάλων
πολλά καί μεγάλα θυόντων. (μτφρ. Κάθε φορά που προσέφερε μικρές θυσίες από τη μικρή του
περιουσία, θεωρούσε ότι δεν υστερούσε καθόλου από αυτούς που προσέφεραν πολλές και
μεγάλες θυσίες από πολλή και μεγάλη περιουσία.)
Υπόθεση: «ὁπότε δὲ θυσίας θύοι μικρὰς ἀπό μικρῶν»
Απόδοση: «οὐδὲν ἡγεῑτο μειοῡσθαι τῶν ἀπό πολλῶν καί μεγάλων πολλά καί μεγάλα θυόντων».
6ο είδος - Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.
Σε μια αναφορικοϋποθετική πρόταση

α) Ὅ,τι ἂν συμβῇ, τλήσομαι. (μτφρ. Ό,τι κι αν συμβεί, θα υπομείνω.)
Υπόθεση: «Ἄν τι συμβῇ»
Απόδοση: «τλήσομαι» 3ο είδος - Το προσδοκώμενο.
β) Διὰ τὸ ἐπιλελοιπέναι ἅπαντα τὸν σῖτον ἔμελλον ὁμολογήσειν ὅ,τι τις λέγοι. (μτφρ. Εξαιτίας
του ότι υπήρχε έλλειψη όλων ανεξαιρέτως των τροφίμων επρόκειτο να δεχτούν οποιαδήποτε
πρόταση τους έκανε κάποιος.)
Ο υποθετικός λόγος είναι και λανθάνων και πλάγιος υποθετικός λόγος. Είναι λανθάνων γιατί η
υπόθεση κρύβεται στην αναφορικοϋποθετική πρόταση «ὅ,τι τις λέγοι» και πλάγιος γιατί η
απόδοση βρίσκεται στο ειδικό απαρέμφατο «ὁμολογήσειν».
Στον ευθύ λόγο μετατρέπεται ως εξής:
Υπόθεση: «ἐάν τις λέγῃ»
Aπόδοση: «ὁμολογήσoυσιν» 3ο είδος - Το προσδοκώμενο
γ) Καὶ ὅτῳ δοκεῖ ταῦτ', ἔφη, ἀνατεινάτω τὴν χεῖρα. (μτφρ. Και όποιος συμφωνεί μ' αυτά,
είπε, να σηκώσει το χέρι.)
Υπόθεση: «εἴ τινι δοκεῖ ταῦτ'»
Aπόδοση: «ἀνατεινάτω τὴν χεῖρα.» 1ο είδος - Το πραγματικό.
Tα στοιχεία που συνθέτουν τον υποθετικό λόγο είναι η αναφορικοϋποθετική πρόταση που
ισοδυναμεί με υποθετική πρόταση (ως υπόθεση) και το ρήμα ή ο ρηματικός τύπος της κύριας
(ως απόδοση).

127
σε μια αναφορικοϋποθετική (επιθετική) μετοχή
π.χ. Οἱ μὴ τὴν πόλιν ὠφελήσαντες οὐ δίκαιόν ἐστι ταῦτα λέγειν. (μτφρ. Όσοι δεν ωφέλησαν την
πόλη, δεν είναι δίκαιο να λένε αυτά.)
Υπόθεση: «Οἳ μὴ τὴν πόλιν ὀφελήσειαν,»
Απόδοση: «τούτους οὐ δίκαιόν ἐστι ταῦτα λέγειν». 5ο είδος - Απλή σκέψη του λέγοντος.
σε εμπρόθετους προσδιορισμούς ἄνευ, μετά, ἐκ, ἀπὸ, + γενική
α) εἰ δέ τις λέγοι ὅτι ἄνευ τοῦ τὰ τοιαῦτα ἔχειν καὶ ὀστᾶ καὶ νεῦρα καὶ ὅσα ἄλλα ἔχω οὐκ ἂν
οἷός τ’ ἦ ποιεῖν τὰ δόξαντά μοι. (μτφρ. Αν κάποιος λέει ότι χωρίς [αν δεν είχα] αυτά, δηλαδή τα
οστά, τα νεύρα και όσα άλλα έχω, δεν θα μπορούσα να κάνω αυτά που θέλω.)
Υπόθεση: «εἰ μὴ τὰ τοιαῦτα εἶχον»
Aπόδοση: «οὐκ ἂν οἷός τ' ἦ» 2ο είδος - Το μη πραγματικό
β) Ἄνευ χρημάτων οὐδέν ἔστι γενέσθαι. (μτφρ. Αν δεν υπάρχουν χρήματα τίποτα δεν είναι
δυνατό να γίνει.)
Υπόθεση: «ἐὰν μὴ ὦσι χρήματα»
Aπόδοση: «οὐδέν ἔστι γενέσθαι / γενήσεται.» 3ο είδος – Το προσδοκώμενο.
σε επιρρήματα ἄλλως, ἀμαχεὶ, οὕτως, δικαίως, ἐκείνως, ταύτῃ
α) Οὕτως γὰρ πρὸς τὸ ἐπιέναι τοῖς ἐναντίοις, εὐψυχότατοι ἂν εἶεν. (μτφρ. Γιατί έτσι [αν έχουν
έτσι τα πράγματα] οι στρατιώτες είναι γενναιότατοι στις επιθέσεις εναντίον των εχθρών).
Υπόθεση: «εἰ οὕτως ἔχοιεν πρὸς τὸ ἐπιέναι τοῖς ἐναντίοις»
Aπόδοση: «εὐψυχότατοι ἂν εἶεν» 5ο είδος - Απλή σκέψη του λέγοντος
β) Νῦν δὲ οὕτως ἔχει ἀμαχεὶ μὲν ἐνθένδε οὐκ ἔστιν ἀπελθεῖν· [ἢν γὰρ μὴ ἡμεῖς ἴωμεν ἐπὶ τοὺς
πολεμίους, οὗτοι ἡμῖν ὁπόταν ἀπίωμεν ἕψονται καὶ ἐπιπεσοῦνται.] (μτφρ. Τώρα έτσι έχουν τα
πράγματα. Χωρίς να αγωνιστούμε δεν είναι δυνατό να αποχωρήσουμε από εδώ.)
Υπόθεση: «ἂν μὴ μαχώμεθα»
Aπόδοση: «ἐνθένδε οὐκ ἔστιν ἀπελθεῖν» 3ο είδος – Το προσδοκώμενο.

128
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να βρείτε και να αναγνωρίσετε το είδος του λανθάνοντος υποθετικού λόγου στα
παρακάτω παραδείγματα.
1. Δίκαια δράσας συμμάχους ἕξεις θεούς.
2. Καὶ ὅσα αὐτὸς (Κῡρος) ὑπ’ ἄλλων ἐρωτῷτο, διὰ τὸ ἀγχίνους εἶναι ταχὺ ἀπεκρίνετο
3. Ἐγὼ ὀκνοίην ἂν εἰς τὰ πλοῖα ἐμβαίνειν, ἃ ἡμῖν Κῦρος δοίη.
4. Ταῦτα παραβὰς καὶ ἐξαμαρτάνων τι τούτων τί ἀγαθὸν ἐργάσῃ σαυτόν;
5. Οὔτε γὰρ βοὸς ἂν ἔχων σῶμα, ἀνθρώπου δὲ γνώμην ἐδύνατ' ἂν πράττειν ἃ ἐβούλετο.
6. Οὐκ ἂν ἔλαθεν ὁρμώμενος ὁ Κλέων πάσῃ τῇ στρατιᾷ.
7. Ὁπότε τὸν μισθὸν ἔχοιμεν, ἀπίοιμεν ἄν.
8. Φαίη δ’ ἂν ταῦτα καὶ αὐτὸς ἐλεγχόμενος.
9. Mὴ ἀπέλθητε, πρὶν ἂν ἀκούσητε.
10. Ταῦτα ποιοῦντες τοὺς θεοὺς βοηθοὺς ἔχοιτ' ἄν.
2.Να μετατρέψετε την υποθετική μετοχή στο είδος που σας ζητείται.
1. Ταῦτα ποιοῦντες τοὺς θεούς βοηθοὺς ἔχοιτ' ἄν. Να γίνει μετατροπή στο προσδοκώμενο.
2. Δίκαια δράσας συμμάχους ἕξεις θεοὺς. Να γίνει μετατροπή στην απλή σκέψη του
λέγοντος.
3. Οὔτε γὰρ βοὸς ἂν ἔχων σῶμα, ἀνθρώπου δὲ γνώμην ἐδύνατ' ἂν πράττειν ἃ ἐβούλετο.
Να γίνει μετατροπή στην αόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον.
4. Κατεφαίνετο πάντα αὐτόθεν, ὥστε οὐκ ἂν ἔλαθεν αὐτὸν ὁρμώμενος ὁ Κλέων τῷ στρατῷ.
Να γίνει μετατροπή στην αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.
5. Προθύμως μαχόμενοι ἐκρατοῦμεν ἂν τῶν πολεμίων. Να γίνει μετατροπή στην απλή
σκέψη του λέγοντος.
3.Να βρείτε και να αναγνωρίσετε τους λανθάνοντες υποθετικούς λόγους
1. Ταῦτα γιγνώσκων πράττοις ἂν ἄριστα.
2. Παρ’ ἐμοὶ οὐδεὶς μισθοφορεῖ, ὅστις μὴ ἱκανὸς ἐστὶν ἐμοὶ ἴσα πονεῖν.
3. Ὁποσάκις ἔλθοιεν, εὐμενῶς αὐτοὺς προσεδέχετο.
4. Οὐκ ἂν ἐπεχειροῦμεν πράττειν, ἃ μὴ ἠπιστάμεθα.
5. Λαβόντες δὲ τοὺς ἄρχοντας ἀναρχίᾳ ἂν καὶ ἀταξίᾳ ἐνόμιζον ἡμᾶς ἀπολέσθαι.
4.Να αναλύσετε τις υποθετικές μετοχές σε αντίστοιχες προτάσεις.
1. Ἀδικοῦντες βλάπτομεν ἡμᾶς αὐτούς.
2. Πάντες οἱ στρατιῶται κακοὶ ἔσονται ὁρῶντες ἡμᾶς ἀθύμους.
3. Ἔχων τι ἐδίδους ἄν.
4. Ὁμολογῶν μὲν ἀδικεῖν ἀποθνῄσκει, ἀμφισβητῶν δὲ ἐλέγχεται.
5. Μισῶν σε ἀπολοίμην.
6. Ἐπιόντων τῶν Ἀθηναίων ὑπεχώρουν οἱ Λακεδαιμόνιοι.
7. Σπουδαίου ἀνδρὸς δεηθεῖσα ἡ πόλις ἀπέβλεπε πρὸς τὸν Θεμιστοκλέα.
8. Ταῦτα ποιήσαντες μισθὸν ἕξετε.
9. Μὴ εἰσβαλόντων Περσῶν εἰς Ἀθήνας οὐκ ἂν οἱ Ἀθηναῖοι κατέλιπον τὴν πόλιν.
10. Σὲ τοῦ λοιποῦ ποτ’ ἀφελόμενος χρόνου κάκιστον ἀπολοίμην.
5.Να εντοπίστε τις λανθάνουσες υποθέσεις στις επόμενες προτάσεις και να
σχηματίσετε υποθετικούς λόγους.
1. Μισῶ πονηρόν, χρηστὸν ὅταν εἴπῃ λόγον.
2. Κῦρος οὕστινας ὁρῴη τὰ καλὰ διώκοντας, πάσαις τιμαῖς ἐγέραιρεν.
3. Μετὰ κινδύνων τὸ γέρας ἐκτήσαντο.
4. Οὕτω γὰρ οὔτ’ εὐτυχῶν ἔσει περιχαρὴς οὔτε δυστυχῶν περίλυπος.
5. Τὰς τοῦ πατρὸς προαιρέσεις ἀναμνησθεὶς οἰκεῖον καὶ καλὸν ἕξεις παράδειγμα.

129
Εξαρτημένος υποθετικός λόγος

Εξαρτημένος ή πλάγιος υποθετικός ονομάζεται ο υποθετικός λόγος του οποίου η απόδοση δεν βρίσκεται
στην κύρια πρόταση.
Σε αυτή την περίπτωση η απόδοση του υποθετικού λόγου μπορεί να βρίσκεται:
α) σε δευτερεύουσα πρόταση (ειδική, πλάγια ερωτηματική, τελική, ενδοιαστική, συμπερασματική

ή οποιαδήποτε άλλη δευτερεύουσα πρόταση)
Ἀγησίλαος ἔλεγεν ὅτι εἰ μὲν βλαβερὰ τῇ Λακεδαίμονι πεπραχὼς εἴη, δίκαιος εἴη ζημιοῦσθαι. (μτφρ.
ο Αγησίλαος έλεγε ότι αν έχει βλάψει τη Λακεδαίμονα, είναι δίκαιο να τιμωρηθεί.)
Δηλώνει το πραγματικό. (Εἰ μὲν βλαβερὰ τῇ Λακεδαίμονι πέπραχα, ζημιοίμην.)
Λύσανδρος εἶπεν ὅτι ὑποσπόνδους ὑμᾶς ἔχοι, εἰ μὴ ποιήσετε ἃ Θηραμένης κελεύει. (μτφρ. Ο
Λύσανδρος είπε ότι θα συνάψει με εσάς ανακωχή, αν δεν κάνετε όσα ο Θηραμένης διατάζει.)
Δηλώνει το πραγματικό. (Εἰ μὴ ποιήσετε ἃ Θηραμένης κελεύοι, ὑποσπόνδους ὑμᾶς ἔχω.)
Ὡς εἶπεν ὁ Σάτυρος ὅτι, εἰ μὴ σιωπήσειεν, οἰμώξοιτο, ἐπήρετο. (μτφρ. Όταν, δηλαδή, του είπε ο
Σάτυρος ότι, αν δεν σωπάσει, θα κλάψει πικρά, αυτός απάντησε ρωτώντας τον.)
Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἐὰν μὴ σιωπήσῃς, οἰμώξῃ.)
Σκέψασθε, εἰ ἦμεν νησιῶται, τίνες ἂν ἀληπτότεροι ἦσαν. (μτφρ. Αναλογιστείτε, αν ήμασταν

νησιώτες, ποιοι θα ήταν πιο απρόσβλητοι.)
Δηλώνει το μη πραγματικό. (Εἰ ἦμεν νησιῶται, τίνες ἂν ἀληπτότεροι ἦσαν.)
Οὐ τούτου γε’ κατέμεινεν, ἀλλ’ εὖ εἰδὼς ὅτι, εἰ στρατηγοίη, λέξειαν ἂν οἱ πολῖται ὡς Ἀγησίλαος,
ὅπωςβοηθήσειε τοῖς τυράννοις, πράγματα τῇ πόλει παρέχει. (μτφρ. Δεν έμεινε βέβαια γι’ αυτόν τον
σκοπό, αλλά επειδή γνώριζε ότι, αν ασκούσε καθήκοντα στρατηγού, θα πούνε οι πολίτες πως ο
Αγησίλαος, για να βοηθήσει τους τυράννους, προξενεί αναστάτωση στην πόλη.)
Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἐὰν στρατηγῶ, βοηθήσω τοῖς τυράννοις.)
Ἔλεγον ὡς κίνδυνος εἴη, μὴ καὶ οἱ Ἕλληνες, εἰ ταῦτα αἴσθοιντο, συσταῖεν. (μτφρ. Έλεγαν πως υπήρχε
κίνδυνος μήπως και οι Έλληνες αποστατήσουν, αν μάθαιναν αυτά.)
Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἐὰν ταῦτα αἴσθωνται, καὶ οἱ Ἕλληνες συστήσονται.)
Οἱ δὲ ἀπελογοῦντο ὡς οὐκ ἄν ποτε οὕτω μῶροι ἦσαν, ὡς, εἰ ᾔδεσαν καταλαμβανόμενον τὸν Πειραιᾶ,
ἐν τῷ ἄστει ἂν ὑποχειρίους αὑτοὺς παρεῑχον. (μτφρ. Αυτοί έλεγαν απολογούμενοι πως δεν θα ήταν
τόσο ανόητοι, ώστε, αν γνώριζαν ότι κυριεύεται ο Πειραιάς, να παραδίδονταν υποχείριοι στην πόλη.)
Δηλώνει το μη πραγματικό. (Εἰ ᾖσμεν καταλαμβανόμενον τὸν Πειραιᾶ, ἐν τῷ ἄστει ἂν ὑποχειρίους
ἡμᾶς αὐτοὺς παρείχομεν.)

130
β) σε απαρέμφατο (ειδικό ή τελικό με ή χωρίς δυνητικό «ἂν»)
Ὁ δὲ Ἀγησίλαος οὐκ ἔφη δέξασθαι τοὺς ὅρκους, ἐὰν μὴ ὀμνύωσιν, ὥσπερ τὰ βασιλέως γράμματα
ἔλεγεν. (μτφρ. Ο Αγησίλαος από τη μεριά του είπε ότι δεν θα δεχτεί τους όρκους, αν δεν ορκιστούν,
όπως υπαγόρευε η επιστολή του Μεγάλου Βασιλιά.)
Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἐὰν μὴ ὀμνύητε, οὐ δέξομαι τοὺς ὄρκους.)
Οἱ Λακεδαιμόνιοι ἡγοῦντο, εἰ τοῦτο ἄνευ τῆς σφετέρας γνώμης ἔσοιτο, χαλεπὸν ἔσεσθαι. (μτφρ. Οι
Λακεδαιμόνιοι πίστευαν ότι, αν θα γίνει αυτό χωρίς τη δική τους γνώμη, θα είναι δυσάρεστο.)
Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Εἰ τοῦτο ἄνευ τῆς ἡμετέρας γνώμης ἔσται, χαλεπὸν ἔσται.)
Ἡγεῖτο γὰρ ἅπαν ποιήσειν αὐτόν, εἴ τις ἀργύριον διδοίη. (μτφρ. Γιατί νόμιζε ότι θα έκανε το παν , αν
του έδινε κάποιος χρήματα).
Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἅπαν ποιήσω, ἄν τις ἀργύριον διδῷ.)
Τοὺς στρατηγοὺς εἰσελθόντας ἐκέλευον, εἴ τι βούλονται, εἰπεῑν. (μτφρ. Αφού μπήκαν οι στρατηγοί,
τους παρακινούσαν να μιλήσουν, αν ήθελαν κάτι.)
Δηλώνει το πραγματικό. (Εἴ τι βούλεσθε, εἴπατε / εἴπετε / εἴπητε / εἴπαιτε / εἴποιτε.)
γ) σε μετοχή (κατηγορηματική)
Τίς οὓτως εὐήθης ἐστὶν ὑμῶν, ὅστις ἀγνοεῖ τὸν ἐκεῖθεν πόλεμον δεῦρο ἥξοντα, ἂν ἀμελήσωμεν;
(μτφρ. Ποιος είναι τόσο ανόητος, που να αγνοεί ότι ο από εκεί πόλεμος θα έρθει εδώ αν φανούμε
αμελείς;)
Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ὁ ἐκεῖθεν πόλεμος δεῦρο ἥξει, ἂν ἀμελήσωμεν.)
Εἰδότες δὲ τὴν πόλιν τῶν μὲν περὶ τοὺς θεοὺς μάλιστ’ ἂν ὀργισθεῖσαν, εἴ τις εἰς τὰ μυστήρια φαίνοιτ’
ἐξαμαρτάνων, […] εἰσήγγελλον εἰς τὴν βουλὴν […]. (μτφρ. Επειδή γνώριζαν ότι οι πολίτες για τα των
θεών, θα οργίζονταν πάρα πολύ, όπως γινόταν κάθε φορά που κάποιος φανερά ασεβούσε στα
μυστήρια, …κατήγγειλαν στη βουλή…)
Δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. (Ἡ πόλις τῶν περὶ τοὺς θεοὺς μάλιστα ἂν ὠργίσθη,
εἴ τις εἰς τὰ μυστήρια φαίνοιτ’ ἐξαμαρτάνων.)
Aν η απόδοση εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, ο υποθετικός λόγος αναγνωρίζεται σαν να ήταν
ανεξάρτητος. π.χ.Καὶ γὰρ ἀκούω Δέξιππον λέγειν πρὸς Κλέανδρον ὡς οὐκ ἂν ἐποίησεν Ἀγασίας
ταῦτα, εἰ μὴ ἐγὼ αὐτὸν ἐκέλευσα. Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού.
Αν η απόδοση εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, η υπόθεση (με εξαίρεση την υπόθεση του 2ου
είδους, η οποία δεν μεταβάλλεται) έχει την μορφή εἰ + ευκτική του πλαγίου λόγου. Τότε το είδος της
απόδοσης, το νόημα και η τροπή του εξαρτημένου υποθετικού λόγου σε ανεξάρτητο μας βοηθούν
στην αναγνώρισή του.
π.χ. Γιγνώσκων δέ, ὅτι, εἰ μὴ ἱππικὸν ἱκανὸν κτήσαιτο, οὐ δυνήσοιτο κατὰ τὰ πεδία στρατεύεσθαι,
ἔγνω τοῦτο κατασκευαστέον εἶναι, ὡς μὴ δραπετεύοντα πολεμεῖν δέοι. (ευθύς λόγος:) Ἐὰν μὴ
ἱππικὸν ἱκανὸν κτήσωμαι, οὐ δυνήσομαι κατὰ τὰ πεδία στρατεύεσθαι.(δηλώνει το προσδοκώμενο)

131
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να αναγνωρίσετε τους εξαρτημένους υποθετικούς λόγους στα παρακάτω
παραδείγματα
1. Ἀξιῶ, ἐάν τέ τι ἀπορῶ, πρὸς ὑμᾶς ἰέναι.
2. Ἀπαγγέλλετε Ἀριαίῳ ὅτι εἰ μὴ ὑμεῖς ἤλθετε, ἐπορευόμεθα ἂν ἐπὶ βασιλέα.
3. Δῆλον ὅτι ἐπιβουλεύουσι τοῖς ἄλλοις, ὡς, ἢν δύνωνται, ἀπολέσωσι
4. Ἔγνωσαν ὅτι, εἰ δώσοιεν εὐθύνας, κινδυνεύσοιεν ἀπολέσθαι.
5. Δῆλόν ἐστιν, ὅτι, εἰ ἐξῆν τοῖς κρατίστοις συνθεμένους ἐπὶ τοὺς χείρους ἰέναι, πάντας
ἂν τοὺς ἀγῶνας οὗτοι ἐνίκων.
6. Κῦρος νομίζεται ὅτι, εἰ μὴ ἀπέθανεν, ἄριστος ἂν ἐγένετο ἄρχων.
2.Επιλέξτε την απάντηση που περιέχει το σωστό είδος του πλαγίου υποθετικού λόγου και στη
συνέχεια μετατρέψτε τον σε ευθύ.
1. Ἀγησίλαος λέγει ὅτι, εἰ ταῦτα πράττουσιν, ἁμαρτάνουσιν.

