T.C.

28 ARALIK 2020

İSTANBUL
KÜLTÜR
ÜNİVERSİTESİ

Sağlık Bilimleri Fakültesi

Beslenme ve Diyetetik Bölümü

Hastalıkların Önlenmesinde Beslenme

Demir Eksikliği ve Demir Eksikliği Anemisi
ÇAĞLA AKTAŞ            1800003631
ELIF CANKATAR         1800002325
NILSU DEMİR             1800002592
SELDA HENDEN         1800002316
TUANA GEREDE        1800003177
İçindekiler
Demir Nedir?

Demir Emilimi

Demir Kaynakları

Demir Gereksinimi

Demir Eksikliği Anemisi Nedir?

Demir Eksikliği Anemisi Nedenleri

Demir Eksikliği Anemisi Bulgu Ve Belirtileri

Demir Eksikliği Anemisinin Saptanması

Demir Eksikliği Aneminin Tedavisi

Toplumda Demir Eksikliğinin Önlenmesi İçin Neler Yapılabilir?

Dünyada ve Türkiye ‘de Demir Eksikliği Anemisi Sıklığı 

Demir Eksikliği Anemisi İçin Ülkemizde Neler Yapıldı? 
Demir Nedir?

• Demir, pek çok canlı için esansiyel bir elementtir. Vücutta pek çok  işlevi
vardır;
o Protein Sentezi, 
o Oksijen Taşınması, 
o Elektron Transportu, 
o Hücre Solunumu, 
o Pek Çok Enzimin Yapı Ve İşlevinde Görev Alır. 
• Eksikliğinde sadece anemi değil, sinir sistemi gibi diğer sistemlerin
işlevlerinde de bozukluk ortaya çıkar.
Demir Nedir?

• Vücuttaki demirin;
o %60-70'i hemoglobinlerde ve dolaşan
eritrositlerde,
o %10'u miyoglobinlerde, sitokromlarda ve
demir içeren enzimlerde bulunur.
o %20-30'u kullanılmak üzere başlıca
karaciğer ve makrofajlarda depolanır.

4
Demir Emilimi

Diyetteki demir iki şekilde bulunur: 

Non-hem Demiri (İnorganik Demir): Diyetteki demirin %90’ı
non-hem demiri şeklindedir. Hayvansal besinler dışındaki besin
maddelerinde bulunur ve emilimi azdır.  
Ferrik veya ferröz şekildedir. 

o Ferrik Şekli (Fe+++): İnorganik demir fizyolojik ph’da çözünmeyen ferrik şekilde bulunur. Suda çözünür
olmadığından vücut tarafından emilemez. Biyolojik olarak bir önemi yoktur. 
o Ferröz Şekli (Fe++): Fe+++ değerlikli inorganik suda çözünmeyen demir ph asidik yöne kaydıkça Fe++
değerlikli inorganik suda çözünen demire doğru değişime uğrar. Suda çözünür olduğundan vücut tarafından
emilebilir. Biyolojik önemi olan demir ++ değerlikli olanıdır. Bu yapıdaki demirin yaklaşık %5’i emilebilir. 

5
Demir Emilimi

o Yiyeceklerde yer alan Fe+++’in vücutta Fe++’e dönüşebilmesi için ortam pH’sının asidik olması gerekir, yani
mide asidine ihtiyaç vardır. Ayrıca vitamin C, fruktoz, sitrat, amino asit varlığında da inorganik demirin
emiliminde artış olur. Fosfat, tannat, oksalat, fitat gibi maddelerin varlığında demir emilimi daha az olur. 

Hem demiri (organik demir): Diyetteki demirin %10’u hem demiri şeklindedir.
Et ve et ürünlerinde bulunur. Hem yapısında bulunan demirin %30’u
emilebilir. Hem, alkali ortamlarda çözünür olduğundan hem demirinin emilimi
çevre ortamından çok az etkilenir. Hem içeriği zengin yiyeceklere diyette daha
çok yer verilmesi demir eksikliğini önlemede önemli bir yer tutar. Hem demiri
ferröz (FeII) formda olup demir eksikliği olduğunda emilimi 2-3 kat
artmaktadır.

6
Demir Emilimi
o Hem demirin (Fe+2) bağırsaklarca alınması direkt hem taşıyıcı
protein (HCP1) ile olur. Böylece hızlı ve kolay emilir.
o Hem olmayan demir ise (Fe+3) öncelikle Ferrik redüktaz ile
Fe+2’ye indirgenir. Ferrik redüktazın kofaktörü C vitaminidir. Bu
yüzden C vitamini hem olmayan demirin emilimini arttırır. 
o Hem olmayan demir indirgendikten sonra membran proteini
metal iyon taşıyıcı-1 (DMT-1) ile enterositlere alınır. 
o Hem ve hem olmayan demir enterositlere alındıktan sonra    2
farklı yol izler. 
1) Fe+3’e okside edilir ve hücre içi proteini olan ferritince
depolanır. 
2) Basolateral membran proteini ferroportin tarafından
enterositlerden dışarıya taşınır. Cu içeren membran proteini
hefestince (Heph) okside edilir ve plazma transport proteini
ferritin tarafından alınır.

