JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE

◦
Social Sci., 2008, Vol. 53, N . 6, pp. 1-5

TÈNG TR…N CÓC HOA

TRUY›N THÌ THI ËC O VÒNG T…Y BC
Ngæ Thà Ph÷ñng
¤i håc T¥y B­c
1. Mð ¦u
Vi»t Nam l  mët quèc gia a d¥n tëc. Tø l¥u, c¡c d¥n tëc ¢ câ chung vªn
m»nh làch sû.

X²t v· m°t làch sû, n¬m ð ng¢ ba giao thoa cõa khu vüc æng Nam , m£nh
§t Vi»t Nam sîm trð th nh nìi sinh tö, g°p gï cõa nhi·u nguçn v«n ho¡, t¤o th nh
mët cëng çng gi u b£n s­c.

Ð ph÷ìng di»n ngh» thuªt, méi dáng v«n ho¡ l¤i câ nhúng v´ µp cõa ri¶ng
m¼nh. Trong b i vi¸t n y, chóng tæi giîi thi»u mët t¡c ph©m v«n håc Th¡i vòng T¥y
B­c ¢ ÷ñc nh­c ¸n trong mët sè cæng tr¼nh nghi¶n cùu nh÷ng ch÷a ÷ñc giîi
thi»u cö thº, â l  Tèng Tr¥n Cóc Hoa.
2. Nëi dung nghi¶n cùu
2.1. Nhúng v§n · li¶n quan ¸n sü ra íi cõa Tèng Tr¥n Cóc
Hoa
N¸u nh÷ truy»n thì vi¸t b¬ng chú Næm câ mët và tr½ ¡ng kº trong kho t ng
v«n håc d¥n tëc Kinh th¼ truy»n thì vi¸t b¬ng chú Th¡i công câ mët ché ùng nh§t
ành trong bë phªn v«n håc d¥n tëc Th¡i vòng T¥y B­c. Mët trong nhúng truy»n
thì Th¡i kh¡ ti¶u biºu cán l¤i ¸n nay ÷ñc vi¸t b¬ng chú Th¡i cê câ còng · t i
vîi truy»n Næm â l Tèng Tr¥n Cóc Hoa.
Tèng Tr¥n Cóc Hoa cõa d¥n tëc Th¡i vòng T¥y B­c ra íi v o kho£ng cuèi
th¸ k¿ XVIII, ¦u th¸ k¿ XIX. T¡c ph©m câ ë d i kho£ng 287 trang vi¸t tay n y
hi»n ang ÷ñc l÷u giú trong kho s¡ch àa ch½, Th÷ vi»n t¿nh Sìn La. L½ do khæng
x¡c ành ÷ñc thíi gian ra íi cõa t¡c ph©m xu§t ph¡t tø nguy¶n nh¥n khuy¸t
danh. èi vîi v«n håc vi¸t cõa d¥n tëc Th¡i vòng T¥y B­c, t¡c gi£ quan ni»m r¬ng,
khæng º l¤i t¶n tuêi c¡ nh¥n m¼nh l  mët tæn ch¿ s¡ng t¡c (þ ki¸n cõa nh  nghi¶n
cùu Th¡i håc Ho ng Tr¦n Nghàch), quan ni»m n y mang ªm d§u §n v«n ho¡ vòng,
mi·n. Vªy, vi»c t¡c ph©m khuy¸t danh l  do chõ quan chù khæng ph£i kh¡ch quan
em l¤i.

N¬m trong kho t ng truy»n thì Næm d¥n tëc Kinh, truy»n Tèng Tr¥n Cóc
Hoa ÷ñc vi¸t d÷îi d¤ng di¹n ca th¦n t½ch Tr¤ng G¦u. Ch ng Tèng Tr¥n vèn ng÷íi
1
 Ngæ Thà Ph÷ñng

