Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân

Nguyễn Tuân là một nhà văn tài hoa-khí phách. Ngay từ trước cách mạng
tháng Tám, ngòi bút ấy đã biết hướng thiện, hướng mĩ để tìm ra và lưu giữ lại
cho đời những vẻ đẹp của một thời vang bóng. Trong nhiều vẻ đẹp của Vang
bóng một thời xuất bản năm 1940 mổi lên vẻ đẹp chói loà, rực rỡ vẻ đẹp của
Chữ người tử tù.

I/Tìm hiểu chung

1.Tác giả

Nguyễn Tuân (1910-1987) quê làng Mọc, huyện Từ Liêm, nay thuộc phường
Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội, là nhà văn có tài năng và tài hoa đặc
biệt của văn học Việt Nam. Nguyễn Tuân sinh ra trong một gia đình nhà nho
vào thời buổi Hán học đã lụi tàn, chịu ảnh hưởng từ người cha là một ông tú
Nguyễn An Lan. Nhiều tác phẩm củanhà nho tài hoa bất đắc chí Nguyễn
Tuân thể hiện sự hoài niệm về những nét đẹp văn hoá cổ truyền đã mất đi.
Trong đó, tiêu biểu nhất là tập truyện Vang bóng một thời.

2.Tác phẩm

Chữ người tử tù là một truyện ngắn tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật
Nguyễn Tuân trước Cách mạng. Truyện ngắn này có một tình huống truyện
rất độc đáo. Huấn Cao là một tử tù nhưng lại là người đại diện cho thiên
lương, là một nghệ sĩ ban phát cái đẹp. Viên quản ngục là người đại diện cho
chính quyền nhưng lại là người được nhận cái đẹp từ người tử tù. Huấn Cao
và viên quản ngục là hai hình tượng nghệ thuật đẹp của Nguyễn Tuân.
* Cảnh cho chữ là cảnh tượng xưa nay chưa từng có, cuộc tương phùng kì
ngộ của những liên tài tri kỉ giữa chốn ngục tù xoay quanh việc xin chữ và
cho chữ của tử tù, quản ngục và thầy thơ lại.

Tình huống độc đáo : cái đẹp được sáng tạo trong tù ngục.

 Người cho chữ là tử tù, người nhận chữ là quản ngục. Cái ác cúi đầu trước
thiên lương, cái thiên lương được tôn vinh nơi cái ác ngự trị. Vẻ đẹp của tài
năng và thiên lương đã tỏa sáng nơi tăm tối nhất. Đó là sự vững bền và bất
khuất của chân lí.

II/Đọc-hiểu văn bản

1.Tình huống truyện đặc sắc

Tình huống truyện là "cái tình thế xảy ra truyện", là "một khoảnh khắc mà
trong đó sự sống hiện ra rất đậm đặc", là cái "khoảnh khắc chứa đựng cả
một đời người" (Nguyễn Minh Châu).

Tình huống truyện còn được hiểu là mối quan hệ đặc biệt giữa nhân vật này
với nhân vật khác, giữa nhân vật với hoàn cảnh và môi trường sống, qua đó,
nhân vật bộc lộ tâm trạng, tính cách, hay thân phận của nó góp phần thể hiện
sâu sắc tư tưởng của tác phẩm.

Trong truyện ngắn Chữ người tử tù, Nguyễn Tuân đã xây dựng được một
tình huống truyện độc đáo. Hai nhân vật Huấn Cao và quản ngục, trên bình
diện xã hội, họ hoàn toàn đối lập nhau. Một người là tên "đại nghịch", cầm
đầu cuộc nổi loạn nay bị bắt giam, đang chờ ngày ra pháp trường để chịu tội ;
còn một người là quản ngục, kẻ đại diện cho cái trật tự xã hội đương thời.
Nhưng họ đều có tâm hồn nghệ sĩ. Trên bình diện nghệ thuật, họ là tri âm, tri
kỉ với nhau. Tạo dựng tình thế như vậy, đồng thời cho họ gặp nhau giữa chốn
ngục tù, tối tăm nhơ bẩn, tạo nên một cuộc kì ngộ kì lạ và đáng nhớ.

Tình huống truyện độc đáo thể hiện ở mối quan hệ éo le, đầy trớ trêu giữa
những tâm hồn tri kỉ. Hai nhân vật được đặt trong một tình thế đối địch : tử
tù và quản ngục. Chính tình huống độc đáo này đã giúp làm nổi bật trọn vẹn
vẻ đẹp của hình tượng Huấn Cao, đồng thời cũng làm sáng tỏ tấm lòng biệt
nhỡn liên tài của viên quản ngục. Từ đó mà chủ đề của tác phẩm cũng được
thể hiện sâu sắc.