7
Demirin Yeniden Kullanımı

o Makrofajlar yaşlı ve/veya hasarlı eritrositleri

fagosite eder. Fagosite edilen eritrositlerde
taşınan hem demir serbestleşir. 

o Bu geri dönüşüm ile günlük demir

gereksiniminin ~ %90’ı karşılanır.

. 8
 o Hemoglobin
o Myoglobin

Demir İçeren o Sitokromlar (a,b ve c)

Proteinler o Sitokrom P-450

o Katalaz
o Myeloperoksidaz
 o Aldehit oksidaz
o NADH dehidrogenaz
o Akonitaz

Demirin Kofaktör o Ribonükleotid redüktaz

Olduğu Enzimler o Tirozin hidroksilaz

o Süksinat dehidrogenaz
o Ksantin oksidaz
 Demir Kaynakları

Hayvansal Kaynaklar: Bitkisel Kaynaklar:                              

 Karaciğer  Ø Kuru baklagiller 
 Organ etleri Ø Yeşil sebzeler
 Dalak Ø Kuru meyveler
Ø Pekmez 
 Böbrek
Ø Tahin
 Balık
Ø Fındık 
 Beyaz et
Ø Fıstık
 Yumurta sarısı
Ø Susam

11
Demir Kaynakları

o Anne sütünün içeriğindeki demirin en az yarısının emilmesi

nedeniyle, anne sütü yaşamın ilk 6 ayında DE/DEA’ni önlemede
vazgeçilmez besin kaynağıdır. İnek sütünün fazla alınmasının DE’ye
yol açmasının nedenleri inek sütündeki demirin emiliminin düşük
olması, içeriğindeki kazeinin demiri bağlaması ve %40 kadar
çocukta gastrointestinal sistemde az miktarlarda, “gizli”
kanamalara yol açmasıdır. 

o Bitkisel kaynaklı besinlerden kuru baklagillerin demir içeriği ve

emilim oranları tahıl ürünlerinden daha fazladır. Etlerin emilim
oranı %25-30, yumurtanın %15 (yumurtada bulunan fosfat demir
emilimini azaltır), bitkisel kaynaklı besinlerin %4-15 kadardır.

12
Demir Kaynakları

o Emilimi Arttıranlar:

Bitkisel kaynaklı besinler; hayvansal kaynaklı besinlerle ve c vitamininden zengin besinlerle (kuşburnu,
maydanoz, yeşil sivri biber, yeşil sebzeler, turunçgiller, çilek, domates vb.) birlikte tüketilirse emilim oranları
artmaktadır. 

Besinlerdeki demir emilim oranı %1-22 arasında değişir. Hayvansal gıdalardaki demir absorpsiyonu daha
fazladır. Balık eti ve kırmızı et, muhtemelen içerdikleri lizin, sistin ve histidin aminoasitleri nedeni ile bitkisel
kaynaklı demir emilimini artırırlar. Askorbik asit, laktoz ve fruktoz gibi basit şekerler de Fe emilimini artırırlar. 

13
Demir Kaynakları

o Emilimi Azaltanlar:

Demir emilimini azaltanlar ise tahıl kepeğinde bulunan

fitatlar, tahıl taneleri, yüksek ekstre edilmiş un, demir
bağlayıcı fenolik bileşikler (tanenler) 'dir. Çay, kahve,
kakao, kekik gibi bazı baharatlar ve özellikle süt ve süt
ürünleri demir emilimini azaltmaktadır. 

14
Demir Gereksinimi

Günlük demir gereksinimi vücuttan atılan miktar kadardır. Ancak diyetle alınan demirin sadece %10 ‘u
emilebildiğinden alınması gereken miktar değişmektedir. Diyetin hayvansal veya bitkisel kaynaklı besinlere
dayalı olması ihtiyaçta farklılık gösterir. 

TÜBER 2015 ‘e göre demir gereksinimi,

o Erkeklerde 11 mg/gün                                      
o Gebelerde 16 mg/gün 
o Emziklilerde 16 mg/gün 
o Kadınlarda 11 – 16 mg/gün 

15
Demir Gereksinimi

Demir gereksiniminin arttığı durumlar

o Akut veya kronik kan kaybı

o Paraziter enfeksiyonlar
o Hızlı büyüme dönemleri
o Düşük doğum ağırlığı olan bebekler
o Erken doğmuş bebekler
o Gebelik 
o Ergenlik dönemi

16
Demir ile Zenginleştirme

o Gereksinim artmasına karşın ülkemizde bazı besinlerde demir ile zenginleştirme yapılmaktadır.

o Demir ile zenginleştirme aşamasında, hem ve non-hem demir bileşenlerinin tercihi söz konusudur. Hem
bileşenler özellikle tat ve koku değişiklikleri yapmaktadır. Bu nedenle non-hem bileşenler tercih
edilmektedir. 

o Demir ile zenginleştirmede çocukluk çağı, adet gören kadınlar, gebe ve emzikli kadınlar için bir doz aşımı
riski bulunmamaktadır. Çünkü bu yaş gruplarının demir gereksinimleri fazladır. 