α. πραγματικό
β. απλή σκέψη του λέγοντος
γ. μη πραγματικό
δ. προσδοκώμενο
2. Σωκράτης ἔλεγεν, εἰ ταῦτα ἐποίουν, κολάζεσθαι ἄν.

α. μη πραγματικόβ. προσδοκώμενο
γ. απλή σκέψη του λέγοντος
δ. αόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον
3. Καὶ Ἀναξίβιος ὑπισχνεῖτο, εἰ διαβαῖεν μισθοφορὰν ἔσεσθαι τοῖς στρατιώταις.

α. πραγματικό
γ. προσδοκώμενο
δ. αόριστη επανάληψη στο παρελθόν
4. Λύσανδρος εἶπεν ὅτι ὑποσπόνδους ὑμᾶς ἔχοι, εἰ μὴ ποιήσοιτε ἃ Θηραμένης κελεύοι.

α. μη πραγματικό
γ. προσδοκώμενο
δ. πραγματικό
5. Ἀλλὰ δοκεῖ μοι ἧττον ἂν διὰ τοῦτο τυγχάνειν, εἴ τι δέοισθε παρ’ αὐτῶν.
α. αόριστη επανάληψη στο παρελθόν
β. αόριστη επανάληψη στο παρόν και μέλλον
γ. μη πραγματικό
δ. απλή σκέψη του λέγοντος

132
3.Να τρέψετε τον πλάγιο υποθετικό λόγο των επομένων προτάσεων σε ευθύ και να
αναγνωρίσετε το είδος του.
1. Ἡμεῖς μέν, ὦ ἄνδρες Λακεδαιμόνιοι, ἀξιοῦμεν, εἰ μέν τινα ὁρᾶτε σωτηρίαν, διδάξαι καὶ ἡμᾶς.
2. Ἀπεκρίναντο αὐτῷ πολλοῦ ἂν ἄξιον εἶναι, εἰ τοὺς ἀγαθοὺς διεγίγνωσκεν.
3. Οἶμαι ἄν σε ταῦτα διαπραξάμενον ἀποπλεῖν, εἰ βούλοιο.
4. Πέμψας πρὸς τὸν Δερκυλίδαν εἶπεν ὅτι ἔλθοι ἂν εἰς λόγους, εἰ ὁμήρους λάβοι.
5. Ὁρᾷ τὸ περιτείχισμα ἁπλοῦν ὂν καί, εἰ κρατήσειέ τις τῶν Ἐπιπολῶν τῆς ἀναβάσεως ῥᾳδίως ἂν
αὐτὸ ληφθέν.
6. Κελεύει, ἐάν τις τὸν Ἀθηναίων δῆμον ἀδικῇ, δεδεμένον ἀποδικεῖν ἐν τῷ δήμῳ καί, ἐὰν
καταγνωσθῇ ἀδικεῖν, ἀποθανεῖν εἰς τὸ βάραθρον ἐμβληθέντα.
7. Ἔπειτα δὲ κατεστρατοπεδεύσατο τῷ μὲν πεζῷ ἐπὶ λόφῳ ἀπέχοντι τῆς πόλεως ὡς πέντε
στάδια, πρὸ τῆς χώρας ὄντι, ὅπως ἀποτέμνοιτο ἐντεῦθεν, εἴ τις ἐπὶ τὴν χώραν τῶν
Κερκυραίων ἐξίοι.
8. Οἶδα μὲν οὖν ὅτι ταῦτα πάντα, ἢν οἴωνται ναυμαχήσειν ἄνθρωποι, καὶ ἀσκεῖται καὶ
μελετᾶται.
4.Να μετατρέψετε τον επόμενο εξαρτημένο υποθετικό λόγο σε ανεξάρτητο και, αφού
αναγνωρίσετε το είδος του, να σχηματίσετε και τα υπόλοιπα είδη των υποθετικών λόγων.
Συμβουλεύει αὐτοῖς, εἰ βούλονται ἀδεῶς ζῆν, ἰέναι ἐπὶ τοὺς πολεμίους.
5.Να αναγνωρίσετε τους εξαρτημένους υποθετικούς λόγους και να τους μετατρέψετε σε

ευθείς. Στη συνέχεια να σχηματίσετε τον υποθετικό λόγο του μη πραγματικού:
1. Συνεληλυθυίας γὰρ σχεδὸν ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος οὐδεὶς ἦν ὅστις οὐκ ᾤετο, εἰ μάχη ἔσοιτο,
τοὺς μὲν κρατήσαντας ἄρξειν, τοὺς δὲ κρατηθέντας ὑπηκόους ἔσεσθαι.
2. Εἰ δ’ ἡ τῶν λόγων χάρις, ἂν ᾖ μὴ προσήκουσα, ἔργῳ ζημία γίγνεται, αἰσχρόν ἐστι φενακίζειν
ἑαυτούς.

133
Οι τελικές προτάσεις
Οι τελικές προτάσεις είναι οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που δηλώνουν το τελικό
αίτιο, το σκοπό στον οποίο αποβλέπει το υποκείμενο του ρήματος ή άλλου ρηματικού τύπου από
τον οποίο εξαρτώνται. Είναι προτάσεις επιθυμίας και δέχονται άρνηση μή.
Οι τελικές προτάσεις εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους:
α. ἵνα ή ἵνα μὴ (= για να ή για να μη)

π.χ. Ἐψηφίσασθε (γὰρ) τοὺς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τοὺς ἵππεύσαντας ἵνα τὰς καταστάσεις
ἀναπράξητε παρ’ αὐτῶν. (μτφρ. Αποφασίσατε να (σας) παραδώσουν οι φύλαρχοι τον κατάλογο
ιππέων, για να πάρετε πίσω το επίδομα από αυτούς).
β. ὡς ή ὡς μὴ (= για να ή για να μη)
π.χ. Πῶς οὖν οὐ φυλάξασθαι χρὴ εἰδότας αὐτοῦ τὰς μεταβολάς, ὡς μὴ καὶ ἡμᾶς ταὐτὸ δυνασθῇ
ποιῆσαι; (μτφρ. Πώς λοιπόν δεν πρέπει να (μας) προστατεύσουν αυτοί που γνωρίζουν τις
μεταστροφές του, για να μη μπορέσει να κάνει το ίδιο και σ’ εμάς;).
γ. ὅπως ή ὅπως μὴ (= για να ή για να μη)
π.χ. Ἐκάλεσέ τις αὐτὸν τῶν ὑπηρετῶν, ὅπως ἴδοι τὰ ἱερὰ ἐξῃρημένα. ( μτφρ. Κάλεσε κάποιος
από τους υπηρέτες αυτόν, για να δει τα ιερά κατεστραμμένα).
Οι τελικές προτάσεις (συνήθως) εξαρτώνται από ρήματα:
α. κίνησης (ἔρχομαι, πορεύομαι, φεύγω, ἥκω κ.λ.π.)

π.χ. Θράσυλλος Ἀθήνας ἔπλευσεν, ἵνα αἰτήσειε ναῦς. (μτφρ. Ο Θράσυλλος έπλευσε στην Αθήνα,
για να ζητήσει καράβια).
β. σκόπιμης ενέργειας (πράττω, καλῶ, συλλέγω, πληρῶ κ.λ.π.) π.χ. Καὶ οὗτοι, μετιόντες ἕκαστον
τῶν πολιτῶν, ἔπρασσον, ὅπως ἀποστήσωσι τὴν πόλιν Ἀθηναίων. (μτφρ. Και αυτοί, πλησιάζοντας
καθέναν χωριστά από τους πολίτες, ενεργούσαν για να απομακρύνουν την πόλη από τους
Αθηναίους).
Οι τελικές προτάσεις εκφέρονται με τις εγκλίσεις:
α. Υποτακτική, όταν δηλώνει σκοπό προσδοκώμενο με βεβαιότητα

π.χ. Βασιλεὺς αἱρεῖται οὐχ ἵνα ἑαυτοῦ καλῶς ἐπιμελῆται, ἀλλ' ἵνα καὶ οἱ ἑλόμενοι δι' αὐτὸν
εὖ πράττωσι(μτφρ. Ο βασιλιάς εκλέγεται όχι μόνο για να φροντίζει καλά τον εαυτό του, αλλά για να
ευημερούν εξαιτίας του και όσοι τον εξέλεξαν).
β. Ευκτική του πλαγίου λόγου (ευκτική όλων των χρόνων), αντί της υποτακτικής, όταν το ρήμα της
πρότασης από την οποία εξαρτάται η τελική βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο. Ο σκοπός της τελικής
πρότασης παρουσιάζεται ως υποκειμενικός και αβέβαιος στο παρελθόν
π.χ. Καμβύσης τὸν Κῦρον ἐπεκάλει, ὅπως τὰ ἐν Πέρσαις ἐπιχώρια ἐπιτελοίη. (μτφρ. Ο Καμβύσης
ανακάλεσε τον Κύρο για να αναλάβει τις υποθέσεις των Περσών.)

134
γ. Υποτακτική + ἂν (αοριστολογικό), όταν δηλώνει σκοπό προσδοκώμενο υπό προϋπόθεση μόνο όταν
εισάγονται με τους συνδέσμους ὅπως και ὡς π.χ. Γύμναζε σεαυτὸν πόνοις ἐκουσίοις, ὅπως ἂν
δύνῃ καὶ τοὺς ἀκουσίους ὑπομένειν. (μτφρ. Να ασκείς τον εαυτό σου με εκούσιους πόνους για να
μπορέσεις να υπομείνεις και τους ακούσιους).
δ. Οριστική Ιστορικού Χρόνου, όταν δηλώνει σκοπό ανεκπλήρωτο π.χ. Ἐβουλόμην δ’ ἂν Σίμωνα τὴν
αὐτὴν γνώμην ἐμοὶ ἔχειν, ἵνα ῥᾳδίως ἔγνωτε τὰ δίκαια (μτφρ. Θα ήθελα να έχει ο Σίμων την ίδια
γνώμη με μένα, για να αντιληφθείτε εύκολα τα δίκαια).
ε. Οριστική Μέλλοντα, όταν δηλώνει βέβαιο σκοπό

π.χ. Συμπράττουσι ὅπως μεγίστην δόξαν ἕξουσι. (μτφρ. Συνεργάζονται για να έχουν τη μεγαλύτερη
φήμη).
στ. Δυνητική Οριστική (σπαν.), όταν δηλώνει σκοπό μη πραγματικό π.χ. Τόν γε πράττοντα τί δίκαιον
οὐ προσῆκεν ἀπορεῖν, ἀλλ’ εὐθὺς λέγειν, ἵνα μᾶλλον ἂν ἐπιστεύετο. (μτφρ. Αυτός που πράττει κάτι
δίκαιο δεν αρμόζει να βρίσκεται σε αμηχανία, αλλά αμέσως να μιλά, για να γίνει περισσότερο
πιστευτός).
ζ. Δυνητική Ευκτική (σπαν.), (λανθάνει υπόθεση) δηλώνει σκοπό δυνατό στο παρόν – μέλλον
π.χ. Ἐδίδου βοῦς, ὅπως ἂν θύσαντες ἐστιῷντο. (μτφρ. Προσέφερε βόδια, για να γευματίσουν αφού
θυσιάσουν).
η. Ευκτική (χωρίς εξάρτηση από ιστορικό χρόνο): λόγω έλξης προς προηγούμενη ευκτική π.χ.
Βασιλεὺς περὶ παντὸς ἂν ποιήσαιτο ἀπολέσαι ἡμᾶς ἵνα καὶ τοῖς ἄλλοις Ἕλλησι φόβος εἴη. (μτφρ. Ο
βασιλιάς θα φροντίσει με κάθε τρόπο να μας καταστρέψει για να φοβηθούν και οι υπόλοιποι
Έλληνες).
όταν ο σκοπός εμφανίζεται ως απλή σκέψη του λέγοντος π.χ. Ἴσως δέ που ἀποσκάπτει, ὡς
ἄπόρος εἴη ἡ ὁδός. (μτφρ. Ίσως κάπου σκάβει για να είναι η οδός αδιάβατη).
1. Συχνά μετά από ιστορικό χρόνο η τελική πρόταση εκφέρεται με υποτακτική και όχι
ευκτική του πλαγίου λόγου, είτε γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι γνωμικός αόριστος
(δηλαδή αόριστος με σημασία ενεστώτα), είτε γιατί ο σκοπός της δευτερεύουσας έχει
ισχύ και στο παρόν. Επίσης, η εναλλαγή υποτακτικής και ευκτικής του πλαγίου λόγου
δηλώνει βέβαιο (υποτακτική) και αβέβαιο (ευκτική) γεγονός
2. Η ευκτική του πλαγίου λόγου των τελικών προτάσεων αντιστοιχεί σε υποτακτική
ανάλογου χρόνου.

135
Η τελική πρόταση μπορεί να λειτουργεί ως:
α. Επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα ή σε άλλο ρηματικό τύπο (συνήθως της
κύριας πρότασης) από το οποίο εξαρτάται
π.χ. Σόλων ἀπεδήμησεν, ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν. (μτφρ. Ο Σόλων έφυγε από την
πατρίδα, για να μην καταλύσουν κάποιον από τους νόμους οι Αθηναίοι).
«ἵνα μή τινα τῶν νόμων οἱ Ἀθηναῖοι λύσαιεν»: είναι δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση
που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας «ἀπεδήμησεν».
β. Επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό του σκοπού, ο οποίος προηγείται της τελικής πρότασης,
και κυρίως στα «διὰ τοῦτο», «τούτου ἕνεκα»
π.χ. Τούτου ἕνεκα ταῦτα ἐποίησεν, ἵνα δοκῇ ἀγαθὸς εἶναι. (μτφρ. Εξαιτίας αυτού έκανε αυτά, για να
φανεί δηλαδή ότι είναι συνετός).
«ἵνα δοκῇ ἀγαθὸς εἶναι» είναι δευτερεύουσα τελική επιρρηματική πρόταση που λειτουργεί ως
επεξήγηση στο «Τούτου ἕνεκα».
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
δευτερεύουσες τελικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1. Ἵνα τοίνυν μὴ τοῦτ’ ἐμποδὼν γένηται τῷ Θηβαίους γενέσθαι μικρούς, τὰς μὲν Θεσπίας καὶ τὸν
Ὀρχομενὸν καὶ τὰς Πλαταιὰς κατοικίζεσθαι φῶμεν δεῖν.
2. Ἄκουσον, ὡς ἂν μάθῃς.
3. Κῦρος ᾤετο φίλων δεῖσθαι, ὡς συνεργοὺς ἔχοι.
4. Ἐπεμελεῖτο, ὅπως μήτε ἄσιτοι μήτε ἄποτοι ἔσοιντο.
5. Ἐκκλησίαν τούτου ἕνεκα ξυνήγαγον, ὅπως ὑπομνήσω υμῖν [...].
6. Ἀβροκόμας προϊὼν κατέκαυσεν [πλοῖα], ἵνα μὴ Κῦρος διαβῇ.
2.Να τρέψετε τις τελικές μετοχές των επομένων προτάσεων σε τελικές προτάσεις.
α. Μεμνῆσθαι χρὴ ὅτι οὐ νομοθετήσοντες ἥκετε, ἀλλὰ κατὰ τοὺς κειμένους νόμους ψηφιούμενοι,
οὐδὲ τοὺς ἀδικοῦντας ἐλεήσοντες, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον αὐτοῖς ὀργιούμενοι καὶ ὅλῃ τῇ πόλει
βοηθήσοντες.
β. Δερκυλίδας ὁ Λακεδαιμόνιος ἀφικνεῖται ἄρξων τοῦ στρατεύματος.
γ. Θίμβρων ἐπεὶ οὐκ ἐδύνατο ἑλεῖν Λάρισαν ὑπόνομον ὤρρυττεν ἀφαιρεσόμενος τὸ ὕδωρ αὐτῶν.
δ. Κλέαρχος διέβη παρὰ τὸν Φαρνάβαζον μισθὸν ληψόμενος.
ε. Περὶ ὧν ὀκνοῦσιν οἱ πρεσβύτεροι λέγειν, περὶ τούτων νεώτερος ὢν παρελήλυθα συμβουλεύσων.
3.Να τρέψετε τις τελικές προτάσεις των επομένων περιόδων σε τελικές μετοχές και τις τελικές
μετοχές σε τελικές προτάσεις.
α. Τριήρεις ἐξέπεμπον ἵνα γῆς καὶ θαλάττης ἄρξαιεν.
β. Προαπεπέμφθην τούτων ἕνεκα καὶ ἅμα τῶν ἄλλων ἐπιμελησόμενος.
γ. Συνίσταντο ἀλλήλοις καὶ συνετίθεντο ὡς τῇ Χίῳ ἐπιθησόμενοι.
δ. Μὴ φθόνει τοῖς εὐτυχοῦσι, μὴ δοκῇς εἶναι κακός.
ε. Οἱ τριάκοντα συλλαμβάνουσι τους πολίτας, ἵνα ἀποκτείνωσι τούτους.

136
Οι συμπερασματικές προτάσεις
Οι δευτερεύουσες συμπερασματικές ή αποτελεσματικές προτάσεις δηλώνουν το συμπέρασμα ή το
αποτέλεσμα που προκύπτει από την ενέργεια του ρήματος της πρότασης (συνήθως της κύριας), από
την οποία εξαρτώνται. Δέχονται άρνηση οὐ ή μη
Εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους «ὥστε», «ὡς» και εκφέρονται: με έγκλιση

οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, ευκτική του πλαγίου λόγου, ή απλή ευκτική καθ’
έλξη και με απαρέμφατο.
Εισάγονται με τις εκφράσεις «ἐφ’ ᾧ», «ἐφ’ ᾧτε» και εκφέρονται με απαρέμφατο και με οριστική
Μέλλοντα.
Ειδικότερα,
1.1. «ὥστε», «ὡς» + έγκλιση:
 Οριστική, όταν δηλώνει αποτέλεσμα πραγματικό π.χ. Ἐγὼ γάρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ
πιστεύω, ὥστε ἐλπίζω… (μτφρ. Έγω άλλωστε έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου,
ώστε ελπίζω…..)
 Δυνητική Οριστική, όταν δηλώνει αποτέλεσμα δυνατό στο παρελθόν υπό προϋποθέσεις ή
μη πραγματικό π.χ. Πάντες ὅπλα κατεσκεύαζον, ὥστε τὴν πόλιν ὄντως ἂν ἡγήσω πολέμου
ἐργαστήριον. (μτφρ. Όλοι κατασκεύαζαν όπλα, ώστε πράγματι θα θεωρούσα την πόλη
εργαστήριο πολέμου).
 Δυνητική Ευκτική, όταν δηλώνει αποτέλεσμα δυνατό στο παρόν - μέλλον υπό προϋποθέσεις
π.χ. Πλοῖα δ’ ὑμῖν πάρεστιν, ὥστε ἐξαίφνης ἂν ἐπιπέσοιτε. (μτφρ. Έχετε πλοία, ώστε
αιφνιδιαστικά θα μπορούσατε να επιτεθείτε).
 Ευκτική του Πλαγίου Λόγου, όταν εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου και δηλώνει
αποτέλεσμα που βασίζεται σε υποκειμενική γνώμη. π.χ. Ἀλλὰ οὐκ ἐδίδαξεν, ὥστε ἡμᾶς
αὐτοὺς δέοι τοὺς τε ἀγαθοὺς καὶ τοὺς κακοὺς κρίνειν. (μτφρ. Αλλά δε δίδαξε, ώστε εμείς οι
ίδιοι πρέπει να διακρίνουμε τους γενναίους και τους δειλούς).
 απλή ευκτική καθ’ έλξη από προηγούμενη ευκτική: π.χ. Εἰ τις χρῷτο τῷ ἀργυρίῳ, ὥστε
πριάμενός τι διὰ τοῦτο κάκιον τὸ σῶμα ἔχοι, πῶς ἂν τὸ ἀργύριον ὠφέλιμον εἴη; (μτφρ. Αν
κάποιος χρησιμοποιούσε τα χρήματά του, ώστε αφού αγοράσει κάτι, εξ αιτίας αυτού να
βλάπτει το σώμα του, πώς μπορούν να είναι ωφέλιμα τα χρήματα;).

