Termodynamika

ZASADA ZACHOWANIA ENERGII

Energia układu izolowanego nie ulega zmianie mimo biegnących w jego obrębie
procesów fizycznych i chemicznych. Ciepło jest formą energii. Ciepło i praca są sobie
równoważne. Stan układu określają niezależne parametry stanu P, V, T.
Energia wewnętrzna układu jest funkcją parametrów stanu
U = f(P, V, T)
Zmiana stanu układu może zajść w wyniku przemiany zmieniającej energię
wewnętrzną układu co może być wyłącznie skutkiem doprowadzenia energii z
zewnątrz układu.

1
 dU = dQ + AdL
B
QAB = U A − U B + A∫ dL
A

równania te uogólniają zasadę zachowania energii oraz zasadę równoważności pracy i

ciepła i wyrażają pierwszą zasadę termodynamiki.

Druga zasada Termodynamiki

Entropia
W przemianach nieodwracalnych w procesach samorzutnych nie można powrócić
do wyjściowego stanu przyrody (układ + otoczenie)
Odwrócenie kierunku procesu samorzutnego jest możliwe lecz otoczenie do stanu
początkowego nie powraca
δQ = Σ Ri(xi........xn)dxi

2
Ri – funkcje zmiennych stanu
Z równania wynika, że w bliskim otoczeniu każdego stanu istnieją stany nieosiągalne
po drogach, na których δQ = 0

Jest to własność przyrody, z której wynika matematyczna konieczność istnienia

mianownika całkującego elementarne ciepło przemiany
δQ/T = dΦ
Mianownikiem całkującym jest funkcja wspólna dla wszystkich faz będących w
równowadze cieplnej
3
Funkcja Φ = s zależy od parametrów stanu i nosi nazwę entropii
δQk
= ds
T

Qk – ciepło przemiany odwracalnej

T – temperatura bezwzględna
s = f(xi......xn)
xi – parametry stanu
δQ
s=∫ + const
T

Nie daje możliwości określenia wartości bezwzględnej s

natomiast umożliwia określenie zmian entropii pod warunkiem przemiany
kwazistatycznej
2
δQ
Δs = s 2 − s1 = ∫
1
T

4
W przemianie niekwazistatycznej temperatura otoczenia i siły są ≠ od temperatury i sił
układu
δQ
ds ≠
T

wyjątek stanowi ogrzewanie lub chłodzenie substancji w warunkach stałego ciśnienia

lub stałej objętości w tych warunkach ilość wymienionego ciepła bez względu na
charakter przemiany będzie stała
δQ
ds =
T

Jeżeli układ wymienia ciepło w procesie odwracalnym to:

dsuk = Qk/T oraz dsot = - Qk/T
dsuk + dsot = dsprz = 0
W procesach odwracalnych entropia przyrody nie zmienia się
W procesach nieodwracalnych

5
 dsuk > - dsot
dsuk + dsot > 0
entropia jest funkcją niemalejącą, a zmiana entropii układu i otoczenia jest
termodynamicznym kryterium odwracalności przemian
Ogólny zapis II zasady:
δQ
ds ≥
T
Energia swobodna i entalpia swobodna

δQ
wprowadzając ds ≥ ; do wyrażenia I zasady δQ = du − δL otrzymujemy
T

du − δL
ds − ≥0
T

Nierówność ta obejmuje obie zasady termodynamiki, procesy, które jej nie spełniają
nie są możliwe
6
 du − Tds ≤ δL
d (u − Ts ) ≤ δL f = u − Ts

df ≤ δL

u i s są funkcjami stanu a T parametrem stanu → f- jest funkcją stanu

f – energia swobodna
df ≤ − pdv + δL
Jeżeli proces jest izotermiczno-izochoryczny: dv = 0
df ≤ δL
Jeżeli proces jest izotermiczno-izobaryczny:
df + pdv ≤ δ → d ( f + pv) ≤ δL

f + pv = g
7
 g - entalpia swobodna (potencjał termodynamiczny)

energia swobodna i entalpia swobodna są funkcjami stanu i ich zmiany nie zależą od
drogi procesu ujmują to równania Gibsa-Helmholtza
Δf = Δu – TΔs
Δg = Δh – TΔs
w warunkach równowagi df lub dg = 0

8
 Zerowa zasada termodynamiki
Każde ciało ma zawsze dwa niezależne parametry stanu p i vm
Przy kontakcie adiabatycznym dwu ciał tworzących układ
adiab
p1 v1 ║ p2 v2
Układ może istnieć w równowadze przy nieograniczonej zmienności czterech
parametrów p1, v1, p2, v2. Natomiast gdy przegroda jest diatermiczna to dopuszczalna
jest zmienność trzech, a czwarty jest zdefiniowany
diater
p1 v1 ║ p2 → v2
Jeżeli w kontakcie diatermicznym zachodzi równość
f1(p1v1) = f2(p2v2)

9
to istnieje funkcja, która w kontakcie diatermicznym w stanie równowagi zachowuje
wartość stałą funkcja ta to TEMPERATURA.
Funkcja ta ma charakter intensywnego parametru stanu.
Jeżeli dwa ciała są w równowadze cieplnej z trzecim to są także w równowadze
cieplnej z sobą.

10
 Mechaniczna definicja temperatury
Weźmy pod uwagę sześcienne naczynie w którym zamkniętew są cząsteczki gazu,
poruszają się one swobodnie wymieniając pędy.

Kierunki ruchu rozkładamy na składowe x, y, z,

Suma v2x + v2y + vz2 = v2
v2x = v2y = vz2
v2x = 1/3 v2
siła wywierana na ściankę

11
 F = Nm v2x/l jeżeli prędkości czastek są różne wówczas trzeba przyjąć
wartość średnią
v2śr = v21 + v22+ v23+ +v2N/N
Ciśnienie p = F/S = F/l2 = mv2śrN/3l3 == mv2śrN/3V
pV = 1/3 Nmv2śr, Ekin = ½ mv2
pV = 2/3N (średnia energia kinetyczna)
pV = NkBT =2/3N (średnia energia kinetyczna)
T = 2/3kB(średnia energia kinetyczna)

T = 2/3kB(1/2 mv2śr)

12
Ciało stałe → ciało krystaliczne
Krystalochemia → sieć przestrzenna twór geometryczny utworzony przez
periodycznie rozmieszczone elementy materialne tworzące węzły sieci. W
rzeczywistości węzły te wyznaczają pozycje równowagowe, wokół których elementy
tworzące oscylują. Nawet w temperaturze 0K elementy te wykonują oscylacje o bardzo
małej, lecz ≠ od 0 amplitudzie.
Amplituda drgań wzrasta wraz z temperaturą. Kwant energii drgań sieci →fonon. w
ciele stałym liczba skwantowanych poziomów energetycznych jest bardzo duża.
Niezbędne jest wprowadzenie uproszczeń, które umożliwią opis.
Przybliżenie Borna –Oppenheimera.
Ecałkowita = Etrans + Erot + Eosc + Eelek

13
Dla materiałów o szerokim paśmie energii wzbronionych (izolatorów) podstawowym
składnikiem sumy jest Eosc. Dla metali należy uwzględnić dodatkowo Eelek. Pozostałe
składniki sumy uzyskują znaczące wartości dopiero w temperaturach bardzo wysokich.