o Ancak, diğer yaş grupları ve cinsiyetler için zenginleştirmeyle fazla alınan demir diğer vitamin ve
minerallerle (iyot, çinko, kalsiyum, A vitamini ) arasında etkileşim olması nedeniyle riskli durumlar
oluşturabilir.
.
17
Demir ile Zenginleştirme

Türkiye’de demirle zenginleştirme yapılan ürünler;

o Bebek mamaları
o Bebek bisküvisi
o Tuz
o Un 
o Kahvaltılık gevrek
o Makarna

18
Demir Eksikliği Anemisi Nedir ?

Demir eksikliği dünyada en sık görülen anemi olup

önemli bir sağlık problemidir. Demir eksikliği anemisi
vücutta yeterli demirin bulunmamasından
kaynaklanan, sık görülen ve kolay tedavi edilebilen bir
anemi türüdür.

19
Demir Eksikliği Anemisi Nedir ?

Demir eksikliği anemisi genellikle vücudun sağlıklı alyuvar yapımı için yeterli demire sahip olmadığı durumlarda
zaman içinde gelişir. Yeterli demir olmadığında, vücut depoladığı demiri kullanmaya başlar. Kısa bir süre sonra
da depolanmış demir tüketilmiş olur.

Anemi aynı zamanda alyuvarlar yeterli hemoglobin içermediğinde de ortaya çıkabilir. Hemoglobin, vücuda
oksijen taşıyan ve alyuvarlarda bulunan demirden zengin proteindir. Depolanmış demir bitince vücudumuz
daha az alyuvar yapmaya başlar. Ürettiği alyuvarlarda normalden daha az hemoglobin bulunur.

20
Demir Eksikliği Anemisi Nedenleri

Demir eksikliği genellikle kan kaybı, kötü diyet veya yenilen gıdalardaki demirin yeterince emilememesi ve
gereksinim artmasına bağlıdır. Demir eksikliği anemisi riski en fazla olanlar arasında bebekler, küçük çocuklar,
kadınlar ve iç organlarında kanama olan yetişkinler yer almaktadır.

Kan Kaybı
Kan kaybı demir kaybına sebep olur. Vücutta kaybolan demiri yerine koyacak kadar yeterli demir depolanmamışsa
demir eksikliği anemisi oluşur.
o Kanayan bir ülser
o Ağır yaralanmalar
o Kalın bağırsak kanseri
o İdrar yollarında kanama

21
Demir Eksikliği Anemisi Nedenleri

o Cerrahi operasyonlar
o Hemoroid
o Varis
o Gastrit
o Erken çocuklukta süte bağlı enteropati
o Bağırsak polipi
o Sık kan alımlarından kaynaklanan kan kayıpları

22
Demir Eksikliği Anemisi Nedenleri

Kadınlarda Demir Düzeylerinin Düşüklüğünün Sebepleri

o Menstruasyon kanamalarının uzun sürmesi

o Menstruasyon kanamasının fazla olması
o Rahimdeki miyom denen selim urlardaki kanamalar
o Doğum sırasında gerçekleşen kan kaybı demir eksikliği anemisine neden
olabilir.

23
Demir Eksikliği Anemisi Nedenleri
Kötü Beslenme

En iyi demir kaynağı olan gıdalar et, kümes hayvanları, balık, yumurta ve demirle zenginleştirilen besinlerdir. Bu
gıdalar düzenli olarak tüketilmiyorsa veya demir takviyesi alınmıyorsa demir eksikliği anemisi görülme riski fazladır.

o Beslenme yetersizliği
o Bebeklerde ek besinlere geç başlama
o Aşırı inek sütü tüketen çocuklar (>500ml)
o Vejeteryan beslenme
o Yanlış zayıflama rejimleri
o Yeme bozuklukları

24
Demir Eksikliği Anemisi Nedenleri
Yeterli Demir Emiliminin Yapılamaması

Beslenmede yeteri kadar demir olsa da bazı hastalıklarda vücut bunu tam olarak absorbe edemez.

o Kronik ishaller
o Çölyak
o İnflamatuar bağırsak enfeksiyonları
o Bağırsak rezeksiyonu
o Aklorhidri
o Mide-duodenum cerrahisi
o Gastrik ph’ı arttıran ilaçlar
o Anti-asit tedavisi
o Diyette kepek, tanin, fitat ve nişasta aşırı olması
o Diğer metallerin (Cu, Pb) fazlalığı ile kompetesyon
o Helikobakter pilori enfeksiyonu

25
Helikobakter Pilori Enfeksiyonu

o Demir eksikliği nedenlerinden biri olan Helikobakter

pilori enfeksiyonu, ülkemizde çocukluk çağında da
oldukça yaygın olarak görülmektedir.

o Helikobakter pilori, uzun dönemde önce kronik gastrit,

sonra atrofik gastrit, sonra intestinal metaplazi ve
mide kanserine kadar giden süreçten sorumludur.

o Bu mikroorganizma kanamaya ve gastrointestinal emilim bozukluğuna yol açması ve kendisinin de

demiri harcıyor olması nedeniyle demir eksikliğine yol açabilir. Bu nedenle toplumda H. pilori
eradikasyonu yapılması; farkındalığın artırılması DE’nin azaltılması için önleyici bir yaklaşım olabilir.

