Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.

Blerta Dragusha

TEMA: LETRAT ME VLERË DERIVATIVE: TE DREJTAT, GARANCITË, OPSIONET

“PUT” DHE “CALL”

1. Të drejtat (Rights)

E drejta është një opsion për të blerë pjesët e një emëtimi të ri aksionesh të zakonshme me një
çmim të caktuar, gjatë një periudhe relativisht të shkurtër kohe. Zakonisht e drejta ekziston për
një periudhë kohore prej disa javësh. Në thelb, të drejtat lindin kur korporatat rrisin kapitalin e
tyre duke emëtuar pjesë të reja aksionesh të zakonshme. Nga perspektiva e një investitori, një e
drejtë i jep mundësinë mbajtësit të aksionit të blejë pjesë të emëtimit të ri të aksioneve me një
çmim të caktuar, gjatë një periudhe të shkurtër kohe. Megjithëse nuk janë përcaktuar për
spekullim apo për t’u përdorur si mjete tregtimi, të drejtat kanë një vlerë të caktuar, prandaj ato
nuk duhet kurrë të ekzekutohen lehtë ose pa kujdes. Përkundrazi, të drejtat e padëshiruara mund
të shiten në treg të hapur.

1.1 Karakteristikat e të drejtave

Supozojmë se një firmë ka 1 milion pjesë ekzistuese aksionesh të zakonshme dhe ajo ka
vendosur të emëtojë edhe 250.000 pjesë të reja aksionesh përmes emëtimit sipas të drejtave. Që
do të thotë: Firma në vend që të emëtojë direkt pjesë të reja aksionesh të zakonshme, do të
emëtojë në vend të tyre të drejta aksionesh. Këto të drejta mund të përdoren pastaj nga mbajtësit
e tyre për të blerë aksionet e reja të emëtuara nga kompania. Aksionmbajtësve ekzistues mund
t’u jepet e drejta e ruajtjes së pozicionit të pronësisë në një kompani. Një privilegj i tillë njihet si
e drejtë kaparuese. Përderisa për çdo pjesë aksioni që zotëron aktualisht kompania, do të
emëtohet nga një e drejtë, atëherë kompania në shebullin tonë do të emëtojë 1 milion të drejta
dhe do të duhen 4 të drejta +çmimi i ri i aksionit për të blerë një pjesë të re aksioni.

1.2 Të drejtat dhe privilegjet

Për shkak se shumica e të drejtave të aksioneve u lejojnë mbajtësve të blejnë fraksione të pjesëve
të aksioneve të zakonshme të reja, atëherë dy ose më shumë të drejta do të nevojiten zakonisht
për të blerë një pjesë të re të aksionit të zakonshëm. çmimi i aksionit të ri reflektohet në të drejtën
dhe quhet çmim ushtrimor ose i nënshkrimit. Pra çmimi i nënshkrimit është çmimi me të cilin do
të shitet një pjesë e re e aksionit të zakonshëm. Ai gjithmonë vendoset nën çmimin e tregut të
aksionit të zakonshëm. Për të blerë një pjesë të re aksioni, investitori duhet të pëdorë disa të
drejta dhe të paguajë çmimin e caktuar të nënshkrimit në para. Të drejtat e papërdorura deri në
skadencën e tyre, e humbin vlerën dhe thjeshtë pushojnë së ekzistuari. Për fat të keq, shumë
investitorë i lejojnë të drejtat e tyre të skadojnë e prandaj humbin para.

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

1.3 Vlera e së drejtës

Teknikisht, matësi i saktë ivlerës së të drejtës varet nga fakti nëse letra me vlerë është duke u
tregtuar “rights-on” apo “rights-off”. “Rights –on” tregon që aksioni i zakonshëm është duke u
tregtuar me të drejtën bashkangjitur atij. Një investitor, i cili blen një pjesë aksioni gjatë një
periudhe të tillë do të marrë në të njëjtën kohë edhe të drejtën e aksionit bashkangjitur atij.
Ndërsa kur letra me vlerë tregtohet “rights-off” ose “ex-rights”, atëherë aksioni i kompanisë dhe
të drejtat tregtohen në tregje të veçanta dhe janë të ndryshëm nga njëri –tjetri. Pavarësisht se si
tregtohen letrat me vlerë, ne do të përdorim formulën e mëposhtme për të llogaritur vlerën e të
drejtës:

çmimi i tregut i aksionit të vjetër - çmimin e nënshkrimit të aksionit të ri

Vlera e së drejtës = ____________________________________________________________

Numri i të drejtave të nevojshme për të blerë një pjesë të re aksioni

Le ta ilustrojmë formulën e mësipërme me shembullin e marrë në fillim. Supozojmë se çmimi i

tregut i aksionit të zakonshëm është 50$ dhe aksionet e reja kanë një çmim ushtrimor 40$ për
pjesë. Siç e thamë më sipër, do të duhen 4 të drejta dhe 40$ për të blerë një pjesë të re të aksionit
të zakonshëm. Në këtë mëyrë, vlera e së drejtës do të jetë:
$50 -$40
Vlera e së drejtës =____________= $2.50
4
Cdo e drejtë në shembulin tonë do të ketë një vlerë tregu afërsisht $2.50 (për sa kohë që çmimi i
tregut i aksionit të zakonshëm mbetet $50). Nqs investitori nuk do ta ushtrojë të drejtën, atëherë
ky është çmimi me të cilin e drejta mund të shitet në treg.

1.4 Vlerat e investimit në të drejta

Cilësia kryesore e investimit në të drejtën e aksionit është se ajo i lejon mbajtësit të saj të blejë
aksionin me një çmim më të vogël se çmimi i tij në treg. Ajo e lejon mbajtësin e aksioneve
ekzistuese të blejë pjesë shtesë aksionesh të zakonshme pa paguar shpenzimet komisionere.
Megjithëse kursimi mund të mos jetë kaq i madh, mundësia e shmangies së komisioneve duhet
marrë në konsideratë. Megjithatë, me përjashtim të shmangies së komisioneve, kostoja e blerjes
së aksionit do të jetë e njëjtë sidoqë të blihen aksionet, pa të drejta apo përmes të drejtave. Kjo do
të thotë që kostoja e të drejtave +çmimin e nënshkrimit të aksionit = çmimin e tregut të aksionit
të zakonshëm. Për fat të keq të drejtat e aksionit kanë pak mundësi për tregtim fitimprurës. Jeta e
tyre është shumë e shkurtër dhe kufijtë e lëvizjes së çmimit janë të ngushtë për të siguruar fitime

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

të mëdha nga tregtimi i tyre. Kështu roli it ë drejtave të aksioneve kufizohet në portofolet e
investitorëve individual të cilët shesin të drejtat e padëshiruara ose i blejnë ato, ose i përdorin për
të ulur shpenzimet komisionere në përfitimin e aksioneve të reja.

