1

1. USHQIMI DHE DIETA IDEALE

USHQIMI
Te gjitha organizmat e gjalla jane te perbera prej molekulash,organizmi I te cilave qendron ne themel

ne themel te vecorive te jetes.

Ushqimi furnizon organizmat me:

1. Molekula qe sherbejne si lende e pare per rigjenerimin,rritjen dhe zhvillimin e indeve te organizmit.
2. Molekula qe oksidohen gjate frymemarrjes qelizore duke sherbyer si burim energjie.
3. Elementet dhe perberjet qe mundesojne shfrytezimin sa me te mire te lendeve te para dhe energjise.

Te gjitha organizmat kane nevoje per ushqim.Bimet e gjelbra I prregatitin vete molekulat organike.Ato

quhen organizma autotrofe (ose veteushqyese).Menyra e te ushqyerit te tyre quhet fotosinteze.Ajo u siguron
bimeve te gjitha molekulat organike per te cilat kane nevoje.Organizmat e tjera nuk mund ta pregatitin vete
ushqimin e tyre.Ato duhet ti sigurojne molekulat ushqimore nga mjedisi rrethues.Keto molekula pregatiten
nga organizma te tjere.Te gjithe keto organizma qe ushqehen ne kete menyre quhen heterotrofe.

1
 DIETA IDEALE (E BALANCUAR)
Teresia e molekulave te lendeve ushqyese per te cilat kemi nevoje quhet diete.Nje diete e balancuar

ose e baraspeshuar duhet te permbaj te gjitha lendet ushqyese te nevojshme ne masen e duhur .Keto lende
sigurohen ne masen qe garantojne ecurine normale te proceseve jetesore.Nese nje diete nuk I siguron te
gjitha lendet ushqyese atehere individi do te vuante nga kequshqyerja.Nje diete e balancuar duhet te
permbaj ne perpjestim te sakte sheqernat,yndyrnat,proteinat,vitaminat dhe fibrat etj.

1 2
 2. VITAMINAT ,ROLI I TYRE NE ORGANIZEM.
Vitaminat jane perberje organike per te cilat njerzit kane nevoj ne sasi te vogla.Shumica e vitaminave

duhet te vijne nga ushqimi sepse trupi yne nuk ose nuk I prodhon ato ose I prodhon shume pak.

Secili organizem ka kerkesa te ndryshme per vitamina,Per shembull,njerzit duhet te marrin vitamin C nga
dieta e tyre ndersa qente mund te prodhojne te gjithe vitaminen C qe ju nevojitete.

Per njerzit vitamina D nuk eshte ne dispozicion ne sasi te mjaftueshme ne ushqim.Trupiu I njeriut

merre vitaminen D ekspozohet ne rrezet e diellit.Rrezet e diellit jane nje burim I shkelqyer I vitamines D.

Vitaminat e ndryshme luajne rolete ndryshme ne trup dhe nje person kerkon nje sasi te ndryshme te

seciles vitamine per te qene I shendetshem.

Cfare jane vitaminat ?

Vitaminat jane substanca organike te pranishme ne sasi te vogla ne ushqimet natyrore.je vitamin eshte

nje perberje organike ,qe do te thote se permbajne karbon.Gjithashtu nje lend ushqyese thelbesore qe trupi

mund te kete nevoje te marre nga ushqimi.

3
13 llojet e vitaminave
Vitamina te tretshme ne yndyre dhe te tretshme ne uji.

VITAMINA TE TRETSHME NE YNDYRE

Vitamina A,D,E dhe K jane te tretshme ne yndyre.Trupi ruan vitaminat e tretshme ne yndyre ne indet

Yndyrore dhe melci,dhe rezervat e ketyre vitaminave mund te qendrojne ne trup per dite.

Yndyrnat dietike ndihmojne trupin te thithe vitamina te tretshme ne yndyre permes traktit te zorreve.

VITAMINA TE TRETSHME NE UJI

Vitaminat e tretshme ne uji nuk qendrojne ne trup per shume kohe dhe nuk mund te ruhen.Ato

largohen nga trupim permes urines.Per shkak te kesaj,njerzit kane me shume nevoj per vitamina te
tretshme ne uji sesa ato te tretshme ne yndyre.

4
1. VITAMINA A

-Eshte e tretshme ne yndyre.

-FUNKSIONI: Eshte thelbesore per shendetin e syve.

-MUNGESA: Kjo mund te shkaktoje verberi gjate nates dhe karatomalacia,e cila bene qe shtresa e
paster e syrit te rritet e thate dhe te trubullt.

-BURIMI: Melcia,karota,brokoli,patatet e embla,gjalpi,lakra jeshile,spinaqi,kungujt,vezet,kajsit,pjepri

dhe qumshti

2. VITAMINA B1
-Eshte e tretshme ne uji.
-FUNKSIONI:Eshte thelbesore per prodhimin e enzimave te ndryshme qe ndihmojne ne prishjen e
sheqerit ne gjak.
-MUNGESA:Kjo mund te shkaktoje sindromen beriberi.
-BURIMI:Mishi I derrit,fara luledielli,orizi I kafe,laker jeshile,lulelaker,patate,portokall,melci dhe veze.