2.Hình tượng Huấn Cao

Trong Chữ người tử tù, ngòi bút Nguyễn Tuân đã tập trung khắc hoạ vẻ đẹp
của hình tượng nhân vật Huấn Cao. Vẻ đẹp của Huấn Cao(HC) là vẻ đẹp lãng
mạn, một vẻ đẹp được lí tưởng hoá, được thể hiện một cách khác thường
chừng như không thể xảy ra được. Huấn Cao hiện lên một cách rực rỡ, chói
sáng nhờ được tô đậm bằng những tương phản gay gắt.

a)Huấn Cao-con người tài hoa xuất chúng

Tài hoa của HC được giới thiệu ngay từ đầu truyện qua lời của các nhân vật
khác. Nhân vật chính chưa xuất hiện nhưng đã được giới thiệu là một người
mà vùng tỉnh Sơn ta vẫn khen cái tài viết chữ nhanh mà rất đẹp là ngươì văn
võ đều có tài. Nguyễn Tuân đã chú ý giơí thiệu cái tài hoa của HC trươc khi
giới thiệu nhân vật.

Cái tài hoa của HC nổi tiếng đến mức viên quản ngục phải đãi ngộ ông cả
tháng giời để hy vọng xin được chữ bất chấp thái độ khinh bạc của kẻ dưới
quyền.

Trong cảnh cho chữ, tài hoa đã thực sự toả sáng đã tạo nên không khí thiêng
liêng khiến cho những người xa cách vị thế xã hội đã chụm đàu vào say xưa
hướng tói cái đẹp.

Miêu tả cái tài hoa tuyệt đích của HC cũng chính là cách để Nguyễn Tuân thể
hiện quan niệm liên tài của mình. Cái tài là thứ quý hiếm đáng được tôn thờ
và ngưỡng mộ; phải là cái phát lộ đến tuyệt đích; phải có giá trị thanh lọc
tâm hồn con người.

b)Huấn Cao-người có khí phách phi thường

Khí phách khác người của HC cũng được giới thiệu ngay từ đàu truyện, là
người có nghĩa khí chọc trời khuấy nước.

Khí phách ấy còn thể hiện rõ ràng bằng những hành động và cách ứng xử của
Hc trong ngục. Thái độ thản nhiên đến lạnh lùng nhận rượu thịt suốt nửa
tháng trời, khinh bạc trước kẻ tiểu nhân, không vướng bận hạ thấp mình khi
rơi vàp cảnh ngục tù. HC vẫn sống ung dung đường hoàng trong những ngày
chờ ra pháp trường.

Trong cảnh cho chữ con người ngang tàn ấy cổ đeo gông, chân vướng xiềng
vẫn say xưa sáng tạo, không thèm nghĩ đến cái chết đang kề cổ

c)Huấn Cao-người có thiên lương rực rỡ

Ông là người có nhân cách cao cả,chữ chính là cái tâm của ông. Đối với HC
chữ là thứ quý nhất trên đời song không vì thế mà đổi chữ lấy vàng bạc,
quyền thế. Chữ chỉ dành cho những người tri kỷ, cho chữ viên quản ngục tức
là HC đã xem quả ngục là người tri kỷ. Chữ không thể treo nơi tối tăm, bẩn
thỉu cũng có nghĩa là cái đẹp không thể tồn tại bên cái xấu xa. Chữ thể hiện
hoài boã của một đời người.Nét chữ vuông vức,tuơi tắn chính là tinh hoa của
đời HC khiến quản ngục phải nghẹn ngào vái lạy.

Qua hình tượng nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân muốn bày tỏ những quan
niệm của mình về cái đẹp. Trong truyện, Huấn Cao được xây dựng không chỉ
là người có tài mà còn có tâm, có "thiên lương" (bản tính tốt lành). Huấn Cao
không chỉ có thái độ hiên ngang, bất khuất, coi thường cái chết và tiền bạc mà
còn có tấm lòng yêu quý cái thiện, mềm lòng trước tấm lòng "biệt nhỡn liên
tài" của viên quản ngục (sẵn lòng cho chữ khi hiểu rõ thiện căn và sở thích
cao quý của ông ta) và thậm chí còn biết sợ cái việc chút nữa "phụ mất một
tấm lòng trong thiên hạ". Có thể nói đó là hai mặt thống nhất của một nhân
cách lớn. Như thế, trong quan điểm của Nguyễn Tuân, cái tài phải đi đôi với
cái tâm. Cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau. Đó là một quan điểm
thẩm mĩ tiến bộ của tác giả.

