ESER ELEMENTLER

Dr. BAHADIR ÖZTÜRK

 Yakla ık Günlük ihtiyaç
Mineral Kaynak Fonksiyon
Miktar (gr) (mg)

Demir 45 Et, KC, hububat, yumurta, sebze 10 Hb, Myg, Fe S kümeleri, sitokromlar

Çinko 23 Et, KC, hububat 15 Çinko enzimleri

Bakır 0,1 0,2 Et, sebze, meyve, balık 23 Oksidazlar

Mangan 0,02 Yaygın 25 Enzimler

Kobalt < 0,01 Et Eser B12 vitamini

Krom < 0,01 0,05 0,2

Molibden <0,02 Tahıl, fındık, baklagiller 0,15 0,5 Redoks enzimleri

Selenyum Et, sebze 0,05 0,2 Selenyum enzimleri

yot 0,03 Deniz ürünleri, iyotlu tuz, su 0,15 Tiroksin

Flor Çay, süt, floride içme suyu Kemikler, di enameli

• Eser elementler vücut sıvılarında
( g/dL) ve dokuda (mg/kg), ihtiyaç
mg/gün.

• Ultraeser elementler vücut sıvılarında

ng/dL ve dokuda g/kg, ihtiyaç g/gün.

• Esansiyel eser elementler?

Esansiyel elementler
Fe, Cu, Zn, Se, Co, Cr, I, Mn, Mo, F
• Besinsel yararlı veya muhtemel esansiyel
B, Si, V, F

Farmakolojik olarak yararlı

Au, Bi, Ge, Li, Sr, F
• Toksik metaller
Al, Ag, As, Be, Cd, Hg, Ni, Pb, Pt, Sb, Sn, Tl
Farmakolojik olarak yararlı

• di çürüklerine kar ı koruma florür,

• manik depresyon tedavisinde lityum
tuzları
• osteoporoz tedavisinde stronsiyum
ranelat

farmakolojik etki için normal olarak

gıdalardaki miktarların üstü.
 BAKIR (Cu)
Besinlerde yaygındır,
• en çok KC, böbrek, kabuklu deniz
ürünleri, baklagiller, kepekli un,
kuruyemi ler (ceviz, fındık), kakao
içeren yiyecekler.
– daha az beyaz et, ye il sebzeler ve sütte.

çocuklarda 0,5-0,7 mg/gün,

eri kinde 2-3 mg/gün
• Bakır bulunan oksidazlarda oksidasyon-
redüksiyon reaksiyonları için gerekli bir
kofaktör.
• Bakır enzimleri,
– enerji üretimi,
– demir metabolizması,
– ba dokusu olgunla ması,
– sinir iletimi.
Emilim ve Ta ınma
• Mide (daha az) ve
duodenumdan emilir.
Ba ırsak luminal yüzde CuBP’e ba lanarak
hücreye alınır.
• metallotionein benzeri protein aracılı ıyla
dola ıma.

bakır emilimi ve
dola ımdaki bakır
düzeylerinin sürdürülmesi,
hücre içi da ılımının
düzenlenmesi.
• Bakırın %20-50’si emilir,
– besin bakır içeri i, kimyasal formu ve besin içeri i
önemli.

– norganik sülfat, molibden, çinko, Fe, kalsiyum,

fitatlar ve lifler emilimini ,
– Askorbik asit, Na, küçük peptidler ve aminoasitler
emilimi .

• Çinko asetat, Wilson hast.ında

• albüminle KC’e ta ınır ve alınır,
– büyük kısmı serüloplazmin sentezinde,

– kalanı metallotionein benzeri

kuproproteinlerin sentezinde,

dola ıma verilir, dokulara alınır, depolanır.

• KC’den seruloplazmine ba lı (%90’ı)
plazmaya verilir, transport
mekanizmalarıyla
seruloplazmin,
hücre içine ta ınır. transkuprein, Cu-
albumin ve Cu-amino
asit kompleksleri

– Hücre içinde protein yapısına katılması

glutatyon ve metallotionein ile düzenlenir.
 nsan vücudunda ~ 100-200 mg.

• Kaslar ve kemiklerde 2/3’si.

• KC, beyin, kalp ve böbrekler de azalan

sırayla bakır içeri i yüksek organlar.

• Eritrosit bakırının %60’ı SOD’da.

 Gebelik , OKS ile
Seruloplazmin (%90) serumda
seruloplazmin ve Cu

• Dola ımda albumine ve gev ekce histidine

ba lı ( %10) plazmada bulunur.
H.sel
uptake

• Ba lıca atılım feçesle, (0,5-2 mg/gün

safrayla). Az miktarda idrar ve terle
(<%3) atılır.
– drarda 60 ug/g’ün altında, 200 ug/g’ün
üstünde ise Wilson?
 Diyet Cu’ı
K.C.
kolestatik sarılık ve KC
disfonksiyonunda;
bakır birikimi.