3. VITAMINA B2
-Eshte e tretshme ne uji.
-FUNKSIONI:Eshte thelbesore per rritjen dhe zhvillimin e qelizave te trupit dhe ndihmon ne
metabolizmin e ushqimit.
-MUNGESA:Shkakton infamacion te buzve dhe carje te gojes.

5
 -BURIMI:Banane,hurme,bajame,dardhe,gjize,qumesht,kos,mish,veze dhe peshk.

4. VITAMINA B3
-Eshte e tretshme ne uji.
-FUNKSIONI:Trupi ka nevoje per niacine qe qelizat te rriten dhe te punojne sice duhet.
-MUNGESA:Nivelet e ulta nga vitamina rezultojne ne nje ceshtje shendetsore te quajtur pellagra,e cila
shkakton diarre,ndryshime te lekures dhe shqetesime te zorreve.
-BURIMI:Mish pule,vici,ton,salmon,qumesht,veze,domate,perime me gjethe,brokoli,karota,arra dhe
fara tofu dhe thjerzat.

5. VITAMINA B5
-Eshte e tretshme ne uji.
-FUNKSIONI:Eshte e nevojshme per prodhimin e energjise dhe hormoneve.
-MUNGESA:Simtomat perfshijne parestezine.
-BURIMI:Mishi,drithrat,brokoli,avokado dhe kos.

6. VITAMINA B6
-Eshte e tretshme ne uji.
-FUNKSIONI:Eshte jetike per prodhimin e rruazava te kuqe te gjakut.
-MUNGESA:Mungesa mund te coj ne anemi dhe neuropati periferike.
-BURIMI:Melci vici,babane,kunguj dhe arra.

6
7. VITAMINA B7
-Eshte I tretshem ne uji
-FUNKSIONI:Mundeson trupin te metabolizoj proteina,yndyrnat dhe karbohidratet.Kntribuon
gjithashtu ne keratinen,nje protin kjo strukturore ne lekure,flok dhe thonje.
-MUNGESA:Nivele te ulta mund te shkaktojne dermatit ose inflamacion te zorrve.
-BURIMI:E verdha e vezes,melcia,spinaqi dhe djathi.

8. VITAMINA B9
-Eshte I tretshem ne uji.
-FUNKSIONI:Eshte thelbesore per te ndertuar AND dhe ARN.
-MUNGESA:Gjate shtatzanise mund te ndikoje ne sistemin nervor te fetusit.
-BURIMI:Bizelet,bishtajoret,melci dhe fara luledielli.

9. VITAMINA B12
-Eshte I tretshem ne uji.
-FUNKSIONI:Eshte thelbesor per nje sistem nervor te shendetshem.
-MUNGESA:Mund te cojne ne disa probleme neurologjike dhe ne disa llooje te anemise.
-BURIME:Peshk,veze,qumesht dhe nenprodukte te tije etj.

10. VITAMINA C
-Eshte I tretshem ne uji.
-FUNKSIONI:Kontribuon ne prodhimin e kolagjenit,sherimin e plageve dhe formimin e
kockave.Gjithashtu forcon enet e gjakut,forcon sistemin imunitar,ndihmon trupin te thithe hekurin
dhe vepron si antioksidant.

7
 -MUNGESA:Kjo mund te coj ne skorbut,I cili shkakton gjakderdhje te mishrave te dhembeve,humbje te
dhembeve dhe rritje te dobet te indeve dhe sherimit te plageve.Gjithashtu dobesohet imuniteti.
-BURIMI:Portokalli,limoni,manderina,molla,qershite etj.

11. VITAMINA D
-Eshte I tretshem ne yndyre.
-FUNKSIONI:Eshte I rendesishem per mirezhvillimin e shendetshem te kockave.
-MUNGESA:Mund te shkaktoj raktizem dhe osteomalcia ose zbutje e kockave.
-BURIMI:Ekspozimi ne diell,vezet ,melcia e vicit dhe kerpudhat.

12. VITAMINA E
-Eshte I tretshem ne yndyre.
-FUNKSIONI:Aktiviteti I tij antioksiduesnndihmon ne parandalimin e stresit oksidativ,nje ceshtje qe
rrit rrezikun e inflamacionit te perhapur dhe semundjeve te ndryshme.
-MUNGESA:Kjo eshte e rralle por mund te shkaktoj anemi hemolitike tek te sapolindurit.Kjo gjendje
shkatrron qelizat e gjakut.
-BURIMI:Gruri,kivi,bajame,veze,arra,zarzavate me gjethe.

13. VITAMINA K
-Eshte I tretshem ne yndyre
-FUNKSIONI:Eshte e rendesishme per mpiksjen e gjakut.
-MUNGESA:Nivelet e ulta mund te shkaktojne nje ndjeshmeri te pazakont ndaj gjakderdhjes ose
diateze se gjakderdhjes.

8
-BURIMI:Majdanos,fiq dhe kunguj.

9
10