10

Edukasyon sa Pagpapakatao
Ikalawang Markahan - Modyul 1:
Ang Pagkukusa ng Makataong Kilos
(Unang Linggo)
MODYUL 1: Ang Pagkukusa ng Makataong Kilos

Alamin

Mga Layunin:
❖ Nakikilala na may pagkukusa ang makataong kilos kung
nagmumula ito sa malayang pagsasagawa ng kilos-loob sa
pamamatnubay ng isip.
❖ Naipaliliwanag na may pagkukusa sa makataong kilos kung
nagmumula ito sa kaloobang malayang isinagawa sa
pamamatnubay ng isip/kaalaman
❖ Nakagagawa ng kilos na naaayon sa kanyang pananagutan.
❖ Napahahalagahan ang tamang paggamit ng isip at kilos-loob.

Subukin
[[

Pagpipili-pili (Multiple Choice)

Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat aytem. Isulat ang tamang
sagot sa inihandang papel. Titik lamang ang isulat para sa iyong kasagutan.
1. Kung kikilalanin ang katuruan ni Aristoteles, aling kilos ang ipinakita ng
isang taong nanakit sa kapuwa dahil sa galit bilang reaksiyon sa
panloloko sa kaniya?
a. Kilos-loob
b. Kusang-loob
c. Di kusang-loob
d. Walang kusang-loob
2. Nakagagawa ng mali ang tao hindi dahil ninais niya kundi nakikita niya
ito bilang mabuti at nakapagbibigay ito ng kasiyahan. Ito ay sa
kadahilanang ang _________ niya ay nakatuon at kumikiling sa mabuti sa
kanya na nakikita niya bilang tama.
a. Isip
b. Dignidad
c. Kalayaan
d. Kilos-loob

1
3. Masipag at matalinong mag-aaral si Ali. Sa talakayan at pangkatang
gawain ay hindi siya nagpapahuli. Marami siyang mga gawain na
nagpapatunay ng kaniyang galing. Dahil dito, naging paborito siya ng
kaniyang mga guro at lagi siyang nabibigyan ng papuri sa magaganda
niyang ginagawa. May pananagutan ba si Ali kung bakit nasa kaniya ang
paghanga at mataas na pagtingin ng kaniyang mga guro?
a. Oo, dahil siya na lamang ang parating nagtataas ng kamay upang
sumagot.
b. Oo, dahil hindi niya pinagbibigyan ang ibang kaklase upang
sumagot.
c. Wala, dahil ginagawa niya ang tama bilang isang mag-aaral.
d. Wala, dahil talagang may kumpetisyon sa isang klase.
4. Ang tao ay inaasahan na dapat palagiang gumagawa ng mabuting kilos.
Anuman ang mabuti ay dapat isinasakatuparan niya. Ang mabuting
gawa ba ay dapat gawin sa lahat ng pagkakataon?
a. Oo, dahil ito ang dapat para sa kabutihan ng lahat.
b. Hindi, dahil walang obligasyon ang tao na gawin ito.
c. Oo, dahil ang hindi nito pagsakatuparan ay isang maling gawain.
d. Hindi, dahil ang mabuting kilos ay kailangan lamang gawin kung
ang hindi pagsakatuparan nito ay magdadala ng isang maling bunga
5. Hindi mapananagutan ang kilos ng tao dahil______________
a. hindi kayang maapektuhan ang kilos-loob.
b. sa malakas na impluwensiya sa kilos.
c. hindi kayang maapektuhan ang isip.
d. sa kahinaan ng isang tao
6. Ayon kay ________, may eksepsiyon sa kabawasan sa kalalabasan ng
isang kilos kung may kulang sa proseso ng pagkilos.
a. Agapay
b. Aristotoles
c. consequent
d. Santo Tomas
7. Alin ang nagpapahayag ng tunay na kahulugan ng makataong kilos?
a. Ito ay oblikasyon ng bawat tao.
b. Ito ay boluntaryo, pinag-isipang mabuti at malayang naisasagawa.
c. Ito ay tumutukoy sa kusang-loob na pagkilos na maaring gawin ng
tao ng anumang kanyang ninanais.
d. Batayan ng makataong pagkilos ang Batas Moral na ginagawa
upang magkaroon ng kaayusan ang mundo.
8. Alin sa sumusunod ang unang gawing hakbang sa moral na pagpapasya?
a. Tingnan ang kalooban
b. Magkalap ng patunay
c. Isaisip ang posibilidad
d. Maghanap ng ibang kaalaman

