ПРОЕКТНА ЗАДАЧА

Прв циклус на студии

Студиска програма: Општа психологија

Предмет: Психодијагностика

Teма: Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку

анализа на тестот NEO PI-R

Студент: Ментор:

СОДРЖИНА
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

Вовед...............................................................................................................................................3

1. Историски корени на моделот „Big Five“........................................................................4

2. Прецизни димензии на моделот.......................................................................................6
3. Истражувачки проблем.....................................................................................................9
4. Цели на истражувањето.....................................................................................................9
5. Модел................................................................................................................................10

Заклучок........................................................................................................................................14

Користена литература..................................................................................................................15

ВОВЕД

2
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

Целта на овој труд е врз основа на деталната анализа на тестот на NEO PI-R лицето
кое припаѓа на авторите P. Costa и R. McCrae. Тие го оценуваат моделот на личност познат
како „Големата петорка“, моделот на кого се базира овој тест. Анализа на податоци
добиени од примерок од 422 студенти, средношколец покажал дека се работи за тест чии
ваги се наменети за мерење основните димензии на личностакои имаат многу добри
метрички карактеристики. Се покажа дека и потскалите на тестот имаат релативно
задоволителни метрички карактеристики. Факториалната и таксономската валидност на
овој мерен инструмент е потврдена. Она што се добиваше со анализи, а особено она што е
добиено со факторска анализа на анализата на NEO PI-R може да се оцени како
импресивен емпириски резултат во корист на моделот Big Five. Ние го оценуваме NEО
PI-R како многу добар тест на личноста и го препорачуваме во сите прилики каде што е
потребно сериозна, доверлива, детална и сеопфатна проценка на структурата на личноста
на испитаниците. Овие квалификациите можат целосно да стојат само ако еден се заврши
пред трансформацијата на приближно една четвртина од ставките. Трансформацијата
имплицира афирмативни преформулации на сите ставки кои се негативно формулирани.

Имено, негативната формулација на ставката непотребно усложнува, комплицира и

сигурно е кога се работи за популации на помалку образовани, помалку интелигентни луѓе
кои стануваат се послаби, се справуваат со пишаниот текст или им е нарушена
способноста да се концентрираат и да обрнат внимание, во голема мера го компромитира
конативниот одговор.

1. Историски корени на моделот „Big Five“

3
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

Кога станува збор за мерни инструменти кои се конструирани со намера за мерење

на најважните димензии на личноста се чини дека се засноваат на неколку доминантни
„парадигми“ или „традиции“. Овие парадигми1 многу условно ќе ги дефинираме како
патоцентрични, интерперсонални, биолошки и лексички. Тест како што е MMPI ја
претставува првата парадигма. Амбициите на кои почива овој инструмент не ги
надминуваат границите на прагматична цел поврзана со дијагнозата на психопатолошкото
однесување. Од истата традиција инструментите на T. Milon се охрабруваат, но тие се
повеќе оптоварени со теоретски амбиции. Втората традиција е претставена со скали за
оценување како што се IAS-R, Wiggins - Bales скали за оценување или инструменти како
што се CPI Gougha. Тестовите на личноста на Eysenck, Cloninger's TPQ и TCI ja
илустрираат третата парадигма. Тие се наменети да ги измерат оние особини на личноста
во корист на чие постоење зборуваат доволно убедливи и разновидни емпириски докази
(лабораториски податоци, биолошки, психолошки, податоци од експерименти со учење и
условување, физиолошки податоци, откритија од областа на бихејвиоралната генетика
итн.). Ова е најчестиот пристап кој резултира со список на особини кои стојат зад повеќе
или помалку разработена теорија на постоење, втемелени во подлабоките биолошки
структури на организмот.

Во основа, тестовите на личноста на Cattell, како и оние базирани на „Big Five“

моделот е т.н лексичка хипотеза. Оваа хипотеза се заснова на идејата дека јазикот, како
акумулиран супстрат на огромно и разновидно поле на човечко искуство, може да
послужи во разбирање на структурата и функционирањето на личноста. Идејата потекнува
од германски истражувачи Klages и Baumgarten, чија активност во изучувањето на јазикот
од гледна точка на разбирање на личноста била интензивна во текот на дваесеттите и
триесеттите години. На патеката на ова идеи е важна истражувачка активност на Allport и

Odbert, а особено на R. Cattell. Суштина на овој пристап кон личноста е сумиран во

следното гледиште на Cattell: „Сите аспекти на човекот на овој пристап анализата на

1
Зборовите „парадигма“ или „традиција“ овде се однесуваат на општи, најчесто имплицитни идеи за тоа што е
релевантна, веродостојна содржина и методолошка рамка на хеуристички плодни истражувања личности. Се разбира,
оваа типологија не треба да се сфаќа премногу сериозно, бидејќи нема никакви амбиции да не биде ниту прецизен, ниту
сеопфатен, ниту исцрпен, туку повеќе како илустрација за различноста на пристапите врз кои мерните инструменти што
се користат денес при проценката на личноста се во мирување.

