Türk Eğitim Tarihi

1. Türk Eğitim Tarihine Giriş

1. Türk Eğitim Tarihine Giriş

• Geçmişi Bilmek Geleceği Öngörmektir

• Türk Eğitim Tarihi Nedir?
• Tarih Bilinci ve Türk Eğitim Tarihi
• Eğitim Tarihinin Temel Kaynakları Nelerdir?
• Tarihi Malzemenin Değerlendirilmesi
• Türk Eğitim Tarihinin Amacı
• Türk Eğitim Tarihinin Önemi
• Türk Eğitim Tarihi Kaç Dönemde İncelenebilir?
• Öğretmenlik Bilinci ve Türk Eğitim Tarihi

2
Geçmişi Bilmek Geleceği Öngörmektir
• Geçmiş bireyin ve toplumun hafızasıdır, beynidir ki, bu hafızaya tarih adı verilmiştir.
• İnsanlar eş seçiminde evlenecekleri kişinin geçmişini araştırmayı çok önemsiyorlar.
• Doktor seçiminde dostlarının tecrübelerinden yararlanmayı değerli buluyorlar.
• Avukat seçiminde vekalet verecekleri şahsın kazandığı veya kaybettiği davaları merak ediyorlar.
• Elbise seçiminde markalara önem veriyorlar.
• Hayatın hemen her alanında verecekleri kararlarda isabetli olabilmek adına geçmişi bir şekilde
kurcalamayı ihmal etmiyorlar.
• Geçmişle ilgili olarak elde ettikleri bilgiler doğrultusunda geleceğe dönük atacakları
adımları hesap ederek belirliyorlar.
• Çünkü geçmişi bilmeden bugünü anlamanın, bugünü doğru anlamadan geleceği güvenle
inşa etmenin imkan dışı olduğunu gayet iyi biliyorlar.
• Bu bakımdan tarih; geçmişi değerlendirme, oradan alınan ilhamla geleceğe yön vermedir.
• Tarihinden derinlemesine haberdar olan toplumlar geleceklerini daha sağlıklı ve emin
adımlarla inşa edebilirler.
3
Türk Eğitim Tarihi Nedir?
• Eğitim tarihi; eğitimin dünyada zaman içinde izlediği yolu inceleyen bir bilim dalıdır.
• Tarihin bir alt disiplini olup eğitimin tarihsel gelişimini inceleyen bilim dalıdır.
• İlk çağlardan günümüze kadar eğitim sistem, kurum ve uygulamalarının geçmişini ve
gelişimini konu edinir.
• Eğitim bilimlerinin bir dalı olarak eğitim fakültelerinde inceleme ve araştırma konusu
yapılmaktadır.
• Türk eğitim tarihi ise; Türklerin eğitim anlayış ve uygulamalarını dönemler halinde
inceleyerek her döneme ilişkin özelliklerini ve zaman içinde uğradığı değişim ve
gelişmeleri belgelerle ortaya koyar.
• Eğitim sistem ve uygulamalarının dönemsel değişim ve özelliklerini açıklayarak
günümüz eğitim sorunlarının daha iyi anlaşılmasına ve çözülmesine yardımcı olur.

26.9.2018 4
 • Bu amaçla;
• Eğitim ve öğretimle ilgili kavramları açıklamaya,
• Yaşanmış örnekler üzerinden daha iyi anlaşılmasını sağlamaya,
• Her dönemde gerçekleştirilen eğitim uygulamalarının doğru kavranmasını sağlamaya,
• Dönemler arası benzerlik ve farklılıkların nedenlerini açıklamaya,
• Güncel uygulamaların, geçmişteki benzerlerinin sonuçları ışında yorumlanmaya,
• Bazı sistem, kurum, kuruluş, kavram, olgu, uygulama ve anlayışların zaman içinde uğradığı
değişimi gibi konuları inceler.
• “Türk Eğitim Tarihi” dersi öğretmen adaylarına “Genel Kültür” yeterliğini kazandırmak
için hizmet öncesi lisans eğitiminde verilen bir derstir.
• Bu ders öğretmen adaylarının genel kültürünü geliştirir, güncel konuların sınıfta
tartışabilmelerine imkan hazırlar.
• Bu tartışmalarda hoşgörü sahibi olmasına katkı sunar.

