In Toan 8

GIÁO TRÌNH TOÁN TÀI NĂNG LỚP 8
-0-
NHÓM ĐỒNG HÀNH METTA
______________________________________________________
LỚP: 8
TRƯỜNG: THCS ______________________________________
-1-
ĐẠI SỐ 8
Lời nói đầu
Giáo trình này phù hợp với học sinh giỏi, các em có thể tự học và không nhất thiết phải đi học
thêm. Dù các em có đi học thêm thì cũng phải học với tinh thần của một học viên tài năng:
vận động trí não để giải quyết vấn đề.
Trong thời gian tới, các em đón chờ bộ tài liệu Toán tài năng cho THCS gồm 10 quyển:
|1. Toán Tài năng lớp 6, quyển 1: Đại số;
|2. Toán Tài năng lớp 6, quyển 2: Hình học;
|9. Toán Tài năng THCS, quyển 9: Tuyến kiến thức và Toán liên cấp;
|10. Toán Tài năng THCS, quyển 10: Tổng ôn vào lớp 10.
Với tinh thần học tập chân chánh, mong các em đạt được kết quả thành tựu mỹ mãn đúng
như công sức mà các em bỏ ra.
Thầy Dũng
-2-
Triết lý giáo dục Trung tâm Chí Dũng (2021)
CHƯƠNG 1. NỀN TẢNG LÝ LUẬN
Thứ nhất: Các chuyên ngành khoa học nền tảng dùng để ứng dụng cho mọi hoạt động
giáo dục – đào tạo là 4 trụ cột tri thức: giáo dục học, triết học, tâm học, tâm linh
học;
Thứ hai: Nền tảng của các nền tảng khoa học dùng làm hệ quy chiếu là khoa học tỉnh
thức (Buddhasāsana);
Thứ ba: Mọi hoạt động dựa trên nguyên tắc liên ngành trong nghiên cứu khoa học;
Thứ tư: Mọi hoạt động có đích đến cuối cùng là phục vụ cho sự thăng tiến (bhāvanā).
CHƯƠNG 2. VIỆC DẠY VÀ HỌC
Thứ nhất: Dạy là một quá trình hoạt động về giáo dục - đào tạo với 4 nội dung được
thực hiện: tư tưởng, đạo đức, tri thức, kỹ năng (ứng dụng khoa học công nghệ)
theo mô hình giáo dục thăng tiến, mà sự nhiều ít tùy thuộc từng giai đoạn phát
triển.
Thứ hai: Học là quá trình song song với dạy, tiếp nhận-phản hồi-đánh giá quá trình
dạy.
Thứ ba: Giữa quá trình dạy và học có mối quan hệ biện chứng. Trong quá trình này,
người dạy và người học tương tác với nhau bằng nhiều hình thức, nhằm đem lại
kết quả dạy và học cao nhất.
Thứ tư: Giáo dục và đào tạo diễn ra theo quá trình: nhận diện và rèn luyện - chuyển
hoá từng yếu tố một trong tư tưởng – đạo đức – tri thức – kỹ năng.
CHƯƠNG 3. NGƯỜI DẠY VÀ NGƯỜI HỌC
Thứ nhất: Người dạy là người thực hiện quá trình dạy và thăng tiến tự thân.
Thứ hai: Người học là người thực hiện quá trình học và thăng tiến tự thân.
Thứ ba: Mối quan hệ giữa người dạy và người học được thiết lập theo quan hệ gia đình
(thăng tiến): bình đẳng, tự do và tác động qua lại một cách tích cực.
Thứ tư: Người dạy và người học có trách nhiệm và quyền lợi trong việc chuyển hoá xã
hội.
-3-
ĐẠI SỐ 8
CHƯƠNG 4. GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO
Thứ nhất: Giáo dục là tất cả các hoạt động đưa đến chuyển đổi tâm – tánh của người
học theo một hệ quy chiếu tỉnh thức;
Thứ hai: Đào tạo là tất cả các hoạt động đưa đến chuyển đổi hành vi – lời nói của
người học theo một hệ quy chiếu tỉnh thức;
Thứ ba: Hoạt động giáo dục có tính quyết định hoạt động đào tạo;
Thứ tư: Giáo dục – đào tạo được thực hiện theo mô hình giáo dục thăng tiến.
CHƯƠNG 5. MÔ HÌNH GIÁO DỤC THĂNG TIẾN
Thứ nhất: Mô hình giáo dục thăng tiến: là mô hình phát triển con người trên thang
bậc hạng người với 4 hoạt động chính: sửa cái xấu cái sai (sửa mình); học cái
đúng, cái tốt (gieo mới); phát triển cái thiện lành đã có; thực tập cho đạt được
cái thiện lành đã học;
Thứ hai: Hạng người được chia thành 10 bậc từ thấp lên cao: tục tử, vô văn phàm phu,
phàm phu, tầm thường, trí thức, thiện trí thức, hiền triết, cao nhân, chân nhân,
thánh nhân;
Thứ ba: 10 hạng người được chia thành 4 nhóm: nhóm hạ liệt (tục tử, vô văn phàm
phu, phàm phu, tầm thường), nhóm trung nhân (trí thức, thiện trí thức, hiền
triết), nhóm thượng nhân (cao nhân, chân nhân), nhóm thánh nhân.
Thứ tư: Mô hình giáo dục thăng tiến kết nối không chỉ học viên với nhau mà còn với
gia đình học viên, các mối quan hệ khác xung quanh học viên để tạo thành một
mạng lưới thăng tiến.
CHƯƠNG 6. GIÁ TRỊ CỐT LÕI
Thứ nhất: ĐỊNH HƯỚNG TỔ CHỨC
Xây dựng trường học cộng đồng theo mô hình giáo dục thăng tiến, tiến tới mô hình
Làng Tỉnh Thức.
Thứ hai: QUAN ĐIỂM VỀ NỘI DUNG GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO
Tư tưởng là nền tảng, đạo đức là quan trọng, tri thức là căn bản, kỹ năng là cần thiết.
-4-
Thứ ba: QUAN ĐIỂM VỀ SỰ TÁC ĐỘNG CỦA GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO
Khai phóng tư tưởng và phát triển trí tuệ của mỗi cá nhân là điều kiện tiên quyết để
phát triển xã hội. Giáo dục là nền tảng quyết định thịnh suy của nền văn minh
nhân loại.
Thứ tư: HỌC ĐỂ LÀM NGƯỜI: DUY TUỆ THỊ NGHIỆP – QUẢNG HỌC ĐA VĂN
Quảng học đa văn: học rộng và thấu hiểu sáng rõ.
Duy tuệ thị nghiệp: lấy việc phát triển trí tuệ làm sự nghiệp hàng đầu.
Học để làm người: tất cả việc học và thăng tiến trí tuệ là để trở thành một người tỉnh
thức.
CHƯƠNG 7. GIÁ TRỊ NHÂN BẢN VÀ BỘ KHUNG KHOA HỌC ỨNG DỤNG
Thứ nhất: 12 GIÁ TRỊ NHÂN BẢN
1. Trung thực 2. Yêu thương 3. Tôn trọng
4. Biết ơn & đền ơn 5. Kiên nhẫn 6. Khiêm tốn
7. Giản dị 8. Trách nhiệm 9. Hợp tác
10. Tha thứ 11. Tự do 12. Hạnh phúc
Thứ hai: 12 GIÁ TRỊ NHÂN BẢN CHIA THÀNH 7 BẬC
Bậc 1: Trung thực Bậc 2: Yêu thương – Tôn trọng
Bậc 3: Biết ơn & đền ơn – Kiên nhẫn Bậc 4: Khiêm tốn – giản dị
Bậc 5: Trách nhiệm – hợp tác Bậc 6: Tha thứ - Tự do
Bậc 7: Hạnh phúc
Thứ ba: 33 sự thực tập đưa đến an vui cho mình cho người
1. Tin sự thật; 2. Tập chuyên cần ; 3. Thường ghi nhớ;
4. Tâm tập trung; 5. Nói chân chánh; 6. Làm đúng đắn;
7. Nghề thẳng ngay; 8. Tăng trí tuệ; 9. Ngẫm sâu xa;
10. Lòng an ổn; 11. Tâm quân bình; 12. Biết hổ thẹn;
13. Biết sợ sai; 14. Biết cho đi; 15. Hành điều học;
16. Tránh cám dỗ; 17. Biết nhẫn nại; 18. Tầm chân lý;
19. Sống hướng thượng; 20. Tránh buồn sợ; 21. Giữ môi sinh;
22. Không trộm cướp; 23. Không tà hạnh; 24. Không dối gian;
-5-
ĐẠI SỐ 8
25. Không rượu bia; 26. Sống thanh sạch; 27. Luôn nhạy bén;
28. Biết mềm mỏng; 29. Luôn thích ứng; 30. Hành thuần thục;
31. Tập từ ái; 32. Tập bi mẫn; 33. Tập tùy hỷ.
Thứ tư: BỘ CHUẨN KHOA HỌC ỨNG DỤNG (GỌI TẮT LÀ KỸ NĂNG)
Nhóm 1: Nhóm các ứng dụng về nhận thức và trí tuệ;
+ Các kỹ năng về tư duy;
+ Các kỹ năng về tinh thần lãnh đạo;
+ Các kỹ năng về nội tâm và cảm xúc.
Nhóm 2: Nhóm các ứng dụng xã hội;
+ Các kỹ năng giao tiếp
+ Kỹ năng hợp tác
+ Kỹ năng tự khẳng định mình và trình bày quan điểm cá nhân
+ Kỹ năng sinh hoạt trại
+ Kỹ năng tìm kiếm và chọn lọc thông tin
+ Kỹ năng từ chối bạo lực
+ Kỹ năng truyền thông
Nhóm 3: Nhóm các ứng dụng chuyên biệt
+ Kỹ năng về giới
+ Kỹ năng chăm sóc sức khỏe và sơ cấp cứu
+ Kỹ năng thoát hiểm
+ Kỹ năng công nghệ
+ Kỹ năng nghiên cứu khoa học
+ Kỹ năng làm cha mẹ
CHƯƠNG 8. ĐỊNH HƯỚNG CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO
Thứ nhất: CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO TÀI NĂNG
+ Chương trình giáo dục đào tạo tài năng là chương trình có tính trị liệu nhằm
sửa đổi tâm tánh, hành vi, lời nói của một người nhằm phát triển tối đa năng
lực trí tuệ của người đó;
-6-
+ Nội dung giáo dục – đào tạo Tài năng bao gồm bốn trụ cột tri thức và ứng dụng
4 trụ cột tri thức.
Thứ hai: CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO CÓ TÍNH HỌC THUẬT CAO
+ Giáo dục và đào tạo chuyên sâu các học phần xoay quanh 4 trụ cột tri thức
được gọi là chương trình giáo dục – đào tạo có tính học thuật cao;
+ Nội dung chương trình được xây dựng trên nền tảng của triết học phê phán.
Thứ ba: CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO CÓ TÍNH ỨNG DỤNG CAO
+ Giáo dục và đào tạo theo hướng ứng dụng một vài tri thức trong 4 trụ cột tri
thức được gọi là chương trình giáo dục – đào tạo có tính ứng dụng cao;
+ Chương trình này bắt buộc phải có thực hành - thực tế.
Thứ tư: ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO
+ Đánh giá dựa trên năng lực, không dựa trên bằng cấp;
+ Đánh giá bằng quá trình;
+ Kết quả dựa vào sự thăng tiến trong đời sống.
-7-
MỤC LỤC
Lời nói đầu .....................................................................................................................................................- 2 -

Triết lý giáo dục Trung tâm Chí Dũng (2021) .......................................................................................- 3 -
MỤC LỤC .........................................................................................................................................................- 8 -
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................................................... - 10 -
BÀI 1. NHÂN ĐA THỨC ................................................................................................................................. 1
1. Nhân đơn thức với đa thức .......................................................................................................... 1
2. Nhân đa thức với đa thức ............................................................................................................. 2
3. Bài tập áp dụng ................................................................................................................................ 4
BÀI 2. CHIA ĐA THỨC ................................................................................................................................... 7
1. Chia đơn thức cho đơn thức ......................................................................................................... 7
2. Chia đa thức cho đơn thức ........................................................................................................... 7
3. Chia đa thức một biến ................................................................................................................... 8
4. Bài tập tổng hợp ............................................................................................................................... 9
BÀI 3. HẰNG ĐẲNG THỨC .......................................................................................................................... 13
1. Bình phương ................................................................................................................................... 13
2. Lập phương ..................................................................................................................................... 13
3. Tổng quát ......................................................................................................................................... 13
4. Bài tập ............................................................................................................................................... 14
BÀI 4. PHÂN TÍCH ĐA THỨC THÀNH NHÂN TỬ ................................................................................... 30
1. Phương pháp chung ..................................................................................................................... 30
2. Phân bậc độ khó ............................................................................................................................ 30
3. Một số dạng đặc biệt ..................................................................................................................... 31
4. Bài tập tổng hợp ............................................................................................................................. 33
BÀI 5. CHIA HẾT TRONG SỐ NGUYÊN ..................................................................................................... 39
1. Phương pháp chung ..................................................................................................................... 39
2. Một số dạng toán ........................................................................................................................... 41
BÀI 6. MỞ RỘNG CHIA ĐA THỨC ............................................................................................................. 48
1. Định lý Bezout ................................................................................................................................ 48
2. Lược đồ Hooc-ne (Horner) .......................................................................................................... 48
3. Dùng máy tính cầm tay (Phương pháp Calc 100)................................................................. 49
CHƯƠNG 2. PHÂN THỨC ĐẠI SỐ.................................................................................................................. 50
BÀI 1. PHÂN THỨC ĐẠI SỐ ......................................................................................................................... 50
BÀI 2. CÁC PHÉP TOÁN VÀ RÚT GỌN PHÂN THỨC ĐẠI SỐ ................................................................. 51
-8-
BÀI 3. CÁC DẠNG TOÁN NÂNG CAO VÀ BÀI TẬP TỔNG HỢP ............................................................... 60
1. DẠNG 1: Chứng minh đẳng thức .................................................................................................... 60
2. DẠNG 2: Biện luận phân thức nguyên ......................................................................................... 60
3. DẠNG 3: Bài toán nhiều yêu cầu .................................................................................................... 60
4. BÀI TẬP TỔNG HỢP............................................................................................................................. 61
Bài tập vận dụng .................................................................................................................................... 78
BÀI 4. KIỂM TRA CUỐI CHƯƠNG – KIỂM TRA HỌC KÌ ........................................................................ 96
ĐỀ 1 ............................................................................................................................................................ 96
ĐỀ 2 ............................................................................................................................................................ 99
Chương III. PHƯƠNG TRÌNH BẬC NHẤT MỘT ẨN ................................................................................. 103
BÀI 1. MỞ ĐẦU VỀ PHƯƠNG TRÌNH ...................................................................................................... 103
1. Giới thiệu về phương trình ........................................................................................................... 103
2. Giải phương trình ........................................................................................................................... 103
3. Các phép biến đổi tương đương .................................................................................................. 103
4. Ví dụ .................................................................................................................................................... 104
5. Bài tập ................................................................................................................................................. 104
BÀI 2. PHƯƠNG TRÌNH BẬC NHẤT MỘT ẨN ....................................................................................... 105
1. Định nghĩa ......................................................................................................................................... 105
2. Giải biện luận phương trình ax b  0 a  0 (1) ........................................................ 105

3. Một số phương trình quy về phương trình bậc nhất một ẩn ............................................ 106
4. Bài tập ................................................................................................................................................. 109
BÀI 3. GIẢI BÀI TOÁN BẰNG CÁCH LẬP PHƯƠNG TRÌNH .................................................................. 114
1. Định nghĩa ......................................................................................................................................... 114
2. Bước giải chung ............................................................................................................................... 114
3. Phân loại một số dạng toán ......................................................................................................... 115
Bài tập tổng hợp ................................................................................................................................... 142
Chương IV. BẤT PHƯƠNG TRÌNH BẬC NHẤT MỘT ẨN ......................................................................... 149
BÀI 1. BẤT PHƯƠNG TRÌNH BẬC NHẤT MỘT ẨN ................................................................................ 149
1. Giới thiệu về bất phương trình một ẩn................................................................................. 149
2. Giải bất phương trình bậc nhất 1 ẩn ..................................................................................... 149
3. Các phép biến đổi tương đương trong giải bất phương trình ........................................ 149
4. Các dạng toán ............................................................................................................................... 150
5. Bài tập tổng hợp ........................................................................................................................... 154
BÀI 2. BẤT ĐẲNG THỨC............................................................................................................................ 157
-9-
1. Giới thiệu về bất đẳng thức ...................................................................................................... 157
2. Tính chất cơ bản bất đẳng thức .............................................................................................. 157
3. Các phương pháp chứng minh bất đẳng thức .................................................................... 158
Bài 3. GIÁ TRỊ LỚN NHẤT (MAX), GIÁ TRỊ NHỎ NHẤT (MIN) ......................................................... 166
1. Giới thiệu về Max và Min .......................................................................................................... 166
2. Các phương pháp và dạng bài tìm Max và Min ................................................................. 167
3. Bài tập tổng hợp ........................................................................................................................... 175
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Vũ Dương Thuỵ - Nguyễn Ngọc Đạm, Toán nâng cao và các chuyên đề đại số 8, NXB
Giáo dục Việt Nam, năm 2012.
[2] Nguyễn Phúc Trình, 10 chuyên đề nâng cao và mở rộng Đại số 8, NXB tổng hợp
TPHCM, năm 2008.
[3] Nguyễn Phúc Trình, Hướng dẫn học và giải toán Đại số 8, NXB Phương Đông, năm
2007.
[4] Nguyễn Văn Dũng – Võ Quốc Bá Cẩn – Trần Quốc Anh, Phương pháp giải toán bắt
đẳng thức và cực trị, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2011.
[5] Vũ Thế Hựu – Nguyễn Khắc An – Nguyễn Vĩnh Cận, Tổng hợp các bài toán phổ
dụng Đại số 8, NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội, năm 2014
[6] Vũ Hữu Bình và cộng sự, Tài liệu chuyên toán THCS: Toán 8 – Đại số (tập 1), NXB
Giáo dục Việt Nam, năm 2012.
[7] Nguyễn Ngọc Đạm – Nguyễn Quanh Hanh – Ngô Long Hậu, 500 bài toán chọn lọc 8,
NXB Đại học Sư phạm, năm 2012.
[8] Đỗ Đức Thái – Đỗ Thị Hồng Thuý, Bồi dưỡng toán lớp 8 (tập 1), NXB Giáo dục, năm
2008.
[9] Thu Lê (tuyển chọn), Tuyển tập đề thi giải Lê Quý Đôn Toán 8, NXB Giáo dục, năm
2008.
- 10 -
[10] Nguyễn Hải Châu và cộng sự, Tự luyện Violympic toán 8, tập 1, NXB Giáo dục Việt
Nam, năm 2012.
[11] Nguyễn Văn Lộc, Toán nâng cao tự luận và trắc nghiệm Đại số 8, NXB Giáo dục,
năm 2004.
[12] Trần Thị Vân Anh, Bồi dưỡng học sinh giỏi toán Đại số 8, NXB Đại học Quốc gia Hà
Nội, năm 2010.
[13] Lê Hồng Đức – Lê Bích Ngọc – Lê Hữu Trí, Phương pháp giải toán Đại số, NXB Hà
Nội, năm 2005.
[14] Nguyễn Phúc Trình, Hướng dẫn và giải toán Đại số 8, NXB Phương Đông, năm
2007.
[15] S.M. Nikolski chủ biên (bản tiếng Việt), Từ điển bách khoa phổ thông toán học,
NXB Giáo dục, năm 2004.
- 11 -
Chương I. ĐA THỨC
BÀI 1. NHÂN ĐA THỨC
1. Nhân đơn thức với đa thức
A. Ví dụ
Làm tính nhân:
 1
a) -2x x
3 2
 5x - 
2 
 3 1 2 1 
b) 3x y - x  xy  6xy
3
 2 5 
 
c) xy 3x y -

2
2

1 2
x y  x - 2y  1
 
 
B. Quy tắc
Muốn nhân một đơn thức với một đa thức ta nhân đơn thức đó với từng
hạng tử của đa thức, rồi cộng chúng lại với nhau.
A.B+C  = A.B+A.C
Chú ý: nhân dấu, nhân số, nhân chữ.
C. Thực tập
Dạng 1: thực hiện phép tính:
 1
1. x 2 5x 3 - x - 
  2 
2.
2 2
3

x y 3xy - x 2  y 
 
1

3. - xy  4x 3 - 5xy  2x
 2 

4. -2x y  3xy - 2yx y - x 
2 3
3xy y - yx  2xy x  xy 
5. 
2 3
CT TNHH MTV ĐÀO TẠO VÀ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CÔNG NGHỆ CHÍ DŨNG
Số 22/48, đường Mạc Đĩnh Chi, An Cư, Ninh Kiều, Cần Thơ | Đt: 02926 55 66 44 – 097 317 3326
ĐẠI SỐ 8

6. x y xy - x - y - xy xy  x  y
2 2
  
 3  1 1 1 1 1 1 4 
7. - xyz     - - - - 
 4  x y z xy yz zx xyz 
8. xy - x x  y  z   y -x - y - z  - z x - y  z 
 2 
  xy  yz  zx - z - x - y - 4xyz 
9. -  
  z
 xyz  x y xy yz zx 
 x - y x 
n
10. y 2 i 2 3
+ y 2 x 4 + ...+ y 2 x n (với n   )
i=1
n
Trong đó: x i
= x 1 + x 2 + ...+ x n (với n   )
i=1
Dạng 2: Rút gọn và tính giá trị biểu thức
1. x x - y  + y x + y  tại x  6 và y  8
  
2. x x 2 - y - x 2 x  y  y x 2 - x tại x     1
2
và y = -100
Dạng 3: Tìm x
1. 3x 12x - 4  - 9x x - 3  0
2. x 5 - 2x   2x x - 1  15
3. x 2x - 1  2x 1 - x   6  0
2. Nhân đa thức với đa thức
A. Ví dụ
 1 
a) -2x 3

 1 x 2  5x -


2 
 1 

1
b) 3x 3y - x 2  xy  6xy 3 - xy
2 5   
 

c) y xy - x  3x 2y - 
1 2
2

x y  x - 2y  1
 
 
B. Quy tắc
CHI DUNG EDUCATION AND SCIENCE TECHNOLOGY RESEARCH COMPANY LIMITED

Muốn nhân một đa thức với một đa thức ta nhân mỗi hạng tử của đa
thức này với từng hạng tử của đa thức kia rồi cộng các tích lại với nhau.
A+ B C + D  = AC + AD + BC + BD
C. Thực tập
Dạng 1: Làm tính nhân
1. xy - 2x 2
 y 2  xy - 2x - 2y 
2. x - 1x 2
- 2x  1 
3. 5 - x x 3
- 2x 2  x - 1 
 1 
4. x - 2y x y 2 2
- xy  2y 
 2 
5. x 2

- xy  y 2 x  y 
1 
6. x 2
 2 
- 2x  3  x - 5

7. x 2
- 2xy  y 2 x - y  
 1 1  
8.  x  y  x  y 
 2  
 2 
 1 1  
9. x  y x  y 
 
2  2 
 
 1 1 1 1
10. x  y     ...   xy y  n 
 xy x  1y  1 x  2y  2 x  n y  n 

(Trong đó: x  y và n   )
Dạng 2: Chứng minh rằng giá trị của biểu thức không phụ thuộc vào giá trị của biến
 
2
1. A  x 2  y 2  x  y  2xy  2021
   3xy x  y 
3
2. B  x 3  y 3  x  y
3. C  x 2x  1  x 2 x  2  x 3  x  3
ĐẠI SỐ 8
 
4. D  x  1 x 2  x  1  x  1 x 2  x  1    
Dạng 3: Tính giá trị biểu thức
    
1. A  x 2  5 x  3  x  4 x  x 2 trong các trường hợp: x = 0; x = -15; x =6 . 
 x 2y   xy 
2. B    2 x  3y   xy  4   x 2  khi x  2; y  3 .
 3   2 
 5x  2
3. C  xy x 2y   
 xy  10  xy  4 x  y 2 khi x  0; y  1 .  
2
 2 
Dạng 4: Tìm x
1. 12x  54x  1  3x  7 1  16x   81

2. x  22  3x   5  3 1  x x  2
3. x 3  2x  x x  1 x  1  5   
3. Bài tập áp dụng
Dạng 1: Làm tính nhân
1. x  y 3  2x y  xy  y  2 2
2. 3xy  2x y  xy 2 2
 3xy  1 
 1 
3. x   xy  2y
 y
 
 
4. x  y  z xyz  xy  yz  yz  1
5. 4x  y  12x 2
 x  y  y2 
6. x 2
1 x2 1 
7. a  b a  b a  b 
8. a  b a  b a  b 
 
9. 2ac b  d  2ab c  d  2bc a  d  2bd a  b      
  
10. 2x y  x  2y x  y  4xy  2x  y y  2x    
Dạng 2: Rút gọn
1. a  b a 2

 ab  b 2  a  b a  b   b 3  a 2

 
2.  x 2  2xy  2y 2 x  2y  x 2  4y 2 x  y  2xy

   
3. x  2x 2

 5x  1  x x 2  11  
Dạng 3: Tính giá trị biểu thức

1. A  5x 4x 2  2x  1  2x 10x 2  5x  2    với x  15
1
 
2. B  x x 2  y  x 2 x  y  xy x  1     với x   ; y  3
2
 
 1
3. C  y 2  2 y  4  2y 2  1  y  2    2 
với y  4
4. D  x 4  12x 3  12x 2  12x  15 với x  11
10
 
5. E  x  1 x 2  2x  4  x 2 x  3    với x  0; x  1; x  
3
 
6. F  6xy xy  y 2  8x 2 x  y 2  5y 2 x 2  xy     với x  1; y  1
Dạng 4: Chứng minh biểu thức có giá trị không phụ thuộc vào giá trị của biến
1. A  4 x  6  x 2 2  3x   x 5x  4   3x 2 x  1
 
2. B  x 2  2x  3 3x 2  2x  1  3x 2 x 2  2  4x x 2  1     
 
3. C  x  2y x 2  2xy  4y 2  x 3  5  (với y   )
 
4. D  x  3 2x  5  8x 1  x  2x  1 5  3x      

5. E  x 3  x 2  3x  9 x  2  x 2  1 x 2  3x  2    
Dạng 5: Chứng minh biểu thức bằng nhau
1. a  b  c a 2
 b 2  c 2  ab  bc  ca  a 3  b 3  c 3  3abc 
2. 3a  2b  1a  5  2b a  2  3a  5a  3  2 7b  10
3. a  b a 3
 a 2b  ab 2  b 3  a 4  b 4 
4. a  b a 4
 a 3b  a 2b 2  ab 3  b 4  a 5  b 5 
5. a  b a 4
 a 3b  a 2b 2  ab 3  b 4  a 5  b 5 
6. a  b  c a 2

 b 2  c 2  ab  bc  ca  a 3  b 3  c 3  2a b 2  c 2  abc  
5
ĐẠI SỐ 8
Dạng 6: Tìm x
  
1. 6x 4x  3  8x 5  3x  43 
2. 1  7x 4x  3  14x  95  2x   30
3. x 2

 5x x  3  x x  4 1  x   0
4. 6x 5x  3  3x 1  10x   7
5. 3x  35  21x   7x  46x  5  45

6. x  1x  2x  5  x x  8  27
2
Dạng 7. Dạng khác

1. Cho các đa thức f x  3x  x  1 và g x   x  1
2
a) Tính f x .g x 
5
  
b) Tìm x để f x .g x  x 2 1  3g x  
  2
2. Cho a  b  c  2p . Chứng minh rằng: 2bc  b 2  c 2  a 2  4 p p  a 

BÀI 2. CHIA ĐA THỨC
1. Chia đơn thức cho đơn thức
A. Ví dụ
1. 15x y : 5xy
2 2 2
2. 12x y : 9x
3 2
3. 32xy z : 8x y
2 2
B. Quy tắc
Công thức đã học: x m : x n  x mn m  n 

Muốn chia đơn thức A cho đơn thức B ta chia phần số (kèm theo dấu) cho
phần số rồi chia phần biến cho phần biến tương ứng.
C. Thực tập
 
8
1. x 10 : x
x  : x 
5 3
2.
y  : y 
5 4
3.
4. 5x y : 10x y
2 4 2
3 3 3  1 
5. x y :  x 2y 2 
4  2 
xy  : xy 
10 5
6.
7. 5x y z : 3xyz
4 3 2 2
3 1
a  b  : b  a 
5 2
8.
2 2
9. Tính giá trị biểu thức 15x y z : 5xy z tại x  2; y  10; z  2015
4 3 2 2 2
2. Chia đa thức cho đơn thức
A. Ví dụ
1. 15x y
2 5
 12x 3y 2  10xy 3 : 32xy 2 
ĐẠI SỐ 8
2. 5x y 2 2
 15x 5y 3  10xy 5 :  1 2
5
xy
5 1  1 2 3
3.  x 3y 6  x 4y 3  10x 2y 5  : xy
 3 4  12
B. Quy tắc
Muốn chia đa thức A cho đơn thức B ta chia từng hạng tử của đa thức A cho
đơn thức B rồi cộng kết quả lại.
A  A1 2
 A3  ...  An  : B  A1 : B  A2 : B  A3 : B  ...  An : B
C. Thực tập
Làm tính chia:
1. 2x 5

 3x 2  4x 3 : 2x 2
 1 
2.  
x 3  2x 2y  3xy 2 :  x 
 2 
3. 3x y 2 2
 6x 2y 3  12xy : 3xy 
 
4.  3 x  y   2 x  y   5 x  y   : y  x 
4 3 2 2
 
3 6 9  3
5.  a 3b 6c 2  a 4b 3c  a 5b 2c 3  : a 3bc
 4 5 10  5
 2
3 a  b   6 a  b   21 b  a   9 b  a   : 3 a  b 
5 4 3 2
6.  
7. u 4
 u 3v  u 2v 2  uv 3 : u 2  v 2  
3. Chia đa thức một biến
A. Ví dụ
1. 2x 4
 13x 3  15x 2  11x  3 : x 2  4x  3   
2. 5x 3
 
 3x 2  7 : x 2  1 
3. x 3
 2x 2  3x  5 : x  2 
B. Quy tắc

Lập phép chia và chia như chia số tự nhiên
C. Thực tập
Làm tính chia:
1. x 3
 7x  3  x 2 : 3 
2. 2x 4
 3x 3  3x 2  2  6x : x 2  2   
3. x 2
 2xy  y 2 : x  y  
4. x 2
 2xy  y 2 : y  x  
5. 125x 3

 1 : 5x  1
6. 3x 4
 x 3  6x  5 : x 2  1   
7. 25x 5
 5x 4  10x 2 : 5x 2 
8. 15x y 3 2
 6x 2y  3x 2y 2 : 6x 2y 
9. 2x 4
 x 3  3x 2  5x  2 : x 2  x  1   

10. 2x 3  3x 2  2x  m : 6x 2  6x  2 (tham số m)   
 
11. mx 3  3 m  1 x 2  x  m  1 : 3mx 2  6 m  1 x  1 (tham số m)
     
 
12. x 3  4 m  1 x 2  3x  1 :  3x 2  8 m  1 x  3
     
 
13. m 2x 3  m 2  1 x 2  5x  m  1 :  3m 2x 2  2 m 2  1 x  5
     
14. 2x 3  3mx 2  mx  1 : 6x 2  6mx  m 
   

15.  2x  3x  1 : x  5 
4 2   
   
4. Bài tập tổng hợp
Dạng 1: Làm tính chia
1. 9x 2y 4z : 12xy 3
ĐẠI SỐ 8
 12  4
2.  x 4y 3z 5  : x 4yz 2
 25  5
3. 125x 4y 3z 2 : 25x 4y 3z 2  
1 2n1 2n4
4. x 2n y 2n 1 : x y
5
  : 2x y  z 
5 3
5. 4x 2 y  z
1 2
  z  2 x y  1
3 2 2
6. x 2 y  1 :
2
  : x y  2
m
7. x m 1 y  2
3 2
x  2 x  3 : x  2x  3
2m n 2 2
8.
4 3
9. 18x y  12x y
3 2 2

 6xy 3 : 6xy

10. 15x 3y 5  20x 4y 4  5x 5y 2 : 5x 3y 2   
 10 15 3 4  5
11.  x 2yz 3  xy z  5xyz 2  : xyz 2
 3 2  3
 3
   10 x  y   20 x  y   : 5 x  y 
5 4 3
12. 15 x  y
 
 4
   5 x  y   10 x  y   : x  y 
7 5 4
13. 3 x  y
 
1 1 1  1
x  y   x  y   x  y  : x  y
n 2 n 1 n
14. 
2 3 4  12
 
15. 18 x 3y  12x 2y 2  6xy 3  : 6xy
16. 15x 3y 5  20x 4y 4  5x 5y 2  :  5x 3y 2 
 10 15 3 4  5
17.  x 2yz 3  xy z  5xyz 2  : xyz 2
 3 2  3
18. 6x 3  3x 2  4 x  2  : 3x 2  2 
19. 2x 3  27 x 2  115 x  150  : x  5 
20. 12x 4  4 x 3  9x  3  : 3x  2 
21. x 5  4 x 3  3x 2  5x  15  : x 3  x  3 
10

Dạng 2: Tìm giá trị của tham số để f(x) chia hết cho g(x).
1. xnyn2 : x5y8 (n là tham số)
2. xn2yn1 : x5y6 (n là tham số)
3. xn3y4 : x7yn (n là tham số)
x  y  x  y  : x  y  x  y 
6n 5 18 n
4.
5. 12x 3
y 7  9x 4 y 5  3x 5y 8 : 3x n 1y n  3 
6. 5x n 2
y 7  8 x n  2y 8 : 5 x 3 y n 1
7. 10x 2

 7 x  a  2x  3 
8. 2x 2
 ax  4  x  4  
9. x 3
 ax 2  5x  3  x 2  2x  3  
 1
10. x 2  kx  5k 2    x  2k 
 4 
11. 2 x 3  x 2  ax  b  x 2  1

12. 3x 3  ax 2  bx  9  x 2  9  
13. x 4  ax 3  bx  1 x 2  1

14. x 4  x 3  ax 2  a  b x  2b  1  x 3  ax  b
    
Dạng 3: Tìm x
1
1. x 5 3x  1 : x 5  3 x  1  5 6 : 5 2  0 với x , x 
m 3 m 1
   
4 3
2. 3a x  1 : 3a x  1  15
3 2 3 2
3. x 3 2x  1 : x 3 2x  1
m 2 m 1
 35 : 32  0
3x 
 4 x 3 : x 3  3 x  1 :  3 x  1   3 x 7 : x 5  0
2
4. 5
 1  1
5. x 2  x  : x  2x  1   : 2x  1  x  1 : x  1
3 2 5 2
0
 2  2
11
ĐẠI SỐ 8
6. 5a x 2 4

 3a 2x 2 : a 2x 2  42
Dạng 4: Dạng khác
1. Chứng tỏ rằng thương của phép chia sau là một số dương với mọi giá trị của
biến:
 4 
       : x 
5 4 3 3
 x 1 2 x4 1  3 x4 1 4
1