W izolatorach atom oscylujący potraktować możemy jak drgający z częstością

rezonansową punkt materialny.
Częstość podaje równanie
1 f'
ν=
2π m
Energia oscylatora drgającego w kierunku x wyniesie

εx =
1
2
( ) 1
mv 2 + f ' x 2
2

14
oscylujący w sieci atom ma dwie składowe energii potencjalną i kinetyczną zgodnie z
zasadą ekwipartycji energii na każdą z nich przypada:
1 1
ε x = kT = kT = kT
2 2
W przestrzeni oscylator ma trzy stopnie swobody zatem całkowita jego energia
wyniesie

ε = 3kT
zatem energia przypadająca na mol
E = Nε =3kTN = 3RT
Prawo Dulonga-Petita
⎛ dU ⎞
⎜ ⎟ = cv = 3R
⎝ dT ⎠T

15
Prawo jest spełnione w zakresie temperatur>>0K
Z powyższej dyskusji wynika, że w ciele stałym temperaturę możemy wiązać podobnie
jak w gazach z energią kinetyczną cząstek oscylujących wokół położeń
równowagowych – węzłów sieci krystalicznej.

Ruch ciepła

Zachodzi poprzez: przewodzenie, promieniowanie i konwekcję.

Procesy wymiany zachodzą tak długo, aż temperatura w całej rozpatrywanej
przestrzeni nie zostanie wyrównana.

16
Przewodzenie- wymiana energii kinetycznej pomiędzy cząstkami w obrębie jednego
ciała. W ciałach stałych zachodzi za pośrednictwem ruchu drgającego elementów
tworzących strukturę ciała – przekazywanie fononowe energii.

Promieniowanie – przekazywanie ciepła w wyniku emisji i absorpcji promieniowania

elektromagnetycznego. Każde ciało, którego temperatura jest> od 0 K emituje
promieniowanie, które po przebyciu określonej przestrzeni jest absorbowane, a energia
promieniowania przekształca się w energię cieplną.

Konwekcja – unoszenie wiąże się ze zmianami gęstości cieczy i gazów o różnej

temperaturze. Ogrzanie powoduje obniżenie gęstości płynów i unoszenie ku górze
płynów o niższej gęstości.

17
W procesach rzeczywistych wymiana ciepła zachodzić może poprzez jednoczesne
działanie dwu lub nawet wszystkich trzech mechanizmów. Na ogół jednak można
wyróżnić w takich przypadkach mechanizm dominujący.
Przewodzenie ciepła
Temperatura ciała w dowolnym jego punkcie może być określona przez współrzędne
x, y, z oraz czas τ.
t = f (x,y,z, τ)
Jeżeli potrafimy określić temperaturę we wszystkich punktach układu to znane jest
pole temperaturowe układu. Jeżeli jest ono zależne od czasu to pole to jest nieustalone.
Gdy temperatura jest niezmienna w czasie wówczas pole jest ustalone
t = f (x,y,z, )
W praktyce często posługujemy się polem jednowymiarowym
t = f1 (x)

18
jednokierunkowy przepływ ciepła opisuje równanie Fouriera
dt
dQ = −λA dτ
dx
λ – współczynnik przewodzenia ciepła
w warunkach ustalonych
dQ
= q = const
dτ
wówczas równanie Fouriera przyjmuje postać

q = - λA dt/dx

Jeżeli przepływ ciepła następuje w środowisku płynnym, a przewodzenie ciepła

zachodzi w trzech kierunkach wówczas proces opisuje równanie Kirchoffa – Fouriera

19
 dt dt dt dt λ ⎛ d 2t d 2t d 2t ⎞
+ ux + u y + uz = ⎜⎜ 2 + 2 + 2 ⎟⎟
dτ dx dy dz cρ ⎝ dx dy dz ⎠

jeżeli przepływ ciepła zachodzi w ciele stałym to składowe ruchu

ux, uy i uz są równe zero i równanie przyjmuje postać
dt λ ⎛ d 2t d 2t d 2 t ⎞
= ⎜⎜ 2 + 2 + 2 ⎟⎟
dτ cρ ⎝ dx dy dz ⎠

λ
=a
ρc - dyfuzyjność cieplna

dt
w warunkach ustalonych gdy dτ = 0 równanie przybierze postać

20
 λ ⎛ d 2t d 2t d 2t ⎞
0= ⎜⎜ 2 + 2 + 2 ⎟⎟
cρ ⎝ dx dy dz ⎠
wyrażenie λ/cρ = a to dyfuzyjność cieplna, a>0, dla jednokierunkowego
przepływu ciepła

d 2t
2
=0
dt
jest to zgodne z równaniem Fouriera gdyż dt/dx w warunkach ustalonych jest stałe

21
 Współczynnik przewodzenia ciepła
q = - λA dt/dx
q ⎡ W ⎤ ⎡ cal ⎤
λ=− λ=⎢ =⎢
A
dt
⎣ mK ⎦ ⎣ mKsek ⎥⎦
⎥
dx
z zapisu tego wynika, że współczynnik przewodzenia ciepła określa nam tę ilość ciepła
jaka jest przewodzona przez powierzchnie 1 m2 oddalone od siebie na odległość 1 m w
ciągu 1 sekundy, gdy różnica temperatury przeciwległych ścian wynosi 1K.
Wielkość współczynnika przewodzenia ciepła jest uzależniona od szeregu czynników:
rodzaju wiązań chemicznych ciała stałego i jego struktury
zdefektowania struktury
mikrostruktury materiału
temperatury

22
wartości typowe współczynnika przewodzenia ciepła λ [W/mK]
Metale 10 - 102
Ceramika 10-1- 10
Gazy 10-2 – 10-1

Dyfuzyjność cieplna określa przepływ ciepła w stanie nieustalonym, natomiast w

stanie ustlonym funkcję tą pełni przewodność cieplna.
λ
= a - dyfuzyjność cieplna
ρc
ρ – gęstość, c – ciepło właściwe

23
W układzie zbudowanym z N atomów z których każdy może drgać w trzech
kierunkach ilość stopni swobody wynosi 3N, każdy zdolny jest absorbować energię
cieplną kBT
Objętość atomu Ω ≈ 1,4 * 10-23 Objętość N atomów wynosi N Ω
c ρ ≈ 3NkB/N Ω = 3kB/ Ω = 3*106 przyjmując że dla ciał stałych
cp = c V
λ = 3 * 106a
w materiałach których temperatura Debaya leży poniżej temperatury pokojowej
absorpcja ciepła nie jest klastyczna i jch ciepło molowe jest mniejsze od 3NkB
(diament)
materiały o małej gęstości (porowate) mają małą przewodność cieplną
mogą wykazywać dużą dyfuzyjność cieplną – szybko osiągają stan ustalony.
W teorii klasycznej przewodność cieplną podaje zależność

24
 λ = 1/3 cpc l
cp –ciepło właściwe, c prędkość cząstki, l – średnia droga swobodna
W ciele stałym w przewodzeniu ciepła uczestniczą cząstki poruszające się swobodnie
– elektrony w metalach, oraz fonony – drgania sieci o bardzo małej długości fali.
Metale – przewodnictwo elektronowe + przewodnictwo fononowe
Izolatory przewodnictwo fononowe
Gazy wymiana pędów w zderzeniach średnia droga swobodna cząstek
uzależniona od ciśnienia (l) budowy cząstek gazu i temperatury
(c).
Przewodzenie elektronowe uzależnione od stężenia defektów ograniczających drogę
swobodną (metale czyste – stopy)
Przewodnictwo fononowe uzależnione od rodzaju wiązań, symetrii wiązań i stężenia
defektów strukturalnych i mikrostrukturalnych

25
Przewodnictwo cieplne ciał stałych maleje ze wzrostem temperatury
Wszelkie czynniki, które ograniczają drogę swobodną nośników względnie zaburzają
harmoniczność ruchu drgającego powodują obniżanie
przewodności cieplnej.
Współczynnik przewodzenia ciepła wybranych tworzyw ceramicznych [W/mK]
200C 4000C 8000C 12000C
α Al2O3 szafir 200 120 80 60
α Al2O3 por. 0% 120 70 40 15
α Al2O3 por. 6% 40 15 8 5
SiC por. 1% 170 90 60 30
Si3Al2O3N4 por. 1% 10 10 9 8
Mullit por. 0% 8 5 4 3
Szkło 1,5 1.9 2.5