2. Garancitë
Garancia është një opsion afat-gjatë që i jep mbajtësit të saj të drejtën për të blerë aksione të
zakonshme në një kompani me një çmim të caktuar ose të specifikuar në garanci. Garancitë
përdoren për të blerë aksione të preferuara dhe obligacione, por aksioni i zakonshëm është mjeti
realizues kryesor. Jetëgjatësia e një garancie mund të jetë 5 vjet, 10 vjet e në disa raste edhe 20
vjet e më tepër. Ekzistojnë disa garanci të cilat nuk kanë fare maturim. Garancitë nk kanë të
drejtë vote, nuk paguajnë dividend dhe nuk kanë të drejta mbi mjetet e kompanisë në rast
likujdimi apo falimentimi. Ajo çfarë ofron garancia është mundësia e marrjes pjesë indirekt në
sjelljen e tregut të aksionit të zakonshëm të firmës që ka bërë emëtimin e në këtë mënyrë siguron
fitime kapitale. Me garancitë, sjellja e çmimit të aksionit dhe rritja e vlerës së kapitalit janë të
vetmet madhësi të kthimit. Shpesh garacitë shërbejnë si “ëmbëlsues” për emëtimin e
obligacioneve. Pët ta bërë një obligacion më tërheqes, korporatat emëtuese nganjëherë i
bashkangjisin atij një garanci, e cila i jep të drejtën mbajtësit të saj të blejë një numër të caktuar
aksionesh të zakonshme, me një çmim të caktuar brenda një periudhe të caktuar kohe. Jeta e një
garancie përcaktohet nga data e skadimit të saj . çmimi i përcaktuar në garanci për blerjen e
aksioneve të zakonshme quhet çmim ushtrimor. Garancitë zakonisht listohen me aksionet e
zakonshme të emëtuesit. Kuotimet e tyre janë të dallueshme pasi shkronjat “ët” paraqiten pas
emrit të kompanisë.
2.1 Karakteristikat e garancive
Ekzistojnë tre tregues që janë shumë të rëndësishëm për investitorët në lidhje me garancitë:
1 - çmimi i nënshkrimit , është çmimi i deklaruar që mbajtësi i garancisë do të paguajë për
blerjen e një pjese të re të aksionit të zakonshëm. Ai është çmimi i pjesës së aksionit që i paguhet
kompanisë kur garancia përdoret për të blerë aksionin – qëdo të thotë kur opsioni ushtrohet.
Zakonisht çmimi i nënshkrimit mbetet fiks për tërë periudhën e maturimit të garancisë por ka
edhe garanci të cilat mund të parashikojnë një rritje ose një ulje të çmimit të nënshkrimit me
afrimin e datës së maturimit të garancisë. Rëndësia e vërtetë e çmimit të nënshkrimit duket kur ai
shihet në lidhje me çmimin e tregut të aksionit të zakonshëm (letrës me vlerë primare) , prej nga
rrjedh opsioni.
2 – Vlera e garancisë. Garancia është një letër me vlerë derivative, që do të thotë se vlera e saj
derivon nga çmimi i një mjeti tjetër real financiar. Garancitë kanë vlerë kur çmimi i tregut i letrës
me vlerë primareështë i barabartë ose e tejkalon çmimin e nënshkrimit të garancisë. Kjo quhet
vlerë bazë e garancisë dhe llogaritet si më poshtë:
Vlera Bazë e garancisë = (M-E)xN
M- çmimi i tregut i letrës me vlerë primare
E- çmimi ushtrimor (i nënshkrimit) të garancisë

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

N- Numri i pjesëve të aksionit të zakonshëm që mund të blihen me një garanci.

P.SH: Supozojmë që një garanci ka çmimin e nënshkrimit $40 dhe kjo garanci i lejon mbajtësit
të blejë një pjesë të re aksioni. Nqs aksioni i zakonshëm ka çmimin korrent të tregut prej $50 për
pjesë, atëherë garancia do të ketë një vlerë prej $10.
Vlera Bazë e një garancie= ($50-$40)x 1= $10.
Siç dihet, sa më e madhe diferenca mes çmimit të tregut të aksionit dhe çmimit ushtrimor, aq më
e madh vlera bazë e një garancie. Për sa kohë që M≥ E dhe N=1, atëherë vlera e garancisë do të
lidhet direkt me sjelljen e çmimit të aksionit të zakonshëm.
3 – Primi. Garancitë përveç vlerëssë tyre bazë kanë edhe çmimn e tregut që është më i lartë se
vlera bazë e garancisë. Kjo ndodh kur garancitë me vlerë negative tregtohen me një çmim të
caktuar në treg ose kur garancitë me vlera bazë pozitive tregtohen me çmime më të larta në treg.
Diferenca mes çmimit të tregut të garancisë dhe vlerës bazë quhet prim i garancisë.Primi i
garancisë ekziston sepse garancitë kanë vlerë spekullative. Vlera e primit të garancisë është e
lidhur direkt me afatin e maturimit të garancisë dhe lëkundshmërinë e çmimit të aksionit të
zakonshëm (letrës me vlerë primare). Kjo do të thotë që sa më e gjatë koha e garancisë deri në
maturim dhe sa më i lëkundshëm çmimi i aksionit të zakonshëm, aq më e madhe vlera e primit të
garancisë. Kjo shihet qartë në figurën më poshtë qëpasqyron sjelljen tipike të primeve të
garancisë. Primi siç shihet nga figura është diferenca mes çmimit të tregut të garancisë dhe vlerës
së saj bazë.

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

Përveç primit në vlerë monetare, mund të llogaritet edhe primi në përqindje si raport i primit në
vlerë monetare me vlerën bazë të garancisë.

2.2 Strategjitë e tregtimit të garancive

Për faktin se garancitë u mundësojnë investitorëve realizimin e fitimeve kapitale, që është një
ndër faktorët më tërheqës për investitorët, garancitë përdoren kryesisht si alternative të investimit
në aksionet e zakonshme.
a) Sjellja bazë e çmimit të garancisë
Përderisa garancitë kanë relativisht kosto të ulët për njësi, ato kanë shumë më tepër lëkundje
çmimi dhe mundësi për të siguruar norma më të larta kthimi se sa një investim direkt në aksionin
e zakonshëm. Le të marrim shembullin e mëposhtëm i cili përfshin alternativat e investimit
direkt në aksione të zakonshme dhe në garancitë e së njëjtës kompani. Le të supozojmë se çmimi
i aksionit të zakonshëm është $50 për pjesë dhe garancia e cila e ka N=1 (me një garanci blihet
një aksion), ka çmimin e nënshkrimit $40. Të shohim se çfarë do të ndodhë me të dyja
alternativat e investimit, nqs çmimi i aksionit të zakonshëm rritet me $10 për pjesë:

Aksioni i zakonshëm Garancitë

çmimi i emëtimit para rritjes $50 $10
Rritja në çmimin e AZ $10 -
çmimi i letrës me vlerë pas rritjes $60 $20
Rritja në vlerën e tregut $10 $10
HPR 20% 100%

Fakti që garancitë sigurojnë një normë kthim 5 herë më të madhe se aksioni i zakonshëm, ka të
bëjë me faktin se të dy emëtimet lëvizin paralel me njëri –tjetrin , por garancia ka një kosto 5
herë më të ulët sesa aksioni i zakonshëm. Formula e HPR-së që u përdor më lart është për
periudha 1 vjeçare ose më të vogla se një vit. Ndërsa kur horizonti investues është më i gjatë sesa
një vit, për llogaritjen e HPR-së përdoret formula e HPR-së së përafërt.

çmimi i shitjes së garancisë - çmimin e blerjes së garancisë

HPR=______________________________________________________
çmimi i blerjes së garancisë

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

Në shembullin tonë:
$20 $ - $10
HPR=___________________= 100%
$ 10
Ndërsa në qoftëse supozojmë një horizont investees 3 vjeçar, ne do të përdorim formulën e HPR-
së së përafërt:

çmimi i shitjes së garancisë- çmimin e blerjes së garancisë

Numri i viteve të horizontit investues
HPR e përafërt=____________________________________________________________
çmimi i shitjes +çmimi i blerjes
2

Në rastin tonë do të kishim:

$20 -$10
3
HPR e përafërt=_____________________= 22.2 %
$20 +$10
2

Në rastin e llogaritjes së HPR-së për garancitë ne kemi injoruar dividentin në formulën standarte
të llogaritjes së HPR-së sepse garancitë nuk kanë dividentë.

b) Tregtimi i garancive
Tregtimi i garancive ndjek përgjithësisht dy rrugë:

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

1- Sipas rrugës së parë, mishërimi në garanci i aftësisë për të siguruar një pozicion të dhënë,
duke përdoruru një kapital të ulët është përdorur për të rritur kthimet ose 2- sipas rrugës së dytë,
kostoja e tyre e ulëtpër njësi përdoret për të ulur sasinë e kapitalit të investuar dhe për të kufizuar
humbjet. Rruga e parë është më agressive ndërsa e dyta është një strategji konservative.
Shembulli që përdorëm më sipër mund të përdoret për të demostruar strategjinë e parë e cila
synon të rrisë kthimet. Nqs një investitor dëshiron të investojë $5000 dhe ka dy alternativat e
mësipërme (Aksionet e zakonshme ose Garancitë), duke investuar në aksione ai mund të blejë
vetëm 100 pjesë aksionesh të zakonshme ($5000: $50=100 pjesë) dhedo të realizojë një fitim
prej $10x 100 = $1000. Të njëjtat $5000 të investuara në garanci, mundësojnë blerjen e 500
garancive ($5000: $10=500 pjesë dhe rrjedhimisht realizimin e një fitimi kapital prej $5000 ($10
x 500 pjesë garancish). Kështu alternative e investimit direkt në aksione të zakonshme siguron
një kthim prej 20%, ndërsa alternative e investimit në garanci siguron një kthim 100%. Të metat
kryesore të strategjisë agresive janë se investitori nuk merr dividend duke blerë garancitë dhe se
rritja e çmimit duhet të ndodhë para se garancia të skadojë (të maturohet). Risku më i madh në
këtë strategji është ekspozimi ndaj humbjes së mundshme. Nëse ne shembullin e mësipërm,
çmimi i aksionit të zakonshëm bjen me $10, atëherë vlera e garancive humb 100% të vlerës së
investimit prej $5000 pasi vlera e çdo garancie bëhet zero.
Një rrugë për të eleminuar këtë ekspozim ndaj humbjes, është ndjekja e strategjisë konservative.
Kjo mund të realizohet duke blerë një numër të tillë garancish që të sigurojne të njëjtin nivel të
fitimit kapital si ai që realizohet prej investimit në aksionet e zakonshme. Sipas shembullit më
lart , për të realizuar të njëjtin fitim kapital me aksionet e zakonshme ($1000), investitorit i duhet
të blejë vetëm 100 garanci. Kështu që në vend që të blejë $5000 aksione , investitorit i nevojiten
vetëm $1000 në garanci për të realizuar të njëjtin fitim kapital. Në këtë rast, nqs çmimi i aksionit
bie me më tepër se $10 , ajo që do të humbasë mbajtësi i garancisë është e shumta $1000, ndërsa
aksionmbajtësi mund të humbasë shumë më tepër , në varësi të shkallës së rënies të çmimit të
aksionit të zakonshëm.

3. “PUTS” DHE “CALLS” (OPSIONET PER SHITJE DHE BLERJE)

Jetëgjatesia dhe maturimi i “Puts” dhe “Calls” është në pëergjithësi më i gjatë se i të drejtave, por
më i shkurtër se i garancive. Për shumicën e tyre afati i maturimit varion nga 30 dite në 9 muaj.
Opsionet “Put” dhe “Call” ngjasojnë me garancitë. Kjo për faktin se ato sigurojnë mundesitë
tërheqëse për spekullim dhe mund të veprojne si nje alternative e investimit direkt në aksionet e
zakonshme.

3.1.Përkufizime dhe karakteristika

Sot, investitorëet mund të tregtojnë “Puts” dhe “Calls” për:

 Aksionet e Zakonshme
 Indekset e Aksioneve
 Instrumentet e Borxhit
 Monedhat e Huaja
 Kontrata e Ardhshme Financiare dhe të Produkteve

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

Megjithëse mjeti financiar primar mund të ndryshojë, karakteristikat bazë të këtyre letrave me
vlerë janë mjaft të ngjashme. Pavaresisht nga lloji, popullariteti i tregjeve të opsioneve buron nga
fakti që investitorët mund të perfitojnë shumë nga levizjet e cmimit duke përsosur një sasi të
pakte kapitali dhe duke gëzuar gjithmonë një ekspozim të kufizuar ndaj riskut.

a) Nje instrument i shkëmbyeshëm:

“Puts” dhe “Calls” janë instrumente te shkembyeshem, te emetuar qe i lejojne mbajtesit

te tyre te shese ose te bleje nje vlere te caktuar te nje letre me vlere te caktuar, me nje
cmim te caktuar. Psh. nje “Put” ose nje “Call” ne lidhje me nje aksion te zakonshem
perfshin 100 pjese te aksionit te nje firme te caktuar. Nje “Put” e lejon mbajtesin te shese
letra me vlere primare, me nje cmim te caktuar, brenda nje periudhe kohore te caktuar.
Nje “Call” i jep te drejten mbajtesit te bleje letra me vlere me nje cmim te caktuar brenda
nje periudhe kohe te caktuar.
“Puts” dhe “Calls” kane vlere ne masen qe ato i lejojne bartesit te marrin pjese ne sjelljen
e cmimit te mjetit financiar primar. Ashtu si edhe me llojet e tjera te opsioneve “Puts”
dhe “Calls” nuk kane te ardhura interesi ose dividenti, te drejta apo privilegje ne pronesi.
Ato tregtohen me shume ne Bursa dhe me pak ne tregun OTC. Ato sigurojne mundesite
terheqese te rritjes se kthimit me ane te investimit te nje sasie te vogel kapitali sepse ato
kane cmime te uleta ne krahasim me cmimin e tregut te mjeteve financiare primare. Per ta
ilustruar, supozojme se nje “Call” ne lidhje me Aksionin e Zakonshem i jep te drejten
mbajtesit te tij te bleje 100 pjese te nje aksioni me nje cmim 45$ per pjese.
Aksioni e ka cmimin e tregut 50$ per pjese, por “Call”-i do te tregtohet me nje cmim prej
vetem 5$ / pjese (ose diferenca mes cmimit te tregut te aksionit dhe cmimit te caktuar për
të në “Call”). Megjithate, perderisa nje opsion i vetem i aksionit perfshin 100 pjese te
aksionit, atehere cmimi i tregut i opsionit tone do te jete 500$ (5$ x 100 pjese = 500$).

b) Opsionet Amerikane dhe Europiane:

“Puts” dhe “Calls” mund te emetohen ne forme Amerikane ose Europiane. Aktualisht,
kjo s’ka te beje fare me vendin ku ato tregtohen, por me ate se kur opsionet mund te
ushtrohen. Konkretisht, nje opsion Amerikan mund te ushtrohet ne cdo dite biznesi qe
opsioni tregtohet, në ose para dates se maturimit. Ndersa nje opsion Europian mund te
ushtrohet vetem ne daten e maturimit. Me fjale te tjera mund te themi qe opsioni
Amerikan mund te ushtrohet para dates se maturimit, ndersa opsioni Europian jo.
Megjithese, eshte e vertete qe kur kushtet e tjera mbeten te barabarta, opsionet
Amerikane do te jene me te vlefshme se ato Europiane, perderisa ato ju japin juve me
shume data ushtrimi. Praktikisht, investitoret nuk i kushtojne rendesi faktit nëse opsioni
eshte Amerikan apo Europian. Arsyet jane dy:

E para, vetem nje pjese e vogel e opsioneve jane gjithmone te ushtrueshem, keshtu nuk
ka shume ndryshim ose diference se kur ato mund te kthehen ne para.
E dyta dhe me e rendesishmja, fakti qe nje opsion nuk mund te ushtrohet para dates se
maturimit nuk do te thote qe ju duhet ta mbani ate deri ne kete date. Cdo opsion –
Amerikan apo Europian – mund te shitet ne cdo kohe.

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

c) Krijuesit kundrejt Bleresve:

“Puts” dhe “Calls” jane nje lloj unik i letrave me vlere perderisa ato nuk lëshohen nga
organizatat që emetojne aksionet primare. Ato krijohen nga investitoret. Procesi ndodh ne
kete menyre: Supozojme se nje individ deshiron t’i shese nje tjetri te drejten per te blere
100 pjese te aksionit te zakonshem. Ky individ do te shkruaje nje thirrje. Individi ose
institucioni qe shkruan opsionin quhet krijues i opsionit ose shkrues. Krijuesi qe shkruan
(përgatit) dhe shet nje opsion i lejohet te marre cmimin e paguar per “Put” ose “Call”
(duke zbritur komisionet dhe kosto te tjera te transaksionit). “Puts” dhe “Calls” shkruhen
per arsye te ndryshme.

d) Si veprohet me “Puts” dhe “Calls”?