26
Demir Eksikliği Anemisi Nedenleri

Gereksinme Artması

o Zamanında doğmuş bebeklerin vücutlarında depolanmış bulunan demir hayatlarının

ilk 4-6 ayında tüketilir. Bu sebeple bebeklerde demir gereksinmesi artar. 

o Erken doğan ve düşük doğum tartılı bebekler demir eksikliği anemisi açısından büyük
bir risk altındadırlar. Bu bebeklerin vücutlarında diğer bebeklerdeki kadar demir
depolanmamıştır. Bu sebeple gereksinmeleri fazlaca artar.

o Küçük çocukların büyüyüp gelişebilmeleri için büyük miktarda demire gereksinimleri

vardır.

o Hamile kadınların ise artan kan hacmi ve anne karnındaki bebeğin büyümesi için
demir gereksinimleri normalden iki kat daha fazla olmaktadır. 

27
Demir Eksikliği Anemisi Bulgu ve Belirtileri

Demir eksikliği anemisinin bulgu ve belirtileri

durumun ağırlığına bağlıdır. Hafif-orta ağırlıktaki
demir eksikliği anemisi hiçbir bulgu ve belirti
vermeyebilir. Ağır demir eksikliği anemisi kalp
sorunlarına, enfeksiyonlara, çocuklarda büyüme
ve gelişme ile ilgili problemlere yol açabilir.

28
Demir Eksikliği Anemisi Bulgu ve Belirtileri

Demir eksikliği anemisinin bulgu ve belirtileri arasında; 

o Halsizlik 
o Nefes darlığı
o Göğüs ağrısı 
o Çarpıntı 
o İştahsızlık
o Kaşık tırnak
o Yutma zorluğu 
o Cilt solukluğu
o Buz, kireç, kül ve boya gibi yiyecek olmayan maddelere karşı aşermeler. (Pika)

29
Demir Eksikliği Anemisi Bulgu ve Belirtileri

oRetinopati 
oTırnaklarda kırılganlık
oAğız kenarlarında çatlaklar
oDalakta büyüme 
oDilde şişme, yaralar ve düzleşme 
oSık enfeksiyonlara yakalanma 
oHuzursuzluk
oHuzursuz bacak sendromu (RLS)*

*RLS, bacakları sürekli hareket ettirme dürtüsü uyandıran bir bozukluktur.

30
 Aneminin Saptanması 

o Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımlamasına göre anemi:

hemoglobinin, 15 yaşın üstünde erkekte 13 g/dl altında, 15 yaşın
üstünde ve gebe olmayan kadında 12 g/dl'nin altında, gebelerde
ise 11 g/dl’nin altında olarak tanımlanır. 

o DEA düzeyi ne olursa olsun nedeni araştırılmalıdır. Erkek ve

menopoz sonrası kadınlarda DEA genellikle kan kaybına bağlıdır.
Bu hastalarda gastrointestinal sistemden kanama tüm nedenlerin
1/3’ünü oluşturur.

03.09.20XX
 Demir Eksikliği Evreleri
Demir eksikliği anemisinin laboratuvar bulguları hastalığın dönemlerine göre değişebilir.

Anemi görülmez. Eritrositler normal büyüklük, görünüm ve sayıdadır. Ancak demir depolarında
azalma sonucunda serum ferritin değerleri düşük bulunmaktadır.
1.Prelatent
Dönem

Eritropoezde demir eksikliği ortaya çıktığı için düşük ferritin düzeylerinin yanında eritrosit
protoporfininde artış görülmektedir. Transferrin satürasyonu düşmüştür. Ayrıca serum transferrin
2.Latent reseptör düzeyi de artmış, kemik iliğinde demir deposu tükenmiştir. Hematokrit değerleri normaldir.
Dönem

Hemoglobin, MCV, ferritin, serum demiri ve transferrin satürasyonu azalmış; RDW ve serbest
eritrosit protoporfirini artmış bulunmaktadır. Periferik kan yaymasında hipokrom mikroster anemi
3.Demir vardır.
Eksikliği
Anemisi
 Aneminin Saptanması 