Safra
Mide

Plazma
Beyin, kas, kalp, (seruloplazmin, Kan (Albumin,
kemik, akci er albumin, amino amino asitler) Ba ırsak
v.d. ( ~90 mg) asitler)

Böbrek
Saç, Ter Feçes
drar
drarla atılım 200 ug/g’ün üstünde Wilson
Fonksiyonları
• Enerji üretimi • Melanin Sentezi
– (Sitokrom c oksidaz) – Tirozinaz
• Ba dokusu • Antioksidan
olu umu levleri
– (lizil oksidaz)
– SODs
• Demir
Metabolizması • Gen fadesi ve
– (seruloplazmin, ferroksidaz II Hücre içi Bakır
ve hephaestin)
Kullanımı
• Merkezi sinir
sistemi Düzenlenmesi
– (Dopamin mono-oksijenaz, – Transkripsiyon faktörleri
Monoamin oksidaz)
 Fonksiyonları Katalitik ve
yapısal bile en

• +1 ve +2 de erlikte. Bu nedenle bakırlı

metalloproteinler organizmadaki oksido-
redüksiyon reaksiyonlarına katılırlar.

• e- afinitesi yüksektir.
Serbest iyon formunda de il,
organik moleküllere en
güçlü ba lanan esansiyel
eser element.
Enerji üretimi (Sitokrom c oksidaz)
 Ba dokusu olu umu
• Kollajen ve elastinde çapraz ba
olu umunda gerekli.
Lizil oksidaz aktivitesinde
bozulmaya ba lı iskelet, kalp ve
damar defektleri geli ebilir.

• Deneysel olarak bakır içeri i dü ük diyetin

hiperkolesterolemi ve kardiyak anomalilere yol açtı ı
gösterilmi .
bakır eksikli inin KVH’larda risk
faktörü olabilece i ??
 2 Cu atomu kararsız labil

• Serüloplazmin, 6-8 bakır atomu içeren

ve ferrooksidaz aktivitesine sahip bir
plazma proteini.
akut faz reaktanı ;
infeksiyon ve
posttravmatik
artı .
• Sinir sistemi fonksiyonları
Motor nöronlarda sitokrom
Miyelin kılıfı olu umu c oksidaz aktivitesinin
kaybı sonucu; ataksi

• Alzheimer hastalı ında bakır

homeostazında bir bozukluk oldu u
gösterilmi .
• Katekolaminlerin sentezini katalizleyen
dopamin -hidroksilaz enziminin
yapısında da bakır bulunur.
• Monoamin oksidaz beyinde serotonin ve
katekolaminlerin yıkımında rol alır.
• Tirozinaz, melanin sentezi Cu
eksikli inde deri, saç ve göz rengi…
• Antioksidan savunma sisteminin önemli
bir elemanı olan superoksit dismutaz
enzimi de bir kuproproteindir.

Seruloplazmin
 sulfidril gruplarından
zengin küçük
proteinler

• Metallotioneinlerin yapısında az
miktarda bakır da bulunur.

• Metallotioneinler, ba lıca kadmiyum ve

çinko az miktarda da demir, civa ve
di er a ır metalleri ba lar.
Metal toksisitesinden
koruma
Fonksiyonları
• Enerji üretimi • Melanin Sentezi
– (Sitokrom c oksidaz) – Tirozinaz
• Ba dokusu • Antioksidan
olu umu levleri
– (lizil oksidaz)
– SODs
• Demir
Metabolizması • Gen fadesi ve
– (seruloplazmin, ferroksidaz II Hücre içi Bakır
ve hephaestin)
Kullanımı
• Merkezi sinir
sistemi Düzenlenmesi
– (Dopamin mono-oksijenaz, – Transkripsiyon faktörleri
Monoamine oksidaz)
 Metabolizma Bozuklukları
Wilson Hastalı ı Cu2+'ta ıyan P tipi ATPaz‘ın,
(Hepatolentiküler ATP7B geninde mutasyon
Dejenerasyon):OR, nadir
(1/30.000). Serüloplazmin
sentezindeki bir kusura ba lı
olarak bakırın ba lanması
bozuk ve bakırın safraya
atılımı bozuk.
Bakır ta ıyıcıları; Ctr1, ATP7A ve ATP7B
H.de Bakır homeostazı
• Plazma total bakır konsant.larında
azalma;
• KC, böbrek, bazal gangliyon ve korneada
bakır konsant.larında artma ile
karakterize.
Hastalık ilerledikçe bakır birikimi artar.

•lipid peroksidasyonunu arttırmasıyla hemoliz,

nekroz ve hücresel hasar
•karaci erde siroz,
•korneada Kayser-Fleischer halkası,
•bazal gangliyonda lentiküler dejenerasyon
 Cu2+'ta ıyan P tipi ATPaz‘ın,
ATP7A geninde mutasyon

Menkes Sendromu (çelik

gibi sert saç sendromu):
X’e ba lı geçi , nadir
(1/100.000). Bakırın
ta ınması ve
depolanması bozuk,
ciddi bakır eksikli i
hastalı ı
• Saçlar tipik olarak açık renkli, çok sert
ve karı ık (disulfid ba ı olu umu bozuk).
• Deride hipopigmentasyon, serebral
dejenerasyon ve vasküler defektler.

