erini alabi; iili denilen, Dugun isim juli veya gp, * ft eskiden covert j ae Belirli gekim gekilleri ile vazite gine, duct fiil ee ae fill cekimlerinin temelini kuran, ote yandan biitiin jg, bir vyandan a a fii] kalibna sokarak, onlari fiillestirerek isim ciimlelerin; ve isim sekille: bu fiilin Tirkgede miihim bir yeri, gok husust bir durum, ortaya gikaran bu fiili burada ayrica ele alacak ve belirli cekim sekilley, dir. Onun igin : Z ei veynsg biiyiik rolleri yakindan gorecegiz. isim fiili 501. Biitiin isim ve fiil sekillerinin sonuna gelerek onlardan birlesik filler yaptigi igin ana yardimer fiil, isimleri fiillestirdigi igin de isim fiili de- digimiz i- fiilinin tek basa kék olarak kesin ve belirli bir mandsi yoktur. Onun icin imek seklinde fiil ismi de kullamilmaz. Ayni sekilde baska hig bir yapim ekini de almaz, hig bir isim veya fill g6vdesi meydana getirmez. Yalniz kok olarak belirli gekim sekilleri iginde ortaya cikar. Yalnz yanma geldigi isim veya fiil sekli ile birlikte agik bir mana kazanur, belirli bir va- Zife goriir. Bu durumdaki mana ve vazifesinden anlasilyor ki i- fiilinin oF fiiline cok yakin bir manasi vardir. oy 8 _ © filinin dért cekim sekli, dort kipi vardir, Bunlar simaiki ae riilen secmis zaman, Ogrenilen gecmis zaman ve sart sekilleri 5 simdiki zaman sekli kelimeler halinde ortaya gikan bir gekim mis bulunan, eklerden ibaret olan, béylece birlestigi isimlerle Mkabilen bir cekimdir, Diger tigi ise kelimeler halinde tani birilen, fakat kktinw kaybederex 315 to her an ek ‘ot jiplesdir. “mee elveristi bu. : i filinin simdiki zam: i 502. i filinin simdiki zamanina genis 2aman da quien exiesme genig zaman iizerinden olmus, by aoe ae ia artiklani olarak kalmistr. Fakat bugiin esas itibaryie ont So 7 a isin esas itibariyle simdiki mpd eimekte, genip Zaman ifadeleri simdiki zaman gouge ig zaman fonksiyonundan ibaret kalmaktadir. Bu ekler *i Saat ci gamanda fil halinde ortaya ciktgins, cikmakta devars ewe {indiki zamanda olmakta bulundugunu bilditic, haber vernon Ga eklere eskiden haber ekleri ( edat-t haber chaber edatis) denints de bildirme ekleri adi verilmektedir. i [sim fiilinin simdiki zamanini kargilayan bu ekler bugiin sdyledir : jf _ Teklik 1. sahis: -2m, -im, -um, -iim 2. sabis: -sin, -sin, -sun, -siin 3. gahis: -dir, -dir, -dur, -diir; -nr, -tir, -tur, -tiir — Gokluk 1. ahs: -1z, -iz, -uz, -iiz , 2. sahis : -siuz, -siniz, -sunuz, -siiniiz 3. sahis: -dirlar, -dirler, -durlar, -diirler; -tirlar, -tirler, turlar, -tiirler ki bu eklerin teklik, gokluk birinci, ikinci sahuslan birinci ‘cKlerinin aynidir. Demek ki isim fillinin genig zaman kipi ¢k- Kokii ile gekil ve zaman eki diigmils geriye sahs ekleri kelms- fgahis ekleri diisen kok ve gekil ve zaman ekinin mind ve tok. fe almislar, béylece yap: bakumndan ayni kealinakla beral 24 mindan asil sahis eklerinden farkh bir hilviyet ee isim ve isim sekillerine gelerek onlart fiillestirmeleri evde-y-im evde-sin evde-dir evde-y-iz evde-siniz evde-dirleri okluk iigiincii sahuslar fiil ¢ekimlerinde tictincit g.. in utes. pata