o DEA, kronik bir hastalık veya hemoglobinopati yoksa eritrosit

mikrositozu, hipokromisi ve düşük serum ferritini ile
doğrulanmalıdır. 
o Demir eksikliğinin serum göstergeleri düşük ferritin, düşük demir,
artmış total demir bağlama kapasitesi, artmış eritrosit
protoporfirini ve artmış transferrin bağlayan reseptörlerdir. 
o Serum ferritini demir eksikliğini gösteren en güçlü testtir. Tanı için
sınır değeri 12-15 g/dl olarak belirlenmiştir. Bu değer eşlik eden
hastalık yoksa geçerlidir. Eğer eşlik eden kronik hastalık varsa sınır
değer <50 g/dl'dir.
Demir Eksikliği Anemi Tanısı : Başlangıç Testleri
Demir Eksikliği Anemi Tanısı : Ek Testler
 1. DEA nedeni belirlenmelidir.
o Neden bazen çoklu olabilir.
o Bazen göz önünde olan bir neden olsa
bile, yetişkin hastalarda ciddi bir neden
olup olmadığı araştırılmalıdır.
Anemi Tedavisi 2. Tedavinin temel amaçları:
o Hemoglobin düzeyini ve eritrosit
indekslerini normalleştirmek ve demir
depolarını yerine koymak
o Altta yatan hastalığa göre bireysel
tedaviler uygulamak
 o Yetişkinlerde günlük doz genellikle 180 mg
elemantal demir şeklindedir. Tedavi edici dozlar
bulguların şiddetine, ferritin düzeyine, hastanın
yaşına ve gastrointestinal yan etkilere bağlı olarak
100-200 mg arasında değişebilir.
o Demire tahammülsüzlük çok sıktır;

Anemi
a) Oral demir preparatları bulantı, kusma,
hazımsızlık, kabızlık, ishal veya koyu renk dışkıya

Tedavisi
neden olabilir.
b) Bu yan etkileri azaltmak için uygulamalar: demir
preparatını düşük dozla başlamak ve 4-5 gün içinde
giderek dozu artırmak; bölünmüş dozlarda veya en
düşük dozda veya gıdalarla vermektir.
c) Devamlı salınım yapan demir preparatları daha
az gastrointestinal yan etki yapsa da, bunların
emiliminin kötü olması daha az etkili olmalarına yol
açabilir.
Anemi Tedavisi

o Demir emilimi çeşitli ilaçlarla azalabilir. Bu

nedenle her iki ilaç arasında en az iki saat
boşluk bırakılmalıdır. 
o İlaçlardaki demirin emilimi mide boşken
alındığında artar (yemekten 1,5-2 saat
sonra). Asitli meyve suları veya C vitamini
emilimi artırırken, diğer multivitaminler,
kalsiyum ve antiasitler emilimi azaltırlar.
o Demir tedavisi eksiklik saptandığında
hemen başlanmalı ancak altta yatan nedeni
bulmak ve tedavi etmek esas olmalıdır.
 Anemi Tedavisi
o DEA’de oral demir tedavisi ile hemoglobin 2-4 hafta
içinde 1-2 g/dl artar. Bu nedenle tedavinin
başlanmasından 2-4 hafta sonra bir kan sayımı
istenmelidir.
o Uygun demir dozları verilmiş ve altta yatan neden
düzeltilmiş ise anemi 2-4 ay içinde düzelecektir.
o Hemoglobin normalleştikten sonra demir depolarını
doldurmak için 3 ay daha demir tedavisine devam
edilmelidir. Daha sonraki izlemeler aneminin ağırlık
derecesine, altta yatan nedene ve hastanın klinik
durumuna göre (doku hipoksisi ve kalp yetersizliği
bulgularının varlığı) değişir.
o Oral demir tedavisi daha güvenli ve ucuz olduğu için
intravenöz demir tedavisine tercih edilmelidir.
 Anemi Tedavisi

Aşağıda belirtilen durumlarda parenteral demir tedavisi önerilebilir: 

o  Hastanın oral demir tedavisine uyumu veya tahammülü yoksa 
o  Aneminin ağır olması 
o  Kan kaybının devam etmesi 
o  Gastrointestinal hastalığın alevlenmesi (ülseratif kolit) 
o  Demir emilim bozukluğunun olması
o  Hemodiyaliz hastaları
o  İşlevsel demir eksikliği (eritropoyetin tedavisinde olan böbrek   
hastası, kanser hastası, ) 

Düşük dozda tedavinin sürdürülmesi :

Anemi düzeldikten ve demir depoları normalleştikten sonra, ek demir ihtiyacı devam ediyorsa düşük dozda demir
idamesi verilebilir (menoraji, büyüme dönemi). Demir eksikliği olup anemisi olmayan hastalara da aynı tedavi
uygulaması düşünülebilir.
Demir metabolizmasını kontrol testleri, demir
tedavisi bittikten en az sekiz gün sonra
yapılmalıdır.

Demir tedavisine yanıt yetersiz ise

• Yanlış tanı
• Komplike hastalık (kronik hastalık, dismorfik
anemi)
• Hastanın tedaviye uyamaması
• Uygun olmayan reçete (doz veya preparat)
• Demir emilim bozukluğu
• Kanamanın devamı düşünülmelidir.
Gebelikte Demir Eksikliği

o Gebelik, doğum ve emzirme dönemlerinde demir

ihtiyacında artma vardır. Toplam demir kaybı 1000 mg
dolayındadır.
a) Anemisi olmayan gebelere günde 15-30 mg
elemantal demir verilebilir. Bu birçok prenatal
vitaminlerin formülünde vardır.
b) DEA’sı olan kadınlar kılavuzda belirtilen dozlarda
demir tedavisi almalıdır.
o Gebelikte aneminin tanımlanması şu şekilde olmalıdır:
1. trimester- hemoglobin < 11 g/dl
2. trimester- hemoglobin < 10,4 g/dl
3. trimester- hemoglobin < 11 g/dl
o Eğer gerekliyse ikinci ve üçüncü trimesterde intravenöz
demir güvenle verilebilir.
 o Demir eksikliği aneminiz varsa sağlığınıza dikkat
etmeniz önemlidir. Demir düzeylerinizin arttığına
emin olmak için düzenli olarak doktorunuza
görünmelisiniz. Tıbbi kontrollerde doktorunuz
ilaçlarınızı veya takviyeleri değiştirebilir. Ayrıca
beslenmenizi iyileştirmek için önerilerde

