Professional Documents
Culture Documents
§4 Chương 2 Dao động của mạng tinh thể
§4 Chương 2 Dao động của mạng tinh thể
Phạm Đỗ Chung
Bộ môn Vật lí chất rắn – Điện tử
Khoa Vật lí, ĐH Sư Phạm Hà Nội
136 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021
Chương 2
• Dao động của mạng tinh thể
1. Dao động của mạng 3 chiều
2. Dao động của mạng một chiều một loại nguyên tử
3. Dao động của mạng một chiều hai loại nguyên tử
4. Lượng tử dao động: Phonon
5. Nhiệt dung của vật rắn
6. Sự giãn nở vì nhiệt
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 2
Dao động của mạng tinh thể
Mạng không
gian
Mạng tinh
thể
Gốc Các cấu trúc
xếp chặt
Gốc hình Các loại tinh
cầu cứng thể (ion,…)
Gốc tương tác
lẫn nhau
Gốc dao động
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 3
Dao động của mạng tinh thể
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 4
1. Dao động của mạng ba chiều
• Sóng đàn hồi truyền theo một số
phương đối xứng cao: <100>,
<110>, <111>
• Chỉ xét sóng thuần túy dọc hoặc
ngang
• Các sóng phức tạp hơn có thể biểu
Dao động
diễn bằng tổ hợp tuyến tính của của mạng
các sóng phẳng. 1 chiều
• Trên một mặt phẳng tinh thể vuông
góc với phương truyền sóng các
nguyên tử dao động giống nhau.
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 5
1. Dao động của mạng ba chiều
Sóng dọc
Dao động của mạng tinh thể có một loại nguyên tử có khối
lượng m, cách nhau một khoảng a.
•Coi như chỉ có tương tác giữa các nguyên
tử lân cận.
• Giả sử lực tương tác giữa các nguyên tử là
lực đàn hồi
•Độ lệch ra khỏi vị trí cân bằng: us
a a a a
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 8
2. Dao động của mạng một chiều một loại nguyên tử
𝑢! = 𝑢𝑒 &!'($&)*
us là độ dời khỏi vị trí cân bằng của nguyên tử ở thứ s
a.s là vị trí của nguyên tử thứ s
K là vector sóng (K=2𝜋/a)
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 9
2. Dao động của mạng một chiều một loại nguyên tử
Ta có:
𝑑 % 𝑢! %
%
= −𝜔 𝑢!
𝑑𝑡
• Thay dạng nghiệm của us vào phương trình dao động
−𝑀𝜔% = 𝐶(𝑢!"# + 𝑢!$# −2𝑢! )
• Lưu ý: 𝑢!±# = 𝑢𝑒 &!'( 𝑒 ±&'(
%
2𝐶
𝜔 = 1 − cos 𝐾𝑎
𝑀
%
4𝐶 %
𝐾𝑎
𝜔 = sin
𝑀 2
𝐶 𝐾𝑎
𝜔=2 sin
𝑀 2
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 11
2. Dao động của mạng một chiều một loại nguyên tử
𝐶 𝐾𝑎
𝜔=2 sin
𝑀 2
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 14
2. Dao động của mạng một chiều một loại nguyên tử
Vận tốc nhóm: vận tốc truyền năng lượng dao động
𝐶 𝐾𝑎
𝜔=2 sin
𝑀 2
𝑑𝜔 𝐶𝑎% 𝐾𝑎
𝑣0 = = . cos
𝑑𝐾 𝑀 2
2𝜋
𝐾=𝑛
𝐿
vectơ sóng K bị lượng tử hoá
16
2. Dao động của mạng một chiều một loại nguyên tử
• K nhận N giá trị gián đoạn từ -π/a đến π/a, các giá trị
này cách nhau một lượng 2π/(Na)
• Trong mạng tinh thể có N tần số dao động ω(q) ứng
với N giá trị K ở trên.
• N rất lớn nên 2π/(Na) rất nhỏ và K gần như liên tục
nên không ảnh hưởng đến kết quả bài toán.
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 17
2. Dao động của mạng một chiều một loại nguyên tử
• Dao động của mạng tinh thể tuần hoàn chỉ có các tần số từ 0
đến một giá trị ωmax hữu hạn.
• Sự hữu hạn của tinh thể thực dẫn đến vectơ sóng K cũng chỉ
có hữu hạn các giá trị và các giá trị này không còn liên tục mà
bị lượng tử hóa.
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 18
3. Dao động của mạng một chiều hai loại nguyên tử
Bài toán mạng một chiều chứa hai loại nguyên tử khác nhau
có thể ứng dụng cho mạng 3 chiều chứa hai loại nguyên tử
khác nhau (NaCl) khi xét sự lan truyền sóng theo các
phương đối xứng (<111>)
M2 M1 M2 M1 M2 M1
m-1 m m+1
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 19
3. Dao động của mạng một chiều hai loại nguyên tử
𝑑 % 𝑢!
𝑀# %
= 𝐶(𝑣! + 𝑣!$# −2𝑢! )
𝑑𝑡
𝑑 % 𝑣!
𝑀% %
= 𝐶(𝑢!"# + 𝑢! −2𝑣! )
𝑑𝑡
𝑢! = 𝑢𝑒 &!'($&)* 𝑣! = 𝑣𝑒 &!'($&)*
Fig 9, p97, C. Kittel, Introduction to Solid state physics, 8th
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 20
3. Dao động của mạng một chiều hai loại nguyên tử
2𝐶 − 𝑀# 𝜔% 𝑢 − 𝐶 1 + 𝑒 $&'( 𝑣 = 0
@
−𝐶 1 + 𝑒 &'( 𝑢 + 2𝐶 − 𝑀% 𝜔% 𝑣 = 0
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 21
3. Dao động của mạng một chiều hai loại nguyên tử
2𝐶 − 𝑀# 𝜔% −𝐶 1 + 𝑒 $&'(
&'( %
=0
−𝐶 1 + 𝑒 2𝐶 − 𝑀% 𝜔
%
%
1 1 1 1 4
𝜔± = 𝐶 + ±𝐶 + − sin% Ka
𝑀# 𝑀% 𝑀# 𝑀% 𝑀# 𝑀%
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 22
3. Dao động của mạng một chiều hai loại nguyên tử
Với giả thiết của đề bài là: M1>M2 ta có:
ω- ω+
K=0 0
1 1
2𝐶 +
𝑀# 𝑀%
K <<1
2𝐶
𝐾𝑎
𝑀# + 𝑀%
K = ±π/2 2𝐶 2𝐶
𝑀# 𝑀%
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 23
3. Dao động của mạng một chiều hai loại nguyên tử
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 24
3. Dao động của mạng một chiều hai loại nguyên tử
1 1 𝑢 𝑀%
K <<1, ta có 𝜔" = 2𝐶 + =−
𝑀# 𝑀% 𝑣 𝑀#
2𝐶
K <<1, ta có 𝜔$ = 𝐾𝑎 us = vs
𝑀# + 𝑀%
!" !"
Trên phổ ω(q) có một khoảng giá trị từ #!
đến #"
không ứng với nghiệm nào của phương trình sóng truyền trong
mạng tinh thể (trong tinh thể không tồn tại dao động ứng với tần
số trong khoảng đó).
PHẠM Đỗ Chung-HNUE-2021 28