Elektronik Dalga Teorisi

ELEKTROMANYETİK DALGA TEORİSİ
DERS NOTLARI
Saffet Gökçen Şen
June 9, 2021
1
1 Maxwell Denklemleri
Elektrostatik ve manyetostatikte, zamanla değişim yoktur. Yani, statik koşullar
geçerlidir.
∂
=0 (1)
∂t
Dinamik koşullarda ise zamanla değişim vardır. Elektromanyetik dalga teorisinde,
genel olarak dinamik koşullar geçerlidir. Yani:
∂
6= 0 (2)
∂t
Elektromanyetik dalga teorisi, Maxwell denklemleri üzerine kuruludur. Maxwell

denklemleri dört tanedir ve aşağıdaki gibi yazılır:
#»
#» #» #» ∂B
curl E = ∇ × E = − (3)
∂t
#»
#» #» #» #» ∂ D
curl H = ∇ × H = J + (4)
∂t
#» #» #»
div B = ∇.B = 0 (5)
#» #» #»
div D = ∇.D = ρv (6)
Maxwell denklemlerini teker teker inceleyelim.

#»
Denklem (3), Faraday kanunudur. Zamanla değişen manyetik alanın (− ∂∂tB ),
elektrik alan yaratacağını anlatır. Zamanla değişen manyetik alan, elektrik alan
için bir vortex kaynaktır.
#»
Denklem (4), Ampere kanunudur. Zamanla değişen elektrik alanın ( ∂∂tD ), man-
yetik alan yaratacağını anlatır. Zamanla değişen elektrik alan, manyetik alan
#»
∂D
için bir vortex kaynaktır. ∂t
, yerdeğiştirme akım yoğunluğu vektörü ismini alır.
İngilizce ismi ise ”displacement current density vector” şeklindedir. Manyetik alan
#»
için başka bir vortex kaynak, elektrik akımıdır ( J ).
Denklem (5), manyetik Gauss kanunudur. Manyetik alanın noktasal kaynağı
olmadığını anlatır. Başka bir deyişle, manyetik yük diye birşey yoktur.
Denklem (6), Gauss kanunudur. Elektrik alanın noktasal kaynağının elektriksel
2
yük olduğunu anlatır.
Her ne kadar Maxwell denklemleri dört tane olsa da, aslında, birbirlerinden
bağımsız değildirler. Yani, bazı vektör matematiği işlemleri vasıtasıyla, Faraday
kanununundan başlanarak manyetik Gauss kanunu; Ampere kanunundan başlana-
rak da Gauss kanunu elde edilebilir.
Faraday kanunundan başlayarak manyetik Gauss kanununu elde edelim.
#» #» !
#» #» ∂B #» #» #» #» ∂B
∇×E =− ⇒ ∇. ∇ × E = ∇. − (7)
∂t ∂t
Bir vektörün curl’ünün divergence’ı her zaman sıfıra eşittir. Dolayısıyla:

#» !
#» ∂B ∂ #» #» #» #»
0 = ∇. − ⇒− ∇.B = 0 ⇒ ∇.B = c (8)
∂t ∂t
Deneysel olarak manyetik yükün varlığı bilinmediği için c sabiti sıfır olmalıdır.
Böylece, Faraday kanunundan yola çıkarak manyetik Gauss kanununa ulaşmış
olduk.
Ampere kanunundan başlayarak Gauss kanununu elde edelim.
#» #» ! #»
#» #» #» ∂ D #» #» #» #» #» ∂ D #» #» #» ∂ D
∇×H = J + ⇒ ∇. ∇ × H = ∇. J + ⇒ 0 = ∇. J + ∇. (9)
∂t ∂t ∂t
#»
#» ∂ D #» #»
⇒ ∇. = −∇. J (10)
∂t
Akımın sürekliliği kanunu, elektrik akım yoğunluğu vektörünün divergence’ının
neye eşit olduğunu bize söyler:
#» #» ∂ρv
∇. J = − (11)
∂t
Dolayısıyla:
#»
#» ∂ D #» #» ∂ #» #» ∂ #» #»
∇. = −∇. J ⇒ ∇.D = (ρv ) ⇒ ∇.D = ρv (12)
∂t ∂t ∂t
3
Böylece, Ampere kanunundan yola çıkarak Gauss kanununa ulaşmış olduk.
2 Dalga Oluşumunun Sözel Açıklaması

Faraday kanununu ve Ampere kanununu kullanarak dalga oluşumunu matematik-
sel işlem yapmadan kolaylıkla açıklayabiliriz. Figure 1 şeklini kullanarak açıklama
C B A
anten
Figure 1: Dalga oluşumunun sözel açıklanması için kullanılan şekil.
yapalım. Antenimiz bir sinyal üretecine bağlı. Sinyal üretecini çalıştırdığımız

#»
zaman, Ampere kanunundaki J ’nü oluşturmuş oluyoruz. Dolayısıyla, bu elektrik
akım yoğunluğu antenin etrafında ve dolayısıyla A noktasında zamanla değişen bir
#»
manyetik alan (H) oluşturuyor. Faraday kanununa baktığımız zaman, zamanla
değişen manyetik alanın bir elektrik alan oluşturduğunu görüyoruz. Dolayısıyla, A
noktasında zamanla değişen manyetik alan, A noktasının etrafında ve B noktasında
zamanla değişen bir elektrik alan oluşturuyor. Ampere kanunu, zamanla değişen
elektrik alanın bir manyetik alan oluşturduğunu söylüyor. Dolayısıyla, B noktasın-
daki zamanla değişen elektrik alan, B noktası etrafında ve C noktasında zamanla
değişen bir manyetik alan oluşturacak. Bakın, ne A noktasında, ne B noktasında
ne de C noktasında elektrik akım yoğunluğu var. Buna rağmen buralarda alanlar
oluştu. Neden? Antende başlayan elektromanyetik dalga A, B ve C noktalarına
kadar yayıldı.
Ampere kanunu ve Faraday kanununun zincirleme olarak çalışması dalga etki-
sine, dalganın yayılmasına sebep oluyor.
3 Elektromanyetik Potansiyeller
Elektrostatik ve manyetostatikten hatırlayalım. Elektrik skalar potansiyeli ve
vektör manyetik potansiyeli tanımlamıştık. Dinamik durumda, yani zamanla de-
4
ğişimin olduğu durumda, potansiyelleri nasıl tanımlayacağımızı görelim. Manyetik
Gauss kanunu şu şekildeydi:
#» #»
∇.B = 0 (13)
Herhangi bir vektörün divergence’ı sıfıra eşitse, bu vektörü, başka bir vektörün
curl’ü şeklinde yazabiliriz. Yani:
#» #» #» #» #»
∇.B = 0 ⇒ B = ∇ × A (14)
#»
A vektörü manyetik vektör potansiyeldir. Dolayısıyla, dinamik durumda manyetik
vektör potansiyeli tanımlamış olduk. Gelelim dinamik durumdaki elektrik skalar
potansiyele. Faraday kanununu tekrar yazalım:
#»
#» #» ∂B
∇×E =− (15)
∂t
#»
B vektörünü vektör manyetik potansiyel cinsinden yazarak Faraday kanununa
devam edelim:
#» #»
#» #» ∂B #» #» ∂ #» #» #» #» #» ∂ A
∇×E =− ⇒∇×E =− ∇ × A ⇒ ∇ × E = −∇ × (16)
∂t ∂t ∂t
#» #» !
#» #» #» ∂ A #» #» ∂ A
⇒∇×E +∇× =0⇒∇× E + =0 (17)
∂t ∂t
Herhangi bir vektörün curl’ü sıfıra eşitse bu vektör, bir skalar fonksiyonun gradya-
nının herhangi bir sabitle çarpılmış haline eşittir. Bu sabiti −1 olarak seçebiliriz:
#» ! #»
#» #» ∂ A #» ∂ A #»
∇× E+ =0⇒E+ = −∇V (18)
∂t ∂t
Böylece, elektrik skalar potansiyeli (V ), dinamik durumda tanımlamış olduk.

Özetle, elektrik alan şiddeti vektörünü ve manyetik akı yoğunluğu vektörünü
elektromanyetik potansiyeller cinsinden aşağıdaki gibi yazabiliriz:
#»
#» ∂ A #»
E =− − ∇V (19)
∂t
5
#» #» #»
B =∇×A (20)
3.1 Gecikmeli Potansiyeller (Retarded Potentials)

Elektrostatikte ve manyetostatikte elektrik skalar potansiyel ve vektör manyetik
potansiyel için yük yoğunluğu ve elektrik akım yoğunluğu cinsinden integraller
yazmıştık. Bu integralleri hatırlayalım. Elektrik geçirgenliği, yani permitivitesi
olan bir ortamda, v 0 hacmi içinde ρv0 yük dağılımı var. Koordinat sisteminin
merkezinden yük dağılımının olduğu bölgedeki herhangi bir noktaya çizilen vektör
#»
r 0 olsun. Bu vektöre, v 0 hacmi içindeki bu noktanın pozisyon vektörü de diyebiliriz.
Potansiyeli bulmak istediğimiz noktanın pozisyon vektörü de #»
r olsun. Figure 2
şeklinde, açıklanan geometri veriliyor. Elektrostatikte, elektrik skalar potansiyel
integrali aşağıdaki gibi bulunmuştu:
ρv0 ( #»
r 0) 0
Z
1
V ( #»
r) = dv (21)
4π | #»
r − #» r 0|
v0
#»
Manyetik geçirgenliği, yani permeability’si µ olan bir ortamda, v 0 hacmi içinde J v0
elektrik akım yoğunluğu var.Vektör manyetik potansiyel integrali de aşağıdaki gibi
bulunmuştu:
Z #» #»0
#» µ J v0 ( r ) 0
A( #»
r) = dv (22)
4π | #»
r − #»r 0|
v0
Bu integralleri, dinamik durum için nasıl düzenlemeliyiz? Bu düzenlemeyi ya-
~r − ~r 0
~r 0 v0
~r
z
y
x
Figure 2: Gecikmeli potansiyellerle ilgili şekil.
parken kaynak noktasındaki değişikliğin etkisinin alan noktasına yayılma süresini
6
dikkate almak gerekir. Kaynak noktasının alan noktasına uzaklığı | #»
r − #»
r 0 | ile
verilir. Bu etkinin ortamda yayılma sürati de v olsun. Bu durumda, kaynakta
| #»
r − #»
r 0|
meydana gelen değişiklik alan noktasına ile verilen bir gecikme sonunda
#» #» 0
v
|r − r |
ulaşır. Yani, t − zamanında meydana gelen değişiklik, t anında alan
v
noktasında hissedilir. Dolayısıyla, potansiyel integralleri, dinamik durum için
aşağıdaki gibi güncellenmelidir:
| #»
r − #»r 0|

Z ρv 0 #» 0
r ,t −
1
V ( #»
v
r , t) = #» #» 0
dv 0 (23)
4π |r − r |
v0
#» | #»
r − #»
r 0|

Z J v0 #» 0
r ,t −
#» µ
A( #»
v
r , t) = #» #» 0
dv 0 (24)
4π |r − r |
v0
4 Düzlemsel Dalga Propagasyonu

Zamanla değişen elektrik alanların manyetik alan oluşturduğunu, zamanla değişen
manyetik alanların da elektrik alan oluşturduğunu gördük. Bunları birbirleri ile
etkileşimi sonucu elektromanyetik dalgaların meydana geldiğini de gösterdik. Bu
bölümde, düzlemsel dalgaları ve bazı ilgili kavramları tanımlayıp inceleyeceğiz.
4.1 Zamanda Harmonik Alanlar (Time harmonic fields)

Zamanda harmoniklik ne demektir? Bunun hakkında konuşalım. Elimizde bir
sistem olsun. ”Sistem” ile bir elektrik devresi, bir mikrodalga devresi, bir anten
ve antenin bağlı olduğu verici, vs. kastediliyor olabilir. Bu sistemin içinde elektrik
akımları, elektrik potansiyelleri, elektrik alanlar, manyetik alanlar tanımlı olabilir.
Bu sinyaller, genel olarak uzay koordinatlarının ve zamanın fonksiyonudurlar.
Sistemimizdeki zamana bağlı sinyallerin hepsi belli bir ω açısal frekansının sinü-
zoidal fonksiyonu olduğu zaman sistemimizin zamanda harmonik hale geldiğini
söyleyebiliriz. Yani, sistemdeki herhangi bir skalar veya vektörel sinyali aşağıdaki
7
gibi ifade edebiliriz:
f (x, y, z, t) = f˜(x, y, z) cos(ωt + φf ) (25)
#» #˜»
A(x, y, z, t) = A(x, y, z) cos(ωt + φA ) (26)
Zamanda harmonik durumdaki sinyalleri birbirlerinden ayırt eden şey sinyalin

büyüklüğü ve fazıdır. Yani, skalar bir
sinyalin ayırt edici kısımları f˜(x, y, z) ve φf iken vektörel bir
#» #˜»
#˜»
sinyalin ayırt edici kısımları A(x, y, z) ve φA şeklindedir. Dolayısıyla, bu sistemleri
incelemek için sadece büyüklük ve faz bilgisini içeren yeni bir kavram yaratabiliriz.
Bu kavram, fazör kavramıdır.
Fazör tanımını yapmadan önce biraz kompleks matematik hakkında konuşma-
mız gerekli:
z = x + jy (29)
√
j , −1 (30)
j, imajiner sabit ismini alır. Eksi birin kareköküne eşittir. z, bir kompleks sayıdır.
Bir kompleks sayının bir gerçel kısmı, bir de imajiner kısmı vardır. j’nin katsayısı,
kompleks sayının imajiner kısmıdır. Yani, z kompleks sayısı
z = x + jy (31)
iken
x = Re{z} (z kompleks sayısının gerçel kısmı) (32)
y = Im{z} (z kompleks sayısının imajiner kısmı) (33)
8
şeklindedir.
Euler (okunuşu ”oylır”) bağıntısını öğrenelim:
ejωt = cos ωt + j sin ωt (34)
Dolayısıyla:
ej(ωt+φ) = cos(ωt + φ) + j sin(ωt + φ) (35)
şeklinde yazılabilir. Yani:
cos(ωt + φ) = Re{ej(ωt+φ) } = Re{ejωt ejφ } ⇒ (36)
A cos(ωt + φ) = Re{Aej(ωt+φ) } = Re{Aejωt ejφ } ⇒ (37)
A cos(ωt + φ) = Re{(Aejφ )ejωt } (38)
Denklem (38), A cos(ωt + φ)’nin fazörünün Aejφ olduğunu gösteriyor. Yani, ejωt
zamanda harmonik bağımlılığında, bir sinüzoidal ifadenin fazörünü ejωt ile çarpıp
gerçel kısmını aldığımızda sinüzoidal ifadeyi elde ederiz. Dikkat edersek fazörde
sadece büyüklük ve faz bilgisi var. ω bilgisi yok çünkü sistem zamanda harmonik
durumda olduğu için sistemdeki bütün sinyallerin ω frekanslı sinüzoidaller olduğu
biliniyor zaten.
Şimdi, f (x, y, z, t) = f˜(x, y, z) cos(ωt + φf ) sinyalinin fazörünü ejωt bağımlığı
olduğunu varsayarak yazabiliriz:
f (x, y, z, t) = f˜(x, y, z) cos(ωt + φf ) = f˜(x, y, z)Re{ej(ωt+φf ) } ⇒ (39)
f (x, y, z, t) = f˜(x, y, z)Re{ejφf ejωt } = Re{f˜(x, y, z)ejφf ejωt } ⇒ (40)
f (x, y, z, t) = Re{(f˜(x, y, z)ejφf )ejωt } (41)
Dolayısıyla, ejωt zamanda harmonik bağımlılığında,
9
sinyalinin fazörü f˜(x, y, z)ejφf ’dir.
#» #˜»
A(x, y, z, t) = A(x, y, z) cos(ωt + φA ) vektörel sinyalimizin de fazörünü, ejωt
zamanda harmonik bağımlılığı olduğunu varsayarak yazalım:
#» #˜» #˜»
A(x, y, z, t) = A(x, y, z) cos(ωt + φA ) = A(x, y, z)Re{ej(ωt+φA ) } ⇒ (43)
#» #˜» #˜»
A(x, y, z, t) = A(x, y, z)Re{ejφA ejωt } = Re{ A(x, y, z)ejφA ejωt } ⇒ (44)
#» #˜»
A(x, y, z, t) = Re{( A(x, y, z)ejφA )ejωt } (45)
Dolayısıyla, ejωt zamanda harmonik bağımlılığında,
#» #˜»
#˜»
vektörel sinyalinin fazörü A(x, y, z)ejφA ’dır.
Bundan sonra, aksi söylenmediği sürece ejωt zamanda harmonik bağımlılığı
olduğunu ve elektromanyetik sistemimizin de zamanda harmonik durumda olduğu-
nu varsayarak çalışacağız. Maxwell denklemlerini, ejωt zamanda harmonik bağımlı-
lığında, fazör kümesinde yazalım. Yani, Maxwell denklemlerinde geçecek vektörler
fazör olacak.
Faraday kanunundan başlayalım. Zaman kümesinde, Faraday kanunu aşağıdaki
gibiydi:
#»
#» #» #» ∂ B( #»
r , t)
∇ × E( r , t) = − (47)
∂t
Elektromanyetik sistemimiz zamanda harmonik durumda olduğundan alan vektör-
lerimizi fazörleri cinsinden yazabiliriz:
#» #˜»
E( #»
r , t) = Re{E( #»
r )ejωt } (48)
#» #˜»
B( #»
r , t) = Re{B( #»
r )ejωt } (49)
Bu ifadeleri, Faraday kanununda yerine yazalım:
#˜»
#» #˜» #» jωt ∂Re{B( #»r )ejωt }
∇ × Re{E( r )e } = − ⇒ (50)
∂t
10
#» #˜» #» jωt #˜» #» ∂ejωt

Re{∇ × E( r )e } = Re B( r )(−1) ⇒ (51)
∂t
#» #˜» #˜»
Re{∇ × E( #»
r )ejωt } = Re{−jω B( #»
r )ejωt } ⇒ (52)
#» #˜» #˜»
∇ × E( #»
r ) = −jω B( #»
r) (53)
Yukarıdaki eşitliği, sistem zamanda harmonik durumda olduğu için yazabildik.

Yoksa, reel kısımları aynı olan iki kompleks sayı, birbirlerine eşit olmak zorunda
değildir. Faraday kanununun fazör kümesindeki ifadesini ejωt zamanda harmonik
bağımlılığında aşağıdaki gibi elde etmiş olduk:
#» #˜» #˜»
∇ × E( #»
r ) = −jω B( #»
r) (54)
Ampere Kanunu’nun fazör kümesindeki formunu bulalım. Ampere Kanunu’nun

zaman kümesindeki hali aşağıdaki gibiydi:
#»
#» #» #» #» #» ∂ D( #»
r , t)
∇ × H( r , t) = J ( r , t) + (55)
∂t
Elektromanyetik sistemimiz zamanda harmonik durumda olduğundan, denklem-

deki vektörleri fazörleri cinsinden yazalım:
#» #˜»
H( #»
r , t) = Re{H( #»
r )ejωt } (56)
#» #˜»
J ( #»
r , t) = Re{ J ( #»
r )ejωt } (57)
#» #˜»
D( #»
r , t) = Re{D( #»
r )ejωt } (58)
Bu ifadeleri, Ampere Kanunu’nda yerlerine yazalım:
#˜»
#» #˜» #» jωt #˜» #» jωt ∂Re{D( #» r )ejωt }
∇ × Re{H( r )e } = Re{ J ( r )e } + ⇒ (59)
∂t
#» #˜» #» jωt #˜» #» jωt #˜» #» ∂ejωt

Re{∇ × H( r )e } = Re{ J ( r )e } + Re D( r ) ⇒ (60)
∂t
#» #˜» #˜» n #»
Re{∇ × H( #» r )ejωt } = Re{ J ( #»r )ejωt } + Re jω D( #»
˜
o
r )ejωt ⇒ (61)
11
n #» #» n #» #˜»
Re ∇ × H( #» J ( #»
r ) + jω D( #»
˜ ˜
o o
r )ejωt = Re r ) ejωt ⇒ (62)
#» #˜» #˜» #˜»
∇ × H( #»
r ) = J ( #»
r ) + jω D( #»
r) (63)

değillerdir. Ampere Kanunu’nun fazör kümesindeki ifadesini ejωt zamanda harmo-
nik bağımlılığında aşağıdaki gibi elde etmiş olduk:
#» #˜» #˜» #˜»

∇ × H( #»
r ) = J ( #»
r ) + jω D( #»
r) (64)
Manyetik Gauss Kanunu’nun fazör kümesindeki formunu bulalım. Manyetik

Gauss Kanunu’nun zaman kümesindeki hali aşağıdaki gibiydi:
#» #»
∇.B( #»
r , t) = 0 (65)

#» n #»
B( #»
r , t) = Re B( #»
˜
o
r )ejωt (66)
Bu ifadeyi, manyetik Gauss Kanunu’nda yerine yazalım:
#» n #»
˜ #» jωt
o
∇.Re B( r )e =0⇒ (67)
n #» #»
Re ∇.B( #»
˜
o
r )ejωt = 0 ⇒ (68)
#» #˜»
∇.B( #»r) = 0 (69)

değillerdir. Manyetik Gauss Kanunu’nun fazör kümesindeki ifadesini ejωt zamanda
12
harmonik bağımlılığında aşağıdaki gibi elde etmiş olduk:
#» #˜»
∇.B( #»r) = 0 (70)
Gauss Kanunu’nun fazör kümesindeki formunu bulalım. Gauss Kanunu’nun

zaman kümesindeki hali aşağıdaki gibiydi:
#» #»
∇.D( #»
r , t) = ρv ( #»
r , t) (71)

#» #˜»
D( #»
r , t) = Re{D( #»
r )ejωt } (72)
ρv ( #»
r , t) = Re{ρ̃v ( #»
r )ejωt } (73)
Bu ifadeleri, Gauss Kanunu’nda yerlerine yazalım:
#» n #»
∇.Re D( #»
r )ejωt = Re ρ̃v ( #»
˜
o
r )ejωt ⇒

(74)
n #» #»
˜ #» jωt
= Re ρ̃v ( #»
o
r )ejωt ⇒

Re ∇.D( r )e (75)
#» #˜»
∇.D( #»r ) = ρ̃v ( #»
r) (76)

değillerdir. Gauss Kanunu’nun fazör kümesindeki ifadesini ejωt zamanda harmonik
bağımlılığında aşağıdaki gibi elde etmiş olduk:
#» #˜»
∇.D( #»r ) = ρ̃v ( #»
r) (77)
13
4.2 Kayıpsız ve Kaynaksız Ortamda Dalga Denklemleri
(Wave Equations In A Lossless and Sourceless Medi-
um)
Bu bölümde, kayıpsız ve kaynak olmayan bir ortamda, dalga denklemlerini za-
#»
manda harmonik durum için çıkaracağız. Yeri gelmişken J için birkaç açıklama
#»
yapalım. J ’nün iki çeşidi vardır. Birisi ortamdaki kayıp, yani iletkenlik, nedeniyle
#»
indüklenen J ind ’dir:
#» #»
J ind = σ E (78)
#»
Diğeri de bir dış kaynak ile ortama verilen J imp ’tir.
#»
Ortam kayıpsız olduğu için σ = 0 ve dolayısıyla J ind = 0. Ortamda kaynak
#»
olmadığı için de ρv = 0 ve J imp = 0’dır. Dolayısıyla, Ampere Kanun’unun sağ
#»
tarafındaki J vektörü sıfıra eşittir:
#» #» #»
J = J ind + J imp = 0 (79)
Faraday Kanun’unun fazör kümesindeki formunu yazıp her iki tarafının curl’ü-
nü alalım (Fazörlerin üzerine tilde (∼) işareti koymayacağız artık. Aksi belirtil-
mediği sürece, hep fazör kümesinde çalıştığımızı varsayacağız.):
#» #» #»
∇ × E = −jω B ⇒ (80)
#» #» #» #» #»
∇ × ∇ × E = ∇ × (−jω B) ⇒ (81)
#» #» #» #» #» #»
∇(∇.E) − ∇2 E = −jω(∇ × B) (82)
#» #» #» #»
Yukarıdaki denklemde, ∇.E ve ∇ × B ifadeleri var. Bunların nelere eşit olduğunu,
sırasıyla Gauss Kanun’unu ve Ampere Kanun’unu kullanarak bulalım.
Gauss Kanun’u, kaynaksız ortamda aşağıdaki gibidir:
#» #»
∇.D = 0 ⇒ (83)
#» #»
∇.(E) = 0 ⇒ (84)
14
#» #»
∇.E = 0 ⇒ (85)
#» #»
∇.E = 0 (86)
#» #» #»
Şimdi de Ampere Kanun’unu, J = 0 iken kullanarak ∇ × B ifadesini bulalım:
#» #» #»
∇ × H = jω D ⇒ (87)
#» #» #»
∇ × H = jωE ⇒ (88)
#» 1 #» #»
∇ × B = jωE ⇒ (89)
µ
#» #» #»
∇ × B = jωµE (90)
Bulduğumuz ifadeleri, aşağıdaki denklemde yerlerine koyalım:
#» #» #» #» #» #»
∇(∇.E) − ∇2 E = −jω(∇ × B) ⇒ (91)
#» #»
− ∇2 E = −jω(jωµE) ⇒ (92)
#» #»
∇2 E + ω 2 µE = 0 (93)
Yukarıdaki denklem, elektrik alan fazörümüzün sağladığı dalga denklemidir. E-

lektromanyetikte, dalga numarası (wave number) adı verilen ve k ile temsil edilen
bir büyüklük vardır:
√
k = ω µ (94)
Dolayısıyla, elektrik alan vektörü fazörü için elde ettiğimiz dalga denklemini aşa-
ğıdaki gibi yazabiliriz:
#» #»
∇2 E + k 2 E = 0 (95)
#»
Egzersiz olarak, H fazörü için geçerli dalga denklemini de lütfen siz çıkarın.
Ampere Kanun’unun her iki tarafının curl’ünü alarak başlayacaksınız çıkarıma.
15
4.2.1 Düzgün Düzlemsel Dalgalar (Uniform Plane Waves)
Çıkarmış olduğumuz dalga denklemini düzgün düzlemsel dalga için çözeceğiz. Ama
öncesinde, düzgün düzlemsel dalgayı tanımlayalım. Düzgün düzlemsel dalga, a-
lanları sonsuz bir düzlemde sabit olan, yani uzay koordinatlarının fonksiyonları
olmayan düzlemsel dalga tipidir. Düzgün düzlemsel dalgamızın alan bileşenlerinin
x − y düzleminde sabit olduğunu varsayalım. Bu durumda, düzgün düzlemsel
dalganın elektrik alanı ve manyetik alanı x − y düzleminde sabittir. Yani,
∂ ∂
= 0 ve =0 (96)
∂x ∂y
Bu düzgün düzlemsel dalga için dalga denklemini çözelim:
2 #» 2 #» ∂2 ∂2 ∂2 #» #»

∇ E +k E =0⇒ + + E + k2 E = 0 (97)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
Kartezyen koordinat sisteminde:
2 #» ∂2 ∂2 ∂2 #»

∇ E= + + E= (98)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
∂2 ∂2 ∂2

+ + (x̂Ex + ŷEy + ẑEz ) = (99)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
2
∂ Ex ∂ 2 Ex ∂ 2 Ex
2
∂ Ey ∂ 2 Ey ∂ 2 Ey

x̂ + + + ŷ + + + (100)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2 ∂x2 ∂y 2 ∂z 2
2
∂ Ez ∂ 2 Ez ∂ 2 Ez