Duke u nisur nga këndvështrimi i bleresit, le te shohim si veprohet me “Puts” dhe “Calls”
dhe si ato e fitojne vleren e tyre. Per te kuptuar mekanizmin e tyre eshte e nevojshme te
shihet mundesia e tyre per te siguruar fitim. Psh. duke perdorur opsionet e aksioneve si
baze diskutimi, supozojme qe nje pjese aksioni aktualisht e ka cmimin 50$. Supozojme se
ne mund te blejme nje “Call” te aksionit per 500$ qe na lejon te blejme 100 pjese aksioni
me nje cmim fiks prej 50$ secila. Nje rritje ne cmimin e letrave me vlere primare (e
aksionit te zakonshem ne rastin tone) eshte ajo qe ne shpresojme te ndodhe. Sipas kesaj,
sa do te jete fitimi prej ketij transaksioni nqs. cmimi rritet në 75$, në daten e skadimit
(maturimit) te “Call”-it?
Pergjigja eshte se ne do te fitojme 25$ (pra, 75$-50$) per secilen nga 100 pjeset e
aksionit ne “Call”, ose do te kemi nje fitimin bruto prej 2500$ - dhe e gjithe kjo nga nje
investim prej 500$. Kjo ndodh derisa ne te mund te blejme 100 pjeset e nje aksioni - prej
shkruesit te opsionit me cmimin 50$ secili dhe duke i shitur ato menjehere ne treg me 75$
/ pjese. Ne do te kishim siguruar te njejtin fitim duke investuar drejtpërdrejt ne aksionet e
zakonshme, por per shkak se do te investonim 5000$ (pra, 100 pjese x 50$ / pjese),
atehere norma jone e kthimit do te ishte shume me ulet. Duket qe ekziston nje diference e
konsiderueshme mes fitimit te mundshem mbi aksionet e zakonshme dhe “Calls” dhe
eshte diferenca ajo qe terheq investitoret dhe spekulatoret drejt “Calls”, cilido qofte
parashikimi i rritjes se cmimit per mjetin financiar primar.
Nje situate e ngjashme mund te ndodhe edhe me “Puts”. Supozojme qe per te njejten
pjese aksioni me vlere 50$, ne mund te paguajme 500$ dhe blejme nje “Put” per te shitur
100 pjeset e aksionit me cmim 50$ secila. Si bleres te nje “Put”-i ne duam qe cmimi i
aksionit te bjere. Supozojme qe parashikimet tona jane te drejta dhe qe cmimi i aksionit
bie ne 25$ / pjese. Perseri ne kete rast ne do te realizojme nje fitim bruto prej 25$ / pjese
(per 100 pjeset) ne “Put”. Ne e bejme kete duke shkuar ne treg dhe duke blere 100 pjese
aksioni me 25$ / pjese dhe duke i shitur ato menjehere shkruesit te “Put”-it me 50$ /
pjese. Fatmiresisht, investitoret e “Puts” dhe “Calls” nuk duhet te ushtrojne keto opsione
dhe te bejne veprime blerje dhe shitje te menjehershme ne menyre qe te sigurojne fitimet
e tyre te menjehershme. Kjo sepse opsionet kane vlere dhe mund te tregtohen ne tregun
sekondar. Ne fakt, vlera e te dyve “Puts” dhe “Calls” eshte e lidhur dpd. me cmimin e
tregut te mjetit financiar primar. Kjo do te thote qe, vlera e “Call”-it rritet me rritjen e
cmimit te letrave me vlere primare, ndersa vlera e “Put”-it rritet me renien e cmimit te

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

letrave me vlere primare. Keshtu, investitoret mund te nxjerrin para (fitojne) nga opsionet
duke i shitur ato ne treg te hapur pikerisht ne te njejten menyre si cdo leter me vlere
tjeter.

e) Avantazhet dhe Disavantazhet

Avantazhi kryesor i te investuarit ne “Puts” dhe “Calls” eshte leva (aftesia per te mbajtur
nje pozicion te dhene ne kapitalin e kompanise me te njejtin investim [kapital] te vogel,
duke rritur kthimet) qe ato ofrojne. Ky tipar mbart edhe avantazhin e zvogelimit te
ekspozimit te investitorit ndaj riskut, kjo perderisa eshte vetem nje sasi parash e vene
(cmimi i blerjes se opsionit) qe mund te humbase.
Gjithashtu, terheqes eshte fakti qe “Puts” dhe “Calls” mund te perdoren per te siguruar
fitimin kur cmimi i mjetit financiar primar rritet ose ulet.
Nje disavantazh kryesor i “Puts” dhe “Calls” eshte qe mbajtesi nuk ka te drejten e
dividentit apo te te ardhurave nga interesi, apo ndonje perfitim tjeter pronesie. Pervec
kesaj, per arsye se keto instrumenta kane jete te kufizuar, atehere investitori ka nje kohe
te kufizuar ne dispozicion per te fituar sjelljen e deshiruar te cmimit (ndryshimin).
Nje disavantazh tjeter eshte edhe fakti qe “Puts” dhe “Calls” ne vetvete jane pak te
pazakonshem dhe shume nga strategjite e tyre te tregtimit jane komplekse. Keshtu,
investitoret duhet te kene njohuri te ketij mjeti tregtimi.

3.2 Opsionet e Aksioneve

Per shkak te kostos se tyre te ulet per njesi, opsionet te aksioneve jane shume te perhapur per
investitoret individuale.
Ekzistojne dy tregues te cileve investitoret u kushtojne rendesi te vecante:
(1) cmimi i caktuar i opsionit me te cilin aksioni mund te blihet ose shitet – dhe ky njihet si
cmim ushtrimor
(2) koha e mbetur deri ne skadim (mbarim).

Sic do ta shohim me poshte, te dy - cmimi ushtrimor dhe koha e mbetur dhe ne mbarim - kane
nje rendesi te madhe ne vleresimin dhe renien e cmimit te opsioneve.

Cmimi ushtrimor: perfaqeson cmimin e kontrates ndermjet bleresit te opsionit dhe shkruesit te
tij. Per nje “Call” ai specifikon cmimin me te cilin mund te blihet secila nga 100 pjeset e
aksionit. Per nje “Put” ai perfaqeson cmimin me te cilin secila nga 100 pjeset e aksionit mund te
shitet. Per opsionet konvencionale (opsione qe tregtohen ne OTC – tregun “over the counter”)
nuk ka detyrime lidhur me cmimin ushtrimor, ai zakonisht caktohet afer ose ne nivelin e cmimit
te tregut te aksionit ne momentin kur opsioni shkruhet. Per opsionet e listuara (opsionet “put”
dhe “call” te tregtuara ne tregjet e organizuara te shkembimeve) megjithese cmimet ushtrimore
jane te standartizuara per aksionet qe shiten me me pak se 25$ per pjese, cmimet ushtrimore
vendosen me shtesa 2 ½ $ (7 ½ $, 10 $, 12 ½ $, 15 $ e me radhe). Shtesa shkon ne 5$ per
aksion, qe shiten me cmim 25$ - 200$ per pjese. Per aksione qe tregtohen me cmime mbi 200$ /
pjese, cmimi ushtrimor rritet ose shtohet me 10$.