26
Zdefektowanie struktury np. odstępstwo od stechiometrii :
λ ≈ 1/n n – stężenie defektów
λ (UO2) 4λ(UO2,18)
Mikrostruktura
Współczynnik przewodzenia materiałów porowatych

λS >> λG

λm ≈ λS (1 – Vp) = λSVs
powyższe zależności można stosować do materiałów w których porowatość jest
mniejsza od 40%

27
 Tworzywa dwufazowe
Zbudowane z ciąghłej osnowy i zdyspergowanych w niej ziaren drugiej fazy
Indeks c – faza ciągła, d – faza zdyspergowana
1 − (λc / λd )
1 − 2Vd
2λc / λd ) + 1
λm = λc
1 − (λc / λd )
1 − Vd
(λc / λd ) + 1
Przypadki szczególne:
1. λc>>λd
λm = λc(1-Vd/1+Vd)

2. λc<<λd
λm = λc(1+2Vd/1+Vd)
28
Kompozyty warstwowe

29
Przewodzenie równolegle do warstw laminatu

λm = λ1V1 + λ2V2
Przewodzenie prostopadle do warstw laminatu

1 V1 V2
= +
λm λ1 λ2
λ1λ2
λm =
V1λ2 + V2λ1

30
 Przewodzenie ciepła przez ściankę płaską
Warunki ustalone

dT
T1 δ
λA(T1 − T2 )
q = −λA
dx
→ ∫ dT = − ∫ dx
T2 0
→ q= δ

31
 Przewodzenie przez ściankę wielowarstwową

T1 − T2 T2 − T3 T3 − T4
q1 = −λA ; q 2 = −λA q
; 3 = − λA
δ1 δ2 δ3

q1=q2=q3 – warunki stacjonarne

δ1 δ 21 δ3
T1 − T2 = q T − T = q T − T = q
λ1 A ; 2 3 λ2 A ;
3 4
λ3 A

⎛ δ δ δ ⎞
T1 − T4 = q⎜⎜ 1 + 2 + 3 ⎟⎟
⎝ λ1 A λ2 A λ3 A ⎠

32
 T1 − T4
q=
δ1 δ δ
+ 2 + 3
λ1 A λ2 A λ3 A
Wielkość δ/λ = R nazywamy oporem cieplnym
A(T1 − T4 )
q= i = n1

∑R
i =1

Przewodzenie ciepła przez ściankę cylindryczną.

q = - λA dt/dx

33
 T2 r2
dT q dr
q = −λ (2πrl )
dr ; ∫ dT =
T1 2πλL r∫1 r

π L ΔT
q=
1 r
ln 2
2λ r1
W przypadku ścianki cylindrycznej wielowarstwowej
πLΔT
q= i=n
1 ri +1
∑
i =1 2λi
ln
ri

34
 Wnikanie i przenikanie ciepła
Po obu stronach ściany znajdują się media z których jedno oddaje
ciepło do przegrody drugie odbiera ciepło od przegrody.
q = const

q1 = α1A(Tg – T1)
q2 = λ/δ A (T1 – T2)
q3 = α2A(T2 – To)

Tg – T1 = q(1/ α1A)
T1 – T2 = q(δ/λA)
T2 – To = q(1/ α2A)
35
Dodając stronami
Tg - To =q (1/ α1A + δ/λA + 1/ α2A)
Powierzchnia wymiany ciepła jest stała, zatem natężenie przepływu można napisać

AΔT
q=
1 +δ + 1
α1 λ α2

Oznaczając przez K
1
K=
1 δ 1
α1 + λ + α 2

nazywamy je współczynnikiem przenikania ciepła.

Dla ścianek wielowarstwowych możemy napisać
1
K= i=n
1 +∑
δi + 1
α1 i =1
λi α2

36
współczynniki oznaczone α nazywamy współczynnikami wnikania ciepła

opór cieplny R = 1/K

Dla wielowarstwowych ścianek cylindrycznych obliczenia są nieco bardziej

skomplikowane,
π
K=
1 +1 ln d 2 + 1
α1d1 2λ d1 α 2d 2

Z tego względu często przybliża się warunki odnosząc je do ściany płaskiej

szczególnie w przypadkach rur o cienkich ścianach.

37
 Konwekcja
Ruch ciepła związany jest z ruchem płynu, zachodzić może w warunkach ruchu
wywołanego różnicą gęstości płynu – konwekcja swobodna (unoszenie) lub w
warunkach, w których ruch płynu jest wymuszony – konwekcja wymuszona.
W konwekcyjnej wymianie ciepła przekazywanie ciepła związane jest z ruchem płynu,
a tym samym i ze zmianami jego właściwości wywołanymi zmianami temperatury.
Ogólne równanie wymiany w procesie konwekcyjnym możemy zapisać
dQ
= dq = αA(T1 − T2 )
τ
dq ⎡ W ⎤
α= ⎢ m2 K ⎥
dA(T1 − T2 ) ⎣ ⎦

Poprawne określenie współczynnika wnikania jest możliwe metodą doświadczalną

α = f(d, L, u, c, λ, η, ρ, β, ΔT, g)

38
d - średnica przewodu L - długość przewodu, u- Średnia liniowa prędkość płynu, c –
ciepło właściwe płynu, λ – współczynnik przewodzenia ciepła płynu, η – lepkość
dynamiczna, ρ – gęstość płynu, β - współczynnik rozszerzalności cieplnej płynu ΔT
różnica temperatur między płynem a ścianką, g – przyspieszenie ziemskie.
Posługując się zasadami analizy wymiarowej zależność funkcyjną można przedstawić
w postaci równania kryterialnego.

αd ⎛ udρ cη gL3 d⎞
= f ⎜⎜ , , 2 βΔT , ⎟⎟
λ ⎝ η λ ν L⎠
η
lepkość kinematyczna ν =
ρ

Nu = αd/λ – liczba Nusselta

Pr = ηc/λ – liczba Prandtla

39
Re = udρ/η – liczba Reynoldsa
Gr = gL3/ν2 – liczba Grashofa
Kg = d/L – liczba podobieństwa geometrycznego

Równanie kryterialne przyjmie postać

Nu = f1( Re, Pr, Gr, Kg)

Dla przypadków zdefiniowanych równanie to przyjmuje na ogół prostsze postacie, na
przykład dla konwekcji wymuszonej w warunkach przepływu burzliwego
Nu = f1( Re, Pr, Kg)
Dla nagrzewania cieczy:
Nu= 0,032 Re0,8Pr0,37(L/d)-0,054
Dla chłodzenia cieczy:

40
 Nu= 0,032 Re0,8Pr0,3(L/d)-0,054

Analiza wymiarowa

Analizę wymiarową stosujemy wówczas, gdy nie jest możliwe scałkowanie

równania różniczkowego opisującego proces i gdy znamy wszystkie czynniki, od
których zależy przebieg badanego zjawiska.
Przekształcane równanie musi być jednorodne. Wszystkie składniki równania
muszą mieć wymiary przynależne do tego samego układu.
Równanie musi być zupełne tzn. powinno być słuszne dla dowolnego
prawidłowo zestawionego systemu wymiarów.

41
 Teoremat π Buckinghama
Równania zupełne i jednorodne wiążące ze sobą N wielkości fizycznych, wśród
których jest n wielkości o niejednakowych wymiarach, wśród których jest k wymiarów
niezależnych można przekształcić w równanie wiążące ze sobą (N – k) = t
bezwymiarowych modułów (liczb kryterialnych) zestawionych z wielkości fizycznych
zawartych w równaniu wyjściowym.
P = f(A, B, C, ...) → π1 = f(π1, π2,.........πi)
Liczba kompleksów =n – k
Liczba simpleksów = N - n
Drugie teoremat podobieństwa
Układ jednorodnych i zupełnych równań opisujących zjawisko fizyczne można
przedstawić w postaci związku funkcjonalnego między bezwymiarowymi kryteriami
podobieństwa.

