TRETËSIRAT

Tretësira është përzierje homogjene e dy ose më shumë

substancave, njëra prej të cilave është tretësi dhe të tjerat
janë substancat e tretura.
Tretësi në përgjithësi është substanca në sasinë më të
madhe dhe që ka gjendjen fizike të tretësirës.
Sipas gjendjes fizike:
⮚ Tretësira të gazta
⮚ Tretësira të lëngëta
⮚ Tretësira të ngurta Tretësira ujore e KMnO4
Tretshmëria e një substance në një tretës të dhënë, në një temperaturë
të caktuar, tregon sasinë maksimale të substancës së tretur në një sasi
të caktuar tretësi dhe që krijon një sistem të qëndrueshëm.
2
(Përqendrimi)
 Sipas përqendrimit:
▪ Tretësira të holluara
▪ Tretësira të përqendruara.
Substancë e pastër ⇌ Substancë e tretur
Në ekuilibër:
• Nuk ndryshon përqendrimi i substancës së tretur •
Tretësira quhet e ngopur
• Përqendrimi i tretësirës së ngopur, jep tretshmërinë e substancës
së tretur.
Substancë e pastër ⇌ Substancë e tretur
Trjetje e pangopur Tretje e ngopur Tretje e tejngopur ( të
paqëndrueshme)
 3

PROCESI I TRETJES. HIDRATIMI.

Rregullat e tretshmërisë:
1. E ngjashmja tret të ngjajshmen
2. Kristalet atomike nuk treten në asnjë tretës
3. Tretësit polarë tresin shumë komponime jonike
Tërheqjet jon-dipol relativisht të forta, bëjnë që jonet të kalojnë nga kristali në
fazë të lëngët në formë të solvatuar (hidratuar nëse tretësi është H2O).

Hidratimi është procesi në të cilin, një jon rrethohet nga molekulat e

ujit dhe lëvizin nëpër tretësirë në këtë formë.
⮚ Në tretësirë ujore, jonet negative hidratohen si rrjedhim i tërheqjeve
 ndërmjet jonit dhe atomeve H (ndonjëherë krijohen ura hidrogjenore,
si tek H2SO4).
⮚ Jonet pozitive hidratohen, si rrjedhim i tërheqjes së tyre me çiftet
elektronike vetiake të O të molekulave të ujit.
BeCl2(ng) + 4H2O → Be(H2O)42+ + 2Cl-(aq)
⮚ Jonet e vegjël në madhësi dhe me ngarkesë të lartë, hidratohen më
tepër.
4
 5
Substancat që kristalizojnë nga tretjet ujore me një numër të
caktuar molekulash ujë quhen kristalhidrate.
 BeCl2 4H2O
FeCl3 6H2O
Zn(SO4)2 7H2O
CuSO4 5H2O
CuSO •5H
4 2O
CuSO
4

Energjia që çlirohet gjatë procesit hipotetik, në të cilin formohen

jonet e hidratuara prej joneve në gjendje të gaztë, quhet entalpi e
hidratimit të joneve.
K+(g) + Cl-(g) → K+(aq) + Cl-(aq) ΔH = - 684.1 kJ Madhësia e entalpisë
së hidratimit varet nga përqendrimi i tretësirës përfundimtare, pra i
referohet hollimit infinit. Vlera e entalpisë së hidratimit, është
tregues i madhësisë së tërheqjes ndëmjet joneve dhe molekulave të
ujit, që i hidratojnë ato. Një vlerë e lartë e saj, tregon
6
për një shkallë të lartë hidratimi.
 ENTALPIA E TRETJES
Entalpia e tretjes quhet ndryshimi i entalpisë gjatë procesit të tretjes
së një substance në një tretës.
Vlera e entalpisë së tretjes varet gjithashtu si entalpia e hidratimit,
nga përqendrimi i tretësirës përfundimtare (me hollim infinit).
Procesi i tretjes përbëhet nga disa stade.
 7