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

Data e Skadimit (Mbarimit)

Kjo date eshte nje tregues i rendesishem sepse ai percakton jeten e opsionit ne te njejten menyre
si data e maturimit tregon jeten e obligacionit. Datat e mbarimit per opsionet ne tregun
konvencional mund te jene cdo dite pune te muajit. Perkundrazi, ne tregjet e opsioneve te listuara
ata jane te standartizuara. Fillimisht u krijuan tre cikle mbarimi per te gjithe opsionet e listuara
dhe cdo emetim (nxjerrje) ishte (dhe akoma eshte) caktuar ne njerin nga keto 3 cikle.
Nje cikel eshte: Janar, Prill, Korrik dhe Tetor; tjetri eshte: Shkurt, Maj, Gusht dhe Nentor; ndersa
i treti eshte: Mars, Qershor, Shtator dhe Dhjetor. Ky sistem mund te modifikohet pak, per te
perfshire muajin ne fjale dhe ate qe pason, plus dy muajt e ardhshem ne ciklin e rregullt te
mbarimit. Tregjet e shkembimit edhe sot perdorin te njejtat cikle mbarimi (tre), por ato jane
ndryshuar (modifikuar). Keshtu investitoret mund te tregtojne ne dy muajt me te afert plus dy
muajt pasues me te afert ne ciklin e rregullt te mbarimit per opsionet. Nganjehere kjo quhet
skema “dy plus dy”, psh. ne lidhje me ciklin e Janarit, investitoret do te gjejne te vlefshme ne
Janar opsionet qe pasojne: Janar, Shkurt, Prill dhe Korrik. Keshtu, ne do te kemi keto dy muaj
korrent (Janar, Shkurt) plus dy muajt pasues ne cikel (Prill dhe Korrik), pra zakonisht cmimet
raportohen ne shtypin financiar vetem per tre maturimet e para. Pastaj, ne Shkurt, kontratat e
vlefshme do te jene: Shkurt, Mars, Prill dhe Korrik. Se fundi, vjen Marsi, Prilli, Korriku dhe
Tetori dhe keshtu me rradhe datat e mbarimit renditen gjate gjithe vitit.
Duke dhene muajin e mbarimit (skadimit), dita aktuale e mbarimit eshte gjithmone e njejte, e
shtuna qe vjen pas te premtes se trete te cdo muaji skadimi. Keshtu, per opsionet e listuara dita e
mbarimit (skadimit) eshte gjithmone e Premtja e trete e muajit te skadimit. Data e mbarimit ne
fakt, specifikon zgjatjen e kontrates me mbajtesit dhe shkruesit te opsionit. Psh. nqs. ju mbani nje
“Call” 6-mujor mbi aksionet e komp. “X” atehere ai opsion ju jep juve te drejten per te blere 100
pjese te aksionit te zakonshem te komp. “X” me cmimin ushtrimor, le te themi 40$ / pjese, ne
cfaredo kohe brenda 6 muajsh. Tani, pavaresisht se cfare mund te ndodhe ne cmimin e tregut te
aksionit, ju mund te perdorni “Call”-in per te blere 100 pjese te aksionit te zakonshem te komp.
“X” me 40$ / pjese per 6 muajt e ardhshem. Nqs. cmimi i aksionit rritet, ju do te fitoni para, nese
ai ulet ju do te humbisni vetem koston e opsionit.

3.3 Vleresimi dhe Venia e Cmimeve te Opsioneve

Vlera e nje “Put”-i ose e nje “Call”-i varet ne shkalle te gjere nga sjellja e tregut te aksionit te
zakonshem (ose ndonje mjeti financiar) qe eshte ne themel te opsionit. Gjetja e vleres korrente
dhe e vleres se ardhshme te parashikuar te nje “Put”-i ose “Call”-i eshte jashtezakonisht me
rendesi per treguesit e opsioneve dhe per investitoret. Po keshtu, per sigurimin e nje fitimi sa me
te madh nga tregtimi i opsioneve eshte e domosdoshme qe investitoret te kene nje kuptim te qarte
per menyren se si vihet cmimi i opsioneve ne treg. Duke vazhduar te marrim opsionet e
aksioneve si baze te diskutimit, le te shohim tani parimet baze te vleresimit dhe venies se cmimit
te opsioneve duke filluar me nje rishikim te shkurter te menyres si rrjedh fitimi prej “Puts” dhe
“Calls”.

a. Mundesia e Fitmit te “Puts” dhe “Calls”

Megjithese cmimi i kuotuar i tregut te “Puts” dhe “Calls” influencohet nga faktore te tille si koha
e mbarimit (skadimit), lekundshmeria e aksionit, normat e interesit te tregut dhe kushtet e ofertes

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

dhe kerkeses, variabli me i rendesishem eshte sjellja (≠) e cmimit te tregut te aksionit te
zakonshem primar (qe eshte ne themel te opsionit). Ky eshte variabli nga i cili rrejdhin
ndryshimet e rendesishme ne cmimin e opsionit dhe qe percaktojne me pas fitimin (kthimin) e
mundshem te opsionit. Keshtu, kur cmimi i aksionit primar rritet, atehere “calls” jane te
favorizuar, kur cmimi i aksionit primar bie, atehere “puts” jane te favorizuar. Sjellja tipike e
cmimit te nje opsioni eshte paraqitur grafikisht ne figuren 2. Diagrama ne te majte paraqet nje
“call” dhe ajo ne te djathe nje “put”. Diagrama e “call’-it eshte bere duke supozuar qe ju te
paguani 500$ per nje “call” qe ka nje cmim ushtrimor 50$; ne te njejten menyre, diagrama e
“put”-it supozon qe ju mund te bleni nje “put” per 500$ dhe keni te drejten per te shitur aksionin
qe ndodhet ne themel te opsionit me 50$ / pjese. Ne rastin e “call’-it diagrama pasqyron se cfare
ndodh me vleren e opsionit kur cmimi i aksionit rritet; ne rastin e “put”-it, ajo pasqyron cfare
ndodh kur cmimi i aksionit ulet. Vereni qe nje “call” nuk rritet ne vlere derisa cmimi i aksioni
rritet me cmimin e caktuar ushtrimor (50$ ne rastin tone). Perderisa nevojiten 500$ per te blere
nje “call” atehere aksioni duhet te ngrihet edhe 5 pike te tjera (nga 50$ ne 55$) ne menyre qe
investitori i opsionit te fitoje primin dhe te arrije piken kufi. Per sa kohe qe cmimi i aksionit
vazhdon te rritet ajo qe realizohet eshte fitim. Kur primi eshte marre atehere fitimi qe sigurohet
ne pozicionin “call” kufizohet vetem nga shkalla e rritjes se cmimit te aksionit gjate jetes se
mbetur te kontrates (derisa aksioni skadon). Ne te njejten menyre vlera e nje “put”-i rrjedh nga
cmimi i aksionit qe ndodhet ne baze te opsionit, me perjashtim te rastit kur cmimet e tyre
respektive levizin ne drejtime te kunderta. Sic mund te shihni nga figura vlera e “put’-it mbetet
konstante derisa cmimi i tregut te aksionit korespondues ulet ne cmimin ushtrimor (50$) te
“put”-it. Pastaj, nese cmimi i aksionit vazhdon te bjere atehere vlera e opsionit rritet. Keni
parasysh qe perderisa “put’-i kushton 500$, ju nuk do te filloni te fitoni para mbi investimin e
bere derisa cmimi i aksionit te bjere nen piken kufi (45$ / pjese). Pertej kesaj pike fitimi nga
“put”-i percaktohet nga shkalla me të cilen cmimi i aksionit vazhdon te bjere gjate jetes se
mbetur te opsionit.

Figura 2. Sjellja e cmimit te opsionit

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

b. Vlera Baze

Sic e pame me siper, vlera baze e nje “put”-i ose “call”-i varet nga cmimi ushtrimor i caktuar
per opsionin, si dhe nga cmimi korrent i tregut te aksionit. Konkretisht, vlera e nje “call”-i
percaktohet sipas formules me poshte:

(1)
Vlera baze (cmimi i (cmimi
(e brendëshme) = tregut te aks. - ushtrimor i x n
e nje “call”-i te zak.primar) “call”-it”)

V = (M – E) x n

Me fjale te tjera, vlera baze e nje call-i s’eshte gje tjeter vecse diferenca mes cmimit te tregut
dhe cmimit ushtrimor. Sic shihet nga ekuacioni i mesiperm call-i ka vlere kurdo here cmimin
ushtrimor te caktuar per call-in. Psh. nje call me cmim ushtrimor 50$ mbi nje aksion qe
aktualisht tregtohet me 60$ ka nje vlere prej 1000$ = (60$-50$) x 100 = 10$ x 100. Nje put
nuk mund te vleresohet ne te njejten menyre perderisa “puts” dhe “calls” lejojne mbajtesit e
tyre te bejne gjera te ndryshme. Per te gjetur vleren e nje put-i, thjeshte nderrojme vendet ne
formulen me siper dhe kemi:

(2)
Vlera baze (cmimi (cmimi i
(e brendeshme) = ushtrimor i - tregut te x 100
e nje “put”-i “put”-it”) aks. te zak.)