42
 Analiza wymiarowa metodą Rayleigha
przykład
Wnikanie ciepła podczas burzliwego przepływu cieczy przez przewód o przekroju
kołowym.
Szukany współczynnik wnikania ciepła zależy od: współczynnika przewodzenia
ciepła –λ, prędkości liniowej przepływu –u, średnicy rury - d, współczynnika
kinematycznego lepkości ν,[m2/sek] przewodności temperaturowej a ( a = λ/cρ
[m2/sek]) i od długości rury.
F(α, λ, u, d, ν, a, l) = 0
Opierając się na twierdzeniu π
Przedstawiamy to równanie
α = C λm un dq νp ar ls
Równanie to musi być jednorodne zatem wymiary:

43
 [α] = [λ]m [u]n [d]q [ν]p [a]r [l]s
[W/m2K] = [W/mK]m [m/sek]n [m]q [m2/sek]p [m2/sek]r [m]s
wskutek konieczności zachowania równości wykładników potęg przy odpowiednich
wymiarach możemy dla poszczególnych wymiarów napisać równania.
Dla W 1=m
Dla m -2 = -m +n +q + 2(p + r) + s
Dla sek. 0 = -n – (p + r)
Dla K -1 = -m (analogicznie jak dla W)
m=1 n = - (p + r) q = - (p + r) – s – 1.
α = C λ u-(p + r) d-(p +r)– s – 1 νp ar ls
prawą stronę równania mnożymy przez czynnik νr *ν-r = 1
α = C λ u-(p + r) d-(p +r)d– sd – 1 ν(p +r) ν-r ar ls
grupując czynniki o jednakowych wykładnikach potęgowych

44
 αd/λ = C(ud/ν)-(p + r) (a/ν)r (l/d)s

Liczby znamionowe

kompleksy:
αd/λ Liczba znamionowa Nusselta
ud/ν Liczba znamionowa Reynoldsa
simpleksy:
a/ν Liczba znamionowa Prandtla
l/d Liczba podobieństwa geometrycznego
wyniki doświadczeń potwierdzają ustaloną zależność Dla rozpatrywanego przypadku
Kraussold określił wielkości wykładników potęgowych
Nu = 0,023 Re0.8 Pr0.35(l/d)-0,054

45
Sprawdzenie zgodności z teorematem π
Ilość wielkości fizycznych N =7, liczba wymiarów niezależnych k =3, liczba
inwariantów (ilorazów bezwymiarowych t = 7 – 3 = 4
Liczba wielkości o niejednakowych wymiarach =5
5 – 3 = 2 (kompleksy), 7 – 5 = 2 (simpleksy)

46
 Promieniowanie elektromagnetyczne
Promieniowanie
γ X UV ‫׀‬w‫׀‬ IR fale radiowe
-------------------------------------------------------------------------------→
do 10-11 10-8 10-7 10-3 λ [m]
promieniowanie widzialne 0.4 – 0.8 μm
promieniowanie cieplne 0.8 - 40 μm
promieniowanie cieplne z uwagi na swoją naturę fizyczną podlega tym samym
prawom, co promieniowanie widzialne, różni się tylko zakresem długości fal
E = Q/Aτ = Ф/A Ф – natężenie promieniowania [W/m2]
Promieniowanie padające na ciało może ulec odbiciu (R), przejściu (P) oraz
pochłonięciu (A)
Całkowita energia promieniowania

47
 Q=R+P+A
1 = R/Q + P/Q + A/Q
1=r+p+a
r – współczynnik odbicia, p – współczynnik przeźroczystości, a - współczynnik
absorpcji
r = 1, p = 0, a = 0, ciało doskonale białe
r = 0, p = 1, a = 0, ciało doskonale przeźroczyste
r = 0, p = 0, a = 1 ciało doskonale czarne

wartości współczynników: r, p i a zależą od fizykochemicznych właściwości ciała, na

które promieniowanie pada oraz od długości fali padającego promieniowania.

48
Dla poznania zjawiska wymiany energii w promieniowaniu cieplnym niezbędna jest
znajomość funkcji opisującej zależność natężenia promieniowania w rozpatrywanym
zakresie długości fal od temperatury
Eλ = f(λ,T)
Funkcję tę można dla przypadku emitowania energii z jednostkowej powierzchni w
jednostkowym czasie w zakresie długości fal:
od λ do λ +dλ przedstawić w postaci

⎛ dE ⎞
dE = ⎜ ⎟ dλ
⎝ d λ ⎠T
Planck podał wartość pochodnej

49
 ⎛ dE ⎞ c λ−5
⎜ ⎟ = 1
= E0 λ
⎝ dλ ⎠ T
c2
e λT − 1
T – temperatura, c1 - = 2πhc2; c – prędkość światła, h, - stała Plancka
c2 - = ch/kB,
Równanie to zwane jest prawem Plancka

50
51
Dla małych wartości λT prawo Plancka można zastąpić prawem promieniowania
Wiena.

c1λ −5
E0 λ = c2
λT
e
Ze wzrostem temperatury ciała emitującego maksimum natężenia promieniowania
przesuwa się w kierunku fal krótszych. Zależność tę podaje prawo przesunięć Wiena.
λmax T = 2986 [μm K]
dla określonej temperatury pole ograniczone krzywą „Plancka” jest miarą całkowitej
ilości wypromieniowanej energii
Dla danej długości fali stosunek ilości energii emitowanej przez ciałodo ilości energii
emitowanej przez ciało doskonale czarne
Eλ/E0λ = ελ

52
Nazywa się emisyjnością monochromatyczną. Jeżeli dla ciała spełniony jest warunek
ελ = const. To ciało takie nazywamy szarym
Dla ciał szarych ε = E/E0
Prawo Kirchoffa
Aλ = ελ
Dla wszelkich ciał w danej temperaturze współczynnik pochłaniania jest Aλ jest równy
emisyjności monochromatycznej. zależność tę można rozszerzyć na cały zakres
promieniowania A = ε
Prawo Stefana – Boltzmana
Prawo to podaje zależność całkowitego natężenia promieniowania emitowanego przez
ciało doskonale czarne od temperatury emitera.
E0 = σ0T4

53
σ0 – stała promieniowania (A=1) = 5,6697*10-8 [W/m2K4]
wzór ten jest podawany częściej w postaci
E0 = C0(T/100)4
C0 – techniczna stała promieniowania (A=1) = 5,6697 [W/m2K4]
Dla ciała szarego równanie przyjmuje postać
E0 = C0ε(T/100)4
Znajomość emisyjności całkowitej ε i emisyjności monochromatycznej ελ, dla λ =
0,65μm są niezbędne w pirometrii dla określania poprawek wskazań pirometrów.
Wymiana ciepła pomiędzy dwoma ciałami
Dane są dwie jednakowe powierzchnie F, o temperaturach T1 > T2 i emisyjnościach ε1 i
ε2 wysyłające wzajemnie promieniowanie.
Strumień ciepła wymieniany pomiędzy powierzchniami wyniesie

54
 C0 F ⎡⎛ T1 ⎞ 4 ⎛ T2 ⎞ 4 ⎤
Φ1− 2 = ⎢⎜ ⎟ −⎜ ⎟ ⎥
1 1 100 100
+ − 1 ⎢⎣⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎥⎦
ε1 ε2

W pirometrii ma duże znaczenie przypadek F2 >F1, wówczas:

⎡⎛ T1 ⎞ 4 ⎛ T2 ⎞ 4 ⎤
Φ1− 2 = F1ε1C0 ⎢⎜ ⎟ −⎜ ⎟ ⎥
⎢⎣⎝ 100 ⎠ ⎝ 100 ⎠ ⎥⎦

Prawo kierunkowe Lamberta

E0ϕ = E0 ⊥ cos ϕ

55
 E0
E0 ⊥ =
π
Światłość Jφ – natężenie światła, jest to strumień światła wysyłany w danym kierunku
w jednostkę kąta bryłowego.

