Nadzór pedagogiczny –

monitorowanie realizacji
podstawy programowej
Opracowała: Elżbieta Bukowiecka-Górny
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Wprowadzenie

Wprowadzona od 1 września 2017 r. reforma oświaty nałożyła na dyrektorów

przedszkoli wiele nowych obowiązków. Wśród nich wymienić należy zadania
związane:
• ze sporządzaniem arkusza organizacji pracy przedszkola,
• z monitorowaniem realizacji podstawy programowej wychowania
przedszkolnego,
• z organizacją „nowego” typu zajęć prowadzonych z uczniami, np. w ramach
pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
• nowelizacją statutu.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Obowiązki dyrektora

Obowiązki dyrektora przedszkola wynikają z:

• ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996
ze zm.),
• ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze
zm.),
• rozporządzenia MEN z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego
dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną
w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej
szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do
pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356),
• rozporządzenia MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru
pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1658),
• rozporządzenia MEN z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół
i placówek (Dz.U. z 2017 r. poz. 1611).
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Obowiązki dyrektora (c.d.)

Szczególne obowiązki dyrektora polegają na:

• sprawowaniu nadzoru pedagogicznego (art. 68 ust. 1 pkt. 2 ustawy – Prawo
oświatowe),
• przedstawianiu członkom rady pedagogicznej nie rzadziej niż dwa razy
w roku szkolnym ogólnych wniosków wynikających ze sprawowanego nadzoru
pedagogicznego oraz informacji o działalności szkoły (art. 69 ust. 7 ustawy –
Prawo oświatowe),
• sprawowaniu nadzoru nad organizacją pracy dydaktycznej, wychowawczej
i opiekuńczej w szkole w związku z odpowiedzialnością za jej jakość
i poziom (art. 7 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela).
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Obowiązki dyrektora (c.d.)

Sprawując nadzór pedagogiczny, dyrektor szkoły:

1) prowadzi obserwacje (zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych
prowadzonych przez nauczycieli oraz innych zajęć i czynności wynikających
z działalności statutowej przedszkola), analizuje (dokumentację przebiegu
kształcenia) i ocenia przebieg procesów kształcenia i wychowania oraz efekty
działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności
statutowej przedszkola,
2) przeprowadza ewaluację wewnętrzną i wykorzystuje jej wyniki do doskonalenia
jakości pracy przedszkola,
3) kontroluje przestrzeganie przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących
działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności
statutowej przedszkola,
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Obowiązki dyrektora (c.d.)

4) wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań, w szczególności poprzez udzielanie

pomocy w wykonywaniu zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,
inspirowanie do poprawy istniejących warunków lub do wdrażania nowych
rozwiązań przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych,
organizacyjnych lub metodycznych, organizowanie szkoleń i narad,
5) dokonuje oceny stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej
i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola.

Dyrektor ustala z radą pedagogiczną sposób wykorzystania wniosków z nadzoru

w celu doskonalenia pracy przedszkola (art. 70 ust. 6 ustawy – Prawo oświatowe).
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Obowiązki dyrektora (c.d.)

Szczegółowe zasady sprawowania nadzoru pedagogicznego przez dyrektora

przedszkola regulują przepisy rozporządzenia MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r.
w sprawie nadzoru pedagogicznego.

Powinnością dyrektora przedszkola jest również:

• opracowanie planu nadzoru pedagogicznego na każdy rok szkolny;
przedstawienie planu na zebraniu rady pedagogicznej musi nastąpić
w terminie do 15 września roku szkolnego, którego dotyczy plan (§ 23 ust. 1
rozporządzenia),
• przedstawienie członkom rady pedagogicznej wyników i wniosków ze
sprawowanego nadzoru pedagogicznego w terminie do 31 sierpnia (§ 24
rozporządzenia).
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Plan nadzoru pedagogicznego

Plan nadzoru pedagogicznego opracowany przez dyrektora (§ 23 rozporządzenia

MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r.) zawiera:
• przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz termin jej przeprowadzenia (ewaluację
wewnętrzną przeprowadza się w odniesieniu do zagadnień uznanych w szkole lub
placówce za istotne w jej działalności),
• tematykę i terminy przeprowadzenia kontroli przestrzegania przez nauczycieli
przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej
i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej (plan zawiera tematykę i terminy
przeprowadzania kontroli),
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Plan nadzoru pedagogicznego (c.d.)

• zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań (wynikający z diagnozy

pracy przedszkola, planowania działań rozwojowych, w tym motywowania
nauczycieli do doskonalenia zawodowego, organizowanie szkoleń),
• plan obserwacji (ze szczególnym uwzględnieniem obserwacji prowadzonych przez
nauczycieli zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych oraz innych
zajęć i czynności wynikających z działalności statutowej przedszkola),
• zakres monitorowania (zbieranie i analiza informacji o działalności dydaktycznej,
wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola).
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Plan nadzoru pedagogicznego (c.d.)