V = (E – M) x n

Pra shihet qe nje put ka vlere kur cmimi i tregut te mjetit financiar eshte me i vogel se cmimi
ushtrimor i caktuar per put-in.

c. In-the-money / Out-of-the-money (Ne para / Jashta parave)

Kur shkuhen opsionet nuk eshte e nevojshme qe cmimi ushtrimor i aksionit qe ndodhet ne
themel te tyre te jete ne nivelin e cmimit korrent te tregut. Nqs. opsionet tregtohen ne tregjet
e listuara, cmimi i opsioneve do t’i pergjigjet levizjeve te cmimit te aksionit te zakonshem.
Kur nje call ka nje cmim ushtrimor me te vogel se cmimi i tregut te aksionit te zakonshem
primar, atehere ai ka vlere pozitive dhe njihet si opsion ne para. Kur cmimi ushtrimor eshte
me i madh se cmimi i tregut, i aksionit “call” nuk ka vlere “reale” dhe njihet ose quhet si
opsion “jashta parave”. Perderisa opsioni nuk ka vlere te brendeshme, atehere cmimi i tij
perbehet vetem nga primi i investimit. Nje put eshte “ne para” kur cmimi i tij ushtrimor (i
aksionit) eshte me i madh se cmimi i tregut; ai eshte “jashta parave” kur cmimi i tregut eshte
me i madh se cmimi ushtrimor.

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

d. Cmimi i Opsioneve dhe Primet

Vlerat e “puts” dhe “calls” te llogaritur sipas formulave (1) dhe (2) te pikes (b) tregojne se
me cfare cmimi duhen tregtuar opsionet dhe me cfare vlere duhen vleresuar ato. Kjo ndodh
rradhe. Megjithate, perderisa keto LV pothuajse gjithmone tregtohen me cmime qe tejkalojne
vlerat e tyre te brendeshme (baze), sidomos per opsionet, kjo akoma ndodh. Kjo do te thote
qe “puts” dhe “calls” gjithmone tregtohen me cmime me prim, gje qe shpjegon pse termi
‘prim i opsionit’ perdoret per te pershkruar CM e tregut te opsioneve “put” dhe “call” te
listuara.
Teknikisht, primi i opsionit eshte cmimi i “kuotuar” qe bleresi paguan per te drejten e blerjes
ose shitjes te nje shume te caktuar te aksioneve te zakonshme primare (ose nje mjeti tjeter
financiar) me nje cmim te caktuar, per nje periudhe te caktuar. Shitesi i opsionit, nga ana
tjeter, merr primin dhe e mban ate sido qe te behet me opsionin (ushtrohet ai ose jo). Per
shitesin e opsionit, kjo perfaqeson kompensimin per renien dakort qe te plotesoje detyrimin e
caktuar ne kontrate. Sic do ta shohim me poshte, termi prim eshte perdorur gjithashtu per te
treguar nivelin me te cilin cmimi i tregut i nje opsioni tejkalon vleren e tij baze (te
brendeshme).
Prandaj, per te evituar konfuzionin ne do te perdorin fjalen cmim, si zakonisht: per te
pershkruar shumen qe duhet per te blere nje opsion ne treg.

e. Cfare i ndryshon cmimet e opsioneve?

Cmimet e opsioneve mund te ndahen ne dy komponente. I pari eshte vlera baze (e

brendshme) e opsionit e cila rrejdh nga cmimi i tregut te aksionit te zakonshem primar. Ajo
eshte cfare ne pame ne ekuacionet (1) dhe (2). Sa me e madhe te jete diferenca mes cmimit te
tregut te aksionit dhe cmimit ushtrimor mbi opsionin, aq me e madhe do jete vlera e put-it
ose call-it. Komponenti i dyte i cmimit te opsionit i eshte referuar tradicionalisht primit te
kohes dhe ne fakt perfaqeson vleren shtese te misheruar ne CM e opsionit. Kjo do te thote qe
primi kohe eshte vlera me te cilen cmimi i opsionit tejkalon vleren e brendëshme baze te
opsionit.
Tabela 1 rreshton disa cmime te calls te kompanise “Pfizer” prej kuotave te paraqitura ne
figure. Keto cmime te kuotuara (Paneli A) jane ndare ne vleren baze (Paneli B) dhe ne primin
kohe (Paneli C). Ketu jane perdorur 3 cmime ushtrimore: 65$, 70$ dhe 75$.
Kundrejt cmimit te tregut te aksionit (prej 71$, 75$), cmimi ushtrimor (65$) eshte mjaft nen
CM e tregut – ky eshte nje call ‘ne para’. Kur cmimi eshte 70$, ai eshte mjat afer cmimit te
tregut dhe i treti (me 75$) eshte mjaft mbi cmimin e tregut – ky eshte nje call ‘jashta parave’.
Paneli B, ne tabele, rreshton vlerat baze te opsioneve call te percaktuara sipas ekuacionit (1),
psh. shikoni qe ndersa call i 65$ i Marsit (call-i me date mbarimi ne Mars dhe me cmimin
ushtrimor = 65$) eshte duke u tregtuar me 7 ¾ , vlera e tij e brendeshme eshte vetem 6 ¾.
Diferenca eshte se sa opsioni eshte duke u tregtuar ‘ne para’. Keshtu, ndersa pjesa me e
madhe e cmimit te call-it, 65$ te Marsit perbehet nga vlera baze, sigurisht jo i gjithe cmimi
perbehet vetem nga kjo. Shikoni “calls” me cmim ushtrimor 75$: asnjeri prej tyre nuk ka
vlere baze, sigurisht jane te gjithe ‘jashta parave’, perderisa cmimet e tyre perbehen vetem
nga primi kohe. Vlera e ketyre opsioneve eshte percaktuar krejtesisht nga besimi qe cmimi i
aksionit “Pfizer” mund te rritet mbi 75$ per pjese perpara se opsioni te skadoje (mbaroje).

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

Tabela 1. Komponentet e cmimit te Opsioneve: Pfizer “Calls”

Cmimi i Cmimi Muajt e skadimit (mbarimit)

Aksioneve Ushtrimor Shkurt Mars Qershor
Cmimet e kuotuara te opsioneve
Panel A 71 ¾ 65 S* 7¾ 9¾
71 ¾ 70 2¼ 7 6¾
3
71 ¾ 75 3 8 7
3
16 1½ 8
Vlerat baze te primarit (themelorit)
Panel B 71 ¾ 65 - 6¾ 6¾
71 ¾ 70 1¾ 1 1¾
1
71 ¾ 75 Neg* 3 Neg.
Neg.
Primet kohe
Panel C 71 ¾ 65 - 1 3
71 ¾ 70 ½ 1 5
2
71 ¾ 75 3 8 7
3
16 1 8
1
2
* S => asnje opsion nuk eshte i vlefshem me ate cmim ushtrimor dhe date skadimi
* neg => opsionet kane vlere baze te brendshme negative

Paneli C pasyron vleren e primit te misheruar ne cmimin e opsionit “call”, i cili perfaqeson
diferencen mes cmimit te kuotuar te “call”-it (Panel A) dhe vleres baze te tij (Panel B). Ai tregon
se cmimi i cdo opsioni te tregtuar perbehet te pakten nga pak prim. Realisht, derisa opsionet jane
afer skadimit ju do te parashikoni qe ato te tregtohen me prim dhe sic mund te shihni ne lidhje
me tre cmimet ushtrimore sa me e gjate te jete koha deri te skadim, aq me i madh do jete primi.