olarak been tll: Ag his se lar iizgiin misallerinde oldugu gibi. Fill gekimlerinde sahis ¢j zel, age lar ‘ci oldugu, sekil ve zaman eki sahis da ifade ettigi igin liciin. yalnz 5 Be, eksizdir. Burada ise isim fiilinin iigtincii sahislan olarak cil ee baska k6k, sekil ve zaman eki yerini de tutmaktadirlar, bu ekler $ her zaman degil, bazen kullanilmazlar. Cokluk Ugtincii sahista een de yalmz gokluk eki kullanibr : cocuklar tzgiinler, Sinem Gevdelg misallerinde oldugu gibi. Bazen de cokluk eki asil ekten Gnce getirilir: ey. delerdir misalinde oldugu gibi. 503. i- fiili Eski Tiirkgede er- seklinde idi. Normal bir yardimer fiil olan ve biitiin kipleri bulunan er- fiilinin Bat Tiirkgesine gegerken r’si diis- mils, e-i degismesi ile vokali de degiserek i- gekli ortaya gikmistir. Ote yan- dan fiilin cekim sahasi da datalmis ve i- fiili Bat: Tiirkeesinin basindan be- ri dért cekim gekli iginde kullanila gelmistir. er- fiili Eski Tiirkgede ashnda, genig zaman: ile yardimct fiil olarak, bildirici fiil olarak s6yle vazife gé- riirdii : men eriir men «benim» sen eriir sen «sensin» ol eriir ol siz eriir siz «sizsiniz> olar eriir-ler ( olar ) «onlardirlar> Fakat daha, Eski Tiirkcede iken eklesme olmus ve bazen eriir dlise- tek men men «benim», sen sen gibi rulmaga baslamistir. Batt Tlirkgesine gelince er- i- oldugu igin gibi bir genis zaman sekli de kalmamis, béylece eklesme mz eklesmis sekiller hakim olmus, sahis zamirleri de tz te vtilerek bildirme ekleri’ ortaya gikmistir. Yalniz, birinci, ikinei sahislary fiilinin genis zamanimin tur. Usiineii gahislar ise baska bi317 - durrlar ile eklegmis skier dart asilmustt. in yanmnda kangik olarak aci, ikinci saluslarda bildirme eklerinin Bat. Tiirkgesi abit, asilart olan sahis eklerindeki gibi seers ior ae bikdirme ekleri yle id: Lise a Se 1. sahis: van, -ven; -vanin, -venin; -vam, -vem -am, em 2. sahus : -sin, -sin 3. gahis: -dur, -diir (durur ) 1 -vuz, -vilz nuz, -liz 2. sahis : -stz, -siz 3, sahis: -durlar, diirler ( dururlar ) ki Bati Tiirkcesinde baslangicta tigtincli gahus bildirme ekleri Vokalli ve di olmustur: agag-dur, gice-diir misallerinde bia gibi, Bu gekil Osmanlicada da uzun miiddet devam etmig ve ancak sy eovlarinda vokal ve Konsonant wyumlarina baglanmgts, Bur ia, Faki Anadolu Tiirkcesinde ve Osmanlicada iigtincit sahislarin eklesme- vaman daima durur, dururlar seklinde kaldiklanns diirir, dit- ine gegmediklerini; eski metinleri okurken punlart vokal uyumu- jkinci sahislarin ge- dogru olmadifin: belirtmeliyiz. Birinci, ahs ekleri ile bir olmus, béylece yokany® aldigamiz. bu- ortaya gikmistir. ekleri gibi bildirme ekleri de vul rgusuzdurlar ve vurguy” in gegmig, zaman- inin var olan kiplerinden biti gorillen £ aman i fiiline diger fiillerden farksi2 olarak goriilen eet a i isim fillinin gordlen gecmit zaman bugi indi-k i-di-niz iedi-ler a ilgili gelisme sey abit diger fillers pan CamScanner ile tarand318 mig zamanmndan farksizdi. Burada dikkat edilecek sey ka Bu cekimde de digererindeki gibi + kOkit Bat: Turkgesinis 5 Out dlipme, béylece