137
1.2. «ὥστε», «ὡς» + απαρέμφατο (τελικό):
 όταν δηλώνει αποτέλεσμα ενδεχόμενο ή υποκειμενικό το οποίο δεν αποκλείεται κάποιες

φορές να είναι και πραγματικό. π.χ. Οὔτε ἐκεῖνοι φαίνονται ἔχοντες τοιάυτην γνώμην ὥστε
μεταδιδόναι τῆς πολιτείας… (μτφρ. Ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη, ώστε να
παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας…..).
 όταν δηλώνει αποτέλεσμα επιδιωκόμενο και εξαρτάται από ρήματα βούλησης ή σκόπιμης
ενέργειας. π.χ. Ἐκ δὲ τούτου οἱ τριάκοντα, ἐβουλήθησαν Ἐλευσῖνα ἐξιδιώσασθαι, ὥστε
εἶναι σφίσι καταφυγήν. (μτφρ. Ἐπειτα απ' αυτό οι Τριάντα τύραννοι, αποφάσισαν να
προσαρτήσουν την Ελευσίνα, για να την έχουν καταφύγιο.
 μετά από άρνηση ή υποθετική πρόταση.
 μετά από επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού με το «ἢ» σαν δεύτερος όρος
σύγκρισης. π.χ. Βραχύτερα ἠκόντιζον ἢ ὡς ἐξικνεῖσθαι τῶν σφενδονητῶν. (μτφρ. Έριχναν τα
ακόντια σε μικρότερη απόσταση από όσο ώστε να φθάνουν τους σφενδονήτες).
Η συμπερασματική πρόταση λειτουργεί:
ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος (πραγματικού) στο ρήμα της πρότασης, από την
οποία εξαρτάται. π.χ. Καλλίμαχος εἰς τοῦτ’ ἀναιδείας ἦλθεν, ὥσθ’ ἁπάντων με τῶν γεγενημένων ᾐτιᾶτο.
(μτφρ. Ο Καλλίμαχος σε τέτοιο σημείο αναίδειας ήλθε, ώστε κατηγορούσε εμένα για όλα όσα είχαν
γίνει).
O συμπερασματικός σύνδεσμος «ὥστε», «ὡς» εισάγει κύρια πρόταση, όταν βρίσκεται στην αρχή
περιόδου ή ημιπεριόδου και δεν υπάρχει άλλη κύρια πρόταση στην περίοδο. Σ’ αυτήν την περίπτωση
μεταφράζεται «επομένως» και εκφέρεται με οποιαδήποτε έγκλιση. Ὥστε οὐκ ἄξιόν (ἐστι), ὦ βουλή,
(ὑμᾶς) ἀπ’ ὄψεως οὔτε φιλεῖν οὔτε μισεῖν οὐδένα.
2.1. «ἐφ’ ᾧ», «ἐφ’ ᾧτε» + απαρέμφατο, δηλώνουν όρο, συμφωνία ή προϋπόθεση:
π.χ. Οἱ δὲ ἔφασαν ἀποδώσειν, ἐφ’ ᾧ μὴ καίειν τὰς οἰκίας. (μτφρ. Αυτοί έλεγαν ότι θα επιστρέψουν
τους νεκρούς με την προϋπόθεση να μην καούν τα σπίτια).
π.χ. Ἄλλ’ ἐποιοῦντο εἰρήνην ἐφ’ ᾧ [Ἀθηναίους] …ἕπεσθαι… (μτφρ. Αλλά δέχονταν να συνάψουν
ειρήνη με τον όρο [οι Αθηναίοι] να τους ακολουθούν…).

138
2.2. «ἐφ’ ᾧ», «ἐφ’ ᾧτε» + Οριστική Μέλλοντα, δηλώνουν όρο, συμφωνία ή προϋπόθεση:
π.χ. Τῆς εἰρήνης γενομένης αὐτοῖς, ἐφ' ᾧτε πολιτεύσονται τὴν πάτριον πολιτείαν,…. (μτφρ. Ενώ
είχαν συνάψει ειρήνη με τον όρο να εφαρμόσουν το προγονικό τους πολίτευμα,…).
Η συμπερασματική πρόταση μπορεί να λειτουργεί ως:
i. επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει όρο, προϋπόθεση ή συμφωνία προς το ρήμα της
πρότασης, από την οποία εξαρτάται. π.χ. Καὶ τὴν Βοιωτίαν ἐξέλιπον Ἀθηναῖοι πᾶσαν σπονδὰς
ποιησάμενοι ἐφ’ ᾧ τοὺς ἄνδρας κομιοῦνται. (μτφρ. Και τη Βοιωτία ολόκληρη εγκατέλειψαν οι
Αθηναίοι αφού πραγματοποίησαν ανακωχή, με την προϋπόθεση ότι θα μεταφέρουν τους
άνδρες).
ii. επεξήγηση σε εμπρόθετους προσδιορισμούς που δηλώνουν, όρο, προϋπόθεση, συμφωνία

που βρίσκεται στην κύρια πρόταση (ἐπὶ τούτῳ, επί τοῖσδε, ἐπὶ τούτοις). π.χ. Οἱ Τριάκοντα
ᾑρέθησαν ἐπὶ τούτῳ, ἐφ’ ᾧ συγγράψαι νόμους. (μτφρ. Οι Τριάκοντα εκλέχτηκαν με αυτό το
σκοπό, με την προϋπόθεση να γράψουν νόμους).
Συχνά στην κύρια πρόταση απαντούν οι δεικτικές αντωνυμίες ή επιρρήματα (τόσος, τοσοῦτος,
τηλικοῦτος, τοιοῦτος, ὅσον, οὕτω). π.χ. Tοσοῦτον δ’ ἀπέχουσι τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς
αὐτονομίας, ὥσθ’ αἱ μὲν ὑπὸ τυράννοις εἰσί, τὰς δ’ ἁρμοσταὶ κατέχουσιν (μτφρ. Τόσο όμως απέχουν από
την ελευθερία και την αυτονομία, ώστε άλλοι ζουν υπό τυραννικό καθεστώς , ενώ άλλους κυβερνούν οι
διοικητές).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρεθούν και να αναγνωριστούν πλήρως (εισαγωγή, εκφορά, συντακτικός ρόλος) οι
δευτερεύουσες συμπερασματικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1.1. Οἱ δὲ διήλλαξαν ἐφ’ ᾧτε (μὲν) ἔχειν εἰρήνην ὡς πρὸς ἀλλήλους.
1.2. Πρὸν τὸν ἀδελφὸν δὲ οὕτως ἐνειμάμην (τὴν οὐσίαν) ὥστε ὁμολογεῖν ἐκεῖνον τῶν πατρῴων πλέον
ἔχειν ἐμοῦ.
1.3. Νῦν δ’ εἰς τοῦτο τὰ πράγματα παρέστηκεν, ὥσθ’ οἱ μὲν μισοῦσι τὴν πόλιν, οἰ δὲ καταφρονοῦσι
ἡμῶν.
1.4. Τοιαύτη δόξα (= φήμη) γέγονεν, ὡς ὁ βάρβαρος κήδεται (= φροντίζει) τῆς Ἑλλάδος καὶ φύλαξ τῆς
εἰρήνης ἐστι.

139
Οι χρονικές προτάσεις
Οι δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις προσδιορίζουν χρονικά το περιεχόμενο της προσδιοριζόμενης
(συνήθως κύριας) πρότασης και δέχονται άρνηση οὐ ή μή.
Οι χρονικές προτάσεις εισάγονται:
α. Όταν δηλώνουν το προτερόχρονο,

 με τους χρονικούς συνδέσμους και τις χρονικές εκφράσεις: ὡς, ἐπεί, ἐπειδή, πρὶν (+
έγκλιση) και ἐπεὶ πρῶτον, ἐπεὶ τάχιστα κ.ά.,
 με τις εμπρόθετες αναφορικές εκφράσεις: ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου, ἀφ οὗ, ἀφ ὅτου.
π.χ. Οἱ δὲ πολέμιοι ἐπεὶ ᾔσθοντο τὸ ὄρος ἐχόμενον, ἐγρηγόρεσαν.

Οὐ πρότερον ἐπαύσαντο, πρὶν αὐτὸν ἐζημίωναν. (μτφρ. Δεν σταμάτησαν πριν, παρά αφού τον
τιμώρησαν).
Φίλιππος, ἀφ οὗ τὴν εἰρήνην ἐποιήσατο, οὐ μόνον ὑμᾶς, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄλλους ἀδικεῖ. (μτφρ. Ο
Φίλιππος αφότου σταμάτησε τον πόλεμο, όχι μόνο έσας, αλλά και άλλους αδικεί).
β. Όταν δηλώνουν το σύγχρονο,

 με τους χρονικούς συνδέσμους: ὅτε, ὁπότε, ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι, ἡνίκα, ὁπηνίκα,
 με τα χρονικά επιρρήματα: ὁσάκις, ὁποσάκις,
 με εμπρόθετες αναφορικές εκφράσεις ἐν ᾧ, ἐν ὅσῳ
π.χ. Ὁπότε αὐτοῖς τοῖς ἀναβᾶσι πολλὰ πράγματα παρεῖχον οἱ βάρβαροι πάλιν καταβαίνουσιν.
Ὁσάκις κεχορήγηκε, πᾶσι τοῖς χοροῖς νενίκηκε.
Ἐν ὅσῳ περιεκομίζοντο τὰς ναῦς, Κερκυραῖοι ….(ἀπέκτεινον). (μτφρ. Όσο οδηγούσαν κυκλικά τα
καράβια, οι Κερκυραίοι ….(σκότωναν).
γ. Όταν δηλώνουν το υστερόχρονο,

 με τους χρονικούς συνδέσμους: ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι, πρὶν + απαρέμφατο,
 με εμπρόθετες αναφορικές εκφράσεις μέχρι: οὗ, μέχρι ὅτου, ἄχρι οὗ, ἕως οὗ.
π.χ. Ταῦτα ἐποίησεν, πρὶν ἀκοῦσαι περὶ τῆς βουλῆς. (μτφρ. Έκανε αυτά, πριν ακούσει σχετικά με
την απόφαση).
(Οἱ Κερκυραῖοι) ἐπεκράτουν τῆς θαλάσσης … μέχρι οὗ ἐστρατοπεδεύοντο ἐπὶ Ἀκτὶῳ. (μτφρ. Οι
Κερκυραίοι ήταν κυρίαρχοι της θάλασσας…έως ότου κατέλυσαν στο Άκτιο).
δ. με χρονικό σύνδεσμο + ἄν (αοριστολογικό): ὅταν, ὁπόταν, ἐπάν, ἐπήν, ἐπειδάν, πρὶν ἄν,
μέχρι ἄν, ἕως ἄν, ἡνίκα ἄν.
Τότε οι χρονικές προτάσεις σχηματίζουν μαζί με την κύρια πρόταση υποθετικό λόγο.
π.χ. Ὅταν μὲν εἰδῶ τοὺς ἐφόρους διαδεδωκότας τοῖς πλείστου ἀξίοις τὰ κράτιστα, ἐπαινῶ. (μτφρ.
Όταν καταλάβω ότι οι έφοροι έχουν μοιράσει στους πιο άξιους τα καλύτερα, επαινώ).

140
Ως προς τη χρονική βαθμίδα οι χρονικές προτάσεις δηλώνουν:
α. Το προτερόχρονο, όταν η πράξη της χρονικής πρότασης προηγείται της πράξης της κύριας
πρότασης.
β. Το σύγχρονο, όταν η πράξη της χρονικής πρότασης είναι σύγχρονη με την πράξη της κύριας
πρότασης.
γ. Το υστερόχρονο, όταν η πράξη της χρονικής πρότασης είναι μεταγενέστερη της πράξης της
κύριας πρότασης.
1. Ο χρονικός «ὅτε» εκθλίβεται σε ὅτ΄ ( όχι ο ειδικός ὅτι).
2. Ο χρονικός σύνδεσμος «ὅτε» δεν εισάγει χρονική πρόταση στις στερεότυπες εκφράσεις: ἔστιν
ὅτε (= κάποτε, μερικές φορές), οὐκ ἔστιν ὅτε (= ποτέ), οὐκ ἔστιν ὅτε (= πάντοτε), ὅτε μὲν - ὅτε
δὲ (= άλλοτε μεν – άλλοτε δε), ὅτε μὴ (= εκτός εάν), ἐνίοτε (= κάποτε), αλλά έχει επιρρηματική
σημασία π.χ. Γίγνονται δὲ ἐξ αὐτῶν ἔστιν ὅτε καὶ τύραννοι. (μτφρ. Γεννιούνται και από αυτούς
κάποτε και οι τύραννοι).
Οι χρονικές προτάσεις εκφέρονται με:
 Οριστική, όταν δηλώνουν το πραγματικό γεγονός.

π.χ. Ἐπεὶ ὄρθρος ἦν, Λύσανδρος ἐσήμανεν εἰσβαίνειν εἰς τὰς ναῦς. (μτφρ. Όταν ξημέρωσε
έδωσε σήμα (στα πληρώματα) να επιβιβάζονται στα πλοία).
 Υποτακτική (και αοριστολογικό ἄν), όταν δηλώνουν το προσδοκώμενο ή το αόριστα

επαναλαμβανόμενο.
 Ευκτική, όταν δηλώνουν αόριστη επανάληψη στο παρελθόν ή απλή σκέψη.
 Ευκτική του πλαγίου λόγου όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου.
π.χ. Σπονδὰς ἐποιήσαντο, ἕως ἀπαγγελθείη τὰ λεχθέντα εἰς Λακεδαίμονα. (μτφρ. Έκαναν
ανακωχή, όταν ανακοινώθηκαν όσα είχαν ειπωθεί στη Σπάρτη).

141
Χρονικές υποθετικές προτάσεις (Χρονικοϋποθετικές)

1. Οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτική είναι χρονικές υποθετικές
προτάσεις.
Αποτελούν την υπόθεση και η κύρια πρόταση την απόδοση και σχηματίζουν τους παρακάτω
υποθετικούς λόγους:
Χρονική πρόταση = Υπόθεση Κύρια πρόταση = -> Υποθετικός λόγος

Απόδοση
Εισάγεται: Εκφέρεται: Εκφέρεται: Δηλώνει:
ὅταν, υποτακτική i) οριστική μέλλοντα (σπ. -> i) προσδοκώμενο

ὁπόταν, προστακτική)
ἐπάν, ii) αόριστη
ἐπειδὰν ii) οριστική ενεστώτα επανάληψη στο
ή γνωμικό αόριστο. παρόν ή στο
μέλλον
χρονικός ευκτική iii) δυνητική ευκτική -> iii) απλή σκέψη

σύνδεσμος του λέγοντος
iv) οριστική παρατατικού
ή δυνητική οριστική iv) αόριστη
αορίστου επανάληψη στο
παρελθόν
π.χ.
προσδοκώμενο: Ἐπειδὰν ἔλθωσιν, ἕξομεν τὰ ἐπιτήδεια. (μτφρ. Όταν έλθουν, θα έχουμε τα
αναγκαία).
αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον: Ἡμεῖς ἐπειδὰν πυθώμεθά τι γιγνόμενον,
τηνικαῦταθορυβούμεθα καὶ παρασκευαζόμεθα. (μτφρ. Εμείς όταν μαθαίνουμε ότι συμβαίνει κάτι,
τότε ανησυχούμε και λαμβάνουμε μέτρα).
απλή σκέψη του λέγοντος: Ὁπότε βουληθείητε, οὐ χαλεπῶς εἰρήνην ἂν ποιήσαιτε. (μτφρ. Όταν
θέλετε, θα μπορέσετε να κάνετε ειρήνη).
αόριστη επανάληψη στο παρελθόν: Ἐπεὶ πλησιάζοιεν οἱ ἵπποι, ταὐτὸν ἐποίουν. (μτφρ. Όταν
πλησίαζαν τα άλογα έκαναν το ίδιο).

142
2. Μερικές φορές περιέχεται υπόθεση και σε χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με οριστική και
σχηματίζουν με απόδοση την κύρια πρόταση τους παρακάτω υποθετικούς λόγους:
Χρονική πρόταση = Υπόθεση Κύρια -> Υποθετικός λόγος

πρόταση =
Απόδοση
Εισάγεται: Εκφέρεται: Εκφέρεται: Δηλώνει:
χρονικός Οριστική i) κάθε -> i) πραγματικό

σύνδεσμος έγκλιση
Οριστική ii) μη πραγματικό ή
ιστορικού ii) δυνητική -> αντίθετο του
χρόνου οριστική πραγματικού
ιστορικού
χρόνου
π.χ.
πραγματικό: Ὁπότε τις λέγει περὶ ἀρετῆς, οἱ παῖδες ἤκουον. (μτφρ. Κάθε φορά που κάποιος μιλά για
την αρετή, τα παιδιά άκουγαν).
μη πραγματικό ή αντίθετο του πραγματικού: Οἱ δ΄ἄρχοντες ἐβασάνιζον ἂν μέχρι οὗ αὐτοῖς ἐδόκει.
(μτφρ. Οι άρχοντες θα βασάνιζαν όσο χρόνο φαίνονταν σ’ αυτούς σωστό).
Η σύνταξη του χρονικού συνδέσμου «πρὶν»
Ο χρονικός σύνδεσμος «πρὶν» συντάσσεται με έγκλιση όταν η κύρια πρόταση είναι αρνητική και με
απαρέμφατο όταν η κύρια πρόταση είναι καταφατική.
Ειδικότερα:
 πρὶν + οριστική όταν δηλώνει το πραγματικό ( πρὶν = παρά αφού,έως ότου + οριστική).
Δηλώνει το προτερόχρονο ως προς την πράξη της κύριας πρότασης. π.χ. Καὶ οὐκ
ἐξεβίβασεν ἐκ τῶν νεῶν πρότερον πρὶν αὗται ἧκον. (μτφρ. Και δεν αποβίβασε (τους
ναύτες) από τα πλοία πρωτύτερα παρά μόνο αφού αυτοί ξαναγύρισαν).
Ἡγούμην ἀνὴρ τῶν ἐκεῖ μέγιστος, πρίν μοι τύχη τάδε ἐπέστη. (μτφρ. Νομιζόμουν άντρας
σπουδαιότατος από τους πολίτες εκεί, μέχρι που έπεσε πάνω μου τέτοια τύχη).
 πρὶν + υποτακτική (με ή χωρίς ἂν αοριστολογικό), οπότε είναι χρονική υποθετική πρόταση
και σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει:

143
i. To προσδοκώμενο, όταν η κύρια πρόταση εκφέρεται με οριστική μέλλοντα π.χ. Μὴ

ἀπέλθητε, πρὶν ἀκούσητε. (μτφρ. Να μη φύγετε, προτού με ακούσετε).
ii. Αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον, όταν η κύρια πρόταση εκφέρεται με
οριστική ενεστώτα ή γνωμικό αόριστο. π.χ. Οὐδὲ [...] προορᾶτ' οὐδέν, πρὶν ἂν
[…] γιγνόμενόν τι πύθησθε. (μτφρ. Ούτε μπορείτε να προβλέπετε τίποτα […] προτού
μάθετε ότι κάτι […] συμβαίνει αυτή τη στιγμή).
 πρὶν + ευκτική του πλαγίου λόγου μετά από εξάρτηση από ρήμα ιστορικού χρόνου.
π.χ. Κῦρος ὑπέσχετο τοῖς Ἕλλησι μὴ πρόσθεν παύσεσθαι, πρὶν αὐτοὺς καταγάγοι οἴκαδε.
(μτφρ. Ο Κύρος υπόσχονταν στους Έλληνες να μη παύσει προηγουμένως, πριν να
επαναφέρει αυτούς στην πατρίδα).
 πρὶν + απαρέμφατο (όταν η κύρια πρόταση είναι καταφατική). Δηλώνει το υστερόχρονο

ως προς την πράξη της κύριας πρότασης. Το «πρὶν» με απαρέμφατο μεταφράζεται:
«προτού να», «πριν να» + υποτακτική. π.χ. Κλέων οὐ βουλόμενος μάχῃ
διαγωνίσασθαι πρὶν οἱ καὶ τοὺς βοηθοὺς ἥκειν… (μτφρ. Ο Κλέων μη θέλοντας να
αναμετρηθεί σε μάχη προτού του έρθουν οι ενισχύσεις…).
Η χρονική πρόταση λειτουργεί ως:

επιρρηματικός προσδιορισμός της χρόνου στο ρήμα της πρότασης, από την οποία εξαρτάται.
π.χ. Ἐπεὶ δὲ ὁ Κριτίας ταῦτα ἤκουσεν, ἀπῆλθεν. (μτφρ. Αφού ο Κριτίας άκουσε αυτά, έφυγε).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρεθούν και να αναγνωριστούν πλήρως (εισαγωγή, εκφορά, συντακτικός ρόλος) οι
δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1.1. Οἱ δὲ πολέμιοι οἱ ἐπὶ τῇ ὁδῷ ἐπειδὴ τὸ ἄνω ἑώρων ἡττώμενον, φεύγουσι.
1.2. Ὅταν μὲν γὰρ πείθηται, λαμβάνει τι [ὧν δεῖται].
1.3. Ὁπότε [ὁ πόνος] ἐς τὴν καρδίαν στηρίξειεν, ἀνέστρεφεν αὐτήν.
1.4. Ἐπεὶ δὲ ἧκε τετάρτῳ μηνί, ἀπήγγειλεν ἐν ἐκκλησίᾳ.