Plan nadzoru pedagogicznego powinien uwzględniać także (§ 23 ust. 2):

• wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego określone w poprzednim
roku szkolnym,
• podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa.

W roku szkolnym 2018/2019 Minister Edukacji Narodowej ustaliła następujące

kierunki realizacji polityki oświatowej państwa:
1. 100 rocznica odzyskania niepodległości – wychowanie do wartości i kształtowanie
patriotycznych postaw uczniów.
2. Wdrażanie nowej postawy programowej kształcenia ogólnego. Kształcenie
rozwijające samodzielność, kreatywność i innowacyjność uczniów.
3. Kształcenie zawodowe oparte na ścisłej współpracy z pracodawcami. Rozwój
doradztwa zawodowego.
4. Rozwijanie kompetencji cyfrowych uczniów i nauczycieli. Bezpieczne
i odpowiedzialne korzystanie z zasobów dostępnych w sieci.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Obowiązek monitorowania podstawy programowej

Obowiązek monitorowania podstawy programowej nauczania wynika ze

sprawowanego przez kuratorów oświaty nadzoru, któremu w szczególności podlega
(art. 55 ust. 2 ustawy – Prawo oświatowe):
1) posiadanie przez nauczycieli wymaganych kwalifikacji do prowadzenia
przydzielonych zajęć,
2) realizacja podstawy programowej,
3) przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów,
a także przepisów dotyczących obowiązku szkolnego i obowiązku nauki,
4) przestrzeganie statutu przedszkola,
5) przestrzeganie praw dziecka oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach,
6) zapewnienie dzieciom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki,
wychowania i opieki.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Obowiązek monitorowania podstawy programowej (c.d.)

Obowiązek monitorowania podstawy programowej nauczania wynika także

z określonych rozporządzeniem MEN z dnia 11 sierpnia 2017 r. wymagań wobec
przedszkoli:

(1) „Procesy wspomagania rozwoju i edukacji dzieci są zorganizowane

w sposób sprzyjający uczeniu się”
– opis wymagania określa, że procesy wspomagania rozwoju i edukacji dzieci są
planowane, monitorowane i doskonalone, a wnioski z monitorowania należy
wykorzystywać w planowaniu i realizowaniu tych procesów,

(2) „Dzieci nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie

programowej”
– opis wymagania określa, że w przedszkolu monitoruje się i analizuje osiągnięcia
każdego dziecka, z uwzględnieniem jego możliwości rozwojowych, formułuje się
i wdraża wnioski z tych analiz.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Podstawa programowa

Od 1 września 2017 r. w szkole realizowana jest nowa podstawa programowa, która

zasadniczo różni się od poprzedniej. By nadzór nad wdrażaniem podstawy
programowej poprawnie przebiegał, warto opracować procedury monitorowania
całego procesu. Nadzór nad wdrażaniem i monitorowaniem podstawy powinien
odbywać się zgodnie z odpowiednio dobranymi metodami, technikami i narzędziami
monitoringu. Monitorowanie treści podstawy programowej dotyczyć powinno
realizowanych treści w 4 obszarach (emocjonalnym, społecznym, fizycznym
i poznawczym). Monitorowane powinny być również efekty rozwojowe, czyli stopień
opanowania przez dzieci poszczególnych umiejętności w ujęciu grupowym
i indywidualnym. Aby procedura była skuteczna, powinna być corocznie
aktualizowana przed rozpoczęciem zajęć.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Jak badać realizację podstawy programowej?

Nie ma gotowego i uniwersalnego narzędzia do badania realizacji podstawy

programowej nauczania. Nadzór nad realizacją podstawy może obejmować:
• treści podstawy realizowane w czterech obszarach rozwoju dziecka: fizycznym,
emocjonalnym, społecznym, poznawczym,
• efekty, czyli opanowane przez dzieci umiejętności,
• warunki oraz sposoby realizacji podstawy programowej.

Formy monitorowania podstawy programowej w danym roku szkolnym zależą od

decyzji dyrektora, od określonych w planie nadzoru pedagogicznego sposobów
monitorowania podstawy oraz wybranych do badań obszarów działalności
przedszkola. Zaplanowane formy nadzoru oraz zakres badań determinują dobór
narzędzi do badań – inne wykorzystywane są w ewaluacji, inne w kontroli,
obserwacji i inne podczas monitorowania.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Jak badać realizację podstawy programowej? (c.d.)

Wiedzę o realizacji podstawy programowej dyrektor może pozyskiwać z różnych

źródeł, np. obserwacji pracy nauczycieli, w tym obserwacji prowadzonych zajęć,
analizy miesięcznych planów pracy, udzielanej dzieciom pomocy psychologiczno-
pedagogicznej.

