25/06/2021

4.1 Quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền

Chương 4 • Độc quyền là sự tồn tại một số ít các doanh nghiệp lớn
CẠNH TRANH VÀ ĐỘC chi phối SX và thị trường, có khả năng định ra giá cả
QUYỀN TRONG NỀN KINH TẾ độc quyền nhằm thu lợi nhuận độc quyền cao.
THỊ TRƯỜNG • Nguồn gốc: độc quyền phát sinh chủ yếu từ cạnh tranh
GV: Tiến sĩ Phan Văn Phúc • Độc quyền không thủ tiêu cạnh tranh mà trái lại làm
cho cạnh tranh gay gắt thêm.

4.2 Độc quyền và độc quyền nhà nước

4.2.1 Lý luận của Lênin về độc quyền Nguyên nhân hình thành độc quyền
Nguyên nhân hình thành độc quyền Khủng hoảng KT làm Tập trung SX
Đẩy nhanh Hình thành cho các nhà TB nhỏ nhanh chóng
KHKT bị phá sản
phát triển tích tụ và tập các xí nghiệp
thúc đẩy
LLSX
trung SX có quy mô lớn.
Những ngành mới ngay từ đầu
T
phát triển
T
đã có quy mô lớn
Thôn tính &
Hệ thống
Cạnh tranh sáp nhập các
công ty lớn
công ty nhỏ

* Lợi nhuận độc quyền và giá cả độc quyền

Các tổ chức Giá cao (bán) Giá thấp (mua)
ĐQ
•Lợi nhuận độc quyền là lợi nhuận thu Giá cả p > p
ĐQ
được cao hơn lợi nhuận bình quân CNTB ĐQ Giá cả trong giai
ĐQ

•Giá cả độc quyền là giá cả do các tổ chức đoạn ĐQ

độc quyền áp đặt trong mua và bán CNTB tự do

GCSX = k + p Giá cả
pk ĐQ< p
k ĐQ
cạnh tranh
Giá cao Giá thấp
GT HH = c + v + m
(mua) (bán)

1
 25/06/2021

* Tác động của độc quyền đối với nền KT: * Những đặc điểm kinh tế cơ bản của độc quyền
Tích cực: Thứ nhất, tập trung sản xuất và sự thống
• Tạo khả năng to lớn trong nghiên cứu và triển khai hoạt động trị của các tổ chức độc quyền
KHCN
• Tạo ra sức mạnh KT thúc đẩy phát triển sản xuất lớn, hiện đại
Tiêu cực:
• Gây thiệt hại cho người SX nhỏ, hộ gia đình và người tiêu dùng
do chịu sự áp đặt giá cả Cartel Syndicate Trust Consortium
• Có thể kìm hãm tiến bộ kỹ thuật
• Chi phối các quan hệ KT, CT, XH, phân hóa thu nhập tăng

Những đặc điểm kinh tế cơ bản của độc quyền Thứ hai, sự thống trị của tư bản tài chính
Thứ nhất, tập trung sản xuất và sự thống Tập trung
trị của các tổ chức độc quyền N.H A N.H E N.H B
20TR $
N.H A
Hiện nay, bên cạnh sự tồn tại của các c.ty ĐQ còn 75 TR$ N.H C
10 TR $ 100 TR $
có DN vừa & nhỏ. Vì: 30TR$
N.H D
• Sự chuyên môn hóa dẫn đến sự hình thành hệ 25TR$
ĐỘC QUYỀN ĐỘC QUYỀN
thống gia công phụ thuộc chặt chẽ vào ĐQ. CÔNG NGHIỆP NGÂN HÀNG
• DN vừa & nhỏ linh hoạt trong cơ chế thị trường.
TƯ BẢN TÀI CHÍNH

TB tài chính là sự thâm nhập và Thứ ba, xuất khẩu tư bản trở thành phổ biến
dung hợp vào nhau giữa TB CNo
XK TB là đem TB ra nước ngoài để
và TB N.H. 4 tỷ $
TƯ BẢN SX và chiếm đoạt M
TÀI (20%)
CHÍNH 20 tỷ $ Nguyên nhân XK TB
TẬP Parent Một số
company Nhiều nước lạc
ĐOÀN nước TB
TBTC (C.ty mẹ) hậu về kinh tế
Buộc CP phải “thừa” tư thiếu tư bản.
có đường lối bản. Dòng
phù hợp với lợi Subsidiary TB
ích của chúng
C.ty con

2
 25/06/2021

Đặc điểm mới của XK TB

1000

Hình thức XK TB
Các nước PT
500 với nhau - 70%

Từ các nước
30%
70% PT sang các
Trực tiếp Gián tiếp nước ĐPT -
0 30%

Nhà TB trực tiếp s.d - Đầu tư gián tiếp qua 1900s 1970s 2000s Lượng TB XK
(tỷ US $)

TB của mình để TT CK.