– Tedavi edilmezse, bakırlı enzimlerin

disfonksiyonu sonucu erken ya ta ölüm..
• Aserüloplazminemi; OR, KC’de
serüloplazmin sentezi bozuk.

•progresif nörodejenerasyon,
•etkilenen parankimal dokularda
Fe birikimi,
•retinal hasar,
•IDDM
(40-50’li ya larda)
• Malnütrisyon,
• Malabsorpsiyon,
• Penisillamin tedavisi

Hipokupremi
Toksisite
Bakır bula an suların içilmesi,

• bakırlı mutfak gereçlerinin kullanımı,

uzun süre ve yüksek dozda yanık merhemleri,

• fungisidler gibi bakır içeren ilaçlarla tedavi

Hemodiyaliz
• lk belirtiler midede yanma, bulantı, kusma
ve a ızda ülserasyonlar.
• G S kanaması, oligüri, hematüri, proteinüri,
hipotansiyon, konvülziyon ve komaya yol
açabilir.
• 7-8 g‘lık akut doz fatal (10 mg/gün tolere
edilebilir üst limit).

• Tedavide •penisillamin
•trietilenamin
•çinko asetat
•amonyum molibdat
 ÇiNKO (Zn)

• Büyüme ve sa lık için Fe’den sonra büyük

öneme sahip,

• Fe’den sonra en bol bulunan eser element

• Biyolojik sistemlerde sadece 2+

de erlikte bulundu undan, oksido-
redüksiyon reaksiyonlarına Ø.
Çinko
• Büyüme ve geli me, ba ı ıklık
fonksiyonu, sinir iletimi, görme, üreme
ve ba ırsakta iyon ta ınmasında.
• nsanlarda 3.000'den fazla proteinin
fonksiyonel çinko ba lama bölgelerine
sahip oldu u ???
• Hücresel düzeyde çinkonun i levi üç
kategoriye ayrılabilir:
– katalitik, yapısal ve düzenleyici.
 et, balık, süt ve
süt ürünleri

• proteinlerden zengin besinlerde

proteinlere ba lı bol

• bitkisel besinlerde biyoyararlanımı

dü ük
•fitatlar
•sellüloz
•di er lifler
• leme kayıpları
Emilim

• Ço u çinko ta ıyan ligandlar (protein,

a.a., fosfatlar) aracılı ıyla aktif
transportla üst G S’den.
– (diyet içeri ine ba lı,%20-50).

duodenum ve
jejenum proksimalinden
40 mg/gün’den fazla alım;
Bakır eksikli i
• Kalsiyum, fosfor, demir (ted. alanlarda
Zn takviyesi?) ve bakır içeri i yüksek
besinler emilimi azaltır,

• proteinden zengin besinler emilimi

arttırır.
• Kanda ta ınma,
•~%80 albumine,
•~%20 a2-makroglobuline,
•transferrin ve serbest amino asitlere ba lı (%1’den az, h.sel
alım)

• Atılım; ba lıca dı kıyla (pankreas

salgıları), daha az miktarda safra ve
idrarla.
• kas (%55), kemikler (%30), böbrek
Vitalite,
• ba ta prostat bezi, antibakteriyel

• semen, Motilite (semenogelin),

koagulum, likefaksiyon

• KC ve GIS, toplam 2-2,5 g

• saç, deri, retina,

• Zn, A vit.i etkile imi söz konusu.
Çinko ve vitamin A
eksikli i riski altında
olan popülasyonlarda
 ~%70 sabit fraksiyon (çinko havuzu )
halinde deri, kas ve kemiklerde

• Eritrositlerde, çinko içeren enzimler

fazla, çinko konsantrasyonu da yüksek.
karbonik anhidraz,
SOD.
plazmanın 10 katı

• RA plazma; 80-120 ug/dL (Totalin <%1).

Fonksiyonları •Protein ve nükleik
asit sentezi,
•Büyüme ve yara
• RNA ve DNA polimerazlar, iyile mesine
• SOD, etkiler...

• karbonik anhidraz,
• alkalen fosfataz, katalitik bölgesinde sıkıca ba lı
• karboksipeptidaz,
• alkol dehidrojenaz,
• timidin kinaz
• fruktoz-1,6-bisfosfataz
gibi 300'den fazla
metalloenzimde yapısal bile en.
 yara
iyile mesi
• Ba dokusu biyosentezi ve bütünlü ünde
rolü var,
– Postop. hastaya Zn verilmesi.
• mmün sistemin bütünlü ü ve
fonksiyonları için (özellikle antiviral etki
için) gereklidir.
T ve NK hücre
fonks.ları
• Timidin kinaz, RNA ve DNA polimeraz’da
yapısal bir bile en.

• DNA ve RNA'ya çinko ba lanması;

replikasyon ve protein senteziyle ili kili

bazı makromoleküllerin fizikokimyasal
özelliklerinin de i tirilmesinde de etkili.
• Zn’nin MTF1’e (metal cevap faktörü)
ba lanması metallotionein ekspresyonunu
arttırır.