26.9.2018 5
 Tarih Bilinci ve Türk Eğitim Tarihi
• Milleti millet yapan hasletlerin başında “tarih bilinci” gelir. Bu bilinç hem fert hem de toplum
açısından önemlidir.
• Geçmiş fert ve toplumun hafızasıdır. Geçmişte yapılanların, yaşanarak tecrübe edilmiş olay ve
olguların sonuçları günü anlamada, geleceği planlamada son derece önemlidir.
• O bakımdan “geçmişini bilmeyenler geleceğinden emin olamaz” denilmiştir.
• Fert için nasıl “geçmiş bilinci” önemliyse, bir milletler için de “tarih bilinci” en az o kadar
önemlidir.
• İnsan bilinci geçmişten elde ettiği tecrübe ve deneyim malzemeleriyle yaşamakta olduğu veya
gelecekte yaşaması muhtemel durumları önceden kestirebilir, öngörü geliştirebilir.
• Tarih yaşananlardır, bilinç de bunların farkında olmaktır. Geçmişinden bir şey barındırmayan
bilinç kendi kimliğinin bile farkına varamaz.
• Bu bakımdan geçmişin bilgisi kişide bir aidiyet duygusu ve şahsiyet gelişimine katkıda
bulunur.
• Bunun topluma bakan yüzü "tarih bilinci" olarak toplumun bütünlüğünü sağlayan önemli
değerlerden biridir.
• Tarih bilincinden yoksun olanlar gününün subjektif gerçeklerine teslim olup başkalarının
yönlendirmelerine kolayca kapılabilir.
26.9.2018 6
 Eğitim Tarihinin Temel Kaynakları Nelerdir?
• Tarihi olaylar deney-gözlem yoluyla incelenemez ve tekrar edilemezler.
• Bu yüzden ancak geçmişten kalan kalıntılar, belgeler ve kaynakların
incelenmesiyle sonuca ulaşmak mümkündür.
• Bunlar; tarihin de kullandığı her türlü yazılı ve sözlü
bilgiler, araç-gereçleridir.
• Bunların başlıcaları;
• Devlet arşivleri,
• Eğitim müzeleri,
• Bazı okulların arşivleri,
• Özel kişilerin elindeki belgeler,
• Kitaplar ve süreli yayınlar,
• Eğitimcilerin ve diğer kimselerin eğitime ilişkin hatıra ve anıları,
• Eğitimci ve öğretmenlerden sözlü tarih yöntemiyle toparlanacak bilgiler vs…

26.9.2018 7
 Tarihsel Malzemenin Değerlendirilmesi
• İnsanlar tarihi, içinde bulundukları an ve zamanın bilincine göre değerlendirmek
eğilimindedirler.
• Geçmişi irdelerken, geleceği hayal ederken daima içinde bulunulan an ve zaman
hareket noktası olarak alınmaktadır.
• Oysa geleceğe dönük sağlıklı öngörüler geliştirebilmek için geçmişin çok iyi ve
dikkatlice gerekir.
• Geçmişte meydana gelmiş olaylar, o dönemin siyasi, sosyal, dini, kültürel ve
ekonomik özelliklerinden etkilenirler.
• O nedenle tarihsel bir olayı değerlendirirken olayın meydana geldiği dönemin şartları
dikkate alınmalıdır.
• Bu şartları dikkate almadan, güncel değer yargıları ve bakış açısıyla yapılacak
değerlendirme geçmişin doğru analiz edilmesine engeldir.
• Hiçbir kayıt ve şartı dikkate almadan geçmişteki münferit bir olaydan hareketle
geleceğe ilişkin geliştirilen öngörüler isabetli olmamaktan uzaktır.
26.9.2018 8
• Tarihe tarafsız yaklaşmak gerekir. Bazen de ideolojik körlük yüzünden tarihsel malzemeler
sağlıklı ve doğru değerlendirilemezler.
• Bu durumlarda öngörülerde isabetsizlik kaçınılmazdır.
• Çiçero bu konuda üç önemli tespit yapar. Ona göre tarihçiler için ilk yasa;
• Hakikat olmayanı ağza almamaktır, ikincisi doğru olan bir şeyi örtbas etmemektir,
bunlardan başka yazdığı bir şeyde taraf gütmemek ve kin beslememektir.
• Cenap Şahabettin de tarafsızlık konusunda; “İnsan tarihe her istediğini söyletebilir ,
çünkü ölüler itiraz edemezler” der.
• Atatürk’ün; “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan, yapana sadık
kalmazsa değişmeyen hakikat insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır.” sözü meşhurdur.
• Tarihi bir olgu sorgulanırken, karar vericinin neden öyle düşünüp uyguladığı da
sorgulamalıdır.
• Ancak böyle bir sorgulamayla hatalara düşmekten büyük ölçüde kurtulmak mümkün olur.
• Güçlü öngörüler için güçlü bir tarih bilincine ihtiyaç vardır ki, bunun ilk maddesi de
samimiyet, ikinci maddesi de yöntemdir.
26.9.2018 9
• Bilimsel yaklaşım; geçmişteki bir olguya dayalı ve özellikle insani bilimleri
açıklamada, geçmişe yönelip o olguyu, ait olduğu dönemin şartlarına göre,
gelişim aşamalarını dikkate alıp, adım adım inceleyerek anlamayı öngörür.
• Buradan elde edilecek sonuçlar geleceğe uyarlanırken geleceğin olası şart ve
imkanlarının da hesaba katılması gerekir.
• Tarihi bir inceleme bir ölçüde nedenlerin incelenmesi olduğundan tarih
biliminde, neden-sonuç ilişkisi büyük önem taşır.
• Çünkü özellikle sosyal olaylar
birbiriyle bağlantılı olarak gelişirler.
• Her tarihi olayın mutlaka en az bir
nedeni ve sonucu vardır.
• Bazı durumlarda bir neden, birçok
sonuçlar doğurabilir.
• Bunun aksine birçok neden bir
sonucun doğmasına sebebiyet
verebilir. .
26.9.2018 10
 • Aynı şekilde yaşanan bir sorun veya olgu,
geçmişteki pek çok olayın birikimi olarak ortaya
çıkmış olabilir.
• Tarihçi bir sonuçtan hareketle, ona sebebiyet
veren sebep veya sebepleri çok iyi irdelemelidir.
• Sadece olayların sebep ve sonuçlarını ortaya
koymakla yetinmek yeterli değildir.
• Geçmişteki olayın güncel hayata yansımalarını da
hesaba katıp geleceği etkileme potansiyelini de
incelemelidir.
• Zira tarihi olayların geçmişten geleceğe uzanan geniş bir perspektifi vardır.
• Geçmişteki bir olay kendinden sonraki bir veya birden çok olayı tetikleyebilir.
• Çoğu kez güncel durumları doğru okumada geçmişin bilgisini doğru
değerlendirmek hayati önem taşır.
• Tarihsel malzeme üzerinde çalışan uzmanların bu ihtimalleri göz önünde
bulundurmaları gerekir.