gekim de eklegme temayill gisteric, Esk angst sinde normal olarak umumiyetle i= muhafaza edilmektedic aa Ti vezin icabr olarak daha o devirde iken bu i- nin diistirildiigg, oot Pil uz; iginde-di, Cinde-diim, kigi-diik misallerinde olduga. git, se Bimiz gibi, o devie iin ‘nin digdrlmemesi normed, Ona Jere cok dikkat etmek, vezin zarureti yoksa fill eklestitmemege ta iml4nin sasirtic: taraflarina kapilmamaga calismak Hamar. Cigy, Kiden bu gekimler gok defa isi igaretenmeden ek imlfs ile yeni sa ipinde-di gibi bugin bile tam eklesme olmayan ve igindexedt qo kollanilan misaller Eski Anadolu Tirkcesi igin normal olamay, Se asa Bortiy, 2 dedi. N Metin. bu husus. Osmanhicada gittikee fazlalagmis, nihayet bugiinkii seklini valde giin konsonantla biten isimlerden sonra umumiyetle diisirilmektedir: gins: di, kag-t misallerinde oldugu gibi. Fakat giizel idi, kis idi, yok idik kulla- niglari da yadirganmaz. Vokallerden sonra ise eklesme hig bir zaman tam olmamakta, ya fiil kOkit oldugu gibi muhafaza edilmekte veya diigen vokal ortada bir y birakmaktadir : hasta idi, kéylii idi, hasta-y-dt, kéylii-y-dit mi- sallerinde oldugu gibi. Agizlarda ise i- diisiirilmedifi halde filin vokal uy. muna uyduruldugu goriiliir : var idi, cocug udu misallerinde oldugu gibi Ogrenilen gecmis zaman 506. isim fiilinin var olan bir kipi de budur. Cekimi tabii diger fill- lerdeki gibidir. Bugiin bu cekim sdyledir : i:mis-im i-mis-iz i-mis-sin icmis-siniz ivmis i-miseler Bu cekimin de eklerle ilgili gelisme seyri diger filllerdekinden farks™ dir. Kok diigmesi ise bugiin tamamiyle gériilen gecmis zamandaki gibidit Eskiden kék vokalini gériilen gecmis zamandan daha cok muhalaza or Eski Anadolu Turkcesi ile Osmanlicanin baslarinda hemen hemen big siirmemistir. Sart 507. Isim fiGnin var olen doedinel pl gers gots COUa! a iber fillerden farksizdir, Bugiin bu gekim gSyledir: 3319 j-se-m s ipse-n Ese-k ise i-se-niz i-se-ler py getinin de cklerle it gelpmes: dig ismesi diger fiillerdeki Pe oy da gorilen gesmi 3 a a ig Zamandaki gibidir. Bibi, Kok dis. sm fillinis menfisi 508 isim fiilinin var olan di h oi lért cekimi wes ol a ica ba ddet aS ie bunlardir. i filinin ime. pete yl. Bunun icin deg < dei menfileri digerfillerden bay Noiik ifade eden bu edat isim filini pl ment estén ayn jade eden bu edat ism flnin takildiy imi aay ona isim fitinin misbet eke ive et Be er hen sekilleri ilave edilir : git in, dese msallerinde oldu gibi. dele se ee deg selinde ii. Mnf seildcki Kok sue eacre abide, smesi de tipkt miisbet se- aa Tarkgede er- fillinin diger kipleri gibi tabi, menfi cekimleri d ae Zamaninin menfisi er-mez seKlinde idi. Bu gekil nt et bes ( ecu aye;isun fiilinin menfisinde degil yerine bir gok iemez) seklini kullana gelmistir. Batt Tirkgesi ftaaindad, Val k str ‘irkgesi bu bakimdan ea 1 12, Eski Anadolu Tiirkcesinde ve Osmanlicanin bas- s Dou ee (imes) sekli ile de kargilagiriz. Fakat bu her halde Bet gesinin tesitinde Kalan sairlerin naklettikleri Kelimelerden a oa iginde yasamamustr. i, bir ismin fail beri gordiigimilz