l ng An C¦u (hay cán gåi l  l ng G¦u), huy»n Phò Cø, t¿nh H÷ng Y¶n, ð ng¢ ba

sæng Luëc. Æng sinh v o íi Tr¦n, nhí vñ nuæi i håc n¶n é tr¤ng nguy¶n tø r§t
sîm, khi mîi 18 tuêi. Vñ l  n ng Cóc Hoa, con g¡i mët vi¶n x¢ tr÷ðng l ng Phò
Oanh còng huy»n. Khi Tèng Tr¥n é tr¤ng li·n bà cæng chóa ²p l§y l m chçng,
khæng ÷ñc, n¶n m÷u h¤i. Sau â Tèng Tr¥n bà ph¡i i sù nh  Nguy¶n, t¤i ¥y,
ch ng dòng t i tr½ cõa m¼nh, lªp nhi·u cæng tr¤ng.
L¤i nâi v· n ng Cóc Hoa, ð nh , n ng bà ng÷íi cha tham lam, h¡m danh vång,
t n ¡c, ²p g£ háng leo cao trong x¢ hëi phong ki¸n. Nh÷ng Cóc Hoa khæng chàu,
mët láng h÷îng v· Tèng Tr¥n. Sau m÷íi n«m, th§y Tèng Tr¥n l  ng÷íi t i giäi, vua
Nguy¶n ¢ cho ch ng trð v· qu¶ nh , c£ gia ¼nh l¤i ÷ñc sum håp. Hi»n nay, l ng
An C¦u cán câ ·n thí Tèng Tr¥n v  l ng Phò Oanh câ ·n thí Cóc Hoa.

Ð t¡c ph©m tr¶n, chóng ta th§y r¬ng t¡c gi£ khæng ch¿ sû döng t½ch truy»n câ
s®n trong d¥n gian m  cán h÷ c§u tø mæ t½p truy»n h n s¾ i xin «n, håc h nh m 
é tr¤ng nguy¶n.

H¼nh 1. ƒnh chöp mët trang v«n b£n Tèng Tr¥n Cóc Hoa
vi¸t b¬ng chú Th¡i cê l÷u giú t¤i kho àa ch½, th÷ vi»n t¿nh Sìn La
N¬m trong kho t ng truy»n thì Th¡i, gièng nh÷ truy»n thì Næm cõa d¥n tëc
Kinh, truy»n thì Tèng Tr¥n Cóc Hoa công câ nëi dung t÷ìng tü. T¡c ph©m ph£n
¡nh kh¡ ¦y õ c¡c kh½a c¤nh cõa íi sèng x¢ hëi phong ki¸n ð mi·n nói T¥y B­c.
Ch ng Tèng Tr¥n vèn ng÷íi d¥n tëc Th¡i, qu¶ qu¡n ð M÷íng Xang (huy»n Mëc
Ch¥u ng y nay), t¿nh Sìn La. Ngay tø khi cán nhä, Tèng Tr¥n ¢ l  ng÷íi nêi ti¸ng
vîi dung m¤o khæi ngæ tu§n tó, thæng minh hi¸u th£o. Mët l¦n i h¡i cõi, ch ng ¢
÷ñc vi¶n quan i kinh l½ b­t g°p v  em v· nuæi. Nh÷ng ch¯ng bao l¥u sau, vi¶n
quan qua íi, Tèng Tr¥n trð th nh ng÷íi khæng nìi n÷ìng tüa, vøa ph£i «n xin vøa
i håc. Khi i xin «n ¸n m÷íng b¶n, Tèng Tr¥n ÷ñc con g¡i mët ph¼a t¤o em

2
 Tèng Tr¥n Cóc Hoa truy»n thì Th¡i ëc ¡o vòng T¥y B­c

láng th÷ìng y¶u, n ng xin ÷ñc l m vñ º nuæi ch ng «n håc. K¼ thi tîi, ch ng é
tr¤ng, bà cæng chóa ²p l m chçng nh÷ng tø chèi, bà i sù m÷íi n«m v  cuèi còng
÷ñc v· o n tö còng gia ¼nh. Cóc Hoa ð nh  bà cha ²p g£ h¸t b£n n y ¸n m÷íng
kh¡c nh÷ng quy¸t thí chçng, ch«m mµ cho tîi ng y chçng trð v·.

2.2. Ngh» thuªt x¥y düng nh¥n vªt Tèng Tr¥n Cóc Hoa cõa
d¥n tëc Th¡i
Kh¡i qu¡t l¤i, c£ hai t¡c ph©m câ mæ t½p na n¡ gièng nhau, ·u câ 3 nh¥n vªt
ch½nh: Tèng Tr¥n, n ng Cóc Hoa v  cha n ng. Dò l  nh¥n vªt trong t¡c ph©m cõa
d¥n tëc Kinh hay d¥n tëc Th¡i th¼ Tèng Tr¥n v¨n l  mët t i trai trong thi¶n h¤.
Cóc Hoa l  ng÷íi con g¡i sinh ra trong gia ¼nh quy·n th¸ nh÷ng chung thu, câ
ùc hi sinh cao c£. Cán phó æng (An nha, ph¼a, t¤o. . . ) th¼ iºn h¼nh cho lo¤i àa
chõ nh  gi u tham lam, t n ¡c, bëi b¤c.

