Suda Çözünen Vitaminler

Öğretim Görevlisi Emre Batuhan

Kenger
 Vitaminler
• Daha önce bilinen besin ögelerinden ayrı yapıda, normal
büyüme ve yaşamın sürdürülmesi için gerekli organik
öğelerdir.
• Sınıflandırması
• 1. suda çözünen vitaminler
• 2. yağda çözünen vitaminler
 Suda çözünen vitaminler
• B grubu vitaminleri
– Tiamin ( B1)

– Riboflavin ( B2)

– Niasin ( B3)

– Piridoksin ( B6)

– Folik Asit

– B12 vitamini

• C vitamini
 Suda çözünen vitaminlerin özellikleri
• Hücrelerin sıvı kısımlarında bulunurlar.
• Vücutta kalma süreleri kısadır. 48 saat içerisinde kullanılır veya atılırlar.
• Diyetle veya besin destekleri ile fazla miktarlarda alındıklarında vücut
homeostazı devreye girmekte ve fazla miktardaki vitamin idrar yoluyla
dışarı atılmaktadır.
• Koenzimler gibi hareket ederler. ( Enzimlerin faaliyetlerini kolaylaştırırlar. )
 Tiamin ( B1)
• Kendine özgü kokusu ve acımsı tadı vardır.

• Suda çok kolay erir.

• Yiyecekler pişirildiği zaman tiamin pişirme suyuna geçer.

• Tiamin, asit ortamda dayanıklıdır.

• Yüksek sıcaklık molekülde parçalanma yapar.

 Tiaminin metabolizması
• İB tan aktif taşıma sistemiyle emilir.

• Günlük 5 mgdan fazla alınırsa pasif difüzyonla emilir.

• Alkol emilimini azaltır.

 Tiaminin işlevleri
• Birçok reaksiyonda koenzim olarak görev
yapar.

• Özellikle karbonhidrat metabolizmasında

etkindir.
 Tiamin yetersizliği
• Kanda pirüvik asitin artması
• İdrardaki tiamin ve metabolizma ürünlerinin azalması
• Kırmızı kan hücrelerindeki yardımcı enzimlerin aktivitelerinde
değişmeler
• Yetersizlik demek için; idrardaki tiamin miktarının 27 mcg /g
kreatinin altında düşmesi, 1 mg alındığında idrarla atımın 70 mcg
dan az olmasıdır.
 Tiamin yetersizliğinde klinik belirtiler
• Sinir ve sindirim sistemi bozukluklarıdır.
• Hastalığın adı beriberi (polineuritis)’dir.
• Belirtiler: iştah azalması, yorgunluk, sindirim sistemi
bozuklukları, eklemlerde şişmeler ve ağrı ile karakterizedir.
• Özellikle kabuksuz pirinçle beslenen uzak doğu ülkelerinde
çok görülen bir hastalıktır.
 Tiamin gereksinim ve kaynakları
• Günlük 0,4 mg/1000 kalori’dir.
• Enerji kısıtlaması yapıldığında alımı 1mg çıkartılmalıdır.
• Kaynakları:
• Buğday, tam buğday unu, nohut, mercimek, fasulye,
bulgur, kabuğu tam ayrılmamış pirinç’tir.
 Riboflavin ( B2)
• Suda çözünen bir vitamindir.
• Riboflavin bulunan yiyecekler bol suda kaynatılır ve bu su katılırsa
riboflavinde kayıplar olur.
• Pişirirken soda eklenmesi vitaminin kaybını daha da artırır.
• Isıya, tiaminden daha dayanıklıdır.
• Işığa karşı çok duyarlıdır. Işık temasıyla vitamin özelliğini kaybeder.
 Riboflavin metabolizması
• Safra tuzları emilimi artırır, alkol ise azaltır.
• Serbest riboflavin kanda albumin ve immunoglabinlere
bağlı taşınır.
• Kalın barsakta bakteriler tarafından sentezlenir. Bunun bir
kısmı taşıyıcılarla kana emilir, çoğu gaitayla atılır.
• İdrarla atımı alınanla orantılıdır.
 Riboflavinin işlevleri
• Bazı enzimlerin aktivitelerini yerine getirmelerinde kofaktör görevi
yapar.
• Daha çok oksidasyon-redüksiyon tepkimelerinde rol alır.
• Prt ve aa metabolizmasında aa oksidaz veya dehidrogenaz
enzimlerinin çalışmasında görev alır.
• Kreps halkasında suksinik asidin fumarik aside dönüşmesinde rol alır.
• Yağ metabolizmasında enzimlerin çalışmasında görev alır.
 Riboflavin yetersizliği
• Riboflavin fe emilimi ve taşınmasında rol aldığı için
yetersizliğinde anemi riski artar.
• Homosistein metabolizmasında rol aldığından
yetersizliğinde kanda homosistein yükselir.
• Son yapılan bazı çalışma sonuçlarına göre ise yetersizliğinde
gece körlüğü, katarakt, körlük riski artmaktadır.
Riboflavin gereksinmesi ve kaynakları
• Günlük gereksinmesi 0,25-0,27 mg/1000 kalori
• Riboflavin tiaminin aksine tahıllarda sınırlıdır.
• Kaynakları:
• Sakatatlar, et, yumurta, süt, peynir, yeşil yapraklı
sebzeler, kurubaklagiller, yağlı tohumlar
 Niasin
• Suda eriyen bir vitamindir.
• Sıcaklığa oldukça dayanıklıdır.
• Asit ve alkali çözeltilerinde dahi kaynatılsa, vitamin özelliğini
kaybetmez.
• Işığa ve oksidasyona karşı da dayanıklıdır.
• Pişirme suyu atılırsa vitamin kaybı olur.
 Niasnin metabolizması
• İB lardan kolayca kana emilir.
• Kan dolaşımı ile dokulara taşınana niasinin çok azı
dokularda saklanır.
• Genellikle kc, böbrek ve adale dokularında
bulunur.
 Niasinin işlevleri
• Elektron taşımada görevlidir.
• CHO metabolizmasında pentozfosfat yolu ile glikozun kullanılmasındaki
tepkimelerde NADP şekli ile görev alır.
• Yağ metabolizmasında hidrojen taşıma tepkimlerinde enzime yardımcıdır.
• Prt metabolizmasında glutamik asit dehidrogenaz enzimine yardımcıdır.
• Alkolün met., Fe ve FA indirgenmesinde etkindir.
 Niasinin yetersizliği
• Yetersizliğinde sinir ve sindirim sistemibozuklukları görülür.
• Pellegra hastalığın adıdır. ( diyetin niasin ve triptofanı
yetersiz olduğunda görülür)
• Pellegra daha çok uzun süre mısıra dayalı beslenme
yapanlarda toplumlarda görülür.
• Hastalıkta; iştahsızlık, halsizlik ve vücutta yaralar görülür.
 Gereksinim ve kaynakları
• Günlük 4,4mg /1000 kalori