Luminancja L, jaskrawość, gęstość powierzchniowa światła, natężenie światła

emitowanego lub padającego na daną powierzchnię
dJ ϕ
L=
dF cos ϕ

Prawo Lamberta słuszne jest także w odniesieniu do światłości Jφ

J ϕ = J ⊥ cos ϕ

56
 Skale temperatury

Pojęcie temperatury jako miary stanu cieplnego kojarzy się z odczuciami

fizjologicznymi

II wiek pne C. Galen – lekarz rzymski wprowadził pojęcie 4 ech stopni ciepła i 4-ech
stopni zimna
1600 – G. Galileusz termoskop rurka z zasklepioną bańką zanurzona w zbiorniku z
cieczą
1650 -termometr florenckiej akademii nauk
Propozycje stałych punktów termometrycznych
1669 - H. Fabrii z Lejdy Temperatura lodu i śniegu oraz temperatura i najwyższego
upału w lecie.

57
1693 – C. Rinaldini z Padwy propozycja przyjęcia punktów termometrycznych
topnienia lodu i wrzenia wody podzielił zakres na 12 działek
1693 – E. Halley zaproponował rtęć jako ciecz termometryczną
1724 – D. G. Farenheit termometr rtęciowy 3 stałe punkty termometryczne:
1 mieszaninę lodu wody i chlorku amonu, mieszaninę lodu i wody, oraz
temperaturę ciała ludzkiego.
1742 A. Celsjusz – skala 100 stopniowa 0 – wrzenie wody,100-topnienie lodu
1850 – M. Strőmer odwrócenie wartości skali stustopniowej Celsjusza
Kelvin - termodynamiczna skala temperatury
W cyklu Carnota z pobranej ilości Q ciepła, część QA może wykonać pracę jest ona
zależna od temperatur T1 i T2. Przyjmując dowolnie temperaturę wyższą T2
temperaturę T1 określa zależność: T1 = T2(1 - QA/Q) inaczej T1 = T2(1 -η) gdzie η –
sprawność obiegu

58
 η = (T2-T1)/ T2
η = 1 gdy T1 = 0
Określenie Punktu 0 umożliwia skonstruowanie termodynamicznej skali temperatur
poprzez przyjęcie jednostki Przyjęcie jednostki Celsjusza [0C] stwarza skalę w której
Zero jest zerem absolutnym a jednostką jest kelwin –[K].
Przyjęcie jednostki Farenheita [0F] i zera termodynamicznego stwarza skalę
zaproponowaną przez Rankina [ 0R]
Międzynarodowa praktyczna skala temperatury
Międzynarodowa praktyczna skala temperatury (MPST-68) opiera na 12u
podstawowych odtwarzalnych punktach termometrycznych
Skala podstawowa przyjęta w układzie SI oparta jest na skali termodynamicznej,
oznaczanie temperatury T, jednostka [K]

59
Dopuszczona jest również skala Celsjusza oznaczenie t jednostka [0C] W MPST-68
prócz podstawowych 12 punktów termometrycznych istnieje dodatkowo 27 wtórnych
punktów stałych. Najniższym punktem termometrycznym jest punkt potrójny wodoru
13,956 K, najwyższym punkt topnienia wolframu 3660 K.

60
 Pomiar temperatury

Przyrządy do pomiaru temperatury

Stykowe Bezstykowe
Nieelektryczne Elektryczne Pirometry
dylatacyjne termoelektryczne Całkowitego
promieniowania
ciśnieniowe rezystancyjne pasmowe
monochromatyczne
dwubarwowe

61
 Termometry cieczowe
Budowa: Zbiornik cieczy o objętości Vb,
ciecz termometryczna,
kapilara o średnicy d, Vb >>Vkapilary,
αp = αct – αs, ΔV = Vb αpΔt
Czułość termometru:
Δl ΔV 4Vbα p Δt 4Vα p
= = =
Δt πd 2
πd Δt
2
πd 2
4
ciecze termometryczne; pentan –200 + 30 0C, etanol – 100 + 500C, toluol –70 + 1000C,
rtęć –38 + 7500C.

62
 Termometry z materiałów stałych
Rurkowe:

Wydłużenie pręta = l0(1 + αpΔt)

Wydłużenie rurki = l0(1 + αrΔt)
Δl = l0(1 + αpΔt) - l0(1 + αrΔt) = l0ΔαΔt

63
 Termometry bimetalowe;
taśmowe płaskie, spiralne, kształtowe ....

Taśmy metalowe wykonane z metali o różnych współczynnikach rozszerzalności

cieplnej zgrzane i uformowane w żądany kształt.
Kształt termometru w temperaturze pokojowej – kształt spoczynkowy. Ogrzanie
powoduje różne wydłużenia taśm i odkształcenie elementu pomiarowego w kierunku
materiału o mniejszej rozszerzalności cieplnej
Δtl 2
Odkształcenie taśmy płaskiej f = K 104 d

64
K – odkształcenie właściwe bimetalu [1/K], Δt – przyrost temperatury ponad
temperaturę spoczynkową [K], l – długość taśmy[mm],
d – grubość taśmy[mm].
termometr bimetalowy spiralny;

2Δtl
α=K 4
10 d
α- kąt skręcenia
Termometry ciśnieniowe (barometryczne)
1.- termometry cieczowe
2.- termometry gazowe
3.-termometry parowe

65
odkształcenie obudowy wywoływane wzrostem ciśnienia czynnika termometrycznego
zamkniętego w obudowie sprężystej. Pomiar temperatury poprzez pomiar
odkształcenia.
Stosowane z uwagi na niezawodność i odporność na szoki mechaniczne głównie w
kotłach i urządzeniach pracujących w warunkach podwyższonych ciśnień.

66
 Termometry termoelektryczne

1821 – T. Sebeck –stwierdził,że w zamkniętym obwodzie składającym się z dwu

różnych metali których miejsca styku utrzymywane są w różnych temperaturach
obserwuje się przepływ prądu.
1834 – I. C. A. Peltier stwierdził, że jeżeli przez złącze dwu różnych metali
przepływa prąd to zależnie od kierunku przepływu złącze to się ogrzewa lub oziębia.
1854 – W. Thompson stwierdził, że prąd płynący przez jednorodny przewodnik,
w którym występuje gradient temperatury to w zależności od kierunku przepływu
prądu występuje pochłanianie lub wydzielanie ciepła.
Ogniwo termoelektryczne- termoelement jest wykonane jest z przewodników
wykonanych z dwu różnych metali. Jeżeli miejsce ich połączenia jest ogrzewane to na

67
rozwartych ramionach pojawia się różnica potencjałów zwana siłą termoelektryczną.
(SEM) Powstaje ona w miejscu styku obu metali.
Na styku dwu metali utrzymanym w stałej temperaturze powstaje kontaktowa różnica
potencjałów wskutek tego iż metale te różnią się koncentracją nośników prądu
(elektronów) oraz różnią się pracą wyjścia elektronów.
AA − AB kT N A
E AB =− + ln
e e NB
e = 1,602*10-19 C, k = 1.38*10-23 J/K
AA i AB – prace wyjścia elektronów z metalu A i B
NA i NB – koncentracja elektronów w przewodniku A i B

68
Metal o mniejszej pracy wyjścia wysyła do drugiego metalu więcej elektronów niż
wpływa do niego z metalu o większej pracy wyjścia, tym samym ładuje się dodatnio.
Prace wyjścia elektronów i różnice prac wyjścia są rzędu kilku eV
NA ≈ NB ---ln NA/ NB ≈ 1
.Zatem drugi składnik w temperaturze 300 K wynosi = 1.38*10-23 * 300/1,602*10-19 =
0,026V

69
Zależność pracy wyjścia oraz zależność koncentracji elektronów od temperatury jest
słaba, dlatego zmiana kontaktowej różnicy potencjałów jest proporcjonalna do
temperatury
Dla zamkniętego obwodu zbudowanego z dwu metali A i B o stężeni nośników NA
i NB, a których spoiny będą w temperaturach T1 i T2 możemy określić siłę
termoelektromotoryczną E

k NA
E = (T1 − T2 ) ln = αΔT
e NB
α - jest stała dla par metali sięga kilkudziesięciu μV/K.