2. Chứng tỏ rằng thương của phép chia sau là một số âm với mọi giá trị của biến:
 2
       
4 3 2
 x 2  y 2  4 x 2  y2  5 x 2  y2  : x 2  y2
 
3. Tìm x để số dư trong các phép chia sau bằng 0.
a) 3x 5  x 4  2x 3  x 2  4 x  5  : x 2  2x  2 

b) 2x 4  11x 3  19x 2  20x  9 : x 2  4x  1   
c) x 5  2x 4  3x 2  x  3  : x 2  1
4. Tìm n để
a) 10n 2  n  10  n  1
b) n 3  3n 2  3n  1 n 2  n  1
c) n 3  n 2  2n  7  n 2  1
5. Chứng minh rằng x 95  x 94  ...  x 2  x  1 x 31  x 30  ...  x 2  x  1
6. Chứng minh rằng
7. Tìm giá trị của x để đa thức trong mỗi phép chia sau có giá trị bằng 0

a) 3x 5  x 4  2x 3  x 2  4x  5 : x 2  2x  2   

b) 2x 4  11x 3  19x 2  20x  9 : x 2  4x  1   

c) x 5  2x 4  3x 2  x  3 : x 2  1   
8. Xác định a, b, c sao cho đa thức 2x 4

 ax 2  bx  c  x  2 và
2x 4  ax 2  bx  c chia cho x 2  1 thì dư là 2x .
12

BÀI 3. HẰNG ĐẲNG THỨC
1. Bình phương
1. a  b   a 2  2ab  b 2
2
 
2
2. a  b  a 2  2ab  b 2
3. a b  a b a  b
2 2
  
4. a 2  b 2  a  b   2ab
2
5. a  b  c   a 2  b 2  c 2  2ab  2ac  2bc

2
   2 ab  ac  bc 
2
6. a 2  b 2  c 2  a  b  c
a  b  c   
2
 a 2  b2  c2
7. ab  ac  bc 
2
2. Lập phương
1. a  b   a 3  3a 2b  3ab 2  b 3  a 3  b 3  3ab a  b 
3
2. a  b   a 3  3a 2b  3ab 2  b 3  a 3  b 3  3ab a  b 
3

3. a 3  b 3  a  b a 2  ab  b 2 
 
4. a 3  b 3  a  b a 2  ab  b 2 
   a 3  b 3  c 3  3 a  b b  c c  a 
3
5. a  b  c
3. Tổng quát
1. Tam giác Pascal
13
ĐẠI SỐ 8
2. Công thức nhị thức Newton
n n  1 n n  1
a  b 
n
 a n  n.a n 1.b  a n 2 .b 2  ...  a 2 .b n 2  n.a.b n 1  b n
1. 2 1. 2
3. Hằng đẳng thức tổng quát
x  x 2  ...  x n   x 12  x 22  ...  x n2  2x 1.x 2  ...  2x 1 .x n  ...  2x n -1x n

2
1

x n  y n  x  y  x n 1  x n 2y  ...  x.y n 2  y n 1 

x 2 n 1  y 2 n 1  x  y  x 2 n  x 2 n 1y  ...  x .y 2 n 1  y 2 n 
4. Bài tập
Dạng 1: Rút gọn
1. Đưa các biểu thức sau đây về hằng đẳng thức
1
4. x  x 
2
1. x 2  2x  1 2. 9x 2  y 2  6xy 3. 25a 2  4b 2 - 20ab
4
1
5. x  2 7. 2x  3y   2 2x  3y   1
2 2
6. 9 x 2 - 6 x  1
x2
8.  x 3  3 x 2  3 x  1 9. 8  12 x  6 x 2  x 3 10. x 4  4 x 2  4
   6 x - 3y   9  
2 2
11. 49x 2  14x  1 12. x - 3y 13. x  y - 2xz - 2yz  z 2
1 2 1 1
14. a - ab  b 2 15. x 2 - 6x - y 2 - 4y  5 16. 4a 2 - 12a - b 2  2b  8
4 3 9
17. x  y  3 x  y - 3  18. 3z  x  2y 2y - x  3z 
2. Rút gọn các biểu thức sau
1. x  3  x 2  3x  9   54  x 3 
14

 
2. 2x  y 4x 2  2xy  y 2  2x  y 4x 2  2xy  y 2    
3. x x  4 x  4   x 2  1x 2  1
4. y - 3 y  3 y 2  9  - y 2  2 y 2 - 2 
   a  c 
2 2
5. a  b  c  2ab  2bc
   b  c - a   c  a - b   a  b - c 
2 2 2 2
6. a  b  c
      
2 2
7. x  9  2 x  9 x  1  x  1
 
8. x 2 x  5 x  5  x 2  2 x 2  2    
 
9. x  2 x 2  2x  4  x  2 x 2  2x  4    
   x  y 
3 3
10. x  y  6x 2y
      
2 2
11. 5 2x - 1  4 x - 1 x  3 - 2 5 - 3x
    
2
12. 3a  a  1 3a - a  1 - 3a  1
2 2 2
     2 4x - 66 - 5x 
2 2
13. 4x - 6  6 - 5x
      
2 2
14. x - 5x  1  2 5x - 1 x - 5x  1  5x - 1
2 2
  - x - y  z 
2 2
15. x  y - z
 
16. x  4 x 2 - 4x  16 - 50  x 3   
  - x - y 
3 3
17. x  y - 2y 3
Dạng 2: Tính
1 
 
3
3
1. a  b  c  2. a  b  c  3. 2x  3y 4.  x  3
2 2 2
 2 
5. x 3  12x 2  48x  64; x  6 6. x 3  6x 2  12x  8; x  22

7. 2  xy  8. 5  3 x  9. 5  x 2 5  x 2  10. 5x  1
2 2 3
15
ĐẠI SỐ 8
11. x  3  x 2  3 x  9  12. 34 2  66 2  68 . 66 13. x  4x  4,

2
x  98
14. x 3  3x 2  3x  1, x  99
  
15. Cho x - y  7 . Tính A  x x  2  y y  2  2xy  37 
16. Cho x  2y  5 . Tính B  x2  4y2 - 2x 10  4xy - 4y
17. Cho a b c  0 và a 2  b 2  c 2  1 . Tính M  a 4  b 4  c 4 .
         
2 2 2 2
18. Cho P  a  1  b  1  c  1  2 ab  ac  bc ; Q  a  b  c  1
Tính: P Q .
19. Cho x  y  7 . Tính:
a) M  x 3  3xy x  y   y 3  x 2  2xy  y 2
b) N  x 2 x  1  y 2 y  1  xy  3xy x  y  1  95
20. Cho x  y  5 . Tính:
a ) P  3x 2 - 2x  3y 2 - 2y  6xy - 100
b) Q  x 3  y 3 - 2x 2 - 2y 2  3y x  y  - 4xy  3 x  y   10
21. a) Cho x  y  3,x 2  y 2  5 . Tính x3 y3
b) Cho x y  5, x2 y2  15 . Tính 25.
22. x 3  12x 2  48 x  64 x  5
x 3 x 2y xy 2 y 3
23.    x  8; y   6
8 4 6 27
x y 3x2 6xy 3y2 x  y  5

5
24.
25. Tính x 3 - y3 biết x  y  7; xy  6
2x3y7 z
2
26. Tính 27. A  1  3  3 2  3 3  3 4  3 5
16

x  3 x - 3
2 2
1 1 116 118 5 10
28. B 29. C  3 .4 1 .5  
x 9
2
117 119 117 119 119 117
x 2 y2 z 2 x y z a b c
30. M  2  2  2 . Với    1 và    0
a b c a b c x y z
31. N x4 y4 z4 với x y z  0, x2 y2 z2 1
32. A  a 3  3a 2  3a a  19  33. B  a 3 - 3a 2  3a  1 a  101
34. M x3 y3 3xy x  y  1 35. N x3 -y3 - 3xy x  y  1
36.  
P  x3 y3 3xy x2 y2 6x y x2y2 với x  y  1
x y x x 2x 2 6x

3
37.
2
20
38. 2x 34x 2

 
- 6x 9 - 2x - 3 4x2 6x 9 
39. 2x 14x 2

2x 1 2x 1 4x2 2x 1 
40. Cho x  y  5, xy  6 . Tính M  x 3  y 3 , N  x 4  y 4
41. Cho biểu thức: E  x 6  6x 5  6x 4  6x 3  6x 2  6x  6
Tính giá trị của biểu thức khi x  5
42. a ba 4
a3b a2b2 ab3 b4 

43. 5x 2 3y - 1 -  3x 2 5y  2 - 2x 3x 2 - 7x 
 
44.  
4xn 7xn1 x 5 2xn2 14xn1 10x2  
1  2  1  2  1974 1946 3
45. Tính M    1  1    . 
1975  1945 
 1945  
1975  1975 1945 1975 .1945
17
ĐẠI SỐ 8
46. Tính nhanh:
a) 123 123  154  772


b) 324  27 4  1 96  1  
c) 85  75  65  55  452  352  252  152
2 2 2 2
1352  130.135  652

d) D 
1352  652
e) E  1  2  32  42  52  62  ...  20112  20122
2 2
       
3
47. x  1  4x x  1 x  1  3 x  1 x  x  1 với x  2
2
5x 2y 3y 2x  4x y  3x 2yx 2y . Với x
2 2 2
1 1
48.  , y  3
2 4
Dạng 3: Chứng minh
1. a  b    b  a  2. a  b   a  b 
3 3 2 2
3. a 2  b 2 x 2  y 2   ax - by   ay  bx 

2 2
4. Cho a2 b2 c2 3  2a b c . Chứng minh rằng: a  b  c 1
a b c  3ab ac bc . Chứng minh rằng: a  b  c

2
5. Cho
a b b c c a  a b 2c b c 2a c a 2b . Chứng
2 2 2 2 2 2
6. Cho
minh rằng: a  b  c
7. Cho a, b, c, d khác 0 và
a  b  c  d a  b  c  d   a  b  c  d a  b  c  d  .
a b
Chứng minh rằng: 
c d
x2 y2 z2  0. Chứng minh rằng: 5x 3y  4z 5x 3y 4z  3x5y
2
8. Cho
9. Chứng minh rằng các biểu thức sau luôn có giá trị dương với mọi giá trị của biến:
18

a) x 4  x 2  2
b) x  3x - 11  2003
10.Chứng minh rằng các biểu thức sau luôn luôn có giá trị âm x :
a)  9x 2  12x  15
b)  5  x  1x  2
11. Cho x  y  a; x 2  y 2  b; x 3  y 3  c . Chứng minh rằng: a 3  3ab  2c  0
12. Chứng minh các đẳng thức sau:
   
x  4xy  y :  x  y  2xy   x y
  
x y  x  y y  x x 2  y2 
 2x  2y  z   2y  2z  x   2z  2x  y 
2 2 2
13.          x 2  y 2  z 2
 3    3 
  3 
 x y x 2  y 2  y  2  x 4  4x 2y 2  y 4  4 1 x 1

14.   2 : : 2 
2 
 2y  x x  xy  2y  x  y  xy  x
2
2x  y  2 2y  x
15.a) Cho a,b,c và x,y,z là các số thực khác 0, thoả mãn
x y z
a  b  c  0; x  y  z  0;    0.
a b c
Chứng minh rằng: a2x b2y c2z  0
b) Cho a,b,c là các hằng số; a  1;b  1; c  1 . Chứng minh rằng nếu:
1 1 1
a x  cz , z  ax  by , x  y  z  0 thì   2
1a 1b 1c
a1 b1 c1 a b c
16. Cho a1, b1, c1, a2, b2, c2 là các số thỏa    0 và 2  2  2  1
a2 b2 c2 a1 b1 c1
a22 b22 c22

Chứng minh rằng:   1
a12 b12 c12
19
ĐẠI SỐ 8
1 1 1 yz xz xy
17. Cho x , y, z  0 ,    0 . Tính: M  2  2  2
x y z x y z
y2  z 2  x 2 z 2  x 2  y2 x 2  y2  z 2
18. Cho x , y, z  0 và    1 . Chứng minh
2yz 2xz 2xy
rằng trong ba phân thức đã cho có một phân thức bằng -1 và hai phân thức còn lại
bằng 1.
19. Chứng minh rằng nếu a 2  b 2  c 2  ab  ac  bc thì a  b  c .
20. Chứng minh rằng nếu x  y  z  3 thì
x  1  y  1  z  1  3 x  1y  1z  1
3 3 3
21. Chứng minh rằng  số nguyên n thì B  n3(n2 7)2  36n chia hết cho 105
22. Chứng minh rằng:
x  y  z   ( x  y  z )2  x  y  z   x  y  z   4 x 2  y 2  z 2  
2 2 2
   a       a 
2 2 2 2 2
23. CMR: ab  bc  ca - bc  b 2 - ac  c 2 - ab  b2  c2
2 2
x 1 x x   
4
24. CMR:
2 2
 6  4x x2 1  1
25. Chứng tỏ biểu thức không phụ thuộc vào biến:
M  6y 1y 1 y 1 y 1

3 3
26. 
N  2x y 4x2 2xy y2 2x y 4x2 2xy y2 2 y3 6    
27.    
P  x2 2 x 4 2x2  4  x2 1 x 4 x2 1 2 x3 2 x 32     
28. CMR: x,y,z  
x 2  y2 x y 2
a) ( )
2 2
20

z2
b) x 2  y 2   2xy  xz  yz
4
29. CMR nếu x  y  z  0 thì ( x 2  y 2  z 2 )2  2( x 4  y 4  z 4 )
30. Cho a,b không âm. CMR:
a b
a)  ab
2
1
b) a  b   a  b
2
c) a  b ab  1  4ab
31. CMR:
a) Nếu m   thì ( 2m  1)2  8
b) Hiệu các bình phương của hai số chẵn liên tiếp thì chia hết cho 4
c) Nếu a   thì a 8  4a 7 6a 6  4a 5  a 4  16
32. CMR: a 2  4a  5  0 a  

33. CMR: n   ta có: A  n n 2  1 n 2  4  5  
   
2
34. Cho x  y  z  0 . CMR: x  y  z  2 x 4  y4  z4
2 2 2
     y - z   z - x 
2 2 2
35. CMR nếu 6 x  y  z - xy - yz - zx  x - y thì: x  y  z
2 2 2
36. CMR x  y  z  2xy  2xz  2yz  4  0 x,y,z  

2 2 2
1 1 1
37 Cho xyz  0 và x  y  z    . Chứng minh rằng:
x y z
 
y x2 yz 1xz   x 1yz y2 xz  
38. CMR x,y   ta có x  y  z  xy  yz  zx
2 2 2
21
ĐẠI SỐ 8
39. Cho a,b,c   thỏa mãn a  b  c  0
CMR: ab  2bc  3ca  0
40. CMR x,y   ta có x 4  y 4  z 4  xyz x  y  z 
41. CMR x   ta có x 8  x 7  x 5  x 4  x 3  x  1  0
42. Cho . CMR 1019x 2  18y 4  1007 z 2  30xy 2  6y 2z  2008zx
43.CMR:
a b
  
a) Nếu x  0,y  0 và a 2  b 2 x 2  y 2  ax  by thì
x

y
a b c
    
2
b) Nếu x  0,y  0 và a  b  c x  y  z  ax  by  cz
2 2 2 2 2 2
thì  
x y z
44. CMR
a) Nếu x 2  y 2  z 2  xy  yz  zx thì x  y  z
b) Nếu x  y  z  0 thì ( x 2  y 2  z 2 ) 2  2( x 4  y 4  z 4 )
   b c  c  a  
2 2 2
45. CMR nếu a  b  4 a 2  b2  c2  ab bc  ca thì a  b  c
46. Cho a,b,c không đồng thời bằng 0, các số x,y,z được xác định như sau:
x  a  b  c   8ab
2
y  a  b  c   8bc
2
z  a  b  c   8ca
2
CMR x,y,z có ít nhất một số dương.
47. CMR với mọi giá trị bất kì của x, các thức sau đều có giá trị dương:
a) Px x2 - 6x 10 b)Q x  x x 1

2
c) R x   x  3 x  5   4 d) S x x2 x 1

22

48. CMR không có giá trị nào của x làm cho các biểu thức sau dương
a) P x 4x 5x 2

b) Q x  24x - 18 - 9x 2
49. Chứng minh các đẳng thức sau
   a 3  b 3  c 3  3 a 2 b  c  b2 c  a   c2 a  b   6abc

3
a) a  b  c
 
b) Ta biến đổi:
a  b  c  d   a  b  c
3
3 3 3
3 a b  c  d   b c  d  a   c d  a  b   d (a  b  c) 50.CMR điều kiện cần

2 2 2 2
 
6 abc  bcd  cda  dab 
và đủ để a 3  b 3  c 3  3abc là a  b  c hoặc a b c  0
51. CMR
a  b  c   24abc  a  b  c   a  b  c   b  c  a 
3 3 3 3
a)
b) a  b  c   a 3  b 3  c 3  3 a  b b  c c  a 
3
52. CMR n = 2 15 + 3 15 + 5 2 5
53. Cho x, y , z   sao cho x+y+z=0. CMR:
2(x5 y5 z 5 )  5xyz(x2 y2 z2 )
54. CMR x, y, z   thỏa x  y  z  0 thì x  y  z  7 xyz( x y  y z  z x )

7 7 7 2 2 2 2 2 2
55. CMR nếu x  y  y  0 thì 10( x  y  z )  7( x  y  z )(x  y  z )

7 7 7 2 2 2 5 5 5
56. Cho A=75(4 +41974 +...+42 +5)+25

1975
CMR A 41975
57. CMR a) 21000  1 3 b) 19 45  19 30  20
58. CMR giá trị của các đa thức sau không phụ thuộc vào x
23
ĐẠI SỐ 8
a ) f ( x )  ( x  1)( x 2  x  1)  ( x  1)( x 2  x  1)
b ) g(x)  2 x(4 x  1)  8 x 2 ( x  1)  (2 x ) 3  2 x  3
59. CMR (a2  b2 )(c2  d 2 )  (ac  bd )2  (ad  bc)2
60. 2( a 3  b 3  c 3  3 abc )  (a  b  c)  ( a  b ) 2  (b  c ) 2  ( c  a ) 2 
61. (a  b)(b  c)(c  a)  4abc  c(a  b)  a(b  c)  b(c  a)

2 2 2
62. (a  b  c)  a  b  c  3(a  b)(b c)(c a)

3 3 3 3
63. Cho x  y  z  xy  xz  yz CMR x  y  z

2 2 2
64. Cho (a  b)  (b  c)  (c  a)  4(ab  bc  ca)  4(a  b  c ).CMR : a  b  c

2 2 2 2 2 2
65. Cho a+b+c+d =0
CMR : a3  b3  c3  d 3  3(ad  cd )(c  d )
66. Cho a  b  c  4mCMR

. :
a)2ab  b2  a 2  c 2  16m2  8mc

2 2 2
 a  b  c   a  b  c   a  b  c 
      a  b  c  4m
2 2 2 2
b) 
 2   2   2 
67. CMR: (a +b )(x +y ) =(ax+by) +(ay -bx)

2 2 2 2 2 2
68. CMR: (a  b  c)  a  b  c  (a  b)  (b  c)  (c  a)
2 2 2 2 2 2 2
69. CMR: ( x  y)  x  y  2( x  xy  y )
4 4 4 2 2 2
70. CMR: (2 1)(2 1)(2 1)...(2 1) 1  2

2 4 64 128
71. CMR: (2+1)(2 +1)(2 +1)...(2 +1)+1=(a +3a+1)

2 4 64 2 2
72. Cho A  x  y  z  3xyz

3 3 3
a) Nếu x  y  z  0 thì A=0
b) Điều kiện ngược lại đúng không? Vì sao?
73. Cho x  y  z .CMR : (5x -3y+4z)(5x -3y - 4z)=(3x -5y)

2 2 2 2
24

74. Cho x+y =a,x +y =b,x +y =c. CMR: a -3ab+2c =0

2 2 3 3 3
75. Cho 10x =10y +z . CMR: (7x  3y  2z)(7x  3y  2z)  (3x  7 y)

2 2 2 2
a b
76. CMR nếu (a +b+ c+ d)(a -b - c - d) = (a -b+ c - d)(a +b -c - d) . Thì 
c d
b  c ac  bd
77. Nếu: a  b  d  0 thì 
b  d ad  bc
1 1 1 1 1 1
78. Nếu    2, a  b  c  abc , thì: 2  2   2
a b c a b c
79.Cho a  b  c  0 . CMR: a 3  b 3  c 3  3abc  0
1 1 1 bc ca ab
80. Cho:    0 . Tính: A  2  2  2
a b c a b c
81. Cho x  y  1 CMR S  2( x  y )  3(x  y ) không phụ thuộc vào x,y.

2 2 6 6 4 4
82. Cho x  y  4z .CMR : (5x  3 y  8z)(5x 3y 8z)  (3x  5 y)

2 2 2 2
83. CMR: (a +b +c ) =(ab+bc+ca) +(a -bc) +(b -ca) +(c -ab)

2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
84. CMR nếu: a  b  c  0 thì
a ) a 3  a 2 c  abc  b 2 c  b 3  0
b )( a 2  b 2  c 2 ) 2  2( a 4  b 4  c 4 )
Dạng 4: Dạng khác
1. So sánh: A  3 1; B  (3 1)(3 1)(3 1)(3 1)(3 1)

22 2 4 8 16
2. Tìm GTNN của biểu thức
a) A  x 2  5 x  8
b ) B  x ( x  6)
3. Tìm GTLN của đa thức:
a) C  5  8 x  x 2
b) D  3 x( x  3)  7
4. Tìm GTNN của:
25
ĐẠI SỐ 8
a) A  x 2  3x  7
b ) B  (x  2)(x  5)(x 2  7 x  10)
5. Tìm GTLN của:

a ) A  11  10 x  x 2
b ) B  x  4 (2  x  4 )
6. Tìm x, y sao cho
a) A= 2x +9y -6xy -6x -12y+2004 có giá trị nhỏ nhất.

2 2
b) B  x  2xy  4 y  2x 10 y  8 có giá trị lớn nhất.

2 2
7. Cho m,n là các số nguyên dương hãy so sánh giá trị
A  2m3  3n3; B  4m.n2
8. Cho A  ( x  3)  (x  9)( x  3)( x  3)

2 2
 Rút gọn A
 Tính giá trị của A với x  0; x  3
CMR với mọi giá trị của x thì A luôn nhận gá trị dương.
9. Cho biểu thức
a) P  (2x 1)(4x  2x 1)  ( x  3)  x(3x 1)  28

2 3 2
 Rút gọn P
 Tính giá trị của x để P=0
b) Cho Q=(x -1) -(x -1)(x +x +1)

2 3 2 4 2
 Rút gọn Q
 Tìm giá trị x để Q=0
10. CMR các biểu thức sau luôn dương với mọi giá trị của x
a ) x 2  26 x  25
b) x 2  x  5
c)( x  5)( x  7)  6
11. Tính nhanh:
a ) 302  282  262  ...  4 2  22  (29 2  27 2  ...  32  12 )

1
b)12(52  1)(54  1)(58  1)...(5128  1)  (5256  1)
2
26

316
c)(32  1)(34  1)(38  1) 
8
2
 2 2
d )   32     2(3  1)(32  1)(34  1)(38  1)
  
12. CMR:
a) A  4 x2  4 x  5  0 với mọi số thực x
b) B  5 x  x 2  7 với mọi số thực x
c) (a  b )(c  d )  (ac  bd ) (ad  bc) a, b, c, d  

2 2 2 2 2 2
13. a) Cho A=1996.1998; B= 1997 2
So sánh A và B
b) Cho C  5256  1
D  12(52 1)(54 1)(58 1)...(5128 1)
So sánh C và D
14. Tìm x để các đa thức sau đạt giá trị nhỏ nhất
a)P  3  6 x  x2
b)Q  2  4 x  x 2
15. Tìm GTNN của
a)M  x 2  8x  1
b) N  x 2  4 x  y 2  6 y  2
16. Tìm GTNN của:
a ) A   2 x 2  y 2  2 xy  4 x  2 y  5
b ) B  2 x  12 y  6 z  x 2  4 y 2  z 2  18
17. Cho a+b=S, a.b=P. Hãy biểu diễn theo S và P các biểu thức sau:
a) A  a 2  b 2
b) B  a 3  b 3
c) C  a  b
d) D  a 2  b 2
e ) E  a 3  b3
1 1 1 1
f)   2  2
a b a b
18. Hãy phân tích tổng (2

1998
 1) thành tích hai số nguyên dương.
19. Tìm m,n sao cho: mn+1=m+n

27
ĐẠI SỐ 8
20. So sánh các cặp số
a ) A  2011.2013 và B  2012 2
20202  20152 1
b) C  2 và D =
2020  2015 807
2
21. Cho p,q>0 với các biểu thức a  p  q , b  p  q ,c  2 pq . CMR a,b,c là các
2 2 2 2
số đo các cạnh của một tam giác vuông.
22. Tính giá trị của biểu thức:

a)A = (50 2 + 48 2 + 46 2 + ...+ 4 2 + 2 2 ) -(49 2 + 47 2 + ...+ 3 2 + 1)
b)B = (5 2 + 1)(5 4 + 1)(5 8 + 1)(5 16 + 1)(5 32 + 1)
23. Trong mỗi trường hợp dưới đây tìm GTNN
a) P  4 x 2  4 x  3
b)Q  ( x  1)( x  2)( x  3)( x  6)
24. Tìm GTNN của biểu thức
a) P  4 x  x 2  3
b) Q  6 x  9 x 2  2
c) R  1  4 x  6 y  x2  y 2
25. Tìm số dư của phép chia
a ) A  4815 : 7
b ) B  20112012 : 7
26. Tìm số dư trong phép chia số A  20132011  20152013 cho 9
27. CMR với x  a  b  c thì
(x+a)(x+b)+(x+b)(x+c)+(x+c)(x+a)=5(a+b+c)2 +ab+ac+bc
28. Cho đa thức x 3  2 x 2  3 x  4
a)Viết đa thức trên dưới dạng đa thức của biến y với y  x  1
x 1
b)Viết đa thức trên dưới dạng đa thức của biến z với z 
2
29. Cho đa thức A  ( x  y  z)  ( x  y  z) ;B  6x( y  z)  2x . CMR A=B

3 3 3 3
30. Tìm các hệ số a,b,c biết
a )2 x 2 (ax 2  2bx  4 c )  6 x 4  2 x 3  8 x 2x

b )(ax+b)(x 2  cx  2)  x 3  x 2  2x
31. Tìm x biết
28

a) 2(x -5)(x +5) -(x +2)(2x -3)+ x(x 2 -8) = (x +1)(x 2 - x +1)
5  3 
b) 3  x -7  - 2  x +6  -(5 - x)(x + 4) = 80 + x 2
3  2 
4  x 1   1 2  4  22 2
c) x 2  -  -  x -  x 2 +1  = x
5  3 2   5 3  3  45
32. So sánh
a )2011.2013  2012.2014 và 2012 2  20132  2
b)(9 1)(92 1)(94 1)(98 1)(916 1)(932 1) và 9 64  1

x y x2  y2
c) và 2 với x>y>0
x y x  xy  y 2
1352 130.135  652

d) D 
1352  652
e) E =1 -2 +3 - 4 +5 -6 +...+2011 -2012
2 2 2 2 2 2 2 2
33. a) Cho x  y  7 tính giá trị của biểu thức x  2xy  y  5x  5 y  6

2 2
b) Tìm x,y,z biết x  2x  y  4 y  5  (2z  3)  0

2 2 2
34. Tìm x biết

a) 5x(x - 3)(x + 3) -(2x - 3)2 - 5(x + 2)3 + 34x(x + 2) = 1
b) (x - 2) 3 + 6(x + 1) 2 -(x - 3)(x 2 + 3x + 9) = 97
35. a) Cho a=99. Tính giá trị của biểu thức x 3  3 x 2  3 x
b) Cho x+y=1. Tính giá trị của biểu thức 3(x +y )-2(x +y )
2 2 3 3
c) Cho x+y = 101. Tính giá trị của biểu thức
x3  3x2  3x2 y  3xy2  y3  3y2  6xy  3x  3y  2012
36. Tìm x
a) 9x 2 -6x - 3 = 0
b) x 3 +9x 2 + 27x + 19 = 0
c) x(x -5)(x +5) -(x + 2)(x 2 - 2x + 4) = 3
d) x 2 + 2x + y 2 -6y + 4z 2 - 4z + 11 = 0
37. Cho a  b  11 . Tính a 3  3ab  b3
29
ĐẠI SỐ 8
BÀI 4. PHÂN TÍCH ĐA THỨC THÀNH NHÂN TỬ
1. Phương pháp chung
+ Cố gắng biến đổi để biểu thức xuất hiện một lượng giống nhau và rút nhân tử chung.
+ Kiến thức nền xuất phát từ tính chất nhân phân phối của phép nhân với phép cộng
theo chiều ngược lại: ab  ac  a b  c 
2. Phân bậc độ khó
Bậc 1: Nhìn thấy hạng tử giống nhau
a) x 2  x  x x  1
b) 3x y  1  4y y  1  y  13x  4y 
       
c) y 2 x  1  x  1  x  1 y 2  1  x  1 y  1 y  1   
Bậc 2: Biến đổi không thêm bớt (để xuất hiện hạng tử giống nhau)
a) ax  ay  3x  3y  a x  y   3 x  y   x  y a  3
b) a2bd ab2d ac2d a2cd b2cd bc2d
    
 a 2bd  ab 2d  ac 2d  bc 2d  b 2cd  a 2cd 
 abd a  b   c d a  b   cd b  a a  b 
2
 
 a  b  abd  c 2d  acd  bcd  d a  b a  c b  c 
 
2
c) x  y  5  4x y  16xy  16
2 2 2 2
 
 x 2  y 2  5  2 xy  2
2 2
 
 x  y  1x  y  1x  y  3x  y  3
Bậc 3: Tách nội bộ
a) x 2  4 x  3  x 2  x  3 x  3  x  1 x  3 
30

       
2
b) x  2x  3  x  2x  1  2  x  1  2  x  1 x  1 x  3
4 2 4 2 2 2 2 2 2
c) x 2  7 x y  10 y 2  x 2  2 xy  5 xy  10 y 2  x  2 y x  5 y 
Bậc 4: Thêm bớt hạng tử
    
2
a) x 4  1  x 2  1  2x 2  x 2  2x  1 x 2  2x  1
b) x8  x7 1
C1  x 8  x 7  x 2  x 2  x  x  1  x 8  x 2  x 7  x  x 2  x  1     

 x x 1 x x x x 1
2
 6 4 3

C2  x  x  x  x  x  x  x4  x 4  x 3  x 3  x2  x2  x  x  1
8 7 6 6 5 5
c) x 8  x  1  x 2  x  1 x 6  x 5  x 3  x 2  1 
3. Một số dạng đặc biệt
Dạng 1: Đa thức vòng quanh
Ví dụ:
a) x 2y 2 y  x   y 2 z 2 z  y   z 2 x 2 z  x 
 x 2y 2 y  x   y 2z 2 z  y   z 2x 2 z  y  y  x 
 ...
 y  x y  z z  x xy  yz  xz 
b) yz y  z   xz z  x   x y x  y 
c) x 2 y  z   y 2 z  x   z 2 x  y 
d) a 3 b  c   b 3 c  a   c 3 a  b 
Chú ý: Đa thức bán vòng quanh:
a) ab a  b   bc b  c   ca c  a   2abc
31
ĐẠI SỐ 8
b) ab a  b   bc b  c   ca c  a   3abc
Dạng 2: Đặt ẩn phụ
 
Ví dụ: x 2  3x  1 x 2  3x  3  5 
Đặt y  x 2  3x  1
Ta được: y y  4   5  y  1 y  5 
Thay ngược về x ta được x  1 x  2 x  1 x  4  .
Dạng 3: Hệ số bất định
 
Ví dụ: x 2  3x  1 x 2  3x  3  5 
Đặt:  
f x  x2 ax b x2 cx d  . Ta đi tìm a, b, c, d.
Đa thức được viết lại như sau: f x   x 4  a  c  x 3  ac  b  d  x 2  ac  bc  x  bd
Do đó:
a  c  3

ac  b  d  7
 Do a,b,c,d   nên b   1,  2;  3;  6 
ac  bc  7

bd  6
Với b  3  d  2; c   1; a  2
Vậy:  
x 4 3x 3  7x2 7x  6  x2 2x  3 x2 x 2 
Dạng 4: Đa thức bậc cao
+ x m
 
xn 1  x2 x 1  mn 2 3
mn  2 6
+ x 
m
 x n
 1  x 2

 x  1 

 
m  n 6

32

x y  4 2x 3y 1

2 2
1)
9x 2  90x  225 x 7 

2
2)
49 y  4 9y2 36y 36

2
3)
4) x y z  x y  y z  xz   x  y  z   1
5) x 2y  xy 2  x 2 z  xz 2  y 2 z  yz 2  2xyz
6) x 2y  xy 2  x 2 z  xz 2  y 2 z  yz 2  3xyz
7) 2a 2b  4ab 2  a 2c  ac 2  4b 2c  2bc 2  4abc
y x 2z  8xyz  x y 2z  2z x  y

2 2 2
8)
9) 8 x 3 y  z   y 3 z  2 x   z 3 2 x  y 
10) x 16  1
11) x 36  64
12) x 6  y6
   z   y 
3 3 3
13) x  y  x2  z2
2 2 2 2
x  y
3
14)  x 3  y3
x  y  z 
3
15)  x 3  y3  z 3
16) x3 7x 6
17) x 2

x 1 x2 x 2 12 
18) x2 7x 12
19) x2 6x 8
20) x
2
 10x  16
21) x 2 8x 15
22) x 4  4
33
ĐẠI SỐ 8
23) 4x 8  1
24) x 2  8x  9
25) x 2  14x  48
26) 4x 4  21x 2 y 2  y 4
27) x 5  5 x 3  4x
28) x
3
5x 2  3x 9
29) x
16
 x8 2
   
2
30) x  x  2 x 2  x  15
2
 
2
31) x  2x  9x 2  18x  20
2
32) x 2
3x 1 x2 3x 2 6  
33) x 2

8x 7 x 3x 5 15
34) a
3
b3 c3 3abc
x y y  z   z x 
3 3 3
35)
36) x  2 x  3 x  4 x  5   24
37) 4x  1 12 x  1 3 x  2 x  1   4
38) 4 x  5 x  6 x  10 x  12   3 x 2
39) x
3
6x 2 11x 6
40) x 3  6x 2  13x  42
   
2
41) x  x  4  8x x 2  x  4  15x 2
2
42) x  2 x  4 x  6 x  8   16
43) 7a 2b3  21ab 2  14a 2b 4
44)
2
3
2

y x2 1  x x2 1
3
  
45) x
5
 x 3  2x 2  2x
46) a 2bc  5abc  14bc
47) 25x 4y 2  30x 2 y  9

34

48) 8a 3  36a 2b  54ab 2  27b 3
 
2
49) 16b c  4b  c  a
2 2 2 2 2
   2xy  8 
2 2
50) x  y  8
2 2
51) x 3 z  x 2yz  x 2 z 2  xyz 2
52) x 2  axy  bxy  aby 2
53) abx 2  a 2 xy  aby 2  b 2 xy
54) 2x 2  4xy  2y 2  8z 2
55) a 2  2ab  4  b 2
56) 5x 4y  10x 3 y 2  10x 2 y 3  5xy 4
57) x 3  y 3  z 3  3xyz
58) x 2  3xy  4y 2
59) 2a 2  8 a  6
60) ax 2y  5axy  14ay
61) 14x 2 y  21xy 2  28x 2 y 2
2 2
62) x y  1  y y  1
5 5
1
63) 8y 3 
8
1 2
64) a  64b 2
25
65) x 2  4x  y 2  4
66) x 2  2xy  y 2  z 2  2zt  t 2
67) 2xy  x 2  y 2  16
68) 2a 2  4a  2  2b 2
69) y 4  2y 2
70) 2x  2y  x 2  2xy  y 2
71) 2x 2 y  2xy 2  x  y
35
ĐẠI SỐ 8
72) x 2yz  5xyz  14yz
73) p6q  p5q 3  p 2q 4  pq 6
74) x 4  x 2  2 x
75) x 2  2xy  y 2  3x  3y  10
76) x 3  2x  4
77) x 3  x 2  4
78) x 3  5x 2  2x  24
79) x 3  2 x 2  19 x  20
80) 2 x 3  x 2  x  1
81) 6 x 3  11x 2  19 x  6
82) a 3  6a 2  11a  6
83) a 3  19a  30
84) a 3  4a 2  8a  8
85) 1  6 a  6 a 2  a 3
86) 6 a 3  a 2  486 a  81
87) a 4  4a 2  4a  1
88) x 3  4x 2  29x  24
89) x 4  6 x 3  7 x 2  6 x  1
   x  2 
2 2
90) x  x  2
2
 