Zn trafi i ve düzeylerin
sürdürülmesini sa lar.

MT'nin hepatik sentezi, enfeksiyon, travma ve

di er stresörlere cevap olarak IL-1, IL-6 ve
glukokortikoidler tarafından indüklenir.
• Zn’nin MTF1’e (metal cevap faktörü)
ba lanması metallotionein ekspresyonunu
arttırır.

Zn trafi i ve düzeylerin
sürdürülmesini sa lar.

MT'nin hepatik sentezi, enfeksiyon, travma ve di er

stresörlere cevap olarak IL 1, IL 6 ve glukokortikoidler
tarafından indüklenir.
• Protein sentezinde rol alır,
• gen ekspresyonunda yapısal ve enzimatik
rolü var,
• DNA'ya ba lanarak gen ifadesinin
düzenlenmesinde rol oynar.

parmak proteinlerin
konformasyonlarının stabilizasyonu ve
DNA'ya ba lanabilmesi için gereklidir

eksikli inde protein sentezinde

azalma, büyüme ve geli mede
gerileme
• DNA molekülündeki özel bölgelere
ba lanan çinko, çinko parmak (zinc
finger) proteinleri adı verilen
proteinlerin konformasyonunda görev
yapar.
• DNA molekülündeki özel bölgelere
ba lanan çinko, çinko parmak (zinc
finger) proteinleri adı verilen
proteinlerin konformasyonunda görev
yapar.
 insülin sentezlenmesi,
depolanması, salınması

• pankreasın -hücrelerinin fonksiyonunda

rol alır.
– Gustin (karbonik anhidraz VI, NGF), parotis
bezlerinden salınan ve tat alma duyusu için
gerekli, Zn içeren tükürük proteindir.

tad ve koku alma

duyusunda azalma
Metabolizma Bozuklukları
Çinko eksikli i:
• Çinko eksikli inin en sık nedenleri;
malnutrisyon, liften zengin beslenme ve
malabsorpsiyon, kronik alkolizm, uzun
süren kortikosteroid tedavisi, kanser,
kronik enfeksiyonlar

• nsanda testisler ve cilt, Zn eksikli ine

duyarlı.
• Çocuklarda çinko eksikli inin erken
dönemlerinde;

•büyüme ve iskelet geli iminde gerileme,

•testis atrofisi,
•Hepatosplenomegali.
• Eksiklik ilerledikçe,

•tat alma duyusunda azalma,

•i tah kaybı,
•enfeksiyonlara duyarlılık,
•yara iyile mesinde bozulma,
•dermatit, alopesi,
•kilo kaybı, diyare,
•nöropsikiyatrik bozukluklar
 ZnT ve ZIP ta ıyıcıları

Akrodermatitis Enteropatika:
• Ba ırsaktan çinko emiliminin bozulmasına
neden olan (ZIP4), OR, nadir.
• Hastalık bebeklik ça ında ortaya çıkar,
kol ve bacak derisinde sertle me,
ülserasyonlar, alopesi, diyare, immün
yetmezlik, büyüme ve geli me gerili iyle
seyreder.
Yüksek miktarda oral Zn’ye
cevap verir.
Kan konst.<30 g/dL Tedavi edilmezse ölüm?
 Besinlerle fazla alındı ında Ca,
Cu, Cd ve Fe, emilimini bozar.
Çinko toksisitesi:
• toksisitesi az,
– karın a rısı, ishal, bulantı, kusma

• di er biyoelementlerin metabolizmasında
de i iklikler.
– Zn alımının tolere edilebilir üst miktarı
yeti kinler için 40 mg/g.
MANGAN
• Vücutta nonspesifik aktivatör olarak birçok
metalloenzimin yapısında +2 veya +3

• . Enzim
aktivasyonunda

– Mg+2, Co+2 ve di er katyonlarla de i tirilebilir.

büyüme ve üreme fonksiyonları,

karbonhidrat ve lipid metabolizması,
ba ve kemik dokusunun olu umu.
MANGAN

• Diyetle alım ort. 1,8-2,3 mg/gün (K/E)

• 11 mg/g tolere edilebilir üst limit. Potansiyel toksik

Tam tahıllı gıdalar, fındık,

yapraklı sebzeler, soya ürünleri
ve çaylar zengin kaynaklar.
Tıp Enstitüsü Gıda ve Beslenme Kurulu
Besinlerle alınan Mn ince ba ırsaklardan
Fe’e benzer bir mekanizmayla emilir.

kalsiyum, fosfor, demir, çaydaki

taninler, magnezyum, fiber, fitik asit,
oksalatın emilimini
gösterilmi .

% 2 15
 KC’e albuminle, plazmada
• Mangan transferrin ve 2-MG’le.

• Eri kin, ba ta KC olmak üzere tüm dokulara

da ılmı halde toplam;
10-20 mg Mn

• Hücrenin mitokondri fraksiyonunda çok,

gözya ında konsantrasyonu serumun 50 katı.
• Mn metabolizması emilimden çok atılımla
düzenlenir,
fazlası safra ve pankreas
salgılarıyla atılır.