a) Procesi i tretjes është egzotermik

b) Procesi i tretjes është endotermik
kJ KCl(ng) → K+(aq) + Cl-(aq) ΔH = + 17.1 kJ
AgF(ng) → Ag +(g) + F-(g) ΔH = + 910.9 kJ
Rapori i lartë
Ag+(g) + F-(g) → Ag +(aq) + F-(aq) ΔH = - 931.4
kJ AgF(ng) → Ag +(aq) + F-(aq) ΔH = - 20.5 kJ
ngarkesë:përmasë i joneve ndikon në
entalpinë e tretjes, ashtu si edhe tek
KCl(ng) → K+(g) + Cl-(g) ΔH = + 701.2 kJ
energjia e rrjetës.
8
K+(g) + Cl-(g) → K+(aq) + Cl-(aq) ΔH = - 684.1
Entalpitë e tretjes të disa kristaleve jonike
 ⮚ Entalpitë e tretjes së kristaleve
molekulare, janë më të vogla se
të kristaleve jonike.
⮚ Entalpitë e tretjes së substancave
molekulare në tretësa apolare,
janë endotermike.

Entalpia e tretjes së gazeve, është

proces egzotermik.
⮚ Ligji i Henrit: C = k x P
Sasia e gazit të tretur në një sasi të
dhënë tretësi, në temperaturë
konstante, është në përpjestim të
drejtë me trysninë pjesore të gazit
mbi tretësirë (kur gazi nuk reagon
kimikisht me tretësin).
9
Faktorët që ndikojnë në procesin e tretjes.
 1. Përzierja
2. Polariteti i substancave dhe tretësit
3. Shkalla e grimcimit
4. Temperatura
5. Trysnia në rastin e tretjes së gazeve

Substancë e tretur + H2O ⇌ Tretje e ngopur +

Energji Ulja e temperaturës favorizon proceset egzotermike.
Energji + Substancë e tretur + H2O ⇌ Tretje e
ngopur Rritja e temperaturës favorizon proceset
endotermike.
Kur substancat treten në tretësira afërsisht të ngopura, entalpitë e tretjes janë
endotermike, prandaj duhet rritur për tretjen e tyre (entalpitë e hidratimit janë të
vogla). 10
 Vetitë koligative të tretësirave.
Trysnia e avullit të tretësirave.
• Trysnia e avullit të një tretësire (Ppërgj.) është e barabartë me shumën e
trysnive pjesore të përbërësve të tretësirës (përbërësit janë të avullueshëm).
Ppërgj. = pA + pB
• Trysnitë pjesore të përbërësve të një tretësire (të holluar dhe ideale) jepen prej
ligjit të Raulit:
pA = XA PoA pB = XB PoB
Ppërgj. = XA PoA + XB PoB
PoA dhe PoB- trysnia e avullit të përbërësve të pastër
 11
Nëse një tretësirë përgatitet nga tretja e një substance joflurore dhe që nuk
shpërbashkohet, trysnia e avullit të tretësirës, shkaktohet vetëm nga molekulat e
tretësit. PoB = 0 pra XB PoB = 0

Ppërgj. = XA PoA + XB PoB = XA PoA

Meqë XA + XB = 1 XA = 1 – XB dhe

Ppërgj. = (1 – XB) PoA

Ppërgj. = PoA – XB PoA

Trysnia e avullit të tretësit të pastër, (PoA) zvogëlohet me një madhësi të barabartë me

XB PoA.
Pra, trysnia e avullit të tretësirës është më e vogël se trysnia e avujve të tretësit
të pastër, me një madhësi proporcionale me thyesin molar të substancës së tretur
joflurore.

Shembull:
Gjeni trysninë e avullit në temperaturën 50oC të tretësirës 1.00 m të një substance të
tretur joflurore dhe që nuk shpërbashkohet në ujë, duke e konsideruar atë ideale. Në
 12
këtë temperaturë, trysnia e avullit të ujit është 0.122 atm.
Pika e ngrirjes dhe e vlimit të tretësirave.
Ulja e trysnisë së avullit të tretësirës të substancave joflurore, në krahasim me
tretësin e pastër, ndikon në pikat e vlimit dhe të ngrirjes së këtyre tretësirave.
Ndryshimi i temperaturës, është në përpjestim të drejtë me përqendrimin e
substancës së tretur në tretësirë.
Pika e ngrirjes e tretësirës është më e ulët se pika e ngrirjes të tretësit të pastër.
Ulja e temperaturës, është në përpjestim të drejtë me përqendrimin e substancës së
tretur në tretësirë.
Pika e vlimit e tretësirës është më e lartë se pika e vlimit të tretësit të pastër.
Rritja e temperaturës, është në përpjestim të drejtë me përqendrimin e substancës
së tretur në tretësirë.

