JU MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLSKA GODINA

ŠKOLA BANOVIĆI MJEŠO

VITA
2021./2022.
SRED NJA
ŠKOLA

I
AN

B
O VI

Ć
MATURSKI RAD
Predmet: Elektroenergetska postrojenja
Tema: Termoelektrane

MENTOR: UČENIK:
Damir Bajramović dipl.ing.el.teh. Muamer Lapandić
Razred: IVE1

BANOVIĆI, maj, 2022.god.

Sadržaj

1. UVOD...........................................................................................................................................1
1.1. Sta su termoelektrane i koje imamo u BiH......................................................................1
1.2. Historijski razvoj............................................................................................................2
2. OSNOVNE KARAKTERISTIKE TERMOELEKTRANA.........................................................3
2.1. Vrste snaga u termoelektrani..........................................................................................4
2.2. Podjela elektrana prema vrsti fosilnog goriva.................................................................4
2.3. Vrste hladjenja termoelektrane.......................................................................................6
2.4. Prenos goriva do termoelektrane....................................................................................7
3. DIJELOVI TERMOELEKTRANE..............................................................................................8
3.1. Kotlovski dio..................................................................................................................8
3.2. Napojni dio (vodom)......................................................................................................9
3.3. Komora izgaranja...........................................................................................................9
3.4. Turbinski dio................................................................................................................10
3.4.1. Turbina..........................................................................................................11
3.5. Kondenzacioni dio.......................................................................................................12
3.5.1 Kondenzator...................................................................................................12
3.6. Rashladni tornjevi........................................................................................................13
3.7. Elektroenergetski dio...................................................................................................14
3.7.1. Sinhroni generator.........................................................................................15
4. SNAGA BLOKA........................................................................................................................16
5. UTICAJ TERMOELEKTRANA NA OKOLINU......................................................................17
6. POTREBA ZA NOVIM IZVORIMA ENERGIJE......................................................................18
7. PRENOS ELEKTRICNE ENERGIJE IZ TERMOELEKTRANE..............................................19
8. TERMOELEKTRANA TUZLA.................................................................................................20
9. ZAKLJUCAK.............................................................................................................................21
10. LITERATURA .........................................................................................................................22
Dodatak 1. Informativni list maturskog rada...................................................................................23
1. Uvod

Danasnje vrijeme je nemoguce zamisliti bez elektricne energije. Za sav posao koji covjek obavlja
potrebna mu je elektricna energija, bilo da se radi o kucanskim poslovima ili o pogonjennju velikih
industrijskih postrojenja. Elektricnom energijom se pokrecu motori, osvjetljavaju ulice, fabrike,
stanovi, sportski i drugi tereni. Veliki dio saobracaja se pokrece elektricnom energijom kao sto su
vozovi, trolejbusi, tramvaji, a svake godnie sve vise raste proizvodnja elektricnih automobila. Ona
nam omogucava prenos informacija internetom, televizijom, putem radija.
Termoelektrane su jedan najvaznijih proizvodjaca elektricne energije na svijetu i o njima ce se
pisati u ovom maturskom radu.

1.1. Sta su termoelektrane i koje imamo u BiH

Termoelektrane su energetska postrojenja koje energiju dobivaju sagorijevanjem goriva (ugalj,

nafta, zemni gas). Sagorijevanjem tih goriva zagrijava se voda koja se pretvara u paru i pokrece
turbinu, a potom i generator za proizvodnju elektricne energije.

U Bosni i Hercegovini postoji 5 termoelektrana:

- Gacko- instalisana snaga 300MW

- Kakanj- instalisana snaga 450MW
- Stanari- instalisana snaga 300MW
- Tuzla- instalisana snaga 715MW
- Ugljevik- instalisana snaga 300MW

Slika 1. Termoelektrana

1
1.2. Historijski razvoj

Prve verzije parnog stroja javljaju se već u antici dok se konkretnija primjena javlja u 17. stoljeću.
Industrijska revolucija započinje izumom parnog stroja (James Watt)(1765.) koji je radio na
principu pare koja stvara pritisak. Glavni parametri termoenergetskih postrojenja su se mijenjali
kroz historiju, a najveće promijene su doživjeli pritisak i temperatura pare. Od nekih 15 bara i 300
°C dosegli su do današnjih 100-tinjak bara i oko 600 °C. Količina pare se povećava, a samim time
i snaga postrojenja, te tako smanjujemo potrošnju goriva i podižemo stepen iskoristenja
postrojenja. Daljnje povećanje iskoristenja postrojenja je postignuto primjenom pregrijača i
međupregrijača, a nova revolucija nastaje razvojem takozvanih blok postrojenja (kotao i turbina su
jedan zatvoreni upravljački krug). Za termoelektrane kakve mi poznajemo najvaznija stvar bila je
izmisljanje i patentiranje parne turbine 1791. Nakon nje izmisljena je i plinska turbina pocetkom
20. stoljeca.