Tèng Tr¥n mang hå Th¡i, i·u â chùng tä t¡c gi£ ¢ thº hi»n láng tü tæn
d¥n tëc r§t cao. Nh¥n vªt Tèng Tr¥n m°c dò câ nguçn gèc xu§t th¥n l  con cõa
tríi (ph¤) nh÷ng công ph£i tr£i qua õ måi thû th¡ch gian khê trong cuëc sèng nh÷
bao trai b£n kh¡c. T§t c£ nhúng th­ng lñi trong cuëc sèng ·u do Tèng Tr¥n d nh
÷ñc b¬ng t i tr½ cõa b£n th¥n chù khæng ph£i do ph¤ hay mët th¸ lüc si¶u nhi¶n
n o gióp ï. Thû th¡ch lîn nh§t l  Tèng Tr¥n bi¸t v÷ñt l¶n sè phªn, kh¯ng ành
sùc m¤nh cõa m¼nh ngay tr÷îc bë m¡y thèng trà ch¥u m÷íng h  kh­c, l¤c hªu, cao
hìn núa l  èi m°t vîi mët ¤i quèc gia bang giao m  theo c¡ch ngh¾ cõa tri·u ¼nh
§t Vi»t lóc b§y gií l  ch¿ câ i khæng câ ÷íng trð v·.

Nh¥n vªt Cóc Hoa l  con g¡i mët t¤o tr÷ðng - mët kiºu ¤i àa chõ ð mi·n
nói. T¶n ¤i àa chõ n y mang trong m¼nh t§t c£ måi b£n ch§t x§u xa cõa h ng ngô
ph¼a, t¤o kh²t ti¸ng nh§t ch¥u m÷íng. Vªy m  Cóc Hoa v¨n l  ng÷íi con g¡i câ láng
tü trång, trung hªu v  th÷ìng ng÷íi. Tø nh  s n ch½n bªc c¦u thang câ nhi·u tr¥u
bá, thâc lóa ¦y s n, ngæ s­n ngªp m÷íng tr¶n tr n m÷íng d÷îi n ng trð th nh
vñ mët ng÷íi «n xin khæng mët t§c §t c­m dòi. Khi ¢ ÷ñc cóng ma nh  ng÷íi,
t¬ng c©u (l¹ bói tâc) tr÷îc hai mµ con Tèng Tr¥n, n ng biºu lë t§t c£ nhúng ùc
t½nh tèt µp cõa ng÷íi phö nú Th¡i chàu th÷ìng chàu khâ. Cóc Hoa ¢ v÷ñt l¶n måi
thû th¡ch vîi muæn ph¦n gay go v  gi nh ÷ñc ÷ñc h¤nh phóc lîn nh§t â l  ÷ñc
o n tö vîi chçng sau bao ng y tr±o ±o lëi suèi nuæi mµ, chí chçng.
Cha n ng Cóc Hoa, mët ph¼a t¤o àa chõ cõa Ch¥u Mëc, ng÷íi nuæi trong nh 
bao g¡i xo±, thâc lóa ¦y kho nh÷ng láng tham væ ¡y. H­n iºn h¼nh cho ch¸ ë
bâc lët ð mi·n nói tü trà nhúng th¸ k¿ tr÷îc. B§t ch§p måi thõ o¤n dò t n nh¨n,
væ l÷ìng t¥m nh§t, h­n dòng con g¡i cõa m¼nh º l m c¦u nèi tîi ch¥n tríi danh
vång. Khæng nghe líi ²p g£, h­n em con m¼nh ra ¡nh nh÷ k´ thò m  khæng chót
m£y may ëng láng tr­c ©n. Qua nh¥n vªt n y, t¡c gi£ cho ng÷íi åc th§y ÷ñc mët
ch¥n dung ti¶u biºu trong bùc tranh mi·n nói ð thíi k¼ en tèi.