91) x 2 x 2  4  x 2  4
92) x 3  4x 2  4x  1
93) x 8  4
94) x 8  3x 4  4
95) x 7  x 5  1
96) x 7  x 2  1
97) x 5  x 4  x 3  x 2  x  2
98) x 8  x 6  x 4  x 2  1
99) x 9  x 7  x 6  x 5  x 4  x 3  x 2  1
100) x  1x  2 x  3 x  4  24

36

101) x 2

 x  1 x 2  x  2  12 
x   
2
102)
2
 4x  8  3x x 2  4x  8  2x 2
103) 
4 x 2  15x  50 x 2  18 x  72  3 x 2  
a  b  c   a  b  c   b  c  a   c  a  b 
3 3 3 3
104)
a b  c   b c  a   c a  b 
3 3 3
105)
a a  2b   b 2a  b 
3 3
106)
a b  c  b  c   b c  a  c  a   c a  b  a  b 
2 2 2
107)
108) a 4 b  c   b 4 c  a   c 4 a  b 
a   c   b 
3 3 3
109)
2
 b2 2
 a2 2
 c2
110) 3abc  a 2 a  b  c   b2 b  c  a   c2 c  a b   c b  ca  c
  
111) ab a  b  bc b  c  ca c  a  2abc   
112) ab a  b   bc b  c   ca c  a   3abc
113)   
a 3 b 2  c 2  b3 c 2  a 2  c3 a 2  b 2   
a b  c   b c  a   c a  b   a 3  b 3  c 3  4abc
2 2 2
114)
115) a  b  cab  bc  ca   abc

a a  2b   b b  2a 
3 3
116)
117) x 12  x 6  1
118) x 16  x 8  1
119) x 8  7 x 4  16
120) x 4n  4x 2 n  1 ( n   )
121) x 4n  5 x 2 n  9
122) x 4n  4x 2n  16
123) x7  x2  1
124) x9  x8  x7  x3  1
37
ĐẠI SỐ 8
125) x 2

 3x  2 x 2  7 x  12  24 
126) x 2

 3 x  2 x 2  7 x  12  1 
127) 2bc b  2c   2ac c  2a   2ab a  2b 7abc
128) ab b  a  bc b  c   ac c  a 
129) 3bc 3b  c   3ac 3c  a   3ab 3a  b   28abc
130)     
a b 2  c 2  b a 2  c 2  c b 2  a 2  2abc 
131) 2x 2  7 xy  6y 2  9x  13y  5
132) 2x 4  7 x 3  17 x 2  20x  14
133) 2x 4  19x 3  2002x 2  9779x  11670

134) a 2b  a 2c  b 2c  b 2a  ac 2  bc 2
135) a  1a 2
 
 b 2  a  b  a 2  1 
136) a  b a 3
 
 b 3  a  b  a 3  b 3 
137) 
x 4  x2 a2  1  a2 
138) x 3  a  1 x  a
139) a 3 m  2a 2m  a m
3
140) a3b2  a3c2  b c2  c3a 2  c3b2  a 2b3
141) x 10
  
 y 10 x 2  y 2  x 8  y 8 x 4
 y4 
142) bc a  d b  c   ac b  d a  c   ab c  d a  b 
143) a 4  a 2b2  b 4
7x 3 5 x  y 7y3
2
144)
145) 8x 3  27 y 3  4x 2  9y 2  6xy
146) x 3  9x  x 2  9
147) x 4  2x2  3
148) 1  x  y  z  xy  yz  xz  xyz
149) x 5  y 5  x 4y  xy 4 150) x 6  x 3  3 x 2  3 x  1
38

BÀI 5. CHIA HẾT TRONG SỐ NGUYÊN
1. Phương pháp chung
Dùng chia đa thức để tách thành hai lượng và biện luận.
Chứng minh rằng A n  m n 
Ta biến đổi A n   k n .P n  . Ta chứng minh được k n  m nên An m .
Tính chất
1. a a  1a  2 ...a  k  k  1

 
( k  1 số tự nhiên liên tiếp thì chia hết cho k  1 )
2. Muốn chứng minh A n  m , ta xét lần lượt chứng minh
A mk  1 m;
A mk  2  m;
A mk  3  m;
...
A mk  m  1 m
thì A n  m
3. Mối quan hệ của các biểu thức chia hết
f x  h x 
+    f x   g x   h x 
g x  h x 

f x  g x 
+   f x  h x 
g x  h x 

+ f x  g x   f x .q x  g x 
+ f x b; f x c thì f x  BCNN b; c 
39
ĐẠI SỐ 8
+ a b;a c và b,c   1 thì a b.c với b; c   1  ƯCLN b; c   1
ab c
+   a c
b,c   1

a c
+   ab cd
b d

+ a b  a n b n n   * 
a c
+   ab c
b c

Chú ý cách biểu diễn kết quả của phép chia:
f x  r x 
f x   g x .a x   r x  hay  a x  
g x  g x 
f x  g x   r x   0
Trong đó: deg r x   deg g x  ( deg là bậc của đa thức, deg r x  là bậc của đa thức r x  )
Khi f x  g x  ta kí hiệu g x  f x  ( g x  là ước của f x  )
Dấu hiệu chia hết
Giả sử A  anan 1...a1 n  
+ Số dư A : 2 k (hoặc 5 k ) = số dư a k a k 1 ...a1 : 2 k or 5 k 
+ Số dư A : 9 hoặc 3= số dư an  an 1  ...  a1  : 9 or 3 
+ Số dư A11 = số dư a1  a3  ...  a2  a 4  ... 11
Đồng dư:
+ Định nghĩa:
40

a : c  a1  r
b : c  a2  r
c  0 
Ta nói a đồng dư với b theo module c .
Kí hiệu: a  b mod c   a  b c
+ Tính chất:
 a  a mod m 
a  b mod m 

  a  c mod m 
b  c mod m 

a  b mod m 
   a  c  b  d mod m 
c  d mod m 

a  b mod m 
   ac  bd mod m 
c  d mod m 

Nếu d là ước chung dương của a,b,m thì
a b m
a  b mod m    mod 
d d  d 
a b
 a  c mod m  ; c  ƯC a; b  ; c,m   1   mod m 
c c
 a  b mod m  ; c  *  ac  bc mod mc 
Chú ý
+ Lấy n  1 số nguyên bất kì n   *  chia cho n thì có hai số chia cho n có cùng số
dư (Dirich).
+ Tìm k chữ số tận cùng của A là tìm số dư nguyên dương khi chia A cho 10 k .
2. Một số dạng toán
41
ĐẠI SỐ 8
Dạng 1: Chứng minh chia hết

a) 251  1 7  
b) 270  370 13 

c) 17 19  1917 18   
d) 3663  1 7 &  37
 4n  115 n  
e) 2
Hướng dẫn:
   
 117  2 3  1 hay 2 51  17
17
a) 2 51  1  2 3
    2 
 3 2 hay 2 70  3 70 13
35 35
b) 2 70  3 70  2 2  32 2
c) 17 19  19 17  17 19  1  19 17  1

17 19  1 18; 19 17  1  18 vậy 17 19  19 17 18 
d) 36 63  1 35  5.7
36 63

 1 7
Mặt khác, 36 63  1  2 chia cho 37 dư 2 nên 36 63  1  37
 
e) 2 4n  1  2 4   1 15
n
 
a) n 5  n 30 n   
b) n 4  10n 2  9 384 với mọi n lẻ, n  
c) 10 n  18n  28  27 ,n  
Hướng dẫn:
42

a) A  n 5  n  n n 4  1  n n  1n  1 n 2  1
Ta có: n n  1n  1 2
n n  1n  13
 n n  1n  16
Hay A6 (1)
Mặt khác: A  n 5  n  n n 2  1n 2  1
 
 n n2  1 n2  4  5 
   
 n n 2  1 n 2  2 2  5n n 2  1 

 n  2 n  1 n n  1n  2   5n n 2  1 
Trong đó: n  2 n  1 n n  1n  2 5
 
5n n 2  1 5 n  
Hay A5 (2)
Từ (1) và (2) ta có A30
b) B  n 4  10n 2  9  384
Ta có: B  n 4  n 2   9n 2  9   n 2  1n 2  9   n  3 n  1 n n  1n  3 
Vì n lẻ nên đặt n  2k  1 k  
Ta có: B  2k  2 2k 2k  12k  2 2k  4
 16 k  1 k k  1k  2 2k  116 (1)
Do k  1 k k  1k  2  2,3,4 nên B  24 (2)
43
ĐẠI SỐ 8
Từ (1) và (2) B 16.24  384
c) C  10 n  18n  28  10 n  9n  1  27 n  27 
Ta có: 27 n  27  27
 10 n  999...9
  1
n
 

C '  999...9
  1  9n  1  999...9   n 9
  9n  9 111...1
n n  n 
  n 3
Mà 111...1
n
 1  1  ...  1  n  0 3 nên C '  27

Vì 1
n
3. Chứng minh rằng với mọi số nguyên a thì:
a) a 3  a  3 b) a 7  a 7
Giải
a) a 3  a  a a 2  1  a  1a a  13
b) B  a 7  a  a a 6  1  a a 2  1a 2  a  1a 2  a  1
Nếu a  7 k k   thì B 7
Nếu a  7 k  1 k   thì a 2  1  49k 2  14k 7 vậy B 7
Nếu a  7k  2 k   thì a 2  a  1  49k 2  35k  7 7 vậy B 7
Nếu a  7k  3 k   thì a 2  a  1  49k 2  35k  7 7
Nếu a  7 k  4 thì a 2  a  1  7 k  4  7 k  4  1  7 n  21 7 với n  f k k  

2
Nếu a  7 k  5 thì a 2  a  1  7 k  5   7 k  5  1  7 m  21 7 với m  h k k  

2
Nếu a  7 k  6 thì a 2  1  7 k  6   1  7 p  35 7 với p  g k k  

2
44

4. Chứng minh rằng: A B với:
A  13  23  3 3  ...  100 3 và B  1  2  3  ...  100
Hướng dẫn:
Ta có: B  1  100  2  99  ...  50  51  101.50
Xét A  13  100 3  2 3  99 3   ...  50 3  513 101
Mà A  13  99 3  2 3  98 3   ...  50 3  100 3 50
Vậy A50.101 hay A B
Bài tập thêm
Chứng minh rằng:
1 / a 5  a 5
2 / n 3  6 n 2  8n  48 n  2k,k  
3 / Nếu a  b  c 6 thì a 3  b3  c3 6
4 / n 5  5 n 3  4n  120
5 / n 4  6 n 3  11n 2  30n  24  24
6 / n 3  3n 2  n  3  48
7 / n 3  n 6 n  
8 / m 3 n  mn 3 6 m,n  
9 / n n  12n  16 n  
10 / n 5  n 30 n  
11 / m5 n  nm5 30 m,n  
45
ĐẠI SỐ 8
12 / 3n 4  14n 3  21n 2  10n  24 n  
13 / n 5  5n 3  4n 120 n  
14 / n 3  3 n 2  n  3  48,n  ,n  2k  1
15 / n 8  n 6  n 4  n 2  1152,n  2k  1,n  
16 / n 4  4n 3  4n 2  16n 384,n  ,n  2k
17 / 46 n  296.13 n 1947 n  1,n   , n lẻ.
18 / 20 n  16 n  3 n  1 323 n   , n chẵn.
19 / A  2903 n  803 n  464n  261n 1897 n  
20 / A  5 n  2.3 n 1  1 8 n   * 
21 / n n  5n 2  11n  5  n  1 n  1,n  
2
  
22 / 19 n  5n 2  1890n  1996  n 2  2n  1 n  ,n  1
23 / 2 3  1 3 n n   * 
n
24 / 16 n  15n  1  225 n  
25 / 3 3 n 3  26n  27 169 n  
Dạng 2: Tìm giá trị để biểu thức nguyên
n
Kiểu 1: Tìm m để biểu thức A  nguyên.
n 1
Hướng dẫn:
n 1 1 1
Ta xét: A  1
n 1 n 1
1
Để A nguyên thì: nguyên. Hay 1  n  1
n 1
46

n  1  ư 1  1; 1
n 1  1  n  0
 n  1  1  n  2
Vậy n  0,n  2 thì A nguyên.
3n
Kiểu 2: Tìm n để biểu thức A  nguyên.
2n  3
3n
Ta xét: A 
2n  3
6n 3.2n  3.3  9 3( 2n  3 )  9 9
2A    3 
2n  3 2n  3 2n  3 2n  3
9
Để A nguyên thì nguyên. Hay 9  2n  3
2n  3
2n  3  ư 9   1; 3; 9 
Kiểu 3: Tìm n nguyên để biểu thức nguyên.
Kiểu 4: Tìm n nguyên âm để biểu thức nguyên dương.
Bài tập:
1/ Tìm n để các biểu thức sau nguyên:
n 1 5n
1 / A1  4 / A4 
n 2 3n  1
2n  1 3n
2 / A2  5 / A5 
n 1 2n  1
3n  2 3n  2
3 / A3  6 / A6 
n 1 n 3
2/ Tìm n nguyên để các biểu thức sau nguyên:
2n  1 2n  4 n 3
1 / B1  3 / B3  5 / B5 
n 3 n 2 2n  2
3n  2 2n  1 n 1
2 / B2  4 / B4  6 / B6 
2n  3 3n  1 2n  3
47
ĐẠI SỐ 8
3/ Tìm n nguyên dương để các biểu thức sau nguyên:
n 2 3n 2n  3
1 / C1  3 / C3  5 / C5 
2n  3 2n  3 3n  2
2n  1 n 4 4n  1
2 / C2  4 / C4  6 / C6 
2n  1 2n  3 4n  3
4/ Tìm n nguyên để các biểu thức sau nguyên dương:
n 1 3n  2 n 3
1 / D1  3 / D3  5 / D5 
2n  1 2n  1 2n  4
2n  1 3n  1 4n  1
2 / D2  4 / D4  6 / D6 
2n  2 2n  1 3n  1
5/ Tìm n nguyên dương để các biểu thức sau nguyên âm:
2n  3 3n  1 n
1 / E1  3 / E3  5 / E5 
3n  2 2n  3 3n  1
n 2 2n  3 2n  6
2 / E2  4 / E4  6 / E6 
2n  1 3n  1 n 2
BÀI 6. MỞ RỘNG CHIA ĐA THỨC
1. Định lý Bezout
Cho f x  (đa thức). Ta chia f x  cho x  a , được f x   x  a .Q x   r
Lúc này f a   r
(Ta dễ dàng tính số dư của phép chia f x  cho x  a mà không cần thực hiện phép
chia).
 Giả sử x  a là nghiệm của đa thức f x  , lúc này ta có f x   x  a .Q x 
 Ứng dụng: Giả sử ax 2  bx  c  0 có 2 nghiệm x 1 ,x 2 , lúc này ta có:
ax 2  bx  c  a x  x 1 x  x 2 
2. Lược đồ Hooc-ne (Horner)
48

Ví dụ: Cho f x   x 3  3x 2  4x  2
Ta thấy x  1 là nghiệm của đa thức f x 
x 1 3
Cộng
4 2
1 1 2 2 0
Nhân
Nhân ngang cộng chéo

f x   x  1 x 2  2x  2 
3. Dùng máy tính cầm tay (Phương pháp Calc 100)
Ví dụ 1: Phân tích x 5  2x 4  3 x 3  4x 2  2
 Bước 1: Tìm ra 1 nghiệm bằng Shift-Solve.
 Bước 2: Áp dụng Bezout để tách ra.
x 5  2x 4  3x 3  4x 2  2
Nhập vào máy
x 1
Bấm Calc nhập 100, cho ra kết quả 0099019798
Tách kết quả như sau: 00| 99| 01| 97| 98 (quy tắc: lớn hơn 50 thì mượn100 để trừ, nhỏ
hơn 50 giữ nguyên)
1x 4  99  100  x  01  1 x 2  97  1  100  x 1  98  100  x 0  x 4  x 3  2x  2x  2

3 2
49
ĐẠI SỐ 8
CHƯƠNG II. PHÂN THỨC ĐẠI SỐ
BÀI 1. PHÂN THỨC ĐẠI SỐ
1. Định nghĩa
A
Phân thức đại số là một biểu thức có dạng , trong đó A, B là những đa thức và
B
B  0.
A được gọi là tử thức.
B được gọi là mẫu thức.
Mỗi đa thức đều được xem như 1 phân thức đại số với mẫu bằng 1.
2. Tính chất
A C
+ Hai phân thức và được gọi là bằng nhau nếu A.D  B.C
B D
A A.M
+ Tính chất 1 : 
B B.M
M  0
A A: N
+ Tính chất 2 : 
B B:N
N  0
3. Bài tập
1. Chứng minh rằng các phân thức sau bằng nhau
5y 20xy 3x x  5 3x
a)  b) 
7 28x 2 x  5 2
x  2 x  2x  1 x 2  x  2 x 2  3x  2
c)  d) 
x 1 x2 1 x 1 x 1
x3  8
e)  x 2
x 2  2x  4
2. Tìm biểu thức A, biết :
50

A x x3  x2 A
a)  b) 
x  16 x  4
2
x  1x  1 x  1
5 x  y  5x 2  5y 2 x5 1 A
c)  d) 
2 A x 1 x 1
2
x2 1 A
e) 
x 1 2A x  1
BÀI 2. CÁC PHÉP TOÁN VÀ RÚT GỌN PHÂN THỨC ĐẠI SỐ
1. Quy đồng nhiều phân thức đại số
1 5
Ví dụ 1: Tìm mẫu thức chung (MTC) của hai phân thức sau: ;
4x 2  8x  4 6x 2  6x
Bước 1: Phân tích các mẫu thức thành nhân tử
+ 4 x 2  8 x  4  4 x  1
2
+ 6x  6x  6x x  1
2
 
Bước 2: Tìm mẫu thức chung
 
+ BCNN 4; 6  12
+ Nhân tử giống nhau của cả 2 mẫu với số mũ lớn nhất: x  1 .

2
+ Nhân tử khác nhau có ở cả hai mẫu: x
+ MTC: 12x x  1
2
QUY TẮC TÌM MTC
B1: Phân tích các mẫu thức thành nhân tử;
B2: Tìm mẫu thức chung:
51
ĐẠI SỐ 8
+ BCNN của các hệ số nhân với;
+ Nhân tử giống nhau ở cả hai mẫu có luỹ thừa lớn nhất, nhân
với;
+ Tất cả các nhân tử khác nhau ở cả hai mẫu.
1 5
Ví dụ 2: Quy đồng hai phân thức sau: ; 2
4x  8x  4 6x  6x
2
Bước 1: Tìm MTC: 12x x  1

2
Bước 2: Quy đồng phân thức thứ nhất:
+ Viết phân thức thứ nhất về phân thức mà mẫu thức có dạng tích các nhân tử:
1
4 x  1
2
+ Nhân tử và mẫu cho lượng còn thiếu (nhân tử phụ) để mẫu thức có dạng của MTC:
1.3x 3x

4 x  1 .3x 12x x  1
2 2
Bước 3: Quy đồng phân thức thứ hai: tương tự như phân thức thứ nhất.
QUY TẮC QUY ĐỒNG NHIỀU PHÂN THỨC
B1: Tìm MTC của tất cả các phân thức;
B2: Quy đồng phân thức thứ nhất;
+ Viết phân thức về dạng có mẫu là tích các nhân tử;
+ Nhân tử và mẫu cho lượng còn thiếu (nhân tử phụ) để mẫu thức
có dạng của MTC.
B3: Quy đồng các phân thức khác tương tự;
Áp dụng:
Quy đồng các phân thức sau:
52

3 5 3 5
a) ; b) ;
x  5x 2x  10
2
x  5x 10  2x
2
3 7 4 11
c) ; d) ;
x y 12x 3y 4
5 3
15x y 12x 4y 2
3 5
2. Phép cộng, trừ các phân thức đại số
Muốn cộng (trừ) hai hay nhiều phân thức đại số với nhau: nếu cùng mẫu thì cộng (trừ)
tử thức với nhau và giữ mẫu chung; nếu khác mẫu thì quy đồng đưa về mẫu thức chung
rồi cộng trừ các tử thức.
Ví dụ: Tính
x2 4x  4 6 3
a)  b) 
3x  6 3x  6 x  4x 2x  8
2
x 1 2x y  12 6
c)  2 d)  2
2x  2 x  1 6y  36 y  6y
3. Phép nhân, chia các phân thức đại số
Muốn nhân hai phân thức đại số ta nhân tử thức với tử thức và mẫu thức với mẫu thức.
Ví dụ: Tính
x  13
2
x2  3x 2 
a) . 3x  6 b) .  
2x 2  8x  8 2x 5  x  13 
3x 5  5x 3  1 x x 4  7x 2  2
c) 4 . .
x  7x 2  2 2x  3 3x 5  5x 3  1
Muốn chia hai phân thức đại số ta lấy phân thức thứ nhất nhân với nghịch đảo của
phân thức thứ hai (phân thức nghịch đảo giống như phân số nghịch đảo).
Ví dụ: Tính
53
ĐẠI SỐ 8
1  4 x 2 2  4x 4x 2 6x 2x
a) 2 : b) : :
x  4x 3x 5y2 5y 3y
Quy tắc ưu tiên khi thực hiện phép tính: Dấu ngoặc, luỹ thừa, nhân - chia, cộng - trừ.
Nếu cùng phép tính (nhân – chia; cộng – trừ) thì thực hiện từ trái sang phải.
4. Rút gọn và tính giá trị biểu thức
Ví dụ: Thu gọn (rút gọn, biến đổi,…) biểu thức A và tính giá trị biểu thức A khi x  2
1
1
với A  x .
1
x
x
5. Bài tập
Dạng 1: Quy đồng mẫu thức các phân thức sau
5 3 2x x
1) ; 2 2) ; 2
2x  6 x  9 x  8x  16 3x  12x
2
4x 2  3x  5 1  2x 10 5 1
3) ; 2 ; 2 4) ; ;
x 1
3
x x 1 x  2 2x  4 6  3x
3x x 3 x 5 x
5) ; 2 6) ;
2x  4 x  4 x  4x  4 3x  6
2
1 8 x4
7) ; 8) x 2  1,
x  2 2x  x 2 x2 1
x3 x
9) ;
x 3  3x 2y  3xy 2  y 3 y 2  xy
Dạng 2: Thực hiện phép tính
3x  5 4x  5 5xy  4y 3xy  4y
1)  2) 
7 7 2x 2y 3 2x 2y 3
x  1 x  18 x  2 2x 2  x x  1 2  x 2
3)   4)  
x 5 x 5 x 5 x 1 1x x 1
54

4  x 2 2x  2x 2 5  4x y 4x
5)   6) 
x 3 3x x 3 2x 2  xy y 2  2xy
1 3 x  14 1 1
7)  2  2 8) 
x 2 x 4 
x  4x  4 x  2  x  2 x  24x  7 
1 1 1 5 3 x
9)   10)   3
x  3 x  3x  2 x  24x  7 2x y 5xy
2 2
y
x 1 2x  3 3x  5 25  x x4 1
11)  12) 2  13) x 
2
1
2x  6 x x  3 x  5x 25  5x 1x2
4x 2  3x  17 2x  1 6 4x  1 7x  1 11x x  18
14)  2  15)  16) 
x 1
3
x  x 1 1x 3x 2y 3x 2y 2x  3 3  2x
3 x 6 x 4  3x 2  2 1 1 1 1
 2 18) x  1  19) 
2
17) 20)  2
2x  6 2x  6x x 1
2
x x 1 xy  x 2
y  xy
7x  6 3x  6 4x  13 x  48 1 25x  15
21)  2 22)  23) 
2x x  7  2x  14x 5x x  7  5x 7  x  x  5x 2
25x 2  1
x  1 1  x 2x 1  x  3x  1 1 x 3 15x 2y 2
24)   25)   26) .
x 3 x 3 9 x2 x  1 x  1 1  x 7y 3 x 2
2 2
4y 2  3x 2  x3 8 x 2  4x 5x  10 4  2x
27) .   28) . 29) .
11x 4  8y  5x  20 x 2  2x  4 4x  8 x  2
x 2  36 3 20x   4x 3  4x  12 3 x  3
. 31)  2  :   :
 3y   5y 
30) 32)
2x  10 6  x x  4 x 4
2
2x  10
5x  10
33) 2
x 7
: 2x  4 2

34) x  25 :  3x  7
35)
x2  x
:
3x  3
5x  10x  5 5x  5
2
 x   3x 2   1  1
36) 
 x  1
 1 : 1 
 

1  x 2 

37) x 2  1   x  1  x 1 1  1 38) 1 
1
1
x
55
ĐẠI SỐ 8
 x y 2
x 1 1    1 1   1 1 
39)  2   :  2    40)    :   
 y x   y y x   x 2  4x  4 x 2  4x  4   x  2 x  2 
1 1
41) 1  42) 1 
1 1
1 1
1 1
1 1
x 1
1
1
1
x
43)
5.415.99  4.320.89
44)

35 27 8  2.911  45)
8018
5.29.619  7.229.27 6 15 81 6
 12.3 19
 2004.2006  2003.2005
x   y   z 
3 3 3
x 3  y 3  z 3  3xyz
2
 y2 2
 z2 2
x2
46) 47)
x  y   x  z   y  z  x  y   y  z   z  x 
2 2 2 3 3 3
x 3  7x  6 n !  n  1!
48) 49) (với n !  1.2...n )
x x  3  4x x  3  4 x  3
2
2 2 2
n  1!
50)
n  1! 51)
n  2!  n  3! 52)
x x 2
n  1!  n  2! n  2!  n  3! x 3  5x 2  6x
x 1  x  x x 3 . x 4
53) với x  0 54) với 3  x  4
3x 2  4x  1 x 2  7x  12
1 1 2 4 8 16
55)     
1x 1 x 1 x 2
1x 4
1x 8
1  x 16
1 2 3 x2 2x 1
56)   57)  2  1
x  1x  2 2  x 3  x  1  x x  3 x 1 x 1 1x
1 1 2 1 1 1
58)   2 59)  
x  x x  1 x x  1
3
a  b a  c  b  c b  a  c  a c  b 
a2 b2 c2
60)  
a  b a  c  b  c b  a  c  a c  b 
56

a3 b3 c3
61)  
a  b a  c  b  c b  a  c  a c  b 
1 2x 1 1 1 x 2
62)  3  2 63)   2
x  3x  2 x  4x  4x x  5x  6
2 2
2x  3 2x  3 2x  x  3
1 1 1x
64)  2 
x  x  2 x  x  2 x  12  x  3
2
1  2.36 1  36 53
65)  
23.36  23.53 8 93  125 
183  103 
x 3 x2  5 2x 3  x 1  5x   1
66)  
2x  1 4x 2  4x  1 8x 3  12x 2  6x  1
4 x  3 2x  3  x
2 2
2
x 2  25
67)  
3x  5  4x 2  2x  5 4x  15  x
2 2 2
9x 2 2
x 7 x  10 x 7
68)  2  2
x  x  6 x  x  2 x  4x  3
2
x 4  x  1   x 2 x  1  1
2 2 2
x2  x2 1
69)  
x  x  x 4  x  1
2 2 2
2
1 x 2 2
x 1
4x 2  1 4y 2  1 4z 2  1
70)  
x  y x  y  y  z y  x  z  x z  y 
y 2z 2
71) 2 2 

y2  x 2 z 2  x 2


y2  t2 z 2  t2    
xt x2 x2 t2  t2 t2  x2   
t x t y t z
72)  
x x  y x  z  y y  z y  x  z z  x z  y 
x 2  y 2  2xy x 2  2y 2  3xy x 2  4y 2 x 2  1 x 2  1 x 3  1 x 2  2x  1
73) 2 . . 74) : : :
x  y 2  2xy x 2  2y 2  3xy x 2  y 2 3x x 1 x2  x x2  x  1
57
ĐẠI SỐ 8
x 5  5x 2  8 x 2  3x  4 3x 2  1 4x 4 2x 2  75 4x 4 x 2  25
75) . . 76) .  .
3x 2  1 x 2  5x  4 x 5  5x 2  8 3x 2  50 x 2  2 3x 2  50 x 2  2
3x 2  3xy  3y 2 2x 2  2y 2 x 2  5x  6 x 2  3x
77) . 3 78) .
4x  4y 9x  9y 3 x 2  7x  12 x 2  4x  4
x 2  x  12 x6 1 4x 4  4x 2y  y 2  4 x2 1
79) . 80) .
x 4  x 2  1 x 4  4x 3  x 2  4x x 2  y  xy  x 2x 2  y  2
81)
x 3  y 3  z 3  3xyz
.
 
x y 2  z  y x  xy 
xy 2  xz 2y  z  x  y 2  y  z 2  x  z 2
2x 4  3x 2  1 x 2  5x  6 3x  1
82) . 2 . 4
3x  1 x  7x  12 2x  3x 2  1
x 5  x 3  1 x 2  3x 2x 2  1 2x  9 5x  8 2x  9 4x  3
83) . . 84) .  .
2x 2  1 x 2  x  12 x 5  x 3  1 x  5 x  1945 x  5 x  1945
x 4  1 3x  1975 x 4  1 29  x x 2  4x  5 x 2  10x  25
85) .  . 86) :
3x  2003 x 2  1 3x  2003 x 2  1 x 2  4x  3 x2 x  6
y 2n  2y n  1 y 3n  3y 2  3y n  1 x 2  2x  3 x 2  7x  12
87) n 1 : 88) 2 :
y  y  2y n  2 y 2 x  3x  10 x 2  9x  14
x 2  12xy  36y 2 3x  18y x y z

89) 2 :
x  12xy  36y 2 3x  18y

90) x 2  y 2  z 2  2yz :  x y z
x 2  5x  6 x 2  4x x 2  4x  4 x 2  2x  3 x2  x  6 x 2  4x  3
91) . : 92) : :
x 2  7x  12 x 3  x 2 x 2  3x x 2  3x  10 x 2  9x  14 x 2  7x  10
x 2  y2 x y 2 x2  3
x 
x 1  xy x 2  1 3x 2  1
93) 94) 95)
1

1
1  x.
x y 1
 2

2x 2 x 2  3 
x
y
1  xy x  
x  1 3x 2  1 
1x 1x2

x 2  yz y 2  xz z 2  xy
96) 1  x  x 1x3
2
97)  
1x 1x2 y z z x x y
 1 1 1
1  x  x2 1  x3 x y z
58

x
2 1
 
2
 y 2
 z 2
 x  . y  z y 2
 z 2
 y  z
98) 1   .
 2yz  1 x x y z
y z
 
 
  x 
 y 2  z 2 x  y  z   xy  yz  xz 
2 2
2
2 1 1
99) .   
2 
100)
1  
3  2x  1 2x  1  x  y  z   xy  yz  xz 
2 2
1 
 3 3 
x  1  11x  1  30
4 2
x3 x2 x 2
101) 102) 5
3 x  1  18 x  1  3 x  3x 4  4x 3  5x 2  3x  2
4 2
2x 4x 2  2 4 4  2x  x 2 
103) : .   . 
2  x 4  4x  x 2  2  x 8  x 3 2x 
1 1     1 1 
104) .   1   3
.  1  1   6
.   
  
x  y   x y  x  y   x y  x  y   x y 
3  3 3 4  2 2 5 
x 2 y  z  y 2 x  z  z 2 y  x 
 

 x 2y 3  x 3
 
 y 2x 3  y 3

3 3
yz xz xy  
105) 106) x  
3
  
x z  y  y x  z  z y  x   x 3  y3   x 3  y3 
     
yz xz xy
x x  y  x x  z  y y  z  y y  x  z z  x  z z  y 
  
x y x z y z y x z x z y
107)  
y  z  z  x  x  y 
2 2 2
1 1 1
x  y x  z  y  z y  x  z  x z  y 
 
 
 
 y  z  2x z  x  2y x  y  2z 
   
108)     x  y x  z  z  x   y  z y  x  x  y   z  x z  y  
 y z 3 3 3
 3 
 y  z 3 y 2  yz  z 2 z3 x3 z 2  xz  x 2 x 3  y3 z 2  xy  y 2 
1
:
x y z
59
ĐẠI SỐ 8
BÀI 3. CÁC DẠNG TOÁN NÂNG CAO VÀ BÀI TẬP TỔNG HỢP
1. DẠNG 1: Chứng minh đẳng thức
Dạng 1.1 Chứng minh đẳng thức không có điều kiện
Ví dụ: Chứng minh rằng:
x4  4 x 2  2x  2
a)  0
 
x x 2  2  2x 2  x  1  1 x 1
2
x 2  y 2  z 2  2zt  2xy  t 2 x  y z t
b) 
x  y  z  2zt  2xz  t
2 2 2 2
x y  z t
Dạng 1.2 Chứng minh đẳng thức có điều kiện
1 1 1 1 1 1
Ví dụ: Nếu    2 và a  b  c  abc thì 2  2  2  2
a b c a b c
1 1 1
HD: Bình phương 2 vế của đẳng thức    2 , sau đó thay a  b  c  abc , ta
a b c
được điều cần chứng minh.
2. DẠNG 2: Biện luận phân thức nguyên
Ví dụ: Tìm giá trị nguyên của x để các biểu thức sau là số nguyên:
2x 3  6x 2  x  8
a) M 
x 3
3x 2  x  3
b) N 
3x  2
x 4  16
c) P 
x 4  4x 3  8x 2 16x  16
3. DẠNG 3: Bài toán nhiều yêu cầu
 
 x  1
2
1  2x 2  4x  x 2  x
Ví dụ: Cho biểu thức A    : 3
 3x  x  1 2  x x
  x  1
3
 
60

a) Tìm điều kiện của x để biểu thức trên có nghĩa (xác định).
b) Tìm giá trị của x biết A  0 .
c) Tìm giá trị x biết .
4. BÀI TẬP TỔNG HỢP
4.1 Tìm giá trị của biến
Ví dụ: cho các phân thức đại số:
9  4x 2 x2 1
a) b)
36y 2  25 x 2  2x  1
1. Tìm các giá trị thích hợp của các biến
2. Tìm các giá trị của biến x để phân thức trên bằng 0
Giải
a. Những giá trị thích hợp của biến là những giá trị của y làm cho:
5
36y 2  25  0  6y  56y  5  0  y  
6
Để phân thức bằng 0 thì:
3
9  4x 2  0  3  2x 3  2x   0  x  
2
 
2
b. x 2  2x  1  0  x  1  0  x  1
Để phân thức bằng 0 thì x  1 và x  1  0

2
x  1 ( n)
Ta có: x  1  0  
2
x  1 (l )