Koha deri ne skadim eshte nje element i rendesishem ne shprehjen e mases se primit ne Panelin
C, por ekzistojne edhe variabla te tjere qe ndikojne ne sjelljen e ketij primi. Nje variabel eshte
lekunshmeria e cmimit te aksionit ta zakonshem qe ndodhet ne themel te opsionit. Kur kushtet e
tjera jane te barabarta, sa me i lekundshem te jete aksioni, aq me shume do zgjerohet cilesia
spekulative e opsionit – e si rrjedhim, aq me i madh eshte primi kohe. Pervec kesaj, madhesia e
primit eshte e lidhur direkt me nivelin e normave te interesit. Kjo do te thote, qe sasia e primit te
misheruar ne “call” do te rritet krahas me normat e interesit. Faktore te tjere me pak te
rendesishem perfshijne normen e dividentit mbi aksionin e zakonshem primar; volumin C te
opsioneve te tregtuara; dhe tregun e shkembimit ne te cilin opsioni eshte listuar. Si perfundim
duhet te jete e qarte, qe 4 faktoret qe shkaktojne ndryshimin e cmimit te opsionit, te renditur
sipas rendesise jane:
(1) Sjellja e cmimit ta aksionit te zakonshem primar (ose nje mjeti tjeter financiar)
(2) Koha e mbetur deri ne skadim (mbarim);
(3) Masa e lekundeshmerise se cmimit te aksionit te zakonshem primar;

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

(4) Niveli i pergjithshem i normave te interesit

3.4 Strategjite e Tregtimit

Per shumicen e opsioneve mund te perdoren keto strategji kryesore:

(1) Blerja e “puts” dhe “calls” per spekulim.
(2) Dredhimi me “puts” dhe “calls”.

(1) Blerja per Spekullim: eshte perdorimi me i thjeshte dhe i dpd. i “puts” dhe “calls”. Ajo
eshte thjeshte sikurse ne blerjen e aksioneve “blej ulet, shes lart” dhe ne fakt perfaqeson
nje alternative per te investuar ne aksione. Psh. nese nje investitor e ndjen qe cmimi i
tregut i nje aksioni te vecante do te ngrihet, atehere nje menyre e perfitimit nga rritja e
cmimit eshte blerja e “call”-it te aksionit.
Anasjelltas, nese nje investitor parashikon qe cmimi i aksionit do te ulet, atehere nje
“put” do ta konvertoje renien e cmimit ne nje situate fitim-prurese. Investitoret blejne
opsione dhe jo aksione sa here qe opsionet eshte e pritshme te sigurojne nje kthim me te
madh. Pranimi, nomalisht, eshte sigurimi i fitimit me te madh te mundshem nga investimi
– gje qe shpesh mund te behet npj. “puts” dhe “calls” si rezultat i avantazheve qe ato
kane.
Keshtu, duke perdorur opsionet si mjet per spekullim, investitori mund te vere nje kufi
mbi humbjet dhe perseri te siguroje te njejtin fitim te mundshem si ne rastin e aksionit te
zakonshem primar.
Per te ilustruar bazat e spekulimit me opsionet, konsideroni nje situate ne te cilen ju keni
zbuluar nje aksion per te cilin parashikoni qe cmimi te rritet gjate 6 muajve te ardhshem.
Ajo qe do t’ju pelqente te zbulonit ne nje situate te tille eshte se cfare do te ndodhe nqs. ju
bleni nje “call” te ketij aksioni ne vend qe te investoni direkt ne aksionet e zakonshme te
firmes. Per te zbuluar kete, le te shohim cfare pasqyrohet ne shifra. Supozojme se cmimi
aktual i aksionit eshte 49$ dhe ju parashikoni qe brenda 6 muajsh ai do te rritet afersisht
deri 65$. Ne menyre qe ju te percaktoni avantazhet e alternativave investuese, ju duhet te
percaktoni kthimin e lidhur me secilen alternative.
Per arsye se opsionet “call” kane jete te shkurter, kthimi per periudhen e mbajtjes mund
te perdoret per te matur kthimin. Keshtu, nqs parashikimet tuaja jane te verteta ne lidhje
me aksionin, atehere ai do te ngrihet me 16$ dhe ne kete menyre i siguron investitoreve
nje kthim per periudhen e mbajtjes 33% = [(65$-49$) / 49$] x 100, por ekzistojne
gjithashtu edhe disa opsione te listuara, te vlefshme mbi kete aksion, le te shohim
c’ndodh me to. Per qellime ilustrimi ne do te perdorim dy “call” 6 mujore qe kane cmime
ushtrimore, perkatesisht 40$ dhe 50$. Tabela 2 me poshte permbledh se cfare ndodh me
keto 2 alternativa “call” lidhur me sjelljen e aksionit te zakonshem qe ndodhet ne themel
te opsionit. Duket qarte qe te dy “calls” perfaqesojne nje investim superior krahasuar me
blerjen e vet aksionit.

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

Tabela 2: Spekullimi me Opsionet “Call”

Opsionet 6 mujore mbi aksionin

100 pjese te
AZ primar Cmimi Cmimi
Ushtrimor 40$ Ushtrimor 50$
SOT
Vlera e tregut te ak. (49$/pjese) 4900 $
Cmimi i tregut i “calls”* 1100 $ $ 400
6 MUAJ ME VONE
Vlera e pritshme e ak. (65$ / pjese) 6500 $
Cmimi i pritsheme i opsioneve* 2500 $ 1500 $
Fitimi 1600 $ 1400 $ 1100 $
Kthimi per periudhen e mbajtjes (HRP) 33% 127% 275%
* cmimi i “calls” eshte llogaritur sipas ekuacionit (1) dhe perfshin prim investimi ne
cmimin e blerjes te “calls”, por nuk perfshin prim ne cmimin e pritshem te shitjes.

Sic shihet, vlera ne dollare e fitimit eshte me e madhe per aksionin, por edhe vlera e investimit te
kerkuar (4900 $) eshte shume me e madhe. Vereni qe njeri nga opsionet eshte ne para (ai me
cmim ushtrimor 40$) dhe tjetri eshte jashta parave. Diferenca ne kthimet e realizuara nga keto
“calls” eshte mjat tipike: Kjo eshte se investitoret zakonisht jane te afte te sigurojne norma me te
larta kthimi me opsionet e vleresuara me cmim me te ulet (jashta parave) dhe gjithashtu gezojne
avantazhin e ekspozimit me nje humbje me te vogel. Sigurisht, e meta kryesore e opsioneve
jashta parave eshte se cmimi i tyre perbehet vetem nga primi i investimit – nje kosto e humbur
nqs. cmimi i aksionit nuk ngrihet. Per te pare se si investitoret mund te spekullojne me “puts”
konsideroni situaten qe vijon:
Supozojme qe cmimi i aksionit tuaj eshte tani 51$, por ju tani parashikoni qe cmimi i aksionit do
te bjere gjate 6 muajve te ardhshem ne 35$. Nese kjo ndodh, atehere ju mund te shisni shkurt
aksionin dhe siguroni nje fitim 16$ / pjese. Alternativa tjeter, nje “put” ‘jashta parave’ (me cmim
ushtrimor 50$) mund te blihet, le te themi 300$. Perseri, nese cmimi i aksionit me te vertete bie,
investitori do te fitoje para me “put”-in. Fitimi dhe norma e kthimit qe siguron “put”-i jane
permbledhur me poshte krahasuar me kthimin e siguruar nga shitja shkurt e aksionit (tabela 3).

Tabela 3
Shit shkurt 100
Blej 1 “put”
pjese aksioni
Cmimi i blerjes (sot) 300 $
Cmimi i shitjes (6 muaj me vone) 1500 $
Shit shkurt (sot) 5100 $
Mbulesa (6 muaj me vone) 3500 $
Fitimi 1200 $ 1600 $

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

Kthimi per periudhen e mbajtjes (HPR) 400% 63% *

* Supozohet qe shitja e shkurter eshte bere me nje kerkese per pjesemarrje fillestare 50%.