ẑ + + (101)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
Dolayısıyla:
#» #»
∇2 E + k 2 E = 0 ⇒ (102)
2
∂ Ex ∂ 2 Ex ∂ 2 Ex
2
∂ Ey ∂ 2 Ey ∂ 2 Ey

x̂ + + + ŷ + + + (103)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2 ∂x2 ∂y 2 ∂z 2
2
∂ Ez ∂ 2 Ez ∂ 2 Ez

ẑ + + + k 2 (x̂Ex + ŷEy + ẑEz ) = 0 ⇒ (104)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
16
∂ 2 Ex ∂ 2 Ex ∂ 2 Ex
2
∂ Ey ∂ 2 Ey ∂ 2 Ey

x̂ + + + ŷ + + + (105)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2 ∂x2 ∂y 2 ∂z 2
2
∂ Ez ∂ 2 Ez ∂ 2 Ez

ẑ 2
+ 2
+ 2
+ x̂k 2 Ex + ŷk 2 Ey + ẑk 2 Ez = 0 ⇒ (106)
∂x ∂y ∂z
2
∂ Ex ∂ 2 Ex ∂ 2 Ex

2
x̂ + + + k Ex + (107)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
2
∂ Ey ∂ 2 Ey ∂ 2 Ey

2
ŷ + + + k Ey + (108)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
2
∂ Ez ∂ 2 Ez ∂ 2 Ez

2
ẑ + + + k Ez = 0 ⇒ (109)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
2
∂ Ex ∂ 2 Ex ∂ 2 Ex

+ + + k 2 Ex = 0 (110)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
2
∂ Ey ∂ 2 Ey ∂ 2 Ey

2
+ 2
+ 2
+ k 2 Ey = 0 (111)
∂x ∂y ∂z
2
∂ Ez ∂ 2 Ez ∂ 2 Ez

+ + + k 2 Ez = 0 (112)
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
Yukarıdaki denklemleri biraz daha sadeleştirebiliriz. Düzgün düzlemsel dalgamızın
alanlarının sabit olduğu sonsuz düzlem x − y düzlemi olduğu için x’e ve y’ye göre
türevler sıfıra eşitti. Dolayısıyla:
∂ 2 Ex
+ k 2 Ex = 0 (113)
∂z 2
∂ 2 Ey
2
+ k 2 Ey = 0 (114)
∂z
∂ 2 Ez
+ k 2 Ez = 0 (115)
∂z 2
Düzgün düzlemsel dalgamızın elektrik alanlarının bileşenlerinde daha fazla sade-
leşme var mı? Ampere Kanun’unu kullanarak inceleyelim:
#» #» #» #» #» #»
∇ × H = jω D ⇒ ∇ × H = jωE ⇒ (116)
#»

∂Hz ∂Hy ∂Hx ∂Hz ∂Hy ∂Hx
x̂ − + ŷ − + ẑ − = jωE ⇒ (117)
∂y ∂z ∂z ∂x ∂x ∂y
17

1 ∂Hz ∂Hy
Ex = − (118)
jω ∂y ∂z

1 ∂Hx ∂Hz
Ey = − (119)
jω ∂z ∂x

1 ∂Hy ∂Hx
Ez = − =0 (120)
jω ∂x ∂y
Ez ’nin sıfır olduğunu bulduk. Manyetik alanın bileşenleri için de bazı sadeleşmeler
var mı? Faraday Kanun’unu kullanarak hemen görebiliriz bunu. Siz isterseniz
detaylı bir şekilde gösterin, ama, Ampere Kanun’unda yaptığımız işlemlere benzer
şekilde, Faraday Kanun’undan Hz = 0 olduğunu çıkarabiliriz.
Özetle, alanları x − y düzleminde sabit olan düzgün düzlemsel dalgamızın
alanları için aşağıdakileri yazabiliriz:
∂ 2 Ex
+ k 2 Ex = 0 (121)
∂z 2
∂ 2 Ey
2
+ k 2 Ey = 0 (122)
∂z
∂ 2 Hx
+ k 2 Hx = 0 (123)
∂z 2
∂ 2 Hy
+ k 2 Hy = 0 (124)
∂z 2
Ez = 0 (125)
Hz = 0 (126)
Düzgün düzlemsel dalgamızın alanları için çıkardığımız dalga denklemlerinden Ex

için olanı çözelim.
∂ 2 Ex
+ k 2 Ex = 0 (127)
∂z 2
Yukarıdaki denkleme baktığımızda dikkat çeken bir nokta var. Ex ’in z’ye göre iki
kere kısmi türevini alıyoruz daha sonra bir sabitle çarpılmış halini sonuca ekliyoruz.
Sonuç sıfır oluyor. Ne demek bu? Ex ’in z’ye göre iki kere kısmi türevi, Ex ’in
bir sabitle çarpılmış haline eşittir. Hangi fonksiyon böyle bir özellik gösterir?
18
Eksponansiyel fonksiyon böyle bir özelliğe sahiptir:
∂emz
= memz (128)
∂z
∂ 2 emz
= m2 emz (129)
∂z 2
Dolayısıyla, Ex ’in emz formunda olduğunu varsayabiliriz:
Ex = Exo emz (130)
Varsaydığımız bu formu diferansiyel denklemde yerine koyalım:
∂ 2 Ex 2 ∂ 2 Exo emz
+ k E x = 0 ⇒ + k 2 Exo emz = 0 ⇒ (131)
∂z 2 ∂z 2
m2 Exo emz + k 2 Exo emz = 0 ⇒ (132)
(m2 + k 2 )Exo emz = 0 (133)
Yukarıdaki denklemde, Ex0 sıfır olamaz. Olursa, elektrik alan tamamen sıfır olur.
Sonlu m ve z değerleri için emz de sıfır olamaz. Dolayısıyla:
m2 + k 2 = 0 ⇒ m2 = −k 2 ⇒ m = ∓jk ⇒ m1 = jk ve m2 = −jk (134)
m’nin değerlerini bulduk. Herbir değerine karşılık bir çözüm geliyor, Exo1 ejkz ve
Exo2 e−jkz . Bunların, doğrusal bileşimi en genel çözümü verir:
Ex = Exo1 ejkz + Exo2 e−jkz (135)
Exo1 ve Exo2 katsayılarının reel olduğunu varsayıyoruz. Ama kompleks de olabilir-

ler. Exo1 ve Exo2 katsayıları sınır koşullarından bulunabilir.
Şimdi, dalga denkleminin çözümlerinden biri olan Exo2 e−jkz ’nin gerçekten de
bir dalga olup olmadığını belirleyelim. Bunun için, Exo2 e−jkz ’nin zaman kümesinde
19
neye eşit olduğunu bulacağız:
Re{Exo2 e−jkz ejωt } = Exo2 Re{ej(ωt−kz) } = Exo2 cos(ωt − kz) (136)
Dersimizde aksi belirtilmediği sürece, zamanda harmonik bağımlılık ejωt olduğu

için, çözümün zaman kümesindeki formunu bulmak için ejωt ile çarpıp reel kısmını
aldık. Bulduğumuz fonksiyon bir cosinüs fonksiyonu. Bu cosinüs fonksiyonunun
grafiğini kz değişkenine göre, t = 0 ve t = ∆t için çizelim. Bu grafik üzerindeki bir
noktayı da seçelim ve koyu nokta ile gösterelim. Figure 3 şeklinde bahsettiğimiz
grafik gösteriliyor.
Ex02 cos(ωt − kz)
t = 0 t = ∆t
Ex
02
kz
−Ex
02
Figure 3: Düzgün düzlemsel dalganın +z yönünde yayılan Ex alanı.
Figure 3 şeklinde iki tane cosinüs var. Siyah olan t = 0 için turuncu olan
da t = ∆t için. Her ne kadar şekilde gösterilmese de iki cosinüs de −∞ ve +∞
yönünde devam ediyorlar. Siyah cosinüs üzerindeki siyah nokta, ωt − kz’de t = 0
ve z = z0 iken elde edilir. Siyah noktaya karşılık gelen ωt−kz değeri c sabiti olsun.
(ωt − kz)|t=0,z=z0 = c (137)
t, zamanı temsil ediyor. Zamanın ilerlediğini ve ∆t olduğunu varsayalım. Siyah

noktamızın nasıl hareket ettiğini belirlemek için noktamızı takip ediyoruz. Nokta-
mızı takip etmek demek, t = ∆t iken, ωt−kz’yi yine c sabitine eşitlemek demektir:
(ωt − kz)|t=∆t,z=z∆t = c (138)
20
(ωt−kz), t = 0 ve z = z0 iken c’ye eşit; t artarak ∆t oldu, (ωt−kz)’nin yine c’ye eşit
olması için z’nin de artması gerekir. t artınca, konum, yani z arttı. Ne demek bu?
Zaman ilerledikçe z de artıyor, yani cosinüsümüz +z yönünde ilerliyor. Figure
3 şeklinde de görülüyor. t = 0 zamanındaki siyah cosinüs, t = ∆t zamanında
turuncu cosinüs oluyor.
Özetle, dalga denkleminin çözümlerinden biri olan Exo2 e−jkz , ejωt zamanda
harmonik bağımlılığında, +z yönünde ilerleyen bir dalgayı temsil ediyor.
Şimdi de diğer çözümün nasıl bir dalgayı temsil ettiğini inceleyelim. Exo1 ejkz ’yi
ejωt ile çarpıp reel kısmını alacağız:
Re{Exo1 ejkz ejωt } = Exo1 Re{ej(ωt+kz) } = Exo1 cos(ωt + kz) (139)
Bu fonksiyonun da grafiğini çizelim. Figure 4 şeklinde, grafiği görüyoruz.
Ex01 cos(ωt + kz)

t = ∆t t = 0
Ex
01
kz
−Ex
01
Figure 4: Düzgün düzlemsel dalganın −z yönünde yayılan Ex alanı.
Figure 4 şeklinde iki tane cosinüs var. Turuncu olan t = 0 için siyah olan
da t = ∆t için. Her ne kadar şekilde gösterilmese de iki cosinüs de −∞ ve +∞
yönünde devam ediyorlar. Turuncu cosinüs üzerindeki siyah nokta, ωt + kz’de
t = 0 ve z = z0 iken elde edilir. Siyah noktaya karşılık gelen ωt + kz değeri c sabiti
olsun.
(ωt + kz)|t=0,z=z0 = c (140)
t, zamanı temsil ediyor. Zamanın ilerlediğini ve ∆t olduğunu varsayalım. Siyah

noktamızın nasıl hareket ettiğini belirlemek için noktamızı takip ediyoruz. Noktamızı
21
takip etmek demek, t = ∆t iken, ωt + kz’yi yine c sabitine eşitlemek demektir:
(ωt + kz)|t=∆t,z=z∆t = c (141)
(ωt + kz), t = 0 ve z = z0 iken c’ye eşit; t artarak ∆t oldu, (ωt + kz)’nin yine
c’ye eşit olması için z’nin de azalması gerekir. t artınca, konum, yani z azaldı.
Ne demek bu? Zaman ilerledikçe z de azalıyor, yani cosinüsümüz −z yönünde
ilerliyor. Figure 4 şeklinde de görülüyor. t = 0 zamanındaki turuncu cosinüs,
t = ∆t zamanında siyah cosinüs oluyor.
Özetle, dalga denkleminin çözümlerinden biri olan Exo1 ejkz , ejωt zamanda har-
monik bağımlılığında, −z yönünde ilerleyen bir dalgayı temsil ediyor.
Başka önemli bir nokta da şudur: Elektrik ve manyetik alanları x − y düzle-
minde sabit olan düzgün düzlemsel dalgamızın z yönünde yayılabileceğini bulduk.
Şunu da belirlemiştik: Ez ve Hz sıfırdı. Dolayısıyla, elektrik ve manyetik alanları
x − y düzleminde sabit olan düzgün düzlemsel dalgamız z yönünde yayılıyor ve
yayılma yönünde ne elektrik alanı ne de manyetik alanı var.
Düzgün düzlemsel dalgamızın x − y düzlemindeki elektrik ve manyetik alanı
sabit olduğunda, elektrik ve manyetik alanlarının x ve y bileşenleri olabiliyor.
Varsayalım ki, elektrik alanımızın sadece x bileşeni var ve düzgün düzlemsel dal-
gamız da +z yönünde ilerliyor. Yani:
Ex = Exo e−jkz (142)
şeklinde olsun. Manyetik alanımızı bulalım. Bunun için Faraday Kanun’unu

kullanabiliriz:
#» #» #»
∇ × E = −jωµH ⇒ (143)
#»

∂Ez ∂Ey ∂Ex ∂Ez ∂Ey ∂Ex
x̂ − + ŷ − + ẑ − = −jωµH ⇒ (144)
∂y ∂z ∂z ∂x ∂x ∂y
#» #»

∂Ex 1 ∂Ex
ŷ = −jωµH ⇒ H = − ŷ ⇒ (145)
∂z jωµ ∂z
#»

1
H = ŷ − (−jk)Exo e−jkz ⇒ (146)
jωµ
22
#»

k
H = ŷ Exo e−jkz ⇒ (147)
ωµ
#»

1
H = ŷ ωµ Exo e−jkz (148)
k
Dolayısıyla, +z yönünde yayılan x yönündeki elektrik alanımıza eşlik eden manye-

tik alan, y yönündedir. Manyetik alanın büyüklüğü, elektrik alanın büyüklüğünün
ωµ ωµ
k
’da biridir. k
, özel bir büyüklüktür ve η ile temsil edilir:
ωµ ωµ
η= = √ ⇒ (149)
k ω µ
r
µ
η= (Ω) (150)

η, ortamın öz empedansı (intrinsic impedance) adını alır. Vakum için değeri 377
Ohm’dur.
Özetleyelim: Düzgün düzlemsel bir dalgamız var. Elektrik alanı ve manyetik
alanı x − y düzleminde sabit. Sadece x yönünde elektrik alanı var. Alanları
aşağıdaki gibi olur:
#»
E = x̂Exo e−jkz (151)
#»

1
H = ŷ Exo e−jkz (152)
η
Yani, dalgamızın elektrik alanı ve manyetik alanı birbirine dik. Ayrıca, alanlar
yayılma yönüne de dik. Bu tür dalgalar TEM (Transverse ElectroMagnetic) dalga
ismi verilir.
Hatırlarsak, dalga denkleminin çözümündeki Ex01 ve Ex02 katsayılarının reel
olduğunu varsayarak çıkarımlar yaptık. Ama genel olarak bu katsayılar kompleks
olabilir. Katsayıların kompleks olması çıkarımlarımızın doğruluğunu ve genelliğini
kesinlikle etkilemez. Katsayıların kompleks olduğunu varsayarsak dalga ifadesinin
zaman kümesinde nasıl olacağını gösterelim. Gerçekten de reel katsayılar ile kar-
maşık katsayılar arasında sadece bir faz farkı olduğunu göreceksiniz.
Ex = Exo e−jkz (153)
23
ifadesinde Exo kompleks olsun. Kompleks bir sayıyı kutupsal (polar) formda
yazabiliriz. Polar formda, kompleks sayının büyüklüğü ve argümanı kullanılır:
Exo = |Ex0 |ej(arg(Ex0 )) (154)
|Ex0 |: Büyüklük (155)
arg(Ex0 ): Argüman (156)
Figure 5 şeklinde Ex0 ’ın büyüklüğünün ve argümanının ne olduğu karmaşık düz-

lemde gösteriliyor. Ex0 ’ın argümanını φ sembolü ile temsil edelim ve Ex ’in zaman
Im{z}
Ex0
|Ex |
0
arg(Ex )
0
Re{z}
Figure 5: Ex0 kompleks sayısının büyüklüğünün ve argümanının kompleks

düzlemde gösterimi.
kümesindeki formunu bulalım:
Re{Ex0 e−jkz ejωt } = Re{|Ex0 |ej(arg(Ex0 )) e−jkz ejωt } = Re{|Ex0 |ejφ e−jkz ejωt } (157)
24
= Re{|Ex0 |ej(ωt−kz+φ) } = |Ex0 | cos(ωt − kz + φ) (158)
Yukarıda da görüldüğü gibi gerçel Ex0 ve kompleks Ex0 arasındaki tek fark cosinüs
fonksiyonundaki φ fazı oluyor. Yani, Ex0 gerçel olsaydı, Ex0 e−jkz ’nin zaman kü-
mesindeki formu Ex0 cos(ωt − kz) olacaktı.
Dolayısıyla, Ex0 kompleks olduğunda, düzgün düzlemsel dalgamızın alanları
zaman kümesinde aşağıdaki gibi olur:
#»
E = x̂|Exo | cos(ωt − kz + φ) (159)
#»

1
H = ŷ |Exo | cos(ωt − kz + φ) (160)
η
Burada önemli olan başka bir noktada şudur: Elektrik alan ve manyetik alan
aynı faza sahiptir. Bu yüzden, elektrik alanın ve manyetik alanın aynı fazda (in-
phase) olduğu söylenir. Kayıpsız ortamlarda yayılan düzgün düzlemsel dalgaların
elektrik alanları ve manyetik alanları her zaman aynı fazdadır. Kayıplı ortamlarda
ise elektrik alan ve manyetik alan aynı fazda olamazlar. Bunu da ileride göreceğiz.
Düzgün düzlemsel dalgamız kayıpsız ortamda yayılıyor. Bir yayılma hızının
olması lazım. Yayılma hızını bulmak için dalga üzerinde bir nokta belirleyip
o noktanın hareket hızını hesaplamak yeterli olur. Dalga üzerinde bir nokta
belirlemek, ωt − kz + φ’yi bir sabite eşitlemek demektir.
ωt − kz + φ = c (161)
ω(t + ∆t) − k(z + ∆z) + φ = c (162)
Dolayısıyla:
ωt − kz + φ = ω(t + ∆t) − k(z + ∆z) + φ ⇒ (163)
ωt − kz + φ = ωt + ω∆t − kz − k∆z + φ ⇒ (164)
k∆z = ω∆t ⇒ (165)

∆z ω
= vp (faz hızı) = (166)
∆t k
25
Faz hızını, daha genel durumlar için, mesela hızın sabit olmadığı durumlar için,
aşağıdaki şekilde de hesaplayabiliriz:
ωt − kz + φ = c ⇒ (167)
d d
(ωt − kz + φ) = (c) ⇒ (168)
dt dt
dz dz ω
ω−k =0⇒ = vp = (169)
dt dt k
Faz hızını, k yerine değerini yazarak biraz daha açık bir şekilde de yazabiliriz:
ω ω
vp = = √ ⇒ (170)
k ω µ
ω 1
vp = =√ (171)
k µ
Vakumda, faz hızı, ışık hızı olan 3.0 × 108 m/s’dir.
Örnek: Hava ortamında, +z yönünde yayılan düzgün düzlemsel bir dalgamız
var. Dalgamızın frekansı 1 MHz’dir. Dalganın elektrik alanının sadece x bileşeni
vardır. t = 0 ve z = 50 m için elektrik alan, 1.2 π mV/m’lik tepe değerine ulaşıyor.
Elektrik alanın ve manyetik alanın zaman kümesindeki ifadelerini bulunuz.
Çözüm: Dalgamızın elektrik alanının belli bir zamanda ve konumda aldığı tepe
değeri veriliyor soruda. Zaman söz konusu olduğu için, elektrik alanın zamandaki
formunu elde etmemiz lazım. Fazör kümesindeki en genel halinden yola çıkarak
zaman kümesine geçiş yapacağız. En genel formdan kastedilen Ex0 ’ın kompleks
olmasıdır. Aksi belirtilmediği için zamanda harmonik bağımlılığımız ejωt . +z
yönünde yayılma olduğu için fazör kümesinde e−jkz formunda bir bağımlılık olmalı.
Dolayısıyla:
#»
E(z) = x̂Ex0 e−jkz = x̂|Ex0 |ej(arg(Ex0 )) e−jkz ⇒ (172)
#»
E(z) = x̂|Ex0 |ej(arg(Ex0 )−kz) (173)
Elektrik alanın zaman kümesindeki ifadesini bulalım:
#» #»
E(z, t) = Re{E(z)ejωt } = Re{x̂|Ex0 |ej(arg(Ex0 )−kz) ejωt } ⇒ (174)
26
#»
E(z, t) = x̂|Ex0 |Re{ej(ωt−kz+arg(Ex0 )) } ⇒ (175)
#»
E(z, t) = x̂|Ex0 | cos(ωt − kz + φ) (176)
t = 0 ve z = 50 m için elektrik alan 1.2 π mV/m’lik tepe değerine ulaşıyorsa,

|Ex0 | = 1.2 π mV/m’dir ve
cos(ωt − kz + φ)|t=0 ve z=50 = 1 ⇒ (177)
ω(0) − k(50) + φ = 0 ⇒ φ = 50k (178)
k’yı hesaplayalım. Hava ortamında olduğumuz için elektrik geçirgenlik 0 ve

manyetik geçirgenlik µ0 :
√ 1 1
k = ω µ0 0 = 2πf = 2π × 106 ⇒ (179)
√1 3 × 108
µ0 0
2π
k= × 0.01 (180)
3
Şimdi, φ’yi hesaplayabiliriz:
2π
φ = 50k = 50 × × 0.01 ⇒ (181)
3
π
φ= (182)
3
Dolayısıyla:
#» π
E(z) = x̂1.2π10−3 ej( 3 −kz) ⇒ (183)
#» π
E(z) = x̂1.2πej( 3 −kz) (mV /m) (184)
+z yönünde yayılan düzgün düzlemsel dalgamızın manyetik alan fazörü de y

yönünde olacaktır. Bunu göstermiştik. Ama isterseniz Faraday Kanun’unu kul-
lanarak tekrar gösterebilirsiniz. Kayıpsız ortamda olduğumuz için elektrik alan
ile aynı fazda olacaktır. Büyüklüğü de elektrik alanın büyüklüğünün ortamın öz
27
empedansına (η0 = 377 ' 120π Ω) bölümüne eşit olacaktır:
#» (1.2π10−3 ) j( π −kz) (1.2π10−3 ) j( π −kz)

H(z) = ŷ e 3 = ŷ e 3 ⇒ (185)
η0 120π
#» π
H(z) = ŷ10ej( 3 −kz) (µA/m) (186)
Zaman kümesindeki alan ifadelerimiz ise aşağıdaki gibi olur:
#» π
E(z, t) = x̂1.2π cos ωt − kz + (mV /m) (187)
3
#» π
H(z, t) = ŷ10 cos ωt − kz + (µA/m) (188)
3
4.2.2 Herhangi Bir ~k Vektörü Yönünde Yayılan Düzgün Düzlemsel

Dalga
Şu ana kadar gördüğümüz düzgün düzlemsel dalga z yönünde yayılıyordu. Ama,
takdir edersiniz ki, düzgün düzlemsel dalga, herhangi bir yönde yayılabilir. Bu
rastgele yön, k̂ birim vektörü ile gösterilsin. Bu yönde ilerleyen düzlemsel dalganın
elektrik alan şiddeti vektörü fazörü, aşağıdaki gibi yazılır:
#» #» #»
E 0 e−j k . r (189)
#»
Yukarıdaki denklemde, k , dalga numarası vektörüdür:
#» √
k = k̂k ve k = ω µ (190)
Bu genel formun geçerliliğini k̂ = ẑ özel durumunu alarak doğrulayabiliriz:
#» #»
k . r = ẑk. (x̂x + ŷy + ẑz) ⇒ (191)
k̂k. #»
r = kz ⇒ (192)
#» #» #» #»
Dolayısıyla, k̂ = ẑ iken E 0 e−j k . r , E 0 e−jkz olur. Yani, genel formumuzun bu özel
durumu doğru bir şekilde içerdiğini görmüş olduk.
28
k̂. #»
r ifadesinin bir sabite eşit olduğu noktalar kümesi, üç boyutlu uzayda hangi
şekildir? Bu şekil, normali k̂ olan düzlemdir. k̂. #»r = c (c ∈ R), P düzlemini
1 1 1
gösteriyorsa k̂. #»
r = c1 + ( > 0) da P1 düzlemine paralel olan P2 düzlemini
gösterir. Figure 6 şeklini inceleyerek bu düzlemler hakkında biraz daha konuşalım.
P düzleminin k̂. #»
1 r = c (c ∈ R) denklemi ile ifade edilen düzlem olduğunu
1 1
y ~
r
3
~
r
1 k̂
N
2
N k̂
1
O k̂ x
~
r
z ~
r 4
2
P1 : k̂.~
r = c1 P2 : k̂.~
r = c1 +
Figure 6: k̂.~r = c1 ve k̂.~r = c1 + düzlemlerinin üç boyutlu uzayda gösterimi.
söyledik. Ne demek bu? Düzlem üzerindeki herhangi bir noktaya koordinat

sisteminin merkezi olan O noktasından çizilen vektör #» r ise bu vektörün k̂ birim
vektörü üzerine izdüşümü c ’e eşittir. Mesela, k̂. r = c = |ON | veya k̂. #»
1
#»
1 1 1 r =
2
c1 = |ON1 |. Benzer şeyler P2 düzlemi için de yazılabilir. Mesela, k̂. #»

r 3 = c1 + =
#»
|ON | veya k̂. r = c + = |ON |.
2 4 1 2
Bu arada, Figure 6 şeklinde gösterilen düzlemlerin görünüşü düzlemlere ke-

nardan baktığınız zaman elde edilen görüntüdür. Yani, düzlem, sayfadan dışarıya
doğru ve içeri doğru sonsuza kadar ilerliyor. Ayrıca, şekilde düzlem olarak görünen
doğru da aşağı ve yukarıya doğru sonsuza kadar ilerliyor.
Düzgün düzlemsel dalgamızın zaman kümesindeki ifadesini bulup zaman ak-
29
tıkça nasıl hareket ettiğini belirleyelim.
#» n #» #» #»
E ( #»
o
r , t) = Re E 0 e−j k . r ejωt ⇒ (193)
#» #» #» #» #»
E ( r , t) = Ê0 E 0 cos ωt − k . #»

r +φ φ = arg E 0 (194)

Düzgün düzlemsel dalgamızın hangi yönde ilerlediğini bulabilmek için kosinüsün

içini bir sabite eşitleyip zaman arttıkça konumun nasıl değiştiğini inceliyorduk.
Dolayısıyla:
#»
ωt − k . #»
r + φ = sabit (195)
#» #»
ωt artıyor, φ sabit, k . #»
r ’ın artması gerekir. Yani, k . #»
r , P1 düzlemi iken P2 düzlemi
olacaktır. Yani, dalgamız k̂ birim vektörü yönünde ilerliyor demektir.
#» #» #»
Burada dikkat çeken başka bir nokta da şudur. E 0 e−j k . r ile ifade edilen
#»
dalgamızın fazı − k . #»
r ’dır. Dolayısıyla, dalgamızın sabit faz şekli, normali k̂ birim
vektörü olan düzlemdir. Adı üstünde, düzlemsel dalga. Bu arada, düzgün düzlem-
sel dalgamızın elektrik alanı ve manyetik alanının sabit olduğu düzlem, normali k̂
birim vektörü olan düzlemdir.
Bir daha tekrarlayalım, önemli çünkü. Elimizde bir elektromanyetik dalga
var. Bu elektromanyetik dalganın fazının sabit olduğu yüzeye sabit faz yüzeyi adı
verilir. Elektromanyetik dalgamızın sabit faz yüzeyi bir düzlem ise elektromanyetik
dalgamıza düzlemsel dalga ismi verilir. Düzlemsel dalgamızın elektrik alanı ve
manyetik alanı sabit faz yüzeyi olan düzlemde sabit ise bu düzlemsel dalgaya
düzgün düzlemsel dalga ismi verilir.
Şimdi de, manyetik alan vektörü fazörünü hesaplayalım. Faraday kanununu
kullanacağız:
#» #» #» #» #» #» #» #»
∇ × E = −jωµH ⇒ ∇ × E 0 e−j k . r = −jωµH ⇒ (196)
#» #» #» #» #»