Vậy chỉ với x  1 là giá trị của biến để phân thức nhận giá trị bằng 0.
4.2: Phân tích phân thức hữu tỉ thành tổng của hai phân thức mà mẫu thức là các
nhị thức bậc nhất
61
ĐẠI SỐ 8
2x  1
Ví dụ 1: Phân tích phân thức sau đây thành tổng của hai phân thức mà
x  5x  6
2
mẫu thức là các hệ số bậc nhất.
Giải
Mẫu thức của phân thức trên có thể phân tích thành nhân tử;
x 2  5x  6  x  2x  3 . Ta tìm hai biểu thức A và B để có:
2x  1 2x  1 A B
  
x  5x  6 x  2x  3 x  3 x  2
2
2x  1 A x  2  B x  3
Quy đồng mẫu thức ở vế phải, ta có 
x 2  5x  6 x  2x  3
Như vậy ta có: 2x  1  A x  2  B x  3  *
Vế trái của * là một nhị thức bậc nhất, vậy A ,B phải là những hằng số.
Có hai cách để tìm A, B
Cách 1: * cho ta: 2x  1  A  B  x  2A  3B
A  B  2
Đồng nhất hệ số của các hạng tử cùng bậc ở hai vế ta được 

2A  3B  1

2x  1 5 3
Cho A  5, B  3 .Vậy  
x  5x  6 x  3 x  2
2
Cách 2: Trong *, x  2 thì A x  2  0 , do đó tính được B;
cho x 3 thì B x  3  0 và tính được A:
x  2  4  1  A.0  B 2  3  B  3 x  3  6  1  A. 3  2  B .0  A  5
1 ax  b c
Ví dụ 2: Xác định hệ số a, b, c sao cho:   1
x 2

 1 x  1 x 1 x 1
2
Giải
Thực hiện phép cộng ở vế phải của 1 ;
62

ax  b x  1  c x  1 ax 2
2
 ax  bx  b  cx 2  c

x 2
 1 x  1 x 2

 1 x  1

a  c  x  b  a  x  c  a 
2
x  1x  1
2
1
Đồng nhất phân thức trên với phân thức , ta được:
 
x 2  1 x  1
a  c  0

 
b  a  0  c  b  0  c  1 ; b   1
 c  b  1 2 2
 
c  b  1
1 1 1
 x
1 1 2 2 2
a   như vậy 2 
2 
x  1 x  1  x 1
2
x 1
4.3: Tính số trị (giá trị) của phân thức hữu tỉ
Ví dụ 1: cho 4a 2  b 2  5ab với 2a  b  0 .
ab
Tính số trị của phân thức: P 
4a  b 2
2
Giải
Từ 4a 2  b 2  5ab ta có: 4a 2  4ab  ab  b 2  0
Hay a  b 4a  b   0 * . Vì 2a  b  0 nên 4a  b  0
Vậy từ * ta suy ra a-b  0 . Tức là a  b.
ab a2 1
Thay a  b vào P ta được: P    (do a  0 )
4a  b
2 2
4a  a
2 2
3
Ví dụ 2: Tính giá trị của biểu thức:
a  2 2a  2a 
2
2
1
a) Với a  
a  14a  a  3
2
x  xy  y  y 2 3 1
b) Với x   ; y 
y 3  3y 2  3y  1 4 2
63
ĐẠI SỐ 8
Giải
a  2 2a  2a  2a a  2 a  1 2 a  2
2 2
2
a.  
a  14a  a  a a  1a  2a  2
3
a  2
1 10
Với a   phân thức có giá trị là
2 3
x  xy  y  y 2 x 1  y   y 1  y  x  y 1  y  x y
b.   
y  3y  3y  1 y  1 y  1 y  1
3 2 3 3 2
3 1
Với x   ; y  phân thức có giá trị là 1
4 2
Nhận xét: Thông thường, với các bài toán về tính giá trị của biểu thức, trước hết ta
rút gọn để được biểu thức đơn giản rồi mới thay chữ bằng số đã cho.
Ví dụ 3: Rút gọn biểu thức rồi tính giá trị:
ax 2 a  x   a 2x x  a  1
a. với a  ; x  3;
3a  3x
2 2
2
ab  bc  cd  da abcd
b. với a  3; c  2; b  4; d  3;
c  d a  b   b  ca  d 
x  12x  4ax  4a 
2 2
1
c. với a   ; x  5 ;
x  5a   49a 2
2
2
d.
8x 3

 y 3 4x 2  y 2  với x  2; y   .
1
2x  y 4x 2
 4xy  y 2
 2
Giải
ax 2 a  x   a 2x x  a  ax a  x a  x  ax
a) A   
3a  3x
2 2
3 a  x a  x  3
1 1
Thay a  ; x  3 ta có A
2 2
64

ab  ad bc  cd  abcd

b) B 
ab  bc  cd  da abcd   
c  d a  b   b  c a  d  ca  cb  da  db  ba  bd  ca  cd
a b  d   c b  d  abcd

   
b  d a  c abcd  abcd
ba  da  cb  cd b  d a  c 
Thay a  3; c  2; b  4; d  3; ta có B  72 .
x  12a x  2a  x  12a x  2a x  2a   x  2a

2
2
c) C  
x  5a   7a 
2 2
x  5a  7a x  5a  7a 
1
Thay a   ; x  5 ta có C  6.
2
d) D 
8x 3

 y 3 4x 2  y 2  
2x  y 4x  2xy  y 2x  y 2x  y 
2 2
 4x 2
 2xy  y 2
2x  y 4x 2
 4xy  y 2
 2x  y 2x  y 2x  y 
1 1
Thay x  2; y   ta có D  14
2 4
Ví dụ 4: Tính giá trị của biểu thức A biết a  b  c  0 .
a  b b  c c  a  c a b 
A         
 c a b a  b b  c c  a 
Giải
a b b  c c  a
Gọi M    , ta có:
c a b
c c b  c c  a  c b 2  bc  ac  a 2
M.  1     1  .
a b a b  a b  a b ab
c a  b c  a  b  2c 2 2c 3
1  .  1  1
a b ab ab abc
a 2a 3 b 2b 3
Tương tự: M.  1 , M.  1 .
b c abc c a abc
65
ĐẠI SỐ 8
A 3

2 a 3  b3  c3 9 (vì a 3  b 3  c 3  3abc , xem bài trước đã làm)
abc
 1  1
Ví dụ 5: Cho x 2  2  : x 2  2   a
 x   x 
 1   4 1 
Tính giá trị của biểu thức M  x 4  
 : x   theo a.
 x 4   x 4 
Giải
Trước hết, tính x theo a. Ta có:

4
x4 1 a 1
 a  x 4  1  ax 4  a  x 4  ax 4  a  1  x 4  (do a  0 )
x 1
4
1 a
2a
Thay vào M và rút gọn được M 
a 1
2
a b b  c c a
Ví dụ 6: Cho các số a,b,c khác nhau đôi một và   .
c a b
 a  b  c
Tính giá trị của biểu thức: M  1   1   1  
  
b  
c  a 
Giải
a b b c c a a b b c c a 2 a  b  c 
Ta có :    
c a b a b c a b c
Nếu a  b  c  0 thì tỉ số trên bằng 2 . Suy ra a  b  2 c, b  c  2a do
đó a  c  2 c  a  nên c  a , trái với đề bài.
a b b c c a c a b
Vậy a  b  c  0 . Ta có M  . .  . .  1
b c a b c a
Ví dụ 7: a 3  b 3  c 3  3abc và a  b  c  0 . Tính giá trị của các biểu thức:
66

a 2  b2  c2
N
a  b  c 
2
Giải
 
Ta có a 3  b 3  c 3  3abc  a  b  c a 2  b 2  c 2  ab  bc  ac 
Do a 3  b 3  c 3  3abc, và a  b  c  0 nên a 2  b 2  c 2  ab  bc  ac  0
3a 2 1
Dể dàng suy ra a  b  c Vậy N  
3a  3
2
4.4: Rút gọn các phân thức hữu tỉ
Ví dụ 1: Rút gọn các phân thức
a  b 
2
 c2 a 2  b 2  c 2  2ab
a) b)
a b c a 2  b 2  c 2  2ac
Giải
a  b  a  b  c a  b  c   a  b  c
2
 c2
a) 
a b c a b c
a 2  b 2  c 2  2ab a 2  2ab  b 2  c 2 a  b   c
2
2
b) 2  
a  b 2  c 2  2ac a 2  2ac  c 2  b 2 a  c 2  b 2

a  b  c a  b  c   a  b  c
a  c  b a  c  b  a  b  c
Ví dụ 2: Thực hiện các phép tính:
1 1 1
 
b  c a 2
 ac  b  bc
2
 c  a b 2
 ab  c  ac2
 a  b c 2
 bc  a 2  ab 
Giải
67
ĐẠI SỐ 8
 
a 2  ac  b 2  bc  a 2  b 2  c a  b   a  b a  b  c 
Vậy mẫu thức của phân thức thứ nhất là: b  c a  b a  b  c 
Chú ý rằng, nếu trong mẫu thức của phân thức thứ nhất, ta thay b bởi c, thay c bởi
a,thay a bởi b thì ta được mẫu thức của phân thức thứ hai.
Do vậy : mẫu thức của phân thức thứ hai bằng: c  a b  c a  b  c 
Mẫu thức của phân thức thứ ba bằng: a  b b  c c  a a  b  c 
Đáp số : 0
1 1 1
Ví dụ 3 : Cho a,b,c khác nhau đôi một và    0 . Rút gọn các biểu thức:
a b c
1 1 1
a. M   2  2
a  2bc b  2ac c  2ab
2
bc ac ab
b. N   2  2
a  2bc b  2ac c  2ab
2
a2 b2 c2
c. P   
a 2  2bc b 2  2ac c 2  2ab
Giải
Từ giả thiết ta suy ra ab  bc  ac  0 nên
a 2  2bc  a 2  bc  ab  ac   a a  b   c a  b   a  b a  c 
Tương tự: b 2  2ac  b  a b  c  ; c 2  2ab  c  a c  b 
1 1 1 b c  c a  a b
a. M     0
a  b a  c  b  a b  c  c  a c  b  a  b b  c a  c 
bc ca ab
b. N    1
a  b a  c  b  a b  c  c  a c  b 
68

a2 b2 c2
c. P    1
a  b a  c  b  a b  c  c  a c  b 
b  c   c  a   a  b 
3 3 3
Ví dụ 4: Rút gọn phân thức A 

a b  c   b c  a   c a  b 
2 2 2
Giải
Phân tích mẫu thức thành nhân tử:
a 2 b  c   b 2 c  a   c 2 a  b   a 2 b  c   b 2c  ab 2  ac 2  bc 2
  
 a 2 b  c   bc b  c   a b 2  c 2  b  c  a 2  bc  ab  ac 
 b  c  a a  b   c a  b   b  c a  c a  b 
 
b  c   c  a   a  b 
3 3 3
Do đó: A 
 a  b b  c c  a 
Ta có nhận xét : Nếu x  y  z  0 thì x 3  y 3  z 3  3xyz .
Đặt b  c  x , c  a  y, a  b  z thì x  y  z  0
x 3  y3  z3 3xyz
Theo nhận xét trên: A    3
xyz xyz
Ví dụ 5: Cho ax  by  cz  0
bc y  z   ca z  x   ab x  y 
2 2 2
Rút gọn A 
ax 2  by 2  cz 2
Giải
   ca z  x   ab x  y 
2 2 2
Ta có B  bc y  z
 bcy 2  bcz 2  caz 2  cax 2  abx 2  aby 2  2 bcyz  acxz  abxy  1
69
ĐẠI SỐ 8
Từ giả thuyết suy ra: a 2x 2  b 2y 2  c 2z 2  2 bcyz  acxz  abxy   0 2 
Từ 1 và 2 suy ra :
B  ax 2 b  c   by 2 a  c   cz 2 a  b   a 2x 2  b 2y 2  c 2z 2

 ax 2 a  b  c   by 2 a  b  c   cz 2 a  b  c   a  b  c  ax 2  by 2  cz 2 
B
Do đó A   a b c
ax  by 2  cz 2
2
4.5: Chứng minh đẳng thức
Ví dụ 1: Chứng minh các đẳng thức sau:
3 x  y 
2
3y 6xy x y
a.  x  0 b.  2 a  0, x  y
4 8x 3a 9a x  y 
Giải
a. x  0 thì 2x  0
3y 3y.2x 6xy
Theo tính chất của phân thức, ta có:  
4 4.2x 8x
b. Với a  0 thì x  y thì ta có 3a x  y   0
x  y x  y  .3a x  y  3a x  y 
2
Vậy   2
3a 3a.3a x  y  9a x  y 
x y x 2  y2
Ví dụ 2: Cho x  y  0 . Chứng minh rằng  2
x  y x  y2
Giải
Do x  y  0 nên x  y  0
Theo tính chất cơ bản của phân thức ta có:
70

x  y x  y x  y  x 2  y2
  2
x  y x  y x  y  x  2xy  y 2
1
Mặt khác do x , y  0 nên x 2  2xy  y 2  x 2  y 2
x 2  y2 x 2  y2 x y x 2  y2
Vậy
x 2  2xy  y 2

x 2  y2
2  . Từ 1 và 2 ta suy ra 
x  y x 2  y2
1 1 1
Ví dụ 3: Chứng minh đẳng thức :  
n n  1 n n  1
Giải
Cách 1: Xuất phát từ vế phải và quy đồng mẫu thức, ta có:
1 1 n 1n 1
  
n n 1 n n  1 n n  1
Cách 2: Xuất phát từ vế trái và áp dụng hệ số bất định, ta được:
1 A B
  hay 1  A n  1  Bn , cho A  1, B  1
n n  1 n n  1
Ví dụ 4: Chứng minh rằng nếu: c 2  2 ab  ac  bc   0 , b  c, a  b  c
a 2  a  c 
2
a c
thì 
b 2  b  c  b c
2
(Đề thi chọn học sinh giỏi toán lớp 8 năm 1982)
Giải
a 2  a  c  
a 2  a  c   c 2  2ab  2ac  2bc 
2 2
Vì c 2  2 ab  ac  bc   0 nên 
b 2  b  c   b  c   c  2ab  2ac  2bc 
2 2
b2 2
71
ĐẠI SỐ 8
2a 2  2c 2  4ac  2ab  2bc a  c   b a  c 

2
 2 
2b  2c 2  4bc  2ab  2ac b  c   a b  c 
2
a  ca  c  b  a  c b  c, a  b  0

b  c b  c  a  b  c
 
b2  c2  a 2 c2  a 2  b2 a 2  b2  c2
Ví dụ 5: Cho đẳng thức :    1 (1)
2bc 2ac 2ab
Chứng minh rằng ba phân thức vế trái thì có hai phân thức bằng +1,
và một phân thức bằng -1
Giải
b2  c2  a 2 c2  a 2  b2 a 2  b2  c2
Đặt  A,  B,  C.
2bc 2ac 2ab
Theo giả thiết : A  B  C  1 . Suy ra: S  A  1  B  1  C  1  0
A 1 
b  c  a b  c  a  ; B 1 
a  c  b a  c  b 
2bc 2ac
a  b  c a  b  c 
C 1 
2ab
a b c c a  b  c   b a  c  b   a b  c  a 
S  
2abc
S  0  a  b  c b  c  a c  a  b   0
Có ba khả năng:
a. a  b  c  0  A  1  B  1  C  1  0 (đpcm)
b. b  c  a  0 Ta xét: A  1  B  1  C  1  0 (đpcm)
c. c  a  b  0 Ta xét: S= A  1  B  1  C  1  0 , và suy ra
A  1  B  1  C  1  0 (đpcm)
72

a b b c c a
Ví dụ 6: giả sử x  ; y ;z
a b b c c a
Chứng minh rằng: 1  x 1  y 1  z   1  x 1  y 1  z 1
Giải
1  x 1  y 1  z   1 2
1  
1  x 1  y 1  z 
a b 1x 1x a
Thay x  vào , ta được 
a b 1x 1x b
1y b 1z c
Hoán vị vòng x   y   z   x và a  b  c  a , được :  ; 
1y c 1z a
Thay vào 2 suy ra điều phải chứng minh
Ví dụ 7: chứng minh rằng:
b c d c d a d a b
  
b  a c  a d  a x  a  c  b d  b a  b x  b  d  c a  c b  c x  c 
a b c x a b c d

a  d b  d c  d x  d  x  a x  b x  c x  d 
Giải:
b c d

a  b  c  d  x   x  a 
b  a c  a d  a x  a  b  a c  a d  a x  a 
a  b  c  d  x  1
 
b  a c  a d  a x  a  b  a c  a d  a 
Áp dụng hoán vị vòng b c d a b vào vế trái rồi đơn giản, ta

1 1
được: a  b  c  d  x   
 a  b a  c a  d a  x  b  a b  c b  d b  x 
73
ĐẠI SỐ 8

1 1 .
 
c  a c  b c  d c  x  d  a d  b d  c d  x 
 
Quy đồng mẫu thức và tính toán biểu thức trong
  ta được:
1
x  a x  b x  c x  d 
Từ đó suy ra đpcm.
1 1 1 1 1 1
Ví dụ 8: cho biết:    2 và 2  2  2  2
a b c a b c
Chứng minh rằng a b c  abc.
Giải:
1 

Từ 1 suy ra
1

1

a 2 b2 c2
1
 2   1  1   4
ab bc ac 
1 1 1 a b  c
Do 2 nên    1 , suy ra 1
ab bc ac abc
Do đó a  b  c  abc.
a  b  c 
2
Ví dụ 9: Cho  a 2  b 2  c 2 và a, b, c khác 0. Chứng minh rằng
1 1 1 3
 3 3  .
a 3
b c abc
Giải:
Từ giả thiết suy ra: ab  bc  ac  0
ab  bc  ac 1 1 1
Do đó  0 , tức là    0
abc a b c
Sau đó chứng minh rằng x  y  z  0 thì : x 3  y 3  z 3  3xyz
a b c b a c
Ví dụ 10: Cho      . Chứng minh rằng trong ba số a, b, c tồn tại hai
b c a a c b
số giống nhau
74

Giải:
Từ giả thuyết suy ra:
 
a 2c  ab 2  bc 2  bc 2  a 2b  ac 2  a 2 c  b   a c 2  b 2  bc c  b   0
 
 c  b  a 2  ac  ab  bc  0  c  b a  b a  c   0
Tồn tại một trong các thừa số c  b, a  b, a  c bằng 0 . Do đó trong ba số a, b, c tồn
tại hai số giống nhau.
4.6: Tìm các giá trị nguyên của x để phân thức sau có giá trị là số nguyên
Ví dụ 1: Tìm các giá trị nguyên của x để phân thức sau có giá trị tương ứng của các biểu
thức sau đây cũng là số nguyên
x3  x2  2 x 3  2x 2  4
a. b.
x 1 x 2
Giải
a. Chia tử thức cho mẫu thức, được thương là x và dư là 2.

2
x3 x2  2 2
P x   x2  . Khi cho x một giá trị nguyên thì x là
2
x 1 x 1
2
một số nguyên, do đó P x  nhận giá trị nguyên khi và chỉ khi nhận
x 1
giá trị nguyên, hay x  1 là một ước số của 2, nghĩa là x  1   1;  2 .
Ta có: x  1  1  x  0  P 0  2; x  1  1  x  2  P 2  6
x  1  2  x   1  P 1  0; x  1  2  x  3  P 3   10
b. x  2; 0,1; 3; 4; 6
75
ĐẠI SỐ 8
4.7: Các bài toán tổng hợp
    
Ví dụ 1: Chứng minh rằng nếu a 2  bc b  abc  b 2  ac a  abc và các 
1 1 1
số a, b, c, a  b khác 0 thì    a b c
a b c
Giải
Từ giả thuyết suy ra:
a 2b  a 3bc  b 2c  ab 2c 2  ab 2  ab 3c  a 2c  a 2bc 2
  
 ab a  b   c a 2  b 2  abc 2 a  b   abc a 2  b 2 
 a  b   ab  bc  ac   abc a  b a  b  c 
Chia hai vế cho abc a  b   0 , ta có điều phải chứng minh
1 1 1
Ví dụ 2: Chứng minh rằng : S    ... 
1.2.3 2.3.4 n n  1n  2
Giải
1 1 1 1 1 1
Cách 1:  .   .
n n  1n  2 2 n n  1 2 n  2
1  1 1  1 1 1 1 1   1 1 1 1 
S 1   ...       ...        ...   
2  2 n  2  3 4 n  1 n  2   2 3 n n  1
1  1  1 1 1 1  1 1  1 1 1 1 1
 1       ...             ....  
2 2   3 4 n  2  n  1 n  2  2 n  1  3 4 n 
  n n  3
 
1 1 1 1 1 1 1 1
  .  .    
4 2 n  2 2 n  1 2  2 n  1n  2  n  1n  2
 
2 1 1
Cách 2:  
n n  1n  2 n n  1 n  1n  2
76

2 2 2
2S    ... 
1.2.3 2.3.4 n n  1n  2
1 1 1 1 1 1 1 1
       ...  
1.2 2.3 2.3 3.4 3.4 4.5 n n  1 n  1n  2
1 1 n n  3 n n  3
   Suy ra S 
2 n  1n  2 2 n  1n  2 4 n  1n  2
1 1 1 1
Ví dụ 3: Tính tổng : S     ... 
1.3 3.5 5.7 2n  12n  1
Giải
 
1 1  1 1 
Ta có :    
2n  12n  1 2 2n  1 2n  1
1 1 1 1  1 1 1 1 1 1 1 1 
Ta được     ;     ;    
1.3 2  2 3  3.5 2  3 5  5.7 2  5 7 
   
1 1  1 1  1  1  n
    vậy S  1   
2n  12n  1 2 2n  1 2n  1 2  2n  1 2n  1
Ví dụ 4: cho các số a, b, c, khác 0 và đôi một khác nhau, thỏa mãn điều kiện
b  c c  a a  b   a b c 
a 3  b 3  c 3  3abc . Tính:        
 a b c  b  c c  a a  b 
(Đề thi HSG lớp 9 tỉnh Phú Thọ năm 2003- 2004)
Giải:
1  2
a  b  c  a  b   b  c   c  a    0
2 2
Ta có a  b  c  3abc 
3 3 3
2  
 a  b  c  0 (do a,b, c đôi một khac nhau ). Suy ra
77
ĐẠI SỐ 8
a b c a c  a a  b   b b  c a  b   c b  c c  a 

  
b  c c  a a b a  bb  c c  a 

a 2
 
 b 2  c 2 a  b  c   2 a 3  b 3  c 3  9abc
a  b b  c c  a  a  b b  c c  a 
b  c c  a a  b bc b  c   ca c  a   ab a  b 
Mặt khác :   
a b c abc
bc a  b   c  a   ca c  a   ab a  b   a  b b  c c  a 

   
abc abc
b  c c  a a  b  a b c 
Vậy        9
 a b c b  c c  a a  b 
Bài tập vận dụng
1. Tìm giá trị của x để các phân thức sau bằng 0
2x 2  10x  12 x3  x2  x 1
a. b.
x 3  4x x 3  2x  5
a 4  3a 2  1
2. Rút gọn phân thức sau:
a 4  a 2  2a  1
a 2 b  c   b 2 c  a   c 2 a  b 
    
a 4 b2  c2  b 4 c2  a 2  c4 a 2  b2 
x 1  x  x
4. Rút gọn phân thức sau: với x  0
3x 2  4x  1
16a 2  40ab a 10
5. Rút gọn phân thức sau: với 
8a 2  24ab b 3
1 1 2a 4a 3 8a 7
6. Rút gọn phân thức sau:   2  
a  b a  b a  b2 a 4  b4 a 8  b8
2x 2  10x  12
7. Tìm giá trị của x để phân thức bằng 0
x 3  4x
78

2a  b 2a  b 4a a
M a   2 với b 
2 b 2 b b 4 a 1


N  1 
1  
 : 1 
1  

 . 1 

1  a2  x 2  với x 
1

 a  x   a  x   2ax  a 1

a b
10. Cho 3a 2  3b2  10ab và b  a  0 . Tìm số trị biểu thức : P 
a b
ab
11. Cho 4a2 b2  5ab và 2a>b>0 . Tìm số trị biểu thức : M 
4a  b 2
2
1 1 1 bc ca ab
12. Cho    0 . Tìm số trị biểu thức : N  2  2  2
a b c a b c
13. Cho a3 b3 c3  3abc với a , b, c  0
a b c 
Tìm số trị biểu thức : P  1   1   1  
  
b   c  a 
x2  5
14. Tìm các số a và b sao cho phân thức viết được thành
x 3  3x  2
a b

x  2 x  12
10x  4
15. Viết phân thức dưới dạng tổng ba phân thức mà mẫu số theo thứ tự
x 3  4x
bằng x , x  2, x  2 tử số là các hằng số
1
16. Xác định các số a, b, c, sao cho : đồng nhất với
x  1x 2

x 1
a bx  c
 2
x 1 x  x 1
1 1 1 1
17. Cho    . Chứng minh rằng trong ba hệ số a, b, c, có hai số
a b c a b c
79
ĐẠI SỐ 8
đối nhau
a 2  b2  c2 b2  c2  a 2 c2  a 2  b2
18. Cho   1
2ab 2bc 2ac
a. Chứng minh rằng trong ba hệ số a, b, c có một số bằng tổng hai số kia .
b. Chứng minh rằng trong ba phân thức đã cho, có một phân thức bằng -1, hai
phân thức còn lại bằng 1.
19. Chứng minh đẳng thức :
x 2
   
 x  1 x 4  x 2  1 x 8  x 2  1 x 16  x 8  1 x 32  x 16  1 
x 64  x 32  1
 2
x x 1
20. Cho
x y z
   0 . Rút gọn biểu thức :
x 2

 y 2  z 2 a 2  b2  c2 
a b c ax  by  cz 
2
x y z
21. Cho a  b  c  1 1; a 2  b2  c2  1 2; a
 
b c
3
Chứng minh rằng: xy  yz  zx  0
2y  2z  x 2z  2x  y 2x  2y  z
22. Cho  
a b c
trong đó a,b, c, 2b  2c  a, 2c  2a  b, 2a  2b  c  0 .
x y z
Chứng minh rằng:  
2b  2c  a 2c  2a  b 2a  2b  c
23. Chứng minh rằng nếu ta có đẳng thức:
a b  c  x 2  b c  a  xy  c a  b  y 2  d x  y  trong đó a, b, c  0 đúng
2
1 1 2
với mọi x và y thì:  
a c b
24. Rút gọn biểu thức với n là số tự nhiên lớn hơn bằng 2:
22  1 3 2  1 4 2  1 n 2  1
. 2 . 2 ....
22 3 4 n2
80

25. Rút gọn biểu thức với n là số tự nhiên :
     1 
1  1  . 1  1  . 1  1  ... 1  
 3   8   15   n 2  2n 
26. Rút gọn biểu thức với n là số tự nhiên :
     2 
1  2  . 1  2  . 1  2  ... 1  
 4   10   18   n 2  3n 
27. Chứng minh hằng đẳng thức sau với n là số tự nhiên :
1 1 1 1 n 1
   .....   n  2
1.2 2.3 3.4 n  1 n n
28. Chứng minh hằng đẳng thức sau với n là tự nhiên :
1 1 1 1 n
   .....  
1.3 3.5 5.7 2n  12n  1 2n  1
29. Chứng minh hằng đẳng thức sau với n là tự nhiên :
1 1 1 1 n  1n  2
   .....   n  2
1.2.3 2.3.4 3.4.5 n  1n n  1 4n n  1
30. Rút gọn biểu thức
1 1 1 1 1
 2  2  2  2
a  a a  3a  2 a  5a  6 a  7a  12 a  9a  20
2
n 4  2n 3  5
31. Tìm số tự nhiên n để phân thức : có số trị là số nguyên
n 2
x 2  y2  z 2
32. Rút gọn , biết rằng x  y  z  0
y  z   z  x   x  y 
2 2 2
81
ĐẠI SỐ 8
x y
33. Tính giá trị của biểu thức A , biết rằng
x y

x 2  2y 2  xy y  0; x  y  0 
3x  2y
, biết rằng 9x  4y  20xy và
4 2
34. Tính giá trị của phân thức A 
3x  2y
2y  3x  0
35. Cho 3x  y  3z và 2x  y  7z
x 2  2xy
Tính giá trị biểu thức: M  2
x  y2
x  0; y  0
36. Tìm số nguyên x để phân thức sau có già trị là số nguyên :
3 5 7
a b c
2x  1 x 12
x x 1
2
x 2  59 x 2
d e
x 8 x2  4
10
37. Tìm số hữu tỉ x để phân thức có giá trị nguyên
x 12
38. Cho a+b+c=0 và a, b, c đều khác 0. Rút gọn biểu thức :
ab bc ca
A  2  2
a b c
22 2
b c a
2 2
c  a 2  b2
39. Cho a, b, c là các số nguyên khác nhau đôi một. Chứng minh rằng biểu thức sau
có giá trị là một số nguyên:
a3 b3 c3
P   
a  b a  c  b  a b  c  c  a c  b 
x 2x  3y
40. Cho 3y  x  6 . Tính giá trị của biểu thức: A  
y 2 x 6
x 2 y2 z2 x2  y2  z2
41. Tìm x, y, z biết rằng:   
2 3 4 5
1 1
42. Tìm x, y biết rằng: x  y   2 4
2 2
x 2
y
82

43. Tìm các giá trị nguyên của x để phân thức sau có giá trị là số nguyên:
2x 3  6x 2  x  8 x 4  2x 3  3x 2  8x  1
a. A b. B
x 3 x 2  2x  1
x 4  3x 3  2x 2  6x  2
c. C 
x2  2
44. Chứng minh rằng với mọi số tự nhiên n  1:
1 1 1 1 1
a.  2  2  .....  
2 4 6 2n  2
2 2
1 1 1 1 1
b.  2  2  ...  
3 5 7 2n  1 4
2 2
45. Chứng minh rằng với mọi số tự nhiên n  2:
1 1 1 1 2
A    ...  
22 32 42 n2 3
1 1 1 1 1
46. Chứng minh rằng với mọi số tự nhiên n  3: B   3  3  ...  2 
3 3
4 5 n 12
Hướng dẫn và đáp số .
1. a) Phân thức bằng 0 khi tử số bằng 0 và mẫu số khác 0. Tử số bằng
 
2x 2  10x  12  2 x 2  5x  6  2 x  2x  3 bằng 0 khi x   2 hoặc
x   3 . Với x   2 thì mẫu số x 3  4x  8  8  0
Với x   3 thì mẫu số x 3  4x  27  12  0
Vậy phân thức bằng 0 khi và chi khi x   3
  
Chú ý: Cũng có thể phân tích mẫu ra thừa số x x  2 x  2 rồi nhận xét với x   2
thì mẫu số bằng 0, với x   3 thì mẫu số khác 0
b) Đáp số : x   1
83
ĐẠI SỐ 8
    
2
2. Tử số a  2a  1  a  a  1  a  a  1  a a  1  a . Mẫu số
4 2 2 2 2 2 2
      
2
a 4  a 2  2a  1  a  a  1  a  a  1 a  a  1
4 2 2 2
a2  a  1
Phân thức bằng với điều kiện a 2  a  1  0
a2  a  1
3. Phân tích ra thừa số, tử số bằng a bb  ca c. Mẫu số bằng
a 2
 
 b2 b2  c 2 a 2  c2 
1
Phân tích gọn thành với a, b, c khác nhau
a  b b  c c  a 
4. Cần nhớ lại định nghĩa giá trị tuyệt đối của một số
x, x  0
x  

 x, x  0
Như vậy khi bỏ dấu giá trị tuyệt đối của một đa thức, ta thay đa thức bằng chính nó
hoặc bằng đa thức đối của nó. Đa thức đối của a  b là a  b ( hay b  a ), đa thức
đối của a b là  a  b ( đừng nhầm là a  b ).
Với x  0 thì x 1  0 nên x  1  1  x ; x  x
x 1  x  x 1x x  x 1
Do đó  
3x  4x  1
2
x  13x  1 1  3x
16a 2  40ab 8a 2a  5b  2a  5b

5.  
8a 2  24ab 8a a  3b  a  3b
a 10
2.  5 2.  5
Chia tử số và mẫu số cho b  0 ta được b  3 5
a 10
3 3
b 3
10 2a  5b
Chú ý: cũng có thể thay a  b vào phân thức
3 a  3b
84

6. Không nên quy đồng mẫu số tất cả các phân thức. Nên cộng hai phân thức đầu, rồi
16a 15
lấy kết quả cộng tiếp với phân thức thứ ba. Cuối cùng ta được
a 16 b16
7. Phân thức bằng 0 khi tử bằng 0 và mẫu khác 0
 
Vì tử bằng 2x 2  10x  12  2 x 2  5x  6  2 x  2x  3 nên tử bằng 0
x  2
Khi 
x  3
Với x   2 thì mẫu: x 3  4 x   2   4  2    8  8  0 (loại)

3
Với x   3 thì mẫu: x 3  4 x   3   4  3    27  12   15  0

3
Vậy phân thức bằng 0 khi và chỉ khi x   3

Chú ý: cũng có thể phân tích mẫu thức thành nhân tử x x  2 x  2 rồi nhận xét  
với x   2 thì mẫu bằng 0, với x   3 thì mẫu khác 0
4ab  4b  4a 4b a  1  4a
8. Cộng ba phân thức sau, ta được : 
4 b 2
4  b2
a 4a  4a
Thay b  vào ta được: 0
a 1 a  b2
Vậy M  a với điều kiện b  2; a  1


a  x  1
2
1
9. Rút gọn biểu thức N, ta được rồi thay x  vào kết quả trên.
2ax a 1
a3
Đáp số: với điều kiện a  0; a  1 (khi đó các điều kiện
2 a  1
x  0; a  x  0; a  x  1 được thỏa mãn)
85
ĐẠI SỐ 8
10. Cách 1: Cần biến đổi biểu thức P để sử dụng được điều kiện: 3a2  3b2  10ab
a b
2
a 2  b2  2ab
Do đó ta xét biểu thức: P
2
  2
a  b a  b2  2ab
2
10
Từ điều kiện 3a2  3b2  10ab , ta suy ra a 2  b 2  ab
3
10 4
ab  2ab ab
1
Do đó P 2  3  3  vì ab  0
10 16 4
ab  2ab ab
3 3
1
Do b  a  0 nên a b  0 ; a  b  0 , suy ra P  0 . Vậy P  
2
Cách 2: Từ 3a2  3b2  10ab , suy ra: 3a2  9ab ab  3b2  0
 3a a  3b b a  3b  0  a  3b 3a b  0
Trường hợp a  3b  0  a  3b , không xảy ra vì 0  a  b  3b
Trường hợp 3a b  0  b  3a thay vào P, ta có:
a b
a b

a  3a
a  3a

 2a
4a

1
2
do a0 
1 1
11. Xét M 2 , ta được M 2  mà M  0 nên M  . Giải tương tự như bài trên
9 3
12. Chú ý rằng nếu x  y  z  0 thì x  y  z  3xyz

3 3 3
Thật vậy: x  y  z  0  z   x  y  
Do đó: x 3  y 3  z 3  x 3  y 3  x  y    3x 2y  3xy 2   3xy x  y   3xyz
3
(Nhận xét này cũng có thể suy ra ngay từ kết quả của bài trên)

x 3  y 3  z 3  3xyz  x  y  z  x 2  y 2  z 2  xy  xz  yz 
86

Áp dụng nhận xét trên, ta có:
1 1 1 1 1 1 1 1 1 3
Nếu    0 thì 3  3  3  3. . . 
a b c a b c a b c abc
bc ca ab abc abc abc