Sic shihet, per sa i perket HPR-se, opsioni i aksionit eshte superior si mjet investimi, sigurisht jo
te gjithe opsionet ecin kaq mire si ai ne shembullin tone. Suksesi ne kete strategji mbetet ne
zgjedhjen e drejte te aksionit te zakonshem primar. Keshtu, analiza e letrave me vlere dhe
zgjedhja e aksionit te pershtatshem jane dimensione kritike te kesaj teknike.
Kjo eshte nje strategji investimi me risk te larte, por qe i pershtatet shume investitoreve qe jane te
prirur per spekullime.

(2) Kombinimi:

Ketu kemi te bejme me nje kombinim te dy ose me shume letrave me vlere ne nje pozicion te
vetem invetimi me qellim te uljes ose eleminimit te riskut. Kjo strategji mund te perfshij psh.
blerjen e aksionit: ose ajo mund te konsistoje ne shitjen shkurt te disa aksioneve dhe pastaj
blerjen e nje “call’-i. Ekzistojne shume lloje dredhimesh, disa jane shume te sofistikuara, e disa
shume te thjeshta. Ato perdoren te gjitha per te njejten arsye: per te ruajtur ose mbajtur fitimin,
pa u ekspozuar ndaj humbjeve te teperta. Psh. nje kombinim opsionesh mund te jete i
pershtatshem nqs. ju keni realizuar fitim nga investimi i meparshem ne nje aksion te zakonshem
dhe doni ta mbani kete fitim, ose nqs. ju jeni duke ndermarre nje investim ne aksione te
zakonshme dhe doni te mbani parate tuaja duke kufizuar humbjet e mundshme. Nqs. ju mbani
nje aksion cmimi i te cilit eshte ngritur, atehere blerja e nje “put”-i do te siguroje nje lloj mbrojtje
per te cilen ju keni nevoje. Blerja e nje “call”-i perkundrazi do te siguroje mbrojtjen e “shitjes
shkurt” te aksionit te zakonshem. Keshtu, kombinimi i opsioneve perfshin gjithmone 2
transaksione – i pari, pozicion fillestar i aksionit te zakonshem (gjate, ose shkurt) dhe tjetri,
blerjen e menjehershme ose me vone te opsionit. Le te marrim nje kombinim te thjeshte
opsionesh, ne te cilin nje “put” eshte perdorur per te kufizuar humbjen e kapitaleve per te
mbajtur fitimin. Konsideroni nje investitor K.B. i cili deshiron te bleje 100 pjese te nje aksioni.
Duke qene pak i shqetesuar per te ardhmen e aksionit, K.B. vendos te perdore nje kombinim
opsioni per te mbajtur kapitalin e tij kundrejt humbjes. Njekohesisht, ai blen nje aksion dhe nje
“put” mbi aksionin (i cili mbulon plotesisht pronesine e 100 pjeseve); ky lloj kombinimi njihet si
nje “put mbrojtes”. Preferohet qe, “put”-i te jete nje opsion me cmim te ulet, me nje cmim
ushtrimor në ose afer cmimit korent te tregut te aksionit. Supozojme qe K.B. blen aksionin e
zakonshem me 25$ dhe paguan 150$ per nje “put” me cmim ushtrimor 25$. Tani, pavaresisht se
cfare ndodh me cmimin e aksionit, gjate jetes se “put”-it K.B. nuk humbet me teper se 150$, e ne
te njejten kohe nuk ka kufizim per sa i takon fitimit.
Nese aksioni nuk leviz, ai do te humbase koston e “put”-it, nese cmimi ulet, atehere cfare do qe
te humbase ne aksion, do te ne fitohet “put”. Megjithate, nqs. cmimi i opsionit rritet (sikurse
shpresohet), atehere “put”-i behet i paperdorshem, por K.B. fiton (ose siguron) fitim kapital mbi
aksionin. Ajo cfare ndodh me kombinimin e opsionit paraqitet ne Tabelen 4, me poshte.

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

Tabela 4, Kufizimi i humbjes kapitale me ane te kombinimit me “put”

Aksioni “Put”-i
Sot
Cmimi i blerjes se aksionit te zak. 25 $
Cmimi i blerjes se opsionit “put” 1½$
Pak kohe me vone
A. Cmimi i aksioni ngrihet deri ne: 50 $
Vlera e “put”-it 0$

Fitimi:
100 pj. aks. (50$ - 25$) 2500$
minus: Kosto e “put”-it - 150$
Fitimi 2350$

B. Cmimi i aksionit ulet deri ne: 10 $

15 $
Vlera e “put”-it (sipas formules)

Fitimi:
100 pj. aks. (humbja): (10$ - 25$) - 1500$
Vlerae “put”-it (fitimi) +1500$
minus: Kosto e “put”-it -150$
Humbja 150$

* “Put”-i eshte blere njekohesisht dhe ka nje cmim ushtrimor 25$.

Të 150$ e paguar per “put”-in jane kosto e vdekur, ato jane te humbur cfaredo qe te ndodhe me
cmimin e aksionit; ne fakt ky eshte cmimi i paguar per kombinimin. Pervec kesaj, ky kombinim
eshte me i mire vetem per jeten e “put”-it. Kur ky “put” skadon (mbaron), K.B. do ta
zevendesoje ate me “put” tjeter, ose te lere mbajtjen e kapitalit te tij. Nje perdorim tjeter i
kombinimit me opsionet perfshin hyrjen ne pozicionin e opsioneve pasi eshte realizuar nje fitim
mbi aksionin. Kjo behet per shkak te pasigurise se investimit, ose per qellime te taksave (mbartja
e fitimit ne vitin tjeter taksues). Psh. F.G. bleu 100 pjese te aksionit me 35$ / pjese dhe cmimi
shkoi ne 75$, ketu do te sigurohet nje fitim prej 40$ / pjese i cili duhet mbrojtur.

Fitimi mund te mbrohet me nje kombinim opsioni duke blere nje “put”. Supozojme qe F.G. blen
nje “put” 3 mujor, me cmim ushtrimor 75$, me kosto 250$. Tani, pavaresisht se cfare ndodh me
cmimin e aksionit gjate jetes se “put”-it, F.G. eshte i garantuar per nje fitim minimumi prej
3’750$ (4’000$ fitim i realizuar nga aksioni – 250$ kosto “put”-i). Kjo mund te shihet ne
Tabelen 5, si me poshte:

1
Drejtim Investimesh Prof.As.Dr.Blerta Dragusha

Tabela 5, Mbrojtja e Fitimeve me ane te kombinimit me “put”

Aksioni “Put” 3 mujor me
cmim usht. 75$
Cmimi i blerjes se aksionit (pak kohe me pare) 35 $
Sot
Cmimi i blerjes se aksionit 75 $
Cmimi i blerjes se opsionit “put” 2½$
3 muaj me vone
C. Cmimi i aksioni ngrihet deri ne: 100 $
Vlera e “put”-it 0$

Fitimi:
100 pj. aks. (100$ - 35$) 6500$
minus: Kosto e “put”-it - 250$
Fitimi 6250$

D. Cmimi i aksionit ulet deri ne: 50 $

25 $
Vlera e “put”-it (sipas formules)

Fitimi:
100 pj. aks. (50$ - 35$) 1500$
Vlerae “put”-it (fitimi) 2500$
minus: Kosto e “put”-it -250$
Fitimi 3750$

Vereni qe nese cmimi i aksionit bie, atehere me e keqja qe mund te ndodh eshte nje minimum i
garantuar fitimi prej 3’750$ dhe nuk ka kufizim ne faktin se sa fitim mund te realizohet: per sa
kohe cmimi i aksionit vazhdon te ngrihet, investitori do te marre fitime.
Keni kujdes, pasi ndersa ky diskutim i perket kombinimit me “put”, duhet te keni te qarte se
kombinimi me “call” gjithashtu mund te kufizoje humbjen ose mbrojtje fitimin mbi nje “shitje te
shkurte”. Psh. kur nje aksion eshte shitur shkurt, atehere nje “call” mund te blihet per te mbrojtur
“shitesin shkurt” kundrejt nje rritje ne cmimin e aksionit – me te njejtat rezultate baze si ato te
mesiperme.