Demir Eksikliği bulunabilir.

o Demir takviyelerini sadece doktorunuzun
Anemisi ile Birlikte onayıyla ve onun yazdığı şekilde kullanın.
Vücudunuzda aşırı miktarda demir bulunması da
Yaşamak olasıdır (demir yüklenmesi denen durum).
Vücudunuzda çok fazla demir bulunması
organlarınıza zarar verebilir.
o Demir düzeyleriniz normale dönene kadar
halsizlik (yorgunluk) ve demir eksikliği anemisinin
diğer belirtilerini hissedebilirsiniz. Demir
düzeylerinin normale gelmesi aylar sürebilir. Yeni
belirtiler oluşursa veya belirtileriniz kötüleşirse
doktorunuza bildirmelisiniz.
Beslenme Dışında Demir Takviyesi

Demir düzeylerinizi olabildiğince hızla yükseltmek için demir takviyesi almanız gerekebilir. Demir takviyeleri
düşük demir düzeylerini aylar içinde düzeltebilir. Takviyeler tablet halinde veya çocuklar için damla şeklindedir. 

Demirin fazlası zararlı olabilir, bu nedenle demir takviyelerini sadece doktorunuzun önerdiği şekilde almanız
gerekir. Demir takviye ilaçlarını çocukların erişemeyeceği yerlerde bulundurun. Böylece yanlışlıkla aşırı doz
demir almaları önlenebilir. 

Demir takviyelerinin dışkının renginde koyulaşma, mide rahatsızlıkları ve yemek borusunda yanma hissi gibi yan
etkileri olabilir. Demir ayrıca kabızlık yapabilir, bu nedenle doktorunuz dışkı yumuşatıcı bir ilaç kullanmanızı da
önerebilir. 

44
 o Öncelikle riskli gruplar saptanmalıdır.
I. Gebeler 
II. 0-2 yaş grubu bebekler 
III. Kız ergenler (menstural kanama)
Toplumda Demir IV. Doğurganlık çağındaki tüm kadınlar
Eksikliğinin Önlenmesi o Tüm bu riskli gruplarda demir desteğinin
İçin Neler Yapılabilir? kullanılması hem kadın sağlığı hem de bu
kadınlardan doğacak bebeklerin sağlığı
açısından önemlidir.
o Ancak temel hedef ‘‘demirden zengin
beslenme’’ olmalıdır.
 Toplumda Demir Eksikliğinin Önlenmesi İçin Neler
Yapılabilir?

o Tüm bebeklere doğumdan sonra ilk 6 ay tek başına ve en az 1 yıl anne sütü verilmesi, bu konuda ilk alınacak
önlemdir.
o İnek sütü ile karşılaştırıldığında demirden fakir gibi gözükse de içeriğindeki demirin en az yarısının emilmesi,
demir depoları yeterli olarak doğan term bebekler için, anne sütünü yaşamın ilk 6 ayında eşsiz bir seçenek
haline getirmektedir. Ancak, 6 aydan sonra anne sütü bebeğin artan demir gereksinimine yetmediği için, bu
dönemde DE/DEA kolayca ortaya çıkmaktadır. Eksiklik oluşmaması ve gereksinimin karşılanabilmesi için 6 ay
sonrasında demirden zengin ek gıdalara başlanmalıdır.
o Bebeklerde 500-700 ml’nin üstünde inek sütü kullanımı birkaç nedenle demir eksikliğine yol açabilir. Bunlar ;
I. İnek sütünde demirin biyoyararlanımının düşük olması,
II. Kazeinin demiri bağlaması,
III. Bazı çocuklarda gizli, az miktarda gastrointestinal kanamaya yol açmasıdır.
 Toplumda Demir Eksikliğinin Önlenmesi İçin Neler
Yapılabilir?

o Demir emilimini engelleyen tanin, fosfat, fitat gibi

maddeleri içeren besinler (çay, kahve, unlu
mamuller, süt ve ürünleri) bilinçli tüketilmelidir. 
o Bu besinlerin demir ile etkileşimini azaltmak için
öğün dışı saatlerde tüketilmeleri önerilir.
o Asit, demir emilimini arttırdığından demir kaynağı
besinler asidik besinler (meyveler, limon vs) ile
birlikte tüketilebilirler.

o Ekonomik olarak durumu iyi olmayan ailelere demirden zengin gıdalara ek olarak, ülkemizde yaygın olarak
hazırlanıp tüketilen, çekirdekli üzümden yapılmış pekmez önerilebilir.
o Üzümün asıl demir içeren yeri çekirdeği olduğu için pekmezin çekirdekli üzümden yapılmış olması önemlidir.
Ayrıca pekmez yapımında toprak kullanılmasının demir içeriğini azaltabileceği unutulmamalıdır.