2
9. Saan nakaugat ang likas na kalayaan ng tao sa kanyang makataong
pagkilos?
a. Pagkakaroon ng buong kamalayan o kaalaman sa pagkilos.
b. Pagsang-ayon sa kamalian para maitago ng kahihiyan.
c. Pagkaroon ng kalayaan.
d. Sariling paniniwala
10. Alin sa sumusunod na mga sensetibong pakiramdam sa pagkilos ang
maaring magbunga ng masamang epekto?
a. Inggit sa kakulangan ng mga bagay at pandaraya upang makuha ang
bagay na kinaiingitan
b. Kasakiman sa kayamanan at kalasingan sa kapangyarihan
c. Pagkagalit sa mga nakikitang mali na ginagawa sa kapwa
d. Pagbibinta ng droga dahil sa kahirapan.

Balikan

Sa pagkakataong ito, balikan mo ang mga kaisipan at konsepto na natanim

sa iyo sa Unang Markahan ng Modyul.
Panuto: Ipaliwanag ang kahulugan ng mga salita na nasa ibaba. Isulat ang
mga sagot sa isang buong papel.

ISIP

KILOS-LOOB

KONSENSIYA

KALAYAAN

DIGNIDAD

3
 Tuklasin at Suriin

” Matuto ka namang magkusa dahil hindi ka na bata!”

Isa sa mga kadalasang naririnig natin ng mga teenagers sa mga matatanda
at ating mga magulang. Paano nga ba nahuhubog ang pagkatao ng tao?

Ang Makataong Kilos

Ayon kay Agapay:
Anumang uri ng tao ang isang indibiduwal ngayon at kung magiging
anong uri siya ng tao sa mga susunod na araw, ay nakasalalay sa uri
ng kilos na kaniyang ginagawa ngayon at gagawin pa sa mga nalalabing
araw ng kaniyang buhay.
Dahil sa isip at kilos-loob, kasabay ang iba pang pakultad na kaniyang
taglay tulad ng kalayaan, siya ay may kapangyarihang kumilos ayon sa
kaniyang nais at ayon sa katuwiran. Bawat segundo ng kaniyang
buhay, siya ay kumikilos ayon sa kaniyang kagustuhan at ninanais.
Ito’y naghahatid ng pagbabago sa kaniyang sarili, sa kaniyang kapuwa
at sa mundong kaniyang ginagalawan.
Ang kilos ang nagbibigay patunay kung ang isang tao ay may kontrol
o pananagutan sa sarili.

May dalawang uri ng kilos ang tao:

1. Ang Kilos ng Tao (Acts of Man)
Mga kilos na nagaganap sa tao. Ito ay ang likas sa tao o ayon sa
kaniyang kalikasan bilang tao at hindi ginagamitan ng isip at kilos-
loob.
Ito ay masasabing walang aspekto ng pagiging mabuti o masama – kaya
walang pananagutan ang ang tao kung naisagawa ito.
Halimbawa nito ay ang mga biyolohikal at pisyolohikal na kilos na nagaganap
sa tao tulad ng paghinga, pagtibok ng puso, pagkurap ng mata,
pagkaramdam ng sakit mula sa isang sugat, paghikab, at iba pa.
2. Makataong Kilos (Human Act)
kilos na isinagawa ng tao nang may kaalaman, malaya, at kusa.
ito ay resulta ng kaalaman, ginagamitan ng isip at kilos- loob kaya’t
may kapanagautan ang tao sa pagsasagawa nito.