2.3. T÷ìng çng v  kh¡c bi»t trong Tèng Tr¥n Cóc Hoa cõa
d¥n tëc Th¡i v  d¥n tëc Kinh

3
 Ngæ Thà Ph÷ñng

Công gièng nh÷ nhi·u truy»n thì kh¡c m  ëc gi£ ¢ tøng bi¸t ð v«n håc d¥n
tëc Th¡i T¥y B­c, Tèng Tr¥n Cóc Hoa câ cèt truy»n ìn gi£n hìn so vîi truy»n
thì Næm cõa d¥n tëc Kinh còng · t i. L½ do n¬m ð ché ngh» nh¥n d¥n tëc Th¡i
T¥y B­c khi k¸ thøa cèt truy»n n y ¢ l÷ñc bît nhúng t¼nh ti¸t phùc t¤p, sè l÷ñng
nh¥n vªt công ½t hìn, gåt rôa t¡c ph©m sao cho phò hñp vîi t¥m l½ ti¸p nhªn cõa
ng÷íi d¥n mi·n nói. Nh÷ vªy, ùng ð gâc ë l½ luªn, rã r ng, ëc gi£ ¢ câ mët vai
trá lîn trong qu¡ tr¼nh s¡ng t¡c.
Mët c¥u häi °t ra l : Giúa hai truy»n thì còng · t i nâi tr¶n, t¡c ph©m
n o câ tr÷îc? Nh÷ ¢ nâi ð tr¶n, cho ¸n nay thíi gian ra íi cõa v«n b£n truy»n
thì Th¡i ch¿ l  ÷îc o¡n. Câ thº truy»n thì Næm d¥n tëc Kinh v  truy»n thì d¥n
tëc Th¡i ·u câ còng cëi nguçn ti¸p nhªn l  truy»n cê d¥n gian Tèng Tr¥n Cóc
Hoa (t¶n gåi kh¡c l  truy»n Tr¤ng G¦u) nh÷ng công câ thº ch§p nhªn mët gi£ thi¸t
truy»n thì d¥n tëc Th¡i ti¸p nhªn truy»n Næm º s¡ng t¡c. Nh÷ vªy câ hai mæ h¼nh
ti¸p nhªn nh÷ sau:

Truy»n cê d¥n gian:

Tèng Tr¥n Cóc Hoa
Truy»n cê d¥n gian:
Tèng Tr¥n Cóc Hoa
?


HH
HH Truy»n thì Næm:
 HH Tèng Tr¥n Cóc Hoa
 HH

 j
H

Truy»n thì Næm: Truy»n cê d¥n gian: ?

Tèng Tr¥n Cóc Hoa Tèng Tr¥n Cóc Hoa
Truy»n thì Th¡i:
Tèng Tr¥n Cóc Hoa
Mæ h¼nh 1
Mæ h¼nh 2
N¸u nh÷ hai t¡c ph©m nâi tr¶n câ quan h» nh÷ ð mæ h¼nh 1, ta câ thº gåi â
l  tr÷íng hñp çng lo¤i h¼nh trong v«n håc. ¥y khæng ph£i l  hi»n t÷ñng c¡ bi»t
m  phê bi¸n ð n·n v«n håc trong n÷îc v  th¸ giîi.

N¸u nh÷ hai t¡c ph©m l¤i câ quan h» nh÷ mæ h¼nh 2, ta câ c¡ch ki¸n gi£i
gièng bë phªn v«n håc còng · t i cõa d¥n tëc Nòng, T y, M÷íng. . . Hi»n t÷ñng
mët sè nh  Nho, l  quan l¤i ho°c l  th¦y ç khi di c÷ tø çng b¬ng l¶n mi·n nói ¢
mang theo c£ truy»n Næm v  s¡ng t¡c l¤i cho phò hñp vîi v«n ho¡ àa ph÷ìng rçi
l÷u truy·n l  i·u khæng m§y khâ hiºu.

X²t v· ngæn ngú cõa t¡c ph©m, ngæn ngú trong v«n b£n Th¡i khæng i¶u luy»n
b¬ng ngæn ngú trong truy»n thì Næm nh÷ng mang ªm ch§t d¥n gian Th¡i. Câ r§t
nhi·u o¤n tr½ch ÷ñc t¡c gi£ v«n håc Th¡i l§y tø kh­p b¡o sao (H¡t giao duy¶n),

H¡t l¹ nghi, H¡t ¦u n«m. . . …m i»u thì man m¡c ch§t d¥n ca Th¡i. Nâi nh÷ nh 

4
 Tèng Tr¥n Cóc Hoa truy»n thì Th¡i ëc ¡o vòng T¥y B­c

nghi¶n cùu L¶ Tr÷íng Ph¡t: Líi thì câ sü hëi tö sùc m¤nh ngh» thuªt ngæn ngú
cõa c¡c thº lo¤i kh¡c. Sü k¸t hñp tü nhi¶n ngæn ngú trong sinh ho¤t di¹n x÷îng
vîi lèi v½ von ìn gi£n, d¹ hiºu, h¼nh £nh trüc gi¡c l  °c iºm cõa truy»n thì c¡c
d¥n tëc thiºu sè nâi chung công nh÷ truy»n thì Th¡i nâi ri¶ng.