piitii . ein le isnadi igin kullamlan isim fiili, n sonlarina getirilerek fillleri destekleyen yardimet fil ola 2 » Aslinda getirildipi fil sekilleri de onun ‘@niinde isimden ; oe ler. Fakat zamania bu ‘fade kaybolmus ve isi fitisin ie tic bir cekim unsuru olarak fil gekimine ashing aot, in birlesik gekimleri bu sekilde meye™ in bu sekilleri ile isimleri fill- ekleri ve kelimeleri Fiitlerin birlesik. gekimler! anan hare ve pe vnairilen VO tasatl tasarlama kipleti ile ae we veya et eek Becmis zamanda, SgrenilesKuvvetlendirme V6 ©" eae i ile yapilan hikaye, rivayet ve . 564. {sim fiilinin Es ea ey Sindiki ame ns ae gekimieri yamine or ci birlesik gekim olarak alabiliriz, Gergekten jsim sit eka ie gimdiki zamanunin teklik Ugtinell sahsindaki dr, gj, ee ar, -tir, -tur, -tir cki fill gekimlerine de katilmakta, béylece on. misallerinde oldugu gibi USWUE : gel-en-de «ge. sm. + Y “ar, er ur, -lir ~ Bunlar da genis zaman ifade eden isi is partisip ekleridir : ; pe (gdz), tut-ar (el), geg-er (abge) aig ue pti. B - ler cok fazla kullanilmaz. Genig zaman partisipi uae iz gibi, daha Gok -an, -en°li gekil kullani -r ve -ar, eee gekil ve zaman eki durumuna gecen partisip cklerindedir. -ur, -iir skiden vardi, sonradan ortadan kalkmistr 7 3. -mig, -mis, -mus, -miis Seemig zaman ifade eden bu ck de gok kullanilan bir partisip ekidir: if (kémiir), susa-rug (insan), geg-mis (gin), gor-miis, ‘gecir-mis oku-mug (adam ) misallerinde oldugu gibi. Tabit, bu ckin eskiden sekilleri vardi. Vokal uyumuna son devirlerde baglanmistr. Bu Zamanda sekil ve zaman eki durumuna gecen partisip eklerin- ‘eki olarak bu’ ekin gecmis zaman ifadesinde Orenilen ges- ifadesi pek yoktur. Sadece gecmig zaman ifadesi_ vardir. ., -dlik, -duk, -dik, -tk, ~tik, -tuk, -tiik emis zaman ifade eden ve sok Kullanilan partisip ekid duyulma-dik (sz), gor-diiB-li-™ yap-tigtm» 8 oe ibii-niic, kos-tuk-lart misallerinde oldugu ot tarafi bilhassa iyelik eki alarak Fullamimase Be eri pek fazia Kullaniimaz. Kullans wna ce te Dalece oo Oats iyelik eki en bit partisip CO una. BeFmerTine enzeteek NE336 tipteki sahis eklerinin cokluk birinci sahislarinin -k, -% that bep olmustur. Eskiden bu ekin yalnz -duk, -diik sekli vardy, vor e ne Osmanlica iginde baglanmis, diger gekilleri ancak son zane Sm ya gikmistir. nlarda ony, Bu partisipin de esitlik eki almig sekli gerundium fonksiyonuna pj; iniig, béylece partisip mandsim: kaybetmistir : al-dik-ca, geld. a bitin. rinde oldugu gibi. Agizlardaki vardiginan evarinca> ( < vardigi yon diginen egelince> ( < geldigi ilen) gibi sekillerde de biyle ad » ee desi vardur. um ita 575. -acak, -ecek Gelecek zaman ifade eden bu ek de en cok kullanilan partisip ekle- rinden biridir : yat-acak (yer ), dog-acak ( gocuk ), gel-ecek (ay), veril-ecek (borg) misallerinde oldugu gibi. Eski Anadolu Tiirkcesinin sonlarinda ortaya cikmis olan bu ek de ay- ni zamanda sekil ve zaman eki durumuna gegen partisip eklerindendir. 