70
71
 Właściwości materiałów stosowanych na termoelementy
1-wysoka temperatura topnienia
2-wysoka dopuszczalna temperatura pracy ciągłej
3-dużą odporność korozyjną
4-stabilne właściwości
5- powtarzalność w produkcji
6-niska rezystywność
7-mozliwie mały TWR
8-liniową zależność SEM od temperatury

72
Przykładowe materiały używane do wykonywania termopar
materiał α skład Temp. pracy
konstantan -35 55%Cu, 45%Ni 600 0C
nikiel -14,8 100% Ni 1200 0C
alumel -12,9 94%Ni, 2%Al., 2%Mn,, 1%Si 1200 0C
pallad -5,7 100%Pd 1600 0C
platyna 0 100%Pt 1600 0C
platynorod +6,43 90%Pt, 10%Rh 1800 0C
rod +7,0 100%Rh 1800 0C
wolfram +12,0 100%W 2000 0C
molibden +14,5 100%Mo 1800 0C
nichrom +22,0 85%Ni, 15%Cr 1200 0C
chromel +28,1 89%Ni, 9,8%Cr, 1%Fe, 0,2%Mn 1200 0C

73
 Oznaczenia Termopar stosowane w automatyce pomiarowej
oznaczenie termopara temp. max. [0C] uwagi
J żelazo / konstantan 850 atm. obojętna
K chromel / alumel 1200 atm. dowolna
T miedź / konstantan 500 atm. dowolna
E chromel / konstantan 800 atm. dowolna
R Pt /Pt70Rh30 1400 atm.utl.
S Pt/Pt90Rh10 1400 atm.utl.
B Pt94Rh6/Pt70Rh30 1800 atm.utl.
G W/W74Re26 2200 *
C W95Re5/W74Re26 2200 *
D W97Re3/W75Re25 2200 *

*atmosfera gazów obojętnych, redukcyjna lub próżnia.

74
Przewody kompensacyjne.
Charakterystyka
Cel stosowania
Sposób łączenia.

Błędy pomiarowe

Uchyb wzorcowania
Uchyb rezystancyjny
Uchyb temperaturowy łączy
Uchyby zmęczeniowe
Uchyby dynamiczne

75
 Budowa termopary
Materiały osłony
Izolacja wewnętrzna przewodów termoparowych

Termopary płaszczowe

Termopary ceramiczne → SiC/B4C

76
Termometry rezystancyjne
Rezystorem termometrycznym nazywamy opornik elektryczny zmieniający swą
rezystancję wraz ze zmianami temperatury. By opornik można uznać za rezystor
termometryczny musi być znana charakterystyka zmiany rezystancji w funkcji
temperatury.

Wymagane właściwości materiałów

na rezystory termometryczne
1.-Możliwie duży temperaturowy współczynnik zmian
rezystancji (TWR)
2.-Możliwie dużą rezystywność
3.-Jak najwyższą temperaturę topnienia
4.-Właściwości stabilne w szerokim zakresie temperatur
5.-Odporność na korozję
77
 6.-Powtarzalność technologiczną właściwości
7.-Brak histerezy rezystancji
8.-Dobra ciągliwość i wytrzymałość mechaniczna

Właściwości metali stosowanych do wykonania termorezystorów

materiał Zakres [0C] Rezystywność[Ωm] R100/R0
platyna -200 +850 0,11*10-6 1,391
nikiel -60 +150 0,10*10-6 1,617
miedź -50 +150 0,017*10-6 1,425

Zależność rezystywności metali od temperatury

ρ = K/J
K – natężenie pola elektrycznego

78
J – gęstość prądu
J = env
e – ładunek elektronu
Przy przepływie prądu następuje strata energii kinetycznej elektronu wskutek kolizji z
siecią, w stanie ustalonym elektron oddaje tyle energii ile uzyskuje od pola prowadzi to
do ustalenia prędkości elektronu.
v = μK
Ruchliwość μ jest równa średniej prędkości w kierunku działania pola o wartości K = 1
[V/cm]
ρ = 1/enμ
Wartością proporcjonalną do ruchliwości jest średnia droga swobodna elektronu, jest
ona odwrotnie proporcjonalna do temp. bezwzględnej
Lm = 1/T

79
W stopach droga swobodna jest w przybliżeniu odwrotnie proporcjonalna do
koncentracji domieszki
Ls ~ 1/nd

1 – metal, 2 – stop.
Platynowe termometry rezystancyjne

Dla czystej platyny zależność rezystancji od temperatury 0 – 7000C

Rt = R0(1 + αt + βt2)
R0 = rezystancja w temperaturze 00C
80
Rezystywność Pt (0,1 – 0,11) • 10-6 [Ωm]
α = 3,96847 • 10-3 K-1
β = - 5,847 • 10-7 K-2
Dla temperatur -200 – 00C
Rt = R0[1 + αt + βt2 + γt3(t - 100)]
γ = - 4,22 • 10-12
Bezwładność cieplna termometrów
Czujnik o temperaturze T0 umieszczony w ośrodku o temperaturze Tt
Temperatura czujnika będzie się zmieniać zgodnie z zależnością:
Tt = T0 + (Tx – T0) [1- exp(t/τ)]
τ = C/kA
C - pojemność cieplna czujnika
k – współczynnik przenikania ciepła

81
A – powierzchnia styku czujnika z ośrodkiem

W celu zmniejszenia stałej czasowej należy zwiększyć k i A oraz zmniejszyć C

Termometry termistorowe

Termistor – Thermally sensitive resistor

Rezystor wykonany z materiału półprzewodnikowego. Cieplny współczynnik zmiany
rezystancji termistorów jest wielokrotnie większy od TWR termistorów metalowych.
Rezystancja termistorów maleje ze wzrostem temperatury.
Charakterystykę temperaturową termistora podaje zależność:
1 1
B( − )
RT = RT0 e T T0

RT – rezystancja termistora w temperaturze T

82
RTo - rezystancja termistora w temperaturze 298 K
B – stała materiałowa
Cieplny współczynnik zmiany rezystancji:
dRT
α=
RT dT
W przypadku termistorów rezystancja maleje ze wzrostem temperatury.
Zalety : wysoka czułość
małe gabaryty, mała pojemność cieplna
Wady : mały zakres temperatury
możliwość zmiany rezystancji w czasie eksploatacji

83
 Pirometry

Bezstykowy pomiar temperatury

Pomiar temperatury ciała poprzez pomiar emitowanego promieniowania
temperaturowego (0.4 – 20 μm)
84
Pomiar temperatury może być dokonany poprzez określenie:

►Całkowitej energii emitowanej przez ciało pirometry radiacyjne inaczej

pirometry całkowitego promieniowania.
►Energii emitowanej w wybranym paśmie –Pirometry pasmowe
(fotoelektryczne).
►Natężenia promieniowania wybranej długości fali –Pirometry
monochromatyczne.
►Pomiar i porównanie natężenia emitowanego na dwu długościach fal –
Pirometry dwubarwowe.