26.9.2018 11
Türk Eğitim Tarihinin Amacı
• Ünlü tarihçi Naima tarihi; "faydası herkesi kapsayan bir ilim" olarak tanımlar. Ona göre;
yaşanılan çağın olaylarıyla, eski çağın olaylarını karşılaştırıp sonuca o şekilde varmak gerekir.
• Türk eğitim tarihinin amacı, bu alanın duayeni Yahya Akyüz (2016:1) tarafından;
• En eski tarihlerden günümüze kadar Türk milletinin ürettiği,
benimsediği, geliştirdiği eğitim ve öğretime ait düşünceleri,
kuramları, uygulamaları ortaya koymak,
• İnsan yetiştirme düzenini ve nasıl bir insan tipi
yetiştirilmeye çalışıldığını araştırmak,
• Türk toplumlarının mutluluğu ve mutsuzluğu ile eğitim ve
öğretimlerinin ilişkisini araştırmak,
• Bugünkü eğitim sorunlarımızı en iyi biçimde çözebilmek için
geçmişten bir takım dersler çıkarılıp çıkarılamayacağını
tartışmak
şeklinde ifade edilmiştir.
• Türk Eğitim Tarihi dersi bu bağlamda öğretmen yetiştiren kurumlarda ayrı bir ders olarak
okutulmaktadır.
26.9.2018 12
Türk Eğitim Tarihinin Önemi
• "Tarihi öğrenmeyenler, onu tekrar yaşamak zorunda kalırlar" diye meşhur bir söz vardır.
• Voltaire; "Tarih, milletlerin tarlasıdır. Her toplum, geçmişte ne ekmişse, gelecekte onu
biçer" der.
• Türk Eğitim Tarihi dersi de öğretmen adayı öğrencilere;
• Eğitimin farklı konularına ilişkin tarihsel düşünme becerisi,
• Geçmişteki eğitim anlayışları ve uygulamaları ile ilgili yorumlar yapabilme
kabiliyeti,
• Günümüz eğitimsel gelişmelerine tarihsel süreklilik açısından bakabilme yetisi
kazandırır.
• Türk Eğitim Tarihi dersi ile öğretmen adayları eğitim ve öğretim ile ilgili gelişmeleri, eğitimsel
fikirlerle uygulamaları ve eğitim kurumlarını tarihi bir düzlemde öğrenme fırsatı elde
edebilmektedirler.
• Ayrıca geçmişteki uygulamaların ve olayların incelenmesi eğitimi olumsuzluklardan
arındırmada olumlu uygulamaların sonuçlarından daha çok yararlanabilme imkanı verir.