1. Khối lượng TB XK 2. Dòng TB XK chủ yếu
chiếm đoạt M ở nước - Cho vay thương mại.
tăng rất nhanh hiện nay là giữa các nước
ngoài. (FDI) - ODA. TB với nhau

Thứ tư, sự phân chia thế giới về mặt kinh tế Thứ năm, sự phân chia lãnh thổ giữa các cường quốc

Phân chia thế giới về KT là phân chia địa Các cường quốc ra sức xâm
lược thuộc địa.
bàn đầu tư và thị trường thế giới giữa các
tổ chức ĐQ.

Cạnh tranh khốc liệt giữa tổ chức ĐQ dưới sự hậu Đấu tranh để tranh
thuẫn của nhà nước tư sản đi đến sự thoả hiệp. giành thuộc địa
Hình thức mới:
Quốc tế hóa và toàn cầu hóa ngày càng tăng do  Tranh giành ảnh hưởng
sự tác động của các tổ chức độc quyền  Biên giới mềm (kinh tế)
 Cách mạng màu sắc

4.2.2 Độc quyền nhà nước trong CNTB
Nguyên nhân ra đời và phát triển của độc quyền NN:
• Quy mô nền kinh tế ngày càng lớn.
• Khủng hoảng, lạm phát và thất nghiệp ngày càng
nghiêm trọng.
• Sự bành trướng của các tổ chức độc quyền xung đột lợi
ích với các đối thủ trên TT thế giới.
4.2.2 Độc quyền nhà nước trong CNTB
* Bản chất của độc quyền NN:
Là sự thống nhất của 3 quá trình kết hợp chặt chẽ nhau:
(1) tăng sức mạnh của các tổ chức độc quyền
(2) tăng vai trò can thiệp của NN vào kinh tế
(3) kết hợp sức mạnh của độc quyền tư nhân với sức mạnh
của NN, làm cho bộ máy NN phụ thuộc vào các tổ chức
độc quyền

3
 25/06/2021

* Những hình thức chủ yếu của chủ nghĩa tư bản - Sự hình thành và phát triển của sở hữu nhà nước.
độc quyền nhà nước
- Sự kết hợp về nhân sự giữa các tổ chức ĐQ và NN SH NN TB là SH của tập thể giai cấp TS độc
Nhà TB trở thành quyền nhằm đảm bảo sự PT của CNTB.
1 quan chức NN Chức năng của SH NN:
HỘI CHỦ XÍ NGHIỆP
Mở rộng SX TBCN
NN TƯ SẢN
2 Giải phóng TB từ ngành lợi nhuận thấp
TẬP ĐOÀN TB vào ngành có lãi cao hơn
Tham gia quản lý, trở thành
người đỡ đầu Là công cụ để NN điều tiết KT vĩ mô

Câu hỏi ôn tập:

- Sự điều tiết kinh tế của nhà nước
NN TS điều tiết KT:
Các chính sách KT: c/s chống khủng hoảng, chống
lạm phát, c/s tăng trưởng KT.
Các công cụ KT: ngân sách, thuế, ngân hàng NN,…
Các kế hoạch và chương trình KT,…
1. Trình bày nguyên nhân hình thành và những đặc
điểm kinh tế cơ bản của độc quyền trong chủ nghĩa tư
bản? Những biểu hiện mới về kinh tế của độc quyền
trong chủ nghĩa tư bản ngày nay?
2. Phân tích nguyên nhân hình thành và đặc điểm của
độc quyền nhà nước trong nền kinh tế thị trường tư bản
chủ nghĩa? Vai trò và hạn chế phát triển của chủ nghĩa
tư bản ngày nay?.