Do đó: N    2  3  3  3
a 2 b2 c a b c
1 1 1 3
 abc  3  3  3   abc.  3 với a, b, c  0
a b c   abc
13. Áp dụng hằng đẳng thức:

a 3  b 3  c 3  3abc  a  b  c  a 2  b 2  c 2  ab  bc  ac 
Do a3 b3 c3  3abc nên a  b  c a 2  b 2  c 2  ab  bc  ac   0 . Do
a  b  c  0
đó 
a 2  b 2  c 2  ab  bc  ac  0

 Nếu a  b  c  0 thì do a, b, c  0 , ta có:
a b b c a c c a b
P . .  . .  1
b c a b c a
Nếu a  b  c  ab bc  ac  0 thì ta suy ra:

2 2 2

2a 2  2b 2  2c 2  2ab  2bc  2ac  0  a  b   b  c   a  c   0

2 2 2
Điều này chỉ xảy ra khi a  b  0; b  c  0; a  c  0  a  b  c. Khi
  
đó P  1  1 1  1 1  1  8 
vậy P   1 hoặc P  8
14. Cách 1: (phương pháp hệ số bất định)
87
ĐẠI SỐ 8
a x  1  b x  2 ax 2  2a  b  x  a  2b
2
a b
  
x  2 x  12   
x  2 x  1
2
x 3  3x  2

a 1

 

x 5 a  1
2
Đồng nhất với phân thức 3 
ta có: 2a  b  0  
x  3x  2 
 b  2
a  2b  5 


x2  5 1 2
Vậy:  
x  3x  2 x  2 x  12
3
Cách 2: (phương pháp trị số riêng)
a x  1  b x  2
2
a b
 
x  2 x  12 x  2x  1
2
x2  5
Đồng nhất với phân thức , ta được với mọi x:
x 3  3x  2
a x  1  b x  2   x 2  5 1
2
Với x  1 thì 3b  6  b  2
Với x  2 thì 9a  9  a  1
Chú ý: Mặt dù với x  1; x  2 phân thức không có nghĩa nhưng do (1) đúng với mọi
x nên để xác định a và b ở (1) ta có thể cho x  1; x  2
10x  4 1 3 2
15. Đáp số:   
x  4x
3
x x 2 x 2
1 1 1
16. Đáp số:   2
x  1x 2
x 1  x 1 x  x  1
1 1 1 1 bc  ac  ab 1
17. Từ    suy ra  , do đó
a b c a b c abc a b c
88

a  b  cab  bc  ac abc  0 (1). Để chứng minh trong 3 số a, b, c có hai số
đối nhau, ta sẽ chứng minh a  b  c a  c  b b  c  a   0 . Hãy phân tích
vế trái của (1) ra thừa số.
18. Để chứng tỏ 3 số a, b, c có một số bằng tổng hai số kia, ta sẽ chứng minh
a 2
    
 b 2  c 2 c  b 2  c 2  a 2 a  c 2  a 2  b 2 b  2abc
Thêm bớt 2abc , ta có:
a 2
    
 b 2  c 2  2ab c  b 2  c 2  a 2  2bc a  c 2  a 2  b 2  2ac b  0
 a  b  ca  c bc  b c  a b  c  a a  c a  bc  a bb  0
 
Đặt a  b  c làm thừa số chung ở vế trái:
a  b  c c 2

 a 2  2ab  c 2  0  a  b  c c  a  b c  a  b   0
Nếu a  b  c  0 thì c  a b
Nếu c  a b  0 thì b  a c
Nếu c  a  b  0 thì a  b c
b. Trường hợp c  a  b , ta có:
a 2  b2  c2 a 2  b 2  a 2  2ab  b 2 2ab
   1
2ab 2ab 2ab
b2  c2  a 2 b 2  a 2  2ab  b 2  a 2 2b a  b 
  1
2bc 2b a  b  2b a  b 
c 2  a 2  b 2  a 2  2ab  b 2  a 2  b 2 2a a  b 
  1
2ac 2a a  b  2a a  b 
Tương tự với 2 trường hợp còn lại:
89
ĐẠI SỐ 8
 1
2
3
19. Do x  x  1  x     0 , ta nhân vế trái
2
 2  4
của hằng đẳng thức với x2  x 1, và chú ý rằng:
x    
2
2
 x 1 x2 x 1  x2 1 x2  x 4  x2 1
x y z
20. Đặt    k  0 thì a  ak; y  bk ; z  ck
a b c
x 2

 y 2  z 2 a 2  b 2  c2 
Do đó:
a x  by  cz 
2
a k    k a 
2
2 2
 b 2k 2  c 2k 2 a 2  b 2  c 2 2 2
 b2  c2
 1
a k  b k  c k  k a c 
2 2
2 2 2 2 2
b 2 2
x y z
21. Đặt    k thì a  ak; y  bk; z  ck ;
a b c
Khi đó xy  yz  zx  abk  ack  bck  k ab  ac  bc

2 2 2 2
  4
Từ (1) ta có: a  b  c   1 hay a2 b2 c2  2ab  2ac  2bc  1

2
Do (2) nên 2ab  2ac  2bc  0 tức là ab  ac bc  0
Thay vào (4) được xy  yz  zx  0
2y  2z  x 2z  2x  y 2x  2y  z
22. Đặt   k
a b c
Theo tính chất tỉ số bằng nhau:
4z  4x  2y 4x  4y  2z 2y  2z  x 9x
k   
2b 2c a 2a  2c  a
9y 9z
Tương tự (do hoán vị vòng quanh) k  ; k
2c  2a  b 2a  2b  c
90

x y z
Vậy:  
2b  2c  b 2c  2a  b 2a  2b  c
23. Vì đẳng thức đúng với mọi x, y nên lần lượt cho x  1; y  0 và
x  0; y  1 vào đẳng thức
22  1 32  1 42  1 n 2  1 1.3 2.4 3.5 n  1n  1

24. . 2 . 2 ... 2  2 . 2 . 2 ...
22 3 4 n 2 3 4 n2
1.2.3... n  1 3.4.5...n n  1 1 n  1 n  1
 .  . 
2.3.4... n  1 n 2.3.4...n n 2 2n
n  1
2
1 n 2  2n  1
25. Xét 1 2  
n  2n n 2  2n n n  2
1  1   1  1  2 n  1
Đáp số: 1   . 1   . 1   ... 1  2  
 3   8   15   n  2n  n 2
2 n 2  3n  2 n  1n  2
26. Xét 1  2  
n  3n n 2  3n n n  3
    
1  2 .1  2 .1  2 ....1  2  3 n  1
Đáp số:  
 4   10  18   n 2  3n  n 3
27. Không thể quy đồng mẫu số các phân số ở vế trái. Cần tách mỗi phân số thành hiệu
1 1 1
2 phân số. Nhận xét:  
n 1 n n  1 n
1 1 1 1
Do đó:    .... 
1.2 2.3 3.4 n  1 n
1 1 1 1 1 1 1 1 1 n 1
       ...    1 
1 2 2 3 3 4 n 1 n n n
91
ĐẠI SỐ 8
1 1 2
28. Nhận xét  
2n  1 2n  1 2n  12n  1
1 1 1 1 n
Đặt    ...   S
1.3 3.5 5.7 2n  12n  1 2n  1
2n n
Trước hết tính 2 S được . Từ đó suy ra S 
2n  1 2n  1
29. Cần tách mỗi phân số ở vế trái thành hiệu 2 phân số để xuất hiện trong biểu thức
những số hạng đối nhau. Nhưng đó là hiệu 2 phân số nào?
1 1 1 1
Hãy xét các hiệu:  ;  ;....
1.2 2.3 2.3 3.4
1 1
Tổng quát 
n  1 n n n  1
Gọi vế trái của đẳng thức cần chứng minh là S
1 1 2
Do   nên
n  1 n n n  1 n  1 n n  1
2 2 2 2
2S     ... 
1.2.3 2.3.4 3.4.5 n  1 n n  1
1 1 1 1 1 1 1 1
       ...  
1.2 2.3 2.3 3.4 3.4 4.5 n  1 n n n  1
1 1 n 2  n  2 n  1n  2
   
1.2 n  1 n 2n n  1 2n n  1
Vậy: S 
n  1n  2
4n n  1
    
30. Phân tích các mẫu số ra thừa số lần lượt được a a  1 ; a  1 a  2 ;
92

a  2a  3; a  3a  4; a  4a  5. Tách mỗi phân thức thành hiệu hai
phân thức
1 1 5
Đáp số:  
a a 5 a a  5 
n 4  2n 2  5 n n  2  5
3
5
31. Biến đổi:   n3 
n 2 n 2 n 2
Muốn biểu thức có số trị nguyên thì n  2 phải là ước số của 5
Đáp số 1; 3; 7.
1
32. Đáp số:
3
33. x  xy  2y  0  x  xy  2xy  2y  0
2 2 2 2
 x x  y   2y x  y   0  x  y x  2y   0
2y  y y 1
Do x  y  0 nên x  2y . Do đó: A   
2y  y 3y 3
9x 2  4y 2  12xy 20xy  12xy 8xy 1

A2    
9x  4y  12xy
2 2
20xy  12xy 32xy 4
1
Do 2y  3x  0  3x  2y  0, 3x  2y  0  A  0 . Vậy A  
2
35. Tính x và y theo z, được x  2z, y  3z . Thay các giá trị của x và y vào biểu thức
8
M và rút gọn được M  
13
36. a 
x   1; 0; 1; 2
c) x  2; 0; 1; 3
93
ĐẠI SỐ 8
d  Đáp số: x   13;  9;  7;  3
e x  2 x 2  4  x  2x  2 x 2  4  x 2  4  8 x 2  4  8  x 2  4
Xét x 2  4 bằng 4, bằng 8 rồi thử lại ta được x  2 thỏa mãn bài toán
10 10  k
 k  Z , ta có kx  k  10 nên
2
37. Đặt x2 
x 1
2
k
10  k
Ta phải có  0 nên 0  k  10 ta có bảng sau:
k
K 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
10  k 7 3 2 3 1 1
x2  9 4 1 0
k 3 2 3 7 4 9
1 1


3 

2 

1  
0
x Q

2 
3
38. Từ suy ra a b  c
Bình phương 2 vế, ta được a2 b2  2ab  c2 nên a2 b2 c2  2ab
Tương tự, b2 c2 a2  2bc và c2 a2 b2  2ac
ab bc ca 1 1 1 3
Do đó A       
2ab 2bc 2ca 2 2 2 2
a 3 b  c   b 3 c  a   c 3 a  b 
39. P 
a  b b  c a  c 

Phân tích thành nhân tử ta được a b b c a  c a  b  c    
Vậy P  a b c
x 2 y2 z2 x2  y2  z2 x x  2
y y 2
z z  2 2   2 2 
40. Từ    suy ra             0
2 3 a 5  2 
5   3 
5   4 5 
94

3 2 2 1
Nên x  y 2  z 2  0 . Do đó x  y  z  0
10 15 20
 1  1  1   1 
42. x 2  2   y 2  2   4  x 2  2  2  y 2  2  2  0
  
x    y     
x    y 

 1

x 

 1  1
2 2
x  1
2

 x 2  2   y 2  2  0 x  2
 x   y   1 y  1

y  



 y
Có bốn đáp số
x 1 1 -1 -1
Y 1 -1 1 -1
43.
b  x  0; 2
c  x  0 
1 1 1 1 1  1 1 1 1 
44. a A    ....       ...  2

 
22 4 2 62 2n  4  1 2 3 n 
2 2 2 2
   
1  1 1 1   1 1  1  1   1
 1    .... 
4  1.2 2.3 n n  1 4  1 n  2
1 1 1 1 1 1
b B   2  ...   2  2  .... 
3 5 2n  1 3  1 5  1 2n  1  1
2 2 2
1 1 1
   ... 
2.4 4.6 2n 2n  2
95
ĐẠI SỐ 8
1 1 1 1 1 1 1  1  1 1  1
      ...      
2  2 4 4 6 2n 2n  2  2  2 2n  2  4
1 1  1 1 
45. Nhận xét:   2   
n2 4n 2  1  2n  1 2n  1
1 1 1 1 1 1  1 1  2
Do đó: A  2      ...     2    
 3 5 5 7 2n  1 2n  1  3 2n  1 3
46. Ta thấy
1 1 1 1 n  1  n  1 1  1 1


      
n3 n3  n        
n  1 n n  1 n  1 n n  1 2  n  1 n n n  1 
Do đó :
  1 1
B
1 1

1

1

1
 ... 
1

1  .  1

2  2.3 3.4 3.4 4.5
 n  1 n n n  1 2 6 12
BÀI 4. KIỂM TRA CUỐI CHƯƠNG – KIỂM TRA HỌC KÌ
ĐỀ 1
Câu 1 (1,5 điểm)
1. Làm tính nhân x  22x  3 . 2. Tính nhanh 20152  2015.4028  20142 .
3. Phân tích các đa thức sau thành nhân tử:
a) 5x 2y  15xy 2 b) x 2  4x  xy  4y
1. Tìm x biết: 9 x  2  3x x  2  0
 
2. Làm tính chia 2x 2  2x 4  5x 3  1  2x : x 2  1  x 
2x 5 1
Câu 3 (1,5 điểm) Cho biểu thức: A  2   (với x  5 và x  5 ).
x  25 5  x x  5
1. Rút gọn biểu thức A.

96

4
2. Tính giá trị của biểu thức A khi x  .
5
Cho hình chữ nhật ABCD. Gọi H là chân đường vuông góc kẻ từ A đến BD. Gọi M và N
theo thứ tự là trung điểm của các đoạn AH và DH.
a) Chứng minh MN // AD;
b) Gọi I là trung điểm của cạnh BC. Chứng minh tứ giác BMNI là hình bình hành;
c) Chứng minh tam giác AIN vuông tại N.
Cho hai đa thức: P  x  1x  2x  4 x  7   2069 và Q  x 2  6x  2 .
Tìm số dư của phép chia đa thức P cho đa thức Q.
a b c
Cho a, b, c là các số khác nhau từng đôi một thoả mãn   0
b  c c  a a b
a b c
Chứng minh rằng:   0
b  c  c  a  a  b 
2 2 2
HƯỚNG DẪN
Câu 4 (3 điểm)
Xét tam giác AHD có: A B
M là trung điểm của AH (gt) M

I
1 0,5
N là trung điểm của DH (gt) H
(1 điểm) N
Do đó MN là đường trung bình D C
của tam giác AHD
97
ĐẠI SỐ 8
Suy ra: MN//AD ( tính chất) (đpcm) 0,5
Ta có MN//AD, mà AD//BC (2 cạnh đối hình chữ nhật) nên

0,25
MN//BC hay MN//BI
1
Vì MN = AD (tính chất đường trung bình của tam giác)
2 2
(1 điểm) 1 0,5
và BI = IC = BC (gt), AD = BC (2 cạnh đối hình chữ nhật) nên
2
MN = BI
Xét tứ giác BMNI có MN//BI , MN = BI (cm trên)

0,25
Suy ra tứ giác BMNI là hình bình hành (đpcm)
Ta có MN//AD và AD  AB nên MN  AB 0,25
Tam giác ABN có hai đường cao là AH và NM cắt nhau tại M

3 0,5
nên M là trực tâm của tam giác ABN. Suy ra BM  AN
(1 điểm)
mà BM//IN nên AN  NI hay tam giác ANI vuông tại N.
0,25
(đpcm)
Câu 5 (01 đ)
P  ( x  1)( x  2)( x  4)( x  7)  2069

 ( x 2  6 x  8)( x 2  6 x  7)  2069 0,5
 ( x  6 x  2  6)( x  6 x  2  9)  2069
2 2
 ( x 2  6 x  2)2  3( x 2  6 x  2)  54  2069
 ( x 2  6 x  2)2  3( x 2  6 x  2)  2015
Mà đa thức Q  x 2  6 x  2 nên số dư của đa thức P chia cho đa 0,5
thức Q là 2015
Vậy số dư của đa thức P chia cho đa thức Q là 2015.
98

a b c
  0
b  c c  a a b
a b c ab  b 2  ac  c 2
   
b  c a  c a b a  c a  b  0,5
a ab  b 2  ac  c 2
 
b  c 
2
a  c a  b b  c 
Câu 6
b bc  c 2  ba  a 2

c  a 
2
b  c b  a c  a 
0,25
c ca  a 2  cb  b 2

a  b 
2
c  a c  b a  b 
Cộng theo từng vế ta được điều phải chứng minh 0,25
ĐỀ 2
1. Phân tích đa thức sau thành nhân tử:
a. x 2  2x + 2y  xy b. x 2+4xy  16 +4y 2
2. Tìm a để đa thức x 3 + x 2  x +a chia hết cho x + 2
 a 1   1 2 
Câu 2 (1,5 điểm) Cho biểu thức K    2  :   2 
a  1 a  a  a  1 a  1
a. Tìm điều kiện của a để biểu thức K xác định và rút gọn biểu thức K;
1
b. Tính gía trị biểu thức K khi a  ;
2
c. Cho a   , tìm a để K đạt giá trị nguyên.
Câu 3 (2 điểm) Tìm x, biết
99
ĐẠI SỐ 8
1 x
a. 2x  8x  0 b. x 3  27  0 c. x 2  4x  4  0   1
2
d.
x 1 3 x
Câu 4 (3,0 điểm) Cho hình chữ nhật ABCD có AB = 2AD. Vẽ BH vuông góc với AC. Gọi M, N,
P lần lượt là trung điểm của AH, BH, CD.
a) Chứng minh tứ giác MNCP là hình bình hành. b) Chứng minh MP vuông góc MB.
c) Gọi I là trung điểm của BP và J là giao điểm của MC và NP. Chứng minh rằng:
MI –IJ  IP .
Cho xyz  2015 . Chứng minh rằng :
2015x y z
  1
xy  2015x  2015 yz  y  2015 xz  z  1
Cho các số x, y thoả mãn đẳng thức 5x 2  5y 2  8xy  2x  2y  2  0 . Tính giá trị của
biểu thức
M  x  y   x  2   y  1
2007 2008 2009
Hướng dẫn chấm thi
Câu 1
1. a. x  2x  y  b. x  2y  4x  2y  4 
2. Phần dư a-2=0. Suy ra: a=2
a2  1
Câu 2 a. Điều kiện : a  0;  1; 1 . Suy ra : K 
a
1 3
b. a  K 
2 2
Câu 4
a) Chứng minh tứ giác MNCP là hình bình hành.
100

MA  MH ( gt )  B
Có   MN là đường trung A
NB  NH ( gt ) 
bình của  AHB M

N
I
1
 MN//AB; MN= AB (1) J
H
2
D P C
1 
PC  DC ( gt )  1
Lại có 2   PC = AB (2)
2
DC  AB( gt ) 
Vì P  DC  PC//AB (3)
Từ (1) (2)và (3)  MN=PC;MN//PC
Vậy Tứ giác MNCP là hình bình hành.
b) Chứng minh MP  MB
Ta có : MN//AB (cmt) mà AB  BC  MN  BC
BH  MC(gt)
Mà MN  BH tại N
 N là trực tâm của  CMB
Do đó NC  MB  MP  MB (MP//CN)
c) Chứng minh rằng MI – IJ < IP
Ta có  MBP vuông,
I là trung điểm của PB  MI=PI (t/c đường trung tuyến ứng với cạnh huyền)
Trong  IJP có PI – IJ < JP
 MI – IJ < JP
Câu 5: Ta xét:
101
ĐẠI SỐ 8
2015x y z
VT   
xy  2015x  2015 yz  y  2015 xz  z  1
2015x xy 2015
    1  VP 
xy  2015x  2015 xy  2015x  2015 xy  2006x  2015
Câu 6 Biến đổi
     
 4 x 2  2xy  y 2  x 2  2x  1  y 2  2y  1  0  4 x  y   x  1  y  1  0
2 2 2
x  y

Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi  x  1

y  1

Vậy M  x  y   x  2  y  1
2007 2008 2009
 01 0  1
102

Chương III. PHƯƠNG TRÌNH BẬC NHẤT MỘT ẨN
BÀI 1. MỞ ĐẦU VỀ PHƯƠNG TRÌNH
1. Giới thiệu về phương trình
Phương trình bao gồm hai vế chứa biến hoặc không chứa biến, mà chúng bằng nhau.
Ví dụ
Một cách tổng quát người ta ghi như sau:
2x  3  5
x  1  3x  2 Phương trình có dạng:
x  2x  1  4x f x   g x 
3 2
7  1  10  2
2. Giải phương trình
Giải phương trình là quá trình tìm ẩn x để 2 vế bằng nhau.
Tất cả các x tìm được tạo thành một tập hợp, gọi là tập nghiệm của phương trình, ký
hiệu là S. Mỗi giá trị x là một nghiệm.
Lớp nhỏ gọi GIẢI PHƯƠNG TRÌNH là tìm x đấy bạn
3. Các phép biến đổi tương đương
Khi giải phương trình ta sẽ trải qua các bước biến đổi, mỗi bước biến đổi đó phải
là một phép biến đổi tương đương.
Ví dụ: Giải phương trình

2x  5  3x  2  2x  3x  2  5 (1)  x  3  x  3 (2)
Ở bước (1), ta dùng quy tắc chuyển vế
Ở bước 2, ta dùng quy tắc nhân hai vế cho -
Bạn được dùng Ta thấy ở phương trình (1) có bao nhiêu nghiệm
thì phương trình (2) có bấy nhiêu nghiệm. Vậy
dấu tương phép biến đổi từ phương trình (1) đến phương
đương rồi đấy! trình (2) là phép biến đổi tương đương.
[1] Phép chuyển vế;
103
ĐẠI SỐ 8
[2] Phép quy đồng mà điều kiện là mẫu thức phải khác 0;
[3] Bình phương 2 vế với điều kiện, 2 vế cùng dấu;
[4] Phép khai căn với điều kiện trong căn không âm;
[5] Cộng trừ vào 2 vế của phương trình, những giá trị hay những biểu thức có nghĩa.
4. Ví dụ
Giải phương trình sau: 3x  5  5x  3
Cách 1: Cách 2: Cách 3:
 3x  5x  3  5  5  3  5x  3x  5x  3x  3  5
 2x  2  2  2x  2x  2
 x  1  x  1  x  1
Vậy tập nghiệm của phương trình là: S  1
(Hoặc kết luận: phương trình có nghiệm là: 𝑥 = −1)
5. Bài tập
Giải các phương trình sau:
1. 3 x  1  2  5x  25
2. 3x  5  9 x  2  6 x  1
 1
  
3. 2 x    3 x  2  x  1
 2 

4. x  1x  2  1  x 2
 3x  25
5. 3x  2x  1  3  3x 2
 2 x  2  1
6. x 2  3x  0
7. x 4  4x 2  0

8. 6 5x  2 4  x
   64  7x  4
3x  5 1
9. 1  x 
2 3
x 5 x 1
10.   8x 
4 5 2
104

BÀI 2. PHƯƠNG TRÌNH BẬC NHẤT MỘT ẨN
1. Định nghĩa
Phương trình bậc nhất một ẩn là phương trình có dạng ax  b  0  a  0  .
Một ẩn là được.
Không để tâm phân biệt ẩn x hay ẩn y, hay ẩn z!
Ví dụ:
1. 2x 3  0
8
2. y0
5
3. 3t 4  0
4. a 3  0
2. Giải biện luận phương trình ax b  0 a  0 (1)
 a 0
b
1  ax  b  x  a
 a 0
1  0x  b  0  b  0
+ b 0 thì phương trình vô nghiệm.
+ b 0 thì phương trình có nghiệm với mọi giá trị x.
 
Ví dụ 1: Giải biện luận phương trình sau: m x  1  2x  1
Phương trình đã cho tương đương:
 mx  m  2x  1  m  2 x  m  1  0
 x m  2  m  1
105
ĐẠI SỐ 8
m 1
 m  2  0  m  2 thì phương trình có nghiệm x 
m 2
 m  2  0  m  2 thì ta được 0x  3 nên phương trình vô nghiệm.
Vậy với m2 thì phương trình có nghiệm x  m  1 ;

m 2
m2 thì phương trình vô nghiệm.

Ví dụ 2: Giải biện luận phương trình sau: m 2  x  2 x  2  m  
Giải
Ta có:
m 2  x   2 x  2  m  2m  xm  2x  4  m  2m  4  m  2x  xm
 m  2 x  m  4
 m  2  0  m  2
m 4
Ta có: x  là nghiệm của phương trình.
m 2
 m  2  0  m  2
Ta có: 0x  2 (VL)
m 4
Vậy với m  2 thì phương trình có nghiệm là x  ; với m  2 thì phương
m 2
trình vô nghiệm.
3. Một số phương trình quy về phương trình bậc nhất một ẩn
3.1 Biến đổi đơn giản bằng các phép biến đổi tương đương.
 
Ví dụ: Giải phương trình 2x  3  5x  4 x  3  
Chú ý: một số phép biến đổi tương đương phổ biến không kèm điều kiện: chuyển vế đổi
dấu, nhân hai vế cho 1 số khác không, hoặc một biểu thức có nghĩa.
3.2 Phương trình hữu tỷ
3x  1x  2  11  2x 2
1
Ví dụ 1: Giải phương trình:
3 2 2
106

x x 2x
Ví dụ 2: Giải phương trình:  
2 x  3  2x  2 x  1x  3
Chú ý: cách giải chung đối với dạng toán này là quy đồng, khử mẫu.
Mẫu là số, chỉ quy đồng.
Mẫu có ẩn, nhớ điều kiện
3.3 Phương trình tích
 
Ví dụ: Giải phương trình: 2x  3 3  15x  0 
Bạn không cần chia trường hợp như tiểu học,
Bạn dùng dấu ngoặc vuông để giải tương đương nhé!
3.4 Phương trình có dấu giá trị tuyệt đối
Dạng 1: f x   k với k   (1)
 f x   k
+ k  0 thì 1   giải từng phương trình rồi kết luận nghiệm chung.
 f x   k
+ k  0 thì 1  f x   0 giải tìm x.
+ k 0 thì phương trình vô nghiệm.

 f x   g x 
 
Dạng 2: f x  g x   giải từng phương trình tìm nghiệm rồi kết
 f x   g x 
luận nghiệm chung.
g x   0

Dạng 3: f x   g x   
 f x   g x 
đưa về dạng 2 để giải.

Dạng 4: Phương trình có từ 2 dấu giá trị tuyệt đối trở lên
Giả sử phương trình có dạng: x  a  x  b  f x (với  a  b ) (1)
Bước 1: Khử dấu giá trị tuyệt đối
a) Áp dụng công thức
107
ĐẠI SỐ 8
x  a, x  a  0
+ x  a  
x  a  , x  a  0

x  a, x  a
x  a  
 x  a  , x  a

x  b, x  b  0
+ x  b  
 x  b  , x  b  0

x  b, x  b
x  b  
 x  b  , x  b

b) Lập bảng
x a b
x a  x  a  0 x a | x a
x b  x  b  |  x  b  0 x b
Bước 2: Chia trường hợp giải phương trình
 Trường hợp 1: x a

(1)  x  a   x  b  f x  Giải tìm x, so sánh điều kiện.
 Trường hợp 2: a  x  b
    
(1)  x  a  x  b  f x Giải tìm x, so sánh điều kiện.
 Trường hợp 3: x b
    
(1)  x  a  x  b  f x Giải tìm x, so sánh điều kiện.
Sau khi giải cả 3 trường hợp rồi kết luận nghiệm.
4.1 Phương trình căn thức
Dạng 1: f x   k với k   (1)
+ k  0 thì 1  f x   k 2 giải tìm x.
+ k  0 thì 1  f x   0 giải tìm x.
108

+ k 0 thì phương trình vô nghiệm.
g x   0

Dạng 2: f x   g x    .
f x   g x 

g x   0

Dạng 3: f x  g x  
    f x   g 2 x 
đưa về dạng 2 để giải.

4. Bài tập
1. Dạng 1: Phương trình bậc nhất một ẩn thuần túy cùng vế
1. 4x 20  0 2. 2x  x  12

3. 2 x  5  20  0 .    
4. 3 x  1  2 x  6  0 
 
5. 3 x  2  5 x  1  6  0     
6. 2 x  1  3 1  x  7  0 
  
7. 6 x  1  5 2  x  3 x  7  20  0    
8. 3x  2 x  5  x  0 
 
9. x  3x  2  3 x  1  24  0   
10. 3x  7  3 x  2  x  0 
2. Dạng 2: Phương trình bậc nhất thuần túy khác vế
1. x 5  3 x 2. 7  3x  9  x 3. 10 4x  2x  3
4. 3x  6  x  9 x 5. 2t  3  5t  4t  12 6. 3a 2  2a 3

7. 5  x  6  4 3  2x    8. 3  4u  24  6u  u  27  3u
9. x 12  4x  25  2x 1 10. x  2x  3x 19  3x  5

11. 7  2x  4   x  4      
12. 2 x  1  2x  1  9  x 
 
13. 3 7  4x  22  7 2x  4   14. 5 2 2x  4   3x  7   21  x  13
 
3. Dạng 3: Phương trình đưa về bậc nhất bằng đơn giản lượng phức tạp
 
1. x  1 x  2  x  3 x  1  0  2
   
2. x x  5  2x  x  3x  1
2
109
ĐẠI SỐ 8
  
3. x  4 x  4  x  3x  2x  2 x  1
2 2
  4. x  x  1  x x  1 x  1
3
  
5. 3x  10x  x  1  x x  3 3x  1
3 2
   6. x 4  4x  2  x 2  1 x 2  1  

7. x  2x x  1  x  1 2  x
2
      
8. x  2 x  2  x  2x  4x  1
2
  
9. 3x x  3  2 x  1  x  3 3x  1        
10. x  2 2  x  x  1 x  2  0  
4. Dạng 4: Phương trình tích thuần túy

1. 3x  2 4x  5  0   
2. 4x  2 x 2  1  0 
 
3. 2x  7 x  5 5x  1  0   4. x  1 x  2   0
2
5. 3x  13x  1 x 2  2  0    
6. x 2  1 x 2  1 x  2  0 
  3x  1x    
3
7. x  2 2  0 8. 9x x  9 x  9  0
2
9. 3x x  3  0
4
   
10. x x  2 3  x  x  1 x  2    
5. Dạng 5: phương trình đưa về phương trình tích

1. 2x x  3  5 x  3  0     
2. x 2  4  x  23  2x   0
3. x 3  3 x 2  3 x  1  0 4. x 2x  7  4x  14  0   5. 2x  5   x  2   0
2 2
6. x  x  3x  3  0
2
   
7. x 2x  9  3x x  5   8. x 2  2 x  1  4
9. x 2  x   2 x  2 10. 4 x 2  4 x  1  x 2 11. x 2  5 x  6  0
12. 2 x 3  6 x 2  x 2  3 x  
13. 3x  1 x 2  2  3x  17x  10 14. x  4   25  0
2
6. Dạng 6: Phương trình có mẫu không có ẩn
5x  2 5  3x 10x  3 6  8x 7x  1 16  x
1.  2.  1 3.  2x 
3 2 12 9 6 5
110

x 2x  1 x 2  x x 1  2x x 3
4.   x 5.   6.  3x  3  0
3 2 6 5 2 4 5
2x  5 1 2x  1 x x 2x  1 x  2
7.  1  3x  8. 4  x 9.  
5 3 3 5 5 3 4
4x  1 x 5x  3 x x2  4
10.  1 11. x  2  12. 1  0
3 4 2 2 x 2
x  4 
2
2x  9
13.  3  x  1  2x  14. 0
5 x 2  16
7. Dạng 7: Phương trình có ẩn ở mẫu
1.
2x  5
3 2.
x2  6
x
3
3.
x 2

 2x  3x  6
0
x 5 x 2 x 3
5 2x  1 1 5x 6
4.  2x  1 5. 1  6. 1  
3x  2 x 1 x 1 3x  2 x 1
1 1  3x  8   3x  8 
7. x 
x
 x2  2
x

8. 2x  3  
 2  7x
 1  x  5

  2  7x  1
   
1 x 3 2x 2 4x 2 x 1 x 1 4
9. 3  10. 2x    11.   2
x 2 2 x x 3 x 3 7 x 1 x  1 x 1
3x  2 6x  1 1 3x 2 2x
12.  13.  3  2
x 7 2x  3 x 1 x 1 x  x  1
3 2 1 1 12
14.   15. 1  
x  1x  2 x  3x  1 x  2x  3 x 2 8  x3
1 
16.
13

1

6
17.
1

 2    2 x 2  1 
x  32x  7  2x  7 x  3x  3 x  x 
 1  1
2 2
1 3 5
18. x  1    x  1   19.  
 x   x  2x  3 x 2x  3  x
111
ĐẠI SỐ 8
x 2 1 2 x 1 x 1
 
2 x2  2  
20.   21.
x 2 x x x  2  x 2 x 2 x2  4
x  3 x 2 96 2x  1 3x  1
22.  2 23. 5   
x 1 x x  16
2
x 4 4 x
1 2x 2  5 4 x x 2x
24.  3  2 25.   2
x 1 x 1 x x 1 2 x  3 2 x  1 x  2x  3
2x 4 2x  5 x 1 x 1 3
26.  2  27.  2 
x  1 x  2x  3 x 3 x  x  1 x x 1 x x4  x2 1
2
 
x 5 x 5 x  25 x 4 x 1 2x  5
28.  2  2 29.  2  2
x  5x 2x  10x
2
2x  50 2x  5x  2 2x  7x  3 2x  7x  3
2
3x  1 2x  5 4
30.   2 1
x 1 x 3 x  2x  3
8. Dạng 8: Phương trình chứa dấu giá trị tuyệt đối
1. x  5  2 2. x  1  2x 3. x  1  3x  1
| x 1 | | 3x |
4. 5  x  3x  1 5.  3x  1 6.  4x  1
5 3
6x  7
7.  5  2x 8. x  1 = x x  1 9. x x  1 = x
| x 1 |
10. 1  x  4x x  1  4x 2  3x 11. 3x  2x  5  0
12. x  2   x x  1  2x 2  x  1 13. x  1  x  2  3x  4
2
14. 3  x  2 15. 2x  x  1  x  12 16. x  6  2x  1  x
17. x  x  1  ...  x  2014  x  2  x  3  ...  x  2010 với x 1
18. x  x  1  x  2  ...  x  2014  x  2  x  1  ...  x  2010 với x 1
112

19. x  1  x  2  x  3  2x  6 20. x  2014  2015  x   x
9. Dạng 9: phương trình chứa căn thức
1. 2x  4  2 2. 3x  15   3 3. 4 x  x 1
4. 2x  16  x  4 5. 5x  6  x  3 6. 2x 2  1  x  1
7. x2  4  2 8. x 1  x  7 9. x 2  4x  9  3
10. x 2  2x  4  x  2 11. 9x+ 3x  2  10 12. x 2  2 x  3  2x  3
x 2  6x  4  4  x 14. x  2x  4  x  2 x 2  3x  4  2x  2
2
13. 15.
16. x 2  4x  3  2  x 17. 2x  1  x 5 6
10. Dạng 10: Giải biện luận
 