47
 Dünyada ve Türkiye ‘de Demir Eksikliği
Anemisi Sıklığı 
Demir eksikliği ve demir eksikliği anemisi (DEA) tüm Dünya’da global hastalık yükünde ilk on beş arasına
girmektedir. Dünya genelinde anemi prevalansı; okul öncesi çocuklarda % 47.4, gebe kadınlarda % 41.8 ve
gebe olmayan kadınlarda ise % 30.2’dir.

Demir eksikliğine bağlı kansızlık özellikle 6-24 aylık çocuklarda,

doğurganlık çağındaki kadınlarda, okul çağındaki çocuklarda ve
adolesan çağında sıklıkla görülmekte ve ağır seyretmektedir. DSÖ’ne
göre bir ülkede anemi prevalansı %5’in altında ise sorun yoktur. %5-
19 arasında ise hafif, %20-39 arasında ise orta,> % 40 ise ağır bir
halk sağlığı sorunu olarak değerlendirilmektedir. 

48
 Dünyada ve Türkiye ‘de Demir Eksikliği
Anemisi Sıklığı 
Demir eksikliği anemisi günümüzde en sık görülen sorunlarındandır. Gelişmekte olan ülkelerde yaşayan 3,5
milyar insanı etkileyen demir eksikliği anemisi en sık 6-24 aylık bebeklerde görüldüğü belirlenmiştir. DEA’ nın
sıklığını belirlemek için birçok ülkede prevalans çalışmaları yapılmıştır. DEA sıklığı ile ilgili en düşük oran
Kalifornia (%3.4)’da, en yüksek oran ise, Nijerya (%79.1)’da yapılan çalışmada bulunmuştur. 

Dünya Sağlık Örgütü 1993-2005 verilerine göre Türkiye’de okul öncesi anemi prevalansı %32.6 olarak belirtilmiş
olup, bu durum orta derecede halk sağlığı problemi olarak değerlendirilmiştir. TC. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı
Genel Müdürlüğü 2017 kayıtlarına göre Demir gibi Türkiye Projesi ile DEA sıklığı çocuk yaş gurubunda
%30’lardan (%12-80), %6,3’e gerilemiştir. Erişkinlere bakıldığında DEA sıklığı %20 civarında olup, mensturasyon
ve gebelik nedeniyle en sık kadınlarda görülmektedir. 

49
 Demir Eksikliği Anemisi İçin Ülkemizde
Neler Yapıldı? 

Ülkemizde demir desteği programlarının yanı sıra beslenmenin düzenlenmesi, ergen ve doğurganlık çağındaki
kadınlarda demir eksikliğinin önlenmesi, toplumda obezite, helikobakter enfeksiyonu ve paraziter hastalıkların
azaltılması, doğumda kordun geç klemplenmesi gibi uygulamaları da içermelidir. Oral demir desteğinin sadece
yaşamın ilk yılındaki çocuklara değil, tüm risk gruplarına verilmesi uygun olacaktır. Demir, gelişmekte olan
ülkelerde yaşayan çocuklarda görülen, en yaygın tek besinsel eksiklik olup DE, dünya çapında aneminin en
yaygın nedeni olarak görülmektedir. Tüm hastalıklarda olduğu gibi “hastalığın önlenmesi” DE ve DEA için de en
iyi tedavi şeklidir. 

50
 Demir Eksikliği Anemisi İçin Ülkemizde
Neler Yapıldı? 

o Demir Gibi Türkiye Projesi Genelgesi 2004 / 21 

o T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel
Müdürlüğü , 19 Şubat 2004, ANKARA 
o Sayı : B100AÇS0140000 Konu :Demir Gibi Türkiye Projesi 

o Bilindiği üzere ülkemizde tüm ölümlerin yaklaşık yarısı 5 yaş altı çocuk
grubunda görülmekte ve bunların temelinde malnütrisyon ve
malnütrisyon nedeniyle ağır seyreden hastalıklar yer almaktadır. Yine bu
yaş grubunda, büyüme ve gelişme geriliği, anemi, vitamin yetersizlikleri,
iyot yetersizliği hastalıkları, diş çürükleri gibi beslenme sorunları
görülmektedir. Tüm yaş grupları için yaşamsal önem taşıyan demir eksikliği
anemisi, genel olarak 0-5 yaş grubundaki çocukların ve gebelerin ortalama
%50'sinde karşımıza çıkmaktadır. 

