ARALING PANLIPUNAN 9

Ikatlong Markahan
Makroekonomiks
Panimulang Pagtataya

PANGALAN: PETSA:

BAITANG AT SEKSYON: GURO:

Panuto: Piliin mo ang titik ng wastong sagot at isulat ang mga sagot sa sagutan papel.

1. Kung ikaw ay nagbabalak magtayo ng negosyo, anong larangan ng ekonomiks ang pag-aaralan mo
upang makita ang gawi ng kabuuan ng ekonomiya ito ay ang pag-aaral tungkol sa ________________.
A. pamilihan
B. ekonomiya
C. maykroekonomiks
D. makroekonomiks

2. Kinakailangang magtagpo ang mamimili at nagbebenta sa pamilihan upang_______________.

A. bumili ng produkto
B. kumita ang nagbebenta
C. magbuwis ang mamimili at nagbebenta
D. magkaroon ng interaksyon ang mamimili at nagbebenta

3. Masasabing ito ay katangian ng sambahayan kapag ________________.

A. nagbabayad sa bahay-kalakal
B. bumibili ng kalakal ang sambahayan
C. may-ari ng mga salik ng produksiyon
D. Lahat ng nabanggit.

4. Ang mga sumusunod ay layunin ng patakarang pang-ekonomiya maliban sa mapataas ang

_______________.
A. presyo ng bilihin
B. sistemang politikal
C. antas ng produksyon
D. bilang ng may trabaho sa bansa

5. Mailalarawan ang paikot na daloy ng ekonomiya kung may _______________.

A. kita at gastusin ang pamahalaan
B. ugnayan ang sektor ng ekonomiya
C. kalakalan sa loob at labas ng bansa
D. transaksyon ang mga institusyong pinansyal

6. Kinakailangang maitaas ng kaukulang aktor ng produksyon at pagkonsumo

upang ______________.
A. umunlad ang bansa
B. lumago ang ekonomiya ng bansa
C. maging kasapi ng mayayamang bansa
D. makasama sa pandaigdigang pamilihan

7. Sa modelong ito inilalarawan ang bahay-kalakal at sambahayan ay iisa dahil

sa _____________.
A. ikatlong modelo ito mababasa
B. unang modelo ito ipinaliliwanag

1|AP 9
C. ikaapat na modelo mo ito makikita
D. ikalimang modelo ito matatagpuan

8. Pumapasok ang pamahalaan bilang ikatlong sektor sa modelo ng pambansang ekonomiya sa

pamamagitan ng ______________.
A. kalakalan
B. scholarship
C. pagbubuwis
D. pagbibigay ayuda

9. Kung ikaw ay kumikita ng Php 20, 000 bawat buwan, ang bahagi ng iyong kinita na hindi ginagastos ay
itinatabi mo at ilalaan sa ______________.
A. allowance
B. pag-aaral
C. kinabukasan
D. insentibo sa sarili.

10. Paano nakalilikom ng pondo ang pamahalaan upang makalikha ng pampublikong paglilingkod?
A. Sa tulong ng electric revenue
B. Sa ambag ng financial revenue
C. Sa pamamagitan ng public revenue
D. Sa pangangasiwa ng private revenue

11. Hindi kabilang sa pamilihang pinansyal ang korporasyon sapagkat______________.

A. madami kayo dito
B. hindi ka makauutang dito
C. kinakailangang may share ka dito
D. mayayaman lang ang miyembro nito

12. Nagkakaroon ng ugnayan ang dalawang magkaibang ekonomiya sa pamamagitan ng pagpapalitan ng

mga kalakal at sa pamamagitan ng_______________.
A. pamahalaan
B. pamilihang pinansyal
C. produksiyon
D. panlabas na sektor

13. Sa mga modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya, ang anumang pagtamlay ng ekonomiya ay
maaaring isisi sa ______________.
A. sambahayan dahil dito nagmumula ang mga salik ng produksiyon.
B. bahay-kalakal dahil dito ang lumilikha ng mga produktong kailangan ng
lahat.
C. lahat ng sektor dahil ang bawat isa ay may magkakaugnay na gampanin
sa isa’t isa.
D. pamahalaan dahil ito ang nagpapatupad ng mga alituntuning pang
ekonomiya.

14. Paano lamang nagkakaugnay ang sambahayan at bahay-kalakal?

A. Ang salapi ay ginagamit ng sambahayan upang ipautang na kapital sa mga
bahay-kalakal.
B. Ginagamit ng sambahayan ang nakokolektang buwis upang makabuo ng
produkto na gagamitin ng mga bahay-kalakal.
C. Sa sambahayan nagmumula ang mga salik ng produksiyon na
sumasailalim sa pagpoproseso ng bahay-kalakal.
D. Nagbubukas ng bagong planta ang sambahayan upang magkaroon ng
karagdagang trabaho para sa bahay-kalakal.

15.Bilang isang mag-aaral, sa paanong paraan ka makatutulong sa pamahalaan sa wastong

pangongolekta ng buwis?
A. Suportahan ang kampanya ng pamahalaan laban sa mga tax evader.
B. Humingi ng resibo kung mamimili sa malalaking tindahan tulad ng
department store.
C. Paalalahanan ang magulang at iba pang kakilala hinggil sa wastong pagbabayad ng buwis.
D. Isuplong sa kinauukulan ang mga negosyanteng hindi nagbabayad ng
tamang buwis.