1866. Siemens je otkrio princip rada generatora istosmjerne struje, a vec 1879.g Tomas Edison je
napravio prvu sijalicu sa ugljenom niti. Istosmjerna struja iz Edisonove elektrane napajala je oko
7000 sijalica. Zbog istosmjerne struje i malog napona u elektranama, elektricnu energiju su koristili
samo korisnici u neposrednoj blizini termoelektrane. Problem sa istosmjernom strujom zadrzao se
sve do 1887.g kada je Nikola Tesla patentirao generator za proizvodnju naizmjenicne trofazne
struje.

Danas imamo situaciju da se oko 80% električne energije u industrijski razvijenim zemljama dobija
iz termoelektrana (tu spadaju plinske ii nuklearne elektrane).
Osim što proizvode električnu energiju termoenergetska postrojenja služe i za proizvodnju toplote
koja je također bitna u krajevima gdje je potrebno grijanje. Važnost ovakvih postrojenja raste iz
dana u dan bez obzira na nove izvore i načine proizvodnje električne energije. Naravno u svemu
tome raste i zagadjenje okoline što je pitanje kojim se također moramo aktivno pozabaviti kad
govorimo o termoelektranama.

2
2. Osnovne karakteristike termoelektrana
U osnovne karakteristike termoelektrana spadaju: vrste snaga koje imamo u termoelektrani, vrsta
hladjenja, na koje fosilno gorivo radi termoelektrana, kakav je transport goriva do tremoelektrane.

Slika 2.1 Osnovni prikaz termoelektrane

3
2.1 . Vrste snaga u tremoelektrani
U termoelektranama imamo 3 vrste snaga: instalisana snagu, maksimalna snagu i raspoloživa
snagu.
• Instalisana snaga se definiše kao aritmetički zbir naznačenih snaga generatora (MVA), odnosno
kao aritmeticki zbir snaga turbina mjerenih na priključcima generatora (MW). Instalisana snaga
je istovremeno i naznačena snaga elektrane.
• Maksimalna snaga je najveća snaga koju elektrana kao cjelina može da proizvede, uz
pretpostavku da su svi dijelovi elektrane sposobni za pogon. Za hidroelektranu se pri tome
pretpostavlja da su protok i pad optimalni, a za termoelektranu da na raspolaganju stoji dovoljna
količina goriva zadovoljavajućeg kvaliteta i dovoljna količina vode zadovoljavajuće
temperature i čistoće za hlađenje kondenzatora. Razlikujemo maksimalnu snagu na
priključcima generatora i maksimalnu snagu na pragu elektrane (izlazu iz elektrane prema
EES).
• Raspoloživa snaga elektrane je najveća snaga koju elektrana može da proizvede u datom
trenutku, uvažavajući stvarno stanje u elektrani (kvarovi, remonti i sl.) i uz pretpostavku da
nema ograničenja zbog proizvodnje reaktivne energije. Pri određivanju raspoložive snage, kod
hidroelektrana treba uzeti u obzir protok i pad, a kod termoelektrana kvalitet goriva, količinu i
temperaturu vode.

2.2 . Podjela elektrana prema vrsti fosilnog goriva

Glavne podele termoelektrana na fosilno gorivo su prema sledećim kategorijama:
• Vrsta proizvodnje energije: razlikuju se termoelektrane koje odaju samo električnu energiju
(kondenzacione TE) i termoelektrane-toplane (TE-TO), koje pored električne energije odaju i
toplotnu energiju putem nosilaca toplote (pare, ili tople vode), koji se koriste za tehnološke
procese i grijanje.
• Vrsta korišćenog goriva: razlikuju se TE na čvrsto (ugalj), tečno (nafta i naftini derivati) i
gasovito gorivo (prirodni gas) kao i na kombinaciju dva ili tri goriva.
• Tip osnovne turbine: razlikuju se TE sa parnim ili gasnim turbinama, odnosno kombinovani
proces kada su primijenjena i parna i gasna turbina.

4
Prednosti i nedostaci elektrana razlicitih energenata:
Ugalj:
Prednosti: Nedostaci:
- Snabdijevanje gorivom - Investicijski troškovi
- Stabilna i konkuretna cijena goriva - Relativno velike emisije CO2
- Jedinične snage 400 - 1000 MW - Skladištenje goriva
- Mogučnost korištenja šljake i pepela u
cementnoj industriji
- Životni vijek (35+15 godina)

Zemni gas (plin):

Prednosti:
- Ekološka prihvatljivost
- Tehnologija u razvoju
- Investicijska ulaganja
- Rok izgradnje
- Stepen iskorištenja goriva do 60%
- Relativno brz povrat uloženih sredstava
Nedostaci:
- Rizik snabdijevanja gorivom
- Cijene plina u budućnosti
- Životni vijek
- Fleksibilnost pogona