144
Οι Εναντιωματικές προτάσεις
Οι δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις εκφράζουν αντίθεση, εναντίωση προς το νόημα της

(κύριας) πρότασης που προσδιορίζουν. Δέχονται άρνηση μή.
Συχνά στην κύρια πρόταση υπάρχουν οι αντιθετικοί σύνδεσμοι ή λέξεις: καίπερ, ἀλλά, ὅμως, ἄλλ’
ὅμως, ἀλλὰ και, ἀλλ’ οὖν. π.χ. Εἰ καὶ μὴ βλέπεις, φρονεῖς ὅμως. (μτφρ. Αν και δε βλέπεις,
σκέφτεσαι όμως).
Οι εναντιωματικές προτάσεις εισάγονται με τους εναντιωματικούς συνδέσμους:
καὶ (= αν και, μολονότι, ενώ) και εκφέρονται με Οριστική ή ευκτική. Δηλώνουν εναντίωση προς
κάτι που θεωρείται πραγματικό και βέβαιο.
π.χ. Φήσουσί με σοφὸν εἶναι, εἰ καὶ οὐκ εἰμί. (μτφρ. Ισχυρίζονται ότι είμαι σοφός αν και δεν είμαι).
Εἰ καὶ μὴ δεινὸς πρὸς ταῦτα πέφυκα, βοηθήσω τῷ πατρὶ καὶ ἐμαυτῷ. (μτφρ. Αν και δεν είμαι
ικανός από τη φύση μου γι’αυτά, θα βοηθήσω τον πατέρα και τον εαυτό μου).
β. ἐὰν καί, ἂν καί, ἢν καὶ (= αν και, μολονότι, ενώ) και εκφέρονται με Υποτακτική.
π.χ. Ἐὰν καὶ μὴ βούλονται, πάντες αἰσχύνονται μὴ πράττειν τὰ δίκαια. (μτφρ. Αν και δε θέλουν,
όλοι ντρέπονται να μη κάνουν τα δίκαια).
Πάντες οὖν ἄνθρωποι, ὅταν ἀναγκασθῶσιν, ἐὰν καὶ μὴ βούλωνται παντὶ πολεμοῦσι. (μτφρ. Όλοι οι
άνθρωποι, όταν αναγκαστούν, αν και δε θέλουν, πολεμούν ενάντια στον καθένα).
1. Όταν μετά από τους συνδέσμους «εἰ», «ἐάν», «ἄν», «ἢν» ακολουθεί ο «καί», δεν έχουμε
πάντα εναντιωματική πρόταση, αλλά:
 Ο «καὶ» μπορεί να λειτουργεί ως προσθετικός ή μεταβατικός σύνδεσμος και όχι ως

εναντιωματικός. π.χ. Τόδε δὲ διανοηθῶμεν, εἰ καὶ σοὶ συνδοκεῖ. (μτφρ. Ας εξετάσουμε κι
αυτό, αν δηλαδή και εσύ σκέφτεσαι το ίδιο).
 Ο «καὶ» μπορεί να λειτουργεί ως συμπλεκτικός σύνδεσμος που συνδέει μεταξύ τους

προτάσεις που εισάγονται με το «εἰ» (πλάγιες ερωτηματικές , αιτιολογικές), ή με τα «ἐάν»,
«ἄν», «ἢν» (υποθετικές). π.χ. Εἰ τούτων μὴ ἀμελήσομεν καὶ εἰ τοῖς συμμάχοις βοηθήσομεν
οὐδὲν δεινὸν συμβήσεται. (μτφρ. Αν δεν αδιαφορήσουμε γι’ αυτά και αν βοηθήσουμε τους
συμμάχους, τίποτα κακό δε θα συμβεί).
2. Οι δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις εκφέρονται με τις εγκλίσεις των υποθετικών

προτάσεων και σχηματίζουν όλα τα είδη των υποθετικών λόγων.
Η εναντιωματική πρόταση λειτουργεί:

ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα της πρότασης από την οποία
εξαρτάται. π.χ. Εἰ καὶ ἔχομεν χρήματα, ὅμως οὐκ εὐτυχοῦμεν. (μτφρ. Αν και έχουμε χρήματα, όμως
δεν ευτυχούμε).

145
Οι Παραχωρητικές προτάσεις
Δευτερεύουσες παραχωρητικές προτάσεις εκφράζουν παραχώρηση προς το νόημα της (κύριας)
πρότασης που προσδιορίζουν. Δέχονται άρνηση μή.
Εισάγονται με τους παραχωρητικούς συνδέσμους:

καὶ εἰ, κεἰ, καὶ ἄν, κἄν, καὶ ἐάν, καὶ ἤν, (ακόμη κι αν, έστω κι αν, κι αν ακόμα), όταν εξαρτώνται
από καταφατική πρόταση. π.χ. Ὥστ' ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς διακείμενος,
μεταμελήσειν αὐτῷ… (μτφρ. Επομένως ελπίζω ότι, και αν ακόμα συμβαίνει να φέρεται κάποιος σε
εμένα άσχημα ή (εχθρικά), θα αλλάξει γνώμη π.χ. Ἴσως δὲ καὶ αὗθις ἀναγκασθησόμεθα πολεμεῖν
ἐκείνῳ, κἂν νῦν μὴ έθέλωμεν. (μτφρ. Ίσως και πάλι θα αναγκαστούμε να πολεμήσουμε ενάντια σε
εκείνον, ακόμα κι αν τώρα δεν θέλουμε).
β) οὐδ’ εἰ, μηδ’ εἰ, οὐδ’ ἐάν, μηδ’ ἐάν, οὐδ’ ἄν, μηδ’ ἄν, οὐδ’ ἤν, μηδ’ ἤν (= ούτε κι αν), όταν
εξαρτώνται από αρνητική πρόταση και δηλώνουν παραχώρηση προς κάτι υποθετικό ή απίθανο.
π.χ. Μηδ’ ἂν εὐορκεῖν μέλλῃς, μηδένα θεῶν ὁμόσῃς. (μτφρ. Ούτε κι αν πρόκειται να τηρήσεις τον
όρκο σου, μην ορκισθείς σε κανέναν από τους θεούς). π.χ. Οὐδ' εἰ πάντες ἔλθοιεν Πέρσαι, πλήθει
οὐχ ὑπερβαλοίμεθ' ἂν τοὺς πολεμίους. (μτφρ. Ακόμη και αν έρθουν όλοι οι Πέρσες, δεν θα
μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τους εχθρούς στο πλήθος).
Οι παραχωρητικές προτάσεις εκφέρονται με:

α) Οριστική ή ευκτική, όταν εισάγονται με το καὶ εἰ, κεἰ, οὐδ’ εἰ, μηδ’ εἰ:
Οὐδ’ εἴ με ἐκέλευες ταῦτα ποιεῖν, ἡδέως ἂν ταῦτα ἐποίουν. (μτφρ. Ακόμα κι αν με διέταζες να
κάνω αυτά, ευχαρίστως θα τα έκανα).
β) Υποτακτική, όταν εισάγονται με τα καὶ ἐάν, καὶ ἄν, κἄν, καὶ ἤν, οὐδ’ ἐάν, μηδ’ ἐάν, οὐδ’ ἄν,
μηδ’ ἄν, οὐδ’ ἤν, μηδ’ ἤν: Καὶ ἂν οἱ πολέμιοι τὸ ναυτικὸν ἡμῶν κρατήσωσι, κρατήσομεν αὐτῶν.
(μτφρ. Ακόμα κι αν οι εχθροί νικήσουν το ναυτικό μας, θα τους νικήσουμε).
Οι δευτερεύουσες παραχωρητικές προτάσεις εκφέρονται με τις εγκλίσεις των υποθετικών
προτάσεων και σχηματίζουν όλα τα είδη των υποθετικών λόγων.
Η παραχωρητική πρόταση μπορεί να λειτουργεί ως:

επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα της πρότασης, από την οποία
εξαρτάται. π.χ. Ἀνὴρ πονηρὸς δυστυχεῖ, κἂν εὐτυχῇ (μτφρ. Ο πονηρός άνθρωπος είναι
δυστυχισμένος, ακόμη κι αν ευτυχεί).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1. Ἄνδρες, ἡμεῖς μὲν ἐροῦμεν ὑμῖν τἀληθῆ, εἰ καί τισι δόξομεν λίαν παράδοξα λέγειν.
2. Φίλον τε γὰρ ἡγοῦνται τὸν ὑπουργοῦντα, ἢν καὶ πρότερον ἐχθρὸς ᾖ.
3. Ἄξιον γὰρ ἀκοῦσαι τὸ διήγημα τοῦτο, εἰ καὶ μὴ προσήκοι Κλεοκράτει.
4. Εἰ καὶ περὶ τοὺς ἄλλους πρᾳότατος ᾖν, ἄλλ’ οὖν ἂν ἀγανακτήσειεν.

146
δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα:
1. Γελᾷ δ’ ὁ μωρός, κἄν τι μὴ γελοῖον ᾖ.
2. Καὶ εἰ κακῶς ἔχει τὰ πράγματα, ὅμως ἔστι ταῦτα ἐπανορθώσασθαι.
3. Καὶ εἰ μηδένα ἄνθρωπον ᾐσχύνου, τοὺς θεοὺς ἐχρῆν σε δεδιέναι.
4. Οὐδεὶς ἂν ἔτι πιστεῦσαι δύναιτο ὑμῖν, οὐδ’ εἰ πάνυ προθυμοῖτο.
3.Να χαρακτηρίσετε ως εναντιωματικές, παραχωρητικές ή υποθετικές τις ακόλουθες προτάσεις:

1. Εἰ καὶ χρήματα ἔχομεν, οὐκ εὐτυχοῦμεν.
2. Τῷ λιμῷ ὑμεῖς οὐδ’ εἰ πάνυ ἀγαθοὶ εἴητε, δύναισθε ἂν μάχεσθαι.
3. Οὐδεὶς γὰρ ζῴη γ’ ἄν, εἰ μὴ τρέφοιτο.
4. Ἀνὴρ πονηρὸς δυστυχεῖ, κἂν εὐτυχῇ.
5. Καὶ εἰ μή τι κωλύει, ἐθέλω αὐτοῖς διαλεχθῆναι.
6. Οἱ στρατιῶται πρὸς ὑμᾶς βλέπουσι, κἂν μὲν ὑμᾶς ὁρῶσιν ἀθύμους, πάντες κακοὶ ἔσονται.
7. Ἂν μὴ πιστεύητε, πέμψατε πρέσβεις.
8. Αἱρήσομεν τὸ χωρίον, ἂν καὶ αὐτοὶ ἡμῖν βοηθῶσιν.
9. Ἡμεῖς νικῶμεν τε βασιλέα καὶ εἰ μὴ ὑμεῖς ἤλθετε, ἐπορευόμεθα ἂν ἐπὶ βασιλέα.
4.Αφού χαρακτηρίσετε το είδος των ακολούθων δευτερευουσών προτάσεων, να τις μετατρέψετε

σε ομόλογες μετοχές:
1. Καὶ εἰ δὶς ἀποθάνοιεν, οὐ δίκην δοῦναι δύναιντ’ ἂν ἀξίαν.
2. Ἀγησίλαος δέ, εἰ καὶ ᾐσθάνετο ταῦτα, ὅμως ἐπέμενε ταῖς σπονδαῖς.
3. Εἰ καὶ ἐγένετο κυρία τοσούτων ἀγαθῶν, οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις.
4. Κἂν μὴ ἐθέλωμεν πολεμεῖν, ἴσως ἀναγκασθησόμεθα τοῦτο ποιεῖν.
5. Οὐ δίκαιόν μοι δοκεῖς ἐπιχειρεῖν πρᾶγμα, σαὐτὸν προδοῦναι, εἰ καὶ ἔξεστι σωθῆναι.
6. Καὶ εἰ θαλάσσης εἴργοντο οἱ κρατοῦντες τῆς γῆς, δύναιντ’ ἂν καλῶς διαζῆν.
7. Πρὸς δὲ καὶ τῷ λιμῷ μαχοίμεθ’ ἄν, καὶ εἰ ἐλάχιστος σῖτος ἐν τῇ χώρᾳ μένοι.
8. Εἰ καὶ εἰρήνη ἐστί, ἀνάστατοι ὑπὸ Θηβαίων γεγενήμεθα.
9. Ἀνάγκη οὖν, εἰ καὶ μὴ δεινὸς πρὸς ταῦτα πέφυκα, βοηθεῖν τῷ πατρί.
5.Αφού λάβετε υπόψη σας το περιεχόμενο των περιόδων, να συνδέσετε την κύρια πρόταση με
τη δευτερεύουσα εναντιωματική ή παραχωρητική, χρησιμοποιώντας τον κατάλληλο σύνδεσμο.
1. …………………… πολλοὺς κινδύνους ὑπὲρ ὑμῶν κεκινδύνευκα, νυνὶ δέομαι μὴ στερηθῆναι τῶν
ἐμαυτοῦ.
2. Ἴσμεν δὲ ὅτι πάντες ποταμοί, …………………… πρόσω τῶν πηγῶν ἄποροι εἰσί, προϊοῦσιν δὲ
πρὸς τὰς πηγὰς διαβατοὶ γίγνονται.
3. Λέξω ἡμῖν πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν, …………………… δόξω τισὶ λίαν παράδοξα λέγειν.
4. …………………… εὐορκεῖν μέλλῃς, μηδένα θεὸν ὀμόσῃς.
5. …………………… οἱ πολέμιοι τὸ ναυτικὸν ἡμῶν νικήσωσι, κρατήσομεν αὐτούς.
6. Ἔστιν ταῦτα ἐπανορθώσασθαι, …………………… οὕτως ἔχῃ ταῦτα.
7. Φίλιππος τοὺς δούλους πέμπει, …………………… αὐτὸς μὴ παρῇ.
8. Ταῦτα σαφῆ δείγματα τῆς Φιλίππου γνώμης ἐστι, …………………… μικρά τις ἡγεῖται εἶναι.

147
Οι Αναφορικές Επιρρηματικές
1. αιτία > αναφορικές αιτιολογικές

2. σκοπό > αναφορικές τελικές
3. αποτέλεσμα > αναφορικές αποτελεσματικές
4. υπόθεση > αναφορικές υποθετικές
5. αναφορικές - παραβολικές
1.Οι αναφορικές αιτιολογικές

ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν αιτία.
Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας.
Εξαρτώνται κυρίως από ρήματα ψυχικού πάθους.
Εισάγονται κυρίως με τις αναφορικές αντωνυμίες ὅς, ὅστις, ὅσος, οἷος.
Εκφέρονται με τις αντίστοιχες εγκλίσεις των αιτιολογικών προτάσεων, δηλαδή με τις εγκλίσεις
των προτάσεων κρίσης (οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, και με ευκτική του
πλάγιου λόγου, όταν εξαρτώνται από ρήμα παρελθοντικού χρόνου).
Δέχονται άρνηση οὐ και σπάνια μή.
Ισοδυναμούν με αιτιολογικές προτάσεις ή αιτιολογικές μετοχές.

Στη μετάφραση η αναφορική αντωνυμία αποδίδεται με δεικτική ή προσωπική αντωνυμία ή με
αιτιολογικό σύνδεσμο.
Θαυμαστὸν ποιεῖς, ὅς ἡμῖν οὐδὲν δίδως.
Αντίστοιχη αιτιολογική > ὅτι ἡμῖν οὐδὲν δίδως.
Αντίστοιχη αιτιολογική μτχ. > οὐδὲν ἡμῖν διδούς. (= Παράξενο πράγμα κάνεις, γιατί συ δε δίνεις
τίποτα σε μας.)
Ὁ μὲν κατῴκτιρε τὴν γυναῖκα, οἵου ἀνδρὸς στέροιτο.
Αντίστοιχη αιτιολογική > ὅτι τοιούτου ἀνδρὸς στέροιτο.
Αντίστοιχη αιτιολογική μτχ. > στερομένην τοιούτου ἀνδρός.(= Αυτός αισθανόταν πολύ οίκτο για
τη γυναίκα, γιατί αυτή στερούνταν τέτοιον άνδρα.)
2. Οι αναφορικές τελικές
ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν σκοπό.
Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού.
Εξαρτώνται από ρήματα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας.
Εισάγονται κυρίως με τις αναφορικές αντωνυμίες ὅς, ὅστις.
Εκφέρονται πάντα με οριστική μέλλοντα.
Δέχονται άρνηση μή.
Ισοδυναμούν με τελικές προτάσεις, με τελικές μετοχές ή τελικό απαρέμφατο.

Δώσω ὑμῖν ἡγεμόνα, ὅς ὑμᾶς διὰ τῶν ὀρέων ἄξει.
Αντίστοιχη τελική > ἵνα ἀγάγῃ ὑμᾶς διὰ τῶν ὁρέων.
Αντίστοιχη τελική μτχ. > ἅξοντα ὑμᾶς
Αντίστοιχο τελικό απρμφ. > ἀγαγεῖν ὑμᾶς (= Θα σας δώσω οδηγό, για να σας οδηγήσει αυτός
μέσα από τα βουνά.)
Στη μετάφραση η αναφορική αντωνυμία αποδίδεται με δεικτική αντωνυμία και τελικό
σύνδεσμο.

148
3.Οι αναφορικές αποτελεσματικές

ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν αποτέλεσμα.
Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του αποτελέσματος.
Εισάγονται κυρίως με τις αναφορικές αντωνυμίες ὅς, ὅστις, ὅσος, οἷος.
Εκφέρονται όπως και οι αντίστοιχες αποτελεσματικές προτάσεις, δηλαδή με τις εγκλίσεις των
προτάσεων κρίσης (οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική), όταν φανερώνουν
αποτέλεσμα που είναι ή θεωρείται πραγματικό και με απαρέμφατο, όταν φανερώνουν
αποτέλεσμα ενδεχόμενο ή δυνατό.
Συνήθως στην πρόταση από την οποία εξαρτάται η αναφορική συμπερασματική υπάρχει μια
δεικτική λέξη: οὕτω(ς), τοιοῦτος, τοσοῦτος, τηλικοῦτος κ.ά.
Δέχονται άρνηση οὐ, όταν εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσης, και με μή, όταν
εκφέρονται με απαρέμφατο.
Ισοδυναμούν με αποτελεσματικές προτάσεις.