85
 Barwy promieniowania
Temperatura Barwa
[0C]
600 – 650
Brunatno-purpurowa
650 – 750 Purpurowa
750 – 800 Karminowa
800 - 850 Karminowo-pomarańczowa
850 – 900 Ciemnopomarańczowa
900 – 1050 Pomarańczowa
1050 - 1150 Żółto-pomarańczowa
1150 – 1250 Żółta
1250 - 1350 Biało-żółta

86
 Równanie skali pirometru

(
Φ1→ 2 = δ 0ε 2 K1 sin ϕ Tr − Tp
4 4
)
87
K1- współczynnik pochłaniania układu optycznego, ε2 – emisyjność płytki
absorbującej, δ0 – stała promieniowania, φ- kąt widzenia pirometru, Tr – temperatura
mierzona, - Tp – Temperatura płytki

(
Φ 2 → 0 = δ 0ε 2 K 2 Tp − Tob + K 3 Tp − Tob
4 4
) ( 4 4
)
K2 – współczynnik określający oddawanie ciepła przez płytkę w drodze
promieniowania, Tob– Temperatura obudowy płytki absorbującej promieniowanie, K3-
współczynnik określający przekazywanie ciepła od płytki w drodze konwekcji i
przewodzenia.
W stanie ustalonym oba strumienie są stałe i równe sobie
(
Φ1→ 2 = δ 0ε 2 K1 sin ϕ Tr − Tp
4 4
)= Φ 2→0 ( 4 4
) (
= δ 0ε 2 K 2 T p − Tob + K 3 T p − Tob
4 4
)

88
Zakładając, że pomiar temperatury dokonywany jest przy pomocy termoelementu,
który mierzy temperaturę płytki to zimne jego końce znajdują się w temperaturze
obudowy, to SEM będzie ≈ αΔT
SEM = Ke (Tp-Tob)
Ke – współczynnik określający charakterystykę termoelement

SEM =
(
K eδ 0ε 2 K1 sin 2 ϕ Tr − Tp
4 4
)
(
δ oε 2 K 2 Tp 3 + Tob 3 + TpTob 2 + TobTp 2 + K 3 )
W przypadku pomiaru dokonywanego przez n termoelementów połączonych
szeregowo, SEM jest n razy większa.
Skalę termometryczną pirometru wyznacza się doświadczalnie a przybliża
wyrażeniem:
(
SEM = K z Tr − Tob
b b
)
wykładnik b zawiera się w zakresie 3 – 5
89
Pirometr monochromatyczny z zanikającym włóknem

Pirometr dwubarwowy

schemat ideowy

90
Pirometr całkowitego promieniowania

91
 Reaktory cieplne w ceramice
[Piece suszarnie]

Zróżnicowane warunki pracy

Do pracy ciągłej Do pracy okresowej
Zróżnicowana geometria
Zróżnicowane zadania procesowe

Wszystkie wymagają źródeł ciepła

Chemiczne źródła ciepła Spalanie paliw:

stałych
ciekłych
gazowych
92
Elektromagnetyczne źródła ciepła Ogrzewanie
Rezystancyjne
Łukowe
Indukcyjne
Mikrofalowe
Laserowe
Słoneczne

Inne źródła ciepła

Plazmowe
Detonacyjne

93
 Spalanie
Szybko biegnąca reakcja egzotermiczna paliwa z utleniaczem. W technice spalanie
służy uzyskaniu ciepła, wykonaniu pracy bądź dokonaniu syntezy.
W praktyce ceramicznej spalanie najczęściej służy uzyskaniu ciepła.
Największą ilość ciepła możemy uzyskać wówczas gdy spalanie jest całkowite i
zupełne, a więc gdy w produktach spalania nie będzie substratów i gdy zawierać one
będą tylko substancje na najwyższym stopniu utlenienia.
W paliwach przemysłowych głównymi składnikami palnymi są: węgiel, wodór i
siarka, a także związki tych pierwiastków.
Spalanie stechiometryczne przykłady:
C + O2 →CO2 1:1
S + O2 →SO2 1:1
H2 +1/2O2 →H2O 1:0,5

94
CO +1/2O2 →CO2 1:0,5
CH4 + 2O2 →CO2 + 2H2O 1:2
C2H2 + 21/2O2 →2CO2 + H2O 1:2,5
Znając skład dowolnego paliwa możemy określić stechiometryczne zapotrzebowanie
tlenu
nO2 = nC + nS + 1 / 2nH 2 − nO2

Stechiometryczna ilość n moli tlenu ( nO2 ) jest minimalną ilością niezbędną dla
całkowitego spalania paliwa. Odpowiadająca jej ilość powietrza np. = nO2/0,21
Minimalna ilość powietrza (ilość teoretyczna) w warunkach rzeczywistych jest
najczęściej zbyt mała dla osiągnięcia całkowitego i pełnego spalania. (mieszanie,
homogeniczność, kinetyka spalania). Dla uniknięcia strat wynikających z

95
niecałkowitego spalania, rzeczywista ilość wprowadzanego tlenu, zatem i powietrza
musi być większa.
λ = nO2/nO2 min>1
współczynnik nadmiaru uzależniony jest od stanu i rodzaju paliwa:

Paliwa gazowe λ 1,05 – 1,1

Pył węglowy, paliwa ciekłe λ 1,1 – 1,3
Brykiety i węgiel w kawałkach λ 1,3 – 1,6

Prowadząc spalanie w celu wykorzystania ciepła spalania, którego nośnikiem są

spaliny dążymy do uzyskania spalin o możliwie najwyższej temperaturze. Jeżeli
spalanie prowadzone jest w komorze adiabatycznej całość ciepła spalania zużywana
jest na ogrzanie spalin i wówczas ich temperatura jest najwyższa. W konwencji

96
najczęściej stosowanej efekt cieplny spalania odnosi się do stanu w którym
temperatura spalin jest równa temperaturze spalanych paliw. Jeżeli stanem odniesienia
jest temperatura pokojowa to wówczas możliwe są dwa przypadki: 1. para wodna
pozostaje w stanie lotnym 2. para wodna uległa wykropleniu
Dla rozróżnienia ich wprowadzono pojęcia:
Ciepła spalania Wg to jest ilość ciepła jaką otrzymujemy z całkowitego i
zupełnego spalenia jednostki paliwa (kg, Nm3) po ochłodzeniu spalin do temperatury
paliwa i wykropleniu pary wodnej.
Wartość opałowa Wd jest to ilość ciepła jaką otrzymuje się ze spalenia jednostki
paliwa i ochłodzeniu spalin do temperatury paliwa jednak bez wykroplenia pary
wodnej. W opracowaniach technicznych i w starszych podręcznikach
Wartość opałowa Wd określana jest jako Dolna wartość opałowa
Ciepła spalania Wg określana jest jako Górna wartość opałowa

97
Ciepło spalania jest większe od wartości opałowej o ciepło kondensacji pary
wodnej.

Wg = Wd + nH2O Δip
Δip –entalpia kondensacji w temperaturze wyznaczania wartości opałowej. Najczęściej
obliczenia prowadzi się dla warunków standardowych.
W obliczeniach technicznych gazy spalinowe traktujemy najczęściej jako doskonałe i
pomijamy różnice wynikające z warunków spalania (izobaryczne – izochoryczne), a
ciepła spalania i wartość opałową obliczamy ze składów chemicznych paliw
posługując się przybliżonymi wzorami technicznymi
.