Nuklearna energija:
Prednosti: Nedostaci:
- Konkurentna, stabilna i predvidljiva - Investicijski troškovi
cijena električne energije - Dugoročno odlaganje radioaktivnog
- Nema emisije CO2 otpada
- Smanjenje ovisnosti o uvozu energenata - Neproliferacija
(skladištenje goriva) - Mogući problemi s dekomisijom
- Pozitivan uticaj na zapošljavanje i
ekonomiju
- Razvoj naprednih tehnologija

5
2.3 . Vrste hladjenja termoelektrane

Kod termoelektrana imamo dvije vrste hlađenja: protočno i povratno hlađenje. Kod protočnog
hlađenja voda za hlađenje kondenzora se uzima iz prirodnog izvora (rijeke, jezera), propušta kroz
kondenzator i vraća natrag. Kad ne postoji prirodni izvor vode za hlađenje ista voda se propušta
kroz kondenzator i stalno se hladi u posebnim hladnjacima (najefikasniji su rashladni tornjevi), što
predstavlja povratno ili veštačko hlađenje. Izbor sistema hlađenja vezan je za osnovnu dilemu
prilikom izbora lokacije TE na ugalj – blizu reke ili blizu rudnika uglja.

Slika 2.2 Povrtano hladjenje vode

6
2.4 . Transport goriva do termoelektrane

Ugalj koji se kod nas koristi u termoelektranama je obično lignit, koji ima relativno malu donju
toplotnu moć (6-10 MJ/kg). Zavisno od blizine rudnika, ugalj se od rudnika do termolektrane
prevozi na pokretnim trakama (transporterima), kamionima, željeznicom, obično sopstvenom
prugom, ili brodovima. Kod željezničkog transporta, da bi se smanjilo vrijeme istovara, obično se
koriste specijalni vagoni kod kojih se u hodu otvara dno.
U elektranama se ugalj odlaže na skladištu odgovarajućeg kapaciteta kako bi se obezbijedio pun
rad elektrane u odgovarajućem periodu (npr. 15 dana) u slučaju problema u dostavi. Ugalj se posle
istovara pomoću transportera i dovodi do kotlovskih bunkera. Kapacitet bunkera je obično dovoljan
za desetak sati rada elektrane. Veći problemi u dostavi uglja mogu da izazovu prekid rada
termoelektrane.
Na putu od istovara do kotlovskih bunkera, vrši se selekcija i izdvajanje gvozdenih predmeta iz
uglja, kao i uzimanje uzoraka i merenje protočne težine uglja. Punjenje kotlovskih bunkera ugljem
vrši se prema radu kotla. Kao pomoćno gorivo je obično predviđen mazut (gorivo dobijeno
frakcijskom destilacijom nafte, relativno sigurne zapaljivosti), pa postoji i postrojenje za istovar,
kao i rezervoari za skladištenje.

Slika 2.3 deponija uglja TE Tuzla

7
3. Dijelovi termoelektrane

Termoelektrana se sastoji od nekoliko osnovnih dijelova: kotlovskog dijela, napojnog dijela,

turbinskog dijela, kondenzacionog i elektroenergetskog dijela. Svaki od ovih dijelova sadrzi svoje
uredjaje koje cemo obratiti u narednom dijelu teksta.

3.1. Kotlovski dio

Kotlovsko postrojenje–da bi se obavilo sagorijevanje, gorivo treba pripremiti, dovesti do

temperature paljenja i uz dovođenje kiseonika izvršiti njegovo sagorijevanje. Priprema goriva
ima za cilj povećanje površine goriva koja će doći u dodir sa vazduhom, šta se obično postiže
raspršivanjem. Čvrsta goriva mogu sagorijevati na rešetki (slojno) (kod kotlova do 100 t/h) ili u
prostoru.

Kod sagorijevanja na rešetki, rukovanje ložištem obuhvata tri najvažnije operacije:

- dovod goriva na rešetku, odnosno ložište,
- raspodjelu goriva po rešetci,
- uklanjanje pepela i šljake.
Pri sagorijevanju u prostoru, čvrsto gorivo se prvo pomoću mlinova usitni na određenu finoću, a
zatim dovodi u ložište pomoću struje zagrijanog vazduha, posredstvom gorionika mješavina
samljevenog uglja i vazduha pali se u ložištu. Kod uglja male toplotne moći, često se koristi
recirkulacija dimnih gasova, tako što se deo dimnih gasova iz ložišta vraća u mlinove. Na taj
način se vrši sušenje ugljene prašine u mlinovima i postiže potrebna temperatura mješavine za
sagorijevanje.

Prednosti sagorijevanja goriva u prostoru u odnosu na sagorijevanje na resetki:

- mogu se izrađivati ložišta velikih snaga (jer nema glomaznih rešetki),
- istovremeno se mogu koristiti goriva različitih karakteristika,
- postiže se visok stepen iskorišćenja ložišta (nema propadanja goriva kroz rešetke,
potrebno je manje vazduha itd.)
- vazduh se može zagrevati do viših temperatura (neće se ugroziti rešetka).