1
H= − ∇ × E 0 e−j k . r (197)
jωµ
30
#» #» #» #»
∇ × E 0 e−j k . r işlemini yapmamız gerekiyor.
#» #»
k . r = (x̂kx + ŷky + ẑkz ) . (x̂x + ŷy + ẑz) = kx x + ky y + kz z (198)
#» #» #» #» #» #»
∇ × E 0 e−j k . r = ∇ × E 0 e−j(kx x+ky y+kz z) = (199)
!
∂E0z e−j(kx x+ky y+kz z) ∂E0y e−j(kx x+ky y+kz z)
x̂ − + (200)
∂y ∂z
∂E0x e−j(kx x+ky y+kz z) ∂E0z e−j(kx x+ky y+kz z)

ŷ − + (201)
∂z ∂x
!
∂E0y e−j(kx x+ky y+kz z) ∂E0x e−j(kx x+ky y+kz z)
ẑ − ⇒ (202)
∂x ∂y
#» #» #» #»
∇ × E 0 e−j k . r = (203)
x̂ −jky E0z e−j(kx x+ky y+kz z) + jkz E0y e−j(kx x+ky y+kz z) +

(204)
ŷ −jkz E0x e−j(kx x+ky y+kz z) + jkx E0z e−j(kx x+ky y+kz z) +

(205)
ẑ −jkx E0y e−j(kx x+ky y+kz z) + jky E0x e−j(kx x+ky y+kz z) ⇒

(206)
#» #» #» #»
∇ × E 0 e−j k . r = (207)
#» #»
(−j) x̂ ky E0z − kz E0y + ŷ (kz E0x − kx E0z ) + ẑ kx E0y − ky E0x e−j k . r ⇒

(208)
#» #» #» #» #» #» #» #»
∇ × E 0 e−j k . r = (−j) k × E 0 e−j k . r (209)
#»
H vektörümüzü veren ifadeyi tekrar yazalım:
#» #» #» −j #» #» #» #» #»

1 k . #» 1
H= − ∇ × E 0e r
= − (−j) k × E 0 e−j k . r ⇒ (210)
jωµ jωµ
#» k #» #» #» 1 #» #» #»
H= k̂ × E 0 e−j k . r = ωµ k̂ × E 0 e−j k . r ⇒ (211)
ωµ k
#» 1 #» #» #»
H = k̂ × E 0 e−j k . r (212)
η
Özetleyelim, k̂ birim vektörü yönünde yayılan düzgün düzlemsel bir dalgamız var.
31
Bu dalganın manyetik alanı, elektrik alanından aşağıdaki gibi elde edilir:
#» 1 #»
H = k̂ × E (213)
η
Yukarıdaki denklemde, elektrik alandan manyetik alana gidiliyor. Peki, manyetik

alandan elektrik alana nasıl gidebiliriz? Denklemin her iki tarafının k̂ ile vektörel
çarpımını yapalım:
#» 1 #»
k̂ × H = k̂ × k̂ × E ⇒ (214)
η
#» #» #» #» #» #» #» #» #»
A × B × C = B A. C − C A.B bağıntısını kullanarak
#» 1 #» 1 h #» #» i
k̂ × H = k̂ × k̂ × E = k̂ k̂.E − E k̂.k̂ (215)
η η
#» 1 h #» #»i
k̂ × H = k̂ k̂.E − E (216)
η
#»
k̂.E ifadesini bulmamız lazım. Bunun için Gauss kanununu kullanacağız:
#» #» #» #» #» #» #» #»
∇.D = 0 ⇒ ∇. E = 0 ⇒ ∇.E = 0 ⇒ ∇.E = 0 ⇒ (217)
#» #» #» #» #» #» #» #» #» #» #»
∇.E 0 e−j k . r = 0 ⇒ ∇. x̂E0x e−j k . r + ŷE0y e−j k . r + ẑE0z e−j k . r = 0 ⇒ (218)
#» #» #» #» #» #»
∂E0x e−j k . r ∂E0y e−j k . r ∂E0z e−j k . r
+ + =0⇒ (219)
∂x ∂y ∂z
#» #» #» #» #» #»
− jkx E0x e−j k . r − jky E0y e−j k . r − jkz E0z e−j k . r = 0 ⇒ (220)
− jkx E0x − jky E0y − jkz E0z = 0 ⇒ kx E0x + ky E0y + kz E0z = 0 ⇒ (221)
#» #» #»
k .E = 0 ⇒ k̂.E = 0 (222)
#» #» #»
Yani, k̂, E’ne diktir. Dolayısıyla, k̂, E ve H vektörleri birbirlerine diktir.
#»
k̂.E ifadesinin sıfıra eşit olduğunu bulduk. Dolayısıyla:
#» 1 h #» #»i #» 1 #»

k̂ × H = k̂ k̂.E − E ⇒ k̂ × H = −E ⇒ (223)
η η
#» #»
E = −η k̂ × H (224)
32
Manyetik alandan elektrik alana da nasıl gideceğimizi bulduk.
k̂ birim vektörü yönünde yayılan bir düzgün düzlemsel dalgamız varsa, elektrik
alanın ve manyetik alanın k̂ birim vektörü yönünde bileşeni yoktur. Elektrik alan
ve manyetik alan arasında aşağıdaki ilişkiler yazılabilir:
#» 1 #»
H = k̂ × E (225)
η
#» #»
E = −η k̂ × H (226)
4.3 Düzgün Düzlemsel Dalga Polarizasyonu (Uniform Plane

Wave Polarization)
Düzgün düzlemsel bir dalganın polarizasyonu, uzaydaki bir noktada, zaman aktıkça
elektrik alan vektörünün ucunun izlediği noktalar kümesidir. Uzaydaki nokta,
herhangi bir nokta olabilir. Ama kolaylık olsun diye bu nokta, koordinat sisteminin
merkezi olarak alınır. Dalga polarizasyonunu belirlemek için zaman kümesinde
inceleme yapmamız gerekir.
En genel durumda, dalga polarizasyonu eliptiktir. Bazı koşullarda, polarizasyon
çembersel olabilir. Bazı koşullarda da doğrusal olabilir.
Dalga polarizasyonunu örneklendirirken kullanacağımız dalganın +z yönünde
yayıldığını varsayacağız. Biliyoruz ki, düzgün düzlemsel dalgamız z yönünde
yayılıyorsa elektrik alanın x veya y bileşeni olabilir. En genel durumu düşünerek
dalganın elektrik alanının hem x hem de y bileşeni olduğunu varsayacağız. Yani:
#»
E = (x̂Ex0 + ŷEy0 ) e−jkz (227)
4.3.1 Doğrusal Polarizasyon (Linear Polarization)
Doğrusal polarizasyon, elektrik alanın x bileşeni ile y bileşeni arasında faz farkı
olmadığı zaman veya arasındaki faz farkı π radyan olduğu zaman gerçekleşir. İki
durumu da inceleyelim.
Elektrik alanın x ve y bileşenleri arasında faz farkı olmadığını varsayalım. Bu
33
durumda:
#»
E = x̂ |Ex0 | ejφ + ŷ |Ey0 | ejφ e−jkz ⇒

(228)
#» #»
E = (x̂ |Ex0 | + ŷ |Ey0 |) ejφ e−jkz ⇒ E = (x̂ |Ex0 | + ŷ |Ey0 |) ej(φ−kz) (229)
Zaman kümesine geçiş yapalım:
#»
E (z, t) = Re (x̂ |Ex0 | + ŷ |Ey0 |) ej(φ−kz) ejωt ⇒

(230)
#»
E (z, t) = (x̂ |Ex0 | + ŷ |Ey0 |) cos (ωt − kz + φ) (231)
Kolaylık olsun diye koordinat sisteminin merkezinde incelememizi yapacağız, yani

z = 0 olacak.
#»
E (0, t) = (x̂ |Ex0 | + ŷ |Ey0 |) cos (ωt + φ) (232)
Yukarıdaki denklemde φ fazımız var. Bunun da sıfır radyan olduğunu varsayalım

kolaylık olsun diye. Sıfır varsaymak sonucu değiştirmez. Yani, z = 0 noktasında
elektrik alan şiddeti vektörünün zamana göre değişimi, φ = 0 için aşağıdaki gibi
verilir:
#»
E (0, t) = (x̂ |Ex0 | + ŷ |Ey0 |) cos (ωt) (233)
#»
Figure 7 şeklinde, elektrik alan şiddeti vektörü E (0, t)’nün ucunun zamana göre
izlediği doğru parçası gösteriliyor. Vektörün ucunun çizdiği şekil bir doğru parçası
olduğu için polarizasyona doğrusal polarizasyon adı verilir.
Şimdi de ikinci durum olan, aradaki faz farkının π radyan olduğu durumu
inceleyelim.
#»
E = x̂ |Ex0 | ejφ + ŷ |Ey0 | ej(φ+π) e−jkz ⇒

(234)
#» #»
E = x̂ |Ex0 | + ŷ |Ey0 | ejπ ejφ e−jkz ⇒ E = x̂ |Ex0 | + ŷ |Ey0 | ejπ ej(φ−kz)

(235)
#»
E (z, t) = Re x̂ |Ex0 | + ŷ |Ey0 | ejπ ej(φ−kz) ejωt ⇒

(236)
#»
E (z, t) = (x̂ |Ex0 | − ŷ |Ey0 |) cos (ωt − kz + φ) (237)
34
y

Ey0 ωt = 0

− Ex0
ωt = π
2
x
Ex0

− Ey0
ωt = π
Figure 7: Doğrusal polarizasyona sahip düzgün düzlemsel dalganın elektrik alanın

x ve y bileşenleri aynı fazdayken elektrik alan şiddeti vektörünün ucunun zamana
göre izlediği doğru parçası.

z = 0 olacak.
#»
E (0, t) = (x̂ |Ex0 | − ŷ |Ey0 |) cos (ωt + φ) (238)
φ fazının sıfır radyan olduğunu varsayalım yine. Elektrik alan şiddeti vektörünün
son formu aşağıdaki gibi olur:
#»
E (0, t) = (x̂ |Ex0 | − ŷ |Ey0 |) cos (ωt) (239)
35
Figure 8 şeklinde, elektrik alanın x bileşeni ile y bileşeni arasındaki faz farkı π
y
ωt = π

Ey0
ωt = π
2
x
− Ex0 Ex0
ωt = 0
− Ey0
Figure 8: Doğrusal polarizasyona sahip düzgün düzlemsel dalganın elektrik

alanının x ve y bileşeni arasındaki faz farkı π radyan iken elektrik alan şiddeti
vektörünün ucunun zamana göre izlediği doğru parçası.
#»
radyan iken elektrik alan şiddeti vektörü E (0, t)’nün ucunun zamana göre izlediği
doğru parçası gösteriliyor. Vektörün ucunun çizdiği şekil yine bir doğru parçası.
4.3.2 Çembersel Polarizasyon (Circular Polarization)
Doğrusal polarizasyondan sonra inceleyeceğimiz polarizasyon tipi çembersel pola-

rizasyon. Bir düzgün düzlemsel dalganın çembersel polarizasyona sahip olabilmesi
36
için elektrik alanın x bileşeni ile y bileşeninin büyüklüklerinin birbirlerine eşit
π
olması ve bileşenlerin aralarındaki faz farkının 2
radyan olması gerekir.
Çembersel polarizasyonda da iki durum söz konusu olabilir. Birinci durumda
π
elektrik alanın y bileşeninin fazı x bileşeninin fazından 2
radyan fazla olabilir.
π
İkinci durumda da elektrik alanın x bileşeninin fazı y bileşeninin fazından 2
radyan
fazla olabilir.
İlk durumu inceleyelim.
#» π

E = x̂M ejφ + ŷM ej (φ+ 2 ) e−jkz ⇒ (240)
#» π #» π
E = M x̂ + ŷej 2 ejφ e−jkz ⇒ E = M x̂ + ŷej 2 ej(φ−kz) (241)
#» π
E (z, t) = Re M x̂ + ŷej 2 ej(φ−kz) ejωt ⇒

(242)
#» n π
o
E (z, t) = Re x̂M ej(ωt+φ−kz) + ŷM ej (ωt+φ−kz+ 2 ) ⇒ (243)
#» π
E (z, t) = x̂M cos (ωt + φ − kz) + ŷM cos ωt + φ − kz + (244)
2
z = 0 olacak.
#» π
E (0, t) = x̂M cos (ωt + φ) + ŷM cos ωt + φ + (245)
2
φ fazının sıfır radyan olduğunu varsayalım yine:
#» π
E (0, t) = x̂M cos (ωt) + ŷM cos ωt + (246)
2
Elektrik alan şiddeti vektörünün son formu aşağıdaki gibi olur:
#»
E (0, t) = x̂M cos (ωt) − ŷM sin (ωt) (247)
Figure 9 şeklinde, elektrik alan şiddeti vektörünün ucunun zamanla çizdiği şekil
37
y
ωt = 3π
2 M
ωt = π ωt = 0
x
−M M
ωt = π
2 −M
Figure 9: Sol elli çembersel polarizasyona sahip düzgün düzlemsel dalganın elektrik
alan vektörünün ucunun zamanla çizdiği şekil.
gösteriliyor. Görüldüğü gibi çizilen şekil bir çember. Bu çemberin olduğu düzleme,
yani sabit faz yüzeyine, sol yumruğumuzu koyduğumuzda dört parmağımız elektrik
alan şiddeti vektörünün ucunun çemberi izleme yönünü (saatin yönü) gösterirken
baş parmağımız dalganın ilerleme yönünü gösteriyor. Dolayısıyla, bu dalga, sol
elli çembersel polarizasyona sahip bir dalgadır.
İkinci durumu inceleyelim.
#» j (φ+ π2 )

E = x̂M e + ŷM e jφ
e−jkz ⇒ (248)
38
#» π #» π
E = M x̂ej 2 + ŷ ejφ e−jkz ⇒ E = M x̂ej 2 + ŷ ej(φ−kz)

(249)
#» π
E (z, t) = Re M x̂ej 2 + ŷ ej(φ−kz) ejωt ⇒

(250)
#» n
j (ωt+φ−kz+ π2 ) j(ωt+φ−kz)
o
E (z, t) = Re x̂M e + ŷM e ⇒ (251)
#» π
E (z, t) = x̂M cos ωt + φ − kz + + ŷM cos (ωt + φ − kz) (252)
2
z = 0 olacak.
#» π
E (0, t) = x̂M cos ωt + φ + + ŷM cos (ωt + φ) (253)
2
φ fazının sıfır radyan olduğunu varsayalım yine:
#» π
E (0, t) = x̂M cos ωt + + ŷM cos (ωt) (254)
2
Elektrik alan şiddeti vektörünün son formu aşağıdaki gibi olur:
#»
E (0, t) = −x̂M sin (ωt) + ŷM cos (ωt) (255)
Figure 10 şeklinde, elektrik alan şiddeti vektörünün ucunun zamanla çizdiği

şekil gösteriliyor. Görüldüğü gibi çizilen şekil bir çember. Bu çemberin olduğu
düzleme, yani sabit faz yüzeyine, sağ yumruğumuzu koyduğumuzda, dört parma-
ğımız elektrik alan şiddeti vektörünün ucunun çemberi izleme yönünü (saatin tersi
yön) gösterirken baş parmağımız dalganın ilerleme yönünü gösteriyor. Dolayısıyla,
bu dalga, sağ elli çembersel polarizasyona sahip bir dalgadır.
4.3.3 Eliptik Polarizasyon (Elliptical Polarization)
Bir düzgün düzlemsel dalganın polarizasyonu ne çizgisel ne de çembersel ise bu

düzgün düzlemsel dalga, eliptik polarizasyona sahiptir. Eliptik polarizasyonda da
39
y
ωt = 0 M
ωt = π ωt = 3π
2 2
x
−M M
ωt = π
−M
Figure 10: Sağ elli çembersel polarizasyona sahip düzgün düzlemsel dalganın
elektrik alan vektörünün ucunun zamanla çizdiği şekil.
sol elli ve sağ elli eliptik polarizasyon ayrımı yapılır.
40
4.4 Kayıplı (İletken) Kaynaksız Ortamda Düzgün Düzlem-
sel Dalga Yayılımı (Uniform Plane Wave Propagation
in Lossy (Conducting) Medium)
Bir ortam kayıplı (iletken) ise iletkenlik katsayısı σ, sıfırdan farklıdır. Bu durumda:
#» #» #» #» #» #» #»
∇ × H = σ E + jωE ⇒ ∇ × H = (σ + jω) E ⇒ (256)
#» #» σ #»

∇ × H = jω + E⇒ (257)
jω
#» #» σ #»
∇ × H = jω − j E (258)
ω
Bu denklemde, − j ωσ ifadesi kompleks elektrik geçirgenlik (complex permittivity)
ismini alır ve c ile temsil edilir:
σ
c = − j (259)
ω
Kompleks permitivitenin yaygın gösterim şekillerinden bir tanesi de aşağıdaki

gibidir:
c = 0 − j00 (260)
0 = (261)
σ
00 = (262)
ω
Dolayısıyla, kayıplı ve kaynaksız ortamda, Ampere kanununu aşağıdaki gibi yazabiliriz:
#» #» #»
∇ × H = jωc E (263)
Kayıplı ve kaynaksız ortamda, elektrik alan şiddeti vektörü fazörü için dalga
denklemini çıkaralım:
#» #» #» #» #» #» #» #»
∇ × E = −jωµH ⇒ ∇ × ∇ × E = ∇ × −jωµH ⇒ (264)
#» #» #» #» #» #»
∇ ∇.E − ∇2 E = −jωµ∇ × H ⇒ (265)
41
#» #» #» #» #»
∇ ∇.E − ∇2 E = −jωµ jωc E (266)
#» #»
Kayıpsız ve kaynaksız ortamdaki dalga denklemini çıkarırken, ∇.E’nin sıfır olduğunu
bulmuştuk. Aynı sonuç, kaynaksız olma durumu nedeniyle burada da geçerlidir:
#» #»
− ∇2 E = ω 2 µc E ⇒ (267)
#» #»
∇2 E + ω 2 µc E = 0 (268)
γ ile temsil edilen yayılma sabiti (propagation constant) için aşağıdaki tanımı
yapacağız:
γ 2 = −ω 2 µc (269)
Dolayısıyla: σ
γ 2 = −ω 2 µ (0 − j00 ) = −ω 2 µ − j (270)
ω
γ, kompleks bir sayı olduğu için aşağıdaki gibi ifade edilebilir:
γ = α + jβ (271)
α, attenuation sabiti (attenuation constant); β da faz sabiti (phase constant) adını

alır. α ve β sabitlerinin matematiksel ifadelerini bulalım:
γ 2 = −ω 2 µc = −ω 2 µ (0 − j00 ) ⇒ (272)
(α + jβ)2 = −ω 2 µ0 + jω 2 µ00 ⇒ α2 − β 2 + j2αβ = −ω 2 µ0 + jω 2 µ00 ⇒ (273)

α2 − β 2 = −ω 2 µ0 (274)
2αβ = ω 2 µ00 (275)
α ve β sabitlerinin sağladığı yukarıdaki iki denklem çözülürse aşağıdaki sonuçlar

elde edilir:  s 1/2
 µ0 00 2

α=ω  1+ −1 (276)
 2 0 
42
 s 1/2
 µ0 00 2

β=ω  1+ +1  (277)
 2 0 
Dalga denklemi aşağıdaki gibiydi:
#» #»
∇2 E + ω 2 µc E = 0 (278)
Yayılma sabiti γ’yı yerine yazarsak dalga denkleminin aşağıdaki formunu elde
ederiz:
#» #»
∇2 E − γ 2 E = 0 (279)
Düzgün düzlemsel dalgamızın sabit faz düzleminin x − y düzlemi ve bu düzleme

paralel düzlemler olduğunu varsayalım. Dolayısıyla, Ez ve Hz olmayacak. Düzgün
düzlemsel dalgamızın yayılma yönü de z olacak. Düzgün düzlemsel dalgamızın
sabit faz düzleminin x−y düzlemi ve bu düzleme paralel düzlemler olduğu varsayımı,
#»
E için elde ettiğimiz dalga denkleminden aşağıdaki denklemin yazılmasını gerektirir:
d2 Ex
− γ 2 Ex = 0 (280)
dz 2
Bu denkleme benzer bir denklemin çözümünü kayıpsız ve kaynaksız ortamda yapmıştık

hatırlarsak. Benzer bir yol izleyeceğiz. Çözümün emz formunda olduğunu varsayarak
diferansiyel denklemde yerine yazalım:
d2 emz
− γ 2 emz = 0 ⇒ m2 emz − γ 2 emz = 0 ⇒ m2 − γ 2 emz = 0 ⇒

2
(281)
dz
m = ∓γ (282)
Dolayısıyla, diferansiyel denklemimizin çözümü aşağıdaki gibidir:
Ex = Ex0 e−γz + Ex1 eγz (283)
γ = α + jβ eşitliğini çözümde kullanalım:
Ex = Ex0 e−(α+jβ)z + Ex1 e(α+jβ)z ⇒ (284)
43
Ex = Ex0 e−αz e−jβz + Ex1 eαz ejβz (285)
Çözümdeki Ex0 e−αz e−jβz bileşeninin zaman kümesindeki formuna bakarak bu bileşenin
nasıl bir dalgayı temsil ettiğini bulalım:
n o
Re Ex0 e−αz e−jβz ejωt = Re |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz ejωt =

(286)
n o
|Ex0 | e−αz Re ejarg(Ex0 ) e−jβz ejωt = |Ex0 | e−αz cos (ωt − βz + arg (Ex0 )) (287)
Yukarıdaki formu incelediğimizde, dalgamızın +z yönünde ilerlediğini görebiliriz.

Dalgamızın büyüklüğünün de exponansiyel olarak sönümlendiğini tespit edebiliriz.
Sönümleme, e−αz tarafından gerçekleştirilir.
Elektrik alanın sadece x bileşeni olduğunu ve dalgamızın +z yönünde ilerlediğini
varsayalım. Yani:
#»
E = x̂ |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz (288)
Dalgamızın manyetik alanını Faraday kanununu kullanarak bulalım:
#» #» #» #» #» #»

1
∇ × E = −jωµH ⇒ H = − ∇×E (289)
jωµ
#» #»

∂Ez ∂Ey ∂Ex ∂Ez ∂Ey ∂Ex
∇ × E = x̂ − + ŷ − + ẑ − ⇒ (290)
∂y ∂z ∂z ∂x ∂x ∂y
#» #» ∂Ex
∇ × E = ŷ = ŷ (−1) (α + jβ) |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz ⇒ (291)
∂z
#»

1
H = ŷ − (−1) (α + jβ) |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz (292)
jωµ
√
γ 2 = (α + jβ)2 = −ω 2 µc ⇒ α + jβ = jω µc ⇒ (293)
#»

1 √
H = ŷ − (−1) jω µc |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz ⇒ (294)
jωµ
#»
r
c
H = ŷ |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz ⇒ (295)
µ
#» 1
H = ŷ q |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz (296)
µ
c
44
q
µ
Yukarıdaki denklemde geçen c
ifadesi kayıplı ortamın öz empedansıdır ve ηc ile
temsil edilir:
−1/2
00
r r r
µ µ µ µ
r
ηc = = = 00 = 1−j 0 (297)
c − j00
0
1 − j 0
0 0
Yani:
#» 1
H = ŷ |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz (298)
ηc
c kompleks olduğu için ηc de komplekstir. Dolayısıyla, ηc ’yi aşağıdaki gibi yazabiliriz:
ηc = |ηc | ejarg(ηc ) (299)
#»
Bu ifadeyi H’nün matematiksel ifadesinde yazalım:
#» 1 1
H = ŷ |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz = ŷ jarg(ηc)
|Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz ⇒
ηc |ηc | e
(300)
#» 1
H = ŷ |Ex0 | ejarg(Ex0 ) e−αz e−jβz e−jarg(ηc ) (301)
|ηc |
Yukarıdaki fazörü ejωt ile çarpıp sonucun reel kısmını alırsak, düzgün düzlemsel
dalganın manyetik alan şiddeti vektörünün zaman kümesindeki ifadesini bulmuş
oluruz. Elektrik alan şiddeti vektörünün zaman kümesindeki ifadesi ile beraber
yazalım:
#»
E (z, t) = x̂e−αz |Ex0 | cos (ωt − βz + arg (Ex0 )) (302)
#» 1 −αz
H (z, t) = ŷ e |Ex0 | cos (ωt − βz + arg (Ex0 ) − arg (ηc )) (303)
|ηc |
Elektrik alanın ve manyetik alanın zaman kümesindeki formları incelendiğinde,
aralarında bir faz farkı olduğu görülebilir. Faz farkı, ortamın kompleks öz empedansının
argümanına eşittir. Dolayısıyla, kayıplı bir ortamda, elektrik alan ile manyetik alan
arasında bir faz farkı olduğunu göstermiş olduk.
Düzgün düzlemsel dalga kayıplı ortamda yayılırken, elektrik alan şiddeti vektörünün
büyüklüğü |Ex0 |, e−αz ile verilen faktör yüzünden exponansiyel olarak azalır. Kayıplı
ortam için tanımlanan parametrelerden bir tanesi de deri derinliğidir (skin depth).
45
Skin depth, δs ile temsil edilir ve aşağıdaki gibi tanımlanır:
1
δs = (304)
α
Deri derinliği, bir elektromanyetik dalganın kayıplı bir ortamda ne kadar ilerleyebileceğini
veya kayıplı bir ortamın içine ne kadar girebileceğini ölçeklendiren bir büyüklüktür.
Kayıplı bir ortamda, dalga δs kadar ilerlediğinde büyüklüğü, ortama girdiğindeki
büyüklüğünün 0.37’de birine iner. 3δs kadar ilerlediğinde ortama giriş büyüklüğünün
yaklaşık 0.05’te birine, 5δs ilerlediğinde de ortama giriş büyüklüğünün yaklaşık
0.01’de birine iner.
Mükemmel bir yalıtkanda, σ = 0’dır. Yani, kayıp yoktur. Dolayısıyla, 00 = 0
ve α = 0 olur. Mükemmel bir yalıtkan için δs = ∞’dur. Mükemmel bir yalıtkan
içinde, bir dalga hiçbir sönümlemeye uğramadan yayılabilir.
Diğer uç durum da, mükemmel iletken durumudur. Mükemmel iletken durumunda
σ = ∞ ve α = ∞. Dolayısıyla, mükemmel bir iletken için δs = 0’dır. Yani,
bir elektromanyetik dalga mükemmel bir iletkenin içerisine giremez. Bir coaxial
kablonun dış iletkeninin kalınlığı birkaç deri derinliği kalınlıkta olacak şekilde
tasarlanırsa, kablo içerisindeki elektromanyetik enerji dışarıya sızmaz ve dışarıdan
da kablo içerisine elektromanyetik dalga sızamaz.
00
α, β ve ηc için yazılan formüllere bakıldığında bunların hepsinde 0
oranının
olduğu görülebilir. Bu oran, aşağıdaki gibi verilir:
00 σ
0
= (305)
ω
Bu oran, kayıplı ortamın çalışma frekansında ne kadar kayıplı olduğunun bir ölçüsünü
verir. Ortamın kayıplılığı aşağıdaki gibi sınıflandırılır:

σ


 az kayıplı ω
< 0.01

σ
ne kadar kayıplı = quasi iletken 0.01 ≤ ω (306)
≤ 100


σ

iyi iletken 100 < ω
σ
Burada çok önemli bir nokta var. ω
’nun ortamın kayıplılığı için bir ölçü olduğunu
46
söyledik. Dikkat edersek, bu oranın paydasında ω = 2πf var. Yani, çalışılan
frekans ortamın ne kadar kayıplı olduğunu belirleyen faktörlerden birisidir.
Az kayıplı iletkenler ve iyi iletkenler için α ve β için yazılan formüller basitleştirilebilir.
4.4.1 Az Kayıplı Yalıtkan (Low-loss Dielectric)
Yayılma sabitini aşağıdaki gibi tanımlamıştık:
γ 2 = −ω 2 µ (0 − j00 ) (307)
Buradan, aşağıdaki eşitliği yazabiliriz:
00 1/2

p
γ = jω µ0 1 − j 0 (308)