Líi thì cõa t¡c ph©m truy»n thì Th¡i công câ nhúng lèi di¹n ¤t kh¡ kh¡c
so vîi lèi thì löc b¡t trong truy»n Næm d¥n tëc Kinh. H¼nh thùc líi thì chõ y¸u ð
d¤ng tr¦n thuªt, c¥u d i ng­n an xen tø n«m ¸n ch½n chú, phò hñp vîi t÷ duy
th©m m¾ cán ½t nhi·u ìn gi£n, mëc m¤c cõa ng÷íi d¥n mi·n nói, tuy cæng thùc mð
¦u truy»n thì Th¡i Tèng Tr¥n Cóc Hoa công na n¡ truy»n Næm Kinh. Ch½nh v¼
vªy, truy»n thì Th¡i chõ y¸u dòng º kº b¶n b¸p lûa nh  s n chù khæng h¯n l  t¡c
ph©m dòng º åc nh÷ ta th÷íng th§y.

3. K¸t luªn
Nâi tâm l¤i, Tèng Tr¥n Cóc Hoa l  mët truy»n thì kh¡ ti¶u biºu cõa v«n håc
d¥n tëc Th¡i T¥y B­c. Tuy ¢ ÷ñc nh­c tîi trong nhi·u cæng tr¼nh nghi¶n cùu
nh÷ng nâ v¨n ang l  t¡c ph©m ái häi ÷ñc giîi thi»u rëng r¢i, cæng phu, óng
müc hìn, º ng÷íi åc câ mët c¡i nh¼n ¦y õ v· n·n v«n håc n÷îc nh . M°c dò
cèt truy»n câ nhúng iºm kh¡ gièng vîi t¡c ph©m Tèng Tr¥n Cóc Hoa cõa v«n håc
d¥n tëc Kinh nh÷ng i s¥u v o t¼m hiºu s³ b­t g°p nhúng iºm kh¡c bi»t ¡ng kº.
åc Tèng Tr¥n Cóc Hoa cõa v«n håc d¥n tëc Th¡i ta cán th§y ÷ñc nhúng
gi¡ trà d¥n gian kh¡c thuëc v· v«n ho¡ °c tr÷ng vòng mi·n. Nhúng gi¡ trà â c¦n
÷ñc b£o tçn, ph¡t huy s¥u rëng, gióp cho chóng ta câ mët c¡i nh¼n to n di»n hìn
v· mët n·n v«n håc a d¥n tëc, gi u b£n s­c.

T€I LI›U THAM KHƒO

[1] V¼ V«n N±n, 2006. B¼ ta h¡y v  b¼ gi·ng h  mi·n. Nxb Khoa håc X¢ hëi, H  Nëi.
[2] °ng V«n Lung (chõ bi¶n), Vã Thà H£o, Nguy¹n Sæng Thao, 1997. Nghi¶n cùu
v«n ngh» d¥n gian. Nxb V«n ho¡, H  Nëi.
[3] Vô Anh Tu§n, 2004. Truy»n thì T y, nguçn gèc, qu¡ tr¼nh ph¡t triºn v  thº lo¤i.
Nxb ¤i håc Quèc gia H  Nëi.
[4] Tèng Tr¥n Cóc Hoa (Truy»n thì Th¡i), B£n ch²p tay. Pháng àa ch½, Th÷ vi»n
t¿nh Sìn La.
[5] Nhi·u t¡c gi£, 2004. V«n håc c¡c d¥n tëc thiºu sè Vi»t Nam. Nxb D¥n tëc, H 
Nëi.
ABSTRACT

Tong Tran Cuc Hoa - the original poetry story in Tay Bac
If Tong Tran Cuc Hoa are famous writings in poetry stories in Chinese-transcribed
Vietnamese of Kinh people, the poetry stories of the Thai People also reaches a meritorious
position in Thai literature. Although the two writings have similar plots, they also have
different symbolisms. The matters such as the time of composing, cultural characteristics
of regions and differences on ways of looking at mankind in each ethnic group should be
considered properly.