4
 Karaniwang tinatawag itong kilos na niloob, sinadya at kinusa
sapagka’t isinasagawa ito ng tao sa panahon na siya ay responsable,
alam niya ang kaniyang ginagawa at ninais niyang gawin ang kilos na
ito.

Pagkukusang kilos (voluntary act)-isang indikasyon na ginusto at

sinadya.
Ang pananagutan ay nararapat na may kaalaman at kalayaan sa
piniling kilos upang masabing ang kilos ay pagkukusang kilos. Ang
bigat ng pananagutan sa kinakaharap na sitwasyon ng isang
makataong kilos ay nakabatay sa bigat ng kagustuhan ang mga ito
(degreeof willfulness o voluntariness) ay nasa ilalim ng kaalaman at
kalayaan, na tinatamasa.

Sa madaling salita, kung mas malawak ang kaalaman o kalayaan, mas

mataas o mababang digri ang pagkukusa o pagkagusto. Kung mas mataas o
mababang digri ang pagkukusa, mas mabigat o mababaw ang pananagutan.

Suriin
Panuto: Ngayon suriin mo ang mga sitwasyon. Isulat sa isang buong papel
ang mga sagot.

Sitwasyon 1. Humanga ang iyong Tanong:

mga kaklase dahil sa pambihirang
galing na ipinakita mo sa isang
paligsahan. Lumapit sila sa iyo at
binati ka. Hindi mo akalain na may
kaklase ka na siniraan ka dahil sa
inggit sa iyo. Ngunit mas minabuti
mong manahimik at ipagsabalikat
na lamang bagaman nakaramdam
ka ng pagkapahiya. May kaibigan ka
na nagsabing naniniwala silang
hindi iyon totoo.
Dapat ka bang magpakita ng galit
dahil sa iyong pagkapahiya? Bakit?
Mapapanagot ka ba sa iyong
pananahimik? Bakit?
____________________________________
____________________________________
____________________________________

Sitwasyon 2. Nasaksihan mo ang Tanong:

pananakit ng isang bully sa iyong Mapapanagot ka ba sa iyong
kaklase sa loob ng klasrum. Dahil sa pananahimik? Bakit?
takot na baka madamay ka, hindi
mo ito isinumbong sa kinauukulan. ____________________________________

____________________________________

5
Sitwasyon 3. Nagbilin ang inyong
guro na sabihan ang pangulo ng
inyong klase na magpulong para sa
paghahanda sa darating na
Foundation Day ng paaralan.
Biglaang nagyaya ang iyong mga
kaibigan na pumunta sa birthday
party ng isang kaklase kung kaya
nakalimutan mong ipagbigay-alam
ang bilin sa iyo.
Tanong:
May pananagutan ka ba sa maaaring
kahinatnan dahil hindi mo nasabi
ang ipinagbilin sa iyo? Bakit?
___________________________________
___________________________________

Pamprosesong Tanong
Panuto: Sagutan ang sumusunod na katanungan. Isulat ang sagot sa isang
buong papel.
1. Ano ang iyong mga reaksyon sa bawat sitwasyon?
2. Kung ikaw ang nasa sitwasyon 1, 2 at 3, ano ang nararapat mong gawin
na magpapamalas ng makataong kilos?

Isaisip

Pag-isipan mo…

Ang bawat pagkilos ng isang tao maging ito man ay pinag-isipan o

hindi ay may pananagutang kaakibat. Ito ang magtuturo sa atin tungo sa
makataong pagkilos.