4
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

личности кои се, или биле од важност, интерес или некоја корист се веќе втиснати на
јазичната супстанца. Cattell го започна своето истражување на личноста со истражување
на целиот универзум, преку „линиски елементи“ се обидува да идентификува „широки
структури“ кои ги објаснуваат ковариациите помеѓу овие елементи. Универзумот на
елементи нацртан од Cattell има оперативно дефинирано 17953 англиски термини за
опишување на личноста и однесувањето што Allport и Odbert го пронајдоа во Webster-
овиот нов необичен меѓународен речник. Почнувајќи од 4504 термини, кои Allport и
Odbert ги нарекоа „црти на личноста“, Cattell и соработниците се обидоа да ги намалат за
да го добијат конечниот сет што би бил претставник на целиот универзум, но кој, во исто
време, би овозможил емпириски манипулација и анализа. Следеше логично намалување
на оваа гарнитура, а потоа емпириски, кој се засноваше на проверка на матрицата на
интеркорелации на рејтинг оценките добиени на 171 променлива, врз кои е оценето
однесувањето на примерок од 100 возрасни лица луѓе. Оваа анализа покажа дека целиот
сет може да се сведе на 35 променливи. Дополнително, Cattell извлече серија ставки од
прашалникот кои требаше да ја мерат содржината претставена со фактори во студиите за
оценување. Потоа се обидел да ги добие добиените фактори на мерки и објективни
тестови. Се трудеше да ги задржи најмногу оние фактори кои беа пријавени независно од
методот на собирање податоци.

Така настанала неговата теорија на личност од 16 фактори. Но, Cattell мислеше

дека постојат најмалку 23 фактори на личноста, па дури и 35, ако е вклучен целиот домен
на патологија, како што тврди S. Krug. На некои други места, Cattell расправа дека покрај
основните шеснаесет фактори изолирани во нормалното однесување, има повеќе од десет
изолирани во ненормално однесување. Критиките за моделот на Cattell дека постоеле
далеку поедноставни факторски решенија за толкување добиени корелаци во написот на
Digman или, подетално, во John може да се најдат следните податоци: Fiske во
истражување на биполарната скала за рејтинг на Cattell покажа дека не е потребno
покомплексно решение на пет фактори за објаснување на добиените резултати.

5
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

Неодамнешно истражување засновано на проценки на однесувањето и од други,

зборуваат во прилог на постоењето на пет фактори. Digman заклучува дека тие се многу
робусни фактори, првично изолирани од Fiske, Tupes и Christal. Најмногу има согласност
за димензиите I и IV. Тоа се Eysenck-овите димензии екстраверзија-интровертност и
невротичност. Интерпретирана е димензијата II најчесто како „соработка“, „пријателска
диспозиција“. Digman го предлага името „пријателскa учтивост“, наспроти „непријателска
нетолеранција“. За димензија III која најчесто е интерпретирана како „совесност“, Digman
предлага поради двосмисленоста на поимот „волја“. За димензијата V, термините
„отвореност“, „интелект“, „интелигенција“, „склоност кон интелектуални активности“,
итн.

Истражувањето засновано на принципот на самоизвестување, исто така во голема

мера го потврдуваат моделот „Big Five“. Goldberg, креаторот на терминот „Big Five“
верува дека повеќе или помалку сите познати тестови на личности одразуваат некои
аспекти на овој модел. Користење на NEO PI-R како маркер за „Big Five“, Costa и McCrae
покажаа присуство на пет фактори на модели во Eysenck's EPI, Jackson's PRF, California Q-
сет итн. Анализа на тестот на MMPI покажа дека решението со четири фактори е
посоодветно за да се објаснат вкупните варијанти (факторот „совесност“ беше испуштен).

2. Прецизни димензии на моделот

Моделот „Big Five“ претставува постоење на пет основни димензии кои лежат во
основните особини на личноста, откриени и при анализата на природниот јазик како
психолошки мерни инструменти. Овие димензии се: невротичност, екстравертност,
отвореност, соработка и совесност. Треба да се има на ум дека ова е една од можните
операционализации на овој модел, предложен од Costa и McCrae. Еден од резултатите на
оваа операционализација е и мерен инструмент кој ќе биде главниот херој на ова дело -
тестот на личноста, познат како NEO PI-R. Сите постоечки операционализации (на пр.
Norman, Goldberg, Digman) се многу слични една на друга со фактот дека оваа, Costa и
McCrae се концептуално и емпириски најразработени.