• Manganın referans aralı ı serumda 0,5-

1,3 ug/L.
Fonksiyonları •ba ve kemik dokusu olu umu,
•büyüme ve üreme fonksiyonları,
• Arginaz, •karbonhidrat ve lipid metab.sı
• fosfoglikomutaz,
• pirofosfataz,
• kolin esteraz,
• hidrolaz,
• kinaz,
• dekarboksilaz,
• transferaz
aktivatörü.
• Polisakkarit ve glikoprotein sentezinde
görevli enzimler olan glikozil
transferazların en kuvvetli aktivatörü.

Kemik ve derinin yapısal entegrasyonunda,

yara iyile mesinde önemli.
• Pirüvat karboksilaz,

• mitokondriyal SOD (Mn-SOD)

enzimlerinin yapısal bir bile eni.

GLUKONEOGENEZ
• Transmanganin ve konkanavalin A gibi
metalloproteinlerde.

• Mn eks.de kolesterol sentezi etkilenir.

• Mn, glikoz toleransına etkili ve

özellik??.
Enzim aktivatörü, konformasyonal
de i iklik;

• fosfoenol pirüvat karboksikinazın,

• glutamin sentetazın
spesifik aktivatörüdür.
• Toplam vücut Mn deposunun.
%25 kadarı iskelette

• Doku ve sıvılarda yaygın, mitokondriden

zengin dokularda fazla.

• Kemik, karaci er ve pankreasta di er

dokulara göre daha fazla, kan ve serumda
dü ük düzeyde.
Metabolizma Bozuklukları
Mangan eksikli i Fe ve Mg iyonları

• Mn eksikli inin klinik ve biyokimyasal

bulguları arka planda, eksikli inin
saptanması zor.
– Hayvan çalı malarında, bozulmu büyüme ve
üreme fonksiyonu, iskelet anomalileri,
bozulmu glukoz toleransı ve kolesterol
sentezi ile ili kili.
Toksisite madenciler, kaynakçılar, ilaç,
seramik, çömlek ve cam
üretiminde çalı anlar

• izofreni benzeri psikiyatrik bulgular,

• Parkinson benzeri nörolojik bulgular,
• solunum sistemi bozukluklar.

• Ted.; manganla elat olu turan EDTA

(etilendiamin tetraasetik asit).
KOBALT

• kobalaminin bol bulundu u kemikler, KC,

böbrek ve kan hücrelerinde olmak üzere
toplam 1 mg kadar..

•anorganik kobalt, B12

vitamininin bir bile eni
• nsan da besinlerle alınan kobalt
kullanılarak B12 vitamini sentezlenemez,

• Ruminantlarda Co, mikroflora tarafından

B12 vitamini sentezinde kullanılır.

• Günde 45-90 ug kobalt (mikroflora) ?.

 kardiyomiyopati,
Toksisite koma, ölüm.

• KBY’de eritropoezi uyarmak için Co

tedavisi,

• bira içicilerinde (kobalt,köpük

stabilizatörü) toksisitesi tanımlanmı .
– Yüksek miktarlarda hayvanlara verildi inde
karsinojenik.
MOLiBDEN
• Ba lıca kayna ı bitkisel besinler,
ihtiyaç 45 ug/gün. bezelye,
mercimek ,
fasulye, tahıllar,
fıstık.
• Besinlerle alınan Mo B’dan emilir.
Ba lıca molibdat (MoO4 2).
Sülfat, bakır abs.unu .
Tiyomolibdat-bakır
kompleksi

• Ba lıca idrar ve safra ile atılır.

• Ba ta KC olmak üzere iskelet ve böbrekte
önemli miktarlarda,
Homeostazda
• Hızlı metabolizma, idrarla atılım, önemli
safra ile de önemli miktarlarda atılım.

• RD serumda 0,1-3,0 ug/L.

– % 80-90'ı eritrosit proteinlerine, kalanı 2-
makroglobüline ba lanır
 sülfit oksidaz,
Molibdopterin kompleks
ksantin oksidaz,
(MoCo) aldehit oksidaz.

Mo, vücutta 3 metalloenzim yapısında.

• Kükürtlü a.a. met.sında son adım,

• Yüksek Mo, ksantin oksidaz aktivitesinin

artı ına ba lı gut.
– Esansiyel ancak insanlarda Mo eksikli i ??
Sülfit oksidaz,
• kükürt içeren amino asitlerin
(metionin ve sistein)
metabolizmasıda gerekli
sülfitin sülfata dönü ümünü
katalize eder.

• Nitritin nitrik okside indirgenmesinde

sülfit oksidazın bir rolü.
Ksantin oksidaz
• Plazma antioksidan kapasitesine katkıda
da bulunan ürik asit olu turmak için
nükleotidlerin (DNA ve RNA öncüleri)
parçalanmasını katalize eder.
Aldehit oksidaz
• Ksantin oksidazla birlikte benzer
kimyasal yapıların hidroksilasyon
reaksiyonlarını katalize eder.
• Ksantin oksidaz ve aldehit oksidaz
ilaçların ve toksinlerin metabolizmasında
da rol oynar.
Eksiklik
Sa lıklı insanlarda diyet molibden eksikli i
hiç gözlenmemi .
• Kalıtsal molibden kofaktör eksikli i
KROM Kaplamalarda endüstriyel
kullanımı yaygın geçi
elementi, çevresel atık.