26.9.2018 13
• Akyüz’e (2016:3-4) göre Türk eğitim tarihini bilmek;
• Eğitim sorunlarının anlaşılabilmesi için tarihi süreç içinde gelişimini bilme,
• Eğitim fikir ve uygulamalarının gelişimine
katkıda bulunma,
• Yeni ve geçerli öneriler getirebilme,
• Öğretmenlerin güçlü bir meslek bilincine
sahip olmaları ve mesleklerine sahip
çıkabilmeleri,
• Öğretmenlerin mevcut eğitim ve öğretmen
politikalarını yeterli bilgi ve bilinçle
sorgulayıp kamuoyu oluşturabilmeleri
• Türk milletinin mutlu dönemlerinin ve zaman zaman uğradığı felaketlerin
eğitimsel nedenlerini öğrenme ve bu tarihi birikimden ders çıkarılabilmesi
açılarından önemlidir.
26.9.2018 14
Türk Eğitim Tarihi Kaç Dönemde İncelenebilir?
• Türk eğitim tarihi, tarihi bilinen ilk Türk toplumlarıyla başlar.
• Eğitim tarihçisi Akyüz (2016:1) Türkler için; "Oğuz toplumunun göçüp yürümediği yol
var mıdır? Evini tutup oturmadığı yurt var mıdır? " söylendiğini nakleder.
• Bu ifadeler Türklerin;
• Çok geniş bir coğrafyaya
yayıldığının ve
• Çok farklı devletler
kurduklarının göstergesi
kabul edilebilir.

26.9.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 15
• Bu devletlerden bazıları bağımsız yaşamada tarihin akışı içerisinde kesintisiz bir çizgi
oluşturdukları için Türk tarihinin akışında ana omurgayı teşkil ederler.
• Akyüz bunları;
• Hun, Göktürk, Uygur, Karahanlı, Selçuklu, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti şeklinde bir
sıralamaya tabi tutar(2016:1) .
• İslam'ın kabulüyle önemli bir kırılmaya uğrayan bu çizgi;
• "İslam Öncesi"; Hun, Göktürk, Uygur ve
• "İslami Dönem"; Karahanlı, Selçuklu, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti şeklinde iki ana
bölüme ayrılmıştır.
• Osmanlı Dönemi de; Klasik Dönem, İlk Yenileşme, Tanzimat, Mutlakıyet, Meşrutiyet ve Milli
Mücadele dönemleri şeklinde kısımlara ayrılabilir.
• Özellikle 1776’da ilk yenileşme hareketlerinden itibaren başlayan süreç, Türkiye
Cumhuriyetine giden yolları hazırlayan bir süreç olarak ayrıca önemlidir.
• Bu sürecin başlangıcı dünyada, "geleneksel toplum"dan "modern toplum"a geçişin ilk
işaretlerinin alındığı döneme denk gelmesi hasebiyle ayrıca önemlidir.
26.9.2018 16
 • Tarihsel akışı içinde büyük kırılmalar geçiren Türk
eğitim tarihi, her biri kendi içinde büyük
benzerlikler gösteren dört ana kısma ayrılabilir.
• Bunlar:
• İslam Öncesi Dönem (Hun, Göktürk, Uygur),
• İslam Etkisi Dönemi (Karahanlı, Selçuklu,
Osmanlı Klasik Dönemi),
• Batı Etkisindeki Dönem (İlk Yenileşme,
Tanzimat, Mutlakıyet, Meşrutiyet)
• Batılı Dönem (Türkiye Cumhuriyeti)

26.9.2018 17
Kaynak: Yahya Akyüz (2016), Türk Eğitim Tarihi, Pegem Yayınları, Ankara.
Öğretmenlik Bilinci ve Türk Eğitim Tarihi
• “Türk Eğitim Tarihi” dersi öğretmen adaylarına Türk eğitiminin geçmişini, bugün
geldiği noktayı ve gelecekteki hedefini gösterme ve kavratma açısından oldukça etkili
bir araçtır .
• Eğitim tarihi çalışmaları, geçmiş tecrübelerden dersler çıkarmada ve bu sayede
benzer yanlışlılara tekrarlamayı önlemede en etkili araçlardandır.
• O nedenle, öğretmen adaylarına nesiller boyu eğitime ilişkin gelişmelerin seyrinin
aktarılması önemlidir.
• Öğretmen adayları bu derste;
• Eğitimin amaçlarını ve yetiştirilmek istenen insan tipinin değişen özelliklerini,
• Dönemlere göre eğitim kurum, program ve yöntemlerinde yaşanan gelişmeleri,
• Öğretmen yetiştirme sisteminin tarihsel gelişimini,
• Eğitimi etkileyen düşünür ve eğitimcileri,
• Eğitim sorunlarının, dönemlere göre gelişimi ve çözüme yönelik çalışmalarını,
• Türk eğitim tarihindeki olgu ve olayları “bilimsel yollardan sorgulamayı” öğrenirler.
26.9.2018 18
 Tarih bilmeyen diplomat, pusuladan anlamayan kaptana benzer,
her ikisinde de karaya oturma tehlikesi, kaçınılmaz sonuçtur.
Ahmet Cevdet Paşa

26.9.2018 19