Nedostaci sagorevanja goriva u prostoru:

- velika potrošnja energije za mljevenje uglja i za rad ventilatora koji dovode svjež vazduh,
- veliko trošenje obrtnih dijelova mlinova za ugalj,
- neophodna ugradnja filtera za dimne gasove radi uklanjanja čestica pepela i nesagorenih
sastojaka goriva,
- teža mogućnost rada kotla sa manjim opterećenjem (najmanje 30-50% naznačene snage),
- opasnost samozapaljenja ugljene prašine.

8
Kod kotlova sa sagorijevanjem u prostoru, za potpalu i eventualno održavanje vatre, kao pomoćno
gorivo je obično predviđen mazut. Kod tečnih i gasovitih goriva, priprema je znatno jednostavnija.
Kod tečnih je potrebno izvršiti raspršivanje kako bi se stvorila mješavina pare tečnog goriva i
vazduha, koja potom sagoreva. Da bi se ostvarilo potpuno sagorevanje, treba izvršiti pravilan izbor
gorionika. Kod gasovitih goriva potrebno je stalno miješanje sa vazduhom. Sagorijevanje se vrši
pomoću gasnih gorionika (plamenika).

3.2. Napojni dio (vodom)

Voda koja se koristi za napajanje parnih kotlova mora se prethodno pripremiti, jer sirova voda
sadrži štetne tvari. Rastvorene i nerastvorene štetne primjese u sirovoj vodi moraju se odstraniti da
ne bi došlo do njihovog taloženja na zidovima parnih kotlova i u cijevima. Naročito je opasan
kotlovski kamen jer sa jedne strane smanjuje stepen iskorištenja pranih kotlova zbog male toplotne
provodnosti, a sa druge strane dovodi do pregrijevanja kotlovskog materijala, što može dovesti do
deformacije i eksplozije parnog kotla. Sirova voda se priprema mehaničkim i hemijskim bistrenjem
i filtriranjem, čime se dobija tzv. demineralizovana (demi) voda.

3.3 Komora izgaranja

Komora izgaranja sastoji se od dva cilindra. U prvom se odvija izgaranje prilikom čega se razvijaju
visoke temperature te se tako štiti vanjski cilindar od djelovanja zračenja topline. Cilindri su
medjusobno povezani te se izmedju njih odvija strujanje zraka. Za izgaranje se dovodi 3-6 puta
više zraka od teoretski potrebnog zbog sniženja maksimalnih temperatura. Komore izgaranja
trebaju osigurati: stabilno izgaranje u širokim granicama opterećenja, jednoličnu raspodjelu
temperatura dimnih plinova na izlazu iz komore izgaranja da gubitak pritiska u komori izgaranja
bude što manji. U klasičnom plinsko-turbinskom postrojenju možemo imati više komora izgaranja
koje se slažu uzdužno, po obodu. Takvo slaganje koristimo kao bismo smanjili dimenzije.

Slika 3.1 Komora izgaranja

9
3.4. Turbinski dio
Turbine su toplotni motori sa posrednim pretvaranjem toplotne energije u mehanički rad, pri čemu
je u parnim turbinama radni medij vodena para, a u gasnim dimni gasovi, odnosno produkti
sagorijevanja. Osnovni dijelovi svake turbine su radno kolo i sprovodni aparat. Radno kolo se
sastoji od diska, radne lopatice i vratila (osovine). Prema principu rada razlikujemo akcijske,
reakcijske i kombinovane turbine.

• Kod akcijskih turbina, para, neposredno delujući na

lopatice, izaziva silu akcijskog dejstva, a ona obrtni
moment. Mehanički rad nastaje na račun smanjenja
kinetičke energije pare.
• Kod reakcijskih turbina, prvo se, produženom
ekspanzijom, u sprovodnom aparatu i radnom kolu,
potencijalna toplotna energija pare pretvara u
kinetičku. Zbog ubrzanja mlaza pare, na lopaticama
radnog kola nastaje sila reakcijskog dejstva.
Komponenta reakcijske sile koja deluje
tangencijalno na rotor turbine je korisna, a druga,
koja deluje aksijalno, duž osovine turbine, štetna je
jer negativno deluje na ležišta turbine i mora se
nekako poništiti.

Slika 3.2. Akcijska i reakcijska turbina

Postupci održavanja turbine:

- održavati turbinu čistom,

- kada god sistem nije u pogonu potrebno je otvoriti drenažne ventile,
- testirati zaštitu prekoračenja brzine,
- s vremena na vrijeme tokom perioda dugog rada bez zaustavljanja, provjeravati
zaustavni ventil za slučaj nužde i upravljački ventil,
- pripaziti na sakupljanje kamenca na lopaticama turbine,
- provjeriti temperaturu ulja za podmazivanje sistema ,
- kada turbina nije u pogonu, potrebno je otvoriti cijevi pare i provjeriti da su svi ventili
zatvoreni.