6
Pamprosesong Tanong
Panuto: Sagutin ang tanong at isulat ang iyong sagot sa isang papel.
1. Bilang isang mag-aaral, kaya mo bang gawin ang mga ito bilang
pagpapahalaga ng tamang paggamit ng isip at kilos-loob bilang
panagutan sa iyong kapwa?

Isagawa

Gawin ito...
Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang impormasyon sa aralin,
marahil ay naging malinaw na sa iyo ang konsepto sa Pagkukusa ng
Makataong kilos. Upang mapagtibay pa ang iyong kaalaman at tamang pag-
unawa sa paksang pinag-aralan, subukan mong gawin ito.

Panuto: Gamit ang talahanayan, tukuyin kung ang kilos sa unang kolum ay
nagpapakita ng presensiya ng isip, kilos-loob, at kung ito ay mapanagutang
kilos. Lagyan ng tsek (/) kung ang kilos ay ginamitan ng isip, kilos-loob, at
mapanagutan, at ekis naman (X) kung hindi. Sundin ang pormat.

Mga Kilos at Gawain ng Tao Isip Kilos Mapanagutang Paliwanag

- loob Kilos
1. Pagdala ng drayber ng taxi
sa ospital sa kaniyang
matandang pasahero na
inatake sa puso.
2. Pagsauli ng sobrang sukli
sa tindera sa palengke.
3. Paghikab ng malakas na
hindi tinatakpan ang bibig.
4. Pagsasalita habang
natutulog.
5. Pagtanggi sa isang alok ng
barkada na magpunta sa
comedy bar dahil sa maaga
pa ang pasok bukas at may
report sa trabaho
kinabukasan na dapat
tapusin.

7
Pamprosesong Tanong:

Panuto: Sagutin ang mga tanong. Isulat ang sagot sa isang buong papel.
1. Bakit mahalaga na magpakita ng kapanagutan sa mga kilos na
ginagawa?
2. Bilang mag-aaral sa Baitang 10, ano-ano ang iyong mga ginagawa sa
araw-araw na nagpapakita ng makatao at mapanagutang kilos?
Ipaliwanag.

Tayahin (Post Test)

A. Punan ang patlang (Fill-in the blank)

Panuto: Basahing mabuti ang mga pahayag. Isulat kung ang pahayag ay
Kilos ng Tao o Makataong Kilos. Isulat sa papel ang iyong sagot.
_____1. Ito ay isang uri ng kilos ng tao na likas sa tao o ayon sa kaniyang
kalikasan bilang tao at hindi ginagamitan ng isip at kilos-loob.
_____2. Ito ay kilos na isinagawa ng tao nang may kaalaman, malaya, at kusa.
_____3. Ang kilos na ito ay masasabing walang aspekto ng pagiging
mabuti o masama- kaya walang pananagutan ang tao kung
naisagawa ito.
_____4. Ang kilos na ito ay resulta ng kaalaman, ginamitan ng isip at kilos-
loob kaya’t may kapanagutan ang tao sa pagsasagawa nito.
_____5. Isang halimbawa nito ay ang mga biyolohikal at pisyolohikal na kilos
na nagaganap sa tao tulad ng paghinga, pagtibok ng puso, pagkurap
ng mata, pagkaramdam ng sakit mula sa isang sugat, paghikab, at
iba pa.

B. TAMA o MALI (True or False)

Panuto: Isulat ang salitang TAMA kung ang pangungusap ay nagsasaad ng
tamang kaisipan at MALI kung nagsasaad ng maling kaisipan. Isulat ang
mga sagot sa papel.
1. Ang makataong kilos ay resulta ng kaalaman, ginamitan ng isip at kilos-
loob kaya’t may kapanagutan ang tao sa pagsasagawa nito.
2. Ang kilos ng tao ayon sa kanyang kalikasan bilang tao at hindi
ginagamitan ng isip at kilos-loobkaya walang kapanagutang nakapaloob
dito.
3. Ang taong may kapanagutan ay alam ang kanyang ginagawa at ninais
niyang gawin ang kilos na ito.
4. Kung mabuti at masamang kilos ay katangap-tanggap sapagkat ito ay
parte ng pagkatao ng isang tao.
5. Ang pananagutan ay depende sa taong kumilos ng isang kilos.
8
 Susi sa Pagwawasto