1. m 2  4 x  m 2  2m  
2. a 2  3a  4 x  a  1  0
mx  7 b2 x2 1m
3. 1 4. x  a 2x   a  5.  1m
x m b2  x 2 x 2  b2 1x
x 2m  x 8m 2 x m x 3
6.   2 7.  2
2m  x 2m  x x  4m 2 x 3 x m
x  m  1 x  11 10 mx  8
8.   9. 0
x m x  10 m  x x  10 x  2m
x 1 x 1 m 1 a b a b
10.  11. m 12.  
m  x  2 2  x m x 1 ax  1 bx  1 a  b  x  1
11. Dạng 11: Giải phương trình tích hợp
x 1 x  2 x  3 x  4 x  5 x  6
1.     
94 93 92 91 90 89
113
ĐẠI SỐ 8
x 1 x 2 x  3 x  4 x  5 x  6
2.     
59 58 57 56 55 54
x  5 x  15 x  25 x  1990 x  1980 x  1970

3.     
1990 1980 1970 5 15 25
59  x 57  2 55  x 53  x 51  x
4.      5
41 43 45 47 49
x  90 x  76 x  58 x  36 x  15
5.      15
10 12 14 16 17
 1 1 1  3x 7
6.    ...   x  1  
1.3 3. 5 13.15  5 15
7. x  1  x  2   2x  1
2 2 2
8. x 3  x  1  x  2   x  3 
3 3 3
   2x   
3 3 3
9. x  3x  4  5x  3  3x 2  2x  1
2 2
BÀI 3. GIẢI BÀI TOÁN BẰNG CÁCH LẬP PHƯƠNG TRÌNH
1. Định nghĩa
Những bài toán được phát biểu bằng chữ (bài toán thực tế) được giải quyết bằng cách
thiết lập phương trình và giải, được gọi là giải bài toán bằng cách lập phương trình.
2. Bước giải chung
Bước 1: Lập phương trình
- Chọn ẩn số, kèm điều kiện cần thiết; (gọi cái chưa biết là x);
- Biểu diễn thông tin của đề theo ẩn số;
- Thiết lập phương trình.
Bước 2: Giải phương trình.
Bước 3: Kết luận (nhận, loại, đơn vị).
114

Ví dụ 1: Vừa gà vừa chó, bó lại cho tròn, 36 con, 100 chân chẵn. Hỏi có bao nhiêu gà?
Bao nhiêu chó?
Ví dụ 2: Sau khi Diophante chết, trên mộ ông, người ta khắc một tấm bia đá ghi tóm
tắt cuộc đời ông như sau:
"Hỡi người qua đường nơi đây là nhà toán học Diophante yên nghỉ. Những con số sau
cho biết cuộc đời ông: một phần sáu cuộc đời là niên thiếu, một phần 12 nữa trôi qua,
râu trên cằm đã mọc. Diophante lấy vợ, một phần bảy cuộc đời trong cảnh hiếm hoi.
Năm năm trôi qua: ông sung sướng sinh con trai đầu lòng. Nhưng cậu con trai chỉ
sống được nửa cuộc đời của cha. Cuối cùng với nỗi buồn thương sâu sắc, ông cam chịu
số phận sống thêm 4 năm nữa sau khi con ông qua đời". Ban thử tính xem, Diophante
thọ bao nhiêu tuổi?
1 1
Ví dụ 3: Bài toán Mahavira (Hindu): Có một giỏ xoài, nhà vua lấy , hoàng hậu lấy
6 5
1 1 1
số còn lại, ba hoàng tử lần lượt lấy như vậy với , , , cuối cùng còn lại 3 trái cho con
4 3 2
trai út. Hỏi số xoài trong giỏ là bao nhiêu trái?
3. Phân loại một số dạng toán
Dạng 1: Có hai đối tượng cần tìm
* Trong dạng bài này gồm các loại bài toán như:
- Tìm hai số biết tổng hoặc hiệu, hoặc tỉ số của chúng.
- Toán về tìm số sách trong mỗi giá sách, tính tuổi cha và con, tìm số công nhân
mỗi phân xưởng.
- Toán tìm số dòng một trang sách, tìm số dãy ghế và số người trong một dãy.
* Hướng dẫn lập bảng
1. Toán tìm hai số biết tổng hoặc hiệu hoặc tỉ số.
115
ĐẠI SỐ 8
*Bài toán 1: Một số tự nhiên có hai chữ số, tổng các chữ số của nó là 16, nếu đổi chỗ hai
chữ số cho nhau được một số lớn hơn số đã cho là 18 đơn vị. Tìm số đã cho.
Học sinh phải nắm được:
- Số cần tìm có mấy chữ số ? (2 chữ số).
- Quan hệ giữa chữ số hàng chục và hàng đơn vị như thế nào?
- Vị trí các chữ số thay đổi thế nào?
- Số mới so với ban đầu thay đổi ra sao?
- Muốn biết số cần tìm, ta phải biết điều gì? (Chữ số hàng chục, chữ số hàng đơn
vị).
- Đến đây ta dễ dàng giải bài toán, thay vì tìm số tự nhiên có hai chữ số ta đi tìm
chữ số hàng chục, chữ số hàng đơn vị; ở đây tùy ý lựa chọn ẩn là chữ số hàng chục
(hoặc chữ số hàng đơn vị).
Nếu gọi chữ số hàng chục là x
Điều kiện của x ? (x N, 0 < x < 10).
Chữ số hàng đơn vị là : 16 – x
Số đã cho được viết 10x + 16 - x = 9x + 16
Đổi vị trí hai chữ số cho nhau thì số mới được viết:
10 (16 – 𝑥) + 𝑥 = 160 – 9𝑥
Số mới lớn hơn số đã cho là 18 nên ta có phương trình:
(160 – 9𝑥) – (9𝑥 + 16) = 18
- Giải phương trình ta được x = 7 (thỏa mãn điều kiện).
Vậy chữ số hàng chục là 7.
Chữ số hàng đơn vị là 16 – 7 = 9.
Số cần tìm là 79.
*Bài toán 2:
Hiệu hai số là 12. Nếu chia số bé cho 7 và lớn cho 5 thì thương thứ nhất lớn hơn
thương thứ hai là 4 đơn vị.
Tìm hai số đó.

116

Phân tích bài toán:
Có hai đại lượng tham gia vào bài toán, đó là số bé và số lớn.
Nếu gọi số bé là x thì số lớn biểu diễn bởi biểu thức nào?
x
Yêu cầu học sinh điền vào các ô trống còn lại ta có thương thứ nhất là , thương thứ
7
x  12
hai là
5
Giá trị Thương
x
Số bé x
7
x  12
Số lớn x + 12
5
Lời giải:
Gọi số bé là x.
Số lớn là: x +12.
x
Chia số bé cho 7 ta được thương là:
7
x  12
Chia số lớn cho 5 ta được thương là:
5
Vì thương thứ nhất lớn hơn thương thứ hai 4 đơn vị nên ta có phương trình:
x  12 x
- =4
5 7
Giải phương trình ta được x = 28
Vậy số bé là 28.
Số lớn là: 28 +12 = 40.
117
ĐẠI SỐ 8
2. Toán về tìm số sách trong mỗi giá sách, tìm tuổi, tìm số công nhân của
phân xưởng
*Bài toán 3
Hai thư viện có cả thảy 15000 cuốn sách. Nếu chuyển từ thư viện thứ nhất sang thư
viện thứ hai 3000 cuốn, thì số sách của hai thư viện bằng nhau.
Tính số sách lúc đầu ở mỗi thư viện.
Có hai đối tượng tham gia vào bài toán: Thư viện 1 và thư viện 2. Nếu gọi số sách lúc
đầu của thư viện 1 là x, thì có thể biểu thị số sách của thư viện hai bởi biểu thức nào?
Số sách sau khi chuyển ở thư viện 1, thư viện 2 biểu thị như thế nào?
Số sách lúc đầu Số sách sau khi chuyển
Thư viện 1 x x - 3000
Thư viện 2 15000 - x (15000 - x) + 3000
Lời giải:
Gọi số sách lúc đầu ở thư viện I là x (cuốn), x nguyên, dương.
Số sách lúc đầu ở thư viện II là: 15000 - x (cuốn)
Sau khi chuyển số sách ở thư viện I là: x - 3000 (cuốn)
Sau khi chuyển số sách ở thư viện II là:
(15000 − 𝑥) + 3000 = 18000 − 𝑥
Vì sau khi chuyển số sách 2 thư viện bằng nhau nên ta có phương trình:
𝑥 − 3000 = 18000 − 𝑥
Giải phương trình ta được: x = 10500 (thỏa mãn điều kiện).
Vậy số sách lúc đầu ở thư viện I là 10500 cuốn.
Số sách lúc đầu ở thư viện II là: 15000 - 10500 = 4500 cuốn.
*Bài toán 4:
118

Số công nhân của hai xí nghiệp trước kia tỉ lệ với 3 và 4. Nay xí nghiệp 1 thêm 40
công nhân, xí nghiệp 2 thêm 80 công nhân. Do đó số công nhân hiện nay của hai xí
nghiệp tỉ lệ với 8 và 11.
Tính số công nhân của mỗi xí nghiệp hiện nay.
Có hai đối tượng tham gia trong bài toán, đó là xí nghiệp 1 và xí nghiệp 2. Nếu gọi
số công nhân của xí nghiệp 1 là x, thì số công nhân của xí nghiệp 2 biểu diễn bằng biểu
thức nào? Học sinh điền vào các ô trống còn lại và căn cứ vào giả thiết: Số công nhân
của hai xí nghiệp tỉ lệ với 8 và 11 để lập phương trình.
Số công nhân Trước kia Sau khi thêm
Xí nghiệp 1 x x + 40
4 4
Xí nghiệp 2 x x + 80
3 3
Lời giải:
Cách 1:
Gọi số công nhân xí nghiệp I trước kia là x (công nhân), x nguyên, dương.
4
Số công nhân xí nghiệp II trước kia là x (công nhân).
3
Số công nhân hiện nay của xí nghiệp I là: x+ 40 (công nhân).
4
Số công nhân hiện nay của xí nghiệp II là: x+ 80 (công nhân).
3
Vì số công nhân của hai xí nghiệp tỉ lệ với 8 và 11 nên ta có phương trình:
4
x  80
x  40
 3
8 11
119
ĐẠI SỐ 8
Vậy số công nhân hiện nay của xí nghiệp I là: 600 + 40 = 640 công nhân.
4
Số công nhân hiện nay của xí nghiệp II là: .600 + 80 = 880 công nhân.
3
*Bài toán 5:
Tính tuổi của hai người, biết rằng cách đây 10 năm tuổi người thứ nhất gấp 3 lần
tuổi của người thứ hai và sau đây hai năm, tuổi người thứ hai sẽ bằng một nửa tuổi
của người thứ nhất.
Có hai đối tượng tham gia vào bài toán: người thứ nhất và người thứ hai, có 3 mốc
thời gian: cách đây 10 năm, hiện nay và sau 2 năm.Từ đó hướng dẫn học sinh cách lập
bảng.
Tuổi Hiện nay Cách đây10 năm Sau 2 năm
Người I x x - 10 x+2
x  10 x 2
Người II
3 2
Nếu gọi số tuổi của người thứ nhất là x, có thể biểu thị số tuổi của người thứ nhất
cách đây 10 năm và sau đây 2 năm. Sau đó có thể điền nốt các số liệu còn lại vào trong
bảng. Sau đó dựa vào mối quan hệ về thời gian để lập phương trình.
Lời giải:
Gọi số tuổi hiện nay của người thứ nhất là x (tuổi), x nguyên, dương.
Số tuổi người thứ nhất cách đây 10 năm là: x - 10 (tuổi).
x  10
Số tuổi người thứ hai cách đây 10 năm là: (tuổi).
3
Sau đây 2 năm tuổi người thứ nhất là: x + 2 (tuổi).
x 2
Sau đây 2 năm tuổi người thứ hai là: (tuổi).
2
Theo bài ra ta có phương trình phương trình như sau:
120

x  2 x  10
  10  2
2 3
Vậy số tuổi hiện nay của ngườ thứ nhất là: 46 tuổi.
46  2
Số tuổi hiện nay của ngườ thứ hai là:  2  12 tuổi.
2
3. Dạng toán tìm số dãy ghế và số người trong một dãy
*Bài toán 6:
Một phòng họp có 100 chỗ ngồi, nhưng số người đến họp là 144. Do đó, người ta phải
kê thêm 2 dãy ghế và mỗi dãy ghế phải thêm 2 người ngồi.
Hỏi phòng họp lúc đầu có mấy dãy ghế?
Bài toán có hai tình huống xảy ra: Số ghế ban đầu và số ghế sau khi thêm. Nếu chọn
số ghế lúc đầu là x, ta có thể biểu thị các số liệu chưa biết qua ẩn và có thể điền được
vào các ô trống còn lại. Dựa vào giả thiết: Mỗi dãy ghế phải kê thêm 2 người ngồi, ta có
thể lập được phương trình
Số dãy ghế Số ghế của mỗi dãy
100
Lúc đầu x
x
144
Sau khi thêm x+2
x 2
Lời giải: Gọi số dãy ghế lúc đầu là x ( dãy), x nguyên dương.
Số dãy ghế sau khi thêm là: x + 2 (dãy).
100
Số ghế của một dãy lúc đầu là: (ghế).
x
121
ĐẠI SỐ 8
144
Số ghế của một dãy sau khi thêm là: (ghế).
x 2
Vì mỗi dãy ghế phải thêm 2 người ngồi nên ta có phương trình:
144 100
 2
x 2 x
Giải phương trình ta được x=10 (thỏa mãn đk)
Vậy phòng họp lúc đầu có 10 dãy ghế.
Dạng 2: Bài toán chuyển động
Loại toán này có rất nhiều dạng, tuy nhiên có thể phân ra một số dạng thường gặp
như sau:
1. Toán có nhiều phương tiện tham gia trên nhiều tuyến đường.
2. Toán chuyển động thường.
3. Toán chuyển động có nghỉ ngang đường.
4. Toán chuyển động ngược chiều.
5. Toán chuyển động cùng chiều.
6. Toán chuyển động một phần quãng đường.
Hướng dẫn lập bảng từng dạng:
- Nhìn chung mẫu bảng ở dạng toán chuyển động gồm 3 cột: Quãng đường, vận tốc,
thời gian.
- Các trường hợp xảy ra như: Quãng đường đầu, quãng đường cuối, nghỉ, đến sớm,
đến muộn hoặc các đại lượng tham gia chuyển động đều được ghi ở hàng ngang.
- Đa số các bài toán đều lập phương trình ở mối liên hệ thời gian.
1. Toán có nhiều phương tiện tham gia trên nhiều quãng đường.
*Bài toán 7:
Đường sông từ A đến B ngắn hơn đường bộ là 10km, Ca nô đi từ A đến B mất 3h20',ô
tô đi hết 2h. Vận tốc ca nô nhỏ hơn vận tốc ô tô là 17km/h.
122

Tính vận tốc của ca nô và ô tô?
Bài có hai phương tiện tham gia chuyển động là Ca nô và Ô tô.Hướng dẫn học sinh
lập bảng gồm các dòng, các cột như trên hình vẽ. Cần tìm vận tốc của chúng. Vì thế có
thể chọn vận tốc của ca nô hay ô tô làm ẩn x(x>0). Từ đó điền các ô thời gian, quãn
đường theo số liệu đã biết và công thức nêu trên. Vì bài toán đã cho thời gian nên lập
phương trình ở mối quan hệ quãng đường.
t(h) v(km/h) S(km)
10 10x
Ca nô 3h20'= h x
3 3
Ô tô 2 x+17 2(x+17)
Công thức lập phương trình: Sôtô -Scanô = 10
Lời giải:
Gọi vận tốc của ca nô là x km/h (x>0).
Vận tốc của ô tô là: x+17 (km/h).
10
Quãng đường ca nô đi là: x (km).
3
Quãng đường ô tô đi là: 2(x+17)(km).
Vì đường sông ngắn hơn đường bộ 10km nên ta có phương trình:
10
2(x+17) - x =10
3
Giải phương trình ta được x = 18 (thỏa mãn đk).
Vậy vận tốc ca nô là 18km/h.
Vận tốc ô tô là 18 + 17 = 35(km/h).
* Bài toán 8:
123
ĐẠI SỐ 8
Một người đi xe đạp từ A đến B cách nhau 33km với vận tốc xác định. Khi đi từ B đến
A, người đó đi bằng con đường khác dài hơn trước 29km, nhưng với vận tốc lớn hơn
vận tốc lúc đi là 3km/h. Tính vận tốc lúc đi, biết thời gian đi nhiều hơn thời gian về là
1h30'?
S(km) v(km/h) t(h)
33
Lúc đi 33 x
x
62
Lúc về 33+29 x+3
x 3
Hướng dẫn tương tự bài 6.
3
- Công thức lập phương trình: tvề - tđi =1h30' (= h ).
2
- Phương trình là:
62 33 3
 
x 3 x 2
2. Chuyển động thường:
Với các bài toán chuyển động dưới nước, yêu cầu học sinh nhớ công thức:
. vxuôi = vthực + vnước
. vngược = vthực - vnước
* Bài toán 9:
Một tàu thủy chạy trên một khúc sông dài 80km, cả đi lẫn về mất 8h20'.
Tính vận tốc của tàu thủy khi nước yên lặng? Biết rằng vận tốc dòng nước là 4
km/h.
v(km/h)
S(km) t(h)
Tàu: x Nước: 4
124

80
Xuôi 80 x+4
x 4
Ngược 80 x-4
Vì chuyển động dưới nước có vận tốc dòng nước nên cột vận tốc được chia làm hai
phần ở đây gọi vận tốc thực của tàu là x km/h (x>4)
25
Công thức lập phương trình: t xuôi + t ngược + 8h20' (  h)
3
Lời giải:
Gọi vận tốc của tàu khi nước yên lặng là x km/h (x>0)
Vận tốc của tàu khi xuôi dòng là: x + 4 km/h
Vận tốc của tàu khi ngược dòng là: x - 4 km/h
80
Thời gian tàu đi xuôi dòng là: h
x 4
80
Thời gian tàu đi ngược dòng là: h
x 4
25
Vì thời gian cả đi lẫn về là 8h 20' = h nên ta có phương trình:
3
80 80 25
 
x 4 x 4 3
4
Giải phương trình ta được: x 1  (loại) x2 = 20 (tmđk) Vậy vận tốc của tàu khi nước
5
yên lặng là 20 km/h
3. Chuyển động có nghỉ ngang đường.
Học sinh cần nhớ:

125
ĐẠI SỐ 8
.tdự định =tđi + tnghỉ
.Quãng đường dự định đi= tổng các quãng đường đi
*Bài toán 10:
Một Ôtô đi từ Lạng Sơn đến Hà nội. Sau khi đi được 43km nó dừng lại 40 phút, để về
Hà nội kịp giờ đã quy định, Ôtô phải đi với vận tốc 1,2 vận tốc cũ.
Tính vận tốc trước biết rằng quãng đường Hà nội- Lạng sơn dài 163km.
163km
43km
Hà nội Lạng sơn
Vì Ôtô chuyển động trên những quãng đường khác nhau, lại có thời gian nghỉ, nên
phức tạp. Giáo viên cần vẽ thêm sơ đồ đoạn thẳng để học sinh dễ hiểu, dễ tìm thấy số
liệu để điền vào các ô của bảng. Giáo viên đặt câu hỏi phát vấn học sinh: Thời gian dự
định đi? Thời gian đi quãng đường đầu, quãng đường cuối?
Chú ý học sinh đổi từ số thập phân ra phân số cho tiện tính toán.
S(km) v(km/h) t(h)
163
Lạng sơn- Hà nội 163 x
x
43
Sđầu 43 x
x
2
Dừng 0 0 40'  h
3
6 100
Scuối 120 1, 2x  x
5 x
Công thức lập phương trình: tđầu + tdừng + tcuối = tdự định
Lời giải:
Gọi vận tốc lúc đầu của ô tô là x km/h (x>0)

126

Vận tốc lúc sau là 1,2 x km/h
163
Thời gian đi quãng đường đầu là: h
x
100
Thời gian đi quãng đường sau là: h
x
43 2 100 163
Theo bài ra ta có phương trình   
x 3 x x
Giải phương trình ta được x = 30 (tmđk)
Vậy vận tốc lúc đầu của ô tô là 30 km/h.
* Bài toán 11:
Một Ô tô dự định đi từ A đến B cách nhau 120km trong một thời gian dự định. Sau
khi đi được 1h Ôtô bị chắn bởi xe lửa trong 10 phút. Do đó để đến nơi đúng giờ xe phải
tăng vận tốc lên 6km/h. Tính vận tốc của Ôtô lúc đầu.
S(km) v(km/h) t(h)
SAB 120 x
Sđầu x x 1
1
Nghỉ 10'  h
6
120  x
Ssau 120-x x+6
x 6
Hướng dẫn tương tự bài 9.
Công thức lập phương trình: tđi + tnghỉ = tdự định
Phương trìnhcủa bài toán là:
1 120  x 120
1  
6 x 6 x
127
ĐẠI SỐ 8
Đáp số: 48 km.
4. Chuyển động ngược chiều:
+ Hai chuyển động để gặp nhau thì: S1 + S2 = S
+ Hai chuyển động đi để gặp nhau: t1 = t2 (không kể thời gian đi sớm).
* Bài toán 12:
Hai Ô tô cùng khởi hành từ hai bến cách nhau 175km để gặp nhau. Xe1 đi sớm hơn
xe 2 là 1h30' với vận tốc 30km/h. Vận tốc của xe 2 là 35km/h.
Hỏi sau mấy giờ hai xe gặp nhau?
Bài này học sinh cần lưu ý: Vì chuyển động ngược chiều đi để gặp nhau nên lập
phương trình ở mối quan hệ quãng đường: S = S1 + S2
S(km) v(km/h) t(h)
 3
Xe 1 30 x   30 x
 2 
Xe 2 35x 35 x
Lời giải:
Gọi thời gian đi của xe 2 là x h (x > 0)
3
Thời gian đi của xe 1 là x  h
2
Quãng đường xe 2 đi là: 35x km
 3
Quãng đường xe 1 đi là: 30 x   km
 2 
 3
Vì 2 bến cách nhau 175 km nên ta có phương trình: 30 x    35x  175
 2
 
Vậy sau 2 giờ xe 2 gặp xe 1.
128

5. Chuyển động cùng chiều:
+ Quãng đường mà hai chuyển động đi để gặp nhau thì bằng nhau.
+ Cùng khởi hành: tc/đ chậm - tc/đ nhanh = tnghỉ (tđến sớm)
+ Xuất phát trước sau: tc/đ trước - tc/đ sau = tđi sau
tc/đ sau + tđi sau + tđến sớm = tc/đ trước
* Bài toán 13:
Một chiếc thuyền khởi hành từ bến sông A, sau đó 5h20' một chiếc ca nô cũng chạy
từ bến sông A đuổi theo và gặp thuyền tại một điểm cách A 20km.
Hỏi vận tốc của thuyền? biết rằng ca nô chạy nhanh hơn thuyền 12km/h.
Chuyển động của thuyền và ca nô nhưng không có vận tốc dòng nước vì thế các em
làm như chuyển động trên cạn.
Công thức lập phương trình: tthuyền - tca nô = tđi sau
S(km) v(km/h) t(h)
20
Thuyền 20 x
x
20
Ca nô 20 x+12
x  12
Lời giải:
Gọi vận tốc của thuyền là x km/h
Vận tốc của ca nô là x = 12 km/h
20
Thời gian thuyền đi là:
x
129
ĐẠI SỐ 8
20
Thời gian ca nô đi là:
x  12
Vì ca nô khởi hành sau thuyền 5h20' và đuổi kịp thuyền nên ta có phương trình:
20 20 16
 
x x  12 3
Giải phương trình ta được: x1 = -15 ; x2 = 3 (tmđk)
Vậy vận tốc của thuyền là 3 km/h.
* Bài toán 14:
Một người đi xe đạp tư tỉnh A đến tỉnh B cách nhau 50km. Sau đó 1h30' một xe máy
cũng đi từ tỉnh A đến tỉnh B sớm hơn 1h.
Tính vận tốc của mỗi xe? Biết rằng vận tốc xe máy gấp 2,5 vận tốc xe đạp.
Hướng dẫn lập bảng: Bài toán gồm hai đại lượng xe đạp và xe máy, trong thực tế xe
đạp đi chậm hơn xe máy, cần tìm vận tốc của chúng nên gọi vận tốc của xe đạp là x
km/h thuận lợi hơn. Vì đã biết quang đường nên các em chỉ còn tìm thời gian theo
công thức: t  S . Đi cùng quãng đường, xe máy xuất phát sau lại đến sớm hơn vì vậy
v
ta có:
txe đạp= txe máy + tđi sau + tvề sớm
S(km) v(km/h) t(h)
50
Xe đạp 50 x
x
50 20
5x 
Xe máy 50 2,5x = 5x x
2
2
Lời giải:
Gọi vận tốc của người đi xe đạp là x km/h (x>0)
5x
Vận tốc người đi xe máy là: km/h
2
130

50
Thời gian người đi xe đạp đi là: h
x
20
Thời gian người đi xe máy đi là: h
x
50 20 3
Do xe máy đi sau 1h30' và đến sớm hơn 1h nên ta có phương trình:   1
x x 2
Vậy vận tốc người đi xe đạp là 12km/h.
6. Chuyển động một phần quãng đường:
- Học sinh cần nhớ:
+ tdự định = tđi +tnghỉ + tvề sớm
+ tdự định = tthực tế - tđến muộn
+,tchuyển động trước -tchuyển động sau = tđi sau ( tđến sớm)
- Chú ý cho các em nếu gọi cả quãng đường là x thì một phần quãng đường là
x x 2x 2x
, , , ...
2 3 3 4
* Bài toán 15:
Một người dự định đi xe đạp từ nhà ra tỉnh với vận tốc trung bình 12km/h. Sau khi
đi được 1/3 quãng đường với vận tốc đó vì xe hỏng nên người đó chờ ô tô mất 20 phút
và đi ô tô với vận tốc 36km/h do vậy người đó đến sớm hơn dự định 1h40'.
Tính quãng đường từ nhà ra tỉnh?
S(km) v(km/h) t(h)
x
SAB x 12
12
1 x x
SAB 12
3 3 36
131
ĐẠI SỐ 8
1
Nghỉ 20' = h
3
2 2x x
SAB 36
3 3 52
5
Sớm 1h40'  h
3
1 2
Đây là dạng toán chuyển động , quãng đường của chuyển động, có thay đổi vận
3 3
tốc và đến sớm, có nghỉ. Bài yêu cầu tính quãng đường AB thì gọi ngay quãng đường AB
là x km (x>0). Chuyển động của người đi xê đạp sảy ra mấy trường hợp sau:
1
+ Lúc đầu đi quãng đường bằng xe đạp.
3
+ Sau đó xe đạp hỏng, chờ ô tô (đây là thời gian nghỉ)
2
+ Tiếp đó người đó lại đi ô tô ở quãng đường sau.
3
+ Vì thế đến sớm hơn so với dự định.
- Học sinh cần điền thời gian dự định đi, thời gian thực đi hai quãng đường bằng xe
đạp, ô tô, đổi thời gian nghỉ và đến sớm ra giờ.
- Công thức lập phương trình: tdự định = tđi + tnghỉ + tđến sớm.
- Phương trình là:
x x x 1 5
   
12 36 52 3 3
1
Đáp số: 55 Km.
17
* Bài toán 16:
132

1
Một người dự định đi từ tỉnh A đến tỉnh B với vận tốc 50km/h. Sau khi đi được
3
quãng đường với vận tốc đó, vì đường khó đi nên người lái xe phải giảm vận tốc mỗi
giờ 10km trên quãng đường còn lại. Do đó ô tô đến tỉnh B chậm 30 phút so với dự định.
Tính quãng đường AB?
S(km) v(km/h) t(h)
SAB x 50 x tdự định

50
2 2x 50 x tthực tế
SAB
3 3 75
1 x 40 x
SAB
3 3 120
Muộn 1 tmuộn
30'= h
2
Bài toán này hướng dẫn học sinh tương tự như bài 21, chỉ khác là chuyển động đến
muộn so với dự định. Giáo viên cần lấy ví dụ thực tế để các em thấy:
tdự định = tthực tế - tđến muộn
x x x 1
Phương trình là:   
50 75 120 2
Đáp số: 300 Km.
*Bài toán 17:
Một người đi xe đạp với vận tốc 15km/h. Sau đó một thời gian, một người đi xe máy
cũng xuất phát từ A với vận tốc 30km/h. Nếu không có gì thay đổi thì sẽ đuổi kịp người
1
đi xe đạp ở B.Nhưng sau khi đi được quãng đường AB, người đi xe đạp giảm bớt vận
2
tốc 3km/h. Nên hai người gặp nhau tại điểm C cách B 10 km.
Tính quãng đường AB?
133
ĐẠI SỐ 8
1
Bài tập này thuộc dạng chuyển động, quãng đường của hai chuyển động cùng
2
chiều gặp nhau. Đây là dạng bài khó cần kẻ thêm nhiều đoạn thẳng để học sinh dễ
hiểu hơn. Sau khi đã chọn quãng đường AB là x(km), chú ý học sinh:
+ Xe máy có thời gian đi sau và thời gian thực đi.
+ Xe đạp thay đổi vận tốc trên hai nửa quãng đường nên có hai giá trị về thời gian.
+ Thời gian xe đạp đi sớm hơn thời gian xe máy.
Từ đó hướng dẫn học sinh lập phương trình: txe đạp - txe máy = tđi sau
S(km) v (km/h) t(h)
x
Xe máy: 30 Xe máy:
30
SAB x
x
Xe đạp: 15 Xe đạp:
15
x x x
 
15 30 30
Xe máy
x  10
x - 10 30
30
x x
15
2 30
Xe đạp
x x  20
 10 12
2 24
x x  20 x  10 x
Phương trình là:   
30 24 30 30
Đáp số: 60 km.
*Bài toán 18:
134

Một xe tải và một xe con cùng khởi hành từ tỉnh A đến tỉnh B. xe con đi với vận tốc
3
45km/h. Sau khi đã đi được quãng đường AB, xe con tăng thêm vận tốc 5km/h trên
4
quãng đường còn lại.
Tính quãng đường AB? Biết rằng : xe con đến tỉnh B sớm hơn xe tải 2 giờ 20 phút.
Bài toán này tương tự như bài toán trên, nhưng hai xe cùng xuất phát một lúc. Chỉ
3 1
lưu ý: xe con đi quãng đường đầu với vận tốc 45kn/h, đi quãng đường sau với
4 4
vận tốc 50km/h và xe con đến tỉnh B sớm hơn xe tải 1giờ 20 phút.
Quãng đường Vận tốc Thời gian
x 30 x
Xe tải
30
3 45 x
x
4 60
Xe con
1 50 x
x
4 200
Từ đó hướng dẫn học sinh lập phương trình:
txe tải - txe con = tđến sớm
x  x x  1
Nếu gọi quãng đường AB là xkm (x>0), thì phương trình là:     2

30  60 200  3
Đáp số: 200 Km
Dạng 3: Bài toán có yếu tố phần trăm (năng suất lao động)
*Bài toán 19: Một xí nghiệp kí hợp đồng dệt tấm thảm len trong 20 ngày. Do cải tiến kỹ
thuật nên năng suất dệt tăng lên 20%. Do đó trong 18 ngày không những đã hoàn
thành mà còn dệt dư 24 tấm. Tính số thảm len xí nghiệp phải dệt theo kế hoạch.
135
ĐẠI SỐ 8
Phân tích:Cần phải xác định năng suất dệt của xí nghiệp tăng thêm 20%, nghĩa
là năng suất mỗi ngày bằng 120% so với kế hoạch.
Năng suất 1 ngày Số ngày Số thảm
Hợp đồng x thảm/ngày 20 20x
Thực hiện 120%x thảm/ngày 18 18.120%x
Giải
Gọi x (thảm) là số thảm xí nghiệp dệt trong 1 ngày (x  Z+)
Số thảm len dệt theo hợp đồng là 20x (thảm)
Khi thực hiện số thảm đã hoàn thành là: 18.120%x (thảm)
Ta có phương trình: 18.120%x – 20x = 24
108x – 100x = 120

8x = 120
x = 15 (nhận)
Vậy số thảm len xí nghiệp phải dệt theo hợp đồng là 300 (thảm).
Dạng 4: Bài toán liên quan đến hình học, số học và hoá học
Chú ý: Số có ba chữ số được biểu diễn như sau abc  100a  10b  c trong đó b, c là các
số từ 0 đến 9, a từ 1 đến 9.
Bài toán 20: Tìm một số tự nhiên có hai chữ số, biết rằng nếu viết thêm chữ số 2 vào
bên trái và một chữ số 2 vào bên phải số đó thì ta được một số lớn gấp 153 lần số ban
đầu.
Giải
Gọi số cần tìm là ab (a,b N; 0 < a  9; 0  b  9 ).
Số mới là 2ab2 .
Vì số mới gấp 153 lần số đầu nên ta có phương trình :
136