• Biyolojik, sistemlerde +3 ve +6
de erlikte (farklı özellikler).

•insülinin etkisini arttıran eser elem.

•Cr+6, toksik , doku hasarına neden olabilecek güçlü bir
oksidandır.
•Gıda maddeleri ve mide içeri i ile temas halindeyken
hızla indirgenerek Cr+3 'e dönü ür.
 lenmi etler, tam tahıllı ürünler, ye il
fasulye, brokoli ve bazı baharatlar

• Tahılların i lenmesi sırasında önemli miktarda

krom kaybı, gıdaların i lenmesi sırasında ve
paslanmaz çelik kaplardan önemli miktarda
krom geçi i.

•Meyve ve sütte az,

•yüksek miktarda sükroz veya fruktoz içeren
gıdalarda dü ük ve idrarla kaybını arttırır.
 Cr ta ınması ve glikozun
hücre içine giri iyle ilgili.

• Bira mayasında, glukoz tolerans faktörü

(GTF)’nin yapısında biyolojik aktif Cr+3.

• GTF, LMW’lı bir organik kompleks.

Cr+3, nikotinik asit, glutamik
asit, glisin ve bir kükürtlü
amino asid
 askorbik asit, amino asitler,
oksalat absorpsiyonu kısmen
arttırır
• Mide ve ince ba ırsa ın üst kısımlarından
emilir. Cr+3 emilimi dü üktür (%0,4-2,5).

• Feçesle atılım diyet içeri ine ba lı.

• transferrine ba lı Cr+3, dokulara ta ınır.

• htiyaç ~ Erkek 35 g/d, kadın 25 g/d.

• KC, dalak ve di er yumu ak doku ve

kemikte yo un.

• önemli bir kısmı renal atılım.

Tolere edilebilir bir üst alım seviyesi (UL) belirlenmemi .
• meslek hastalı ı olarak Cr’a ba lı bazı
toksik belirtiler;

AKUT KRON K
Allerjik GiS semptomları,
reaksiyonlar, hepatit ve akci er
konjunktivit, ödem, kanseri geli ebilir.
dermatit ve yaralar

Krom toksisitesinin tedavisinde; BAL (British Anti

Lewisite, Dimerkaprol) kullanılır.
Hossini, H. Et al. (2016). A review of toxicological, environmental and health effects of chromium from aqueous
medium; available removal techniques. Acta Medica Mediterranea, 32(Specia), 1463-1469.
 tip 1 DM’de insulin
ihtiyacını azalttı ı

• Kromdan zengin bira mayasının diyete

eklenmesiyle insulinin etkisi artı ı..

– Kromun referans aralı ı serumda 0,1-0,2 ug/L.

• Kromodulin, Cr+3 ba lar ve insülin
reseptörlerinin cevabını arttırır.
• Bozulmu glukoz toleransı, diyabet ve
kardiyovasküler hastalıkta rol.
– Glukoz ve lipid metabolizmasının kontrolü.

– Krom yetmezli ine ba lı olarak insuline

direnç.
 TPN ve malnütrisyon
eksikli ine yol açar.

• glikoz toleransı bozulur,

• insülin etkisine direnç ve kan lipitleri

artı ı.
SELENYUM
• Tahıllarda yüksek konsantrasyonda,
proteine ba lı selenosistein,
selenometiyonin gibi seleno-amino asitler
ve selenosülfit halinde bulunur.
– Eri kinlerde önerilen miktarı 55 ug/g'dür.

Bitkilerde sentez,
diyetle alınanın %50’si,
metiyoninle aynı metabolik yol.
Biyolojik olarak aktif
30'dan fazla selenosistein
içeren protein tanımlanmı Selenosistein proteinlerinin
sentezinde prekürsör
• selenyumun ba ırsaklardan emilimi iyi,
fazlası idrarla atılır.

• Vücutta ~ 15 mg.
– Plazmada selenoprotein P %60, GSHPx %30,
kalanı selenometiyonin olarak albüminde.
FONKS YON
• Selenyum, en az 25 selenosistein içeren
proteinde (selenoproteinler) bulunan
amino asit selenosisteinin bir parçası
olarak çe itli biyolojik i levler….
 Glutatyon peroksidaz,

• Biyolojik aktif selenosistein, redoks

reaks.larında enzimlerin aktif
bölgesinde.
• Oksidan strese kar ı savunmada,
• tiroid hormonlarının sentezi ve
metabolizmasında.
 •glutatyon peroksidaz (GPx),
•iyodotreonin deiyodinaz,
•tiyoredoksin redüktaz
•metiyonin sülfoksid redüktaz

• Selenosistein halinde enzimlerin

yapısında bulunur.
• Selenosistein bir a.a., yapıca sisteine
benzer.
• 21. a.a.
Eksiklik;
• Uzun süren eksiklikte, tüm dokularda
glutatyon peroksidaz aktivitesinde
azalma.