10
3.4.1. Turbina

Turbina je rotacijski motor koji izdvaja energiju iz

tekucine ili protoka zraka i pretvara u koristan rad.
Najjednostavnije turbine imaju jedan pomični dio, rotor,
a to je vratilo (osovina) ili bubanj, sa lopaticama. Protok
tecnosti djeluje na lopatice tako da se okreću i daju
energiju rotacije na rotor. Rani primjeri turbina su
vjetrenjače i vodeni mlinovi. Plinske, parne i vodne
turbine obično imaju kućište oko lopatica koje sadrži i
kontrolira radnu tvar. Za izum parne turbine zaslužan je
britanski inženjer Sir Charles Parsons (1854-1931).

Slika 3.3. Turbina

Moderne parne turbine često upotrebljavaju reakciju i impuls u istoj jedinici, obično različiti
stepeni reakcije i impulsa iz korijena lopatica svoje periferije. Uredjaj sličan turbini, ali u
obrnutom procesu, je kompresor ili pumpa. Osovinski kompresor u mnogim plinskim turbinama
dobar je primjer. Ovdje ponovno, i reakcija i impuls su iskorišteni i opet, u modernim
osovinskim kompresorima, stepen reakcije i impulsa obično će se razlikovati od korijena
lopatica periferije. Claude Burdin 1828 je upotrijebio termin turbo iz latinskog što označava
vrtlog, tokom inženjerskog natjecanja. Benoit Fourneyron, student Claude Burdin-a, izgradio je
prvu praktičnu vodenu turbin.

1. sprovodni aparat ili mlaznik

2. lopatice
3. disk
4. vratilo (osovina)

Slika 3.4. Dijelovi turbine

11
3.5. Kondenzacioni dio

Kondenzovanjem pare pomoću vode za hlađenje smanjuje se pritisak i temperatura izlazne pare,
čime se termički i opšti stepen iskorišćenja parnog postrojenja povećava. Kondenzovana voda
(kondenz) je zapravo destilovana voda koja se kondenzatnim pumpama vraća u parni kotao. Ako
ne bi bilo kondenzatora, postrojenje za pripremu vode bi moralo da priprema cjelokupnu vodu za
napajanje kotla, što bi povećalo troškove eksploatacije. Upotrebom parnog kondenzatora praktično
se dobija jedan zatvoreni sistem cirkulacije, u kojem se nadoknađuje samo dopunska voda, tj. voda
koja je iscurila ili isparila kroz slabije zatvorena mjesta, što obično predstavlja 3-10 % vode i pare
u kruženju.

3.5.1. Kondenzator

Kondenzator je u osnovi metalni cilindrični sud sa velikim brojem mesinganih cijevi u

unutrašnjosti, kroz koje protiče rashladna voda. Na dnu cilindra se prikuplja kondenzat, koji se
vodi pumpama u deareator - uređaj za izdvajanje vazduha iz napojne vode (vazduh u napojnoj vodi
izaziva koroziju na instalaciji za paru i turbini). Količina rashladne vode je 50 do 70 puta veća od
količine pare koja se kondenzuje. Kondenzator se postavlja neposredno ispod turbine da bi gubici
usled isticanja bili što manji. Za pravilno funkcionisanje termoelektrane potrebne su, dakle, velike
količine rashladne vode koje se koriste za kondenzovanje pare. Pošto je kondenzator izmjenjivač
topline potrebno je osigurati i medij kojem će se ta toplina predati kako bi se para ohladila do
temperature kondenzata. Upravo zbog toga su termoelektrane smještene na rijekama, moru..., kako
bi se osigurao medij koji će preuzimati svu tu toplotu. Naravno postoji mogućnost da
termoelektrana radi dvofazno, odnosno kao i toplana. Tada se ta para može odvoditi vrelovodima
i služiti kao grijanje
Ako se iz rijeke ne može dobiti dovoljna količina rashladne vode, upotrijebljena voda se hladi u
rashladnim tornjevima.

Slika 3.5. princip rada kondenzatora

12
3.6. Rashladni tornjevi
U nekim velikim termoelektranama postoje veliki
dimnjaci, koji oslobadjaju otpadnu toplinu u ambijent
atmosfere isparavanjem vode, a nazivaju se rashladni
tornjevi .
Rashladni toranj je visoka betonska kula, čija je
unutrašnjost isprepletena mrežom na koju pada voda
dovedena iz parnog kondenzatora. Voda se razbija na
kapljice čime se povećava njena dodirna površina sa
vazduhom. Vazduh, čiji je tok suprotan od vode,
oduzima toplotu od vode i u vidu toplih isparenja izlazi
iz rashladnog tornja. Rashlađena voda pada u obliku
kiše u bazen za skupljanje rashlađene vode, a odatle se
odvodi pumpama u parni kondenzator. Gubici vode
usled isparavanja i curenja nisu veliki i iznose 4-6%
ukupne vode za hlađenje, pa se ovaj gubitak mora
nadoknaditi.