2ab2 = 153 ab
2000 + 10 ab + 2 = 153 ab
143 ab = 2002
ab = 14 ( nhận)
Vậy số ban đầu là 14.
Bài toán 21: Một khu vườn hình chữ nhật có chu vi 82 m. Chiều dài hơn chiều rộng
11m. Tính diện tích khu vườn.
Giải
Gọi x (m) là chiều dài khu vườn (x > 0)
Chiều rộng khu vườn là 𝑥 − 11
Do chu vi khu vườn là 82m nên ta có phương trình:
2. [𝑥 + ( 𝑥 − 11)] = 82
4x-22=82
 4x = 104
 x = 26
Vậy chiều dài khu vườn là 26m và chiều rộng là 15 m. Nên diện tích khu
vườn là 26.15=390 m2.
Bài toán 22: Một hợp kim của đồng và kẽm có khối lượng 124 gam và có thể tích 15 cm3.
Tính xem trong hợp kim đó có bao nhiêu gam đồng và bao nhiêu gam kẽm, biết rằng
cứ 90 gam đồng có thể tích 10 cm3 và 7 gam kẽm có thể tích 1 cm3.
M M
Phân tích: Cần chú ý công thức tính khối lượng riêng: D  suy ra V  .
V D
Giải
Gọi số gam đồng trong hợp kim là x (0<x<124)
137
ĐẠI SỐ 8
Số gam kẽm trong hợp kim là 124 − 𝑥 (gam).
10 10x
Một gam đồng có thể tích là (cm3) nên x gam đồng có thể tích (cm3).
89 89
1 124  x
Một gam kẽm có thể tích là (cm3) nên 124 − 𝑥 gam kẽm có thể tích (cm3).
7 7
Vì thể tích của hợp kim là 15 cm3 nên ta có phương trình:
10x 124  x
+ =15 ⟺ 𝑥 = 89 (nhận)
89 89
Vậy trong hợp kim có 89 gam đồng và 35 gam kẽm.
Dạng 5: Dạng toán vòi nước
Chú ý: thể tích bể được quy theo tỉ số, ví dụ vòi nước chảy vào đầy bể mất x giờ. Suy ra
2
trong 2 giờ thì chiếm bể.
x
1. Hai vòi cùng chảy vào.
+ Vòi 1 chảy với công suất x lít/ phút. Vòi 2 chảy vào với công suất f(x) lít/ phút.
Trong k phút được số lít nước là: 𝑘(𝑥 + 𝑓(𝑥)) lít.
+ Hai vòi cùng chảy vào sau k giờ thì đầy. Nếu gọi vòi 1 chảy 1 mình cho đến khi
1
đầy bể mất x giờ thì trong 1 giờ vòi 1 chảy được bể. Cả hai vòi cùng chảy trong 1
x
1 1 1
giờ là bể. Suy ra trong 1 giờ vòi thứ 2 chảy 1 mình đến khi đầy bể mất  bể.
k k x
+ Vòi 1 chảy vào trong a giờ thì vòi 2 bắt đầu chảy vào đến b giờ thì đầy. Gọi thời
a
gian vòi 1 chảy 1 mình đầy bể là x giờ thì trong a giờ sẽ được bể. Nếu cả hai vòi
x
cùng chảy trong b giờ nữa thì đầy bể, vậy trong 1 giờ kể từ khi 2 vòi cùng chảy sẽ
1
chiếm của phần còn lại của bể.
b
Bài toán 23: Hai vòi nước cùng chảy vào một bể, trong 1 phút vòi 1 chảy được 40
lít, vòi 2 chảy được 30 lít. Nếu bể không có nước và cho vòi 2 chảy trước 6 phút
138

rồi mới mở tiếp vòi 1 thì khi đầy bể lượng nước hai vòi chảy vào bể là ngang
nhau. Tìm dung tích bể?
Hướng dẫn: Nếu gọi dung tích bể là x (lít) (x>0) phương trình được thiết lập theo
điều kiện: lượng nước hai vòi chảy vào hồ bằng nhau. Nếu cho vòi 2 chảy trước 6
phút ta có được lượng nước là: 30.6=180 (lít) rồi mới mở tiếp vòi 1 thì lượng nước
mà 2 vòi chảy vào sau đó là 𝑥 − 180 (lít). Thời gian 2 vòi cùng chảy vào bể là
x 180
(phút). Ta có lượng nước hai vòi chảy vào hồ bằng nhau:
70
x  180 x  180
180  30.  40.  x  1440 .
70 70
Bài toán 24: Hai vòi cùng chảy vào một bể trống trong 3 giờ 20 phút thì đầy bể.
Người ta cho vòi 1 chảy một mình trong 3 giờ rồi vòi 2 chảy 1 mình trong 2 giờ
4
nữa thì cả hai vòi chảy được bể. Tính thời gian mỗi vòi chảy 1 mình đầy bể?
5
Hướng dẫn: Gọi thời gian vòi 1 chảy 1 mình đầy bể là x (giờ) (x>0).
1
Trong 1 giờ vòi 1 chảy được bể.
x
1 3
Cả hai vòi trong 1 giờ chảy được  bể.
1 10
3
3
3 1
Vậy trong 1 giờ vòi 2 chảy được  bể
10 x
1
Vòi 1 chảy trong 3 giờ được 3. bể
x
 3 1
Vòi 2 chảy trong 2 giờ được 2    bể
10  x
4
Cả hai vòi chảy được bể.
5
139
ĐẠI SỐ 8
1  3 1 4
Ta thiết lập phương trình 3.  2      x  5 . Thời gian để vòi 1 chảy
x 10 x  5
1 mình đầy bể là 5 giờ. Gọi tương tự được thời gian vòi 2 chảy 1 mình vào bể là 10
1  3 1 4
giờ. Thật ra là giải phương trình 2.  3      x  10 .
x 10 x  5
2. Một vòi chảy vào và 1 vòi chảy ra.
Bài toán 25: Người ta đặt 1 vòi nước chảy ra ở lưng chừng bể và 1 vòi nước chảy vào
bề. Khi bể cạn nếu mở cả hai vòi thì sau 2 giờ 42 phút bể đầy. Nếu đóng vòi chảy ra, chỉ
cho nước chảy vào thì sau 1 giờ 30 phút sẽ đầy bể. Biết vòi chảy vào mạnh gấp đôi vòi
chảy ra.
a) Tính thời gian nước chảy vào từ lúc bể cạn đến lúc nước ngang chỗ đặt vòi chảy
ra.
b) Nếu chiều cao của bể là 2m thì khoảng cách từ chổ đặt vòi chảy ra đến đáy bể là
bao nhiêu?
Hướng dẫn:
a) Gọi thời gian vòi chảy vào từ lúc bể cạn đến ngang vòi chảy ra là x (giờ) (x>0)
x 2x
Lượng nước lúc này chiếm  bể.
1 3
1
2
42
Thời gian 2 vòi cùng chảy là 2  x  2, 7  x (giờ)
60
1 2
1 giờ vòi 1 chảy được  bể.
1 3
1
2
2 1
1 giờ vòi 2 chảy được 1 nửa vòi 1 tức là chảy ra : 2  bể
3 3
2 1 1
Vậy trong 1 giờ hai vòi cùng chảy thì lượng nước trong hồ sẽ là   bể
3 3 3
1
Tỉ lệ nước chiếm trong bể lúc 2 vòi cùng chảy là
3
2, 7  x  bể
140

2x 1
Ta có lúc đầu vòi chảy vào được bể, sau đó là 2, 7  x  bể. Vậy cả bể sẽ là:
3 3
2x 1
 2, 7  x   1  x  0, 3 (nhận)
3 3
Vậy sau18 phút thì nước lên đến ngang vòi chảy ra.
2 4
b) 1 giờ vòi chảy vào chiếm độ cao của bể là .2  m.
3 3
4 2
0,3 giờ vòi chảy vào chiếm 0, 3.  m.
3 5
Vậy từ chổ đặt vòi chảy ra đến đáy là 0,4 m.
Dạng 6: Bài toán có yếu tố thống kê
Bài toán 26: Điểm kiểm tra toán của 1 tổ học sinh như sau:
Điểm số (x) 4 5 7 8 9
Tần số (n) 1 * 2 3 * N=10
Biết điểm trung bình cả tổ là 6,6. Tìm giá trị thích hợp điền vào dấu *.
Hướng dẫn:
Gọi tần số của điểm 5 là x x  0,x  N 
Ta có Tần số của điểm 9 sẽ là: 10  1  2  3  x  4  x
Điểm trung bình của học sinh là 6,6, nên ta có phương trình
4.1  5x  7.2  8.3  9( 4  x )

 6, 6  x  3
10
Vậy ta có bảng kết quả:
Điểm số (x) 4 5 7 8 9
Tần số (n) 1 3 2 3 1 N=10
141
ĐẠI SỐ 8
Dạng 7: Toán cổ (xem phần bài tập)
Bài tập tổng hợp
Vài chú ý:
- Tuổi con tăng lên thì tuổi mẹ cũng tăng lên.
- Hiện nay tuổi em là 𝑥, cách đây 𝑎 năm thì tuổi em là 𝑥 − 𝑎, thời gian đó anh gấp đôi
em thì tuổi anh là 2(𝑥 − 𝑎). Đến 𝑏 năm sau, tuổi em là: 𝑥 + 𝑏, tuổi anh là: 2(𝑥 − 𝑎) +
𝑎 + 𝑏.
1. Năm nay tuổi mẹ gấp 3 lần tuổi Quang. Quang tính rằng 13 năm nữa thì tuổi mẹ
chỉ còn gấp hai lần tuổi Quang. Hỏi năm nay Quang bao nhiêu tuổi?
2. Tổng số tuổi của hai anh em là 15. Tính tuổi của mỗi người, biết rằng ba lần tuổi em
bằng hai lần tuổi anh.
3. Tính tuổi anh, tuổi em hiện nay, biết rằng cách đây 3 năm, tuổi anh gấp 2 lần tuổi
em, sau đấy 12 năm, tuổi anh gấp 1,25 lần tuổi em.
4. Hiện nay tuổi mẹ gấp 6 lần tuổi con. Hai mươi năm nữa thì tuổi mẹ chỉ gấp đôi tuổi
con. Hỏi năm nay mẹ bao nhiêu tuổi, con bao nhiêu tuổi?
5. Ông của Tín hơn Tín 58 tuổi. Tổng tuổi của cha Tín và hai lần tuổi của Tín thì bằng
tuổi của ông. Tổng tuổi của ba người là 130. Tìm tuổi mỗi người?
6. Hiện giờ tuổi cha gấp 7 lần tuổi con. Mười năm sau tuổi cha gấp ba lần tuổi con. Hỏi
hiện nay mỗi người bao nhiêu tuổi?
7. Hùng hỏi Tuấn: “Năm nay bố Tuấn bao nhiêu tuổi?”. Tuấn trả lời: “Hiện giờ 3 lần
tuổi mình cộng thêm 4 mới bằng tuổi bố mình. Trước đây 4 năm bố mình gấp 4 lần
tuổi mình bây giờ”. Tìm tuổi Tuấn và bố Tuấn?
8. Tính tuổi của hai người, biết rằng cách đây 10 năm tuổi người thứ nhất gấp 3 lần
tuổi của người thứ hai và sau đây hai năm, tuổi người thứ hai sẽ bằng một nửa
tuổi của người thứ nhất.
9. Trên quãng đường AB dài 30 km, một người đi từ A đến C (C nằm giữa A và B) với
vận tốc 30 km/h, rồi đi từ C đến B với vận tốc 20 km/h. Thời gian đi hết quãng
đường AB là 1 giờ 10 phút. Tính quãng đường AC và BC. (Thời gian là đối tượng trung
gian).
142

10. Một ô tô đi từ A đến B và quay về mất tất cả 8 giờ 45 phút. Vận tốc lúc đi 40 km/h,
vận tốc lúc về 30 km/h. Tính quãng đường AB.
11. Một ô tô đi từ A đến B với vận tốc 50 km/h. Sau khi khởi hành 24 phút nó giảm vận
tốc đi 10 km/h nên đã đến B chậm hơn dự định 18 phút. Hỏi thời gian ô tô dự định
đi từ A đến B là bao lâu?
12. Một người lái ô tô dự định đi từ A đến B với vận tốc 48 km/h. Nhưng sau khi đi được
1 giờ thì nghỉ 10 phút. Do đó để đến B đúng giờ dự định, người đó phải tăng vận tốc
lên thêm 6 km/h. Tính quãng đường AB.
13. Lúc 6 giờ sáng, xe máy khởi hành từ A đến B. Sau đó 1 giờ, một ô tô cũng xuất phát
từ A đến B với vận tốc lớn hơn vận tốc xe máy là 20 km/h. Cả hai đến B cùng thời
điểm 9 giờ 30 phút sáng cùng ngày. Tính quãng đường AB và vận tốc mỗi xe.
14. Hai ô tô khởi hành từ A đến B với độ dài 163 km. Trong 43 km đầu hai xe có cùng
vận tốc. Sau đó xe 1 tăng vận tốc gấp 1,2 lần vận tốc cũ. Còn xe 2 vẫn giữ nguyên vận
tốc. Do đó xe 1 đến B sớm hơn xe 2 là 40 phút. Tính vận tốc ban đầu mỗi xe.
15. Một ô tô 1 đi từ A đến B với vận tốc 40 km/h và ô tô 2 đi từ B về A với vận tốc 30
km/h. Nếu xe 2 khởi hành sớm hơn xe 1 trong thời gian 6 giờ thì hai xe gặp nhau ở
điểm các đều A và B. Tìm độ dài AB.
16. Hai bà lão đi thăm nhau, họ khởi hành cùng một lúc. Đến 12 giờ trưa thì họ gặp
nhau nhưng hai bà vẫn tiếp tục đi đến nhà của nhau. Bà thứ nhất đi đến được nhà
bà thứ hai thì đã 4 giờ chiều. Còn bà thứ hai đi đến nhà bà thứ nhất thì đã 9 giờ tối.
Hỏi hai bà khởi hành lúc mấy giờ sáng?
17. Một mô tô đi từ M đến K với vận tốc 62 km/h và một chiếc ô tô cũng đi từ M đến K
với vận tốc 55 km/h. Để cho hai xe đến đích cùng một lúc người ta cho xe ô tô đi
trước một thời gian. Nhưng vì trời mưa nên khi chạy được 2/3 quãng đường MK thì
xe ô tô giảm vận tốc xuống còn 27,5 km/h. Nhờ thế khi còn cách K 124 km thì mô tô
đã đuổi kịp ô tô. Tính đoạn MK. (Đề thi HSG miền Bắc (cấp 2) năm 1971).
18. * Có ba ô tô chạy trên đường AB. Ô tô thứ nhất chạy từ A, ô tô thứ hai chạy từ B. Khi
ô tô thứ nhất chạy tới B thì ô tô thứ ba từ B chạy về A và cùng đến A với ô tô thứ hai.
Tại giữa quãng đường AB, người ta thấy sau khi ô tô thứ nhất đi qua 10 phút thì ô tô
143
ĐẠI SỐ 8
thứ hai đi qua và sau đó 20 phút thì ô tô thứ ba đi qua. Biết vận tốc ô tô thứ ba là 120
km/h. Tìm vân tốc hai ô tô kia và quãng đường AB.
19. * Một bè nứa trôi tự do và một ca nô đồng thời rời bến A xuôi theo dòng sông. Ca nô
đi được 96 km thì quay trở về A cả đi lẫn về hết 14 giờ. Khi còn cách A 24 km thì gặp
bè nứa vẫn trôi. Tìm vận tốc dòng nước và vận tốc riêng của ca nô.
20. * Một người đi bộ với vận tốc ổn định từ A đến B nhận thấy cứ 15 phút thì có 1 xe bus
đi cùng chiều vượt qua và cứ 10 phút thì có 1 xe bus ngược chiều vượt qua. Nếu các
xe bus chạy cùng vận tốc, khởi hành sau những quãng thời gian bằng nhau và
không dừng lại trên đường thì hỏi bao nhiêu phút sẽ có 1 xe bus xuất bến?
21. * Một ca nô xuôi dòng từ A đến B hết 5 giờ. Nó ngược dòng với vận tốc riêng như cũ
thì hết 7 giờ. Hỏi một cái bè trôi xuôi tự do thì mất bao lâu để trôi từ A đến B.
22. Một công nhân dự định sẽ hoàn thành công việc được giao trong 5 giờ. Lúc đầu mỗi
giờ người đó làm được 13 sản phẩm. Khi làm được nữa số lượng công việc được giao
thì nhờ cải tiến kỹ thuật nên mỗi giờ người đó làm thêm được 3 sản phẩm nữa.
Nhờ vậy, công việc hoàn thành trước thời hạn 30 phút. Tính số sản phẩm người
công nhân dự định làm.
23. Một đơn vị bộ đội tham gia đắp 1 đoạn đe trong 1 số ngày theo quy định. Nếu mỗi
ngày họ đắp được 50 m để thì họ sẽ hoàn thành công việc sớm hơn dự định 1 ngày.
Nếu mỗi ngày họ chỉ đắp được 35 m đê thì họ chậm hơn dự định 2 ngày. Tính chiều
dài đoạn đê phải đắp.
Vài chú ý:
- Tổng ba góc trong tam giác là 1800.
- Chu vi bằng ba cạnh cộng lại.
24. Một hình chữ nhật có chu vi 800 m. Nếu giảm chiều dài 20% và chiều rộng tăng
1
thêm của nó thì chu vi không thay đổi. Tìm chiều dài và chiều rộng?
3
25. Một khu vườn hình chữ nhật có chu vi 280 m. Người ta làm một lối đi quanh khu
vườn đó, có chiều rộng 2 m. Tính các kích thước của vườn, biết rằng phần đất còn
lại trong vườn để trồng trọt là 4256 m2.
26. Trong tam giác cân, biết một góc có số đo gấp đôi góc còn lại. Tìm số đo mỗi góc?
144

Vài chú ý:
- Gọi số cần tìm là abc  100a  10b  c
27. Một số tự nhiên có bốn chữ số. Nếu viết thêm vào bên trái và bên phải số đó cùng
chữ số 1 thì được số có sáu chữ số gấp 21 lần số ban đầu. Tìm số tự nhiên ban đầu.
28. Một phân số có tử nhỏ hơn mẫu 13 đơn vị. Nếu tăng tử số thêm 3 đơn vị, giảm mẫu
3
số đi 5 đơn vị thì ta được phân số bằng . Tìm phân số đã cho.
4
29. Một số tự nhiên có hai chữ số, trong đó chữ số hàng chục gấp 3 lần chữ số hàng
đơn vị. Nếu đổi chỗ hai chữ số ta được một số nhỏ hơn số đã cho 18 đơn vị. Hãy tìm
số đã cho.
30. Một số tự nhiên có hai chữ số có tổng các chữ số bằng 7. Nếu viết thêm chữ số 0 vào
giữa hai chữ số đó ta được một số có 3 chữ số lớn hơn số đã cho 180 đơn vị. Tìm số
đã cho.
31. Một số tự nhiên lẻ có hai chữ số và chia hết cho 5. Hiệu của số đó và chữ số hàng
chục bằng 68. Tìm số đó.
32. Một số thập phân có phần nguyên là số có một chữ số. Nếu viết thêm chữ số 2 vào
bên trái số đó rồi chuyển dấu phẩy sang bên trái một chữ số thì được số mới bằng
9/10 số ban đầu. Tìm số thập phân ban đầu.
33. Hiệu hai số bằng 22. Số này gấp đôi số kia. Tìm hai số đó biết hai số đã cho là hai số
dương.
34. Hiệu hai số là 12. Nếu chia số bé cho 7 và lớn cho 5 thì thương thứ nhất lớn hơn
thương thứ hai là 4 đơn vị. Tìm hai số đó.
35. Hai thư viện có cả thảy 15000 cuốn sách. Nếu chuyển từ thư viện thứ nhất sang thứ
viện thứ hai 3000 cuốn, thì số sách của hai thư viện bằng nhau. Tính số sách lúc
đầu ở mỗi thư viện.
36. Có hai đối tượng tham gia trong bài toán, đó là xí nghiệp 1 và xí nghiệp 2. Nếu gọi số
công nhân của xí nghiệp 1 là x, thì số công nhân của xí nghiệp 2 biểu diễn bằng biểu
thức nào? Học sinh điền vào các ô trống còn lại và căn cứ vào giả thiết: Số công
nhân của hai xí nghiệp tỉ lệ với 8 và 11 để lập phương trình.

145
ĐẠI SỐ 8
37. Một phòng họp có 100 chỗ ngồi, nhưng số người đến họp là 144. Do đó, người ta phải
kê thêm 2 dãy ghế và mỗi dãy ghế phải thêm 2 người ngồi. Hỏi phòng họp lúc đầu
có mấy dãy ghế?
38. Một hình chữ nhật có chu vi 36 cm, diện tích 56 cm2. Tính mỗi cạnh
39. Hoà và Bình là hai chị em ruột. Sau 5 năm năm nữa thì thì tuổi của Hoà gấp đôi số
tuổi hiện nay, còn sau 3 năm nữa thì tuổi của Bình sẽ gấp 4 lần số tuổi của 3 năm
trước. Biết rằng Hoà và Bình có tháng sinh giống nhau. Tìm quan hệ giữa Hoà và
Bình.
Gợi ý: sau 5 năm nữa tuổi Hoà gấp đôi hiện nay, vậy tuổi Hoà hiện nay là 5 tuổi. Gọi
tuổi Bình hiện nay là x (x>0) sau 3 năm nữa tuổi Bình là x+3. Còn 3 năm trước đây tuổi
Bình là x-3. Ta có phương trình:x+3 = 4 (x – 3)  x = 5. Vậy hiện nay tuổi Bình là 5. Do
hai chị em ruột cùng tháng sinh nên đây là hai chị em sinh đôi.
40. Một máy bớm muốn bơm đầy nước vào 1 bể trống, theo quy định mỗi giờ anh ta
1
phải bơm được 10 m3 nước. Sau khi bơm được bể anh tăng công suất lên 15 m3/
3
giờ. Do vậy anh hoàn thành công việc trước quy định 48 phút. Tính thể tích bể.
41. Điểm kiểm tra toán của 1 lớp như sau:
Điểm số (x) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
N=*
Tần số (n) 0 0 2 5 * 5 6 5 2 2
Tìm * thích hợp, biết rằng điểm trung bình là 6,025.
42. Điểm kiểm tra văn của 1 lớp như sau:
Điểm số (x) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
N=40
Tần số (n) 0 2 6 6 * 7 5 5 * 0
43. Điểm kiểm tra toán của 1 lớp như sau:
Điểm số (x) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
N=*
Tần số (n) 0 1 2 6 12 * 8 7 4 1
146

44. Cần pha thêm bao nhiêu nước vào 2kg dung dịch chứa 100g muối để có dung dịch
muối 4%? (Hướng dẫn: Gọi lượng nước cần thêm là x gam, ta có
100 4
  x  200 )
2000  x 100
45. Có 3 lít nước ở 100C, hỏi phải pha thêm bao nhiêu lít nước 850C để được nước ở 400C?
(Hướng dẫn: Gọi x (lít) là lượng nước 850C. Nước từ 850C giảm xuống 400C tỏa ra nhiệt
lượng là ( 85  40) x Kcal. 3 lít nước hấp thụ nhiệt lượng là 3( 40  10) Kcal. Nếu
nhiệt lượng được bảo toàn thì ta có: ( 85  40) x  3( 40  10)  x  2 )
46. Cần pha thêm bao nhiêu lít nước ở 200C vào 2,5 lít nước 900C để được nước ở nhiệt
độ 400C?
47. Một hợp kim đồng và thiếc có khối lượng 20 kg chứa 45% đồng. Hỏi phải thêm bao
nhiêu kg thiếc vào để được hợp kim 40% đồng?
48. Nếu pha thêm 200 gam nước vào dung dịch 10% muối ta được dung dịch 6% muối.
Hỏi ban đầu có bao nhiêu gam dung dịch muối?
49. Trong một trường, đầu năm học sinh nam bằng học sinh nữ. Học kì 1 trường nhận
thêm 15 nữ và 5 năm, bây giờ nữ chiếm 51% số học sinh. Hỏi cuối học kì 1 trường có
x  15 51
bao nhiêu học sinh nam, nữ? (HD:  )
2x  20 100
50. Toán cổ:
Một đàn em nhỏ đứng bên sông
To nhỏ bàn nhau chuyện chia bồng
Mỗi người 5 quả thừa 5 quả
Mỗi người 6 quả một người không
Hỏi người bạn trẻ đang từng bước
Có mấy em thơ có mấy bồng?
(Hướng dẫn: Gọi em bé là x thì phương trình: 5x  5  6( x  1) )
51. Toán cổ Ả - Rập:
Hai cây cọ mọc đối diện nhau ở hai bên bờ sông. Một cây cao bằng 30 độ dày cẳng
tay, cây kia cao 20 độ dài cẳng tay, khoảng cách giữa hai cây khoảng 50 độ dài cẳng
147
ĐẠI SỐ 8
tay. Trên đỉnh mỗi cây có 1 con chim, bỗng nhiên cả hai con chim đều thấy con cá
bơi dưới hồ giữa hai cây. Chúng cùng bổ nhào đến con cá và cùng đến con cá một
lúc. Hỏi khoảng cách từ gốc cây cao hơn đến con cá là bao xa?
(Hướng dẫn: Gọi x là khoảng cách từ con cá đến gốc cây cao hơn. Thiết lập phương
 
2
trình theo Pythagoras 302  x 2  202  50  x  x  20 )
52. Toán cổ Ấn Độ (của nhà toán học Sritđôkharra):
Một phần năm đàn ong đậu trên hoa táo, một phần ba đậu trên hoá cúc, số ong
đậu trên hoa hồng bằng ba lần hiệu số ong đậu trên hoa táo và hoa cúc; còn lại 1
con ong đậu trên hoa mai. Hỏi đàn ong bao nhiêu con?
(Hướng dẫn: Gọi x là số lượng ong trong đàn ta có phương trình:
x x x x 
  3     1  x )
5 3  3 5 
53. Toán cổ Ấn Độ (của nhà toán học Bkhascara)
Một người nói với bạn: ”Nếu anh cho tôi 100 đồng rupi tôi sẽ giàu gấp đôi anh”.
Người kia trả lời: ”Nếu anh chỉ cho tôi 10 rupi thì tôi sẽ giàu gấp 6 lần anh”. Hỏi mỗi
người có bao nhiêu rupi? (Rupi là đơn vị tiền tệ của Ấn Độ)
(Hướng dẫn: Gọi người thứ hai là x+100 rupi, ta có x  110  6 2x  110  x  70 )
54. Toán cổ:
Ngựa và la đi cạnh nhau cùng chở vật nặng trên lưng. Ngựa than thở mang nặng
quá. La đáp: ”Cậu than thở nỗi gì. Nếu tôi lấy của cậy 1 bao thì hành lí của tôi nặng
gấp đôi cậu, còn nếu cậu lấy của tôi 1 bao thì hành lí của cậu bằng của tôi thôi”. Hỏi
mỗi con mang bao nhiêu bao hành lí?
(Hướng dẫn: Gọi x là số bao la mang, ta có x  1  2( x  3)  x  7 )
55. Toán cổ: Bài toán Ơ le
Một người cha trước khi chết, viết di chúc chia gia tài cho các con như sau: ”Người
1
thứ nhất được 100 đồng vàng và số còn lại. Người thứ hai được 200 đồng vàng
10
1 1
và số còn lại. Người thứ ba được 300 đồng vàng và số còn lại,... cứ tiếp tục
10 10
như vậy thì toàn bộ gia tài được chia hết cho các con. Hỏi gia tài của ông bố có bao
148

nhiêu đồng vàng và mỗi người con có bao nhiêu tiền? (Hướng dẫn: số tiền mỗi
người có được là như nhau, ta xét 2 người con cuối cùng là n-1 và n, tổng gia tài là
81000 đồng vàng, mỗi đứa con 900 đồng vàng )
Chương IV. BẤT PHƯƠNG TRÌNH BẬC NHẤT MỘT ẨN
BÀI 1. BẤT PHƯƠNG TRÌNH BẬC NHẤT MỘT ẨN
1. Giới thiệu về bất phương trình một ẩn
Bất phương trình (BPT) có dạng f x   0 (hoặc f x   0 , f x   0 , f x   0 ).
1
Ví dụ: a) 2x  3  0 b) y  y  0 c) x  2x 
2 2
2. Giải bất phương trình bậc nhất 1 ẩn
BPT bậc nhất một ẩn có dạng: ax  b  0 trong đó a, b là hai số thực, a  0 .
Giải BPT bậc nhất 1 ẩn gần giống như giải phương trình bậc nhất một ẩn, người
ta vẫn dùng biến đổi tương đương để tìm nghiệm.
Ví dụ: giải bpt sau: 3x  6  0  3x  6  x  2
Ở đây ta thấy nghiệm bpt là 1 tập hợp gồm nhiều giá trị thoả mãn đề bài. Người
ta có thể biểu diễn tập nghiệm này lên trục số để dễ dàng tưởng tượng.
3. Các phép biến đổi tương đương trong giải bất phương trình
a) Chuyển vế
Ví dụ: Giải bpt sau
20  5x  0 Chuyển -5x từ vế trái sang vế phải và đổi dấu

 20  5x
 4x
Vậy nghiệm của bpt là x  4
149
ĐẠI SỐ 8
Khi Chuyển Một Số Hoặc 1 Biểu Thức Có Nghĩa Từ Vế Này Sang Vế Kia Của Bpt
Phải Đổi Dấu
b) Thêm bớt hạng tử có nghĩa
20  5x  0 Thêm 5x vào hai vế của bpt.

 20  5x  5x  5x  20  5x  4  x
Khi Thêm Một Số Hoặc 1 Biểu Thức Vào Hai Vế Thì Bpt Mới Tương Đương Với Bpt Cũ
c) Nhân hai vế cho một biểu thức kèm theo điều kiện
Cách 1: 20  5x  0
 20  5x
1 1 1
 20.  .5x Nhân hai vế cho bpt không đổi chiều
5 5 5
 4x
1 1
Cách 2: 20  5x  0  5x  20 5x.  20. x4
5 5
1
Nhân hai vế cho  bpt đổi chiều.
5
Khi nhân hai vế của bpt cho 1 số dương hoặc 1 biểu thức dương thì bpt vẫn giữ
nguyên chiều. Khi nhân hai vế cho 1 số âm hoặc 1 biểu thức âm thì bpt đổi chiều.
d) Bình phương hai vế có điều kiện
Phép biến đổi bình phương hai vế là phép biến đổi tương đương khi và chỉ
khi hai vế không âm.
4. Các dạng toán
4.2 Biến đổi đơn giản bằng các phép biến đổi tương đương.
Ví dụ: Giải bất phương trình 2x  3  5x   4 x  3

Mẫu là số,
chỉ quy đồng.

4.3 Bất phương trình hữu tỷ
Mẫu có ẩn,
nhớ điều kiện

150

3x  1x  2  11  2x 2
1
Ví dụ 1: Giải bất phương trình:
3 2 2
x x 2x
Ví dụ 2: Giải bất phương trình:  
2 x  3 2x  2 x  1x  3
Chú ý: cách giải chung đối với dạng toán này là chuyển về cùng một vế, quy đồng.
4.4 Bất phương trình tích
f x   g x   0



  
 f x  g x   0
+  f x   g x   f x   g x   0  
   f x   g x   0


f x   g x   0



 f x   g x   0



  
 f x  g x   0
+  f x   g x   f x   g x   0  
    f x   g x   0


  

 f x  g x   0

Ví dụ: Giải bất phương trình: 2x  615  3x   0

2x  6  0 x  3
+ Trường hợp 1: 
  
  3x 5

15  3x  0 x  5
 

2x  6  0 x  3
+ Trường hợp 2: 
   x 

15  3x  0 x  5
 
Vậy nghiệm bpt là
Hai biểu thức nhân nhau dương khi chúng cùng âm hoặc cùng dương
Hai biểu thức nhân nhau âm khi chúng âm, dương hoặc dương, âm
4.5 Bất phương trình có dấu giá trị tuyệt đối

Dạng 1: f x  k với k   (1)
      k 2   f x   k   f x   k   0 giải tương tự
2
+ k  0 thì 1  f x
  
như dạng 4.3.
+ k  0 thì bpt luôn luôn đúng, nghĩa là có vô số nghiệm.
151
ĐẠI SỐ 8
Dạng       
2: f x  g x  f x  g x   f x  g x   f x  g x   0
2 2
   
Đưa về dạng 4.3.
g x   0


Dạng 3: f x   g x   g x   0
 2
f x   g 2 x 


Dạng 4: f x  k với k   (2)
    
2
+ k  0 thì 2  f x  k2
  f x   k   f x   k   0  k  f( x )  k giải tương tự như dạng 4.3.

  
+ k  0 thì bpt vô nghiệm.
Dạng       
5: f x  g x  f x  g x   f x  g x   f x  g x   0
2 2
   
Đưa về dạng 4.3.

 f x   0
 
f x   g x 
g x   0
 

Dạng 6: f x   g x    2  
  

 f x  g x 
2
f x   0
 

  

 f x  g x 

Dạng 7: Bất phương trình có từ 2 dấu giá trị tuyệt đối trở lên.
Giả sử bất phương trình có dạng: x  a  x  b  f( x ) (với a  b ) (1)
Bước 1: Khử dấu giá trị tuyệt đối
c) Áp dụng công thức

x  a, x  a  0
+ x a  


 x  a  , x  a  0

x  a, x  a
x  a  
 x  a  , x  a

x  b, x  b  0
+ x b  

 x  b  , x  b  0

x  b, x  b
x  b  
 x  b  , x  b

152

d) Lập bảng
x a b
x a  x  a  0 x a | x a
x b  x  b  |  x  b  0 x b
Bước 2: Chia trường hợp giải bất phương trình
 Trường hợp 1: x  a
(2)   x  a   x  b   f x  Giải tìm x, so sánh điều kiện.
 Trường hợp 2: a  x  b
(1)  x  a   x  b   f x  Giải tìm x, so sánh điều kiện.
 Trường hợp 3: x  b
(1)  x  a   x  b   f x  Giải tìm x, so sánh điều kiện.
Sau khi giải cả 3 trường hợp rồi kết luận nghiệm.
4.6 Bất phương trình căn thức
g x   0


Dạng 1: f x  g x  
  f x   g x 

  
g x  0

 f x   g x 
2
Dạng 2: f x   g x   
g x   0

 f x   0



g x   0

Dạng 3: f x   g x   f( x )  0


  


 f x  g 2 x 
 
Dạng 4: 3 f x  3 g x  f( x )  g x 
153
ĐẠI SỐ 8

Dạng 5: 3 f x  g( x )  f( x )  g 3 x 
Bài 1. Bpt bậc nhất cơ bản cùng vế
1. x  2  0 2. 3x  9  0 3. 6  9x  0
6  1 1   1 
4. 2  x  0 5. 2  x    9  0 6. 2 6  x   x  1  0
5  3 4   2 
7. 4 x  3  13  4x  0 8. 6x 2  4x( x  1)  4x  2  0
 1 1   3 
9. 3 2x  4   x   18  0 10. 3x  4x 2  x   8x  0
2


 2 4   4 
Bài 2. Bpt bậc nhất cơ bản khác vế
 3 
1. 3x  5  2( x  1)  x 2. 3x  4x 2  x   8x  0
2
 4 
1
3. 8x  3( x  1)  5x ( 2x  6) 4.
2
x  2  1  3 x  1
5. x  2 x  1  24  3x  
6. 4x  3 x  1  2 36  2 1  x 
   
7. 2 x  1  3 x  2 8. 2  34  4 x  1
    2x  x  2 2  x 

9. 24x  12 x  5   3x
   
10. x  3 4  x   2  32  2x  3 x  2 
   
Bài 3. Bpt đưa về bậc nhất sau khi thu gọn các đa thức
   
2 2
1. x  2  x  2  8x  2 2. 2x( 6x  1)  ( 3x  2)( 4x  3)
      
2 2
3. x  3  x2  3 4. x  3 x  3  x  2  3
5. 3x 2  5x  2  18  3x 1  x  6. x  3x  4   x  1x  2
7. x x  2  x x  1  x  32x  1 8. 3x 2x  3  2  x  6x  12  x 
154

9. x  1x  1  4x  x 2  12 10. x 3  2x  x x  2x  2
Bài 4. Bpt tích
1  
1. x  2x  3  0  
2. 2x  3 3  x   0
 2 
  
3. x 2x  1  x 3  x 
4. 3x  12  x   0  
2
5. x  1 4 6. x  4x  3  0
2
7. x 2 x  23  x   0    2x  1 9.  x  12x  3  0

2 2
8. x  3
    
11. 4 x 2  19x  5  2x  3   0 12. x  1  4  0 
2 2 2
10. 3x 2  x  x  2
Bài 5. Bpt bậc hai trở lên
1. x 2  3x  10  0 2. 4x 2  2x  5  0 3. 9 x 2  12 x  4  0
4. x 2  4x  0 5. 16x  8x  15  0 6. x  3x  6  0
2 2
7. 2x 3  x  1 8. x 3  1  0 9. x 3  1  0
   
2 2
10. x  1  2x 2  3  x  12  0
Bài 6. Bpt hữu tỉ
x 3 x 1 x 2 15( x  1)
1. 1  x    2. 2x  2x  1   2x( x  1)
2
4 4 3 2
x  17 3x  7 x  1 2x  5 x  8
3.   2 4. x    7
5 4 3 5 6
x 4 x 2 x  3 x  1 2x  3 x
5. 5  x  6. x  1    5
5 2 3 3 2 3
3x  2 2x  1
2 2
2x  3 x  1 1 3  x
7.   x x  1 8.   
3 3 4 3 2 5
x  3 2x  1
2 2
x  5 2x  1
9.  x 10.  3
3 12 4 2
155
ĐẠI SỐ 8
x 2x  3 2x  1 3x 1  x 
2
x 1 5x
11. x     1
2
12.
2 2 4 3 4
x 1 x  1 x 2 x 3 x
13. x   14.  1
2 3 3 4 2
2x  4 2x  1
15. 0 16. 0
3x  3 3x  5
x 1 2x 2  10x
17. 1 18. 0
3  2x 1x
3x  4 1 1
19. 2 20. 
x 2 2x  4 2x  5
3 4 x x 1
21.  22. 
x 2 x 1 x 1 x  2
4x  13 x 1
23. 2 24. 1
3x  4 3  2x
1 2 3 1 2 1  2x
25.   2 26.  2  3
x 1 x 1 x 1 x 1 x  x 1 x 1
x 3 2x  1 x 2 x  2
27.  28. 
2x  1 3x x 3 x 3
Bài 7. Bpt vô tỷ (căn thức)
1. 2x  1  2 2. 3x  4 3. x  3  2 4. 2x  4  x
5. 4x  1  2x 6. x  2 x  3   2 7. 3x  x  1  0
8. 6x  8  x 9. 3x  6  x 2  2x 10. 4x  1 x  3  2x
11. 3
x 2  4 12. 3
2  x  3 2x  1
Bài 8. Bpt chứa dấu giá trị tuyệt đối
1. 3x  1  2 2. 2x  1  3 3. 2x  1  x  4 4. 3x  2  2x  3
5. 2x  1  3x  2 6. 3x  2  2x  3 7. 2x  5  x  1
156

2x  3 2x  1

8. x  1  2 x  1  x  2  2 x  1  9.
x 1
2 10.
x 1
3
x 1 2 x 2
11.  12.  13. 3 x  2  2x  1
2x  1 3 2x  3 3
14. x  x  2  x  3 15. x  1  2 x  2  2x  1
2x  4 2 x
16. x  1  2 x  x  1 
5
17.
3
x  4  1
2
 
18. x x  1  x
2
x 3
19. 3x  2 2x  3  2x  3x
2
20.  2x  0
2
BÀI 2. BẤT ĐẲNG THỨC
1. Giới thiệu về bất đẳng thức
Bất đẳng thức (bđt) là hai số hoặc hai biểu thức (số hoặc chữ), nối với nhau bởi một
trong những dấu , , ,  .1
Ví dụ: 2  3 , a  c  b
2. Tính chất cơ bản bất đẳng thức
a) Chuyển vế: a  b  b  a  b  a

a  b
b) Bắc cầu: 
 a c

b  c

c) Tính chất cộng
a  b
+ a  b  a c  b c +  a c  b d
c  d

d) Tính chất nhân
1
Dẫn theo Từ điển bách khoa phổ thông toán học, S.M. Nikolski chủ biên (bản tiếng Việt), NXB Giáo
dục, 2004, tr 252.
157
ĐẠI SỐ 8
k  0 a b k  0 a b
+
  ak  bk và  +   ak  bk và 

a  b k k a  b k k
 
k  0
+
  ak  bk  0
a  b

0  a  b 
a  b  0 0  a  b
+  ac  bd +
  ac  bd +  ad  bc
0  c  d 
c d  0 c  d  0
  
e) BĐT giá trị tuyệt đối
+ a  x  b  x  max a , b  

 x  min 0, a , b 
+ a  b  a  b . Dấu bằng xảy ra  ab  0 (Với a,b   )
+ x 0
+ x x x
+ x  y  x  y Dấu bằng xảy ra  ab  0 (Với a,b   )
+ xy  x y
x x
+  (y  0)
y y
3. Các phương pháp chứng minh bất đẳng thức
3.1 Phương pháp biến đổi tương đương
A. Phương pháp chung
Để chứng minh bđt A  B ta có các phương pháp sau
+ Ta đi chứng minh A  B  0 là đúng (hoặc ngược lại).
+ Ta biến đổi A  C và chứng minh được C  B nên A  B (hoặc ngược lại).
158

+ Từ một bđt đúng (đề cho sẵn hoặc bđt luôn đúng) dùng phép biến đổi tương đương
đưa về bđt A  B .
B. Chú ý
Một số bđt luôn luôn đúng thường được dùng.
+ mA  nB  pC  0 (Trong đó m,n, p   ; A,B,C   )

2 2 2 
+ A.B  0 (Trong đó A, B cùng dấu)
+ Nếu x,y,z  a,b  thì bđt sau hiển nhiên đúng

 
# x  a x  b   0 # x  a y  a z  a   0   

# x  b y b z b  0 
   
2
+ 4ab  a  b  2 a 2  b2 + a 2  b 2  c 2  ab  bc  ca
     
2
+ 3 ab  bc  ca  a  b  c  3 a 2  b2  c2
1 1 1
a  b   b  c   c  a   0
2 2 2

2 2 2
   3abc a  b  c 
2
+ b  bc  ca
(Được suy ra từ x  y  z   3 xy  yz  xz  với x  bc; y  ca; z  ab )

3
C. Ví dụ minh hoạ
1. Cmr với mọi số thực a, b, c, d, e ta có a 2  b 2  c 2  d 2  e 2  a b  c  d  e 
(Đề thi TSL10 chuyên Lê Hồng Phong, TPHCM 2001-2002)
Hướng dẫn
Nhân hai vế cho 4, đưa về: a  2b   a  2c   a  2d   a  2e   0 .