• Selenometiyonin; Depo görevi, diyetle

alınmalı.
• GPx, tüm dokular ve vücut sıvılarında
bulunan, yapısında 4 Se atomu içeren,
antioksidan etkili bir enzim.

5 izoform;
GPx1-4 and GPx6
Glutatyon peroksidaz ve E vitamini ili kisi

Oksidatif hasarın azaltılması, önlenmesi

• Üremede fonksiyon ??

• Selenyum eksikli i olan anneden do an

bebeklerde kas zayıflı ı.

hamile ve emziren
annelerin selenyum
ihtiyacı artar.
• Tiroid hormonu moleküllerinden iyodu
uzakla tıran iyodotironin deiyodinazlar,
– T4'ün aktif hormon T3'e dönü türülmesi.
• Selenosistein P, plazmada major
selenyumlu protein, selenyum ta ıma ve h.
dı ı antioksidan savunma, glikoz
metabolizmasının ve insülin duyarlılı ının
düzenlenmesi

• Selenoprotein W, iskelet ve kalp kasında,

selenosistein içerir ve selenyum
eksikli inde ,

• Selenofosfat Sentetaz
monoselenyum fosfat yoluyla
selenoproteinlerin hücre içi sentezinde
gerekli.
Tiyoredoksin Redüktaz
• NADPH'ye ba lı tioredoksinin
indirgenmesiyle hücre içi redoks
durumunun korunmasında.
Selenyum eksikli i:

• kardiyomiyopatiye yol açan Keshan

hastalı ı,

• osteoartrite yol açan Kashin-Beck

hastalı ı.
• G S kanserleri,
• gebelik ve protein-kalori dü ük
malnutrisyonu,

• RES kanserlerinde yüksek

– hücre aracılı ve B-hücresi
fonksiyonu bozuk.
• tiroid fonksiyonu,
• immün fonksiyon,
• üreme bozuklukları,
Selenyum
• ruh hali,
li kili ??
• inflamatuvar durumlar,
• kardiyovasküler hastalık,
• viral virulans.
Selenyum toksisitesi:
• yüksek dozlarda toksik, üst limit
yeti kinler için 400 g/g
– Sulfo-proteinlerdeki kükürtle yer
de i tirerek enzim inhibisyonu.
• saç dökülmesi, kas krampları, mide
bulantısı, kusma, ishal, eklem a rısı,
yorgunluk, tırnak de i iklikleri.
 YOT

• Sularda, denize yakın topraklarda ve

balık etinde iyodür (I-),

• deniz havasında moleküler iyot (I2),

en fazla farmakolojik yararı için

kullanılan biyoelementtir.
• Günlük ihtiyaç eri kinde ~150 ug/g.

• Ba lıca kaynak; solunum yoluyla I2,

besinler ve içme sularıyla I- halinde
alınan iyottur.

• sofra tuzlarına iyot

Guatr ve hipotiroidizm gibi
tiroid bozuklukları
• Besinlerle alınanın hemen tamamı B’dan
emilir.

• Dola ımdan ço u iyot pompasıyla tiroid

bezi folikül hücreleri tarafından alınır.

Perklorat,
tiyosiyanat.
yodürle yarı ır.
 yot,

• normal büyüme, nörolojik geli im ve

metabolizma için ya am boyunca gerekli
olan tiroid hormonlarının önemli bir
bile enidir.
 yodun organifikasyonu
• Folikül hücrelerinde, tiroperoksidaz
enzimiyle iyodür okside edilir ve tirozin
kalıntısının 3. ve 5. pozisyonlarına
ba lanır.
2I-+ H202 I2 + 2H20

mono ve diiyodotirozin
(MIT, DIT)
 Metiltiyoüre,
propiltiyourasil

• yodun aktiflenmesi ve
organifikasyonunu inhibe ederek tiroid
bezinde hormon sentezini bozar.
• ntrauterin dönemde ve çocukluk
ça ında iyot eksikli i kretenizm,
yeti kinlerde hipotroidizme.

• Fazla alınması tirotoksikoz.

FLOR
• nsanlarda di çürümesini önledi i
gösterilmi .

• En önemli flor kayna ı içme suyu, deniz

ürünleri ve çayda bol, tahıllar ve sütte
az.

• çme sularına flor katılması.

 Vücutta 2,6 g (%95 kemik
ve di lerde) floro-apatit
halinde depo.

• Flor, enzim aktivitelerini etkiler.

• Günlük flor gereksinimi 1,5-4 mg.

• Anorganik flor, mide ve B’lardan emilir.

• Florun düzenlenmesinde böbrekler önemli.