Στη μετάφραση η αναφορική αντωνυμία αποδίδεται με δεικτική αντωνυμία και το
σύνδεσμο ώστε.
Τίς οὕτως εὐήθης ἐστίν ὑμῶν ὅστις ἀγνοεῖ τὸν ἐκεῖθεν πόλεμον δεῦρο ἥξοντα;
Αντίστοιχη αποτελεσματική > ὥστε ἀγνοεῖ...
(= Ποιος από σας είναι τόσο ανόητος, ώστε αυτός αγνοεί ότι ο πόλεμος από εκεί θα έρθει εδώ;)
4.Οι αναφορικές υποθετικές

ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν υπόθεση.
Ισοδυναμούν με υποθετικές προτάσεις ή υποθετικές μετοχές.
Διακρίνουμε και τα έξι είδη των υποθετικών λόγων:
α) το πραγματικό
Ἅ μὴ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι
Αντίστοιχη υποθετική > εἴ τινα μὴ οἶδα, οὐδὲ...(= Όσα δεν ξέρω ούτε φαντάζομαι ότι τα ξέρω)
β) το αντίθετο του πραγματικού
Οὐκ ἂν ἐπεχειροῦμεν πράττειν, ἅ μὴ ἠπιστάμεθα
Αντίστοιχη υποθετική > εἴ τινα μὴ ἠπιστάμεθα... (= Δε θα επιχειρούσαμε να κάνουμε όσα δε
γνωρίζουμε καλά.)
γ) το προσδοκώμενο
Ὅ,τι ἂν συμβῇ, τλήσομαι.
Αντίστοιχη υποθετική > ἂν τι συμβῇ (= Ό,τι συμβεί, θα το υποστώ)
δ) η αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον
Οἱ ἄνθρωποι τούτοις μάλιστα ἐθέλουσιν πείθεσθαι, οὕς ἂν ἡγῶνται βελτίστους εἶναι.
Αντίστοιχη υποθετική > ἂν τινας ἡγῶνται βελτίστους εἶναι (= Οι άνθρωποι δέχονται να
υπακούουν κυρίως σ' αυτούς που νομίζουν ότι είναι οι καλύτεροι.)
ε) η απλή σκέψη
Ἐγὼ ὀκνοίην ἂν εἰς τὰ πλοῖα ἐμβαίνει, ἅ ἡμῖν Κῦρος δοίη.
Αντίστοιχη υποθετική > εἴ τινα ἡμῖν Κῦρος δοίη. (= Θα δίσταζα να μπω στα πλοία που θα μας
έδινε ο Κύρος.)
στ) η επανάληψη στο παρελθόν
Ὧ,τινι ἐντυγχάνοιεν, πάντας ἔκτεινον.
Αντίστοιχη υποθετική > εἴ τινι ἐντυγχάνοιεν... (= Όποιο συναντούσαν, τον σκότωναν)

149
Εκφέρονται ανάλογα με το είδος του υποθετικού λόγου:

α) με οριστική όταν εκφράζουν το πραγματικό ή το αντίθετο του πραγματικού
β) με υποτακτική και το αοριστολογικό ἂν όταν εκφράζουν το προσδοκώμενο ή την αόριστη
επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον
γ) με ευκτική, όταν εκφράζουν την απλή σκέψη ή την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.
Δέχονται άρνηση μὴ
5.Οι αναφορικές συγκριτικές ή παραβολικές

Οι αναφορικές συγκριτικές ή παραβολικές ή παρομοιαστικές λέγονται οι προτάσεις με τις
οποίες γίνεται σύγκριση, παραβολή ή παρομοίωση.
Εκφράζουν: τρόπο, ποιότητα, ποσότητα
Εισάγονται:
όταν εκφράζουν τρόπο, με τα αναφορικά
επιρρήματα: ὡς, ὥσπερ, ὅπως, καθάπερ, ᾗπερ, ᾗ, οἷον, οἷα
όταν εκφράζουν ποιότητα, με τις αναφορικές αντωνυμίες: οἷος, ὁποῖος
όταν εκφράζουν ποσότητα, με τις αναφορικές αντωνυμίες: ὅσος, ὁπόσος, ἡλίκος, ὁπηλίκος και
τα αναφορικά επιρρήματα: ὅσον, ὅσῳ τρόπο
π.χ Ὅπως γιγνώσκετε, οὕτω καὶ ποιεῖτε. (= Όπως ξέρετε έτσι και κάνετε.)
Ὁποῖα ἄττα γὰρ ἂν τὰ ἐπιτηδεύματα τῶν ἀνθρώπων ᾖ, τοιοῦτον ἀνάγκη καὶ τὸ φρόνημα ἔχειν.
(= Όποιες τυχόν είναι οι ασχολίες των ανθρώπων, τέτοιο πρέπει να έχουν και τον τρόπο της
σκέψης.)
Αἴτιον ἦν οὐχ ἡ ὀλιγανθρωπία τοσοῦτον, ὅσον ἡ ἀχρηματία [αἴτιον ἦν]. (= Αίτιο δεν ήταν τόσο η
έλλειψη ανθρώπων, όσο η έλλειψη χρημάτων.)
Εκφέρονται με οριστική ενεστώτα, όταν εκφράζουν πραγματικό γεγονός, και

με δυνητική οριστική, υποτακτική ή ευκτική, όταν γίνεται σύγκριση υποτιθέμενων
καταστάσεων.
Χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί σύγκρισης - παρομοίωσης.
Η πτώση της αναφορικής αντωνυμίας εξαρτάται από τη σύνταξη της πρότασης στην οποία
ανήκει.
Π.χ Ἔστι δίκης ὁφθαλμός, ὅς τὰ πάνθ' ὁρᾷ. > ονοματική ως υποκείμενο του ὁρᾷ
Εἰς καλὸν ὑμῖν Ἄνυτος ὅδε παρεκαθέζετο, ᾧ μεταδῶμεν τῆς συζητήσεως. > δοτική ως
αντικείμενο του μεταδῶμεν
Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων, οὕς ηὕρισκον ἐκπεπτωκότας. > αιτιατική ως αντικείμενο
στο ηὕρισκον

150
1. Η έλξη του αναφορικού

Πολύ συχνά η αναφορική αντωνυμία δε βρίσκεται σε πτώση αιτιατική, όπως απαιτεί η
σύνταξη του ρήματος της αναφορικής πρότασης, αλλά σε γενική ή δοτική, επειδή έλκεται από
τη γενική ή δοτική της λέξης την οποία προσδιορίζει. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται έλξη του
αναφορικού
Κανονική σύνταξη:
Ὁ ἐμὸς πάππος κάλλιστος ἦν Μήδων ὅσους ἑόρακα. > ὁρῶ + αιτιατική
Έλξη του αναφορικού:
Ὁ ἐμὸς πάππος κάλλιστος ἦν Μήδων ὅσων ἑόρακα. > αιτιατική σε γενική
Σὺν τοῖς θησαυροῖς οὕς ὁ πατὴρ κατέλιπεν... > καταλείπω + αιτιατική
Έλξη του αναφορικού:
Σὺν τοῖς θησαυροῖς οἷς ὁ πατὴρ κατέλιπεν... > αιτιατική > δοτική
Αν η αναφορική αντωνυμία αναφέρεται σε κάποια δεικτική αντωνυμία, τότε η δεικτική
αντωνυμία κανονικά παραλείπεται.
Τῆς φυγῆς ταύτης, ἥν αὐτοὶ ἔφυγον.
Έλξη του αναφορικού παράλειψη της δεικτικής αντωνυμίας:
Τῆς φυγῆς ἧς αὐτοὶ ἔφυγον.
2) Αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη του αναφορικού

Αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη του αναφορικού έχουμε όταν έλκεται
ο προσδιοριζόμενος όρος από την πτώση της αναφορικής αντωνυμίας.
Ἡ οὐσία ἥν κατέλιπε τῷ υἱεῖ οὐ πλείονος ἀξία ἐστὶν ἤ τεττάρων καὶ δέκα ταλάντων
Αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη του αναφορικού:
Τὴν οὐσίαν ἥν κατέλιπε τῷ υἱεῖ οὐ πλείονος ἀξία ἐστὶν ἤ τεττάρων καὶ δέκα ταλάντων
Συχνά στην αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη, όταν η αναφορική αντωνυμία αναφέρεται σ' ένα
ουσιαστικό, τότε το ουσιαστικό μπαίνει στο τέλος της αναφορικής πρότασης χωρίς άρθρο.
Μεγάλη τε ἦν ἡ κώμη, εἰς ἥν ἀφίκοντο
Μεγάλη τε ἦν, εἰς ἥν ἀφίκοντο κώμην.
Τούτους καὶ ἄρχοντας ἐποίει τῆς χώρας ἥν κατεστρέφετο.
Τούτους καὶ ἄρχοντας ἐποίει ἧς κατεστρέφετο χώρας.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Σε ποιες από τις αναφορικές προτάσεις έχουμε απλή έλξη και σε ποιες αντίστροφη;
1. Καὶ ἐπεθύμει γεμίσαι τὴν κοιλίαν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν κερατίων ὧν ἤσθιον οἱ χοῖροι.
2. Ἐγὼ γὰρ ἀπεστερήθην ὧν ὁ πατὴρ μοι κατέλιπεν χρημάτων.
3. Λύσανδρος ἔλεγεν οὐκ εἶναι κύριος ὧν ἐρωτῷτο ὑπὸ τοῦ Θηραμένους.
4. Ἐπορεύετο σὺν ᾗ εἶχε δυνάμει.
5. Ἤκουσα τῶν λόγων ὧν εἶπες.
151
Δευτερεύουσες απαρεμφατικές προτάσεις

Η μελέτη του δευτερευουσών προτάσεων στα αρχαία ελληνικά μας οδηγεί στην παρατήρηση ότι
συγκεκριμένες δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις εκφέρονται με απαρέμφατο αντί
ρήματος.
Τέτοιες προτάσεις είναι:
1. Oι χρονικές προτάσεις που εισάγονται με το χρονικό σύνδεσμο πρίν.
H σύνταξη αυτή χρησιμοποιείται κυρίως όταν η κύρια πρόταση είναι καταφατική και σπάνια
όταν η κύρια πρόταση είναι αρνητική και το πρὶν δηλώνει απλώς ότι η πράξη του απαρεμφάτου
δεν έγινε στον ίδιο χρόνο με την πράξη του κύριου ρήματος.
Ο χρόνος του απαρεμφάτου μπορεί να είναι συχνά ο αόριστος (αποδίδει συνοπτικά την έννοια
της προτεραιότητας) ή σπάνια ο ενεστώτας (δηλώνει συνεχή ή επαναλαμβανόμενη πράξη) και ο
παρακείμενος (παρουσιάζει την πράξη ως ολοκληρωμένη).
Στη σύνταξη του πρὶν με απαρέμφατο, το υποκείμενο του κύριου ρήματος είναι συνήθως
διαφορετικό από το υποκείμενο του απαρεμφάτου, που βρίσκεται σε πτώση αιτιατική
(ετεροπροσωπία).
π.χ. Καὶ ἐπὶ μὲν τὸ ἄκρον ἀναβαίνει Χειρίσοφος πρίν τινας αἰσθέσθαι τῶν πολεμίων. (μτφρ. Ο
Χειρίσοφος ανέβηκε στην κορυφή, προτού να γίνει αντιληπτός από τους εχθρούς.)
π.χ . Σύνιστε μὲν καὶ πρὶν ἐμὲ λέγειν. (μτφρ. Το ξέρετε καλά, προτού εγώ ν’ αρχίσω με
λεπτομέρειες να εκθέτω το ζήτημα.)
2. Οι συμπερασματικές προτάσεις που εισάγονται με το συμπερασματικό σύνδεσμο «ὥστε» ή

«ὡς».
Το «ὥστε» συντάσσεται με απαρέμφατο μετά από αρνητική πρόταση ή μετά από υπόθεση.
Συνήθως οι συμπερασματικές απαρεμφατικές επεξηγούν την κύρια πρόταση στην οποία
εκφράζεται ή εννοείται λέξη που σημαίνει ποσό, μέγεθος, ποιόν ή χρησιμοποιούνται στον λόγο
για να γίνει μεγάλης διαφοράς,ασύμμετρη σύγκριση (με τα ἢ ὥστε, ἢ ὡς).
Χρησιμοποιούνται για να φανερώσουν ένα αποτέλεσμα με γενικότερη αξία, που εκφράζεται
αόριστα. Επίσης δηλώνουν αποτέλεσμα ενδεχόμενο να συμβεί ή ακόμα και αποτέλεσμα
επιδιωκόμενο(σκοπό). Κατά την σύνταξη το υποκείμενο των προτάσεων αυτών ακολουθεί τους
κανόνες της ταυτοπροσωπίας-ετεροπροσωπίας. π.χ. Ἔνθεν δὲ ὁ ποταμὸς τοσοῦτος βάθος ὡς
μηδὲ τὰ δόρατα ὑπερέχειν πειρωμένοις τοῦ βάθους. (μτφρ. Ο ποταμός ήταν τόσο βαθύς, ώστε
ούτε τα δόρατα δεν εξείχαν έξω από το νερό, όταν δοκίμαζαν το βάθος).
π.χ. Οἱ δὲ ἀκοντισταὶ βραχύτερα ἠκόντιζον ἢ ὡς ἐξικνεῖσθαι τῶν σφενδονητῶν. (μτφρ. Οι
ακοντιστές έρριχναν τόσο κοντά τα ακόντιά τους, που δεν μπορούσαν να φτάσουν τους
σφενδονιστές.) π.χ. Ἐπεὶ ἐνθάδε οὔτε ἀργύριον ἔχομεν ὥστε ἀγοράζειν τὰ ἐπιτήδεια. (μτφρ.
Επειδή δεν έχουμε χρήματα ώστε να αγοράσουμε τα απαραίτητα.)
π.χ. «Εἰ μὴ εἰς τοῦτο μανίας ἀφικόμην ὥστε ἐπιθυμεῖν εἷς ὢν πολλοῖς μάχεσθαι». (μτφρ. Αν δεν
έφτανα σε τέτοιο σημείο, που να επιθυμώ, αν και ήμουν μόνος, να πολεμώ με πολλούς).

152
3. Οι συμπερασματικές προτάσεις που εισάγονται με τις φράσεις «ἐφ’ ᾧ», «ἐφ’ ᾧτε».
Εκφράζουν όρο, προϋπόθεση ή συμφωνία, συχνά ως επεξήγηση, μετά από τα: ἐπὶ τοῦτο, ἐπὶ
τοῖσδε, ἐπὶ τούτοις.
π.χ. Οἱ δὲ διήλλαξαν ἐφ’ ᾧτε (μὲν) ἔχειν εἰρήνην ὡς πρὸς ἀλλήλους. (μτφρ. Kαι εκείνοι
συμφιλιώθηκαν, με την προϋπόθεση να έχουν ειρήνη μεταξύ τους.)
π.χ. Ἀλλ’ ἀφίεμέν σε, ἐπὶ τούτῳ μέντοι, ἐφ’ ᾧτε μηκέτι […] φιλοσοφεῖν. (μτφρ. Σε απαλλάσσουμε
με αυτόν όμως τον όρο, δηλαδή με τον όρο να μη φιλοσοφείς πια.)
4. Οι συμπερασματικές προτάσεις που εισάγονται με τις αντωνυμίες «ὅσος», «οἷος».
Συνήθως προηγούνται αυτών οι αντωνυμίες «τοσοῦτος», «τοιοῦτος».
π.χ. Ἀλλά μοι δοκεῖ τοσοῦτον χωρίον κατασχεῖν, ὅσον ἔξω τοὺς ἐσχάτους λόχους γενέσθαι τῶν
πολεμίων κεράτων (μτφρ. Μου φαίνεται ότι πρέπει να κατέχουμε τόση έκταση, ώστε οι
τελευταίοι λόχοι να εξέχουν από τα άκρα των εχθρών).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Να βρεθούν και να αναγνωριστούν πλήρως (εισαγωγή, εκφορά, συντακτικός ρόλος) οι
δευτερεύουσες προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα.
1.1. ᾜσθοντο αὐτὸν ἐλάττω ἔχοντα δύναμιν ἢ ὥστε τοὺς φίλους ὠφελεῖν.
1.2. Ἐμοὶ δοκεῖ πλεῖν ἡμᾶς ἐπὶ Μυτιλήνην πρὶν ἐκπύστους γενέσθαι.
1.3. Οὔτε ἐκεῖνοι φαίνονται ἔχοντες τοιαύτην γνώμην ὥστε καὶ τοῖς ἀποδημοῦσι καὶ τοῖς μηδὲν
ἐξαμαρτάνουσι μεταδιδόναι τῆς πολιτείας.
1.4. [Κῦρος] πρὶν ὁρᾶν τοὺς πολεμίους εἰς τρὶς ἀνέπαυσε τὸ στράτευμα.
1.5. Ἱκέτευον μηδαμῶς ἀποτρέπεσθαι, πρὶν ἐμβαλεῖν εἰς τὴν τῶν Λακεδαιμονίων χώραν.

153
Όμοια εισαγωγή δευτερευουσών προτάσεων

Η μελέτη των δευτερευουσών προτάσεων στα αρχαία ελληνικά μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι
συγκεκριμένες λέξεις ή σύνδεσμοί εισάγουν περισσότερες από μία προτάσεις.
Λέξεις που εισάγουν περισσότερα από ένα είδη δευτερευουσών προτάσεων είναι οι εξής:
1. ὅτι
Eισάγει προτάσεις:
α) Ειδικές, μετά από ρήματα λεκτικά, δοξαστικά, αισθητικά, δηλωτικά, γνωστικά κ.α. Δηλώνει
αντικειμενική κρίση.
π.χ Ὁρᾷς ὅτι οὐ πρῶτος αἰτιᾷ τὸν κλέπτοντα (μτφρ. Βλέπεις ότι δεν κατηγορεί πρώτος τον
κλέφτη.)
β) Αιτιολογικές, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους, δικανικά κ.α. Δηλώνει αντικειμενική
αιτιολογία.
π.χ. Ἄντρες στρατιῶται, μὴ θαυμάζετε ὅτι χαλεπῶς φέρω (μτφρ. δυσφορώ) τοῖς παροῦσι
πράγμασι.
2. ὡς
α) Ειδικές, μετά από ρήματα λεκτικά, δοξαστικά, αισθητικά, δηλωτικά, γνωστικά κ.α. Δηλώνει
υποκειμενική κρίση.
π.χ. Ταῦτα λέγω, ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς. (μτφρ. Αυτά λέω ότι δηλαδή καθόλου δε
σέβεσαι τους θεούς.)
β) Αιτιολογικές, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους, δικανικά κ.α. Δηλώνει υποκειμενική
αιτιολογία.
π.χ. Ὡς δ’ οὐκ ἐπείθοντο, οἱ μὲν Κερκυραῖοι ἐπολιόρκουν τὴν πόλιν. (μτφρ. Επειδή δήθεν δεν
υπάκουαν, οι Κερκυραίοι πολιορκούσαν την πόλη.)
γ) Πλάγιες ερωτηματικές, μετά από ρήματα αποδεικτικά, δηλωτικά, απορηματικά,

αποπειρατικά κ.α.
π.χ. Ἔφη (ενν. ὁ Θεμιστοκλῆς) τοὺς ξυμπρέσβεις […] προσδέχεσθαι μέντοι ἐν τάχει ἥξειν καὶ
θαυμάζειν ὡς οὔπω πάρεισιν. (μτφρ. Είπε ο Θεμιστοκλής ότι όμως περίμενε τους
συμπρεσβευτές να έρθουν γρήγορα και απορούσε πώς δεν ήρθαν ήδη.)
δ) Τελικές, μετά από ρήματα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας. Δηλώνει υποκειμενικό σκοπό.
π.χ. Ἄκουσον, ὡς ἂν μάθῃς. (μτφρ. Άκουσε για να μάθεις.)
ε) Συμπερασματικές, όταν στην κύρια πρόταση προηγούνται δεικτικές λέξεις οὕτως, τοιοῦτος,

154
τοσοῦτος κ.α.
π.χ. Τοιαύτη δόξα γέγονεν, ὡς ὁ βάρβαρος κήδεται τῆς Ἑλλάδος καὶ φύλαξ τῆς εἰρήνης ἐστι.
(μτφρ. Τέτοια φήμη έχει δημιουργηθεί, ώστε ο βάρβαρος φροντίζει και είναι φύλακας της
ειρήνης.)
στ) Χρονικές. Συνήθως όταν εκφέρονται με ρήμα ιστορικού χρόνου.