2 2 2 2
Dấu bằng xảy ra (đẳng thức xảy ra) khi và chỉ khi a  2b  2c  2d  2e .
Cmr với mọi số thực x, y, ta có x  y  1  xy  x  y

2 2
2.
(Đề thi TSL10 chuyên Trần Đại Nghĩa TPHCM 2001-2002)
Hướng dẫn
Nhân 2 hai vế đưa về : x  y   x  1  y  1  0

2 2 2
159
ĐẠI SỐ 8
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x  y  1
3. Cmr với mọi số thực x, y, z ta có
(a) x 2  y 2  z 2  xy  yz  xz
(b) x 4  y 4  z 4  xyz x  y  z 
(Đề thi TSL10 chuyên ngoại ngữ, ĐHNN HN 2002-2003)
Hướng dẫn
   y  z   z  x 
2 2 2
(a) Nhân 2 hai vế biến đổi về x  y  0 Dấu bằng xảy ra khi
và chỉ khi: x  y  z
Ta có x  y  z  x y  y z  z x
4 4 4 2 2 2 2 2 2
(b)
Mà x y  y z  z x  xy.yz  yz.zx  zx.xy

2 2 2 2 2 2
Nên x 4  y 4  z 4  xy.yz  yz.zx  zx.xy  x 4  y 4  z 4  xyz x  y  z 
4. Cho a  b  c  0 . Cmr a 3b 2  b 3c 2  c 3a 2  a 2b 3  b 2c 3  c 2a 3
(Đề thi TSL10 THPT Thực hành Sư phạm, ĐHSP, TPHCM, 2007-2008)
Hướng dẫn
Ta có :
   
a 3b 2  b 3c 2  c 3a 2  a 2b 3  b 2c 3  c 2a 3  a 2b 2 a  b   c 2 b 3  c 3  c 2 b 3  c 3  0
 a  b a  c b  c ab  bc  ca   0
Do a  b  c  0 . Nên ta có đpcm.
5. Cho các số thực a, b, c thảo mãn a b c  0 . Cmr ab  2bc  3ca  0
(Đề thi TSL10 phổ thông năng khiếu, ĐHQG TPHCM, 2005-2006)
Hướng dẫn
 
Thay c  a  b ta được : ab  c 2b  3a  0  ab  a  b 2b  3a  0   
 3a 2  4ab  2b 2  0  a 2  2 a  b   0 (đpcm)
2
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a  b  c  0

160

Cmr với mọi số thực x thì: x  2x  2x  2x  1  0

4 3 2
6.
(Đề thi TSL10 Đồng Nai, 2009-2010)
Hướng dẫn
   x  1
2 2
Đưa về x 2  x  0 . Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi x  1
7. Cmr với mọi x ta có: x 8  x 7  x 5  x 4  x 3  x  1  0
Hướng dẫn
 1
2
3
Ta có : x  x  1  x     0; x  
2
 2  4
Suy ra x 10  x 5  1  0; x  
x 10  x 5  1
Mà x 8  x 7  x 5  x 4  x 3  x  1   0; x  
x2  x 1
Mở rộng
Cmr x  x  x  x  x  x  1  0 vô nghiệm
8 7 5 4 3
(Đề thi TSL10 chuyên Hà Nội, 2010-2011)
8. Cmr với mọi a 0 thì 2

a

5 a2  1

11  
a 1 2a 2
(Đề thi TSL10, Thanh Hoá, 2007-2008)
Hướng dẫn
  a  1  
2
a 5 a2  1 11 a 1 5 a 1
2
5 
      5  0    1   0
a2  1 2a 2 a2  1 2 2a 2 a a 2  1
a  1 a  1  0
2 2
 9 a2  1

2 
2a a 2  1 
Đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi a  1
161
ĐẠI SỐ 8
Mở rộng
ka


5 a2  1


10  k
Hằng số k lớn nhất để bđt vẫn đúng với mọi giá trị a 0là
a 1
2
2a 2
k  10
9. Cho a  b  0 . Cmr: a 2  b 2  2ab  b 2  a

(Đề thi TSL10, chuyên TPHCM, 2005-2006)
Hướng dẫn
 
Bình phương 2 vế và thu gọn: 2b a  b  2 a 2  b 2 2ab  b 2  0 đúng do a  b  0 .
1 3
10. Cho   x  . Cmr 3  4x  1  4x  2
4 4
(Đề thi TSL10, chuyên Nam Định, 2005-2006)
Hướng dẫn
Bình phương 2 vế và thu gọn ta được: 3  4x 1  4x  0 (đpcm).
11. Cmr với mọi số thực x, ta luôn có: 2x  1   x 2  x  1  2x  1 x 2  x  1
(Đề thi TSL10, Nam Định, 2009-2010)
Hướng dẫn
Ta nhận thấy: x 2  x  1  0; x 2  x  1  0, x  
2x  1; 2x  1 không biết âm hay dương, để chuyển vế và giải theo
phương pháp tương đương, chúng ta cần biết dấu âm dương của chúng, do đó cần xét
dấu chúng theo dạng phương trình có dấu giá trị tuyệt đối.
1 1 1
Dễ dàng có kết quả: khi x   thì cả hai biểu thức cùng âm;   x  thì
2 2 2
1
2x  1  0; 2x  1  0 và x 
2
thì cả hai biểu thức cùng dương. Do đó ta chia
thành 3 trường hợp để xét bài toán này.

162

1
TH1: x  
2
Ta có: đặt x  t, t>0
 1 3  1 3
2 2
1
Ta có: x  x  1  x   + >
2
x  x  1  x   + , x  -
2
 2  4  
2 4 2
1
2x  1  2x  1 ; x  
2

Nên 2x  1  x 2  x  1  2x  1 x 2  x  1
1 1
TH2:  x 
2 2

Ta có: 2x  1  x 2  x  1  0  2x  1 x 2  x  1 (đpcm)
1
TH3: x 
2
1
Bình phương hai vế và nhân phân phối vào ta được: x  0 (đúng x  )
2
Cho các số thực a,b,c   0; 1 . Cmr a  b  c  ab  bc  ca  1

2 3
12.
 
(Đề thi TSL10, chuyên ĐHKHTN-ĐHQG Hà Nội, 1998-1999)
Hướng dẫn
Do a,b,c   0; 1 nên 1  a 1  b 1  c   0  1  a  b  c  ab  bc  ca  abc  0

 
 1  a  b  c  ab  bc  ca  abc
Mà abc  0 , b  b 2 , c  c 3 (do a,b,c   0; 1 )

 
Nên  1  a  b  c  ab  bc  ca  abc  a  b 2  c 3  ab  bc  ca (đpcm)
163
ĐẠI SỐ 8
x 2 y2
13. Cmr với mọi số thực dương x, y, ta có:   x y
y x
(Đề thi TSL10, chuyên Quảng Nam, 2008-2009)
Hướng dẫn
Quy đồng chuyển về cùng vế và rút nhân tử chung, bất đẳng thức không đổi chiều cho
  x  y   0 (đpcm).
2
x và y là hai số thực dương. Ta có: x  y
14. Cmr với mọi số thực x, y và k,l  * , k  l thì:
x 2k  y 2k  x 2l 1y 2k 2l 1  y 2l 1x 2k 2l 1
Hướng dẫn
Ta có x  y và x  y 2l 1 đều cùng dấu. Do đó a b c bc a ca b

2l 1 3 3 3
Hay x 
2l 1
 
 y 2l 1 y 2k 2l 1  x 2k 2l 1  0 nhân phân phối vào ta được điều phải chứng
mình. Dấu “=” xảy ra khi và chỉ khi x  y .
Mở rộng
x 2k 1  y 2k 1  x my 2k m1  y mx 2k m 1 k,m  * , 2k  1  m
x 2 y2 x y
15. Cmr với mọi số thực x, y khác 0 ta có: 2  2  
y x y x
(Đề thi TSL10, chuyên TPHCM, 2007-2008)
Hướng dẫn
Đưa về bình phương ta được:
 x y      
2 2
    2  x  y   x  y   1  x  y  1   x  y  1  x  y  2  0

 y x   y x  
 y x 
y x y x  y x  
x  y  x 0
2
2
 xy  y 2

x 2y 2
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x  y  0
164

x 2 y2  x y 
16. Cmr với mọi số thực x, y khác 0 ta có:   4  3   
y 2
x 2  y x 
(Đề thi HSG, cấp quốc gia lớp 9, 1994-1995)
Hướng dẫn
Biến đổi tương tự bài 15 ta được:
x  y  x 2  xy  y 2  
2
 x y   x y   x y  x y 
2
 
    2  3        1    2  0  0
 y x   y x   y x   y x


 x 2y 2
(đpcm)
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x  y  0
17. Cmr với mọi số thực x, y ta có: xy 2y  6  12x 2  24x  3y 2  18y  36  0
(Đề thi TSL10, Quảng Ninh, 2010-2011)
Hướng dẫn
Biến đổi vế trái về : a b  c   b c  a   c a  b   a 3  b 3  c 3  4abc

2 2 2
  
 x x  2 y y  6  12  3 y y  6  12  y  3  3 x  1  2  0 (đpcm)
2 2
       
Cho các số thực x, y, z. Cmr: 1019x  18y  1007z  30xy  6y z  2008zx

2 4 2 2 2
18.
(Đề thi TSL10, Thái Bình, 2007-2008)
Hướng dẫn
Biến đổi tương đương về:
    
15 x 2  2xy 2  y 4  3 y 4  2y 2z  1004 z 2  2zx  x 2  0 (đpcm) 
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x16 x8 1.
19. Cmr, với a  4; b  4 ta có: a 2  b 2  ab  6 a  b 
165
ĐẠI SỐ 8
(Đề thi TSL10, chuyên An Giang, 2010-2011)
Hướng dẫn
Đặt x  a  4, y  b  4 thì x  0, y  0 .
   y  4  x  4y  4  6 x  y  8
2 2
Ta có: x  4
 x 2  y 2  xy  6 x  y   0 (đpcm)
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x  y  0 hay a  b  4
20. Cho x  1, y  1 . Cmr: x y  1  y x  1  xy
(Đề thi TSL10, chuyên Lê Hồng Phong – TPHCM, 2004-2005)
Hướng dẫn
Đặt a  x  1, b  y  1 thì a  0, b  0 . Biến đổi tương đương ta có:
a          
 1 b  b 2  1 a  a 2  1 b 2  1  a 2  1 b  1  b 2  1 a  1  0 (đpcm).
2 2
2
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi a  b  1 hay x  y  2 .
3.2 Phương pháp làm trội, dùng tổng sai phân (tự tham khảo)
3.3 Phương pháp quy nạp (tự tham khảo)
3.4 Phương pháp phản chứng (tự tham khảo)
3.5 Phương pháp dùng các bất đẳng thức kinh điển (tự tham khảo)
Bài 3. GIÁ TRỊ LỚN NHẤT (MAX), GIÁ TRỊ NHỎ NHẤT (MIN)
1. Giới thiệu về Max và Min
 
Cho biểu thức f x,y,... xác định trên D . Ta chứng minh được:
   
+ Hoặc: f x,y,...  A  Max f x,y,...  A khi x  x 0 ; y  y 0 ; ...
D
   
+ Hoặc f x,y,...  B  Min f x,y,...  B khi x  x 0 ; y  y 0 ; ...
D
166

2. Các phương pháp và dạng bài tìm Max và Min
2.1 Dạng 1: Sử dụng hằng đẳng thức
 
+ Với GTNN: ta biến đổi biểu thức về dạng: f x  g x   k  k 2
2
 
 
Lúc này Max f x  k  g x  0 , với D là tập xác định của f x .
D

 
+ Với GTLN ta biến đổi biểu thức về dạng: f x   g x   k  k
2
 
 
Lúc này Min f x  k  g x  0 , với D là tập xác định của f x .
D

Ví dụ 1. Tìm GTLN, GTNN (nếu có) của các biểu thức sau:
A  2x 2  8x  1 ; B  5x 2  4x  1
Hướng dẫn:
   
2
Ta có: A  2x  8x  1  2 x  4x  4  7  2 x  2  7  7
2 2
 MinA  7  x  2
 2
2
9 9
Ta có: B  5x  4x  1  5 x    
2
 5  5 5
9 2
 MaxB= x 
5 5
Ví dụ 2. Cho P  ax 2  bx  c
a) Tìm GTNN của P với a  0 ;
b) Tìm GTLN của P với a  0 .
Hướng dẫn
2
K là số âm hay dương đều được
167
ĐẠI SỐ 8
 b 
2
b2
Ta có: P  ax  bx  c  a x    c 
2
 2a  4a
b2
Đặt k  c  .
4a
 b 
2
b
a) Nếu a  0 thì P  a x    k  k  MinP  k  x  
 2a  2a
 b 
2
b
b) Nếu a  0 thì P  a x    k  k  MaxP  k  x  
 
2a  2a
   7 x  y   y 2  10  0 . Tìm GTNN
2
Ví dụ 3. Cho x, y là hai số thực thỏa mãn x  y
và GTLN của biểu thức P  x  y  1 .
Hướng dẫn
Ta có:
7 7  7 
2 2
x  y   7 x  y   y  10  0  x  y   2. x  y . 2   2    2   10  y 2  0

2 2
2
   
 7  7
2 2
9 9 7 3
 x  y     y 2  0  x  y     x  y  
 2  4  2  4 2 2
3 7 3
   x  y    4  x  y  1  1
2 2 2
Vậy MaxP  1; MinP  4 .
Ví dụ 4. Cho a 3  b 3  2 . Tìm GTLN của biểu thức A  a  b .
Hướng dẫn
Đặt a  1  x 1
Ta có
a 3  b 3  2  1  x   b 3  2  b 3  2  1  x   1  3x  3x 2  x 3
3 3
 1  3x  3x 2  x 3  1  x 
3
168

  2
3
Hay b 3  1  x  b  1x
Từ (1) và (2) ta có: a  b  2 . Dấu “=” xảy ra khi x  0 hay a  b  1 .
Ví dụ 5. Cho biểu thức: M  x 2  5x  y 2  xy  4y  2014 . Với giá trị nào của x, y thì
M đạt GTNN, tìm giá trị đó?
Hướng dẫn
   
M  x 2  4  4  y 2  2y  1  xy  x  2y  2  2007
 x  2  x  2y  1  y  1  2007
2 2
 
2
1 3
 x  2  y  1  y  1  2007  2007
2
 2  4
 
x  2
 MinM  2007  
y  1

Ví dụ 6. Tìm GTNN của A  x 3  y 3  xy biết rằng x  y  1
Hướng dẫn
3 3 2 2
 
Ta có A  x  y  xy  x  y x  xy  y  xy 
x y 1
 A  x 2  y2 
 1
2
1 1 1 1 1
Cách 1. Thay y  1  x vào A, A  2 x      MinA   x  ,y 
 2  2 2 2 2 2
Cách 2. Bình phương 2 vế điều kiện, ta được x 2  2xy  y 2  1 1
  2
2
Mà x  y  0  x 2  2xy  y 2  0
 
Cộng (1) và (2), ta được: 2 x 2  y 2  1  x 2  y 2 
1
2
1 1
 MinA   x  y  .
2 2
1 1
Cách 3. Đặt x   a  y  a
2 2
169
ĐẠI SỐ 8
1  1 
2 2
1 1
x  y    a     a    2a 2 
2 2
 2   2  2 2
1 1
 MinA   x  y 
2 2

Ví dụ 7. Tìm GTNN của biểu thức A  x x  3 x  4 x  7  
Hướng dẫn
 
Ta có: A  x 2  7x x 2  7x  12 . 
  
Đặt y  x 2  7x  6  A  y  6 y  6  y 2  36  36
x  1
 MinA  36  x 2  7x  6  0  
x  6
Ví dụ 8. Cho x  y  z  3
a) Tìm GTNN của biểu thức A  x 2  y 2  z 2 ;
b) Tìm GTLN của biểu thức B  xy  yz  xz ;
c) Tìm GTNN của biểu thức C  A  B (với A, B là các biểu thức ở câu a và b).
Hướng dẫn
Bình phương 2 vế điều kiện, ta được:
x 2  y 2  z 2  2 xy  yz  xz   9 1  A  2B  9  A  B 2

Dâu “=” xảy ra khi và chỉ khi x  y  z  1 .
a) Từ (1) và (2) ta có: 3A  A  2B  9  A  3  MinA  3  x  y  z  1
(Cách khác: đặt x  1  a,y  1  b,z  1  c rồi thay vào A để tìm Min).
b) Từ (1) và (2) suy ra 3B  A  2B  9  B  3.  MaxB  3  x  y  z  1
(Cách khác: dựa vào câu a: A  2B  9 nên B đạt GTLN khi và chỉ khi A đạt GTNN)
c) Ta có A  2B  9 , mà B  3 , nên A  B  6  MinC  6  x  y  z  1 .
170

2.2 Dạng 2: Dùng quan hệ bắt cầu
+ Biểu thức A đạt GTNN khi và chỉ khi biểu thức – A đạt GTLN;
1 B
+   Min
B Max B  0

C 2
+ C Max  

Max
C  0

Ví dụ 9. Tìm GTNN của biểu thức:
2 3x 2  8x  6
a) A  b) B 
6x  5  9x 2 x 2  2x  1
x2  x  1 x 2  2x  2006
c) C  2
x  2x  1
d) D 
x2
x  0
x 2  2x  2 x 2  2x  1
e) E  f) F 
x 2  2x  3 2x 2  4x  9
   
6
x  1   x 6  1 
 x   x 6 
g) G  với x  0
 
3
x  1   x 3  1
 
x  x3
Hướng dẫn
2 2 1 1
a) A    MinA    x 
3x  1 4 2 3
2
4
b) Đặt x  1  y  x  y  1 . Thay vào B, ta được:
3y 2  2y  1 2 1
B  3  2 .
y 2
y y
1
 B  3  2z  z 2  z  1  2  2  MinB  2  z  1,y  1,x  2 .
2
Đặt z 
y
171
ĐẠI SỐ 8
x  2
2
Cách khác: B  2   2  MinB  2  x  2

x  1
2
1 
2
x 1 1   1   3  3
c) C  1   1   
x  1
2
x  1 x  12  2 x  1 4 4
3
 MinC   x 1
4
1
Cách khác: Xét C  1 
1
x  2
x
 1  1 3
C  1 Min
 x   2  Min C  1    MinC   x  1
 x  4 4
Min
x  2006
2
 2005 2005 2005 2005
d) D   D  MinD   x  2006
2006x 2
2006 2006 2006
1 1 1
e) E  1   Miny  1    x  1
x  1 2 2
2
2
1 11 1 11 2
f) F   2  MinF      x  1
2 4x  8x  18 2 14 7
 1  1  1
3
g) G  x    x 3  3   3 x    6  MinG  6  x  1

 x   x   x 
Ví dụ 10. Tìm GTLN, GTNN của các biểu thức sau:
3  4x x4 1 x2 1
a) A  2 b) B  c) C  2
x 1
x  x x 1
2
2
1
Hướng dẫn
x  2
2
a) A   1  1  MinA  1  x  2
x2 1
172

2x  1
2
1
Mặt khác: A  4   4  MaxA  4  x  
x 1
2
2
 
2
1 x2 1 2x 2 1
b)  4  1 4  Min  1  x  0  MaxB  1  x  0
B x 1 x 1 B
1 2x 2 1
Dễ thấy  1 4  1  1  MinB   x  1 .
B x 1 2
 
x  1
2
3 x2 1
2 2 2
c) C      MinC   x  1

3 x x 1
2
3 3 x x 1
2

3 3  
 
2 x 2  x  1  x  1 x  1
2 2
Mặt khác: C   2  2  MaxC  2  x  1

x2 x 1 x2 x 1
Ví dụ 11. Tìm GTLN của các biểu thức sau:
x 1 x2
a) A  b) B 
x  x 2  2x  4
3
1 x4
Hướng dẫn
1 1 1
a) A   , x  1  MaxA   x  1
x  2x  4 3
2
3
1 1
b) B   MaxB   x  1
1 2
 x2
x 2
2.3 Dạng 3: Dùng bất đẳng thức phù hợp
+ Bất đẳng thức Cauchy: cho các số a1 ,a 2 ,a 3 ,...,an là các số thực không âm, khi đó:
a1  a2  a 3  ...  an  n.n a1.a 2.a 3 ...an
Dấu “=” xảy ra khi và chỉ khi a1  a2  a 3  ...  an
Học viên tự viết lại bất đẳng thức Cauchy trong trường hợp n=2 và n=3.
173
ĐẠI SỐ 8
+ Bất đẳng thức Bunyakovsky: cho 2 bộ số thực bất kỳ a1 ,a 2 ,a 3 ,...,an và b1 ,b2 ,b3 ,...,bn
    
2
Ta có: a12  a 22  a 32  ...  an2 b12  b22  b32  ...  bn2  a1b1  a2b2  a 3b3  ...  anbn
Dấu “=” xảy ra khi và chỉ khi tồn tại số thực k sao cho ai  kbi với mọi i  1, 2, 3,...,n .
Học viên tự viết lại bất đẳng thức Bunyakovsky trong trường hợp n=2 và n=3.
+ Bất đẳng thức có chứa dấu giá trị tuyệt đối (GTTĐ): x,y   , ta có:
#1. x  y  x  y dấu “=” xảy ra khi và chỉ khi xy  0
#2. x  y  x  y dấu “=” xảy ra khi và chỉ khi y x  y  0  

Ví dụ 12. Tìm GTNN của các biểu thức sau:
a) A  x  5  2  x b) B  x  3  x  2
Hướng dẫn
a) A  x  5  2  x  x  5  2  x  A  7
 MinA  7  x  52  x   0  5  x  2 .
b) B  x  3  x  2  5  MinB  5  3  x  2
Ví dụ 13. Cho x  4y  5 . Tìm GTNN của biểu thức M  4x 2  4y 2
Hướng dẫn
Áp dụng bất đẳng thức Bunyakovsky, ta có
 
52  x  4y   1.x  4.y   1  16 x 2  y 2  x 2  y 2 
25 100
2 2
M 
17 17
100 5 20
Vậy MinM  x  ,y 
17 17 17
1 1
Ví dụ 14. Cho các số dương a, b thỏa mãn:  2  2 . Tìm GTNN của P  a  b .
a 2
b
174

Hướng dẫn:
Áp dụng bất đẳng thức Cauchy, ta có
1 1 2
2    ab  1
a 2 b 2 ab
Mà: a  b  2 ab 
ab1
 a  b  2  MinP  2  a  b  1 .
1. Tìm GTNN của các biểu thức sau:
  
a) A  x  1 x  2 x  3 x  6   b) B  x 2  4x  y 2  8y  6
c) C  m 2  4mp  5p 2  10m  22p  28 d) y  2x 2  x  5
   36 ; B  x  2  y  4  14
2 2 2
Đs: A  x  5x
2
 1  39
C  m  2p  5  p  1  2  2 ; y  2 x   
2 2
 4  8
2. Tìm GTLN của các biểu thức sau:
   
2 2
a) A  9x 2  24x  1 b) B  2x  1  3x  2  x  11
4
 
2
Đs: A   3x  4  17  17  MaxA  17  x 
3
 17 
2
9 9 9 17
B  5 x      MaxB  x 
 10  20 20 20 10
4. Cho các số thực x, y thỏa mãn x  y  2 . Tìm GTNN của biểu thức
A  x 3  y 3  2xy 3
Đs: Ta có y  2  x . Biến đổi biểu thức thành:
3
Đề thi HSG lớp 9, TP Hà Nội năm 2006-2007
175
ĐẠI SỐ 8
A  x  y   3xy x  y   2x    A  4x 2  8x  8  4 x  1  4
3 2
thay y 2x
MinA  4  x  y  1
5. Cho các số thực x, y thỏa mãn x  y  4  0 . Tìm GTLN của biểu thức sau:
  
A  2 x 3  y 3  3 x 2  y 2  10xy
Đs: Thay điều kiện vào biểu thức ta được
A  28 x  2  32  32  MaxA  32  x  y  2
2
6. Cho x 2  y 2  52 . Tìm GTLN của A  2x  3y
   
Đs: 2x  3y  22  32 .52  2x  3y  26  2x  3y  26
 x
  y x  4
 MaxA  26   2 3  
2x  3y  0 y  6
 
3
7. Tìm GTLN của A 
4x  4x  5
2
3 3 3
Đs: A   
4x  4x  5 2x  1  4 4
2 2
3x 2  6x  10
8. Tìm GTLN B 
x 2  2x  3
1 1 7
Đs: B  3   3  MaxB   x  1 .
x  2x  3 x  1  2 2
2 2
176

NHẬN GIẢNG DẠY VÀ ĐÀO TẠO:
[1] GIẢNG DẠY CÁC MÔN VĂN HÓA: TOÁN - LÝ - HÓA - SINH - VĂN - ANH...
Lấy lại kiến thức căn bản cho học sinh trung bình - yếu, mở rộng và nâng cao
cho học sinh khá giỏi; lớp từ 3-5 học sinh...
[2] CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO: TÀI NĂNG TỪ TIỂU HỌC - THCS - THPT - SV - SĐH
Chương trình giáo dục và đào tạo đặc biệt chỉ có tại Trung tâm Chí Dũng, học
viên được hướng dẫn về 4 nội dung: kỹ năng, tri thức, đạo đức, tư tưởng; định
hướng chương trình này là đào tạo nhân tài, đa văn quảng kiến.
[3] CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO: KỸ NĂNG ỨNG DỤNG KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
Chương trình này có nhiều khóa nhỏ, mỗi khóa cung cấp các chiến lược giúp học
viên ứng dụng KHCN vào đời sống: kỹ năng thuyết trình, kỹ năng giao tiếp,…
[4] CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO: HẠNH PHÚC GIA ĐÌNH - THẤU HIỂU & KẾT NỐI
Khóa học cho phụ huynh và học sinh, xây dựng hạnh phúc gia đình trên nền
tảng sự hiểu biết & thương yêu đúng cách.
[5] CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO: TÂM HỌC ỨNG DỤNG VÀ TRỊ LIỆU
Khóa học cho người mới bắt đầu đến với Tâm Lý Học và dần dần chuyên sâu
theo hướng ứng dụng và trị liệu. Có lớp thường nghiệm và lớp hàn lâm.
[6] CÁC KHÓA NGẮN HẠN
Nhiều khóa ngắn hạn (dưới 6 buổi học): hướng dẫn nghiên cứu khoa học, hướng
dẫn viết CV, lập kế hoạch cuộc đời, thuyết trình - báo cáo, tổ chức và quản lý sự
kiện, kỹ năng đứng lớp, lãnh đạo bản thân, giáo dục tiền hôn nhân,...
[7] CÁC LỚP BỔ TRỢ MIỄN PHÍ
Hướng dẫn HỌC các môn thuộc về 4 trụ cột tri thức: giáo dục học - triết học - tâm
học - tâm linh học.
177

In Toan 8

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

In Toan 8

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GIÁO TRÌNH TOÁN TÀI NĂNG LỚP 8

NHÓM ĐỒNG HÀNH METTA

TRƯỜNG: THCS ______________________________________

Lời nói đầu

vận động trí não để giải quyết vấn đề.

|1. Toán Tài năng lớp 6, quyển 1: Đại số;

|2. Toán Tài năng lớp 6, quyển 2: Hình học;

|3. Toán Tài năng lớp 7, quyển 3: Đại số;

|4. Toán Tài năng lớp 7, quyển 4: Hình học;

|5. Toán Tài năng lớp 8, quyển 5: Đại số;

|6. Toán Tài năng lớp 8, quyển 6: Hình học;

|7. Toán Tài năng lớp 9, quyển 7: Đại số;

|8. Toán Tài năng lớp 9, quyển 8: Hình học;

như công sức mà các em bỏ ra.

Triết lý giáo dục Trung tâm Chí Dũng (2021)

CHƯƠNG 1. NỀN TẢNG LÝ LUẬN

CHƯƠNG 2. VIỆC DẠY VÀ HỌC

kết quả dạy và học cao nhất.

CHƯƠNG 3. NGƯỜI DẠY VÀ NGƯỜI HỌC

CHƯƠNG 4. GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO

học theo một hệ quy chiếu tỉnh thức;

người học theo một hệ quy chiếu tỉnh thức;

CHƯƠNG 5. MÔ HÌNH GIÁO DỤC THĂNG TIẾN

cái thiện lành đã học;

mạng lưới thăng tiến.

CHƯƠNG 6. GIÁ TRỊ CỐT LÕI

Thứ nhất: ĐỊNH HƯỚNG TỔ CHỨC

Làng Tỉnh Thức.

Quảng học đa văn: học rộng và thấu hiểu sáng rõ.

Thứ nhất: 12 GIÁ TRỊ NHÂN BẢN

1. Trung thực 2. Yêu thương 3. Tôn trọng

4. Biết ơn & đền ơn 5. Kiên nhẫn 6. Khiêm tốn

7. Giản dị 8. Trách nhiệm 9. Hợp tác

10. Tha thứ 11. Tự do 12. Hạnh phúc

Thứ hai: 12 GIÁ TRỊ NHÂN BẢN CHIA THÀNH 7 BẬC

Bậc 1: Trung thực Bậc 2: Yêu thương – Tôn trọng

Bậc 5: Trách nhiệm – hợp tác Bậc 6: Tha thứ - Tự do

Bậc 7: Hạnh phúc

1. Tin sự thật; 2. Tập chuyên cần ; 3. Thường ghi nhớ;

4. Tâm tập trung; 5. Nói chân chánh; 6. Làm đúng đắn;

7. Nghề thẳng ngay; 8. Tăng trí tuệ; 9. Ngẫm sâu xa;

Nhóm 1: Nhóm các ứng dụng về nhận thức và trí tuệ;

+ Các kỹ năng về tư duy;

+ Các kỹ năng về tinh thần lãnh đạo;

+ Các kỹ năng về nội tâm và cảm xúc.

Nhóm 2: Nhóm các ứng dụng xã hội;

+ Các kỹ năng giao tiếp

+ Kỹ năng hợp tác

+ Kỹ năng tự khẳng định mình và trình bày quan điểm cá nhân

+ Kỹ năng sinh hoạt trại

+ Kỹ năng tìm kiếm và chọn lọc thông tin

+ Kỹ năng từ chối bạo lực

+ Kỹ năng truyền thông

Nhóm 3: Nhóm các ứng dụng chuyên biệt

+ Kỹ năng chăm sóc sức khỏe và sơ cấp cứu

+ Kỹ năng thoát hiểm

+ Kỹ năng công nghệ

+ Kỹ năng nghiên cứu khoa học

+ Kỹ năng làm cha mẹ

lực trí tuệ của người đó;

4 trụ cột tri thức.

+ Đánh giá bằng quá trình;

+ Kết quả dựa vào sự thăng tiến trong đời sống.