3.Hình tượng viên quản ngục

Dù có thể được coi là nhân vật phụ, song qua ngòi bút của Nguyễn Tuân, viên
quản ngục cũng là một nhân vật độc đáo :

 Là một người làm nghề coi ngục, là công cụ trấn áp của bộ máy thống trị
đương thời, nhưng viên quản ngục lại có thú chơi thanh cao, tao nhã thú
chơi chữ. Ngay từ khi còn trẻ, khi mới "biết đọc vỡ nghĩa sách thánh hiền",
ông đã có cái sở nguyện "một ngày kia được treo ở nhà riêng mình một đôi
câu đối do tay ông Huấn Cao viết".
Viên quản ngục là người biết trân trọng giá trị con người. Điều đó thể hiện
rõ qua hành động "biệt đãi" của ông đối với Huấn Cao – một kẻ tử tù đại
nghịch.
 Cái sở nguyện thanh cao muốn có được chữ của Huấn Cao để treo bất chấp
nguy hiểm, cùng thái độ thành kính đón nhận chữ từ tay Huấn Cao cho thấy,
viên quản ngục là một người có tấm lòng "biệt nhỡn liên tài", là người biết
trân trọng những giá trị văn hoá.

Diễn biến nội tâm, hành động và cách ứng xử của viên quản ngục cho thấy
đây cũng là một nhân cách đẹp, một "tấm lòng trong thiên hạ" tri âm, tri kỉ
với Huấn Cao. Đó là "một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn
mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ".

Có thể nói, viên quản ngục là một người biết giữ "thiên lương", biết trân
trọng giá trị văn hoá và tài năng, là người có tâm hồn nghệ sĩ, không có tài
nhưng yêu tài, không sáng tạo được cái đẹp nhưng biết yêu và trân trọng thật
lòng cái đẹp.

4.Cảnh cho chữ-"cảnh tượng xưa nay chưa từng có"

Vẻ đẹp của hình tượng nhân vật Huấn Cao được bộc lộ một cách chói sáng,
rực rỡ nhất trong cái đêm ông cho chữ viên quản ngục. Cảm hứng mãnh liệt
trước một "cảnh tượng xưa nay chưa từng có" đã khiến Nguyễn Tuân thoả
sức thể hiện khả năng sử dụng vốn ngôn từ phong phú, sắc sảo của ông.
Những lớp ngôn từ vừa trang trọng cổ kính, vừa sống động như có hồn, có
nhịp điệu riêng, giàu sức truyền cảm. Bút pháp dựng người, dựng cảnh của
nhà văn đạt đến mức điêu luyện. Những nét vẽ của nhà văn trong đoạn này
rất giàu sức tạo hình. Thủ pháp tương phản được sử dụng rộng rãi và có hiệu
quả đã làm nổi bật hơn bao giờ hết vẻ đẹp trang trọng, uy nghi, rực rỡ hào
quang bất tử của hình tượng nhân vật Huấn Cao.

Có thể nói : cảnh Huấn Cao cho chữ viên quản ngục là một "cảnh tượng xưa
nay chưa từng có", vì :

 Việc cho chữ vốn là một việc thanh cao, một hoạt động sáng tạo nghệ thuật
lại diễn ra trong một căn buồng tối tăm, chật hẹp, ẩm ướt, hôi hám của nhà tù
(tường đầy mạng nhện, tổ rệp, đất bừa bãi phân chuột, phân gián). Cái đẹp
lại được sáng tạo giữa chốn hôi hám, nhơ bẩn ; thiên lương cao cả lại toả sáng
ở chính cái nơi mà bóng tối và cái ác đang ngự trị.

- Người nghệ sĩ tài hoa đang say mê tô từng nét chữ không phải là người được
tự do mà là một kẻ tử tù đang trong cảnh cổ đeo gông, chân vướng xiềng, và
chỉ sớm tinh mơ ngày mai đã bị giải vào kinh để chịu án tử hình.

Trong cảnh này, người tù thì nổi bật lên uy nghi, lồng lộng, còn quản ngục,
thơ lại (những kẻ đại diện cho quyền thế) thì lại "khúm núm", "run run" bên
cạnh người tù đang bị gông xiềng kia...

Trật tự, kỉ cương trong nhà tù hoàn toàn bị đảo ngược : tù nhân trở thành
người ban phát cái đẹp, răn dạy ngục quan ; còn ngục quan thì khúm núm,
vái lạy tù nhân.