BALIKAN:
1. Isip
o kakayahan ng tao para sa pag-unawa o kapangyarihang mag-isip
o kakayahang umalam, magsuri, tumuklas, at magbigay-kahulugan sa
mga kaalaman
2. Kilos-loob
o kapangyarihang magpasiyang pumili batay sa mga nakalap na
impormasyon ng isip
3. Konsensiya
o ang munting tinig sa loob ng tao na nagbibigay ng payo sa tao at nag-
uutos sa kaniya sa gitna ng isang moral na pagpapasiya kung paano
kumilos sa isang kongkretong sitwasyon.
4. Kalayaan
o ay ang katangian ng kilos-loob na itakda ng tao ang kanyang kilos
tungo sa kanyang maaaring hantungan at ang itakda ang paraan
upang makamit ito.
5. Dignidad
o ang pagiging karapat-dapat ng tao sa pagpapahalaga at paggalang
mula sa kaniyang kapwa.

SURIIN:
❖ Maaring magkakaiba ang mga sagot.

ISAISIP:
❖ Maaring magkakaiba ang mga sagot.

9
ISAGAWA:

Mga Kilos at Isip Kilos Mapanagutang Paliwanag

Gawain ng Tao -loob kilos
1.Pagdala ng Obligasyong gawin ito ng
drayber ng taxi drayber. Ito ay isang
saospital sa ✓ ✓ ✓ makataong kilos. Iniisip ng
kaniyang drayber ang makabubuti
matandang para sa kaniyang pasahero,
pasahero na inatake ginawa niya ang mabuti at
sa puso. tama. Dahil dito, ito ay
mapanagutang kilos.
2.Pagsauli ng Inisip ng customer kung ano
sobrang sukli sa ang dapat gawin. Ang kilos-
tindera sa palengke ✓ ✓ ✓ loob niya ay naaakit sa
mabuti kung kaya’t sinauli
niya ang sobrang sukli.
Dahil dito ito ay
mapanagutang kilos.
3. Paghikab ng Hindi niya ginawa ang dapat
malakas na hindi gawin. Dahil dito ay Nawala
tinatakpan ang x x x ang pagiging mapanagutan
bibig ng kaniyang kilos. Ito ay
isang uri ng kilos na
nakagawian at hindi ito
ginamitan ng kilos-loob.
4.Pagsasalita Ito ay isang uri ng kilos sa
habang natutulog x x x tao. Likas ito sa tao o ayon
sa kaniyang kalikasan bilang
tao. Hindi ito ginamitan ng
isip at kilos-loob kung kaya’t
hindi ito mapanagutan.
5. Pagtanggi sa Isinagawa niya ito nang may
isang alok ng kaalaman, Malaya at kusa.
barkada na Ang kilos na ito ay resulta ng
magpunta sa kaalaman ginamitan ng isip
comedy bar dahil sa ✓ ✓ ✓ st kilos-loob kung kaya’t
maaga pa ang pasok may kapanagutan ang tao.
bukas at may report Ito ay ginawa niya habang
sa trabaho siya ay responsable at alam
kinabukasan na ang ginawa.
dapat tapusin

Mga Sanggunian:
Edukasyon sa Pagpapakatao Baitang 10 Modyul
Mula sa Internet:
https://www.scribd.com/document/438234058/EsP-DLL-10-Mod5-8-Rose-
1-docx
https://lrmds.deped.gov.ph/detail/17932
https://www.scribd.com/document/437104762/Esp-10-Module-5-6-Quiz
Mga larawan:
https://www.canstockphoto.com/refusing-cigarettes-24438297.html
10