6
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

НЕВРОТИЦИЗАМ (N). Првиот домен на личноста ја разликува адаптацијата или

емоционалната стабилност од неприлагодливоста и невротизмот. Иако лекарите
разликуваат голем број на аспекти на емоционално страдање (од социјална фобија до
агитација, депресија до гранично непријателство, истражувањата го покажуваат фактот
дека индивидуите кои се склони кон некои од овие емоционални состојби се во исто време
наклонети кон другите. Општа тенденција да се доживее негативни влијанија како што се
страв, тага, анксиознос, лутина, вина и болка се во сржта на овој домен. Мажи и жени со
високо N се склони кон ирационални идеи, имаат помала контрола врз нивните импулси и
имаат послаби капацитети за надминување на стресни ситуации. Поединци со низок N се
емотивно стабилни, мирни, опуштени, способни да се справат со стресот во ситуации без
прекумерна панична анксиозност.

ЕКСТРАВЕРЗИЈА (D). Екстровертите се друштвени, но тоа не е единственита

карактеристика. Покрај тоа што ги сакаат луѓето и претпочитаат големи групи и собири,
дополнителните верници се наметливи, активни и зборливи. Сакаат возбуда и
стимулација, а тие се по природа среќни. Тие се оптимисти и полни со енергија.
Интровертите се резервирани (што не значи дека се несоцијални), понезависни и
поумерени (што не значи летаргично и мрзеливо).

ОТВОРЕНОСТ (О). Ова подразбира активна имагинација, естетска чувствителност,

интрацептивност, предност за различност, интелектуална љубопитност и независност на
мислењето. Поединците со отворен ум се љубопитни за тоа како се одвиваат работите во
внатрешниот свет, како и за настаните во надворешниот свет, нивните животи се со
побогати искуства. Тие се склони кон експериментирање, нови идеи и неконвенционални
вредности. Тие го доживуваат и позитивното многу поинтензивно и негативни емоции кон
затворени луѓе. Тие се неконвенционални, подготвени да го доведат во прашање
авторитетот, подготвени да прифатат нови етички, социјални и политички идеи, што
секако не значи дека се непринципиелни. Личност со отворен ум може да се придржува до

7
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

вредносен систем што го прифаќа исто толку доследно и одговорно и традиционалист.

Оваа отвореност на духот не е еквивалент на интелигенција, иако е внатре просечен однос
со индексите на образовниот статус и мерките за разузнавање. Отворениот дух е во
највисока врска со еден аспект на т.н. интелигенција. Мажите и жените кои имаат ниско
ниво на О се конвенционални во однесувањето и на конзервативен изглед и однесување.
Тие го претпочитаат познатото од новото, и нивните емоционални реакции се донекаде
придушени. Овие луѓе имаат потесни и помали интензивни интереси. Иако постои
тенденција да бидат социјални и политички конзервативци, затворените луѓе не се
авторитарни фигури. Затвореноста на духот едноставно не имплицира непријателска
нетрпеливост или авторитарна агресија. Иако отвореноста на умот може да изгледа како
поздрава, попосакувана и позрела особина отколку затвореноста на духот, вредноста на
едниот или другиот пол на оваа особина е условена од околностите во кои се наоѓа
лицето.

СОРАБОТКА (А). Исто како и екстраверзија, соработката е пред се димензија на

меѓучовечките тенденции. Кооперативниот човек во основа е алтруист. Тој сочувствува со
другите луѓе, треба да им помогне и верува дека тоа ќе го направат и другите луѓе кон
него да бидат исто толку дарежливи. Личност со ниско ниво А е егоцентрична, скептична
за туѓите намери, антагонистичка и конкурентна. Нискиот А е поврзан со нарцисоидни,
антисоцијални и параноични нарушувања личноста, додека високиот А е поврзан со
нарушувања на зависноста.

СОВЕСТ (В). Способноста да се контролираат импулсите е првенствено поврзана со

доменот N. Сепак, индивидуалните разлики во процесите на планирање, организација и
извршување задачите, како аспекти на самоконтрола се основата на доменот на
совесноста. На позитивниот пол, високиот C е поврзан со академски и професионален
успех: но на негативниот пол се поврзува високата С иритирачка ситност, компулсивна
уредност или работохолично однесување. Луѓето со ниско ниво C не се нужно неморални,
но тие се

8
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

секако морални принципи кои го усвоија за нив, исто како што се далеку побезгрижни
кога работата е таа што води до целта.