• Kaynakları:

• Bira mayası, kuru ekmek mayası, karaciğer,

kalp, tavuk eti, kırmızı et, yağlı tohumlar
 Vitamin B6 ( Piridoksin)
• Suda erir.

• Işığa karşı duyarlıdır.

• Yüksek sıcaklıkta vitamin özelliğini kaybeder.

• Kristal şekli asit ve alkaliye karşı dayanıklıdır.

 Vitamin B6 metabolizması
• İB tan basit difüzyonla kana emilir.
• Mukoza içinde ATP kullanılarak fosforlanır.
Fosforlanmış olarak bulunan şekli daha yavaş
emilir.
• Alkol ve posa emilimini azaltır.
 Vitamin B6 işlevleri
• Prt metabolizmasında bütün aalerin yıkımı, elzem olmayanların
yapımı, birçoklarından CO2 ayrılmasını, serin ve glisinin birbirine
dönüşmesi, metioninin sisteine ve sisteinin taurine dönüşmesinde
kofaktördür.
• Lipit metabolizmasında sifingosinin yapımı ve linoleik asidin
araşidonik aside dönüşmesinde kofaktördür.
• Bağışıklık sistemi içinde gereklidir.
 Vitamin B6 yetersizliği
• Yetersizliğinde lendoid dokularda bozulma, antikor oluşumunda
azalma, nötrofil işlevinde azalama görülür.
• Yetersizliğinde metioninden oluşan homosistein sisteine
dönüşemediği için kanda birikir.
• Klinik bulgular; merkezi sinir sistemi bozukluğuna bağlı olarak
konvülsiyonlar, hipokromik anemi ve deride pellegraya benzer
yaralar görülür.
 Gereksinim ve kaynakları
• Gereksinmesi 25-30 mcg / kg

• Kaynakları:

• Organ etleri, et, kurubaklagiller, tam buğday

unu, bulgur, yeşil yapraklı sebzeler, patates
 Folik Asit
• Suda erir.
• Isıdan etkilenir.
• Asit ortamda daha çok etkilenir.
• Pişirme suyunun dökülmesi kayıpları artırır.
• Işık ve oksidasyona duyarlıdır.
 Folik Asit Metabolizması
• Ortalama %80’i İB lardan emilmektedir.