Slika 3.6. Kako se hladi voda u rashlaldnom tornju

Slika 3.7. Rashladni tornjevi, Engleska

13
3.7. Elektroenergetski dio
Elektroenergetski deo TE uglavnom se sastoji od turboagregata (turbina+generator), odnosno od
blokova generator-transformator , koji se nezavisno povezuju na prenosnu mrežu. Transformatori
služe za podizanje napona na nivo napona prenosne mreže. Potrebno je obezbijediti pouzdano
napajanje sopstvene potrošnje elektrane, pa se obično predviđa napajanje ove potrošnje iz dva
nezavisna izvora, najčešće sam generator bloka, i elektroenergetski sistem kao drugi izvor.

3.7.1 Sinhroni generator

Sinhroni generator je vrsta elektricne masine za naizmjenicnu struju velike snage i maloserijske
proizvodnje. Sinhronia masina je reverzibilna masina, sto znaci da ona moze da radi kao generator
ili kao elektromotor. Cinjenica da je stepen iskoristenja vecih jedinica bolji (veca je ekonomicnost),
ima za posljedicu izgradnju elektrana i agregata vecih snaga koje prelaze i 1000MVA. Prema
pogonskoj masini, generatore dijelimo na turbogeneratore, gdje je pogonska masina parna ili gasna
turbina, hidrogeneratore, gdje je pogonska masina vodena turbina i dizelgeneratore gdje je
pogonska masina dizel motor.
Prema obliku rotora dijelimo ih na masine sa punim rotorom i rotorom sa istaknutim polovima.
Prema brzini obrtanja, pri frekvenciji od 50Hz dijelimo ih na brzohodne (750 do 3000 obrtaja po
minuti, sa brojem pari polova p=4 do 1), srednjih brzina (300-600 ob/min, p=10 do5) i sporohodne
(manje od 300 ob/min, vise od 10 pari polova).
Turbogeneratori se grade sa cilindricnim rotorom, za velike brzine obrtaja. Kod ove vrste
generatora izrazeni su mehanicki problemi u pogledu konstrukcije rotora zbog velike brzine, velike
obrtne mase. To zahtijeva da se prave rotori malog precnika i da se namotaj rotora rasporedjuje
ravnomijerno po obimu. Uvijek se postavljaju horizontalno zbog velikih brzina.
Sporohodni generatori se prave sa rotorom sa istaknutim polovima, postavljaju se vertikalno i
koriste se na mjestima gdje nemamo ili nam ne treba velika brzina (hidroelektrane).

Slika 3.8. Singroni generator Slika 3.9 sinhroni generator firme Siemens

14
4. Snaga bloka
Snaga bloka termoelektrane obično raste kao bismo smanjili specifične investicijske
troškove. Investicija ipak predstavlja važnu stavku u cijeni električne energije. Kroz
zadnjih 40-tak godina proizvodnja pare je ocrtavala veličinu i snagu postrojenja. 1960-
ih imali smo oko 500 t/h te 1980-ih preko 2000 t/h. Ovakav razvoj omogućen je razvojem
tehnologije i materijala. U SAD-u smo imali i probne generatore koji su mogli proizvoditi
i 4500 t/h pare, medjutim pokazali su se relativno nestabilni pa su se parametri pare
vratili na niže vrijednosti. Za više od 2500t/h pare specifični investicijski troškovi dolaze
u zasićenje. Upravo zbog toga snage većine termoenergetskih blokova se kreću od oko
500 do 800 MW.

Slika 4.1. jedan blok termoelektrane

15
5. Uticaj termoelektrana na okolinu

Danas je sve manje termoelektrana budući da su veliki zagadjivaci prirode. Kod termoelektrana
imamo dva osnovna učinka koji utiču na zagadjenje. Prvi i osnovni je učinak koji nastaje zbog
izgaranja fosilnih goriva. Drugi i manje bitnan je zagrijavanje i zagadjivanje rijeka ili jezera.

Termoelektrane na ugalj i mazut, proizvodima sagorevanja (dimni gasovi, šljaka, pepeo) najviše
zagađuju atmosferu, vodu, tlo i životnu sredinu uopšte. Potrebno je ugraditi odgovarajuće sisteme
i preduzeti sve potrebne mjere kako bi se nepovoljni uticaji ublažili, odnosno držali u zakonima
dozvoljnim granicama. Dimni gasovi u sebi sadrže dosta čađi, prašine i sumpora. Najopasnija je
emisija sumpor dioksida (SO2 ), jer ugalj i nafta sadrže nekoliko procenata sumpora. Kod izgaranja
težimo što potpunijem izgaranju zato sto je tada manje zagadjenje. Da bismo to ostvarili cilj je
imati što bolje miješanje zraka i goriva. Naravno da je to najjednostavnije ostvariti kod plinskih
goriva, a najteze kod cvrstog goriva (ugalj). Za izgaranje potrebno je osigurati minimalnu kolicinu
zraka. O kolicini sumpora u produktima izgaranja najvise zavisi udio sumpora u samom gorivu,
dakle tezimo da imamo ugalj i naftu koji sadrze najmanje sumpora.