576. -maz, -mez Menfi genis zaman partisip eki olan bu ek de eskiden beri genis lei de kullanila gelmistir : agri-maz (basim ), din-mez ( ajrt ), sdn-mec (gts bit-mez titken-mez (is) misallerinde oldugu gibi. Menfi genis zaman partisipi olarak bunun yerine menfi filler, = -en’li partisipleri de kullanilmaktadir : agma-y-an, bitme-y-en gibi. ss Ciabomiet : i ile -z partisip vee maz, -mez ekinin aslinda -ma-, -me- menfi eki ile ee c paglangisiat yapma ekinin birlesmesinden ortaya gikugi agikur. Tw ced sinde sexi! beri kullanilan -maz, -mez eki genig zaman cekiminin meni zaman eki durumuna da gegmistir. Bu ek menfilik ifade ettigi halde, bazen menti tirildigi gériltir: gdrme-mez-lik, duyma-maz-lik misa! Bu ekin ablatif seklini -madan, -meden gerundiumu rai ok pek dogru degildir: gel-mez-den dnce, yap-maz-dan evvel or parks dugu gibi, Fakat bu kullanig yeni bir sey olmayip Eski de ve Osmanlicada da gériiliir. i fii! gdvdelerine bh Jlerinde ©Jolu Tiirkcesinde ekin bugiinkiin a BB “pi gekillerde goriilmesidir. den farkl bir lla da fr esi rb st. O5t, | Lg ier zaman ifade eden bir partsip ekidir: | pu da sree esi misallerinde oldugu gibi. Eskiden Baie oe | ook kadar fazla Kol i ¢ kadar fazla ki lanilmaz. Bt i |e Eo, -e ; . Bu ck Eski A\ " een gexil ve zaman eki durumuna da regi eae -gesi seklinde olan bu ekin -ga, -ge gelecek zaman par- @ ki ile -st, “5! iyelik ekinin birlesmesinden giktigt anlasiimaktadir. 518, -dt, -di, -du, -dii, -t, -ti, -t4, til ap sev-di, killbas-tt, begen-di, de-di ko-du, gece Kon-du gibi misallerde den bu ek son zamanlarda béyle kelimelerde partisip eki durumuna gec- ij gGriiniyor. Fakat bu émeklerin baska sekillerden veya bilhassa gériilen zaman cekiminin Kligelesmesinden ikmus olmast da muhtemeldir. halde, bu ekin partisip eki ‘oldugunu ihtiyatla kabul «de gordtigimiz gibi Pr ‘anh sahasinda ne fiilden isim yapma eki ile Ss ae bu ek tabii Eski Anadolt rE ara geo zaman de dig gibi bu ek patti ‘1 oe ee eki olarak gorekil338 580. -dagt, -degi Eski Tiirkgenin gelecek zaman partisip eklerinden biri olan by ti Tiirkcesinin baslarinda da tek tiik misallerde goriilebilir : Ol-deci, = : gibi. Fakat daha, Eski Anadolu Tiirkcesi devrinde iken biisbiitin aa mustur. Isim fiilinin partisipi 581. Biitiin bu partisip ekleri icinde é- fiili yalniz -diik ekini alr: i-diig-i seklinde gériildiigii gibi. i- fiilinin bu tek partisipi eskiden daha gok kullanilirdi. Bugiin de kliselesmis olarak yasamaktadir: ne idiigi belirsiz misalinde oldugu gibi. Gerundiumlar jen fiil gekilleridit. Bunlat 582. Gerundiumlar hareket hali ifade ed ‘¢ hareket, B¢ ne fiil cekimleri gibi sekle, zamana ve sahsa baglanmis bi aa tisipler gibi nesne ifade ederler, Gerundiumlar sahsa ve 2am slayan elie yan milcerret bir hareket hali kargilarlar. Hal ve durum KPI” oan i lere zarf diyoruz. Su halde gerundiumlar fiillerin zart ge eb partisipe isim fil dedigimiz gibi, gerundiuma da zarf fill diy’ i pe Ape ak! oa Gerundiumlar hareket hali ifade ettikleri aon y . isim te a ‘ tisiplerden cok farkli olarak isim degil, fiil olan fiilleria 7 at Janilmaz, isim gekim ve isletme eklerini almaziar. 28160 gerundl sie loa aR a aR ae ET Oc