π.χ. Ὡς δὲ ἡμέρη τάχιστα ἐγεγόνεε, […ἡ βασίλεια] ἐκάλεε τὸν Γύγεα. (μτφρ. Όμως ευθύς όταν
ξημέρωσε …η βασίλισσα έστειλε να φωνάξουν τον Γύγη.)
π.χ. Ἀθηναῖοι δὲ ὡς ᾔσθοντο, πλεύσαντες ναυσὶν ἑξήκοντα ἐπὶ Σάμου… (μτφρ. Όταν άκουσαν
τα γεγονότα, αφού με εξήντα καράβια έπλευσαν εναντίον της Σάμου…)
ζ) Αναφορικές επιρρηματικές παραβολικές του ποιού ή του τρόπου, όταν στην κύρια πρόταση
προηγούνται ή εννοούνται δεικτικά επίρρηματα (οὕτως, ὧδε).
π.χ. Διὸ δεῖ ἦχθαί πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς
δεῖ. (μτφρ. Γι' αυτό πρέπει να έχουμε πάρει, όπως λέει ο Πλάτωνας, από τη νεαρή ηλικία την
αγωγή που θα μας κάνει να ευχαριστιόμαστε και να λυπούμαστε με αυτά που πρέπει.)
3. ἐπεί, ἐπειδὴ
Eισάγουν προτάσεις:
α) Χρονικές. Συνήθως όταν εκφέρονται με ρήμα ιστορικού χρόνου.
π.χ. Ἐπεὶ δὲ ὁ Κριτίας ταῦτα ἤκουσεν, ἀπῆλθεν. (μτφρ. Αφού ο Κριτίας άκουσε αυτά, έφυγε.)
β) Αιτιολογικές, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους, δικανικά κ.α. Συνήθως εκφέρονται με
οριστική, δυνητικές εγκλίσεις και ευκτική του πλαγίου λόγου . Ο ἐπεί, στην αρχή περιόδου,
κυρίως στον ποιητικό λόγο, μπορεί να εισάγει κύριες προτάσεις που σημαίνουν προσταγή,
ευχή, ερώτηση.
π.χ. Ἐπεὶ οὐκ ἤθελον καθαιρεῖν τὰ τείχη, φρουρὰν φαίνουσιν ἐπ’ αὐτούς. (μτφρ. Επειδή δεν
ήθελαν να γκρεμίσουν τα τείχη, τους κήρυξαν τον πόλεμο.)
4. ὅτε, ὁπότε
α) Χρονικές. Συνήθως όταν εκφέρονται με ρήμα ιστορικού χρόνου.
π.χ. Ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς τοὺς Βοιωτοὺς καὶ εἰς Ἀλίαρτον ἔδει βοηθεῖν, ἐγὼ
προσελθὼν τῷ Ὀρθοβούλῳ ἔφην. (μτφρ. Όταν συνάψατε τη συμμαχία με τους Βοιωτούς και
έπρεπε να σπεύσετε για βοήθειά τους στην Αλίαρτο, εγώ αφού παρουσιάστηκα στον
Ορθόβουλο, είπα.)
β) Αιτιολογικές (σπάνια).
π.χ. Ὅτε τοίνυν οὕτως ἔχει, προσήκει προθύμως ἐθέλειν ἀκούειν. (μτφρ. Επειδή (αφού) λοιπόν
έτσι έχουν τα πράγματα, αρμόζει με προθυμία να θέλω να ακούω.)

155
5. ὅπως
α) Πλάγιες ερωτηματικές, μετά από ρήματα αποδεικτικά, δηλωτικά, απορηματικά,
π.χ. Ἐνθυμεῖσθε δ’, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅπως μὴ πάντων ἔργον σχετλιώτατον ἐργάσησθε.
(μτφρ. Θυμηθείτε, άνδρες Αθηναίοι, πως δεν εργάζεστε για έργο προσβλητικότατο όλων.)
β) Τελικές, μετά από ρήματα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας.

π.χ. Ἐκάλεσέ τις αὐτὸν τῶν ὑπηρετῶν, ὅπως ἴδοι τὰ ἱερὰ ἐξῃρημένα. (μτφρ. Κάλεσε κάποιος
από τους υπηρέτες αυτόν, για να δει τα ιερά κατεστραμμένα.)
γ) Ενδοιαστικές (ὅπως μή), μετά από ρήματα που σημαίνουν φόβο, δισταγμό, επιφύλαξη κ.α.
π.χ. Ὁρᾶτε ὅπως μὴ τι αἰσχρὸν πράξωμεν. (μτφρ. Προσέξτε να μην κάνουμε κάτι κακό.)
δ) Αναφορικές.
π.χ. Ὅπως γιγνώσκετε, οὕτω καὶ ποεῖτε.
6. εἰ
α) Πλάγιες ερωτηματικές (μονομελείς), μετά από ρήματα αποδεικτικά, δηλωτικά, απορηματικά,

π.χ. Σαφῶς δ’ οὐκ οἶδ’ εἰ θεός ἐστιν. (μτφρ. Mε ακρίβεια δε γνωρίζω αν υπάρχει θεός.)
β) Αιτιολογικές, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους, δικανικά κ.α. Δηλώνει υποθετική αιτιολογία.
π.χ. Τοὺς δ’ ἀπαιδεύτους ἀρετῆς θαυμάζοιμι ἄν, εἴ τι πλέον ἂν ὠφελήσειε λόγος. (μτφρ. Θα απορούσα,
αν, τους απαίδευτους στην αρετή, ο λόγος θα μπορούσε να ωφελήσει κάπως περισσότερο.)
γ) Υποθετικές.
π.χ. Εἰ μὲν ποτε ἠδίκησέ με, προσῆκεν αὐτῷ δίκην διδόναι. (μτφρ. Αν βέβαια με αδίκησε κάποτε,
έπρεπε αυτός να τιμωρηθεί.)
7. ἐάν, ἄν, ἢν
α) Πλάγιες ερωτηματικές (μονομελείς), μετά από ρήματα αποδεικτικά, δηλωτικά, απορηματικά,
π.χ. Σκέψαι ἐὰν τόδε ἀρέσκῃ σοι. (μτφρ. Σκέψου, αν σου αρέσει αυτό.)
β) Υποθετικές. (ανήκει στο σκέλος του υποθετικού λόγου που εισάγει την υπόθεση) π.χ. Ἐὰν
πάντα ἀκούσητε, κρίνατε. (μτφρ. Αν ακούσατε τα πάντα, αποφασίστε.)

156
8. αναφορικές αντωνυμίες, αναφορικά επιρρήματα
α) Πλάγιες ερωτηματικές (μερικής άγνοιας), μετά από ρήματα αποδεικτικά, δηλωτικά,

απορηματικά, αποπειρατικά κ.α.
π.χ. Ἐκελεύομεν τούτους ἐπιμελεῖσθαι ὅπως ἂν ὡς τάχιστα ἀπολάβωμεν τὰ χρήματα. (μτφρ.
Προστάζαμε αυτούς να φροντίσουν πώς θα πάρουμε τα χρήματα όσο το δυνατόν ταχύτερα.)
β) Αναφορικές προτάσεις (ονοματικές ή επιρρηματικές), xωρίς εξάρτηση από συγκεκριμένες

κατηγορίες ρημάτων.
π.χ. Οἶμαι γὰρ ἂν ἡμᾶς τοιαῦτα παθεῖν οἷα τοὺς ἐχθροὺς οἱ θεοὶ ποιήσειαν. (μτφρ. Γιατί
νομίζω ότι θα παθαίναμε τέτοια κακά σαν αυτά που μακάρι οι θεοί να τα δώσουν στους
αντιπάλους μας.)
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να βρεθούν και να αναγνωριστούν πλήρως (εισαγωγή, εκφορά, συντακτικός ρόλος) οι
δευτερεύουσες προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα.
1.1. Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν.
1.2. Ἂν μὴ πιστεύητε, πέμψατε πρέσβεις.
1.3. Εἰ γὰρ ἀποψηφιεῖσθε Ἀγοράτου τουτουί, οὐ μόνον τοῦτο διαπράττεσθε.
1.4. Θαυμάζω δ’ ἔγωγε, εἰ μηδεὶς ὑμῶν μήτ’ ἐνθυμεῖται μήτ’ ὀργίζεται.
1.5. Ὡς δὲ τὴν νύκτα ἠγρύπνησαν, ἐκάθευδον μέχρι πόρρω (= αργά ) τῆς ἡμέρας.
1.6. Οὐ θαυμάζω τῶν λεγόντων ὡς ἔστι μέγιστον κακὸν διαβολή.
1.7. Οἱ Θηβαῖοι εἶπον ὅτι οὐκ ἂν ἀποδοῖεν τοὺς νεκρούς.
1.8. Θαυμάζω μέντοι ὑμῶν, ἔφη, εἰ μὴ βοηθήσετε ὑμῖν αὐτοῖς.
1.9. Ἐπειδὴ δὲ ἡμέρα ἐγένετο Χειρίσοφος μὲν θυσάμενος ἦγε κατὰ τὴν ὁδόν.
1.10. Τὸ μὲν γὰρ πέρας ὡς ἂν ὁ δαίμων βουληθῇ πάντων γίγνεται.

157
ΕΥΘΥΣ - ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ
Ορισμός:
Ευθύς ονομάζεται ο λόγος με τον οποίο αποδίδονται άμεσα οι σκέψεις ή οι επιθυμίες ενός
προσώπου, όπως ακριβώς αυτές διατυπώθηκαν, χωρίς δηλαδή την παραμικρή παρεμβολή.
π.χ. Ὁ δὲ νόμος τί κελεύει, ὃς ἐν τῇ στήλῃ ἔμπροσθέν ἐστι τοῦ βουλευτηρίου;

Xαλεπὸν δ’ ἐρῶ σοι καὶ ἄλλο πάθημα, ὦ Σιμωνίδη, τῶν τυράννων.
Ἔθιζε σεαυτὸν εἶναι μὴ σκυθρωπὸν ἀλλὰ σύννουν.
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ
Ορισμός:
Πλάγιος ονομάζεται ο λόγος με τον οποίο τα λόγια ενός ομιλητή μεταφέρονται έμμεσα σε
άλλον ή σε άλλους όχι αυτούσια, όπως ειπώθηκαν αρχικά, αλλά με αλλαγές στη μορφή τους
επειδή εξαρτώνται από κάποιο ρήμα λεκτικό, δοξαστικό, αισθητικό, βουλητικό, κ.ά.
π.χ. Κῦρος ἐδήλωσεν ὅτι ἕτοιμοι εἰσὶ μάχεσθαι, εἴ τις ἐξέρχοιτο.

Ἀκούσας ταῦτα ὁ Κλέανδρος εἶπεν ὅτι Δέξιππον μὲν οὐκ ἐπαινοίη, εἰ ταῦτα πεποιηκὼς εἴη.
Εἶπε δὲ ὅτι, ἐπειδὰν ἡ στρατεία λήξῃ, εὐθὺς ἀποπέμψει αὐτόν.
Περιπτώσεις πλάγιου λόγου
Γενικά πλάγιος λόγος μπορεί να είναι:
1. Ειδικό απαρέμφατο: π.χ. Πάντας ὑμᾶς οἴομαι γιγνώσκειν.

2. Ειδική πρόταση με εξάρτηση από ρήματα δοξαστικά, λεκτικά, γνωστικά, αισθητικά:
π.χ. Ἀλλὰ γὰρ ὅτι μὲν ἐν Σπάρτῃ μάλιστα πείθονται ταῖς ἀρχαῖς τε καὶ τοῖς νόμοις, ἴσμεν
ἅπαντες.
3. Κατηγορηματική μετοχή με εξάρτηση από ρήματα γνωστικά, αισθητικά, δεικτικά, δηλωτικά,
αγγελτικά: π.χ. Ἴσθι ἀνόητος ὤν.
4. Τελικό απαρέμφατο με εξάρτηση από ρήματα βουλητικά, κελευστικά, προτρεπτικά,
συμβουλευτικά, αιτητικά, απαγορευτικά. π.χ. Μένων ἐβούλετο πλουτεῖν.
5. Πλάγια ερωτηματική πρόταση: π.χ. Ἐπιμηθεὺς ἠπόρει ὅ,τι χρήσαιτο.

158
Παρατηρήσεις στον πλάγιο λόγο
Ενίοτε, μετά από άνω τελεία, συνεχίζεται ο εκφερόμενος με ὅτι / ὡς + ευκτική / απαρέμφατο
πλάγιος λόγος χωρίς, φαινομενικά, ρήμα εξάρτησης και εκφέρεται με απαρέμφατο ή ευκτική.
Συνδέεται δε με τον προηγούμενο πλάγιο λόγο με τους συνδέσμους γάρ, οὖν, δέ.
Παρατηρείται μάλιστα κάποτε και εναλλαγή πλαγίου λόγου επιθυμίας και πλαγίου λόγου κρίσεως.
π.χ. Λυκομήδης ἔλεγεν ὡς μόνοις τοῖς Ἀρκάσι Πελοπόννησος πατρὶς εἴη· μόνοι γὰρ αὐτόχθονες ἐν
αὐτῇ οἰκοῖεν (μτφρ. Ο Λυκομήδης έλεγε πως η Πελοπόννησος μόνο για τους Αρκάδες είναι
πατρίδα· γιατί μόνο αυτοί κατοικούσαν εκεί ως αυτόχθονες).
π.χ. Ὁ δὲ αὐτοὺς εἰς Λακεδαίμονα ἐκέλευεν ἰέναι· οὐ γὰρ εἶναι κύριος αὐτὸς (μτφρ. Αυτός τους
προέτρεψε να πάνε στη Λακεδαίμονα· γιατί δεν είχε αρμοδιότητα).
Δυο κύριες προτάσεις, συνδεόμενες παρατακτικά, κατά την τροπή τους σε πλάγιο λόγο, γίνονται η
μία ειδική πρόταση και η άλλη ειδικό απαρέμφατο.
π.χ. Ἡμῖν μὲν δοκεῖ ἀδικεῖν τοὺς Ἀθηναίους, βουλόμεθα δὲ καὶ τοὺς πάντας ξυμμάχους
παρακαλέσαι. (ευθύς λόγος)
π.χ. Εἶπον ὅτι σφίσι μὲν δοκοῖεν ἀδικεῖν οἱ Ἀθηναῖοι, βούλεσθαι δὲ καὶ τοὺς πάντας ξυμμάχους
παρακαλέσαι. (πλάγιος λόγος)
Ο εισαγόμενος με τον σύνδεσμο ὅτι πλάγιος λόγος κρίσεως μπορεί να συνεχιστεί με

απαρέμφατο αντί για οριστική ή ευκτική ή να μεταβληθεί σε ευθύ λόγο μετά το ὅτι, που στην
προκείιμεένη περίπτωση πλεονάζει.
π.χ. Εἶπεν ὅτι οὐδὲν ἄν, ὅ,τι τῇ πόλει δοκοίη, ἀντειπεῖν. (μτφρ. Είπε ότι δεν θα μπορούσε να φέρει
αντίρρηση σε ό,τι αποφασίσει η πόλη.)
π.χ. Πρόξενος εἶπεν ὅτι αὐτός εἰμι, ὃν ζητεῖς. (μτφρ. Ο Πρόξενος είπε ότι αυτός είμαι που
γυρεύεις.)
Μερικές φορές στην ίδια περίοδο γίνεται μετάβαση από τον πλάγιο στον ευθύ λόγο ή και αντίθετα.
π.χ. Ἀλκιβιάδης οὐκ ἐν καλῷ ἔφη τοὺς Ἀθηναίους ὁρμεῖν, ἀλλὰ μεθορμίσαι παρῄνει εἰς Σηστόν, οὗ
ὄντες ναυμαχήσετε, ἔφη. (μτφρ. Ο Αλκιβιάδης είπε ότι οι Αθηναίοι δεν είχαν προσορμίσει σε καλό
σημείο, γι’ αυτό τους συμβούλευε να προσορμίσουν στη Σηστό, εκεί αν βρίσκεστε θα ναυμαχήστε,
είπε.)
π.χ. Λέγοντος ἐμοῦ ταῦτα ἀποκρίνεται Πολυκλῆς ὅτι ὁ συντριήραχος αὐτῷ οὐχ ἥκει ἐπὶ
ναῦν· οὔκουν παραλήψομαι μόνος τὴν τριήρη. (μτφρ. Την ώρα που έλεγα αυτά μού απαντά ο
Πολυκλής ότι ο συντριήραρχός του δεν θα έρθει στο καράβι· δεν θα παραλάβω λοιπόν μόνος μου
την τριήρη.)
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Να συμπληρώσετε τα κενά με τις κατάλληλες μορφές του πλαγίου λόγου χρησιμοποιώντας τα
ρήματα που δίνονται σε παρένθεση.
α. Κῦρος ἐκέλευε Κλέαρχον ……… τῇ στρατιᾷ τὰ ἐπιτήδεια. (δίδωμι)
β. Κῦρος εἶπε τῷ Σάκᾳ ὅτι ……… αὐτὸν ἐκ τῆς τιμῆς. (ἐκβάλλω)
γ. Οἱ τριάκοντα ἐγίγνωσκον ὅτι καὶ ἐκ τῶν ἀγρῶν οἱ κατὰ Θρασύβουλου ……… εἰ μή τις φυλακὴ
ἔσοιτο. (λεηλατῶ)
δ. Κῦρος εἶπεν ὅτι, ἐπειδὰν τάχιστα ἡ στρατεία ………, εὐθὺς ἀποπέμψει αὐτόν. (λήγω)
ε. Θηβαῖοι εὐθὺς μετὰ τὴν μάχην ἔπεμψαν εἰς Ἀθήνας ἄγγελον ἐστεφανωμένον καὶ ἐκέλευσαν
………… λέγοντες, ὡς νῦν ……… Λακεδαιμονίους τιμωρήσασθαι πάντων, ὅσων ἐποίησαν αὐτοὺς.
(βοηθῶ, ἔξεστι)

159
Α. Οι κύριες προτάσεις στον πλάγιο λόγο
i. Οι κύριες προτάσεις κρίσεως μετατρέπονται στον πλάγιο λόγο σε ειδική πρόταση, ειδικό
απαρέμφατο, κατηγορηματική μετοχή, ανάλογα με το είδος του ρήματος εξάρτησης.
ii. Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας στον πλάγιο λόγο μετατρέπονται σε τελικό απαρέμφατο.
iii. Οι ευθείες ερωτηματικές προτάσεις στον πλάγιο λόγο μετατρέπονται σε πλάγιες
ερωτηματικές προτάσεις.
iv. Ο ρηματικός τύπος στον πλάγιο λόγο διατηρεί τον χρόνο που είχε στον ευθύ λόγο.
i. Η κύρια πρόταση κρίσεως στον πλάγιο λόγο.

Η κύρια πρόταση κρίσεως στον πλάγιο λόγο μετατρέπεται σε:
1. Eιδική πρόταση, όταν εξαρτάται από λεκτικά, γνωστικά, αισθητικά, δεικτικά ρήματα και
μνήμης, μάθησης.
Οι εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως στον πλάγιο λόγο:
Διατηρείται η οριστική και στον πλάγιο λόγο όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού
χρόνου (π.χ. α).
Τρέπεται σε ευκτική του πλαγίου λόγου η οριστική όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού
χρόνου(π.χ. β).
Οι δυνητικές εγκλίσεις (οριστική και ευκτική) διατηρούνται ανεξάρτητα από τον χρόνο του
ρήματος εξάρτησης (π.χ. γ, δ, ε, στ).

160
ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΕΙΔΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ.
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΡΗΜΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

(ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ) (ΕΙΔΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ)
Σωκράτης οὐ νομίζει θεούς. λέγει → α. Οὗτος λέγει ὅτι Σωκράτης

(οριστική) οὐ νομίζει θεούς.
εἶπεν → β. Οὗτος εἶπεν ὅτι Σωκράτης
οὐ νομίζοι θεούς.
Σωκράτης οὐ ἂν ἐνόμισε θεούς. λέγει → γ. Οὗτος λέγει ὅτι Σωκράτης

(δυνητική οριστική) οὐκ ἂν ἐνόμισεν θεούς.
εἶπεν → δ. Οὗτος εἶπεν ὅτι Σωκράτης
οὐκ ἂν ἐνόμισεν θεούς.
Σωκράτης οὐκ ἂν νενομικὼς λέγει → ε. Οὗτος λέγει ὅτι Σωκράτης

εἴη θεούς. (δυνητική ευκτική) οὐκ ἂν νενομικὼς εἴη θεούς.
εἶπεν → στ. Οὗτος εἶπεν ὅτι Σωκράτης
οὐκ ἂν νενομικὼς εἴη θεούς.
2. Ειδικό απαρέμφατο,
όταν εξαρτάται:
 από ρήματα λεκτικά, δοξαστικά, δηλωτικά, λεκτικά, γνωστικά, αισθητικά, δεικτικά,
 από το ρήμα φημὶ
 και από τα ρήματα ἐλπίζω, ὄμνυμι, προσδοκῶ, ἐπαγγέλλομαι, ὑπισχνοῦμαι.
Το ρήμα του ευθέος λόγου μετατρέπεται στον πλάγιο λόγο σε απαρέμφατο ως εξής:
Κάθε έγκλιση μετατρέπεται σε απαρέμφατο (π.χ. α-στ).
Η δυνητική έγκλιση μετατρέπεται σε δυνητικό απαρέμφατο (π.χ. β, γ, ε, στ).
Ο χρόνος του ρήματος εξάρτησης δεν επηρεάζει το απαρέμφατο.
Ο χρόνος του ρήματος του ευθέος λόγου καθορίζει τον χρόνο του απαρεμφάτου.
Δηλαδή:
Έγκλιση ενεστώτα ή παρατατικού → απαρέμφατο ενεστώτα (π.χ. α, β).

Έγκλιση μέλλοντα → απαρέμφατο μέλλοντα (π.χ. δ).
Έγκλιση αορίστου → απαρέμφατο αορίστου (π.χ. ε).
Έγκλιση παρακειμένου ή υπερσυντελίκου → απαρέμφατο παρακειμένου (π.χ. στ).