Slika 5.1 Izgaranje fosilnih goriva

16
U jako industrijalizovanom evropskom području, tzv. kisela
kiša kojom se na vegetaciju talože sumporni spojevi, postala
je jedan od najkrupnijih ekoloških problema. Široka šumska
prostranstva, zajedno sa faunom, nalaze se u ozbiljnoj
opasnosti. U Nemačkoj se navodi postojanje oštećenja u
jednoj trećini šumskih područja.
Pomoću visokih dimnjaka i odgovarajućih ekofiltera, nastoji
se da se ovaj problem učini što manjim. Drugi, isto tako
ozbiljan problem, predstavljaju velike količine pepela i
šljake na odlagalištima (deponijama). Da ne bi došlo do
zagađenja podzemnih voda proceđivanjem štetnih materija
iz pepela, deponija se pravi na odgovarajućem zemljištu gde
npr. postoji debeo sloj gline, a oko deponije se postavlja
drenažni sistem. Deponije se drže potopljene vodom, a suvi
delovi se prskaju vještačkom kišom čime se spriječava
raznošenje pepela vetrom. Posle punjenja, deponija se
rekultiviše, (npr. pošumljavanjem) ili konzervira. Pepeo iz
elektrofiltera (tzv. leteći pepeo) može da se koristi u
građevinarstvu, npr. za opekarske proizvode ili kao Slika 5.2 Posljedica kiselih kisa
podloga za autoputeve.Na kraju, i samo zemljište
površinskih kopova uglja se treba rekultivisati na kraju
ekspolatacije.

17
6. Potreba za novim izvorima energije
Kao sto smo napisali u prethodnom naslovu, termoelektrane su veome veliki zagadjivaci i
najstetnije su za okolinu od svih proizvodjaca elektricne energije.

Slika 6.1 Dijagram porasta obnovljivih izvora energije

Sa dijagrama mozemo vodjeti da je zadnjih godina proizvodnja obnovljive energije znacajno

porasla i nastavit ce rasti u narednim godinama. Ako na to dodamo mjere koje Evropska unija
postavlja po pitanju zagadjenja vazudha i okoline, mozemo zakljuciti da ce se u buducnosti
smanjtiti izgradnja termoelektrana u potpunosti, a tako i zapoceti proces gasenja vec postojecih
termoelektrana.

18
7. Prenos elektricne energije iz termoelektrane

Nakon sto se u termoelektrani proizvede elektricna energija potrebno je izgraditi mreze za prenos
te energije do potrosaca. Mreze dijelimo na prenosne i distributivne. Prenosne mreze povezuju
izvore i konzumna podrucja, dok distributivne sluze za napajanje konkretnih potrosaca.
Prenosne moraju imati brze i selektivne zastite na svakom elementu, tako da se u slucaju kratkog
spoja ili drugog kvara iskljuci napajanje u sto kracem vremenskom periodu.
Siguran i pouzdan pogon elektroenergetskog sistema temelji se na ispravnom radu svih dijelova
sistema, pa tako i prenosne mreže koju čine:
• Zračni i kablovski vodovi kojima se električna energija prenosi između dva rasklopna
postrojenja, najčešće na velike udaljenosti (od nekoliko kilometara do nekoliko stotina
kilometara i više)
• Mrežni transformatori preko kojih se električna energija transformise iz jednog naponskog
nivoa u drugi, i to:
- između dvije podmreže unutar prenosne mreže ( 400/220 kV, 220/110 kV, 400/110 kV),
- iz prenosne mreže u distributivnu mrežu (npr. 110/35 kV, 110/10 kV),
- iz prenosne mreže u električno postrojenje velikog industrijskog potrošača (110/6 kV).

Prenosna mreza smije imati odstupanje frekvencije od -0.5 do +0.5 (49,95 Hz do 50,05 Hz) i
napona:
- 400 kV od -10% do +5% (360-420kV),
- 200 kV ±10% (198-242 kV),
- 110 kV ±10% (99-121 kV).
Da bi prenos bio ekonomican insistira se na sto manjoj struji kako bi se smanjio presjek, a time i
dzulovi gubici u vodu. To se postize povecanjem napona.

Slika 7.1 Prenosne mreze Bosne I Hercegovine

19
8.Termoelektrana Tuzla
Izgradnja kompleksa termoelektrane realizirana je etapno, u periodu od 1959. do 1978. godine.