σ 00
Düşük kayıplı iletken durumunda ω = 0 oranı 0.01’den küçük oluyor. Dolayısıyla,
00 1/2 00
1 − j 0 ifadesindeki j 0 , sıfıra yakın bir büyüklüğe sahip olacaktır. Burada
Taylor serisi açılımına başvuracağız. f fonksiyonunun x0 noktası etrafındaki Taylor
serisi açılımı aşağıdaki gibi verilir:
f (1) (x0 ) f (2) (x0 ) f (k) (x0 )

f (x) = f (x0 )+ (x − x0 )+ (x − x0 )2 +. . .+ (x − x0 )k +. . .
1! 2! k!
(309)
f (k) , f fonksiyonunun k’yıncı dereceden türevini temsil eder. Taylor serisi açılımı,
sonsuz tane terim içerir. Bu haliyle, x’in her değeri için, x0 ’a yakın olsun, uzak
olsun açılımın hatası sıfırdır. Ama, Taylor serisi açılımı, genel olarak ilk iki terimi
tutularak kullanılır. Sadece ilk iki terim kullanıldığında da, x, x0 ’a ne kadar yakın
00 1/2
olursa açılımdaki hata da o kadar az olur. Dolayısıyla, 1 − j 0 ’nin x0 = 0
etrafındaki Taylor serisi açılımını ilk iki terimi kullanarak yapmak iyi bir yaklaşım
olur. Fonksiyonumuz f (x) = (1 − x)1/2 ve açılım noktamız x0 = 0 olmak üzere
f (x0 ) = 1 (310)
1 1
f (1) (x) = (−1) (1 − x)−1/2 ⇒ f (1) (x0 ) = − (311)
2 2
47
1
f (x) = (1 − x)1/2 ' 1 − x (312)
2
Taylor serisi açılımı aşağıdaki gibi olur:
1/2
00 j 00

1−j 0 '1− (313)
2 0
Dolayısıyla, yayılma sabiti aşağıdaki gibi yazılabilir:

1/2
00 j 00

p p
0
γ = jω µ 1 − j 0 0
' jω µ 1 − ⇒ (314)
2 0
ω00
r
µ p
γ = α + jβ ' + jω µ0 (315)
2 0
Düşük kayıplı yalıtkan ortam için, α ve β’yı aşağıdaki gibi belirleriz:
ω00
r r
µ σ µ
α' 0
= (316)
2 2
p √
β'ω µ0 = ω µ (317)
Düşük kayıplı yalıtkanın faz sabiti, yaklaşık olarak ortamın dalga numarasına
eşittir. Ortamın kompleks öz empedansının yaklaşık olarak neye eşit olduğunu
da bulalım: −1/2
00
r r
µ µ
ηc = = 1−j 0 (318)
c 0
Burada da (1 − x)−1/2 fonksiyonunun 0 etrafındaki Taylor serisi açılımının ilk iki

terimini kullanacağız:
1
f (x) = (1 − x)−1/2 ' 1 + x (319)
2
Dolayısıyla:
−1/2 r
00 j 00
r r
µ µ µ
ηc = = 1−j 0 ' 1+ ⇒ (320)
c 0 0 2 0
r
µ j σ
ηc ' 1+ (321)
2 ω
48
00 σ
0
= ω
, 0.01’den küçük olduğu için
r r
µ j σ µ
ηc ' 1+ ' (322)
2 ω
Yani, düşük kayıplı bir yalıtkanda, ortamın kompleks öz empedansı, yaklaşık olarak
ortamın öz empedansına eşittir.
4.4.2 İyi İletken (Good Conductor)

00 00
İyi iletken için 0
> 100 olduğu için aşağıdaki ifadelerde, 0
, 1’e baskın gelir.
 s 1/2
 µ0 00 2 0 00 1/2 00 1/2
 µ µ µσ 1/2
α=ω  1+ −1 'ω =ω =ω ⇒
 2 0  2 0 2 2ω
(323)
p
α ' πf µσ (324)
 s  1/2

 µ0 00 2 0 00 1/2 00 1/2
 µ µ µσ 1/2
β=ω  1+ +1  'ω =ω =ω ⇒
 2 0  2 0 2 2ω
(325)
p
β ' πf µσ (326)
−1/2 r −1/2 r s
00 00
r r
µ µ µ µ 1
ηc = = 1−j 0 ' −j 0 = 00 = (327)
c 0 0 −j 0
0
r r 0 r
µ j µ
0 00
= j 00 (328)

p π 1/2 π 1 p π
π π
j = j 1/2 = ej 2 = ej 2 × 2 ⇒ j = ej 4 = cos + j sin ⇒ (329)
4 4
p 1 1 p 1
j = √ + j √ ⇒ j = √ (1 + j) (330)
2 2 2
r r
πf µ √ j π πf µ
ηc ' (1 + j) = 2e 4 (331)
σ σ
π
Dolayısıyla, iyi bir iletkenin kompleks öz empedansının fazı 4
radyandır. Yani, iyi
bir iletkende yayılan düzgün düzlemsel dalganın elektrik alanı ve manyetik alanı
49
π
arasındaki faz farkının büyüklüğü 4
radyandır.
Örnek: Düzgün düzlemsel bir dalga, denizde yayılıyor. Deniz yüzeyinin x −
y düzlemi olduğunu ve +z yönünün denizin dibine doğru olduğunu varsayalım.
Düzgün düzlemsel dalgamız +z yönünde yayılıyor. Deniz suyunun constitutive
parametreleri r = 80, µr = 1 ve σ = 4 S/m şeklindedir. z = 0 noktasındaki
manyetik alan şiddeti vektörü
#»

mA
H (0, t) = ŷ100 cos 2π103 t + 15o

(332)
m
ise
#» #»
a) E (z, t) ve H (z, t)’yi bulunuz,
b) Hangi derinlikte, elektrik alan şiddeti vektörünün büyüklüğü z = 0’daki
değerinin yüzde birine iner?
Çözüm: a) σ 6= 0 olduğu için kayıplı bir ortamdayız. Öncelikle ortamın
düşük kayıplı bir yalıtkan mı, quasi iletken mi yoksa iyi bir iletken mi olduğunu
00 #»
belirleyelim. Bunun için 0 = 2πf σ

= 2πfσr 0 oranına bakmamız gerekiyor. H
ifadesinden frekansın 1 kHz olduğunu çıkarabiliriz. Dolayısıyla:
00 σ σ 4 5
0
= = = −9 = 9 × 10 (333)
2πf 2πf r 0 2π103 80 10
36π
Yani, ortam, 1 kHz frekansında iyi bir iletkendir. İyi bir iletken için, aşağıdakileri
biliyoruz:
p √
α' πf µσ = π103 4π10−7 4 ⇒ α ' 0.126 (334)
p
β ' πf µσ ⇒ β ' 0.126 (335)
r r r
πf µ 2πf µ j π 2π103 4π10−7 j π π
ηc ' (1 + j) = e 4 = e 4 ⇒ ηc ' 0.0444ej 4 (336)
σ σ 4
Manyetik alan şiddeti vektörü ŷ yönünde, düzgün düzlemsel dalgamız ẑ yönünde
yayılıyor. Dolayısıyla, elektrik alan şiddeti vektörümüz x̂ yönünde olmalıdır. Yani:
#»
E (z) = x̂ |E0 | ejφ e−αz e−jβz ⇒ (337)
50
#» |E0 | jφ −jarg(ηc ) −αz −jβz
H (z) = ŷ e e e e (338)
|ηc |
#»
Bize, H (0, t) verilmiş. Dolayısıyla, manyetik alan şiddeti vektörünün zaman kümesindeki
formunu bulalım:
#» n #»
jωt
o |E0 | jφ −jarg(ηc ) −αz −jβz jωt
H (z, t) = Re H (z) e = Re ŷ e e e e e ⇒ (339)
|ηc |
#» |E0 | −αz π
H (z, t) = ŷ e cos ωt − βz − + φ ⇒ (340)
|ηc | 4
#» |E0 |
cos (ωt − 45o + φ) = ŷ100 × 10−3 cos 2π103 t + 15o ⇒

H (0, t) = ŷ (341)
|ηc |
|E0 |
= 100 × 10−3 ⇒ |E0 | = 0.1 |ηc | ⇒ |E0 | = 0.00444 (342)
|ηc |
π
φ − 45o = 15o ⇒ φ = (rad) (343)
3
Bilmediğimiz bütün büyüklükleri bulduk. Zaman kümesindeki alan ifadelerini
aşağıdaki gibi yazabiliriz:
#» π
E (z, t) = x̂0.00444e−0.126z cos 2π103 t − 0.126z + (344)
3
#» −0.126z

3 π
H (z, t) = ŷ0.1e cos 2π10 t − 0.126z + (345)
12
b) Elektrik alan şiddetinin z = 0’daki değerinin yüzde birine inmesi için gereken
derinliği hesaplayalım. Elektrik alan şiddeti, e−αz ile sönümlemeye uğruyor. Bu
derinliği d ile gösterelim.
0.01 |E0 | = e−αd |E0 | ⇒ 0.01 = e−αd ⇒ ln (0.01) = ln e−αd ⇒

(346)
ln (0.01)
ln (0.01) = −αd ⇒ d = ⇒ d = 36.55 m (347)
−α
51
4.5 İyi Bir İletkende Akım (Current Flow In A Good Conductor)
Dc (statik) durumda uniform bir kesite sahip iletkenin içindeki elektrik akım
yoğunluğu vektörü uniformdur. Yani iletken içerisindeki her noktada aynı vektöre
eşittir. Ama, zamanla değişimin olduğu dinamik durumda elektrik akım yoğunluğu
vektörü uniform değildir. İletkenin yüzeyinde şiddeti maksimumdur, eksene yaklaştıkça
şiddeti exponansiyel olarak azalır ve eksen üzerinde şiddeti minimum olur. Çok
yüksek frekanslarda, akım, yüzeyden başlayan çok ince bir tabaka içinde akar.
Eğer iletken, mükemmel iletken ise akım tamamen yüzeyde akar.
Dinamik durumda, bir iletkenin içinde neden böyle bir akım dağılımı olduğunu
inceleyelim. Figure 11 şeklinde, bir iletken veriliyor. Bu iletkene bir düzgün
düzlemsel dalganın çarptığını varsayalım. Bu düzgün düzlemsel dalganın bir kısmı
yansıyacak, bir kısmı da iletkenin içine iletilecektir. İletilen dalganın iletkendeki
elektrik alan ve manyetik alanı aşağıdaki gibi verilsin:
#»
E = x̂E0 e−αz e−jβz (348)
#» E0
H = ŷ e−αz e−jβz (349)
ηc
İletkende indüklenen elektrik akım yoğunluğu vektörü de aşağıdaki gibi olur:
#»
J = x̂σE0 e−αz e−jβz = x̂J0 e−αz e−jβz (350)
İletkenimizin iyi bir iletken olduğunu varsayalım. Bu durumda, α = β olur ve

1
δs = α
ilişkisini de hatırlarsak
#» (1+j)
J = x̂J0 e−αz e−jβz = x̂J0 e−αz e−jαz = x̂J0 e−α(1+j)z = x̂J0 e− δs z (351)
y yönünde w genişliğinde olan ve z yönünde de 0 ile ∞ arasında uzanan bir iletken
52
E0
H0
Jx (z)
z
Figure 11: Bir iletkende, elektrik akım yoğunluğu vektörünün şiddetinin yüzeyden
aşağıya indikçe exponansiyel olarak azalması.
bloğundan x yönünde akan akım aşağıdaki gibi hesaplanır:
Zw Z∞ Zw Z∞ Z∞
#» #»
Z
(1+j) (1+j) (1+j)
− −
I= J .ds = x̂J0 e δs
z
.x̂dzdy = J0 e δs
z
dzdy = w J0 e− δs
z
dz ⇒
S 0 0 0 0 0
∞ (352)
1 (1+j)
− δ z ⇒ I = J0 wδs

I = wJ0 e s (353)
− 1+j

0 1+j
δs
İletken bloğumuzun z yönünde sonsuz uzunlukta olduğunu söyledik. Aslında, z

yönünde 10δs uzunluğundaki bir iletken, sonsuz uzunluktaki bir iletkene hemen
hemen denk olacaktır. Çünkü, 10δs boyunca gerçekleşecek sönümleme, akım
53
yoğunluğunun hemen hemen sıfır olmasına sebep olacaktır.
İletken bloğun yüzeyinde bir potansiyel farkı tanımlayabiliriz. Bu potansiyel
farkı, tanımlandığı iki nokta arasındaki uzaklıkla yüzeydeki elektrik alan şiddeti
vektörü fazörünün çarpımına eşittir. İki nokta arasındaki uzaklık l ise, potansiyel
aşağıdaki gibi bulunur:
J0
V = Ex (z = 0) l ⇒ V = E0 l ⇒ V = l (354)
σ
Dolayısıyla, genişliği w, uzunluğu l ve derinliği ∞ veya en az 10δs olan iyi bir

iletkenin yüzey empedansı, l uzunluğu boyuncaki potansiyel farkı bölü uzunluk
boyunca akan toplam akım şeklinde aşağıdaki gibi hesaplanır:
J0
V σ
l 1+j l
Z= = J0 wδs
⇒Z= (355)
I 1+j
σδs w
4.6 Elektromanyetik Güç Yoğunluğu (Electromagnetic Power

Density)
Bu bölümde, bir elektromanyetik dalganın taşıdığı gücün nasıl hesaplanabileceğini
#»
göreceğiz. Elektrik alan şiddeti vektörü E ( #»
r , t), manyetik alan şiddeti vektörü
#» #» #» #»
H ( r , t) olan bir dalganın Poynting vektörü P ( r , t) aşağıdaki gibi tanımlanır:
#» #» #»
P ( #»
r , t) = E ( #»
r , t) × H ( #»
r , t) (356)
Poynting vektörü, elektromanyetik dalganın birim yüzey için taşıdığı anlık gücü
verir. Bir S yüzeyini delip geçen elektromanyetik dalganın taşıdığı toplam gücü
hesaplamak için aşağıdaki integralin hesaplanması gerekir:
#»
Z
güç = P .n̂dS (357)
S
Poynting vektörü zamanın fonksiyonudur. Poynting vektörünün daha çok kullanılan

formu, zaman üzerinden ortalaması alınmış Poynting vektörüdür. Aşağıdaki gibi
54
tanımlanır ve hesaplanır:
#» #» 1 n #» #»
Z
1
P ( #»
r , t) dt = Re E ( #»
r ) × H ∗ ( #»
o
P av = r) (358)
T 2
T
#»
Yukarıdaki denklemdeki integral, bir periyot üzerinden alınan integraldir. H ∗ ,
#»
H’nün kompleks eşleniğini temsil eder. Bir z kompleks sayısının eşleniği olan z ∗
aşağıdaki gibi tanımlanır:
z = x + jy ⇒ z ∗ = x − jy (359)
4.6.1 Kayıpsız Ortamdaki Düzgün Düzlemsel Dalganın Ortalama Poynting

Vektörü
Sabit faz yüzeyi x − y düzlemi olan ve +z yönünde yayılan bir düzgün düzlemsel
dalgamız olsun. Yani:
#»
E = x̂Ex0 + ŷEy0 e−jkz

(360)
#» 1 #» #» 1
H = k̂ × E ⇒ H = ẑ × x̂Ex0 + ŷEy0 e−jkz ⇒

(361)
η η
#» 1
−x̂Ey0 + ŷEx0 e−jkz

H= (362)
η
Ortalama Poynting vektörünü aşağıdaki gibi bulacağız:
#» 1 n #» #» #»∗ #» o
P av = Re E ( r ) × H ( r ) = (363)
2
−jkz ∗

1 −jkz 1
Re x̂Ex0 + ŷEy0 e × −x̂Ey0 + ŷEx0 e = (364)
2 η

1 −jkz 1 ∗ ∗

jkz
Re x̂Ex0 + ŷEy0 e × −x̂Ey0 + ŷEx0 e = (365)
2 η

1 1 ∗ ∗

−jkz jkz 1 1 2 2
Re ẑEx0 Ex0 + ẑEy0 Ey0 e e = Re ẑ Ex0 + Ey0 ⇒
2 η 2 η
(366)
#» 1 2 2
P av = ẑ Ex0 + Ey0 (367)
2η
55
Ortalama Poynting vektörünün yönü ẑ’dir. Bu yön, düzgün düzlemsel dalgamızın
yayılma yönüdür. Poynting vektörünün yönü gücün aktığı yönü gösterir. Dolayısıyla,
bu yön ile düzgün düzlemsel dalgamızın yayılma yönlerinin aynı olması beklenen
durumdur. Poynting vektörünün büyüklüğü, ortamın öz empedansına ve elektrik
alanın x bileşeni ile y bileşeninin büyüklüklerine bağlıdır. Dolayısıyla, aynı yönde
yayılan, polarizasyonları farklı olan ama elektrik alan bileşenlerinin büyüklükleri
aynı olan düzgün düzlemsel dalgalarımızın Poynting vektörleri aynı olur.
4.6.2 Kayıplı Ortamdaki Düzgün Düzlemsel Dalganın Ortalama Poynting

Vektörü
Ortamımız kayıplı olduğu zaman düzgün düzlemsel dalgamızın Poynting vektörünü

inceleyelim. Düzgün düzlemsel dalgamızın +z yönünde yayıldığını varsayalım.
Elektrik alan şiddeti vektörü fazörümüz aşağıdaki gibi verilsin:
#»
E = x̂Ex0 + ŷEy0 e−αz e−jβz

(368)
Önceki derslerimizde, kayıpsız bir ortamda yayılan düzgün düzlemsel bir dalganın
elektrik alan şiddeti vektörü fazörü ile manyetik alan şiddeti vektörü fazörü arasındaki
ilişkileri aşağıdaki gibi çıkartmıştık:
#» 1 #»
H = k̂ × E (369)
η
#» #»
E = −η k̂ × H (370)
Benzer ilişkiler, kayıplı ortamda da geçerlidir:
#» 1 #»
H = β̂ × E (371)
ηc
#» #»
E = −ηc β̂ × H (372)
56
Dolayısıyla, kayıplı ortamda yayılan düzgün düzlemsel dalgamızın manyetik alan
şiddeti vektörünün fazörünü aşağıdaki gibi yazabiliriz:
#» 1 #» #» 1
H = ẑ × E ⇒ H = ẑ × x̂Ex0 + ŷEy0 e−αz e−jβz ⇒

(373)
ηc ηc
#» 1
−x̂Ey0 + ŷEx0 e−αz e−jβz

H= (374)
ηc
Şimdi, Poynting vektörünü hesaplayabiliriz:
#» 1 n #» #» o
P av = Re E × H ∗ = (375)
2
−αz −jβz ∗

1 −αz −jβz 1
Re x̂Ex0 + ŷEy0 e e × −x̂Ey0 + ŷEx0 e e = (376)
2 ηc

1 −αz −jβz 1 ∗ ∗

−αz jβz
Re x̂Ex0 + ŷEy0 e e × ∗ −x̂Ey0 + ŷEx0 e e = (377)
2 ηc

1 1 2 2 −2αz
Re ẑ ∗ Ex0 + Ey0 e = (378)
2 ηc

1 1 2 2 −2αz
Re ẑ Ex + Ey e = (379)
2 |ηc | e−jarg(ηc ) 0 0

1 1 2 2 −2αz jarg(η )
Re ẑ Ex0 + Ey0
e e c
⇒ (380)
2 |ηc |
#» 1 −2αz 2 2
P av = ẑ e Ex0 + Ey0 cos (arg (ηc )) (381)
2 |ηc |
Elektrik alan ve manyetik alan e−αz ile azalırken , yukarıdaki ifadeden de görebileceğimiz
gibi, güç yoğunluğu e−2αz ile azalıyor.
5 Dalgaların Yansıması ve İletimi

Bu bölümde, iki farklı ortamı ayıran sınıra bir düzgün düzlemsel dalga geldiğinde
sınırdan nasıl yansıyacağını ve sınırdan içeriye nasıl iletileceğini göreceğiz. Bu
incelemeyi iki durum için yapacağız. Birinci durum dik gelme (normal incidence)
durumu, ikinci durum da eğik gelme (oblique incidence) durumu. Dik gelme
57
durumunda, düzgün düzlemsel dalganın yayılma yönü, iki ortamı ayıran sınırın
normaline paraleldir. Eğik gelme durumunda da düzgün düzlemsel dalganın yayılma
yönü, iki ortamı ayıran sınırın normaline paralel değildir.
5.1 Dik Gelme (Normal Incidence) Durumu

Figure 12 şeklinde, iki farklı ortam, bu ortamları ayıran sınır ve ortamlardaki
düzgün düzlemsel dalgalar gösteriliyor. Birinci ortam (z < 0), 1 ve µ1 constitutive
parametrelerine sahip; ikinci ortam (z > 0), 2 ve µ2 constitutive parametrelerine
sahip. İki ortamı ayıran sınır, z = 0’da bulunuyor. 1. ortamdaki gelen (incident)
düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörünün fazörü aşağıdaki gibi
olsun:
#»
E i = x̂Ei0 e−jk1 z (382)
#»
Bu durumda, H i fazörü aşağıdaki gibi verilir:
#» 1 #» 1 #» Ei
H i = k̂i × E i = ẑ × x̂Ei0 e−jk1 z ⇒ H i = ŷ 0 e−jk1 z (383)
η1 η1 η1
1. ortamdaki yansıyan (reflected) düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti

vektörünün fazörü aşağıdaki gibi olsun:
#»
E r = x̂Er0 ejk1 z (384)
#»
Bu durumda, H r fazörü aşağıdaki gibi verilir:
#» 1 #» 1 #» Er
H r = k̂r × E r = (−1) ẑ × x̂Er0 ejk1 z ⇒ H r = −ŷ 0 ejk1 z (385)
η1 η1 η1
2. ortama iletilen (transmitted) düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti

vektörünün fazörü aşağıdaki gibi olsun:
#»
E t = x̂Et0 e−jk2 z (386)
58
x
~
E i
~
E t
k̂i
~
H i
k̂t
~r
E ~
H t
k̂r
~r
H
1 , µ1 2 , µ2
z=0
Figure 12: Dik gelen düzgün düzlemsel dalganın iki ortam arasındaki sınırdan
yansıması ve ikinci ortama iletilmesi.
#»
Bu durumda, H t fazörü aşağıdaki gibi verilir:
#» 1 #» 1 #» Et
H t = k̂t × E t = ẑ × x̂Et0 e−jk2 z ⇒ H t = ŷ 0 e−jk2 z (387)
η2 η2 η2
Gelen düzgün düzlemsel dalganın, yansıyan düzgün düzlemsel dalganın ve iletilen

düzgün düzlemsel dalganın alanlarını aşağıdaki gibi özetleyelim:
Gelen düzgün düzlemsel dalga:
#»
E i = x̂Ei0 e−jk1 z (388)
#» Ei
H i = ŷ 0 e−jk1 z (389)
η1
Yansıyan düzgün düzlemsel dalga:
#»
E r = x̂Er0 ejk1 z (390)
59
#» Er
H r = −ŷ 0 ejk1 z (391)
η1
İletilen düzgün düzlemsel dalga:
#»
E t = x̂Et0 e−jk2 z (392)
#» Et
H t = ŷ 0 e−jk2 z (393)
η2
Yukarıdaki ifadelerdeki büyüklüklerden sadece Ei0 ’ı biliyoruz. Er0 ve Et0 ’ı bulmamız
gerekiyor. Bunun için elektromanyetik sınır koşullarını kullanacağız. Birinci sınır
koşulumuz, elektrik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeni süreklidir. Yani
birinci ortamdaki toplam elektrik alanın sınıra teğet bileşeni, ikinci ortamdaki
toplam elektrik alanın sınıra teğet bileşenine eşittir. Yani:
#» #» #»
Ei + Er = Et (394)
teğet,z=0 teğet,z=0
İkinci sınır koşulumuz da manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeni,
sınırdaki yüzeysel elektrik akım yoğunluğu kadar süreksizdir. Ortamlardan herhangi
bir tanesi mükemmel elektrik iletken olmadığı sürece veya dışarıdan bir yüzeysel
elektrik akım yoğunluğu sınıra verilmediği sürece, iki ortamı birleştiren sınırda bir
elektrik akım yoğunluğu olmaz. Yani:
#» #» #»
Hi + Hr = Ht (395)
Sınır koşullarımızı kullanarak iki denklem elde ettik. İki tane de bilinmeyenimiz
var. Dolayısıyla, bilinmeyenleri bulabilmeliyiz.
Sınırımız, z = 0’da. Dolayısıyla, sınıra teğet olmak demek x veya y bileşenlerinden
birine veya her ikisine sahip olmak demektir. Elektrik alan şiddeti vektörü fazörü
için sınır koşulumuzu yazalım:
#» #» #»
Ei + Er = Et ⇒ (396)
60
x̂Ei0 e−jk1 z + x̂Er0 ejk1 z = x̂Et0 e−jk2 z

⇒ (397)
x̂Ei0 e−jk1 z + x̂Er0 ejk1 z = x̂Et0 e−jk2 z

z=0 z=0
⇒ (398)
x̂Ei0 + x̂Er0 = x̂Et0 ⇒ (399)
Ei0 + Er0 = Et0 (400)
Manyetik alan şiddeti vektörü fazörü için sınır koşulumuzu yazalım:

#» #» #»
Hi + Hr = Ht ⇒ (401)
Ei0 −jk1 z Er0 jk1 z Et0 −jk2 z

ŷ e − ŷ e = ŷ e ⇒ (402)
η1 η1 teğet,z=0 η2 teğet,z=0
Ei0 −jk1 z Er0 jk1 z Et0 −jk2 z

ŷ e − ŷ e = ŷ e ⇒ (403)
η1 η1 z=0 η2 z=0
Ei0 Er Et
ŷ − ŷ 0 = ŷ 0 (404)
η1 η1 η2
E i0 Er Et
− 0 = 0 (405)
η1 η1 η2
Sınır koşullarından elde ettiğimiz iki denklemi alt alta yazalım:
Ei0 + Er0 = Et0 (406)
Ei0 Er Et
− 0 = 0 (407)
η1 η1 η2
Bu iki denklemi, Er0 ve Et0 için çözersek aşağıdaki sonuçları elde ederiz:

η2 − η1
Er0 = Ei0 (408)
η2 + η1

2η2
Et0 = E i0 (409)
η2 + η1
Yukarıdaki denklemleri kullanarak yansıma (R) ve iletim katsayılarını (T ) aşağıdaki
61
gibi tanımlarız:
η2 − η1
R= (410)
η2 + η1
2η2
T = (411)
η2 + η1
5.1.1 Dik Gelme Durumunda Güç İncelemesi
Birinci ortamdaki dalgamızın ortalama Poynting vektörünü hesaplayalım. Bu

hesaplamayı yaparken birinci ortamda hem gelen dalgamızın hem de yansıyan
dalgamızın olduğunu unutmayalım:
1 n #» #» #» #» ∗ o
Pav1 = Re E i + E r × H i + H r = (412)
2
Ei0 −jk1 z REi0 jk1 z ∗

1 −jk1 z jk1 z

Re x̂Ei0 e + x̂REi0 e × ŷ e − ŷ e = (413)
2 η1 η1
∗
Ei0 jk z REi∗0 −jk z

1 −jk1 z jk1 z

Re x̂Ei0 e + x̂REi0 e × ŷ e 1
− ŷ e 1
= (414)
2 η1 η1
( 2 2 2 2 )
E i 2
1 R Ei R E i R Ei0
Re ẑ 0 − ẑ 0
e−j2k1 z + ẑ 0
ej2k1 z − ẑ = (415)
2 η1 η1 η1 η1
( 2 2 )
1 Ei R Ei
1 − R2 + ẑ ej2k1 z − e−j2k1 z