Dental florozis

• Di geli imi sırasında a ırı flor alınması

di lerde bozulma, beneklenme ve
lekelenme.
– Flor, di çıkarma ve hemen sonrası dönemde
etkili.
• Eri kin dönemde fazla flor hücre içi
Ca2+ve Mg2+ iyonlarını ba layarak enzim
inhibisyonu.
• Yüksek dozlarda flor osteoporoz riskinin
azalması.
• Kalsiyumla beraber NaF verilmesi kemik
olu umunu stimülasyonu.
 skelet florozisi
Kronik florozis
• Uzun süre a ırı flor alınması
osteoskleroz, tendon ve ba larda
kalsifikasyona yol açabilir.
ULTRAESER ELEMENTLER
Silisyum

• Rafine edilmemi tahıllarda bol,

• bazı glikozaminoglikanların, elastin ve

kollajenin bir bile eni.
– polisakkarit çapraz ba larının olu umunu
sa lar.
• nsanda ihtiyaç ~ 5-20 µg/g,

• kollajen ve elastinde çapraz ba olu umu

ve kemik kalsifikasyonu ile ili kili.

• ateroskleroz, osteartrit geli imi ve

ya lanmayla ilgili.
Silisyum,
• prolil hidroksilaz,
• lizil oksidaz,
• galaktozil-hidroksilizil glikozil transferaz

kollajenin PTM’unda, enzimlerin

aktivatörü.
• antiaterojenik etkili ve eksikli inde
ateroskleroza yatkınlık.

• Hipertansiyonla ili kili ??.

Kadmiyum
• çme suları, bitkisel ve hayvansal
besinlerde.
• vücutta toplam ~30 mg kadmiyumun ço u
KC, böbrek ve metallotioneinlerde.
• Cd ile çinko, demir ve bakır arasında
antagonizm.
• Çe itli endüstriyel atıklar, sanayi
bölgelerindeki hava ve sigara dumanında
çok,
• Deney hayvanlarına Cd verilmesi;
glomerül hasarı, HT,
ölüme yol açtı ı
• Koroner arterlerde olu an aterom
plaklarında Cd bulunması.
ateroskleroz sıklı ı ile
Cd arasındaki ili ki
 Vanadyum (V)
nsanlarda özgün bir fonksiyonu ??.

• Tiroid metabolizması ile ilgili,

• V4+/V5+ redoks çifti olu turarak enzim

düzenleyicisi veya kofaktörü.

• insüline benzer etkiler ve antitümoral etkiler.

• V5+ iyonu, ATP’azlar ve fosfatazlar gibi

enzimlere inhibitör
• Emilim az, idrarla hızlıca atılım.

• Toksisite az.
– Sistemik toksisiteden ziyade gözlerin ve
üst solunum yollarının lokal tahri i
Brom
• Deniz suyunda bromür iyonu (Br-),
omurgalı deniz canlılarında anorganik
brom.
• nsanda en fazla miktarda hipofiz
bezinde
– SSS üzerine sedatif etkilidir.

Uzun süre yüksek dozda , psikiyatrik bozukluklar

Arsenik

• Özgün bir biyolojik fonksiyon ??

• nsanlarda beyin lipitleriyle (özellikle de

fosfolipitleriyle) ili kili ??
• Metil grubu metabolizmasıyla ili kili.

• Yüksek düzeylerde karsinojenik,

aterojenik.
• Arsenik toksik a ır metal.
– Rönesans döneminde antisifilitik ajan,
toksikasyonu sık.
• fare ve böcek ilaçlarındaki arsenikle
akut ve kronik toksikasyon.

• Akut alındı ında letal dozu 200-250

mg'dır.
• sülfidril gruplarına afinite yüksek,
proteinlerin -SH gruplarına ba lanarak
çökmesine neden olur
– glutatyon redüktaz vb enzimleri inhibe.

• Sonuçta gastrointestinal irritasyon ve

enzim inhibisyonu.
• Arsenik zehirlenmesinde BAL ile tedavi.
– BAL-As kompleksi suda çözünür ve idrarla
atılır.

• Kronik toksikasyon saçta, akut

toksikasyon idrarda arsenik
düzeyleriyle.
Nikel

• Çikolata, kabuklu kuru yemi ler, fasulye

ve tahıllarda bol.

• Hayvanlarda nikel eksikli i folat ve B12

vitamini metabolizmasında de i iklikler,
demir kullanımında bozulma.
• Demir eksikli i olan sıçanlarda demir
transport sistemi ile nikel emilimi artı ı.

• Diyette bulunan fitatlar ve EDTA, nikel

emilimini azaltır.

• Metiyonin metabolizması, hamilelik ve

emzirme ile nikel kullanımında de i iklikler.
• eksiklikle ilgili bilgiler yetersiz.
– nispeten daha az toksik, GiS irritasyonu.
• nsanlarda nikel toksikasyonu, nikel
karbonile maruziyetle.
– karbon monoksitten 100 kez daha toksik ve
kanserojen özellikte.
– Nikel subsulfit inhalasyonu, kanser.
Bor

• makromineral metabolizmasında önemli.

• meyve, lifli sebzeler, baklagiller ve kuru

yemi zengin kaynaklar.

• Besinsel bor, borik asit B(OH)3 olarak

emilim ve idrarla atılım.
 Yetersizli inde

• Kalsiyum metabolizması,
• beyin fonksiyonu,
• enerji üretimindeki de i iklikler.