161
Kατά τη μετατροπή του ευθέος λόγου σε απαρέμφατο ελέγχουμε αν έχουμε ταυτοπροσωπία ή

ετεροπροσωπία.
 Στην περίπτωση της ταυτοπροσωπίας το ρήμα εξάρτησης και το απαρέμφατο έχουν το ίδιο
υποκείμενο, σε πτώση ονομαστική (π.χ. δ, στ).
 Στην περίπτωση της ετεροπροσωπίας το απαρέμφατο έχει διαφορετικό υποκείμενο από το
ρήμα εξάρτησης, σε πτώση αιτιατική (π.χ. α, β, γ, ε).
ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ.

(ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ) (ΕΙΔΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ)
Σωκράτης λέγουσιν / εἶπον → α. Οὗτοι λέγουσιν /

οὐ νομίζει θεούς. (Οὗτοι) εἶπονΣωκράτη
(οριστική) οὐ νομίζειν θεούς.
Σωκράτης οὐκ ἂν λέγουσιν / εἶπον → β. Οὗτοι λέγουσιν /

ἐνόμιζε θεούς. (δυνητική (Οὗτοι) εἶπονΣωκράτη οὐκ ἂν
οριστική) νομίζειν θεούς.
Σωκράτης οὐκ ἂν λέγουσιν / εἶπον → γ. Οὗτοι λέγουσιν /

νομίζοι θεούς. (δυνητική (Οὗτοι) εἶπονΣωκράτη οὐκ ἂν
ευκτική) νομίζειν θεούς.
Οἱ στρατιῶται φασὶ / ἔφασαν → (Οἱ δ. Οἱ στρατιῶται φασὶ /

ταῦτα ποιήσουσι. στρατιῶται) ἔφασανταῦτα ποιήσειν.
(οριστική)
Οἱ στρατιῶται ταῦτα ἂν φησὶ / ἔφη → (Οὗτος) ε. Οὗτοι φησὶ / ἔφη τοὺς

ἐποίησαν. στρατιώτας ταῦτα ἂν
(δυνητική οριστική) ποιῆσαι.
Οἱ στρατιῶται ταῦτα ἂν φασὶ / ἔφασαν → (Οἱ στ. Οἱ στρατιῶται φασὶ /

πεποιηκότες εἶεν. στρατιῶται) ἔφασαν ταῦτα ἂν
(δυνητική ευκτική) πεποιηκέναι.

162
3. Κατηγορηματική μετοχή,
όταν εξαρτάται από γνωστικά, αισθητικά, δείξης, αγγελίας, ελέγχου, μνήμης, μάθησης ρήματα.
Το ρήμα του ευθέος λόγου μετατρέπεται στον πλάγιο λόγο σε κατηγορηματική μετοχή ως εξής:
Κάθε έγκλιση μετατρέπεται σε μετοχή.
Η δυνητική έγκλιση μετατρέπεται σε δυνητική μετοχή.
Ο χρόνος του ρήματος εξάρτησης δεν επηρεάζει τη μετοχή.
Ο χρόνος του ρήματος του ευθέος λόγου καθορίζει τον χρόνο της μετοχής.
Δηλαδή:
Έγκλιση ενεστώτα ή παρατατικού → μετοχή ενεστώτα (π.χ. α, ε).
Έγκλιση μέλλοντα → μετοχή μέλλοντα (π.χ. β).
Έγκλιση αορίστου → μετοχή αορίστου (π.χ. γ, στ).
Έγκλιση παρακειμένου ή υπερσυντελίκου → μετοχή παρακειμένου (π.χ. δ, ζ).

163
Η κατηγορηματική μετοχή του πλαγίου λόγου, όταν είναι συνημμένη στο υποκείμενο του
ρήματος εξάρτησης, τίθεται σε πτώση ονομαστική και συμφωνεί με το υποκείμενο σε γένος,
αριθμό και πτώση.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ (ΣΥΝΗΜΜΕΝΗ) ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ
Τιμῶμαι ὑπὸ πάντων. Οἶδα / Ἔγνων → α. (Ἐγὼ) οἶδα /

(οριστική ενεστώτα) ἔγνων τιμώμενοςὑπὸ
Ἐτιμώμην ὑπὸ πάντων. πάντων.
(παρατατικός)
Τιμηθήσομαι ὑπὸ Οἶδα / Ἔγνων → β. (Ἐγὼ) οἶδα /

πάντων. ἔγνωντιμηθησόμενος ὑπὸ
(οριστική μέλλοντα) πάντων.
Ἐτιμησάμην ἂν ὑπὸ Οἶδα / Ἔγνων → γ. (Ἐγὼ) οἶδα /

πάντων. ἔγνωντιμησάμενος ἂν ὑπὸ
(δυνητική οριστική πάντων.
αορίστου)
Τετιμημένος εἴην ἂν ὑπὸ Οἶδα / Ἔγνων → δ. (Ἐγὼ) οἶδα /

πάντων. ἔγνωντετιμημένος ἂν ὑπὸ
(δυνητική ευκτική πάντων.
παρακειμένου)

164
Η κατηγορηματική μετοχή του πλαγίου λόγου, όταν είναι συνημμένη στο αντικείμενο του
ρήματος εξάρτησης, τίθεται σε πλάγια πτώση και συμφωνεί με το υποκείμενό της σε γένος,
αριθμό και πτώση:
ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ (ΑΠΟΛΥΤΗ) ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ.
Κῦρος ἐν Κιλικίᾳ ἐστι. Γιγνώσκομεν / ε. Γιγνώσκομεν /

(οριστική ενεστώτα) Ἔγνωμεν → Ἔγνωμεν Κῦρον ἐν
Κῦρος ἐν Κιλικίᾳ ἦν. Κιλικίᾳ ὄντα.
(παρατατικός)
Κῦρος ἐν Κιλικίᾳ ἂν Γιγνώσκομεν / στ. Γιγνώσκομεν /

ἐγένετο. Ἔγνωμεν → Ἔγνωμεν Κῦρον ἐν
(δυνητική οριστική Κιλικίᾳ ἂν γενόμενον.
αορίστου)
Κῦρος ἐν Κιλικίᾳ ἂν Γιγνώσκομεν / ζ.Γιγνώσκομεν /

γεγονὼς εἴη. Ἔγνωμεν → Ἔγνωμεν Κῦρον ἐν Κιλικίᾳ ἂν
(δυνητική ευκτική γεγονότα.
παρακειμένου)

165
ii. Η κύρια πρόταση επιθυμίας στον πλάγιο λόγο.

Η κύρια πρόταση επιθυμίας στον πλάγιο λόγο μετατρέπεται σε κάθε περίπτωση σε τελικό
απαρέμφατο.
Εξαρτάται από ρήματα βουλητικά, προτρεπτικά, αποτρεπτικά, παραχωρητικά, απαγορευτικά,

αποπειρατικά, δυνητικά, διστακτικά κ.λπ.
 Η υποτακτική, η προστακτική, η ευχετική ευκτική των προτάσεων επιθυμίας (και

σπανιότερα η ευχετική οριστική) τρέπονται σε τελικό απαρέμφατο.
 Ο χρόνος του ρήματος εξάρτησης δεν επηρεάζει το απαρέμφατο.
 Ο χρόνος του ρήματος του ευθέος λόγου επηρεάζει τον χρόνο του απαρεμφάτου ως εξής:
Έγκλιση ενεστώτα → απαρέμφατο ενεστώτα (π.χ. α).
 Έγκλιση μέλλοντα → απαρέμφατο μέλλοντα (π.χ. γ).
 Έγκλιση αορίστου → απαρέμφατο αορίστου (π.χ. β, δ).
Kατά τη μετατροπή του ευθέος λόγου σε απαρέμφατο ελέγχουμε αν έχουμε ταυτοπροσωπία (π.χ.
γ) ή ετεροπροσωπία (π.χ. α, β, δ).
α. Λέγετε ταῦτα τοῖς ἐκέλευε → α. Οὗτος ἐκέλευε αὐτοὺς λέγειν ταῦτα

στρατιώταις. τοῖς στρατιώταις.
β. Ἀκούσωμεν τοῦ ἀνδρός. παραινεῖ → β. Οὗτος παραινεῖ τούτους
ἀκοῦσαιτοῦ ἀνδρός.
γ. Ἐσοίμην εὐτυχής. Εὔχομαι → γ. Εὔχομαι εὐτυχὴς ἔσεσθαι.

δ. Γένοισθε εὐτυχεῖς. δ. Ηὐχόμην ὑμᾶς γενέσθαι εὐτυχεῖς.
Ηὐχόμην →

166
iii. Οι ευθείες ερωτηματικές προτάσεις στον πλάγιο λόγο.

Οι ευθείες ερωτηματικές προτάσεις μετατρέπονται στον πλάγιο λόγο σε πλάγιες ερωτηματικές
προτάσεις.
Εξαρτώνται από ρήματα ερωτηματικά, γνωστικά, λεκτικά, δεικτικά, σκέψης, φροντίδας,
απόπειρας, προσοχής.
 Διατηρούν την αρχική έγκλιση, όταν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου (π.χ. α, γ).
 Μετατρέπουν σε ευκτική του πλαγίου λόγου την οριστική και απορηματική υποτακτική,
όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου (π.χ. β, δ).
 Παραμένουν στον πλάγιο λόγο ερωτήσεις ολικής άγνοιας (π.χ. γ,δ) ή μερικής
άγνοιας (π.χ. α,β), μονομελείς (π.χ. α-δ) ή διμελείς (π.χ. ε), όπως ακριβώς ήταν στον ευθύ
λόγο.
Δηλαδή:
ΕΥΘΕΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΡΗΜΑ ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ
Τὶς ποιεῖ ταῦτα; ἐρωτᾷ → α. Οὗτος ἐρωτᾷ ὅστις ποιεῖ ταῦτα.

β. Οὗτος ἠρώτα ὅστις ποιοῖ/ποιοίηταῦτα.
ἠρώτα →
Παραδῶμεν Κορινθίοις ἐρωτῶσι → γ. Τὸν θεὸν ἐρωτῶσι εἰ παραδῶσινΚορινθίοις

τὴν πόλιν; τὴν πόλιν.
ἠρώτων → δ. Τὸν θεὸν ἠρώτων εἰ παραδοῖενΚορινθίοις
τὴν πόλιν.
Μερικές φορές διατηρούν την απορηματική υποτακτική και μετά από ρήμα εξάρτησης ιστορικού
χρόνου, όταν προβάλλεται κάτι ασαφές ή αβέβαιο και εκφράζεται η γνώμη του υποκειμένου της
δευτερεύουσας πρότασης. π.χ.
ΕΥΘΕΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ ΡΗΜΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΠΛΑΓΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ
Κατακαύσωμεν αὐτοὺς ἐβουλεύοντο → ε. Οὗτοι ἐβουλεύοντο

ἢ τί ἄλλο χρησώμεθα; εἴτεκατακαύσωσιν αὐτοὺς ἢ τί
ἄλλο χρήσωνται.

167
Οι ευθείες ερωτηματικές προτάσεις μετατρέπουν στον πλάγιο λόγο τα ερωτηματικά, τα αναφορικά

επιρρήματα και τις αναφορικές ερωτηματικές αντωνυμίες εισαγωγής ως εξής:
ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΠΛΑΓΙΟΥ ΛΟΓΟΥ

168
Β. Οι δευτερεύουσες προτάσεις στον πλάγιο λόγο

Οι λοιπές δευτερεύουσες προτάσεις του ευθέος λόγου παραμένουν δευτερεύουσες προτάσεις και
στον πλάγιο λόγο.
1. Διατηρούν το είδος τους.

2. Διατηρούν την έγκλιση του ευθέος λόγου όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου (π.χ.
α).
3. Διατηρούν τη δυνητική έγκλιση (δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική) στον πλάγιο λόγο
ανεξάρτητα από τον χρόνο εξάρτησης (π.χ. β, γ).
4. Μετατρέπουν σε ευκτική του πλαγίου λόγου την οριστική ή την υποτακτική (με ή χωρίς «ἂν»
αοριστολογικό) όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου. Στην τελευταία περίπτωση
χάνεται το αοριστολογικό «ἂν» (π.χ. στ, ζ).
5. Μετατρέπεται το πρόσωπο του ρήματος αν χρειάζεται (π.χ. β, στ).
6. Διατηρούν την ευκτική του πλαγίου λόγου, αν το ρήμα εξάρτησης στον πλάγιο λόγο είναι
ιστορικού χρόνου (π.χ. δ).
7. Μετατρέπουν την ευκτική του πλαγίου λόγου σε οριστική, αν το ρήμα εξάρτησης στον πλάγιο
λόγο είναι αρκτικού χρόνου (π.χ. ε).
Διατηρείται και στον πλάγιο λόγο: Παραδείγματα:
Η οριστική μετά από ρήμα αρκτικού χρόνου. α. Ἄγε τὸ στράτευμα ἐπὶ κατὰ μέσον τῷ τῶν
πολεμίων, ὅτι ἐκεῖ βασιλεύςἐστι. (δευτερεύουσα
αιτιολογική πρόταση) →
Κῦρος κελεύει τῷ Κλεάρχῳ ἄγειν τὸ στράτευμα ἐπὶ

κατὰ μέσον τῷ τῶν πολεμίων, ὅτι ἐκεῖ βασιλεύς ἐστι.
Η δυνητική οριστική β. Πάντες ὅπλα κατεσκεύαζον, ὥστε τήν πόλιν

ὄντως ἄν ἡγήσωπολέμου ἐργαστήριον.
(δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση) →
Φησὶ πάντας ὅπλα κατασκευάζειν, ὥστε τήν πόλιν
ὄντως ἄν ἡγήσατοπολέμου ἐργαστήριον.
Η δυνητική ευκτική γ. Τοὺς δ’ ἀπαιδεύτους ἀρετῆς θαυμάζοιμι ἄν, εἴ τι

πλέον ἄν ὠφελήσειελόγος. (δευτερεύουσα
αιτιολογική πρόταση) →
Ἔλεξεν ὅτι τοὺς δ’ ἀπαιδεύτους ἀρετῆς θαυμάζοι
ἄν, εἴ τι πλέον ἄν ὠφελήσειε λόγος.
Η ευκτική του πλαγίου λόγουμετά από ρήμα δ. Ἀκήρυκτος ὁ πόλεμος ἦν, ἔστ’ ἐν τῇ πολεμίᾳ εἶμεν.
ιστορικού χρόνου. (χρονική πρόταση) → Ἐδόκει τοῖς Ἕλλησιν ἀκήρυκτον
τὸν πόλεμον εἶναι, ἔστ’ ἐν τῇ πολεμίᾳ εἶεν.

169
Μετατρέπεται στον πλάγιο λόγο: Παραδείγματα:
Η ευκτική του σε οριστική μετά από ε. Ἀκήρυκτος ὁ πόλεμος ἦν, ἔστ’ ἐν τῇ πολεμίᾳ
πλαγίου λόγου ρήμα αρκτικού εἶμεν. (χρονική πρόταση)
χρόνου. Δοκεῖ τοῖς Ἕλλησιν ἀκήρυκτον τὸν πόλεμον
εἶναι, ἔστ’ ἐν τῇ πολεμίᾳ εἰσίν.
Η οριστική → σε Ευκτική του στ. Πάντες γὰρ ὑπολαμβάνομεν, ὃ ἐπιστάμεθα.

ή πλαγίου λόγου μετά (δευτερεύουσα αναφορική πρόταση) →
η υποτακτική → από ρήμα ιστορικού Ἀπεκρίθησαν ὅτι πάντες
χρόνου. ὑπολαμβάνοιντο,ὃ ἐπίσταιντο.
ζ. Ἁμαρτάνουσι οἱ πολῖται, ἐὰν ταῦταπράττωσι.

(δευτερεύουσα υποθετική πρόταση) →
Ἡγεῖτο ἁμαρτάνειν τοὺς πολίτας, εἰ ταῦτα
πράττοιεν.
Μερικές φορές οι δευτερεύουσες προτάσεις διατηρούν και στον πλάγιο λόγο την απλή οριστική ή την
υποτακτική και μετά από ιστορικό χρόνο, όταν ο συγγραφέας τηρεί αντικειμενική στάση σ’ αυτά που
διηγείται ή όταν κάτι παρουσιάζεται ως βέβαιο ή ως διαχρονική αλήθεια. π.χ.
Ἀπίωμεν, μὴ γένηται ἐπίθεσις. Ἐκέλευσε Ἐκέλευσε τούτους ἀπιέναι

μὴ γένηται ἐπίθεσις.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.Να μετατρέψετε τις ακόλουθες προτάσεις στον πλάγιο λόγο με όλες τις δυνατές μορφές
χρησιμοποιώντας ως ρήμα εξάρτησης αυτό που δίνεται σε παρένθεση.
1. Τὰ πλοῖα κατέκαυσεν, ἵνα μὴ Κῦρος διαβῇ. (οὗτος λέγει…)
2. Ὅτε ἡ μάχη ἐγένετο, Τισσαφέρνης ἐν Σάρδεσιν ἔτυχεν ὤν. (Οὗτος διηγεῖτο ὅτι…)
3. Ὦ ἄνδρες, μὴ θαυμάζετε ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασι. (Κλέαρχος ἐκέλευε...)
4. Ὃ μέλλεις ποιεῖν, μὴ λέγε. (Συνεβούλευεν…)
5. Φίλιππος, εἰ τότε ταύτην ἔσχε τὴν γνώμην, οὐκ ἂν ἐκτήσατο τοσαύτην δύναμιν. ( Γιγνώσκομεν…)
6. Πῶς ἂν τὴν μάχην συμφορώτατα ἡμῖν αὐτοῖς ποιήσαιμεν; (Ἐβουλεύοντο ..)
7. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα. ( Ἔγνωσαν…)
8. Κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾶ. (Ἔφη Σωκράτης…)
9. Ἐπειδὰν ἡ στρατεία λήξῃ, εὐθὺς ἀποπέμψω σε. (Ἔφη..)
10. Ὁ βασιλεὺς ἐν τοῖς σκευοφόροις ἐστί. (Οἱ Ἕλληνες ᾔσθοντο...)

170
2.Στα παρακάτω παραδείγματα να τρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο.

1. Ἀλλὰ διαλέγου καὶ μάθε πρῶτον τίνες εἰσὶν. (ρήμα εξάρτ.: παρῄνει).
2. Τί φῶμεν πρὸς ταῦτα, ὦ Κρίτων; ἄλλο τι ἢ ὁμολογῶμεν; (ρήμα εξάρτ.: ἠπόρει).
3. Ἀλλ’ ἡμεῖς, ὦ ἄνδρες, μὴ πάθωμεν ταῦτα, ἀλλ’ ἴωμεν ἐπὶ τοὺς πολεμίους. (ρήμα
εξάρτ.: παραινεῖ).
4. Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; (ρήμα εξάρτ.: ἠρώτα).
5. Ὦ Σώκρατες, ἐγὼ μὲν ᾢμην τοὺς φιλοσοφοῦντας εὐδαιμονεστέρους χρῆναι γίγνεσθαι. (ρήμα
εξάρτ.:λέγει).
3. Να μετατρέψετε σε πλάγιο λόγο τις επόμενες προτάσεις χρησιμοποιώντας ως ρήμα εξάρτησης

αυτό που δίνεται σε παρένθεση.
1. Τίς ἔστιν ἡ χώρα; (Ξενοφῶν ἀνηρώτα)
2. Βούλει τι, ὦ Κῦρε, παραγγεῖλαι; (Ξενοφῶν ἤρετο Κῦρον).
3. Ἀναπλευσῇ (< ἀναπλέομαι = ἔρχομαι) ἔχων ἀργύριον; (Ἠρώτων αὐτὸν)
4. Πέρσης εἰμί, πορεύομαι δὲ ἀπὸ τοῦ Τιριβάζου στρατοπέδου, ὅπως τὰ ἐπιτήδεια λάβω. (Ἔφη)
5. Ὁ Ἀγησίλαος ὅπως βοηθήσῃ τοῖς τυράννοις, πράγματα τῇ πόλει παρέχει. (Ἔλεγον οἱ πολῖται)
6. Ἴστε τι χωρίον ἔξω τῆς Ἀττικῆς, ἔνθα οὐ προσβατὸν θανάτῳ; (Σωκράτης ἐπισκώπτων ἠρώτα)
7. Εἰ μὴ βοηθήσετε, στρατεύσουσιν ἐφ’ ἡμᾶς. (Οἱ Ὀλύνθιοι εἶπον αὐτοῖς)
8. Κῦρος μὲν τέθνηκεν, Ἀριαῖος δὲ πέφευγεν ἐν τῷ σταθμῷ. (Ἔλεγε)
9. Κλέαρχε, ἧκε. (Κῦρος παραγγέλλει (+ δοτική)
10. Ποίαν ὁδὸν ἐπὶ τὸν βίον τράπωμαι; (Ὁρῶ σε ἀποροῦντα)
11. Τί ἂν ποιῶν τὸν βίον εὐδαιμονέστατα διατελέσαιμι; (Ἐπερωτᾷ τὸν θεὸν)
4.Να τρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο με εξάρτηση από το ρήμα στην παρένθεση:
1. Βουλεύησθε περὶ τῶν αἰχμαλώτων (Λύσανδρος τοὺς συμμάχους ἐκέλευσε).
2. Ἡμῖν οὐδὲν ἔστιν ἀγαθὸν ἄλλο εἰ μὴ ὅπλα καὶ ἀρετὴ (Θεόπομπος εἶπεν).
3. Ἀφίκοντό ποτε εἰς Παναθήναια Ζήνων τε καὶ Παρμενίδης (ἔλεγεν Πυθόδωρος).
4. Πότερον βούλει μένειν ἢ ἀπιέναι; (Ἡ μήτηρ διηρώτα τὸν Κῦρον).
5. Ἡ πόλις κατελήφθη (Ἤισθοντο).
6. Ἐὰν ἡμῖν φίλια ταῦτ’ ᾖ βεβαίως, πέριξ τὴν Πελοπόννησον πολεμήσομεν (Ἐπρεσβεύοντο
ὁρῶντες).