Δtvl = mˑkvl

Δtng = mˑkng

m – përqendrimi molal
kvl dhe kvl – konstante
 13
Shembull:

14
 Trysnia osmotike
Ato veti të tretësirave, që varen kryesisht nga përqendrimi i grimcave të tretura
dhe jo nga natyra e këtyre grimcave, quhen veti koligative.
Për tretësirat e substancave joflurore vetitë koligative janë:
▪ Ulja e trysnisë së avujve
▪ Ulja e pikës së ngrirjes
▪ Ngritja e pikës së vlimit
▪ Trysnia osmotike

Kalimi i ujit nga zona me përqendrim më të

lartë në atë me përqendrim më të ulët, quhet
osmozë.
Ndryshimi në lartësi midis niveleve të
Rritja e trysnisë hidrostatike në të djathtë, bën që
ΠV = nRT Π = CMRTmolekulat e ujit të kalojnë nga e djathta në të majtë,
lëngjeve në të dy anët e tubit, është masë e derisa vendoset ekuilibri (barazohet shpejtësia e
trysnisë osmotike. kalimit djathtas të molekulave me shpejtësinë e
kalimit të tyre majtas). Nëse djathtas ushtrohet P më
e madhe se P e ekuilibrit, uji kalon ne drejtimin e
Tretësira: kundërt (majtas).
• Izotonike • Ipotonike
• Ipertonike Ky proces quhet osmoza e
15

kundërt.
Shembull:
 16
Tretësirat e elektroliteve
Substancat të cilat në tretësirë ujore shpërbashkohen në jone dhe si rrjedhim,
tretësira përcjell elektricitetin, quhen elektrolite. Uji i pastër shpërbashkohet pak
dhe e përcjell pak elektricitetin.
2H2O ⇌ H3O+(aq) + OH-(aq)

Substancat sipas aftësisë për tu shpërbashkuar ndahen:

▪ Elektrolite të fortë
▪ Elektrolite të dobët
▪ Joelektrolite

▪ Matjes së përcjellshmërisë elektrike të tretjeve.

+ H
NaCl (ng) Na (aq) + Cl- 2O (aq)

CH3COOH CH3COO-(aq) + H+(aq)

C6H12O6joelektrolit
Fortësia e elektroliteve përcaktohet me anën e:
 ▪ Reaktivitetit 17
kimik të tretjeve.

⮚ Vetitë koligative në tretësirat e holluara të elektroliteve ndryshojnë nga ato të

tretësirave të joelektroliteve me përqendrim të njëjtë.
⮚ Vlerat eksperimentale për vetitë koligative tek elektrolitet, ndryshojnë nga ato të
njehsuara.

18
Ulja e temperaturës së ngrirjes së disa tretësirave, krahasuar me
uljet e njehsuara.
Përqendrimi i tretësirës
 0.001 m 0.01 m 0.1 m
Joelektrolit 0.00186oC 0.0186oC 0.186oC
(Saharozi) 0.00186 0.0186 0.188
2 0.00372 0.0372 0.372
jone/formulë 0.00366 0.0360 0.348
(NaCl)
3 0.00558 0.0558 0.558
jone/formulë 0.00528 0.0501 0.432
(K2SO4)
4 0.00744 0.0744 0.744
jone/formulë 0.00710 0.0626 0.530
K3[Fe(CN)6]

19
Koefiçienti i Van Hof-it për disa elektrolite të forta në
 tretësirë.
Elektroliti Përqendrimi i tretësirës

0.001 m 0.01 m 0.1 m

NaCl 1.97 1.94 1.87

MgSO4 1.82 1.53 1.21

K2SO4 2.84 2.69 2.32

K3[Fe(CN)6] 3.82 3.36 2.85

▪ Ndryshimi vjen për shkak të ndërveprimit midis joneve (tërheqje-shtytje). ▪

Në tretësira të holluara, vlera e (i) i afrohet vlerës së pritur për shpërbashkimin
e plotë.
▪ Ngarkesat e joneve ndikojnë në vlerën e (i).

Joelektrolitet i = 1
Elektrolitet e forta i ≈ n
Elektrolitet e dobëta 1< i < n (i = [1 + α(n – 1)])
20