3. Истражувачки проблем

Главниот проблем на ова истражување е евалуацијата на моделот „Big Five“ преку

сеопфатна анализа на внатрешните и надворешните метрички карактеристики на тестот на
личноста NEO PI-R, чии автори се P. Costa и R. McCrae, а кој се базира на овој модел на
личности.

4. Цели на истражувањето

Целите на ова истражување се, како што следува:

- Да се определат основните внатрешни метрички карактеристики на сите скали и

потскали од кои е составен тестот на личност NEO PI-R (репрезентативност,
доверливост во различни метрички простори и хомогеност);
- Да се одредат конвергентната и дивергентната валидност на овој мерен
инструмент (односи со други мерни инструменти, важност на факторот);
- Да се одреди неговата таксономска валидност;
- Да се оценат, врз основа на резултатите од анализата на тестот NEO PI-R (како
еден од можни операционализацији на моделот „Big Five“), статусот на
конструкциите на овој модел.

9
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

5. Метод

5.1. Пример

Примерокот користен за одредување на основните внатрешни метрички

карактеристики го сочинуваа 422 студенти и средношколци (320 студенти од втора, трета
и четврта година на психологија, и 102 средношколци од четврта година; 284 женски лица
и 138 машки). Примерок на кој е извршена анализа на екстерните метрички
карактеристики опфатија 163 студенти по психологија од втора година (36 машки лица и
127 женски).

5.2. Променливи

Во табела 5.2.1. дадени се имињата и основниот предмет на мерење на сите триесет

потскали NEO PI-R.

10
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

Табела. 5.2.1: NEO PI-R скали за тест на личноста и нивниот основен предмет на мерење

Црти на личноста Основна содржина на цртата

(N) НЕВРОТИЦИЗАМ
N1 АНКСИОЗНОСТ страв, загриженост, тензија.
N2 БЕСНО НЕПРИЈАТЕЛСТВО чувство на лутина, фрустрација, раздразливост и
огорченост.
N3 ДЕПРЕСИЈА чувство на вина, тага, беспомошност и осаменост.
N4 ВОЗНЕМИРУВАЧКО срам, анксиозност, непријатност при контакт со
други луѓе, подложност на озборувања, склоност
САМОФОКОРИРАЊЕ
кон чувствување инфериорност.
N5 ИМПУЛСИВНОСТ неможност да се контролираат импулсите и
нагоните.
N6 ПРЕОСЕТЛИВОСТ чувствителност на стрес, слаб капацитет за
справување, склоност кон зависност, безнадежност
и паника во ситуации за справување со ненадејни и
стресни околности.
(E) ЕКСТРАВЕРЗИЈА
E1 ТОПЛИНА емотивност, пријателска диспозиција, лесно
создавање емоционални врски со други луѓе,
наклонетост за други луѓе.
E2 ДРУЖЕЉУБИВОСТ дружељубивост, стремејќи се да бидете опкружени
со други луѓе.
E3 САМОУВЕРЕНОСТ доминација, моќ, социјален подем
E4 АКТИВНОСТ брзо темпо, силни движења со енергија, потфат да
прави нешто постојано.
E5 ПОТРАГА ПО ВОЗБУДА желба за возбуда и стимулација.
E6 ПОЗИТИВНИ ЕМОЦИИ стремејќи се да доживее позитивни емоции како
што се радост, среќа, љубов и возбуда.

(продолжение на табелата)