• İB bazı hastalıklarında ( çölyak gibi ), alkol,

diyare gibi durumlarda emilememektedir.
 Folik Asitin İşlevleri
• Serinin glisine
• Histidinin glutamik aside
• Riboz-P + serinin pürüne
• Sisteinin metionine dönüşümünde kofaktör olarak görev alır.
• Bu tepkimeler nükleik asitlerin ve kemik iliğinde kan hücrelerinin
yapımı ile ilgilidir.
 Yetersizliği
• Yetersizliğinde büyüme geriliği, üreme güçlüğü ve
megaloblastik anemi görülür.
• Yetersiz beslenen gebelerin bebeklerinde nöral
tüp defekti görülür.
• Kanda homosistein düzeyi yükselir.
 Yetersizlik Nedenleri
• Diyetle yetersiz tüketim
• Emilimin yetersiz olması
• Kalp hastalıkları, diyaliz, karaciğer hasarı
• Bazı ilaçlar (nöral hastalıklar için kullanılan
gibi)
• Gebelik
 Gereksinim ve kaynakları
• Yetişkinlerde ( 13 yaş ve üstü) günlük gereksinim 400 mcg
• Gebelik için ek 200 mcg
• Emziklilik için ek 100 mcgdır.
• Kaynakları:
• Karaciğer, mercimek, kuru fasülye, ceviz, badem, buğday,
ekmek, peynir, et, yumurta
 Vitamin B12 ( Kobalamin )
• Suda erir.
• Alkolde erir, eter ve asetonda erimez.
• Asit, alkali ve ısıya karşı dayanıksızdır.
• Isı derecesi arttıkça, ısıtma süresi arttıkça kayıp artar.
• Pişirme suyunun dökülmesiyle kayıp artar.
 Vitamin B12 metabolizması
• En çok kc, kalp, böbrek olmaz üzere dokularda önemli
miktarda saklanabilmektedir.
• Atım; idrar, gaita ve safra ile olmaktadır.
• Hayvansal dokularda prtlere bağlı olarak bulunur.
• İB larda serbest hale gelen vit. B12 intrinsik etmene
bağlanrak emilir.
 Yetersizliği
• Yetersizliğinde sinir sistemi bozuklukları ile
birlikte pernisiyöz anemi görülür.
 Yetersizlik nedenleri
• Diyetler yetersiz alım
• İF eksikliği
• Mide ile ilgili geçirilen operasyonlar
• Bağırsak hastalıkları
• Bazı ilaçlar (Proton pompa inhibitörleri gibi)
 Gereksinim ve kaynakları
• Yetişkinlerde ( 10 yaş üstü ) 2,4 mcg ‘dır.
• Gebelik için ek 0,2 mcg
• Emziklilik için ek 0,4 mcg ‘dır.
• Kaynakları:
• Organ etleri, et, balık, peynir, yumurta, süt
 C Vitamini ( Askorbik Asit )
• Vitaminler içerisinde en dayanıksız olanıdır.

• Suda erir.

• Kolayca okside olur.

• Pişirme suyunun dökülmesiyle kayıplar artar.

 Askorbik Asitin Metabolizması
• İB lardan emilir.
• Kan dolaşımı ile vitamin dokulara taşınır vefazlası
böbreklerden idrarla dışarı atılır.
• Gereğinden fazla alınan vitaminin bir bölümü
CO2, okzalat ve suya yıkılır.
 Askorbik Asit İşlevleri
• Kollojen sentezinde görev alır.
• Kılcal damarların kuvvetli olmasında etkindir.
• Vücudu enfeksiyonlardan ve bakteri
toksinlerinden korur.
• Steroid hormonların sentezinde görev alır.
 Askorbik Asit İşlevleri
• Bazı besin ögelerinin vücutta kullanılması için
yardımcıdır. ( Fe, Ca gibi )
• Aa lerden tirozin ve triptofanın met. İçin gereklidir.
• Kolesterol metabolizması için gereklidir.
• Göz lenslerini koruyucudur.
 Askorbik Asit İşlevleri
• Bazı toksik ögelerin etkisini azaltıcıdır.(
nitritlerin kanser yapıcı nitrozomlara
dönüşümünü önler)

• Hücre çalışmasında rolü vardır.

 Gereksinmesi ve kaynakları
• Günlük 75-90 mg alınması yeterlidir.
• Kaynakları:
• Kuşburnu, Maydanoz, şalgam yaprağı, asm yaprağı,
yeşil sivri biber, kara lahana, karnabahar, çilek, limon,
portakal, ıspanak, greyfrut, mandalina, domates
• COVID-19 hastalarına erken dönem IV C
vitamini desteğinin, ventilasyon ve mortalite
oranlarını azalttığı saptanmıştır.