Nadzorowanie realizacji podstawy programowej nauczania umożliwia uzyskanie

odpowiedzi na pytania:
• czy procesy edukacyjne są organizowane zgodnie z zadaniami określonymi
w podstawie programowej nauczania?,
• jak są organizowane procesy edukacyjne? (uzyskiwane efekty kształcenia –
osiągnięcia rozwojowe dzieci przedstawione w postaci celów rozwojowych
w 4 obszarach),
• czy i jak realizowane są zalecane warunki i sposoby realizacji podstawy
programowej? (zarządzanie czasem edukacyjnym).
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Monitorowanie realizacji podstawy programowej

W monitorowaniu realizacji podstawy programowej pomóc mogą następujące

czynności podejmowane w roku szkolnym przez dyrektora i członków rady
pedagogicznej.

Przed rozpoczęciem roku szkolnego:

• wspólna z członkami rady pedagogicznej analiza treści podstawy, omówienie
wątpliwości, zdefiniowanie obszarów, w których nauczyciele potrzebują wsparcia
– rozpoznanie potrzeb nauczycieli w zakresie organizacji wspomagania w tym
obszarze,
• organizacja szkoleniowej rady – zwrócenie uwagi nauczycieli na określone
w podstawie warunki realizacji podstawy programowej, w tym potrzebę
opracowania grupowego rytmu dnia na podstawie ramowego rozkładu dnia
(w przedszkolu),
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Monitorowanie realizacji podstawy programowej (c.d.)

• ustalenie zasad dopuszczenia do użytku programów wychowania przedszkolnego;

Obecnie nie ma formalnego obowiązku składania wniosku o dopuszczenie

w danym przedszkolu programu wychowania przedszkolnego. Zasady (procedura)
dotyczące przedstawienia przez nauczyciela i dopuszczania programu są
uregulowane w art. 22a ustawy o systemie oświaty. W oparciu o ten artykuł, którego
brzmienie zostało zmienione ustawą – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo
oświatowe, nauczyciele przedstawiają program/programy, a dyrektor po
zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej dopuszcza programy do użytku w danym
przedszkolu.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Monitorowanie realizacji podstawy programowej (c.d.)

• ustalenie zasad planowania pracy z dzieckiem – zobowiązanie nauczycieli do

dostosowania wymagań edukacyjnych do potrzeb i możliwości dziecka na
podstawie przeprowadzonych obserwacji pedagogicznych, przypomnienie, że
prowadzone obserwacje mają na celu poznanie możliwości i potrzeb
rozwojowych każdego dziecka, przypomnienie o obowiązku ich dokumentowania,
a w dalszym etapie o wykorzystaniu wyników do prowadzenia pracy
indywidualnej podczas bieżącej pracy, do wspomagania rozwoju dziecka
w organizowanych zajęciach pomocy psychologiczno-pedagogicznej;

Ustalenie obowiązującej dokumentacji, np. miesięczne plany pracy, arkusze

obserwacji pedagogicznych, arkusze analizy realizacji podstawy programowej,
arkusze diagnozy.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Monitorowanie realizacji podstawy programowej (c.d.)

• ustalenie sposobu wykorzystania wyników diagnozy gotowości dziecka do

podjęcia zadań szkolnych (w przedszkolu), tzn. do opracowania indywidualnych
programów wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, do informowania
rodziców o stanie gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej lub
o potrzebie przeprowadzania pogłębionej diagnozy w poradni psychologiczno-
pedagogicznej;
• określenie rytmu dnia w poszczególnych grupach w przedszkolu, który ułatwia
realizację podstawy programowej i jej monitoring organizacyjny;

Na podstawie ramowego rozkładu dnia nauczyciele w przedszkolu opracowują

grupowy rytm dnia. Ułatwia to monitoring organizacyjny realizowanej podstawy
programowej.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Monitorowanie realizacji podstawy programowej (c.d.)

• uwzględnienie w planie nadzoru:

– zakresu monitorowania podstawy programowej pod kątem kształcenia
rozwijającego samodzielność, kreatywność i innowacyjność dzieci,
– ewaluacji w obszarze warunków i sposobu realizacji podstawy programowej
w zakresie prawidłowości zapewnienia dzieciom pomocy psychologiczno-
pedagogicznej,
– obserwacji zajęć prowadzonych przez nauczycieli pod kątem badania efektów
kształcenia, w obszarze wychowanie do wartości i kształtowanie
patriotycznych postaw dzieci,
– działań kontrolnych związanych z realizacją podstawy programowej
w zakresie rozwijania kompetencji cyfrowych uczniów i nauczycieli,
bezpiecznego i odpowiedzialnego korzystanie z zasobów dostępnych w sieci
oraz w zakresie doradztwa zawodowego.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Monitorowanie realizacji podstawy programowej (c.d.)