11
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

Црти на личноста Основна содржина на цртата

(O) ОТВОРЕНОСТ
жива имагинација, чести дневни соништа не како

О1 ФАНТАЗИЈА начин да бегство од реалноста како начин да се

биде свој создава интересен внатрешен свет.
силна наклонетост и ентузијазам за уметност и
О2 ЕСТЕТИКА
убавина.
висока приемчивост на сопствените емоции и
чувства, вреднување на емоциите како важен
О3 ЧУВСТВА аспект од животот, подлабоко преживување на
сопственото искуство, повеќе диференцирани,
попрефинет и поинтензивен емотивен живот.
желба да се пробаат различни активности, да се
видат нови места за јадење необична храна,
О4 АКЦИЈА
претпочитање весник и различноста во однос на
познатото и рутинското.
интелектуална љубопитност, отворен ум, желба да
О5 ИДЕИ
се размисли за нови, неконвенционални идеи.
отвореност во однос на вредностите, подготвеност
О6 ВРЕДНОСТИ да да ги преиспита социјалните, политичките и
верските вредности.
(А) СОРАБОТКА
верување дека другите луѓе се чесни и
А1 ДОВЕРБА
добронамерни.
А2 ИСКРЕНОСТ чесност, искреност.
активна грижа за благосостојбата на другите,
А3 АЛТРУИЗАМ великодушност, несебичност, подготвеност да им
се помогне на другите
инхибиција на агресија, почит кон другите,
А4 ФЛЕКСИБИЛНОСТ склоност да се прости и заборави, благост и добра
волја.
А5 СКРОМНОСТ скромност, повлеченост.
сочувство и грижа за другите, нагласувајќи ги
А6 БЛАГ КАРАКТЕР
хуманите аспекти на социјалната политика.

(продолжение на табелата)

Црти на личноста Основна содржина на цртата

(C) СОВЕСНОСТ
чувство на самоефикасност, сила, способност,
C1 КОМПЕТЕНЦИЈА
самодоверба.
C2 РЕД чистота, уредност, добра организација.

12
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

однесување водено од чувство на должност, строго

C3 ДОЛЖНОСТ прифаќање етички принципи и скрупулозно
исполнување на моралните обврски.
развиен мотив за постигнување, високо ниво на
C4 ПОСТИГНУВАЊЕ аспирација, подготвеност да се работи напорно и да
се постигне одредена цел.
способност да започнете бизнис и да истраете до
C5 САМОДИСЦИПЛИНА
крај и покрај здодевноста и другите оттргнувачи.
склоност да размислите внимателно пред да
C6 ПРОМИСЛЕНОСТ
продолжите понатаму некоја акција.

Заклучок

Општ заклучок што може да се извлече врз основа на направените анализи е дека
NEO PI-R e екстремно квалитетен мерен инструмент. Метрички карактеристики на овoj
инструмент го прават супериорен во однос на сите други тестови на личности од земјава и
од странство, освен тестот KON-6. Но, NEO PI-R, според сите сметки, покрива поширок
сегмент од „сферата на личноста“ од KON-6 (или, да речеме, EPQ на Eysenck), кој
најверојатно е последица на различните парадигми од кои произлегле овие залихи. Имено,

13
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

кога станува збор за покривање на целата „сфера на личноста“, можно е таа да е лексичка
хипотезата поверодостојна од другите. Но, треба да се има предвид и можноста за која
зборува Eysenck, дека во случајот со моделот „Big Five“ станува збор за збунувачки
фактори кои припаѓаат на различни нивоа во хиерархиската структура на личноста.

Може да се каже дека добиените резултати претставуваат силна емпириска

поддршка за моделот „Big Five“. Но, треба да се има на ум дека без разлика каков е овој
модел, претставува успешна синтеза и класификација на емпириски податоци за
структурата на личноста, но сè уште не ги задоволува сите атрибути на супериорна
таксономија. Имено, таквата таксономија мора да биде „организирана околу принципи кои
се каузални и динамични, егзистенцијални на различни нивоа на апстракција или
хиерархија, и која нуди стандард номенклатура за научниците кои работат на полето на
личноста.“. Така, на пример, веќе многу добро е познато за природата на димензиите на
екстраверзија, невротизам и агресија (има доста добро разработени теории за природата на
овие особини), димензија за совесноста има помалку важност, особено димензијата за
отвореност. Во секој случај со моделот „Big Five“ се дава убедлива рамка за тоа кога во
иднина ќе се впушти во авантура во „личен хиперпростор“.

Користена литература

 Cattell, R. B. (1990). Advances in Cattellian Personality Theory. In: L.A. Pervin (Eds.):
Hadbook of personality. Theory and Research (pp. 101-110). The Guilford Press, New
York, London.

14
„ Евалуација на моделот на личноста „Big Five“ преку анализа на тестот NEO PI-R “

 Costa P.T., Jr., & McCrae, R.R. (1992). NEO PI-R. Professional Manual. Psychological
Assessment Resources, Inc.
 Digman J.M. (1990). Personality structure: Emergence of the five-factor model. Annual
Review of Psychology 41, 417-440.
 Eysenck, H. J. & Eysenck C.B (1976). Psichoticism as a Dimension of Personality.
Hodder and Stoughton, London, Sidney, Auckland, Toronto.
 John, O. (1990). The "Big Five" Factor Taxonomy: Dimensions of Personality in the
Natural Language and in Questionnaires. In: L.A. Pervin (Eds.) Handbook of personality.
Theory and Research (pp. 66-98) The Guilford Press, New York, London.

15