Re ẑ 0 0
= (416)
2 η1 η1
( 2 2 )
1 Ei R E i
1 − R2 + ẑj

Re ẑ 0 0
2 sin (2k1 z) ⇒ (417)
2 η1 η1
2
Ei
1 − R2 = Pavi + Pavr
0

Pav1 = ẑ (418)
2η1
Yani, birinci ortamdaki toplam ortalama güç akışı, gelen dalganın ortalama güç
akışı ile yansıyan dalganın ortalama güç akışının toplamına eşittir.
İkinci ortamdaki ortalama Poynting vektörünü bulalım. İkinci ortamda sadece
62
iletilen dalgamız var.
1 n #» #»∗ o 1 Et0 −jk2 z ∗

−jk2 z
Pav2 = Re E t × H t = Re x̂Et0 e × ŷ e = (419)
2 2 η2
∗
( 2 )
E Et

1 t 1
Re x̂Et0 e−jk2 z × ŷ 0 ejk2 z = Re ẑ 0 ⇒ (420)
2 η2 2 η2
2 2
Et
0
T 2 Ei0
Pav2 = ẑ = ẑ (421)
2η2 2η2
Hatırlarsak, yansıma katsayısı R’yi ve iletim katsayısı T ’yi aşağıdaki gibi bulmuştuk:
η2 − η1
R= (422)
η2 + η1
2η2
T = (423)
η2 + η1
Bu ifadeleri, Pav1 ve Pav2 ifadelerinde yerine koyarsak Pav1 ’in ve Pav2 ’nin birbirlerine
eşit olduğunu görürüz.
Örnek: Bir uçağın burnunda, 10 Ghz’de çalışan bir anten var. Bu anten,
uçağın radarı tarafından kullanılıyor. Anteni dış etkilerden koruyan bir yalıtkan
radom var. Her ne kadar radomun şekli düzlemsel olmasa da dar radar dalgasının
temas ettiği noktalarda radom, düzlemsel olarak varsayılabilir. Radom yalıtkanının
constitutive parametreleri r = 9 ve µr = 1 ise radomun kalınlığı ne olmalıdır ki
radom, radar dalgasına transparan görünsün? Radomun yapıldığı malzemenin
yapısal özellikleri nedeniyle radomun kalınlığı en az 2.3 cm olmalıdır. Çözüm:
Figure 13: Uçağın burnundaki radar anteni, dar radar dalgası ve radomun şekli.
63
Figure 13 şeklinde uçağın burnu ve burnun içi gösteriliyor. Uçağın radarına bağlı
bir anten var. Bu antenin yaydığı dalga dar bir dalga (narrow beam wave).
Yani, bir yüzey üzerine düştüğü zaman küçük bir bölgeyi etkiliyor. Radar dalgası
radomun üzerine düştüğü zaman radomun dar bir bölgesinde etkili olacağı için
radomu düzlem olarak göreceğini varsayabiliriz. Yani, radar dalgası Figure 14
şeklinde görülen bir geometri ile karşılaşacaktır. Radomun radar dalgasına transparan
x
0 , µ0 90 , µ0 0 , µ0
~
E 2
~ ~
H k̂radom ~
E 1 2 E 4
~
E 3
k̂0 k̂0
~
H ~
H
1 −k̂radom 4
~
H 3
radom
z = −d z = 0
Figure 14: Uçağın burnundaki radar anteni, dar radar dalgası ve radomun şekli.
görünmesi demek z < −d bölgesinde sadece +z yönünde yayılan bir dalganın

olması demektir. Yani, bu bölgede, radomdan yansıyan bir dalga olmamalıdır.
Bu problemde iki tane sınırımız var. Buralarda sınır koşullarını yazarak problemi
çözeceğiz. Sınır koşulları aşağıdaki gibidir:
#» #» #»
E1 = E2 + E3 (424)
teğet,z=−d teğet,z=−d
#» #» #»
H1 = H2 + H3 (425)
#» #» #»
E2 + E3 = E4 (426)
#» #» #»
H2 + H3 = H4 (427)
#» #»
E 1 ve H 1 alanlarına sahip düzgün düzlemsel dalga, radar anteninin yolladığı
64
dalgadır. Şu an için tek bildiğimiz dalga bu dalgadır.
#»
E 1 = x̂E10 e−jk0 z (428)
#» 1 #» 1
H 1 = ẑ × x̂E10 e−jk0 z ⇒ H 1 = ŷ E10 e−jk0 z (429)
η0 η0
#» #»
1. ve 2. sınır koşullarında E 1 ve H 1 ifadelerini yerlerine koyalım:
#» #» #»
E1 = E2 + E3 ⇒ (430)
x̂E10 e−jk0 z = x̂E20 e−jkradom z + x̂E30 ejkradom z

⇒ (431)
x̂E10 ejk0 d = x̂E20 ejkradom d + x̂E30 e−jkradom d ⇒ (432)
E10 ejk0 d = E20 ejkradom d + E30 e−jkradom d (433)
#» #» #»
H1 = H2 + H3 (434)

1 −jk0 z 1 −jkradom z 1 jkradom z
ŷ E10 e = ŷ E2 e − ŷ E3 e ⇒
η0 teğet,z=−d ηradom 0 ηradom 0 teğet,z=−d
(435)
1 1 1
ŷ E10 ejk0 d = ŷ E2 ejkradom d − ŷ E3 e−jkradom d ⇒ (436)
η0 ηradom 0 ηradom 0
1 1 1
E10 ejk0 d = E20 ejkradom d − E3 e−jkradom d (437)
η0 ηradom ηradom 0
3. ve 4. sınır koşullarımızı da daha açık bir şekilde yazalım:
x̂E20 e−jkradom z + x̂E30 ejkradom z = x̂E40 e−jk0 z

⇒ (438)
x̂E20 + x̂E30 = x̂E40 ⇒ (439)
E20 + E30 = E40 (440)
65

1 −jkradom z 1 jkradom z 1 −jk0 z
ŷ E20 e − ŷ E30 e = ŷ E40 e ⇒
ηradom ηradom teğet,z=0 η0 teğet,z=0
(441)
1 1 1
ŷ E20 − ŷ E30 = ŷ E4 ⇒ (442)
ηradom ηradom η0 0
1 1 1
E20 − E30 = E4 (443)
Sınır koşullarından elde ettiğimiz denklemleri bir daha özetleyelim:
E10 ejk0 d = E20 ejkradom d + E30 e−jkradom d (444)
1 1 1
η0 ηradom ηradom 0
E20 + E30 = E40 (446)
1 1 1
E20 − E30 = E4 (447)
4 tane denklemimiz var. E20 , E30 , E40 ve d olmak üzere 4 tane bilinmeyenimiz var.
(447) numaralı denklemin her iki tarafını η0 ile çarpalım, (446) numaralı denklemi
de kullanarak aşağıdaki eşitliği yazabiliriz:
η0 η0
E20 + E30 = E20 − E30 ⇒ (448)
ηradom ηradom

η0 − ηradom
E30 = E20 (449)
η0 + ηradom
E30 için bulduğumuz yukarıdaki ifadeyi (444) ve (445) numaralı denklemlerde
yerine koyacağız:

η0 − ηradom
E10 e jk0 d
= E20 e jkradom d
+ E20 e−jkradom d (450)
η0 − ηradom

1 1 1 η0 − ηradom
η0 ηradom ηradom η0 − ηradom
66
Yukarıdaki iki denklemi taraf tarafa birbirlerine oranlayalım, E10 ve E20 sadeleşecek:

η0 −ηradom
jk0 d
E10 e E20 ejkradom d + η0 −ηradom
E20 e−jkradom d
1 = ⇒ (452)
E ejk0 d
η0 10
1
E ejkradom d − 1 η0 −ηradom
E e −jkradom d
ηradom 20 ηradom η0 −ηradom 20

η0 −ηradom
e jk0 d ejkradom d + η0 −ηradom
e−jkradom d
1 jk0 d =
⇒ (453)
η0
e 1
ejkradom d − 1 η0 −ηradom
e−jkradom d
ηradom ηradom η0 −ηradom
λradom
d=n (n = 1, 2, 3, . . .) (454)
2
f = 10GHz frekansında radom ortamındaki dalgaboyu:
1 c 1 3 × 1010 1
λradom = vphase T = vphase =√ = √ ⇒ (455)
f r µr f 9 10 × 109
λradom = 1 cm (456)
Dolayısıyla:
d = n 0.5 cm (457)
Radomun yapıldığı malzemenin yapısal özellikleri nedeniyle d’nin 2.3 cm’den büyük
olması gerektiğini belirtmiştik. Dolayısıyla, n, 5 olarak seçilirse, d’nin mümkün
olan en küçük değerini 2.5 cm olarak buluruz.
5.2 Eğik Gelme Durumu (Oblique Incidence)

Bu bölümde, iki farklı ortamı ayıran sınıra eğik gelen düzgün düzlemsel dalgaların
yansıması ve iletimini inceleyeceğiz.
Dik gelme durumunda, gelen düzgün düzlemsel dalganın elektrik ve manyetik
alanları, polarizasyon ne olursa olsun sınıra teğettir. Dolayısıyla, dik gelme durumunda
yansıma ve iletim katsayıları polarizasyondan bağımsızdır. Eğik gelme durumunda
ise yansıma ve iletim katsayıları gelen dalganın elektrik alanının polarizasyonuna
göre değişir. Eğik gelme durumundaki olası polarizasyonları tanımlamak için gelme
düzlemi (plane of incidence) adlı bir kavram tanımlayacağız. Gelme düzlemi, gelen
67
dalganın ilerleme yönü vektörü ile sınırın normalini içeren düzlemdir. Sınıra eğik
gelen düzgün düzlemsel dalganın elektrik alanının polarizasyonu iki şekilde olabilir.
Elektrik alan gelme düzlemine paralel olabilir. Bu duruma paralel polarizasyon
(parallel polarization) adı verilir. Elektrik alanın gelme düzlemine dik olduğu
duruma da dik polarizasyon (perpendicular polarization) adı verilir. Figure 15
x
z
~i
E
⊥
k̂i
~i
H
⊥
θi
θt
θr ~t
E
⊥
k̂t
~r
H ~t
H
⊥ ⊥
~r
E
⊥
k̂r
1 , µ1 2 , µ2
z = 0
Figure 15: Eğik gelme için dik polarizasyon durumu.
şeklinde, eğik gelme durumunda dik polarizasyon için gelen, yansıyan ve iletilen
dalgalar ve alanları gösteriliyor. Figure 16 şeklinde de, eğik gelme durumunda
paralel polarizasyon için gelen, yansıyan ve iletilen dalgalar ve alanları gösteriliyor.
Dik polarizasyon ve paralel polarizasyon durumlarında yansıma ve iletimin nasıl
olacağını inceleyelim.
5.2.1 Dik polarizasyon
Gelen düzgün düzgün düzlemsel dalgamızın elektrik alanı aşağıdaki gibi verilir:
#» #» #»
E i⊥ = ŷE⊥0
i
e−j k i . r (458)
68
x
z
~i
E
k
~i
H
k
k̂i
θi
θt ~t
θr E
k
~t
H
k k̂t
~r
H
k
k̂r ~r
E
k
1 , µ1 2 , µ2
z = 0
Figure 16: Eğik gelme için paralel polarizasyon durumu.
Gelen dalgamızın manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü bulalım:
#» 1 #» 1 #» #»
H i⊥ = k̂i × E i⊥ = i
(−x̂ sin θi + ẑ cos θi ) × ŷE⊥0 e−j k i . r ⇒ (459)
η1 η1
#» 1 #» #»
H i⊥ = i
(−x̂ cos θi − ẑ sin θi ) E⊥0 e−j k i . r (460)
η1
Yansıyan dalgamızın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» #» #»
E r⊥ = ŷE⊥0
r
e−j k r . r (461)
Manyetik alan şiddeti vektörü fazörü de aşağıdaki gibi olur:
#» 1 #» 1 #» #»
H r⊥ = k̂r × E r⊥ = r
(−x̂ sin θr − ẑ cos θr ) × ŷE⊥0 e−j k r . r ⇒ (462)
η1 η1
#» 1 #» #»
H r⊥ = r
(x̂ cos θr − ẑ sin θr ) E⊥0 e−j k r . r (463)
η1
69
İletilen dalgamızın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» #» #»
E t⊥ = ŷE⊥0
t
e−j k t . r (464)
Manyetik alan şiddeti vektörü fazörü aşağıdaki gibi olur:
#» 1 #» 1 #» #»
H t⊥ = k̂t × E t⊥ = t
(−x̂ sin θt + ẑ cos θt ) × ŷE⊥0 e−j k t . r ⇒ (465)
η2 η2
#» 1 #» #»
H t⊥ = t
(−x̂ cos θt − ẑ sin θt ) E⊥0 e−j k t . r (466)
η2
Bulmuş olduğumuz alan vektörlerini özetleyelim:
Gelen dalga:
#» #» #»
E i⊥ = ŷE⊥0
i
e−j k i . r (467)
#» 1 #» #»
H i⊥ = i
(−x̂ cos θi − ẑ sin θi ) E⊥0 e−j k i . r (468)
η1
Yansıyan dalga:
#» #» #»
E r⊥ = ŷE⊥0
r
e−j k r . r (469)
#» 1 #» #»
H r⊥ = r
(x̂ cos θr − ẑ sin θr ) E⊥0 e−j k r . r (470)
η1
İletilen dalga:
#» #» #»
E t⊥ = ŷE⊥0
t
e−j k t . r (471)
#» 1 #» #»
H t⊥ = t
(−x̂ cos θt − ẑ sin θt ) E⊥0 e−j k t . r (472)
η2
i r t
Bu alanlar içinde bildiğimiz bir büyüklük var, o da E⊥0 . E⊥0 ve E⊥0 büyüklüklerini
sınır koşullarından yararlanarak bulacağız. 1. sınır koşulumuz, elektrik alanın
sınıra teğet bileşeninin sürekli olması koşulu:
#» #» #»
E i⊥ + E r⊥ = E t⊥ ⇒ (473)
#» #» #» #»
#» #»
i
ŷE⊥0 e−j k i . r + ŷE⊥0
r
e−j k r . r t
= ŷE⊥0 e−j k t . r ⇒ (474)
70
i
e−jk1 (−x sin θi +z cos θi ) + E⊥0
r
e−jk1 (−x sin θr −z cos θr ) t
e−jk2 (−x sin θt +z cos θt )

E⊥0 z=0
= E⊥0 z=0
(475)
Yukarıdaki denklemdeki exponansiyel ifadeleri incelersek, bu ifadelerde x’e bağlı
terimler olduğunu görürüz. Denklem, z = 0’da, x − y düzleminde, geçerli. Yani,
x−y düzlemindeki her nokta için geçerli. Dolayısıyla, x’in alabileceği tüm değerler
için geçerli. Bunun gerçekleşebilmesi için aşağıdaki eşitliğin sağlanması gerekir:
jk1 x sin θi = jk1 x sin θr = jk2 x sin θt (476)
Biraz daha sadeleştirme yapalım:
k1 sin θi = k1 sin θr = k2 sin θt (477)
Elektrik alanın sınıra teğet bileşeninin sürekli olması koşulundan elde ettiğimiz
birinci denklem, gelme açısı θi , yansıma açısı θr ve iletim açısı θt arasındaki
bu ilişkidir. Açılar arasındaki bu ilişkiyi sınır koşulunda yerine yazınca, sınır
koşulumuzun aşağıdaki basitleştirilmiş halini elde ederiz:
i
e−jk1 z cos θi + E⊥0
r
ejk1 z cos θr t
e−jk2 z cos θt

E⊥0 z=0
= E⊥0 z=0
⇒ (478)
i r t
E⊥0 + E⊥0 = E⊥0 (479)
1. sınır koşulundan elde ettiğimiz ikinci denklem de yukarıdaki gibidir.

İkinci sınır koşulumuzu yazalım. Manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet
bileşeninin sürekliliği koşuluydu bu hatırlarsanız:
#» #»r #»
i
H⊥ + H⊥ = H t⊥ ⇒ (480)
#» #» #» #»

1 1
i
(−x̂ cos θi − ẑ sin θi ) E⊥0 e−j k i . r + (x̂ cos θr − ẑ sin θr ) E⊥0 r
e−j k r . r =
η1 η1 teğet,z=0
#»

1 t −j k t . #»
r
(−x̂ cos θt − ẑ sin θt ) E⊥0 e ⇒ (481)
η2 teğet,z=0
71

1 i −jk1 (−x sin θi +z cos θi ) 1 r −jk1 (−x sin θr −z cos θr )
(−x̂ cos θi ) E⊥0 e + (x̂ cos θr ) E⊥0 e =
η1 η1 z=0

1 t −jk2 (−x sin θt +z cos θt )
(−x̂ cos θt ) E⊥0 e ⇒ (482)
η2 z=0
1 i 1 1
(− cos θi ) E⊥0 ejk1 x sin θi + (cos θr ) E⊥0
r
ejk1 x sin θr = t
(− cos θt ) E⊥0 ejk2 x sin θt
η1 η1 η2
(483)
Yukarıdaki denklemde, (477) numaralı denklemdeki bağıntıyı kullanarak aşağıdaki
denklemi elde ederiz:
1 i 1 r 1 t
(− cos θi ) E⊥0 + (cos θr ) E⊥0 = (− cos θt ) E⊥0 (484)
η1 η1 η2
Sınır koşullarından elde ettiğimiz denklemleri özetleyelim:
i r t
E⊥0 + E⊥0 = E⊥0 (485)
1 i 1 r 1 t
(− cos θi ) E⊥0 + (cos θr ) E⊥0 = (− cos θt ) E⊥0 (486)
η1 η1 η2
Bu denklem sistemini çözerek aşağıdaki ilişkileri elde edebiliriz:
r η2 cos (θi ) − η1 cos (θt ) i

E⊥0 = E (487)
η2 cos (θr ) + η1 cos (θt ) ⊥0
t η2 [cos (θi ) + cos (θr )] i

E⊥0 = E (488)
η2 cos (θr ) + η1 cos (θt ) ⊥0
Dolayısıyla, eğik gelme durumu ve dik polarizasyonda Figure 15 şeklinde gösterilen
geometri için yansıma ve iletim katsayıları aşağıdaki gibi bulunur:
η2 cos (θi ) − η1 cos (θt )

R⊥ = (489)
η2 cos (θr ) + η1 cos (θt )
η2 [cos (θi ) + cos (θr )]

T⊥ = (490)
η2 cos (θr ) + η1 cos (θt )
72
Yalnız, açılarla ilgili olarak da aşağıdaki ilişkiyi bulmuştuk:
Bu ilişki, aslında Snell kanunudur. Snell kanununu biraz daha sadeleştirirsek

aşağıdaki ilişkileri buluruz:
θr = θi (492)

k1
θt = arcsin sin θi (493)
k2
θr ile θi arasındaki ilişkiyi yansıma katsayısı ve iletim katsayısında yerlerine koyarak
katsayıları aşağıdaki gibi ifade edebiliriz:

R⊥ = (494)
η2 cos (θi ) + η1 cos (θt )
2η2 cos (θi )

T⊥ = (495)
Örnek: Figure 15 şeklinin geometrisinde, hava ile toprak arasında z = 0’da bir
sınır bulunuyor. Sınırın sol tarafı hava, sağ tarafı da topraktır. Uzaktaki bir
antenden gelen düzgün düzlemsel dalga havada yayılarak toprağa çarpıyor. Gelen
düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörü aşağıdaki gibi veriliyor:
#»

V
E i ( #»
r , t) = ŷ100 cos (ωt + πx − 1.73πz) (496)
m
Toprak, bağıl elektrik geçirgenliği 4 olan bir kayıpsız yalıtkan olarak değerlendiriliyor.
a) k1 , k2 ve θi nedir?
b) Havadaki ve topraktaki toplam elektrik alanları bulunuz.
c) Topraktaki düzgün düzlemsel dalganın taşıdığı ortalama güç yoğunluğunu hesaplayınız.
Çözüm: Elektrik alanın zaman kümesindeki ifadesi verilmiş. Bu ifadeyi fazör
kümesine çevirelim:
#»

V
E i ( #»
r , t) = ŷ100 cos (ωt + πx − 1.73πz) ⇒ (497)
m
73
#»
E i ( #»
r ) = ŷ100e−j(−πx+1.73πz) = ŷ100e−jk1 (−x sin θi +z cos θi ) (498)
Yukarıdaki eşitlikten aşağıdakileri yazabiliriz:
k1 sin θi = π (499)
k1 cos θi = 1.73π (500)
Bu eşitliklerin karelerini alıp toplarsak:
k12 cos2 θi + sin2 θi = π 2 1 + 1.732 ⇒ k1 = 2π

(501)
1 π
k1 sin θi = π ⇒ sin θi = ⇒ θi = (502)
2 6
√
k1 = ω µ0 0 (503)
p
k2 = ω µ0 40 ⇒ k2 = 2k1 ⇒ k2 = 4π (504)
Havadaki ve topraktaki elektrik alanları bulalım. Bunun için yansıma ve iletim

katsayılarını kullanacağız. Öncelikle gelme açısının kosinüsü ile iletim açısının
kosinüsünü bulmamız gerekecek:
r √
1 p 1 3
sin θi = ⇒ cos θi = 1 − sin2 θi = 1 − ⇒ cos θi = (505)
2 4 2
1
k1 sin θi = k2 sin θt ⇒ 2π sin θi = 4π sin θt ⇒ sin θt = ⇒ (506)
4
r √
p 1 15
cos θt = 1 − sin2 θt = 1− ⇒ cos θt = (507)
16 4
Ortamların öz empedansları arasındaki ilişkiyi de bulalım:
r r
µ0 µ0
η1 = , η2 = ⇒ η1 = 2η2 (508)
0 40
Yansıma ve iletim katsayılarını yazalım:
η2 cos (θi ) − η1 cos (θt ) cos (θi ) − 2 cos (θt )

R⊥ = = ⇒ R⊥ ' −0.38 (509)
η2 cos (θi ) + η1 cos (θt ) cos (θi ) + 2 cos (θt )
74
T⊥ = 1 + R⊥ ⇒ T⊥ ' 0.62 (510)
Yansıma ve iletim katsayılarını bulduktan sonra yansıyan dalganın ve iletilen dalganın

elektrik alan şiddeti vektörlerini bulabiliriz:
#»
E r ( #»
r ) = ŷ100R⊥ e−j(−πx−1.73πz) ⇒ (511)
#»
E r ( #»
r ) = −ŷ38e−j(−πx−1.73πz) (512)
Bu alanı nasıl yazdığımızı konuşalım. Kompleks büyüklüğünü elde etmek için gelen
dalganın kompleks büyüklüğü ile yansıma katsayısını çarpıyoruz. Exponansiyelin
üssünü elde etmek için yukarıda yaptığımız çıkarımlara bakalım:
k̂i = (−x̂ sin θi + ẑ cos θi ) (513)
k̂r = (−x̂ sin θr − ẑ cos θr ) (514)
Görüldüğü gibi yansıyan dalganın exponansiyelindeki üs ifadesinde sadece z’li

ifadenin işaretini değiştiriyoruz. İletilen dalgayı bulmak için de gelen dalganın
elektrik alan şiddeti vektörünün kompleks büyüklüğünü iletim katsayısı ile çarpacağız
ve exponansiyeli ifadesinin üssünü de k̂t ’ye göre yazacağız.
k̂t = (−x̂ sin θt + ẑ cos θt ) (515)
#»
√
E t ( #»
#»

−j4π −x 41 +z 415
r ) = ŷ100T⊥ e−jk2 k̂t . r ' ŷ62e (516)
Yansıyan ve iletilen dalgaların zaman kümesindeki ifadelerini bulalım:
#» n #»
r , t) = Re E r ( #»
E r ( #»
o
r ) ejωt ' Re −ŷ38e−j(−πx−1.73πz) ejωt ⇒

(517)
#»
E r ( #»
r , t) ' −ŷ38 cos (ωt + πx + 1.73πz) (518)
#» #» n #» √
#»

−j4π −x 41 +z 415
o
jωt jωt
E t ( r , t) = Re E t ( r ) e ' Re ŷ62e e ⇒ (519)
#» √
E t ( #»

r , t) ' ŷ62 cos ωt + πx − π 15z (520)
75
Havadaki toplam elektrik alan, gelen dalganın elektrik alan şiddeti vektörü ile
yansıyan dalganın elektrik alan şiddeti vektörünün toplamına eşittir:
#» #» #»
E hava ( #»
r , t) = E i ( #»
r , t) + E r ( #»
r , t) ⇒ (521)
#»
E hava ( #»
r , t) ' ŷ100 cos (ωt + πx − 1.73πz) − ŷ38 cos (ωt + πx + 1.73πz) (522)
Topraktaki ortalama Poynting vektörü aşağıdaki gibi verilir:
#» 1 n #» #»
P av = Re E t ( #»
r ) × H t ( #»
o
r )∗ (523)
2
Dolayısıyla, topraktaki manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü de bulmamız gerekiyor:
#» 1 #» 1
H t ( #»
r ) = k̂t × E t ( #»
#»
r) ' (−x̂ sin θt + ẑ cos θt ) × ŷ62e−jk2 k̂t . r ⇒ (524)
η2 η2
#» 1
H t ( #»
#»
r) ' (−x̂ cos θt − ẑ sin θt ) 62e−jk2 k̂t . r (525)
η2
Ortalama Poynting vektörünü hesaplayalım:
#» 1 n #» #»
P av = Re E t ( #» r ) × H t ( #»
o
r )∗ = (526)
2
∗
1 −jk2 k̂t . #»
r 1 −jk2 k̂t . #»
r
Re ŷ62e × (−x̂ cos θt − ẑ sin θt ) 62e = (527)
2 η2

1 −jk2 k̂t . #»
r 1 jk2 k̂t . #»
r
Re ŷ62e × (−x̂ cos θt − ẑ sin θt ) 62e = (528)
2 η2
2
1 62
Re (−x̂ sin θt + ẑ cos θt ) ⇒ (529)
2 η2
#» 622
P av = (−x̂ sin θt + ẑ cos θt ) (530)
2η2
5.2.2 Paralel Polarizasyon
Şimdi de eğik gelme için paralel polarizasyon durumunu inceleyelim. Figure 16

şeklini kolaylık olsun diye yeniden çizelim. Eğik gelen düzgün düzlemsel dalganın
76
x
z
~i
E
k
~i
H
k
k̂i
θi
θt ~t
θr E
k
~t
H
k k̂t
~r
H
k
k̂r ~r
E
k
1 , µ1 2 , µ2
z = 0
Figure 17: Eğik gelme için paralel polarizasyon durumu.
elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü aşağıdaki gibi yazabiliriz:
#» #»
i −j k i . #»
E ik = (x̂ cos θi + ẑ sin θi ) Ek0 e r
(531)
Gelen düzgün düzlemsel dalganın manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» 1 #»
H ik = k̂i × E ik = (532)
η1
1 #»
i −j k i . #»
r
(−x̂ sin θi + ẑ cos θi ) × (x̂ cos θi + ẑ sin θi ) Ek0 e = (533)
η1
1 i −j #» #»
= ŷ sin2 θi + ŷ cos2 θi Ek0 e k i. r ⇒ (534)
η1
#» 1 i −j #» #»
H ik = ŷ Ek0 e k i. r (535)
η1
77
Yansıyan dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» #»
r −j k r . #»
E rk = (−x̂ cos θr + ẑ sin θr ) Ek0 e r
(536)
Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» 1 #»
H rk = k̂r × E rk = (537)
η1
1 #»
r −j k r . #»
r
(−x̂ sin θr − ẑ cos θr ) × (−x̂ cos θr + ẑ sin θr ) Ek0 e = (538)
η1
1 r −j #» #»
ŷ sin2 θr + ŷ cos2 θr Ek0 e k r. r ⇒ (539)
η1
#» 1 r −j #» #»
H rk = ŷ Ek0 e k r. r (540)
η1
İletilen düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» #»
t −j k t . #»
E tk = (x̂ cos θt + ẑ sin θt ) Ek0 e r
(541)
İletilen düzgün düzlemsel dalganın manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» 1 #»
H tk = k̂t × E tk = (542)
η2
1 #»
t −j k t . #»
r
(−x̂ sin θt + ẑ cos θt ) × (x̂ cos θt + ẑ sin θt ) Ek0 e = (543)
η2
1 t −j #» #»
= ŷ sin2 θt + ŷ cos2 θt Ek0 e k t. r ⇒ (544)
η2
#» 1 t −j #» #»
H tk = ŷ Ek0 e k t. r (545)
η2
Bulduğumuz alanların hepsini bir arada yazarak tekrar edelim:
Gelen dalga:
#» #»
i −j k i . #»
E ik = (x̂ cos θi + ẑ sin θi ) Ek0 e r
(546)
#» 1 i −j #» #»
H ik = ŷ Ek0 e k i. r (547)
η1
78
Yansıyan dalga:
#» #»
r −j k r . #»
E rk = (−x̂ cos θr + ẑ sin θr ) Ek0 e r
(548)
#» 1 r −j #» #»
H rk = ŷ Ek0 e k r. r (549)
η1
İletilen dalga:
#» #»
t −j k t . #»
E tk = (x̂ cos θt + ẑ sin θt ) Ek0 e r
(550)
#» 1 t −j #» #»
H tk = ŷ Ek0 e k t. r (551)
η2
Bu yazdığımız alanlar içerisinde bildiğimiz bir büyüklük var. O da gelen dalganın
i
elektrik alan şiddeti vektörü fazörünün kompleks büyüklüğü olan Ek0 . Bilmediğimiz
iki büyüklük var. Yansıyan dalganın ve iletilen dalganın elektrik alan şiddeti
vektörü fazörlerinin büyüklüklerini bilmiyoruz. Bunları bulabilmek için iki tane
sınır koşulu yazacağız. Birinci sınır koşulumuz elektrik alan şiddeti vektörünün
sınıra teğet bileşeninin sürekli olması koşulu:
#» #» #»
E ik + E rk = E tk ⇒ (552)
h #» #» #» #»
i
i −j k i . r r −j k r . r
(x̂ cos θi + ẑ sin θi ) Ek0 e + (−x̂ cos θr + ẑ sin θr ) Ek0 e =
teğet,z=0
#»
t −j k t . #»
h i
r
(x̂ cos θt + ẑ sin θt ) Ek0 e ⇒ (553)
teğet,z=0
#» #» #» #» #»
t −j k t . #»

i −j k i . r r −j k r . r r
x̂ cos θi Ek0 e − x̂ cos θr Ek0 e = x̂ cos θt Ek0 e ⇒
z=0 z=0
(554)
i −jk1 (−x sin θi +z cos θi ) r −jk1 (−x sin θr −z cos θr )

cos θi Ek0 e − cos θr Ek0 e z=0
=
t −jk2 (−x sin θt +z cos θt )

cos θt Ek0 e z=0
⇒ (555)
i jk1 x sin θi r jk1 x sin θr t jk2 x sin θt
cos θi Ek0 e − cos θr Ek0 e = cos θt Ek0 e (556)
Bu denklem, z = 0 ya da x−y düzlemindeki bütün x’ler için geçerli olmak zorunda.