Thì ra, giữa chốn ngục tù tàn bạo, không phải những kẻ đại diện cho quyền
lực thống trị làm chủ mà là người tử tù làm chủ. Đó là sự chiến thắng của ánh
sáng đối với bóng tối, của cái đẹp đối với cái xấu xa, nhơ bẩn, của cái thiện
đối với cái ác,... Đó là sự tôn vinh cái đẹp, cái thiện và nhân cách cao cả của
con người bằng một bức tranh nghệ thuật đầy ấn tượng.
5.Bút pháp miêu tả nhân vật

Các nhân vật của Nguyễn Tuân tuy chỉ được miêu tả trong những khoảnh
khắc nhưng đó là những khoảnh khắc đặc biệt, bởi thế đều rất ấn tượng.

Nhân vật rất giàu tính cách, rất ngang tàng, rất tài năng nhưng cái tâm cũng
luôn trong sáng. Đó là những biểu tượng về cái đẹp, là những con người hoàn
mĩ.

Trong truyện, đáng chú ý nhất là đoạn miêu tả cảnh vật và không khí thiêng
liêng, cổ kính của cảnh cho chữ. Đoạn văn này thể hiện tài năng sắc sảo của
Nguyễn Tuân không chỉ trong việc sử dụng ngôn ngữ một cách điêu luyện mà
còn ở khả năng sử dụng bút pháp đối lập trong tạo dựng cảnh. Chính nhờ thủ
pháp đối lập (một thủ pháp đặc trưng của văn học lãng mạn) mà cảnh tượng
này hiện lên với đầy đủ vẻ đẹp trang trọng, uy nghi, rực rỡ của nó

6. Quan điểm nghệ thuật

Quan điểm nghệ thuật của Nguyễn Tuân được thể hiện ở chỗ nhà văn luôn
tiếp cận đối tượng từ phương diện văn hoá thẩm mĩ. Ông đặc biệt chú ý đến
cái tài và cái tâm của nhân vật. Trước Cách mạng, nhà văn đặc biệt chú ý đề
cao cái đẹp, nhất là những nét đẹp văn hoá truyền thống. Quan điểm nghệ
thuật của nhà văn được tập trung thể hiện ở nhân vật Huấn Cao. Qua nhân
vật này, nhà văn đề cao vẻ đẹp của tài năng, thiên lương và khí phách. Huấn
Cao là sự kết hợp hoàn mĩ giữa tài và tâm. Còn nhân vật viên quản ngục là
một chứng minh của nhà văn về sức mạnh cảm hóa của cái đẹp. Người sáng
tạo ra cái đẹp là người tài và người biết thưởng thức cái đẹp cũng là người có
thiên lương.
III/Tổng kết

1.Nội dung

Qua hai nhân vật HC, viên quản ngục và cảnh cho chữ, tác phẩm tập trung
ca ngợi vẻ đẹp của tài năng và thiên lương. Nguyễn Tuân đã thể hiện quan
điểm tiến bộ và nhân văn: caí taì, cái đẹp phải gắn liền với cái thiện. Cái đẹp
và tài năng không chỉ có sức mạnh toả sáng ở mọi nơi mà còn có sức mạnh
cảm hoá và chiến thắng cái xấu, cái ác.

2.Nghệ thuật

Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Bút pháp lãng mạn dựng nhân vật HC với
những nét tính cách được lý tưởng hoá, đối lập với hoàn cảnh, dứng cao hơn
hoàn cảnh. Nét tính cách nào của nhân vật cũng được tuyệt đối hoá đến độ
phi thường. Nếu HC được khắc hoạ thiên về hành động thì viên quản ngục
được khắc hoạ thiên về chiều sâu tâm lí. Độc thoại nội tâm được sử dụng để
soi rõ từng biến động tinh vi nhất trong tâm hồn nhân vật. Qua đó nhân vật
tự thể hiện mình một cách chân thành nhất.

Truyện đã xây dựng một tình huống đặc biệt, đó là cảnh cho chữ- một cảnh
tượng từ xưa đến nay chưa từng có, được dựng bằng bút pháp đối lập, chứa
đựng yếu tố khác thường để làm nổi bật cái đẹp, cái lý tưởng; qua đó thể hiện
tính cách nhân vật, thể hiện quan điểm của tác giả về cái đẹp

Ngôn ngữ giàu tính tạo hình, sử dụng nhiều từ Hán Việt từ cổ để tạo dựng
không khí thời đại và con người vang bóng.