- Instalirana snaga: 723 MW (bez blokova 1 i 2)

- Prosječna godišnja proizvodnja električne energije: oko 3100 GWh
- Godišnja potrošnja uglja: oko 3,3 miliona tona

Proizvodnja električne energije počela je 1963. godine, puštanjem u pogon Bloka 1, snage 32
MW. Povećanje instalirane snage TE „Tuzla“ slijedi izgradnjom i puštanjem u pogon ostalih
proizvodnih jedinica:

• 1963. godine Blok 1 (snaga 32 MW) - van pogona

• 1964. godine Blok 2 (snaga 32 MW) - van pogona
• 1967. godine Blok 3 (snaga 100 MW)
• 1971. godine Blok 4 (snaga 200 MW)
• 1974. godine Blok 5 (snaga 200 MW)
• 1978. godine Blok 6 (snaga 215 MW)

Blokovi 1 i 2 su trajno stavljeni van pogona. Električnu energiju TE "Tuzla" proizvodi u

termoblokovima 3, 4, 5 i 6.

U poslijeratnom periodu izvršena je:

• sanacija i modernizacija Bloka 3 (100 MW) i Bloka 4 ( 200 MW)

• revitalizacija Bloka 5 (200 MW)
• revitalizacija i povećanje snage Bloka 6 sa 215 na 223 MW

Realizacijom navedenih investicija postignuti su značajni tehnološki, ekološki i ekonomski efekti.

Izvršena je zamjena elektrofiltera novim, čime je emisija prašine po bloku svedena na nivo
evropskih normi. Zamjenom automatike, rekonstrukcijom i modernizacijom na kotlovskim
postrojenjima i saniranjem elektropostrojenja, radni vijek blokova produžen je za narednih 15
godina i značajno je povećana pouzdanost postrojenja.

Pored proizvodnje električne energije za potrebe EES, TE "Tuzla" proizvodi i isporučuje:

• toplotnu energiju za sisteme daljinskog grijanja gradova Tuzle i Lukavca,

• tehnološku paru za potrebe industrije i
• industrijsku vodu za bližu okolinu.

Proizvodna postrojenja Termoelektrane “Tuzla” su projektovana za rad sa ugljevima ugljenog

bazena Kreka – Banovići, najvećeg u Bosni i Hercegovini, koji raspolaže značajnim geološkim
rezervama lignita i mrkog uglja, koje omogućavaju pouzdano i dugoročno snabdijevanje
Termoelektrane "Tuzla" ugljem potrebnog kvaliteta.

20
9. Zakljucak

Termoelektrane imaju veliku ulogu u proizvodnji električne energije. Kao takve koriste
različite sagorive energente, u cilju proizvodnje električne energije. Obzirom na zastupljenost
odredjenog energenta shodno tome se i prave različite termoelektrane. Kod nas u Tuzli kao
sagorivi energenti se koristi ugalj koji se dovlaci iz razlicitih rudnika.

Do sada su se najviše koristile plinske termoelektrane, parne termoelektrane, hidroelektrane itd.

Razvojem tehnolgije i svijesti kod ljudi i ove termoelektrane danas proizvode električnu energiju
sa malim stepenom zagadjivanja okoline u odnosu na prije.

Kako vrijeme prolazi i svijet postavlja nove standarde po pitanju zagadjenja i kod nas se sve vise
razmislja o obnovljivim izvorima energije i izgradnji solarnih elektrana, vjetrenjača itd. Postoje
neke firme i domacinsta gdje su vlasnici postavili solarne panele na krovove objekata i tako su sebi
obezbijedili besplatnu elektricnu energiju.

Termoelektrane se sastoje od različitih postrojenja, gdje svaki dio ima svoju ulogu, a to su
najčešče, pumpe, turbine, kondenzator, spremnik/kotao, generator pare, generator električne
energije itd.

Tokom rada stepen iskorištenja termoelektrane je od 28 - 30%, što je malo u odnosu na ono koliko
se uloži.

Termoelektrane su imale dosta uticaja na zagadjenje okoline u prijašnjim vremenima, ali danas
su omogučile pripajanje stanovnika na centralno grijanje putem parovoda (para koja se koristi
od termoelktrane) te su omogučile ukidanje manjih ložišnih stanica i samim time zagadjenje
okoline je dosta smanjeno.

21
10. Literatura

➢ http://www.wikipedia.org

➢ https://www.epbih.ba/

➢ https://www.epbih.ba/stranica/termoelektrane

➢ https://opusteno.rs/nauka-f29/sta-je-to-sinhroni-generator-t40474.html

➢ Rajko Misita, Elektroenergetska postrojenja, Veselin Masleša, 1985.

22
 Mišljenje mentora o radu:
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________________________________________

Predložena ocjena: ___________________ ( __ )

Ispitivač:_____________________________

Članovi komisije:
1.___________________________________
2.___________________________________

Izdvojeno mišljenje:

Datum odbrane:___.___._______.

23