Bunun gerçekleşmesinin tek bir yolu var. Gelme açısı, yansıma açısı ve iletim açısı
79
arasında aşağıdaki ilişkinin sağlanması gerekir:
jk1 x sin θi = jk1 x sin θr = jk2 x sin θt (557)
Biraz daha sadeleştirme yaparsak aşağıdaki denklemi elde ederiz:
Bildiğiniz gibi, bu denklem Snell kanunu. Dik polarizasyonda da aynı denklemi

elde etmiştik hatırlarsınız. Snell kanunu, sınır koşuluna uygulayalım:
i r t
cos θi Ek0 − cos θr Ek0 = cos θt Ek0 (559)
İkinci sınır koşulumuz olan, manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet
bileşeninin sürekliliği koşulunu yazalım:
#» #» #»
H ik + H rk = H tk ⇒ (560)
1 i −j #» 1 r −j #» 1 t −j #»

k i . #»
r k r . #»
r k t . #»
r
ŷ Ek0 e + ŷ Ek0 e = ŷ Ek0 e (561)
η1 η1 teğet,z=0 η2 teğet,z=0
1 i −j #» 1 r −j #» 1 t −j #»

k i . #»
r k r . #»
r k t . #»
r
E e + Ek0 e = E e ⇒ (562)
η1 k0 η1 z=0 η2 k0 z=0

1 i −jk1 (−x sin θi +z cos θi ) 1 r −jk1 (−x sin θr −z cos θr ) 1 t −jk2 (−x sin θt +z cos θt )
E e + Ek0 e = E e ⇒
η1 k0 η1 z=0 η2 k0 z=0
(563)
1 i jk1 x sin θi 1 r k1 x sin θr 1 t k2 x sin θt
E e + Ek0 e = Ek0 e (564)
η1 k0 η1 η2
Snell kanununu yukarıdaki denkleme uygulayalım:
1 i 1 r 1 t
Ek0 + Ek0 = Ek0 (565)
η1 η1 η2
Dolayısıyla, manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeninin sürekliliği

koşulundan da bir eşitlik elde etmiş olduk.
80
Sınır koşullarından elde ettiğimiz denklemleri özetleyelim:
i r t
1 i 1 r 1 t
Ek0 + Ek0 = Ek0 (567)
η1 η1 η2
i
Bu denklemlerde, Ek0 ve θi büyüklüklerini biliyoruz. Bulmamız gereken büyüklükler,
r t
Ek0 , Ek0 , θr ve θt büyüklükleri. Öncelikle,
i r t
1 i 1 r 1 t
Ek0 + Ek0 = Ek0 (570)
η1 η1 η2
r t
denklemlerini Ek0 ve Ek0 için çözelim:
r η1 cos θi − η2 cos θt i
Ek0 = E (571)
η1 cos θr + η2 cos θt k0
t η2 (cos θi + cos θr ) i
Ek0 = E (572)
η1 cos θr + η2 cos θt k0
Açıların çözümlerini de yapalım:
k1 sin θi = k1 sin θr ⇒ θr = θi (573)

k1
k1 sin θi = k2 sin θt ⇒ θt = arcsin sin θi (574)
k2
θr = θi ilişkisini kullanarak yansıyan ve iletilen düzgün düzlemsel dalgalarımızın
elektrik alan şiddeti vektör fazörlerinin kompleks büyüklükleri için bulduğumuz
ifadeleri biraz daha sadeleştirebiliriz:
r η1 cos θi − η2 cos θt i
Ek0 = E (575)
η1 cos θi + η2 cos θt k0
81
t 2η2 cos θi
Ek0 = Ei (576)
η1 cos θi + η2 cos θt 0
Dolayısıyla, Figure 17 şeklinde gösterilen alanlar için yansıma ve iletim katsayıları
aşağıdaki gibidir:
η1 cos θi − η2 cos θt
Rk = (577)
η1 cos θi + η2 cos θt
2η2 cos θi
Tk = (578)
”Figure 17 şeklinde gösterilen alanlar için” diyorum. Çünkü, yansıyan dalganın
elektrik alanını şekilde gösterildiği gibi değil de −1 ile çarpılmış haliyle varsaymış
olsaydık, yansıma katsayısını −1 ile çarpmamız gerekirdi.
Eğik gelme durumu ile ilgili olarak birkaç tane soru çözeceğiz.
Örnek: Hava ortamında yayılan bir düzgün düzlemsel dalgamız var. Bu
dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörü aşağıdaki gibi veriliyor:
#»
E i = ŷ20e−j(3x+4z) (579)
Bu düzgün düzlemsel dalga, yalıtkan bir malzemenin düzlemsel yüzeyine çarpıyor.

Yalıtkan malzemenin bağıl elektrik geçirgenliği 4’tür. Yalıtkan malzeme ile hava
ortamını ayıran sınır z = 0’dadır.
1. Gelen dalga dik mi geliyor yoksa eğik mi? Eğik geliyorsa dik polarizasyona
mı sahip yoksa paralel polarizasyona mı?
2. Gelen dalganın frekansı nedir?
3. Gelme açısı nedir?
4. Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın elektrik ve manyetik alanlarının zaman

kümesindeki ifadelerini bulunuz.
5. İletilen düzgün düzlemsel dalganın elektrik ve manyetik alanlarının zaman

6. Yalıtkan ortamdaki düzgün düzlemsel dalganın ortalama güç yoğunluğunu

bulunuz.
82
Çözüm:
1. Gelen dalganın dik mi eğik mi geldiğini belirleyelim. Gelen düzgün düzlemsel
#»
dalganın yayılma yönünü temsil eden k i vektörünü bulmamız lazım öncelikle.
#»
Gelen dalganın exponansiyelinin üssü −j (3x + 4z) ile veriliyor. Bu ifade, −j k . #»r i
ifadesine eşit. Yani:
#»
− j k i . #»
r = −j (3x + 4z) ⇒ kix x + kiy y + kiz z = 3x + 4z ⇒ (580)
kix = 3, kiy = 0, kiz = 4 ⇒ (581)

#»
k i = x̂3 + ẑ4 (582)
#»
k i vektörünü bulduk. Bu vektör, sınıra dikse dalgamız dik geliyor, değilse dalgamız
#»
eğik geliyor demektir. Bunu belirlemek için k i vektörü ile sınırın normali arasındaki
açıyı bulalım. Aradaki açı 0 radyan veya π radyan ise gelen dalga düzleme diktir.
Sınırımız z = 0, yani x − y düzlemi. Sınırın iki tane normali var: +ẑ ve −ẑ.
#»
+ẑ’yi kullanacağım. Diğerini de kullanabilirsiniz. +ẑ normali ile k i vektörünün
arasındaki açıyı bulalım:
#» #»
k i .ẑ = (x̂3 + ẑ4) .ẑ = 4 = k i |ẑ| cos α ⇒ (583)

√ 4
4= 32 + 42 cos α ⇒ cos α = (584)
5
Aradaki açının kosinüsü ne 1 ne de −1. Dolayısıyla, gelen dalga, sınıra dik değil.
Dolayısıyla, eğik gelen bir düzgün düzlemsel dalgamız var. Eğik gelme durumunda
olası iki durum var: Dik polarizasyon ve paralel polarizasyon. Polarizasyonu
belirleyebilmek için gelme düzlemini bulmamız lazım. Gelme düzlemi, gelen dalganın
dalga numarası vektörü ile sınırın normalini içeren düzlemdi. Yani, x̂3+ ẑ4 vektörü
ile ẑ birim vektörünü içeren düzlemdir. Bu düzlemi şöyle bulabiliriz. İki vektörün
vektörel çarpımını yapalım. Sonucun birim vektörü, düzlemin normallerinden
birisini verir. Vektörel çarpımı yapalım:
ẑ × (x̂3 + ẑ4) = ŷ3 (585)
83
Dolayısıyla, vektörel çarpımın birim vektörü ŷ’dür. Normali ŷ olan düzlem z −
x düzlemidir. Demek ki gelme düzlemimiz z − x düzlemiymiş. Gelen düzgün
düzlemsel dalgamızın elektrik alan şiddeti vektörü fazörü
#»
E i = ŷ20e−j(3x+4z) (586)
idi. Yani, elektrik alan şiddeti vektörü fazörü ŷ yönünde. ŷ, gelme düzlemi olan
z − x düzlemine diktir. Dolayısıyla, dik polarizasyon söz konusudur. Şu ana kadar
yaptığımız işlemleri herhangi bir şekil çizmeden yaptık. Figure 18 şeklinde gelen
düzgün düzlemsel dalga gösteriliyor.
x
z
θi
~
ki
~
E i
~
H i
Figure 18: Eğik gelen ve dik polarizasyona sahip düzgün düzlemsel dalga.
#»
2. Gelen düzgün düzlemsel dalga, hava ortamında yayılıyor. k i vektörü,
düzgün düzlemsel dalganın yayıldığı ortamın dalga numarası ile dalganın yayıldığı
yönü gösteren birim vektörün çarpımına eşittir:
#»

x̂3 + ẑ4 3 4
k i = k̂i k0 = √ k0 = x̂ + ẑ k0 ⇒ (587)
32 + 42 5 5

3 4
x̂3 + ẑ4 = x̂ + ẑ k0 ⇒ k0 = 5 (588)
5 5
84
k0 ’ın değerini bulduktan sonra dalganın frekansını da elde edebiliriz:
√ √ k0 1
k0 = ω µ0 0 = 2πf µ0 0 ⇒ f = √ ⇒ (589)
2π µ0 0
5
f= × 3 × 108 ⇒ f = 238.73 MHz (590)
2π
#»
3. Gelme açısını bulmak için gelen dalga numarası vektörü k i ’yi kullanacağız.
#»
Figure 19 şeklinde gelen düzgün düzlemsel dalganın dalga numarası vektörü k i
x
z
θi
~
ki
θi
Figure 19: Gelen düzgün düzlemsel dalganın dalga numarası vektörü.
gösteriliyor. Şekilden de görülebileceği gibi:
kix 3
tan θi = ⇒ tan θi = ⇒ θi = 36.87o (591)
kiz 4
4. Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın elektrik ve manyetik alanlarını bulabilmek

için yansıma katsayısını bulmamız gerekiyor. Önceki derslerimizde eğik gelme
ve dik polarizasyon için yansıma katsayısını bulmuştuk. Aşağıdaki gibi bir daha
tekrar edelim:
R⊥ = (592)
Dolayısıyla, gelme açısının ve iletim açısının kosinüsüne ihtiyacımız var. Ayrıca,
85
birinci ortam ile ikinci ortamın öz empedansları arasındaki ilişkiyi de bilmemiz
gerekli. Figure 19 şeklini kullanarak gelme açısı için aşağıdakini yazabiliriz:
ki 4 4
cos θi = q z =√ ⇒ cos θi = (593)
ki2z + ki2x 42 + 32 5
İletim açısının kosinüsünü bulabilmek için Snell kanunundan başlamamız gerekiyor:
√ ki p
k1 sin θi = k2 sin θt ⇒ ω µ0 0 q x = ω 4µ0 0 sin θt ⇒ (594)
ki2z + ki2x
3 3
√ = 2 sin θt ⇒ sin θt = (595)
42 +3 2 10
r
p 9
sin2 θt + cos2 θt = 1 ⇒ cos θt = 1 − sin2 θt = 1− ⇒ (596)
100
√
91
cos θt = (597)
10
Ortamların öz empedansları arasındaki ilişkiyi belirleyelim:
r r
µ0 µ0
η1 = , η2 = ⇒ η1 = 2η2 (598)
0 40
Şimdi, yansıma katsayısını bulabiliriz:

√ √
η2 cos (θi ) − η1 cos (θt ) η2 4 − 2η2 1091 4
−2 91
R⊥ = = 5 √ = 5
√
10
⇒ (599)
η2 cos (θi ) + η1 cos (θt ) η2 45 + 2η2 1091 4
+ 2 1091
5
R⊥ = −0.41 (600)
Gelen düzgün düzlemsel dalgamızın elektrik alan şiddeti vektörü fazörü aşağıdaki
gibiydi:
#»
E i = ŷ20e−j(3x+4z) (601)
Yansıyan dalgamız, z boyutunda gelen dalgamızla ters yönde, x boyutunda da

gelen dalgamızla aynı yönde hareket edecektir. Yansıyan dalgamız gelen dalga ile
86
aynı ortamda olduğu için dalga numarası da k0 olmalıdır. Dolayısıyla:
#»
k r = x̂3 − ẑ4 (602)
#» #» #»
E r = ŷ20R⊥ e−j k r . r = −ŷ8.2e−j(x̂3−ẑ4).(x̂x+ŷy+ẑz) ⇒ (603)
#»
E r = −ŷ8.2e−j(3x−4z) (604)
Figure 20 şeklinde gelen dalga ve yansıyan dalga, yansıma katsayısı hesaplandıktan

sonra gösteriliyor.
x
~
kr
~r
E
~r
H
θr
z
θi
~
ki
~
E i
~
H i
Figure 20: Gelen düzgün düzlemsel dalga ile yansıyan düzgün düzlemsel dalga,
yansıma katsayısı hesaplandıktan sonra gösteriliyor.
Şimdi de yansıyan düzgün düzlemsel dalganın manyetik alan şiddeti vektörü

fazörünü hesaplayalım:
#» 1 #» 1 (x̂3 − ẑ4)
× −ŷ8.2e−j(3x−4z) =

H r = k̂r × E r = √ (605)
η1 η0 32 + 42
8.2 8.2
(x̂3 − ẑ4) × −ŷe−j(3x−4z) = (−x̂4 − ẑ3) e−j(3x−4z) ⇒ (606)
5η0 5η0
#»
H r = 4.35 (−x̂4 − ẑ3) e−j(3x−4z) (mA/m) (607)
87
Alanların zaman kümesindeki ifadelerini bulalım:
#» n #»
E r ( #»
r , t) = Re E r ( #»
o
r ) ejωt = Re −ŷ8.2e−j(3x−4z) ejωt ⇒

(608)
#»
E r ( #»
r , t) = −ŷ8.2 cos (ωt − 3x + 4z) (609)
#» n #»
H r ( #»
r , t) = Re H r ( #»
o
r ) ejωt = Re 4.35 × 10−3 (−x̂4 − ẑ3) e−j(3x−4z) ejωt ⇒

(610)
#»
H r ( #»
r , t) = 4.35 × 10−3 (−x̂4 − ẑ3) cos (ωt − 3x + 4z) (611)
5. İletilen düzgün düzlemsel dalganın alanlarını bulabilmek için iletim katsayısını

hesaplamamız gerekiyor:
T⊥ = 1 + R⊥ = 1 − 0.41 ⇒ T⊥ = 0.59 (612)
İletilen dalganın şeklini çizerek iletilen dalganın dalga numarası vektörünü bulalım.
Figure 21 şekline göre, iletilen düzgün düzlemsel dalganın dalga numarası vektörünü
x
~
kr
~r
E
~r
H
~
E ~
kt
t
θr θt ~
H t
z
θi
~
ki
~
E i
~
H i
Figure 21: Gelen düzgün düzlemsel dalga, yansıyan düzgün düzlemsel dalga ve
iletilen düzgün düzlemsel dalganın olduğu problem geometrisi.
88
aşağıdaki gibi yazabiliriz:
√ ! √ !
#» p 3 91 3 91
k t = k2 (x̂ sin θt + ẑ cos θt ) = ω 4µ0 0 x̂ + ẑ = 2k0 x̂ + ẑ ⇒
10 10 10 10
(613)
#» √
k t = x̂3 + ẑ 91 (614)
İletilen düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şideti vektörü fazörünü yazalım:
#» #» #» √
E t = ŷ20T⊥ e−j k t . r = ŷ1.18e−j (x̂3+ẑ 91).(x̂x+ŷy+ẑz) ⇒ (615)
#» √
E t = ŷ1.18e−j (3x+ 91z) (616)
İletilen düzgün düzlemsel dalganın manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü bulalım:
√ !
#» 1 #» 1 3 91 √
H t = k̂t × E t = η0 x̂ + ẑ × ŷ1.18e−j (3x+ 91z) = (617)
η2 2
10 10
1.18 √ √
−x̂ 91 + ẑ3 e−j (3x+ 91z) ⇒ (618)
5η0
#» √ √
H t = 0.626 −x̂ 91 + ẑ3 e−j (3x+ 91z) (mA/m) (619)
Alanların zaman kümesi ifadelerini bulalım:
#» n #» √
E t ( #»
r , t) = Re E t ( #»
o n o
r ) ejωt = Re ŷ1.18e−j (3x+ 91z) ejωt ⇒ (620)
#» √
E t ( #»

r , t) = ŷ1.18 cos ωt − 3x − 91z (621)
#» n #» √ √
H t ( #»
r , t) = Re H t ( #»
o n o
r ) ejωt = Re 0.626 × 10−3 −x̂ 91 + ẑ3 e−j (3x+ 91z) ejωt ⇒
√ (622)
#» #» −3
√
H t ( r , t) = 0.626 × 10 −x̂ 91 + ẑ3 cos ωt − 3x − 91z (623)
6. Yalıtkan ortamdaki düzgün düzlemsel dalganın ortalama güç yoğunluğu

vektörünü bulalım:
#» 1 n #» #»∗ o
P avt = Re E t × H t = (624)
2
89
1 n √ h √ √ i∗ o
−j (3x+ 91z ) −3 −j (3x+ 91z )
Re ŷ1.18e × 0.626 × 10 −x̂ 91 + ẑ3 e =
2
(625)
1 n √ √ √ o
Re ŷ1.18e−j (3x+ 91z) × 0.626 × 10−3 −x̂ 91 + ẑ3 ej (3x+ 91z) = (626)
2
1 n −3
√ o
Re 0.739 × 10 x̂3 + ẑ 91 ⇒ (627)
2
√ mW

Pavt = 0.369 x̂3 + ẑ 91 (628)
m2
Örnek: Bir düzgün düzlemsel dalga, r = 4, µr = 1 olan bir yalıtkanda
yayılıyor. Bu düzgün düzlemsel dalganın manyetik alan şiddeti vektörü fazörü
aşağıdaki gibi veriliyor:
#»
H i = ẑe−j(3x+4y) (629)
y = 1’deki sınır, bu yalıtkan ortamı r = 9, µr = 1 parametrelerine sahip başka bir

yalıtkan ortamdan ayırıyor.
1. Gelen dalga dik mi geliyor yoksa eğik mi? Eğik geliyorsa dik polarizasyona
mı sahip yoksa paralel polarizasyona mı? Problemin geometrisini bir şekille
ifade ediniz.
2. Gelen dalganın frekansı nedir?
3. Gelme açısını, yansıma açısını ve iletim açısını bulunuz.
4. Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın elektrik ve manyetik alanlarının zaman

5. İletilen düzgün düzlemsel dalganın elektrik ve manyetik alanlarının zaman

6. İletilen düzgün düzlemsel dalganın ortalama güç yoğunluğunu bulunuz.
Çözüm:
1. Gelen dalganın dik mi eğik mi geldiğini belirleyebilmek için, gelen dalganın
#»
dalga numarası vektörü k i ’yi bulmamız gerekiyor. Manyetik alan şiddeti vektörü
90
fazörünün ifadesinden aşağıdaki eşitliği çıkarabiliriz:
#» #»
k i . r = 3x + 4y ⇒ kix x + kiy y + kiz z = 3x + 4y (630)
Bu eşitliğin sol tarafındaki x, y ve z ile sağ tarafındaki x, y ve z değişkenleri aynı

değişkenler. Eşitliğin sağlanması için eşitliğin iki tarafındaki x, y ve z katsayıları
birbirlerine eşitlenmelidir:
kix = 3, kiy = 4, kiz = 0 (631)
Dolayısıyla:
#»
k i = x̂3 + ŷ4 (632)
#»
k i vektörü sınıra dik ise dik gelme durumu, değilse eğik gelme durumu var demektir.
#»
Sınırın normali ile k i vektörü arasındaki açı 0 radyan veya π radyan ise dik gelme
söz konusudur. Sınır, y = 1 düzlemidir. y = 1 düzlemi y = 0 düzlemine paraleldir.
Dolayısıyla, iki düzlemin normalleri aynıdır. y = 0 düzleminin normalleri ŷ ve −ŷ
#»
birim vektörleridir. Ben, ŷ birim vektörünü kullanacağım. ŷ birim vektörü ile k i
vektörü arasındaki açıyı bulalım:
#» #»
k i .ŷ = (x̂3 + ŷ4) .ŷ = 4 = k i |ŷ| cos α ⇒ (633)

√
4= 32 + 42 cos α ⇒ 4 = 5 cos α ⇒ cos α = 0.8 (634)
#»
Aradaki açının kosinüsü 0.8. Dolayısıyla, k i vektörü ile sınırın normali arasındaki
açı 0 radyan veya π radyan değil. Bu da, gelen düzgün düzlemsel dalganın eğik
geldiğini gösterir.
Dalganın eğik geldiğini belirledik. Şimdi de dik polarizasyona mı paralel polarizasyona
mı sahip olduğunu bulalım. Öncelikle gelme düzlemini bulmamız lazım. Gelme
düzlemi, gelen düzgün düzlemsel dalganın dalga numarası vektörü ile sınırın normalini
içeren düzlemdir. Bu düzlemi, normalini bularak belirlemek istiyorum. Normali
bulmak için dalga numarası vektörü ile normalin vektörel çarpımını yapacağım ve
91
sonucun birim vektörünü bulacağım:
#»
ŷ × k i = ŷ × (x̂3 + ŷ4) = −ẑ3 (635)
Bu vektörel çarpımın birim vektörü −ẑ birim vektörüdür. Normali, −ẑ birim
vektörü olan düzlem x − y düzlemidir. Yani, gelme düzlemi x − y düzlemidir.
Gelen düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörü gelme düzlemine
dikse dik polarizasyon, aksi durumda da paralel polarizasyon geçerlidir. Gelen
düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü bulalım:
#» #» (x̂3 + ŷ4)
E i = −η1 k̂i × H i = −η1 √ × ẑe−j(3x+4y) = (636)
2
3 +4 2
r
µ0 3 4 −j(3x+4y) 120π 4 3 −j(3x+4y)
− x̂ + ŷ × ẑe =− x̂ − ŷ e ⇒ (637)
40 5 5 2 5 5
#»
E i = 37.70 (−x̂4 + ŷ3) e−j(3x+4y) (638)
Gelme düzlemini x − y düzlemi olarak bulmuştuk. Elektrik alan şiddeti vektörü

fazörünün de x ve y bileşeni var. Dolayısıyla, elektrik alan şiddeti vektörü gelme
düzlemine paraleldir. Bu da problemdeki durumun, eğik gelme ve paralel polarizasyon
durumu olduğunu gösterir.
Şimdi de problemimizin şeklini çizelim. Figure 22 şeklinde problemin şekli
çiziliyor.
2. Gelen dalganın frekansını bulalım. Gelen dalganın frekansı ne ise yansıyan
dalganın ve iletilen dalganın frekansı da odur. Yani, bulacağımız frekans aslında
elektromanyetik sistemimizin çalışma frekansıdır. Birinci ortamın dalga numarasından
çalışma frekansını bulabiliriz. Birinci ortamın dalga numarası, gelen düzgün düzlemsel
dalganın dalga numarası vektörünün büyüklüğüne eşittir.
#» #» √
k i = x̂3 + ŷ4 ⇒ k i = 32 + 42 ⇒ k1 = 5 ⇒ (639)

√ p 5 1
ω 1 µ1 = 5 ⇒ 2πf 40 µ0 = 5 ⇒ f = √ ⇒ (640)
4π µ0 0
92
x
1 , µ1 2 , µ2
y
0 θi 1
~
ki
~
H i
~
E i
Figure 22: Eğik gelen paralel polarizasyona sahip düzgün düzlemsel dalganın y =
1’deki sınıra doğru ilerlemesi.
5
3 × 108 ⇒ f = 119.37 MHz

f= (641)
4π
3. Gelme açısını ve yansıma açısını bulalım. Öncelikle gelme açısını bulalım.
#»
Gelme açısını bulmak için Figure 22 şeklini ve k i vektörünü kullanacağız:
ki 3
sin θi = q x =√ ⇒ sin θi = 0.6 ⇒ (642)
ki2x + ki2y 32 + 42
θi = 36.87o (643)
Yansıma açısını ve iletim açısını bulmak için Snell kanununu kullanacağız:
k1 sin θi = k1 sin θr ⇒ θr = θi (yansıma açısı dar açı) ⇒ (644)
θr = 36.87o (645)
İletim açısını bulalım:
√ √
k1 sin θi = k2 sin θt ⇒ ω µ1 1 sin θi = ω µ2 2 sin θt ⇒ (646)
p p
µ0 40 × 0.6 = µ0 90 sin θt ⇒ 1.2 = 3 sin θt ⇒ (647)
93
sin θt = 0.4 ⇒ θt = 23.58o (648)
4. Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın alanlarını bulmamız gerekiyor. Önceki

derslerimizde bu problemi, koordinat değişkeninin sıfır olduğu düzlem, sınırımız
iken çözmüştük. Dolayısıyla, şimdi çözeceğimiz problem biraz farklı. Figure 23
şeklini kullanarak gelen, yansıyan ve iletilen dalgalarımızın alanlarını yazacağız.
~r
E x
~
kr
1 , µ1 2 , µ2
~r
H
~
H ~
t kt
θr θt
y
0 θi 1 ~
E t
~
ki
~
H i
~
E i
Figure 23: Gelen, yansıyan ve iletilen düzgün düzlemsel dalgaların gösterildiği