• ustalenie z nauczycielami zasad współpracy z rodzicami w zakresie realizacji

podstawy programowej.

Nauczyciele systematycznie informują rodziców o zadaniach wychowawczych

i kształcących realizowanych w przedszkolu, zapoznają z założeniami podstawy
programowej i realizowanymi programami nauczania. Rodzice są włączani do
kształtowania u dziecka określonych umiejętności, informowani o sukcesach
i trudnościach dziecka, zachęcani do współdecydowania w sprawach przedszkola
oraz włączani w pracę przedszkola.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Monitorowanie realizacji podstawy programowej (c.d.)

W trakcie roku szkolnego:

• realizacja założeń planu nadzoru pedagogicznego, w tym działań związanych
z realizacją podstawy programowej (systematyczne prowadzenie obserwacji
zadań wypełnianych przez nauczycieli),
• przedstawienie radzie pedagogicznej na półrocze wniosków z realizacji podstawy
programowej, a na zakończenie roku przedstawienie wyników i wniosków z jej
realizacji.

Wnioski należy sformułować w oparciu o przeprowadzone badania, kontrolę,

przeprowadzoną ewaluację, a także w oparciu o efekty zrealizowanych zadań
określonych w podstawie programowej. Warto pamiętać, by wnioski z realizacji
podstawy programowej zapisać w protokole rady pedagogicznej podsumowującej
półroczną działalność przedszkola.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Realizacja podstawy programowej

Wiedza o realizacji podstawy programowej pochodzi z różnych źródeł:

• realizacji zadań profilaktyczno-wychowawczych określonych w podstawie
programowej (dokonywana na podstawie analizy realizowanego programu
nauczania, miesięcznych planów pracy nauczycieli, zapisów w dziennikach),
• realizacji zadań (sformułowanych jako cele do osiągnięcia przez dzieci na koniec
nauczania w czterech naturalnych obszarach rozwoju: fizycznym, emocjonalnym,
społecznym i poznawczym) potwierdzonej wynikami obserwacji zajęć
prowadzonych przez nauczycieli, wynikami obserwacji rozwoju dzieci, analizą
sprawozdań nauczycieli z działalności wychowawczo-dydaktycznej,
• realizacji zalecanych warunków i sposobu realizacji podstawy programowej
potwierdzonej analizą ramowego rozkładu dnia, analizą planów pracy
wychowawczo-dydaktycznej.
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Realizacja podstawy programowej

Nadzór nad realizacją podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz

kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej wymaga stosowania następujących
zasad:
• otwartości na poznanie prawdy o pracy szkoły i pracy własnej,
• uczciwości i rzetelności w działaniu,
• zespołowej pracy i współpracy nauczycieli z dyrektorem przedszkola (nauczyciele
monitorują realizację podstawy programowej swoich zajęć, wykorzystując m.in.
narzędzia monitoringu ustalone przez dyrektora).
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Narzędzia do monitorowania podstawy programowej

W monitorowaniu podstawy programowej wychowania przedszkolnego można

wykorzystać następujące narzędzia:
• karty monitorowania podstawy programowej wychowania przedszkolnego
(sporządzanych na podstawie miesięcznych planów pracy wychowawczo-
dydaktyczno-opiekuńczej nauczycieli),
• arkuszy monitoringu realizacji wniosków z diagnozy wstępnej (sporządzane na
podstawie arkuszy diagnozy gotowości do podjęcia zadań szkolnych),
• arkuszy kontroli aranżacji sali zajęć,
• arkuszy kontroli zgodności zapisów w dziennikach z ramowym rozkładem dnia (na
podstawie wpisów do dziennikach zajęć).
 Nadzór pedagogiczny – monitorowanie realizacji podstawy programowej

Narzędzia do monitorowania podstawy programowej (c.d.)

Do monitorowania podstawy programowej wychowania przedszkolnego, kształcenia

ogólnego wykorzystuje się następujące dokumenty pracy wychowawczo-
dydaktyczno-opiekuńczej:
• plany pracy wychowawczo-dydaktyczno-opiekuńczej nauczycieli,
• arkusze obserwacji rozwoju dziecka,
• arkusze diagnozy gotowości do podjęcia zadań szkolnych,
• arkusze obserwacji zajęć,
• dzienniki zajęć, w tym zajęć z zakresu udzielania pomocy psychologiczno-
pedagogicznej,
• protokoły rady pedagogicznej,
• półroczne i roczne analizy współpracy z rodzicami.

Nadzór nad realizacją podstawy programowej wymaga opracowania narzędzi do

monitorowania, np. arkuszy obserwacji pracy nauczycieli, wywiadu z rodzicami
i z nauczycielami. Wymaga też przeprowadzenia analizy zgromadzonych danych
z monitorowania, ewaluacji i kontroli dokumentacji nauczycieli.