171
Μετατροπή του πλάγιου λόγου σε ευθύ
Το πρόσωπο του υποκειμένου
Κατά τη μετατροπή του πλαγίου λόγου σε ευθύ, για να βρούμε το υποκείμενο της πρότασης του
ευθέος λόγου, παρατηρούμε το υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης και το υποκείμενο του ρήματος
ή του ρηματικού τύπου του πλαγίου λόγου.
Τα υποκείμενα αυτά μπορεί να είναι:

 ίδια, οπότε θέτουμε το υποκείμενο σε α΄ πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού.
π.χ. Οὗτοι ἔφασαν οὐκ ἐπιτρέψειν ταῦτα γενέσθαι.
→ Οὐκ ἐπιτρέψομεν ταῡτα γενέσθαι.
π.χ. Κῦρος ἔλεγεν ὅτι οὔπω δὴ πολλοῦ χρόνου τούτου ἡδίονι οἴνῳ ἐπιτύχοι.
→ Οὔπω δὴ πολλοῦ χρόνου τούτου ἡδίονι οἴνῳ ἐπέτυχον.
 διαφορετικά, αλλά συνδιαλεγόμενα, οπότε θέτουμε το υποκείμενο σε β΄ πρόσωπο ενικού ή

πληθυντικού αριθμού.
π.χ. Παρακελεύοντο Κύρῳ μὴ μάχεσθαι, ἀλλ’ ὄπισθεν ἑαυτῶν τάττεσθαι.
→ Κῦρε, μὴ μάχου, ἀλλ’ ὄπισθεν ἡμῶν τάττου.
π.χ. Κήρυκα ἐξέπεμψαν πρὸς τοὺς Θηβαίους λέγοντες ὅτι οὔτε ὅσια τὰ πεποιημένα δράσειαν ἐν
σπονδαῖς σφῶν πειράσαντες καταλαβεῖν τὴν πόλιν.
→ Οὔτε ὅσια τὰ πεποιημένα ἐδράσατε ἐν σπονδαῖς ἡμῶν πειράσαντες καταλαβεῖν τὴν πόλιν.
 διαφορετικά, αλλά ο αφηγητής είναι το υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης, οπότε θέτουμε το
υποκείμενο σε γ΄ πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού.
π.χ. Ὄντι δὲ αὐτῷ ἐν Ἀμφιπόλει ἀγγέλλει Δερκυλίδας ὅτι νικῷεν τε αὖ Λακεδαιμόνιοι καὶ αὐτῶν μὲν
τεθνάναι ὀκτώ, τῶν δὲ πολεμίων παμπληθεῖς, ἐδήλου δὲ ὅτι καὶ τῶν συμμάχων οὐκ ὀλίγοι
πεπτωκότες εἶεν.
→ Νικῶσιν τε αὖ Λακεδαιμόνιοι καὶ αὐτῶν μὲν τεθνᾶσιν ὀκτώ, τῶν δὲ πολεμίων παμπληθεῖς καὶ τῶν
συμμάχων οὐκ ὀλίγοι πεπτώκασιν.

172
Κατά τη μετατροπή του πλάγιου λόγου σε ευθύ η εξαρτημένη πρόταση ή ο εξαρτημένος

όρος μετατρέπονται σε κύρια πρόταση.
Η μετατροπή του πλάγιου λόγου σε ευθύ πραγματοποιείται σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ (ΜΕΤΑΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΕ) ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ
Ειδική Πρόταση. → Κύρια πρόταση κρίσεως.

π.χ. Λέγει ὡς ὑβριστής εἰμι. → Ὑβριστὴς εἶ.
Ειδικό Απαρέμφατο. → Κύρια πρόταση κρίσεως.

π.χ. Ἀστυάγης ἤκουε τὸν παῖδα καλὸν → Ὁ παῖς καλὸς
κἀγαθὸν εἶναι. κἀγαθός ἐστι.
Κατηγορηματική μετοχή. → Κύρια πρόταση κρίσεως.

π.χ. Ἔδειξαν ἑτοῖμοι ὄντες. → Ἑτοῖμοι ἐσμέν.
Τελικό απαρέμφατο. → Κύρια πρόταση

π.χ. Ὁ σοφιστὴς ἠνάγκασεν ἡμᾶς → επιθυμίας.
ὁμολογεῖν. Ὁμολογεῖτε.
Πλάγια ερωτηματική πρόταση. → Ευθεία ερωτηματική

π.χ. Ἠρώτησε ὅστις ἀφίκοιτο. → πρόταση.
Τίς ἀφίκετο;
Κατά την μετατροπή του πλάγιου λόγου σε ευθύ:
1. Παραλείπονται:
α. Το ρήμα εξάρτησης (καθώς και το υποκείμενό του, αν δίδεται).
β. Οι ειδικοί σύνδεσμοι «ὅτι», «ὡς» (όταν πρόκειται για ειδική πρόταση).
γ. Το ερωτηματικό «εἰ» (όταν εισάγει πλάγια ερωτηματική πρόταση).
2. Mετατρέπονται:
το πρόσωπο του ρήματος: π.χ. Λέγει ὡς ὑβριστής εἰμι. → Ὑβριστὴς εἶ.
οι προσωπικές, επαναληπτικές, αυτοπαθείς και κτητικές αντωνυμίες: π.χ. Φησὶ γὰρ ὁ
κατήγορος οὐ δικαίως με λαμβάνειν τὸ παρὰ τῆς πόλεως ἀργύριον → Οὐ δικαίωςοὗτος λαμβάνει
τὸ παρὰ τῆς πόλεως ἀργύριον.
Εἶπε δὲ ὅτι εὐθὺς ἀποπέμψει αὐτόν. → Εὐθὺς ἀποπέμψω σε.
Σεύθης δέ φησιν͵ ἂν πρὸς ἐκεῖνον ἴητε͵ εὖ ποιήσειν ὑμᾶς. → Ἂν πρὸς ἐμὲ ἴητε͵ εὖ ποιήσω ὑμᾶς.
οι αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα σε ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα:π.χ.
Οὐκ ἔχω ὅ,τι σοι ἀποκρίνωμαι. → Τί σοι ἀποκρίνωμαι;
Ἀποροῦσι δ᾽ ὅπως ποιήσουσιν. → Πῶς ποιήσομεν;

173
3. Η έγκλιση του ρήματος ή ο ρηματικός τύπος:
Διατηρείται και στον ευθύ λόγο: Παραδείγματα:
Η οριστική Λέγει ὡς ὑβριστής εἰμι. → Ὑβριστὴς εἶ.
Η δυνητική ευκτική Ἔλεγεν ὅτι κρεῖττον ἂν ἦν αὐτῷ ἀποθανεῖν. →

Κρεῖττον ἂν ἦν μοι ἀποθανεῖν.
Η δυνητική οριστική Ἐβουλεύοντο πῶς ἂν τὴν μάχην ποιήσαιντο. →

Πῶς ἂν τὴν μάχην ποιήσαιμεν;
Η απορηματική υποτακτική Ἠπόρει ὅ, τι εἴπῃ. → Τί εἴπω;
4. Οι δευτερεύουσες προτάσεις (εκτός από τις ειδικές και τις πλάγιες ερωτηματικές) του
πλαγίου λόγου παραμένουν δευτερεύουσες προτάσεις στον ευθύ λόγο.
Μετατρέπεται στον ευθύ λόγο: Παραδείγματα:
Η ευκτική του σε οριστική (πρόταση κρίσεως) Πλάγιος λόγος: Ἔλεγον ὅτι

πλαγίου λόγου → βασιλεὺς σφίσι φίλος ἔσοιτο.
→ Ευθύς λόγος: Βασιλεὺς ὑμῖν
φίλος ἔσται.
ή υποτακτική (πρόταση Πλάγιος λόγος: Ἠρώτων τίνος

επιθυμίας) ἕνεκα πολεμήσοιεν.
→ Ευθύς λόγος: Τίνος ἕνεκα
πολεμήσωμεν;
Το ειδικό σε οριστική Πλάγιος λόγος: Αἰγινῆται ἔλεγον

απαρέμφατο → οὐκ εἶναι αὐτόνομοι κατὰ τὰς
σπονδάς.
→ Ευθύς λόγος: Οὐκ ἐσμὲν
αὐτόνομοι κατὰ τὰς σπονδάς.
Το τελικό σε προστακτική ή υποτακτική Πλάγιος λόγος: Οὗτοι

απαρέμφατο → ἐκέλευσαν παραδοῦναι πόλιν καὶ
οἰκίας τοῖς Λακεδαιμονίοις.
→ Ευθύς λόγος: Πόλιν καὶ
οἰκίας παράδοτε τοῖς
Λακεδαιμονίοις.

174
Η κατηγορηματική σε οριστική Πλάγιος λόγος: Ἡμεῖς ἀδύνατοι

μετοχή → ὁρῶμεν ὄντες.
→ Ευθύς λόγος: Ἡμεῖς
ἀδύνατοι ἐσμέν.
Το δυνητικό σε δυνητική οριστική Πλάγιος λόγος: Ἐγίγνωσκε

απαρέμφατο Φίλιππον ἀδικοῦντα ἂν τὴν πόλιν.
(απαρέμφατο + ἂν) → Ευθύς λόγος: Φίλιππος ἠδίκει
και η δυνητική ἂν τὴν πόλιν.
κατηγορηματική
μετοχή ή δυνητική ευκτική Πλάγιος λόγος: Ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα
(μετοχή + ἂν) → Ἕλλην’ οὐδέν’ ἂν ἐλθεῖν ἡγοῦμαι.
→ Ευθύς λόγος: Ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα
Ἕλλην οὐδεὶς ἂν ἔλθοι.
Διατηρούνται και στον ευθύ λόγο: Παραδείγματα:
Οι δευτερεύουσες προτάσεις του πλαγίου Θηραμένης ἀντέκοπτε, λέγων ὅτι οὐκ εἰκὸς
λόγου (εκτός από τις ειδικές και τις πλάγιες εἴη θανατοῦν, εἴ τις ἐτιμᾶτο ὑπὸ τοῦ
ερωτηματικές). δήμου. →
Οὐκ εἰκός ἐστι θανατοῦν, εἴ τις τιμᾶται ὑπὸ

τοῦ δήμου.
Μετατρέπεται στον ευθύ λόγο: Παραδείγματα:
Το υποθετικό «εἰ» μετατρέπεται σε «ἐάν», όταν Κῦρος ἐδήλωσεν ὅτι ἕτοιμοι εἰσὶ μάχεσθαι, εἴ
ο υποθετικός λόγος είναι: τις ἐξέρχοιτο. →
α) προσδοκώμενο και
β) αόριστη επανάληψη στο παρόν-μέλλον. Ἕτοιμοί ἐσμεν μάχεσθαι, ἐάν τις ἐξέρχηται.

175
Ασκήσεις
1. Να μετατρέψετε τις ακόλουθες προτάσεις από τον πλάγιο στον ευθύ λόγο.
1. Σωκράτης ἔλεγεν ὅτι, εἰ ἀναγκαῖον εἴη ἀδικεῖν ἢ ἀδικεῖσθαι, ἕλοιτ’ ἂν ἀδικεῖσθαι.
2. Ἡγεῖται τὸ νόμιμον εἶναι δίκαιον.
3. ᾜσθοντο ὅτι ἡ πόλις ἂν καταληφθείη.
4. Καὶ τούτους ὁρᾶτε προθύμως σῴζοντας τοὺς φίλους.
5. Οἱ Μυτιληναῖοι ἐβούλοντο ἀποπέμψασθαι τὰς ναῦς τῶν Ἀθηναίων.
6. Καὶ τοὺς φυγάδας ἐκέλευσε σὺν αὐτῷ στρατεύεσθαι.
7. Ὁ Ἀγησίλαος ἔλεγεν ὅτι, εἰ βλαβερὰ τῇ Λακεδαίμονι πεπραχὼς εἴη, δίκαιος εἴη ζημιοῦσθαι.
8. Πρωταγόρας ἐρωτᾷ, εἰ οὐκ αἰσχύνομαι τἀγαθὰ δεινὰ καλῶν.
9. Μάθε πρῶτον τίνες εἰσίν.
10. Παρεκελεύοντο Κύρῳ, μὴ μάχεσθαι, ἀλλ’ ὄπισθεν ἑαυτῶν τάττεσθαι.
11. Λέγουσιν ὡς, ἐπειδάν τις ἀγαθὸς ὢν τελευτήσῃ, μεγάλην τιμὴν ἔχει.
2. Να μεταφέρετε τις επόμενες περιόδους από τον πλάγιο λόγο στον ευθύ.
1. Ζεὺς ἐκέλευε Ἑρμῆν ἀπελθεῖν πρὸς Τίμωνα.
2. Λέγεται ὅτι Ἀλκιβιάδης, πρὶν εἴκοσι ἐτῶν εἶναι, Περικλεῖ διελέχθη περὶ νόμων.
3. Μάθε οἵτινές εἰσιν.
4. Ὁ ἀνὴρ ἔλεγε τῷ Ἑρμῇ ὅτι οὐκ ἂν λάβοι παρὰ τοῦ μὴ ἔχοντος.
5. Τισσαφέρνης ἐκέλευε, μέχρι δ’ αὐτὸς ἥκοι, τὰς σπονδὰς μένειν.
3.Να τρέψετε σε ευθύ λόγο τις επόμενες προτάσεις:
1. Θεμιστοκλῆς εἶπεν ὅτι ἡ πόλις σφῶν τετείχισται.
2. Πάντες ἂν ὁμολογήσαιεν ὁμόνοιαν μέγιστον ἀγαθὸν εἶναι.
3. Κλέαρχος ἐκέλευσεν τοὺς κήρυκας περιμένειν.
4. Ξενοφῶν ἐπυνθάνετο ὅπως κάλλιστα πορευθείη.
5. Οἱ Μάκρωνες ἠρώτων εἰ δοῖεν ἂν τούτων τὰ πιστά.
6. Πάντες ἐψηφίσαντο βοηθεῖν μετ’ Ἀγησιλάου τῇ Λακεδαίμονι.
7. Οὐδενί φασιν Λακεδαιμόνιοι πολέμιοι ἥκειν.
4.Να τρέψετε σε ευθύ λόγο τις επόμενες σύνθετες περιόδους του πλαγίου λόγου.
1. Ἔλεγεν ὅτι ἕτοιμος εἴη ἡγεῖσθαι αὐτοῖς, ἔνθα πολλὰ καὶ ἀγαθὰ λήψοιντο.
2. Τοὺς φυγάδας ἐκέλευσε σὺν αὐτῷ στρατεύεσθαι ὑποσχόμενος αὐτοῖς, εἰ καλῶς καταπράξειεν,
ἐφ’ ἃ ἐστρατεύετο, μὴ πρότερον παύσεσθαι, πρὶν αὐτοὺς καταγάγοι.
3. Καὶ παρήγγειλαν, ἐπειδὴ δειπνήσειαν, πάντας ἀναπαύεσθαι καὶ ἕπεσθαι, ἡνίκα τις παραγγέλλοι.
4. Ἀλκιβιάδης οὐκ ἐν καλῷ ἔφη τοὺς Ἀθηναίους ὁρμεῖν, ἀλλὰ μεθορμίσαι παρῄνει εἰς Σηστόν, οὗ
ὄντες ναυμαχήσετε, ἔφη.
5. Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεύς, ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ
Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί.
6. Ἐδέοντο οἱ Μαντινεῖς τῶν Ἀθηναίων ἱππέων βοηθῆσαι, εἴ τι δύναιντο.
7. Σεύθης ἔλεγεν ὅτι, εἰ μὴ καταβήσονται οἰκήσοντες, κατακαύσει τὰς κώμας.
8. Τισσαφέρνης ὤμοσεν Ἀγησιλάῳ, εἰ σπείσαιτο, ἕως ἔλθοιεν, οὓς πέμψειεν πρὸς βασιλέα
ἀγγέλους, διαπράξεσθαι αὐτῷ ἀφεθῆναι αὐτονόμους τὰς πόλεις.
5. Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο των επομένων προτάσεων σε ευθύ:

1. Ἔδοξεν αὐτοῖς προϊέναι εἰς τὰ πρόσω.
2. Ἀλέξανδρος ἔφασκεν εἶναι Διὸς υἱός.
3. Ἤκουον δῃουμένην τὴν χώραν.
4. Ἀπήγγειλεν ὅτι οἱ βάρβαροι φεύγοιεν κατὰ κράτος.

176
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Υπουργείο Παιδείας, Ψηφιακά εκπαιδευτικά Βοηθήματα
Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Μ.Ι. Μπαχαρακής
Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β', Γ'
Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2007
Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα,
Έκδοση 2006
Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ.
Ασωνίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα
Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ.
Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009
Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ.
Φίλιππος, Θεσσαλονίκη, 1992
Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ.
Παπαδήμα, Αθήνα, 1978
Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΜΑΘΗΤΟΔΡΟΜΙΟ

ΒΑΣ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 7, ΣΕΡΡΕΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΥΡΤΣΙΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, Δ.Π.Θ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

14. Ονοματικοί ετερόπτωτοι προσδιορισμοί Σελ 75

17. Β΄όρος σύγκρισης Σελ 89-91

24. Όμοια εισαγωγή δευτερευουσών προτάσεων Σελ 153-155

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

1. Συμπλεκτικοί (ενώνουν): τε, και, ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ.

Β ομάδα → ¨εισαγωγικοί¨ → εισάγουν δευτερεύουσες προτάσεις.

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

ΜΗ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

1. Χρησιμοποιούνται ως ανεξάρτητες λέξεις με τις πλάγιες πτώσεις ονομάτων.

1. Χρησιμοποιούνται ως ανεξάρτητες λέξεις με τις πλάγιες πτώσεις ονομάτων.

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

ἐκ + Γενική (ἐξ όταν ακολουθεί φωνήεν)

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

ἀμφί + Γενική (σπάνια)

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Η πλην, αν και καταχρηστική, χρησιμοποιείται σπανιότατα και σαν κύρια,

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΘΕΣΕΩΝ

1. ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ

3. ΜΕΤΑΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Όλα τα υποκείμενα: ρημάτων / απαρεμφάτων / μετοχών μεταφράζονται με Ονομαστική.

Αιτιατική: όταν είναι υποκείμενο απαρεμφάτου και έχουμε ετεροπροσωπία (μεταφράζεται με

ΜΟΡΦΕΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ (πώς εκφέρεται) .

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

8. Με απαρέμφατο (έναρθρο / άναρθρο)

4. Πρόληψη του Υποκειμένου: έχουμε όταν το υποκείμενο δευτερεύουσας πρότασης, συνήθως

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΡΟΣΩΠΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΕΩΝ

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΥ

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ.

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

2. Να βρεθεί το υποκείμενο των μετοχών.

3. Να βρεθούν τα υποκείμενα των ρημάτων / απαρεμφάτων / μετοχών.

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Το αντικείμενο / Μεταβατικά ρήματα

π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐφρούρουν τὰ τείχη. (ουσιαστικό)

Β. Μεταβατικά ρήματα: μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα

Τα ρήματα που δέχονται ένα αντικείμενο σε πτώση γενική είναι

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Τα ρήματα που δέχονται ένα αντικείμενο σε πτώση δοτική είναι

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Τα ρήματα που δέχονται ένα αντικείμενο σε πτώση αιτιατική είναι

2. Οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις και το απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Ως κατηγορούμενο μπορεί να τεθεί επίσης οποιοσδήποτε ονοματικός τύπος, δηλαδή αντωνυμίες,

π.χ. Ἡ πόλις φρούριον κατέστη. (ουσιαστικό)

Τὸ λέγειν πράττειν ἐστίν. (απαρέμφατο)

Τα ρήματα τα οποία συντάσσονται με κατηγορούμενο στο αντικείμενό τους είναι τα

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ

Το επιρρηματικό κατηγορούμενο δηλώνει:

Επιμέλεια: Πύρτσιου Φωτεινή, Φιλόλογος Δ.Π.Θ