şekil.
Gelen düzgün düzlemsel dalgamızın alanları aşağıdaki gibi:
#» #» #»
E i = (−x̂ cos θi + ŷ sin θi ) E0i e−j k i . r (649)
#» E0 #» #»
H i = ẑ i e−j k i . r (650)
η1
Yansıyan düzgün düzlemsel dalgamızın alanları aşağıdaki gibi olacak:
#» #» #»
E r = (x̂ cos θr + ŷ sin θr ) RE0i e−j k r . r (651)
#» RE0i −j #» #»
H r = ẑ e k r. r (652)
η1
İletilen düzgün düzlemsel dalgamızın alanları aşağıdaki gibi olacak:
#» #» #»
E t = (−x̂ cos θt + ŷ sin θt ) T E0i e−j k t . r (653)
94
#» T E0i −j #» #»
H t = ẑ e k t. r (654)
η2
Dalga numarası vektörlerimizi de yazalım:
#»
k i = k1 (x̂ sin θi + ŷ cos θi ) (655)
#»
k r = k1 (x̂ sin θr − ŷ cos θr ) (656)
#»
k t = k2 (x̂ sin θt + ŷ cos θt ) (657)
Şimdi de sınır koşullarımızı yazalım. Önce elektrik alan şiddeti vektörünün sınıra
teğet bileşeninin sürekliliği koşulunu y = d’deki sınır için yazalım:
h #» #» i h #» i
Ei + Er = Et ⇒ (658)
teğet,y=d teğet,y=d
h #» #» #» #» i
(−x̂ cos θi + ŷ sin θi ) E0i e−j k i . r + (x̂ cos θr + ŷ sin θr ) RE0i e−j k r . r =
teğet,y=d
(659)
#»
−j k t . #»
h i
r
(−x̂ cos θt + ŷ sin θt ) T E0i e ⇒ (660)
teğet,y=d
h #» #» #» #» i h #» #» i
−x̂ cos θi E0i e−j k i . r + x̂ cos θr RE0i e−j k r . r = −x̂ cos θt T E0i e−j k t . r ⇒
y=d y=d
(661)
− cos θi E0i e−jk1 (x sin θi +y cos θi ) + cos θr RE0i e−jk1 (x sin θr −y cos θr ) y=d =

(662)
− cos θt T E0i e−jk2 (x sin θt +y cos θt ) y=d

(663)
Bu denklem, y = d düzlemindeki bütün x’ler için sağlanmalıdır. Tek yolu da

aşağıdaki eşitliğin geçerli olmasıdır:
− jk1 x sin θi = −jk1 x sin θr = −jk2 x sin θt ⇒ (664)
Yani, Snell kanununu elde etmiş olduk. Dolayısıyla, üçüncü şıkta yaptığımız
işlemlerin doğru olduğunu bir daha göstermiş olduk. Snell kanununu sınır koşulunda
95
kullanarak devam edelim:
− cos θi E0i e−jk1 y cos θi + cos θr RE0i ejk1 y cos θr y=d = − cos θt T E0i e−jk2 y cos θt y=d ⇒

(666)
−jk1 d cos θi jk1 d cos θr −jk2 d cos θt
− cos θi E0i e + cos θr RE0i e = − cos θt T E0i e (667)
Elektrik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeninin sürekli olma koşulu, yukarıdaki
denklemi vermiş oldu.
Şimdi de manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeninin sürekli
olması koşulunu yazalım:
h #» #» i h #» i
Hi + Hr = Ht ⇒ (668)
teğet,y=d teğet,y=d
E0i −j #» RE0i −j #» T E0i −j #»

k i . #»
r k r . #»
r k t . #»
r
ẑ e + ẑ e = ẑ e (669)
η1 η1 teğet,y=d η2 teğet,y=d

E0i −jk1 (x sin θi +y cos θi ) RE0i −jk1 (x sin θr −y cos θr ) T E0i −jk2 (x sin θt +y cos θt )
e + e = e
η1 η1 y=d η2 y=d
(670)
Snell kanununu yukarıdaki denklemde kullanalım:

E0i −jk1 y cos θi RE0i jk1 y cos θr T E0i −jk2 y cos θt
e + e = e ⇒ (671)
η1 η1 y=d η2 y=d
E0i −jk1 d cos θi RE0i jk1 d cos θr T E0i −jk2 d cos θt

e + e = e (672)
η1 η1 η2
Sınır koşullarının uygulanmasından elde ettiğimiz denklemleri özetleyelim:
− cos θi E0i e−jk1 d cos θi + cos θr RE0i ejk1 d cos θr = − cos θt T E0i e−jk2 d cos θt (673)
E0i −jk1 d cos θi RE0i jk1 d cos θr T E0i −jk2 d cos θt

e + e = e (674)
η1 η1 η2
Denklemleri çözünce aşağıdaki ilişkiler bulunur:
η1 cos θi − η2 cos θt −j2k1 d cos θi

E0r = e E0i (675)
96
2η2 cos θi
E0t = ej(k2 cos θt −k1 cos θi )d E0i (676)
Dolayısıyla, yansıma katsayısı ve iletim katsayısını, y = d’deki sınır için aşağıdaki
gibi bulmuş olduk:
R= e (677)
2η2 cos θi
T = ej(k2 cos θt −k1 cos θi )d (678)
k1 = 5 olarak bulmuştuk. k2 , cos θi ve cos θt değerlerini, η1 ve η2 arasındaki ilişkiyi
bulalım:
p p 15
k1 = ω µ0 40 , k2 = ω µ0 90 ⇒ k2 = (679)
2
p
sin θi = 0.6, cos θi = 1 − sin2 θi ⇒ cos θi = 0.8 (680)
p √
sin θt = 0.4, cos θt = 1 − sin2 θt ⇒ cos θt = 0.84 (681)
r r
µ0 µ0 3
η1 = , η2 = ⇒ η1 = η2 (682)
40 90 2
Yansıma katsayısının nümerik değerini bulalım:

R= e ⇒ R = 0.134e−j8 (683)
Yansıyan düzgün düzlemsel dalgamızın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#»
E r = (x̂ cos θr + ŷ sin θr ) RE0i e−jk1 (x sin θr −y cos θr ) ⇒ (684)
#»
E r = (x̂0.8 + ŷ0.6) × 0.134e−j8 × E0i e−j5(0.6x−0.8y) (685)
#»
E0i ’nin ne olduğunu belirleyelim. Birinci şıkta, E i ’yi aşağıdaki gibi bulmuştuk:
#» #»

−j(3x+4y) 4 3 −j(3x+4y)
E i = 37.70 (−x̂4 + ŷ3) e ⇒ E i = 188.5 −x̂ + ŷ e ⇒ (686)
5 5
E0i = 188.5 (V/m) (687)
97
#»
E r ’nin nümerik değerini yazalım:
#»
E r = (x̂0.8 + ŷ0.6) × 0.134e−j8 × 188.5e−j5(0.6x−0.8y) ⇒ (688)
#»
E r = 25.259 (x̂0.8 + ŷ0.6) e−j[5(0.6x−0.8y)+8] (689)
Yansıyan düzgün düzlemsel dalgamızın manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü

yazalım:
#» RE0i −j #»
k r . #»
r 0.134e−j8 188.5 −jk1 (x sin θr −y cos θr ) 0.134e−j8 188.5 −j5(0.6x−0.8y)
H r = ẑ e = ẑ q e = ẑ e ⇒
η1 µ0 60π
40
(690)
#»
H r = ẑ0.134e−j[5(0.6x−0.8y)+8] (691)
Alanların zaman kümesindeki ifadelerini bulalım:
#» n #»
r , t) = Re E r ( #»
E r ( #»
o
r ) ejωt = (692)
Re 25.259 (x̂0.8 + ŷ0.6) e−j[5(0.6x−0.8y)+8] ejωt ⇒

(693)
#»
E r ( #»
r , t) = 25.259 (x̂0.8 + ŷ0.6) cos (ωt − 3x + 4y − 8) (694)
#» n #»
H r ( #»
r , t) = Re H r ( #»
o
r ) ejωt = Re ẑ0.134e−j[5(0.6x−0.8y)+8] ejωt ⇒

(695)
#»
H r ( #»
r , t) = ẑ0.134 cos (ωt − 3x + 4y − 8) (696)
5. İletilen düzgün düzlemsel dalganın alanlarının zaman kümesindeki ifadelerini

bulalım. Yansıma katsayısının nümerik değerini bulalım:
2η2 cos θi 2 × 0.8 √

T = ej(k2 cos θt −k1 cos θi )d = √ ej (7.5 0.84−5×0.8) ⇒
η1 cos θi + η2 cos θt 1.5 × 0.8 + 0.84
(697)
T = 0.756ej2.874 (698)
Elektrik alanı aşağıdaki gibi bulmuştuk:
#» #» #»
E t = (−x̂ cos θt + ŷ sin θt ) T E0i e−j k t . r ⇒ (699)
98
#» √ √
E t = −x̂ 0.84 + ŷ0.4 0.756ej2.874 × 188.5e−j7.5(0.4x+ 0.84y) ⇒ (700)
#» √ √
E t = 142.506 −x̂ 0.84 + ŷ0.4 e−j [7.5(0.4x+ 0.84y)−2.874] (701)
Manyetik alanın nümerik değerini bulalım:
#» T E0i −j #» #» 0.756ej2.874 × 188.5 −j7.5(0.4x+√0.84y)

H t = ẑ e k t . r = ẑ q e = (702)
η2 µ0
90
0.756ej2.874 × 188.5 −j7.5(0.4x+√0.84y) #» √

ẑ e ⇒ H t = ẑ1.134e−j [7.5(0.4x+ 0.84y)−2.874]
40π
(703)
#» #» n #»
#» jωt
o
E t ( r , t) = Re E t ( r ) e = (704)
n √ √ o
Re 142.506 −x̂ 0.84 + ŷ0.4 e−j [7.5(0.4x+ 0.84y)−2.874] ejωt ⇒ (705)
#» #» √
E t ( r , t) = 142.506 −x̂ 0.84 + ŷ0.4 cos (ωt − 3x − 6.87y + 2.874) (706)
#» #» n #»
#» jωt
o
H t ( r , t) = Re H t ( r ) e = (707)
n √ o
Re ẑ1.134e−j [7.5(0.4x+ 0.84y)−2.874] ejωt ⇒ (708)
#»
H t ( #»
r , t) = ẑ1.134 cos (ωt − 3x − 6.87y + 2.874) (709)
6. İletilen düzgün düzlemsel dalganın ortalama Poynting vektörünü bulalım:
#» 1 n #» #» o
P avt = Re E t × H ∗t = (710)
2
1 n √ √ h √ i∗ o
Re 142.506 −x̂ 0.84 + ŷ0.4 e−j [7.5(0.4x+ 0.84y)−2.874] × ẑ1.134e−j [7.5(0.4x+ 0.84y)−2.874] =
2
(711)
1 n √ o
Re 161.602 x̂0.4 + ŷ 0.84 ⇒ (712)
2
#» √ W
P avt = 80.80 x̂0.4 + ŷ 0.84 (713)
m2
99
Örnek: Hava ortamında yayılan düzgün düzlemsel bir dalganın elektrik alan
şiddeti vektörü fazörü aşağıdaki gibi veriliyor:
#»
E i = (−ŷ4 − ẑ3) e−j(−3y+4z) (714)
y = 2’de hava ortamı ile bir mükemmel elektrik iletkeni (PEC) ayıran düzlemsel
bir sınır bulunuyor.
1. Gelen düzgün düzlemsel dalganın dalga numarası vektörünü bulunuz.
2. Elektromanyetik sistemin çalışma frekansını bulunuz.
3. Gelme açısını bulunuz.
4. Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın alanlarını bulunuz.
5. İletilen düzgün düzlemsel dalganın alanlarını bulunuz.
6. Sınırda herhangi bir elektrik akım yoğunluğu var mıdır?
Çözüm:
1. Gelen düzgün düzlemsel dalgadaki üslü ifadenin üssünden dalga numarası
vektörünü hesaplayabiliriz:
#» #»
− j k i . #»
r = −j (−3y + 4z) ⇒ k i . #»
r = (−3y + 4z) ⇒ (715)
kix x + kiy y + kiz z = −3y + 4z (716)
Yukarıdaki denklemin sol tarafındaki x, y ve z değişkenleri ile sağ tarafındaki

x, y ve z değişkenleri aynı değişkenler. Dolayısıyla, eşitliğin sağlanması için
katsayılarının aynı olması gerekir. Yani:
kix = 0, kiy = −3, kiz = 4 ⇒ (717)
#»
k i = −ŷ3 + ẑ4 (718)
100
2. Çalışma frekansına dalga numarasından gideceğiz. Gelen düzgün düzlemsel
dalganın dalga numarası vektörünün büyüklüğü, gelen dalganın yayıldığı ortamın
dalga numarasıdır.
#» q #» √
2 2
k i = (−3) + 4 ⇒ k i = 5 = ω µ0 0 ⇒ (719)

√ 5 1 5
5 = 2πf µ0 0 ⇒ f = √ = × 3 × 108 (720)
2π µ0 0 2π
f = 238.73 MHz (721)
3. Figure 24 şeklinde problemin geometrisi ve gelen düzgün düzlemsel dalga

gösteriliyor. Bu şekli kullanarak gelme açısını bulacağız. Şekli kullanarak aşağıdakini
z
PEC 0 , µ0
y
0 2 θi
~
ki
~
H
~
E i
i
Figure 24: Gelen düzgün düzlemsel dalganın gösterildiği problemin geometrisi.
yazabiliriz:
kiz 4 4
tan θi = = = ⇒ θi = 53.13o (722)
|kiy | |−3| 3
4. Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın alanlarını bulacağız. Bunun için,
gelen düzgün düzlemsel dalganın ve yansıyan düzgün düzlemsel dalganın alanlarını
yazmamız gerekecek. Figure 25 şeklini kullanacağız. Gelen düzgün düzlemsel
dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» #» #»
E i = (−ŷ sin θi − ẑ cos θi ) E0i e−j k i . r (723)
101
z
~r
E 0 , µ0
PEC ~
kr
~r
H
θr
y
0 2 θi
~
ki
~
H
~
E i
i
Figure 25: Gelen ve yansıyan düzgün düzlemsel dalgaların gösterildiği problem

geometrisi.
Manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü de yazalım:
#» 1 #»
H i = k̂i × E i = (724)
η0
1 #» #»
(−ŷ cos θi + ẑ sin θi ) × (−ŷ sin θi − ẑ cos θi ) E0i e−j k i . r = (725)
η0
1 #» #»
x̂ cos2 θi + x̂ sin2 θi E0i e−j k i . r ⇒

(726)
η0
#» E0 #» #»
H i = x̂ i e−j k i . r (727)
η0
Şimdi de yansıyan düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü
yazalım:
#» #» #»
E r = (−ŷ sin θr + ẑ cos θr ) E0r e−j k r . r (728)
Manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü de yazalım:
#» 1 #»
H r = k̂r × E r = (729)
η0
1 #» #»
(ŷ cos θr + ẑ sin θr ) × (−ŷ sin θr + ẑ cos θr ) E0r e−j k r . r = (730)
η0
1 #» #»
x̂ cos2 θr + x̂ sin2 θr E0r e−j k r . r ⇒

= (731)
η0
102
#» E0 #» #»
H r = x̂ r e−j k r . r (732)
η0
İkinci ortam bir PEC olduğu için iletilen düzgün düzlemsel dalga olmaz. Yani:
#» #»
E t = 0, H t = 0 (733)
Şu ana kadar bulduğumuz alanları bir daha özetleyelim:

Gelen dalga:
#» #» #»
E i = (−ŷ sin θi − ẑ cos θi ) E0i e−j k i . r (734)
#» E0 #» #»
H i = x̂ i e−j k i . r (735)
η0
Yansıyan dalga:
#» #» #»
E r = (−ŷ sin θr + ẑ cos θr ) E0r e−j k r . r (736)
#» E0 #» #»
H r = x̂ r e−j k r . r (737)
η0
İletilen dalga:
#» #»
E t = 0, H t = 0 (738)
Yukarıdaki ifadelerde, bildiğimiz büyüklükler E0i ve θi . E0r ve θr büyüklüklerini

bilmiyoruz. İletilen dalga olmadığı için E0t = 0 ve θt tanımlı değil. Dolayısıyla,
elektrik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeninin sürekliliği koşulu yeterli
olmalı: h #» #» i
Ei + Er =0⇒ (739)
teğet,y=d
h #» #» #» #» i
(−ŷ sin θi − ẑ cos θi ) E0i e−j k i . r + (−ŷ sin θr + ẑ cos θr ) E0r e−j k r . r =0⇒
teğet,y=d
(740)
−ẑ cos θi E0i e−jk0 (−y cos θi +z sin θi ) + ẑ cos θr E0r e−jk0 (y cos θr +z sin θr ) y=d = 0 ⇒

(741)
− cos θi E0i e−jk0 (−y cos θi +z sin θi ) + cos θr E0r e−jk0 (y cos θr +z sin θr ) y=d = 0

(742)
Bu eşitlik, y = d sınırındaki bütün noktalar ve o noktaların z koordinatları için

geçerlidir. z, (−∞, ∞) aralığından sonsuz tane değer alır. Bu sonsuz tane değer
103
için yukarıdaki eşitliğin geçerli olmasının bir yolu, aşağıdaki eşitliğin sağlanmasıdır:
− jk0 z sin θi = −jk0 z sin θr (743)
Bu eşitliği biraz daha sadeleştirerek aşağıdaki hale getirelim:


θr = θi
sin θi = sin θr ⇒ (744)
θ = π − θ
r i
θi , bir dar açı, θr de bir dar açı, dolayısıyla sin θi = sin θr denkleminin çözümü
θr = θi olarak seçilmelidir. Yani, yansıma açısı gelme açısına eşittir. Snell kanunu
burada da geçerlidir. Yansıma açısının gelme açısına eşit olması bilgisini sınır
koşulunda yerine koyarsak aşağıdaki denklemi elde ederiz:
− cos θi E0i ejk0 y cos θi + cos θi E0r e−jk0 y cos θi y=d = 0 ⇒

(745)
− cos θi E0i ejdk0 cos θi + cos θi E0r e−jdk0 cos θi = 0 ⇒ (746)
E0r e−jdk0 cos θi = E0i ejdk0 cos θi ⇒ (747)
E0r = E0i ej2dk0 cos θi (748)
Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünün kompleks
büyüklüğünü bulduk. Dolayısıyla, yansıyan düzgün düzlemsel dalganın alanlarını
yazabiliriz:
#»
E r = (−ŷ sin θi + ẑ cos θi ) E0i ej2dk0 cos θi e−jk0 (y cos θi +z sin θi ) (749)
#» E0
H r = x̂ i ej2dk0 cos θi e−jk0 (y cos θi +z sin θi ) (750)
η0
2. şıkta, k0 = 5 olarak bulduk. η0 ’ı 377 Ω olarak alıyoruz. Figure 24 veya Figure
3 4
25 şeklinden cos θi = 5
ve sin θi = 5
olarak hesaplanır. Yukarıdaki ifadelerde,
104
sayısal değerleri yerlerine koyalım:
#»

4 3 3 4
5ej2×2×5× 5 e−j5(y 5 +z 5 ) = (−ŷ4 + ẑ3) ej12 e−j(3y+4z) ⇒ (751)
3
Er = −ŷ + ẑ
5 5
#»

V
E r = (−ŷ4 + ẑ3) e−j[(3y+4z)−12] (752)
m
#» 5 j2×2×5× 3 −j5(y 35 +z 54 )
H r = x̂ e 5e ⇒ (753)
377
#»

−j[(3y+4z)−12] mA
H r = x̂13.26e (754)
m
5. İkinci ortam olan PEC’ye herhangi bir dalga iletimi olmaz. Dolayısıyla,
PEC’de hem elektrik alan hem de manyetik alan sıfırdır.
6. Sınırda herhangi bir elektrik akım yoğunluğu var mıdır sorusunu cevaplandıralım.
Bunu yapabilmek için manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeninin
sağlaması gereken sınır koşulunu yazmamız gerekecek. Figure 26 şeklinde sınır
koşulunu çıkarmak için kullanacağımız şekil gösteriliyor. Uzun kenarı h, kısa kenarı
0 , µ0
h y
w
x
PEC
Figure 26: Manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeninin sağlayacağı
sınır koşulunu çıkarmak için kullanılan şekil.
w olan dikdörtgende Ampere kanununun integral formunu uygulayacağız:
#» #» #» #» #» #» #» #» #» #»
Z Z
∇ × H = J + jω D ⇒ ∇ × H.ds = J + jω D .ds ⇒ (755)
S S
#» #» #» #» #»
I Z
H.dl = J + jω D .ds (756)
C S
S yüzeyi dikdörtgenin yüzeyidir. Yukarıdaki denklemi, w → 0 ve h, çok küçükken

uygulayalım. w → 0 koşulunun sebebi, denklemi tam sınırda uygulayabilmek. h’ı
çok küçük almamın sebebi de sınır koşulunu sınırın belli bir noktasında uygulayabilmek
105
ve alanları sabit olarak alabilmek. Ayrıca, C eğrisi, Figure 26 şeklinde gösterdiğimiz
küçük dikdörtgen. Sınır koşulunu uygulayalım:
#» #» #» #» #»
I Z
lim H.dl = J + jω D .ds ⇒ (757)
w→0 C S
#» #» #» #» #»
I Z
lim H.dl = lim J + jω D .ds ⇒ (758)
w→0 C w→0 S
#» #» #» #» #» #»
I Z Z
lim H.dl = lim J .ds + lim jω D.ds ⇒ (759)
w→0 C w→0 S w→0 S
#»
hH1x − hH2x = h J . (−1) ẑ + 0 ⇒ (760)
#» h #» i
J = −ẑ (H1x − H2x ) ⇒ J = −ẑH1x (761)
sınırda
H1x , birinci ortamdaki, yani havadaki toplam manyetik alan şiddeti vektörü fazörünün
x bileşenidir:
#» #» #» E0 #» #» E0 #» #»
H 1 = H i + H r = x̂ i e−j k i . r + x̂ r e−j k r . r ⇒ (762)
η0 η0
E0i −j #» #» E0 #» #»
H1x = e k i . r + r e−j k r . r (763)
η0 η0
Dolayısıyla, sınırda indüklenen elektrik akım yoğunluğu aşağıdaki gibidir:
#» E0i −j #» E0r −j #»

k i . #»
r k r . #»
r
J = −ẑ e + e = (764)
η0 η0 y=2
− ẑ 13.26 × 10−3 × e−j(−3×2+4z) + 13.26 × 10−3 × e−j[(3×2+4z)−12] ⇒

(765)
#»

−j(−6+4z) mA
J = −ẑ26.52e (766)
m
Örnek: Hava ortamında yayılan bir düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan
şiddeti vektörü fazörü aşağıdaki gibi veriliyor:
#»
E i = (x̂ − ŷ + ẑ) e−j(−x−y) (767)
x = −1’deki sınır, bağıl elektrik geçirgenliği 3 olan yalıtkan ortamı havadan
106
ayırıyor.
1. Gelen düzgün düzlemsel dalga, dik mi geliyor eğik mi? Eğik geliyorsa polarizasyonu
nedir?
2. Elektromanyetik sistemin çalışma frekansı nedir?
3. Gelme açısı, yansıma açısı ve iletim açısı nedir?
4. Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın alanlarını bulunuz.
5. İletilen düzgün düzlemsel dalganın alanlarını bulunuz.
Çözüm:
1. Gelen düzgün düzlemsel dalga, dik mi geliyor yoksa eğik mi? Gelen düzgün
düzlemsel dalganın dalga numarası vektörünü bulalım. Gelen düzgün düzlemsel
dalganın üslü üfadesindeki üssü kullanarak belirleyebiliriz:
#»
− j k i . #»
r = −j(−x − y) ⇒ kix x + kiy y + kiz z = −x − y ⇒ (768)
kix = −1, kiy = −1, kiz = 0 (769)
Dolayısıyla:
#»
k i = −x̂ − ŷ (770)
Dalga numarası vektörünün sınıra dik olup olmadığını bulalım. Sınırın normali, x̂
veya −x̂ vektörlerinden biridir. x̂’i seçiyorum. Normal ile dalga numarası vektörü
arasındaki açıyı bulalım:
#» #»
k i .x̂ = k i |x̂| cos α ⇒ (771)

q √
kix = (−1)2 + (−1)2 cos α ⇒ −1 = 2 cos α ⇒ (772)
1
cos α = − √ (773)
2
Aradaki açının kosinüsü −1 veya 1 değil. Yani, dalga numarası vektörü, normale
paralel değil. Gelen düzgün düzlemsel dalga, eğik geliyor. Eğik gelmede olası
iki durum var: Dik polarizasyon ve paralel polarizasyon. Gelen dalganın hangi
107
polarizasyona sahip olduğunu belirleyelim. Öncelikle gelme düzlemini bulmalıyız.
Gelme düzlemi, dalga numarası vektörü ile sınırın normalini içeren düzlemdir. Bu
düzlemin normalini bulalım:
(−x̂ − ŷ) × x̂ = ẑ (774)
Yukarıdaki vektörel çarpımın birim vektörü, ẑ’dür. Normali ẑ olan düzlem, x − y

düzlemidir. Dolayısıyla, gelme düzlemi x − y düzlemi olarak bulundu. Gelen
düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörünün gelme düzlemine dik
mi paralel mi olduğunu belirlememiz lazım. Elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü
tekrar yazalım:
#»
E i = (x̂ − ŷ + ẑ) e−j(−x−y) (775)
Elektrik alan şiddeti vektörünün birim vektörü
x̂ − ŷ + ẑ 1
q = √ (x̂ − ŷ + ẑ) (776)
(1)2 + (−1)2 + (1)2 3
şeklindedir. Yani:
#» √ −j(−x−y)

1 1 1
Ei = √ x̂ − √ ŷ + √ ẑ 3e (777)
3 3 3
Gelme düzlemi, x − y düzlemi; elektrik alanın yönü √1 x̂ − √1 ŷ + √1 ẑ birim

3 3 3
vektörü. Dolayısıyla, burada ne dik polarizasyon ne de paralel polarizasyon var.
Söz konusu durum, karışık polarizasyon durumudur. Yani, eğik gelen düzgün
düzlemsel dalga, hem dik polarizasyona hem de paralel polarizasyona sahiptir.
Gelen düzgün düzlemsel dalgayı, iki parçaya ayırabiliriz. Birinci parça, dik polarizasyona
sahip parça; ikinci parça da paralel polarizasyona sahip parça olmak üzere:
#»
E i⊥ = ẑe−j(−x−y) (778)
#»
E ik = (x̂ − ŷ) e−j(−x−y) (779)
2. Elektromanyetik sistemin frekansını hesaplayalım. Gelen düzgün düzlemsel
108
dalganın dalga numarası vektörünü bulmuştuk. Bu vektörün büyüklüğü, dalganın
yayıldığı ortamın dalga numarasına eşittir:
#» √
q
√
2 2
k i = k0 = ω µ0 0 ⇒ (−1) + (−1) = 2πf µ0 0 ⇒ (780)