51
 Demir Eksikliği Anemisi İçin Ülkemizde
Neler Yapıldı? 

o Bu önemli halk sağlığı sorununun çözümü için Bakanlığımız ülke düzeyinde;

toplumun demir yetersizliği konusunda bilinçlendirilmesi, bebeklerin ilk 6
ay anne sütü almasının ve 6. Ayın sonunda uygun ve yeterli miktarda ek
besine geçilerek, emzirmenin 2 yaşına kadar sürdürülmesi, 4-12 ay arası
her bebeğe proflaktik amaçlı ücretsiz demir desteği sağlanması, 13-24 ay
anemisi olan bebeklere demir tedavisi önerilmesi amacıyla “Demir Gibi
Türkiye» projesini başlatmıştır. 

o Bu proje demir eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkan sağlık problemlerini en

az düzeye indirmek amacıyla “Emzirmenin Korunması, Özendirilmesi,
Desteklenmesi ile Demir Yetersizliği Anemisinin Önlenmesi Ve Kontrolü”
için başlatılmıştır. 

52
 Demir Eksikliği Anemisi İçin Ülkemizde
Neler Yapıldı? 

D vitamini yetersizliği ile ilgili Gazi Üniversitesi tarafından 2011

yılında yapılan araştırmaya göre: demir eksikliği anemisi
bulunma durumu annelerde %6,9 , çocuklarda %6,3 ‘tür. Ayrıca
annelerde D vitamini eksikliği %80 ‘nin üzerinde saptanmıştır.
Gebeye ve doğumdan sonra anneye 2.663.400 kutu D vitamini
preparatı dağıtılmıştır. Sağlık bakanlığının yürüttüğü bu program
sayesinde D vitamini yetersizliği yarı yarıya azaltılmıştır. Demir
eksikliği ile ilgili olarak 2004 yılından beri 15 milyonun üzerinde
bebeğe ulaşılmıştır. Annelere 2.332.600 kutu demir preparatı
dağıtılmıştır. 

53
KAYNAKÇA

o FERRİER, Denise R, Lippincott Görsel Anlatımlı Çalışma Kitapları:Biyokimya, Nobel Tıp Kitapevleri, Ocak 2019,
İstanbul, sy 403-404
o ARSLAN, Dilek, KÖKSEL, Hamit, Gıda Zenginleştirilmesi ve Bazı Yaklaşımlar, STED, 2003, 12/11,sy 419-420.
o EKŞİ, Aziz, KARADENİZ, Feryal, GIDA ZENGİNLEŞTİRME YAKLAŞIMI VE TÜRKİYE’DE UYGULANMA OLANAĞI,
Beslenme ve D iyet D ergisi / J Nııtr and Diet 25(2): 49,1996
o YURDAKÖK K., İnce O. (2009), Çocuklarda Demir Eksikliği Anemisini Önleme Yaklaşımları, Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Dergisi 52(4), 224-231
o Uzm. Dr. Zeliha GÜZELKÜÇÜK, Demir Eksikliği Anemisinde Önleyici Yaklaşımlar Nelerdir?, Klinik Tıp Pediatri
Dergisi Cilt: 9, Sayı: 5 Eylül - Ekim 2017, 33-36
o TUNÇ, Bahattin, Çocuklarda Demir Eksikliği Anemisi, Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi, 2008;2(2):43-57
o Bolaman Z., DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ, 6. ULUSAL İÇ HASTALIKLARI KONGRESİ, Erişim adresi:
http://www.tihud.org.tr/uploads/content/kongre/6/6.15.pdf
KAYNAKÇA

o T.C. Sağlık Bakanlığı –Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü – Demir Araştırması Raporu 
o T.C. Sağlık Bakanlığı – Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü – Demir Eksikliği ve Demir Eksikliği Anemisi Klinik Protokolü –
Araştırma, Geliştirme ve Sağlık Teknolojisi Değerlendirme Dairesi Başkanlığı – Ankara, 2020 
o T.C. Sağlık Bakanlığı –Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü – Çocuk ve Ergen Sağlığı Dairesi Başkanlığı – Demir Gibi Türkiye Programı 
o AS Kurt, S Savaşer - Deuhyo Ed, 2010 - core.ac.uk
o Atasever M. , Bağcı H. , 2020, Türkiye Sağlık Sistemi, sayfa 284 
o Turan Z. , 2015, A ‘dan Z ‘ye Vücut Geliştirme ve Fitness Ansiklopedisi, sayfa 762
o URL 1: http://www.kanhastaliklari.org.tr/icerik.php?id=127&alt_id=196&tab=126  
o URL 2 :  http://www.thd.org.tr/thddata/userfiles/file/demir%20eks%2026_04_2011%5B1%5D.pdf
o URL 3 : http://www.thd.org.tr/thd_halk/?sayfa=cocuklarda_demir_eksikligi_anemisi 
o URL4:
http://cdn.istanbul.edu.tr/statics/toplumhekimligi.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2016/04/B%C4%B0R-TOPLUM-SA%C
4%9ELI%C4%9EI-SORUNU-OLARAK-ANEM%C4%B0-VE-KONTROL-Prof-Dr.-Ay%C5%9Fe-Emel-%C3%96nal-Ekim2015.pdf
 

55
56
57
58
 BİZİ DİNLEDİĞİNİZ
İÇİN TEŞEKKÜRLER..

            BİZİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER..

59