98
 Dla paliw stałych stosuje się wzory:
Dulonga:
Wd = 8140C+28700(H2+O2/8)+2220S-600(w+9/8O2) [kcal/kg]

Wzór związkowy:
Wd = 8100C+29000(H2+O2/8)+2500S-600(w+9/8O2) [kcal/kg]

Dla paliw ciekłych i stałych:

Wd = 8030C+33900H2-3470O2+2250S-600w [kcal/kg]

Dla paliw gazowych:

Wd=14300CmHn+3020CO+2570H2+8550CH4+5560H2S [kcal/Nm3]

99
 Temperatura spalania

temperatura maksymalna –spalanie adiabatyczne

obliczenie z bilansu energetycznego
M paliwa × Wdn
Ts = + Tn
M s × cp

λ=1
dla prawidłowego obliczenia konieczne jest określenie średniego ciepła właściwego
spalin. Uwaga ! uzgodnić jednostki
temperatura rzeczywista
straty cieplne: sprawność paleniska, η straty promieniowania δ
ts = ηWd(1- δ)/Mspalincspalin + t0
W praktyce najczęściej posługujemy się wzorem technicznym:

100
 Wd + J pow + J pal − qdys
ts =
Vrzeczywiste × c p
Wd – wartość opałowa
Jpow – pojemność cieplna powietrza
Jpal – pojemność cieplna paliwa
qdys – ciepło dysocjacji H2O i CO2
Vrzeczywiste – rzeczywista objętość spalin
cp – średnie ciepło właściwe spalin
Jpow – Vrzeczywiste cp tpow
Jpal – Mpal cpal tpal

101
 Temperatura adiabatyczna

Wartości entalpii substratów (Si+C) i produktu w funkcji temperatury

102
 Typowe wartości opałowe paliw

Węgle kamienne 6500-7600 [kcal/kg]

Węgle brunatne 2200-4100 [kcal/kg]
Koks hutniczy 7000-7200 [kcal/kg]
Oleje opałowe 9000-9500 [kcal/kg]
Gaz ziemny 8000-8500 [kcal/Nm3]

1 cal – 4,1855 J

103
Ogrzewanie oporowe

Ciepło Joule’a
Q =U·I·τ = R·I2·τ [J]
Moc
P = U·I = I2·R [W]

Oporowe elementy grzejne

Metaliczne ceramiczne

104
 Metalowe elementy grzejne
Temp.max. [0C] atmosfera
Materiał Skład
Nichrom 80%Ni, 20%Cr 1100
U, O, R*
Kanthal 69Fe,23Cr,6Al,2Co 1450 U, O
A1
Platyna Pt 1600 U, O
Platynorod Pt70, Rh30 1800 U, O
Rod Rh 1900 U, O
Tantal Ta 2000 O, P
Iryd Ir 2200 U, O
Molibden Mo 2200 O, P
Wolfram W 2500 O, P
• U – utleniająca, O – obojętna, R – redukcyjna P – próżnia

105
Zalety: Łatwość kształtowania elementów
Wady: Utrata sztywności po ogrzaniu

Obliczenia konstrukcyjne:
1.- Założenie mocy elementu
2.- Założenie temperatury pracy elementu
3- Obliczenie średnicy drutu lub wymiarów taśmy

Firma Kanthal zaleca obliczanie średnicy drutów kanthal wg wzoru

3 3
2
4⋅ P⋅ ρ 1 ⎛P⎞ ρ
d= = ⎜ ⎟ ⋅
Φ ⋅ 10 ⋅ π 2 R 2,91 ⎝E⎠ Φ
uwzględniając podawane w katalogach firmowych wartości oporności właściwej i
obciążenia powierzchniowego dla materiałów DS., A i A1.
106
d- średnica drutu[mm], P – moc pobierana [W],Φ –obciążenie powierzchniowe [W/cm2], ρ- oporność
właściwa [Ωmm2/m], R – oporność całkowita [Ω], E – napięcie prądu [V]

107
 Obciążenia powierzchniowe metalicznych elementów grzejnych są zależne od
temperatury pracy i w pobliżu temperatur maksymalnych nie przekraczają wartości 1
[W/cm2]

Niemetaliczne elementy grzejne

Temp.max. atmosfera
Materiał Skład
[0C]
Karborund SiC + 1400
U, O
Karborund SiC 1800
U, O, R
Superkanthal MoSi2 1850 U, O, R
Dwutlenek ZrO2 2500 U, O
cyrkonu
Grafit C 3000 O, R

108
Zalety: Wysokie dopuszczalne wartości obciążeń powierzchniowych, odporność
chemiczna, odporność na płynięcie w wysokich temperaturach
Wady: Ograniczona technikami wytwarzania geometria oporników, kruchość
elementów, zróżnicowana oporność właściwa

109
 Fale udarowe

Wrażenie dźwięku → fale podłużne (mechaniczne) o częstotliwości od 20 d0 20000

Hz. Fale o niewielkiej amplitudzie, których szybkość jest niezależna od długości fali, a
zależy od temperatury i gęstości ośrodka. Prędkość fali akustycznej podaje równanie
χRT
ϑ=
M
χ – cp/cv dla powietrza =1,4

υT =300 K = 3,48 ⋅10 4 [cm / sek ]

Fala udarowa ma ten sam charakter jednak jej amplituda i prędkość poruszania są
znacznie większe.
Stosunek prędkości fali udarowej do prędkości fali dźwiękowej określa liczba Macha
Gdy fala udarowa porusza się dwukrotnie szybciej od dźwięku to wynosi ona Mach 2.
110
Prędkość fali i temperatura są ze sobą związane przytoczoną zależnością.
MP
T =
Rρ

Ciśnienie jakie wytwarza czoło fali udarowej jest w stanie doprowadzić do

wydzielenia olbrzymich ilości ciepła. Fala udarowa o prędkości Mach 200 uzyskana w
argonie jest w stanie doprowadzić do wytworzenia temperatury rzędu 105 K.

111
 Źródła laserowe
Laser →Light Amplification of Stimulated Emission of Radiation
Promieniowanie laserowe jest:
Koherentne w przestrzeni i w czasie
Koherencja w przestrzeni;
Kąt rozbieżności emitowanej wiązki laserowej ΘD = 1,22/D
D – Średnica powierzchni emitera.
Jeżeli długość fali = 0,8μm, a średnica emitera = 1cm to kąt rozbieżności jest
rzędu 10-4 radiana.
Koherencja w czasie;
Każde źródło emitujące promieniowanie emituje widmo, które może być zmienne
w czasie. Promieniowanie traktujemy jako koherentne w czasie gdy iloczyn zmian
częstości w czasie Δν Δτ ~ 1

112
Ogrzewanie przez absorpcję promieniowania laserowego
2 W 1
ΔT = ⋅ ⋅
π S τ K ⋅C
W – Energia promieniowania [J]
S – powierzchnia opromieniowana [cm2]
K – przewodność cieplna [W/cm K]
C - energia właściwa [J/cm3K]

113
W równaniu tym pierwszy czynnik dotyczy promieniowania, drugi charakteryzuje
materiał ogrzewany. Biorąc pod uwagę tylko pierwszy składnik równania i zakładając,
ze energia promieniowania = 1J, średnica plamki 0,3 mm, a impuls trwa 10 msek.
ΔT = 1/(0,03)2 *π/4 * (0,01)0,5 ≈ 14000, zakładając że pozostałe składniki przyjmują
wartości bliskie 1, to wartość ta obrazuje wzrost temperatury

114
Piece Słoneczne

115
piec słoneczny 1000 kW w D’Odeillo

116
Schematy ideowe pieców łukowych

117
 Ogrzewanie mikrofalowe
wg. rozprawy doktorskiej Tadeusza Chudoby

Reaktor mikrofalowy

118
Usytuowanie gorących punktów w próbkach o różnej geometrii

119
 Piece plazmowe

Wzbudzenie plazmy polem elektromagnetycznym w. cz.

Jonizacja gazu

120
 Piece indukcyjne
Wzbudzenie polem elektromagnetycznym w. cz. prądów wirowych
w przewodniku umieszczonym wewnątrz cewki indukcyjnej

Nagrzewanie indukcyjne doprowadza do zainicjowania syntezy SHS

121
122