√ √
2 1 2
f= √ = × 3 × 108 ⇒ (781)
2π µ0 0 2π
f = 67.52 MHz (782)
3. Gelme, yansıma ve iletim açılarını bulalım. Bunun için problemin şeklini

çizeceğim. Ama şekilde alanları göstermeyeceğim. Sadece, dalga numarası vektörlerini
göstereceğim. Figure 27 şeklinde, dalga numarası vektörlerini çizildiği şekil bulunuyor.
y
~
ki
θi
−1
x
θt 0
θr
~
kt
~
kr
Figure 27: Sadece dalga numarası vektörlerinin gösterildiği problem şekli.
Şekli ve Snell kanununu kullanarak aşağıdakileri yazabiliriz:

ki |−1|
tan θi = y = = 1 ⇒ θi = 45o (783)
kix |−1|
θr = θi ⇒ θr = 45o (784)
√ 1 p
k1 sin θi = k2 sin θt ⇒ ω µ0 0 √ = ω µ0 30 sin θt ⇒ (785)
2
1
sin θt = √ ⇒ θt = 24.09o (786)
6
4. Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın alanlarını bulalım. Bunun için gelen
109
düzgün düzlemsel dalgayı dik polarize bileşeni ve paralel polarize bileşenine ayıracağız.
Ayrı ayrı yansıyan dalgaları bulacağız. Sonra da bulunan alanları toplayacağız.
Gelen düzgün düzlemsel dalgamızı tekrar yazalım:
#»
E i = (x̂ − ŷ + ẑ) e−j(−x−y) (787)
Dik polarizasyona sahip kısım aşağıdaki gibidir:
#» #» #»
E i⊥ = ẑe−j k i . r (788)
Paralel polarizasyona sahip kısım aşağıdaki gibidir:
#» #» #»
E ik = (x̂ − ŷ) e−j k i . r (789)
Dik polarize düzgün düzlemsel dalganın yansımasını bulalım. Figure 28 şeklinde

~
H i
y
, µ ~
E 0 , µ0
i
~
ki
~
H θi
t −1
x
0
θr
θt
~ ~
E
kt t
~r
E
~
kr
~r
H
Figure 28: Dik polarize kısmın yansıması ve iletimi.
dik polarize kısmın yansıması ve iletimi gösteriliyor. Gelen düzgün düzlemsel

dalganın manyetik alan şiddeti vektörünü yazalım:
#» 1 #» #»
H i⊥ = k̂i × ẑe−j k i . r ⇒ (790)
η1
#» 1 #» #»
H i⊥ = (−x̂ cos θi − ŷ sin θi ) × ẑe−j k i . r ⇒ (791)
η1
110
#» 1 #» #»
H i⊥ = (−x̂ sin θi + ŷ cos θi ) e−j k i . r (792)
η1
Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» #» #»
E r⊥ = ẑR⊥ e−j k r . r (793)
Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» 1 #» #»
H r⊥ = k̂r × ẑR⊥ e−j k r . r ⇒ (794)
η1
#» 1 #» #»
H r⊥ = (x̂ cos θr − ŷ sin θr ) × ẑR⊥ e−j k r . r ⇒ (795)
η1
#» 1 #» #»
H r⊥ = (−x̂ sin θr − ŷ cos θr ) R⊥ e−j k r . r (796)
η1
İletilen düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» #» #»
E t⊥ = ẑT⊥ e−j k t . r (797)
Manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» 1 #» #»
H t⊥ = k̂t × ẑT⊥ e−j k t . r ⇒ (798)
η2
#» 1 #» #»
H t⊥ = (−x̂ cos θt − ŷ sin θt ) × ẑT⊥ e−j k t . r ⇒ (799)
η2
#» 1 #» #»
H t⊥ = (−x̂ sin θt + ŷ cos θt ) T⊥ e−j k t . r (800)
η2
Gelen düzgün düzlemsel dalganın dik polarize olmuş kısmının yansıması ve iletimi
problemini çözmek için R⊥ , T⊥ katsayılarını bulmamız gerekiyor. Yansıma ve
iletim katsayılarını bulmak için de sınır koşullarını yazacağız. Ama bu sefer,
elektrik akı yoğunluğu vektörü ve manyetik akı yoğunluğu vektörü için sınır koşulu
yazacağız. Elektrik akı yoğunluğu vektörünün normal bileşeni, iki ortamı ayıran
sınırda serbest yük yoğunluğu yoksa süreklidir. Varsa, serbest yük yoğunluğu
kadar süreksizdir. İki yalıtkan ortamı birbirinden ayıran sınırda, dışarıdan serbest
111
yük yerleştirilmediyse, serbest yük yoğunluğu olmaz. Bir PEC ile yalıtkanı ayıran
sınırda her zaman serbest yük indüklenir. Dolayısıyla, dışarıdan müdahele olmadığı
sürece, iki yalıtkan ortamı ayıran sınırda elektrik akı yoğunluğu vektörünün sınıra
normal bileşeni süreklidir. İki ortamı ayıran sınırda, manyetik akı yoğunluğu
vektörünün sınıra normal bileşeni her zaman süreklidir. Ortamlardan biri PEC
olsa bile bu durum geçerlidir. Bunun nedeni, manyetik yükün olmamasıdır. Şimdi,
bahsettiğimiz sınır koşullarını yazalım:
h #» #» i h #» i
Di⊥ + Dr⊥ = Dt⊥ ⇒ (801)
normal,x=d normal,x=d
h #» #» i h #» i
1 E i⊥ + 1 E r⊥ = 2 E t⊥ ⇒ (802)
#» #» #»
−j k i . #» −j k r . #» −j k t . #»
h i h i
r r r
ẑ1 e + ẑ1 R⊥ e = ẑ2 T⊥ e ⇒ (803)
0=0 (804)
Dik polarize durumda, elektrik akı yoğunluğunun sınıra normal bileşeni yoktur.
Dolayısıyla, elektrik akı yoğunluğunun sınıra normal bileşeninin sürekliliği koşulu
bir bilgi vermez. Dik polarize bileşen için elektrik alan şiddeti vektörünün sınıra
teğet bileşeninin sürekliliği koşulunu yazmamız gerekir:
h #» #» i h #» i
E i⊥ + E r ⊥ = E t⊥ ⇒ (805)
teğet,x=d teğet,x=d
h #» #» #» #» i h #» #» i
ẑe−j k i . r + ẑR⊥ e−j k r . r = ẑT⊥ e−j k t . r ⇒ (806)
#» #» #»
−j k i . #» −j k r . #» −j k t . #»
h i h i
r r r
e + R⊥ e = T⊥ e ⇒ (807)
x=d x=d
−jk1 (−x cos θi −y sin θi )
+ R⊥ e−jk1 (x cos θr −y sin θr ) x=d = T⊥ e−jk2 (−x cos θt −y sin θt ) x=d ⇒

e
(808)
ejk1 d cos θi + R⊥ e−jk1 d cos θr = T⊥ ejk2 d cos θt (809)
Diğer denklemimizi, manyetik akı yoğunluğunun sınıra normal bileşeninin sürekliliğinden

elde edelim diye düşünebilirsiniz. Ama burada biraz durup tartışalım. Acaba,
manyetik akı yoğunluğunun sınıra normal bileşeninin sürekliliğini kullanmak doğru
112
olur mu? Biraz önce elektrik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeninin
sürekliliği koşulunu kullanmıştık. Bu sınır koşulunu Faraday kanunundan elde
ediyoruz:
#» #» #»
∇ × E = −jω B (810)
Manyetik akı yoğunluğunun sınıra normal bileşeninin sürekliliği koşulunu hangi

Maxwell denkleminden elde ediyoruz? Manyetik Gauss kanunundan elde ediyoruz:
#» #»
∇.B = 0 (811)
Önceki derslerimizden hatırlarsanız, Faraday kanunundan manyetik Gauss kanununa

geçiş yapabiliyorduk. Yani, Faraday kanunu ve manyetik Gauss kanunu birbirleriyle
bağlantılı kanunlar. İkisi de aynı bilgiyi taşıyor. Dolayısıyla, elektrik alan şiddeti
vektörünün sınıra teğet bileşeninin sürekliliği koşulunu kullandıktan sonra manyetik
akı yoğunluğunun sınıra normal bileşeninin sürekliliğini kullanmak uygun değildir.
Manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeninin sürekliliği koşulunu kullanmamız
gerekir: h #» #» i h #» i
H i⊥ + H r⊥ = H t⊥ ⇒ (812)
#» #»

1 −j k i . #»
r 1 −j k r . #»
r
(−x̂ sin θi + ŷ cos θi ) e + (−x̂ sin θr − ŷ cos θr ) R⊥ e =
η1 η1 teğet,x=d
#»

1 −j k t . #»
r
(−x̂ sin θt + ŷ cos θt ) T⊥ e ⇒ (813)
η2 teğet,x=d
#» #» #»

1 −j k i . #»
r 1 −j k r . #»
r 1 −j k t . #»
r
ŷ cos θi e − ŷ cos θr R⊥ e = ŷ cos θt T⊥ e ⇒
η1 η1 x=d η2 x=d
(814)
#» #» #» #» #» #»

1 1 1
cos θi e−j k i . r − cos θr R⊥ e−j k r . r = cos θt T⊥ e−j k t . r ⇒ (815)
η1 η1 x=d η 2 x=d

1 −jk1 (−x cos θi −y sin θi ) 1 −jk1 (x cos θr −y sin θr )
cos θi e − cos θr R⊥ e =
η1 η1 x=d

1 −jk2 (−x cos θt −y sin θt )
cos θt T⊥ e ⇒ (816)
η2 x=d
113
1 1 1
cos θi ejk1 d cos θi − cos θr R⊥ e−jk1 d cos θr = cos θt T⊥ ejk2 d cos θt (817)
η1 η1 η2
Sınır koşullarından elde ettiğimiz denklemleri bir arada yazalım:
ejk1 d cos θi + R⊥ e−jk1 d cos θr = T⊥ ejk2 d cos θt (818)
1 1 1
cos θi ejk1 d cos θi − cos θr R⊥ e−jk1 d cos θr = cos θt T⊥ ejk2 d cos θt (819)
η1 η1 η2
Bu denklemleri çözersek aşağıdaki sonuçları buluruz:
η2 cos θi − η1 cos θt jk1 d cos θi jk1 d cos θr

R⊥ = e e (820)
η2 cos θr + η1 cos θt
η2 (cos θi + cos θr ) jk1 d cos θi −jk2 d cos θt

T⊥ = e e (821)
Snell kanunundan elde ettiğimiz θr = θi ilişkisini yukarıdaki denklemlerde yerlerine
koyalım:
η2 cos θi − η1 cos θt j2k1 d cos θi
R⊥ = e (822)
2η2 cos θi
T⊥ = ejk1 d cos θi e−jk2 d cos θt (823)
Dik polarize kısmın yansımasından elde edilen alanları yazabiliriz şimdi:
#» #» #»
E r⊥ = ẑR⊥ e−j k r . r ⇒ (824)
#» η2 cos θi − η1 cos θt j2k1 d cos θi −jk1 (x cos θi −y sin θi )

E r⊥ = ẑ e e (825)
#» 1 #» #»
H r⊥ = (−x̂ sin θr − ŷ cos θr ) R⊥ e−j k r . r ⇒ (826)
η1
#» 1 η2 cos θi − η1 cos θt j2k1 d cos θi −jk1 (x cos θi −y sin θi )
H r⊥ = (−x̂ sin θi − ŷ cos θi ) e e
η1 η2 cos θi + η1 cos θt
(827)
Gelelim paralel polarize kısmın yansımasına. Gelen düzgün düzlemsel dalgamızın
paralel polarize kısmının elektrik alan şiddeti vektörü aşağıdaki gibiydi
#» #» #»
E ik = (x̂ − ŷ) e−j k i . r (828)
114
Figure 29 şeklinde paralel polarize kısmın yansıması ve iletilmesi gösteriliyor.
Elektrik alan şiddeti vektörünü, birim vektörü gelme açısı cinsinden ifade edilmiş
y ~
H i
, µ 0 , µ0
~
ki ~
E i
θi
−1
x
~ 0
H t θr
θt
~
kt
~
E t
~r
E
~
kr
~r
H
Figure 29: Paralel polarize kısmın yansıması ve iletimi.
haliyle yazalım:
#» #» #»
E ik = (x̂ sin θi − ŷ cos θi ) e−j k i . r (829)
Gelen paralel polarize kısmın manyetik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» 1 #»
H ik = k̂i × E ik ⇒ (830)
η1
#» 1 #» #»
H ik = (−x̂ cos θi − ŷ sin θi ) × (x̂ sin θi − ŷ cos θi ) e−j k i . r ⇒ (831)
η1
#» 1 #» #»
H ik = ẑ e−j k i . r (832)
η1
Yansıyan paralel polarize kısmın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» #» #»
E rk = (x̂ sin θr + ŷ cos θr ) Rk e−j k r . r (833)
#» 1 #»
H rk = k̂r × E rk ⇒ (834)
η1
#» 1 #» #»
H rk = (x̂ cos θr − ŷ sin θr ) × (x̂ sin θr + ŷ cos θr ) Rk e−j k r . r ⇒ (835)
η1
115
#» 1 #» #»
H rk = ẑ Rk e−j k r . r (836)
η1
İletilen paralel polarize kısmın elektrik alan şiddeti vektörü fazörünü yazalım:
#» #» #»
E tk = (x̂ sin θt − ŷ cos θt ) Tk e−j k t . r (837)
#» 1 #»
H tk = k̂t × E tk ⇒ (838)
η2
#» 1 #» #»
H tk = (−x̂ cos θt − ŷ sin θt ) × (x̂ sin θt − ŷ cos θt ) Tk e−j k t . r ⇒ (839)
η2
#» 1 #» #»
H tk = ẑ Tk e−j k t . r (840)
η2
Sınır koşullarını yazacağız. Elektrik akı yoğunluğunun sınıra normal bileşeninin
sürekliliği koşulunu yazabiliriz. Çünkü, elektrik alan şiddeti vektörünün sınıra
normal bileşeni var. Bu sınır koşulunu kullanırsak manyetik akı yoğunluğunun
sınıra normal bileşeninin sürekliliği koşulunu kullanmamız gerekir. Ama, manyetik
akı yoğunluğunun sınıra normal bileşeni yok. Dolayısıyla, yine elektrik alan şid-
detinin sınıra teğet bileşeninin ve manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet
bileşeninin sürekliliği koşullarını yazmamız gerekecek.
h #» #» i h #» i
E ik + E rk = E tk ⇒ (841)
#» #»
−j k i . #» −j k r . #»
h i
r r
(x̂ sin θi − ŷ cos θi ) e + (x̂ sin θr + ŷ cos θr ) Rk e =
teğet,x=d
h #» #» i
(x̂ sin θt − ŷ cos θt ) Tk e−j k t . r ⇒ (842)
teğet,x=d
h #» #» #» #» i h #» #» i
−ŷ cos θi e−j k i . r + ŷ cos θr Rk e−j k r . r = −ŷ cos θt Tk e−j k t . r ⇒ (843)
x=d x=d
− cos θi e−jk1 (−x cos θi −y sin θi ) + cos θr Rk e−jk1 (x cos θr −y sin θr ) x=d =

− cos θt Tk e−jk2 (−x cos θt −y sin θt ) x=d ⇒

(844)
116
− cos θi ejk1 d cos θi + cos θr Rk e−jk1 d cos θr = − cos θt Tk ejk2 d cos θt (845)
Manyetik alan şiddeti vektörünün sınıra teğet bileşeninin sürekliliği koşulunu yazalım:
h #» #» i h #» i
H ik + H rk = H tk ⇒ (846)
1 −j #» #» #»

k i . #»
r 1 −j k r . #»
r 1 −j k t . #»
r
ẑ e + ẑ Rk e = ẑ Tk e ⇒ (847)
η1 η1 teğet,x=d η2 teğet,x=d
1 −j #» #» #»

k i . #»
r 1 −j k r . #»
r 1 −j k t . #»
r
e + Rk e = Tk e ⇒ (848)
η1 η1 x=d η2 x=d

1 −jk1 (−x cos θi −y sin θi ) 1 −jk1 (x cos θr −y sin θr ) 1 −jk2 (−x cos θt −y sin θt )
e + Rk e = Tk e ⇒
η1 η1 x=d η2 x=d
(849)
1 jk1 d cos θi 1 1
e + Rk e−jk1 d cos θr = Tk ejk2 d cos θt (850)
η1 η1 η2
Çıkardığımız sınır koşullarını özetleyelim:
− cos θi ejk1 d cos θi + cos θr Rk e−jk1 d cos θr = − cos θt Tk ejk2 d cos θt (851)
1 jk1 d cos θi 1 1
e + Rk e−jk1 d cos θr = Tk ejk2 d cos θt (852)
η1 η1 η2
Bu denklemleri çözdüğümüzde katsayıları aşağıdaki gibi buluruz:
η1 cos θi − η2 cos θt jk1 d cos θi jk1 d cos θr

Rk = e e (853)
η2 (cos θi + cos θr ) jk1 d cos θi −jk2 d cos θt

Tk = e e (854)
Yansıma açısının gelme açısına eşit olması bilgisini de yerine koyalım:
η1 cos θi − η2 cos θt j2k1 d cos θi

Rk = e (855)
2η2 cos θi
Tk = ejk1 d cos θi e−jk2 d cos θt (856)
117
Paralel polarize kısmın yansımasından elde edilen alanları yazabiliriz şimdi:
#» #» #»
E rk = (x̂ sin θr + ŷ cos θr ) Rk e−j k r . r ⇒ (857)

E rk = (x̂ sin θi + ŷ cos θi ) e e (858)
#» 1 #» #»
H rk = ẑ Rk e−j k r . r ⇒ (859)
η1
H rk = ẑ e e (860)
Yansıyan düzgün düzlemsel dalganın elektrik alan şiddeti vektörü fazörü, yansıyan
dik polarize ve yansıyan paralel polarize düzgün düzlemsel dalgaların elektrik alan
şiddeti vektör fazörlerinin toplamına eşittir:
#» #» #»
E r = E r⊥ + E rk ⇒ (861)

E r = ẑ e e +
η1 cos θi − η2 cos θt j2k1 d cos θi −jk1 (x cos θi −y sin θi )
(x̂ sin θi + ŷ cos θi ) e e ⇒ (862)
#»

η1 cos θi − η2 cos θt η2 cos θi − η1 cos θt j2k1 d cos θi −jk1 (x cos θi −y sin θi )
E r = (x̂ sin θi + ŷ cos θi ) + ẑ e e
η1 cos θi + η2 cos θt η2 cos θi + η1 cos θt
(863)
#» #» #»
H r = H r⊥ + H rk ⇒ (864)
Hr = (−x̂ sin θi − ŷ cos θi ) e e +
1 η1 cos θi − η2 cos θt j2k1 d cos θi −jk1 (x cos θi −y sin θi )
ẑ e e ⇒ (865)
#»
Hr =

1 η2 cos θi − η1 cos θt 1 η1 cos θi − η2 cos θt j2k1 d cos θi −jk1 (x cos θi −y sin θi )
(−x̂ sin θi − ŷ cos θi ) + ẑ e e
η1 η2 cos θi + η1 cos θt η1 η1 cos θi + η2 cos θt
(866)
5. İletilen düzgün düzlemsel dalganın alanlarını bulalım. 4. şıkta, iletim
118
katsayılarını bulmuştuk. Dolayısıyla, iletilen düzgün düzlemsel dalganın alanlarını
bulabiliriz:
#» #» #»
E t⊥ = ẑT⊥ e−j k t . r ⇒ (867)
#» 2η2 cos θi
E t⊥ = ẑ ejk1 d cos θi e−jk2 d cos θt e−jk2 (−x cos θt −y sin θt ) (868)
#» #» #»
E tk = (x̂ sin θt − ŷ cos θt ) Tk e−j k t . r ⇒ (869)
#» 2η2 cos θi
E tk = (x̂ sin θt − ŷ cos θt ) ejk1 d cos θi e−jk2 d cos θt e−jk2 (−x cos θt −y sin θt )
(870)
#» #» #»
E t = E t⊥ + E tk ⇒ (871)
#»
Et =

2η2 cos θi 2η2 cos θi
(x̂ sin θt − ŷ cos θt ) + ẑ ×
η1 cos θi + η2 cos θt η2 cos θi + η1 cos θt
ejk1 d cos θi e−jk2 d cos θt e−jk2 (−x cos θt −y sin θt ) (872)
#» 1 #» #»
H t⊥ = (−x̂ sin θt + ŷ cos θt ) T⊥ e−j k t . r ⇒
η2
#» 1 2η2 cos θi
H t⊥ = (−x̂ sin θt + ŷ cos θt ) ejk1 d cos θi e−jk2 d cos θt e−jk2 (−x cos θt −y sin θt )
(873)
#» 1 #» #»
H tk = ẑ Tk e−j k t . r ⇒
η2
#» 1 2η2 cos θi
H tk = ẑ ejk1 d cos θi e−jk2 d cos θt e−jk2 (−x cos θt −y sin θt ) (874)
#» #» #»
H t = H t⊥ + H tk ⇒ (875)
#»

1 2η2 cos θi 1 2η2 cos θi
Ht = (−x̂ sin θt + ŷ cos θt ) + ẑ ×
η2 η2 cos θi + η1 cos θt η2 η1 cos θi + η2 cos θt
ejk1 d cos θi e−jk2 d cos θt e−jk2 (−x cos θt −y sin θt ) (876)
119

Elektronik Dalga Teorisi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elektronik Dalga Teorisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ELEKTROMANYETİK DALGA TEORİSİ

Elektromanyetik dalga teorisi, Maxwell denklemleri üzerine kuruludur. Maxwell

Maxwell denklemlerini teker teker inceleyelim.

Bir vektörün curl’ünün divergence’ı her zaman sıfıra eşittir. Dolayısıyla:

2 Dalga Oluşumunun Sözel Açıklaması

yapalım. Antenimiz bir sinyal üretecine bağlı. Sinyal üretecini çalıştırdığımız

Böylece, elektrik skalar potansiyeli (V ), dinamik durumda tanımlamış olduk.

3.1 Gecikmeli Potansiyeller (Retarded Potentials)

Bu integralleri, dinamik durum için nasıl düzenlemeliyiz? Bu düzenlemeyi ya-

parken kaynak noktasındaki değişikliğin etkisinin alan noktasına yayılma süresini

4 Düzlemsel Dalga Propagasyonu

4.1 Zamanda Harmonik Alanlar (Time harmonic fields)

f (x, y, z, t) = f˜(x, y, z) cos(ωt + φf ) (25)

Zamanda harmonik durumdaki sinyalleri birbirlerinden ayırt eden şey sinyalin

f (x, y, z, t) = f˜(x, y, z) cos(ωt + φf ) (27)

sinyalin ayırt edici kısımları f˜(x, y, z) ve φf iken vektörel bir

y = Im{z} (z kompleks sayısının imajiner kısmı) (33)

ejωt = cos ωt + j sin ωt (34)

şeklinde yazılabilir. Yani:

cos(ωt + φ) = Re{ej(ωt+φ) } = Re{ejωt ejφ } ⇒ (36)

A cos(ωt + φ) = Re{Aej(ωt+φ) } = Re{Aejωt ejφ } ⇒ (37)

A cos(ωt + φ) = Re{(Aejφ )ejωt } (38)

f (x, y, z, t) = f˜(x, y, z) cos(ωt + φf ) = f˜(x, y, z)Re{ej(ωt+φf ) } ⇒ (39)

f (x, y, z, t) = f˜(x, y, z)Re{ejφf ejωt } = Re{f˜(x, y, z)ejφf ejωt } ⇒ (40)

f (x, y, z, t) = Re{(f˜(x, y, z)ejφf )ejωt } (41)

Dolayısıyla, ejωt zamanda harmonik bağımlılığında,

f (x, y, z, t) = f˜(x, y, z) cos(ωt + φf ) (42)

Dolayısıyla, ejωt zamanda harmonik bağımlılığında,

Bu ifadeleri, Faraday kanununda yerine yazalım:

Yukarıdaki eşitliği, sistem zamanda harmonik durumda olduğu için yazabildik.

Ampere Kanunu’nun fazör kümesindeki formunu bulalım. Ampere Kanunu’nun

Elektromanyetik sistemimiz zamanda harmonik durumda olduğundan, denklem-

Bu ifadeleri, Ampere Kanunu’nda yerlerine yazalım:

#» #˜» #» jωt #˜» #» jωt #˜» #» ∂ejωt

Yukarıdaki eşitliği, sistem zamanda harmonik durumda olduğu için yazabildik.

#» #˜» #˜» #˜»

Manyetik Gauss Kanunu’nun fazör kümesindeki formunu bulalım. Manyetik

Elektromanyetik sistemimiz zamanda harmonik durumda olduğundan, denklem-

Bu ifadeyi, manyetik Gauss Kanunu’nda yerine yazalım:

Yukarıdaki eşitliği, sistem zamanda harmonik durumda olduğu için yazabildik.

Gauss Kanunu’nun fazör kümesindeki formunu bulalım. Gauss Kanunu’nun

Elektromanyetik sistemimiz zamanda harmonik durumda olduğundan, denklem-

Bu ifadeleri, Gauss Kanunu’nda yerlerine yazalım:

Yukarıdaki eşitliği, sistem zamanda harmonik durumda olduğu için yazabildik.

Bulduğumuz ifadeleri, aşağıdaki denklemde yerlerine koyalım:

Yukarıdaki denklem, elektrik alan fazörümüzün sağladığı dalga denklemidir. E-

Bu düzgün düzlemsel dalga için dalga denklemini çözelim:

Kartezyen koordinat sisteminde:

Düzgün düzlemsel dalgamızın alanları için çıkardığımız dalga denklemlerinden Ex

Ex = Exo emz (130)

Varsaydığımız bu formu diferansiyel denklemde yerine koyalım:

m2 Exo emz + k 2 Exo emz = 0 ⇒ (132)

(m2 + k 2 )Exo emz = 0 (133)

m2 + k 2 = 0 ⇒ m2 = −k 2 ⇒ m = ∓jk ⇒ m1 = jk ve m2 = −jk (134)

Ex = Exo1 ejkz + Exo2 e−jkz (135)

Exo1 ve Exo2 katsayılarının reel olduğunu varsayıyoruz. Ama kompleks de olabilir-

Re{Exo2 e−jkz ejωt } = Exo2 Re{ej(ωt−kz) } = Exo2 cos(ωt − kz) (136)

Dersimizde aksi belirtilmediği sürece, zamanda harmonik bağımlılık ejωt olduğu

Ex02 cos(ωt − kz)

Figure 3: Düzgün düzlemsel dalganın +z yönünde yayılan Ex alanı.

(ωt − kz)|t=0,z=z0 = c (137)

t, zamanı temsil ediyor. Zamanın ilerlediğini ve ∆t olduğunu varsayalım. Siyah

(ωt − kz)|t=∆t,z=z∆t = c (138)

k’yı hesaplayalım. Hava ortamında olduğumuz için elektrik geçirgenlik 0 ve

Figure 6: k̂.~r = c1 ve k̂.~r = c1 + düzlemlerinin üç boyutlu uzayda gösterimi.

#» 1 h #» #»i #» 1 #»

γ 2 = −ω 2 µc = −ω 2 µ (0 − j00 ) ⇒ (272)

(α + jβ)2 = −ω 2 µ0 + jω 2 µ00 ⇒ α2 − β 2 + j2αβ = −ω 2 µ0 + jω 2 µ00 ⇒ (273)

2αβ = ω 2 µ00 (275)