2|AP 9
 Aralin 1
Ang Paikot Daloy ng
Ekonomiya
Sa aralin na ito, inaasahang matutuhan ang mga sumusunod:
L  Nailalalarawan ang paikot na daloy ng ekonomiya
A
Y  Nasusuri ang ugnayan sa sa’t isa ng mga bahaging bumubuo sa paikot
U
N na daloy ng ekonomiya
I
N  Naipaliliwanag ang bahaging ginagampanan ng mga bumubuo sa paikot
na daloy ng ekonomiya.

Panimula
Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay binubuo ng iba’t ibang modelo at sektor na may
magkakaugnay na gampanin. Sa iyong palagay, ano-ano ang pagkakaiba-iba ng limang modelo at
paano ito makatutulong sa pag-angat ng ekonomiya?

Ang ekonomiya ay isang malaki at tuluy-tuloy na makroekonomikong daloy kung saan ang pera,
produkto, at mga salik ng produksyon ay paikot-ikot. Ang paikot na daloy na ito ay sumasalamin sa
interaksyon ng mga prodyuser at konsumer sa isang ekonomiyang nakabatay sa pamilihan. Sa aralin
na ito, matututuhan natin ang tungkol sa iba’t ibang aktor ng ekonomiya na kalahok sa ikot na ito, ang
bahaging ginagampanan ng bawat kalahok, maging ang paraan ng kanilang pakikipag-ugnayan sa isa’t
isa. Sa tuwing tayo ay bumibili ng mga bagay na ating kailangan, nagiging bahagi tayo ng daloy ng
ekonomiya, ngunit ang mismong pagbili ay isang maliit na bahagi lamang ng isang mas malaki pang
daloy-ekonomiko. Ang araling ito ay magbibigay-pokus sa konsepto ng paikot na daloy ng ekonomiya
at kung paano nito pinag-iisa ang iba’t ibang batayang konsepto sa makroekonomiks.

Sa aralin na ito, ating aalamin ang sagot sa sumusunod na tanong:

Ano ang paikot na daloy ng ekonomiya?

Paano nagkakaugnay ang iba’t ibang bahagi ng daloy ng ekonomiya?

Paano nasasalamin ng paikot na daloy ng ekonomiya ang mga pagbabagong dala ng mas mahusay na
teknolohiyang pangtransportasyon at komunikasyon?

3|AP 9
 Simulan Natin

Gawain 1: Mamili Tayo sa Pamilihan!

Panuto: Isulat sa patlang ang pangalan ng pamilihan kung saan maaring makakuha ang mga nasa larawan.

Payabungin Natin

Gawain
2: Mamitas tayo ng Karunungan
Panuto: Pagmasdan ang nasa larawan at pagkatapos ay sagutan ang mga sumusunod na pamprosesong
katanungan.

4|AP 9
Pamprosesong Tanong:

1. Ano ang masasabi mo sa larawan? Ito ba ay may kaugnayan sa ekonomiya at produksiyon?

____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________

2. Ang produkto bang nasa lawrawan ay nakakatulong sa pagkakaroon ng paikot daloy ng ekonomiya ng
bansa/ Ipaliwanag?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________

Talakayin Natin
Layunin ng Makroekonomiks
Ang pag-aaral ng makroekonomiks ang sumasaklaw sa kabuang paggalaw ng ekonomiya ng isang
bansa. Hindi lamang iisa o dadalawang institusyon ang kumakatawan sa paggalaw na ito kundi ang lahat ng
tao at pangkat ng mga tao na matatagpuan sa isang lipunan. May dalawang pangunahing layunin ang
makroekonomiks sa pangkabuuan na nagpapakita ng pagpapahalaga sa balanseng pag-unlad ng mga bagay
sa lipunan. Ito ay ang mapanatili ang paglago ng ekonomiya at ang katatagan o estabilidad ng mga presyo sa
ekonomiya.

Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay isang mahalagang konsepto sa makroekonomiks. Sa

tulong nito, ang mga mag-aaral ng ekonomiks ay nagkakaroon ng mas buong pagtingin sa ekonomiya at kung
paano ito gumagana. Maaalala mula sa mga nakaraan aralin na ang pag-aaral ng ekonomiya ay nakabatay sa
pangangailangan ng isang lipunan na magamit nang mahusay ang mga pinagkukunang-yaman (resources)
nito upang tugunan ang kagustuhan at mga pangangailangan ng mga taong nasasakupan.
Sa pamamagitan ng pag-aaral ng mga naunang ekonomistang tulad ni Adam Smith, natuklasan ang
kahangahangang kapasidad ng mga pamilihan (market mechanism) sa paglalaan (allocation) at
pamamahagi (distribution) ng mga mahalagang mapagkukunang yaman sa iba’t ibang kalahok sa isang
ekonomiya. Sa kasalukuyan, ang ekonomiya ng maraming bansa ay nakabatay na sa pamilihan o market
economy. Ang market economy ay isang sistema ng ekonomiya kung saan ang indibiduwal at pribadong
kumpanya ang gumagawa ng mga pangunahing desisyon tungkol sa produksyon at pagkokonsumo. Sa isang
market economy, ang presyo ang pinakamahalagang salik na tumutukoy kung ano, paano, para kanino, at
gaano karami ang mga kalakal at serbisyo na dadalhin sa mga pamilihan.

Pagtaguyod sa Prinsipyo na Paikot na Daloy ng Ekonomiya. Ang

mga pinakaunang ideya tungkol sa paikot na daloy ng ekonomiya ay
ipinaliwanag ni Richard Cantillon sa kaniyang sanaysay na nilathala noong
1730. Ayon kay Cantillon, ang mga produkto sa sakahan ay ipinagpapalit ng
mga magsasaka sa mga gawang kalakal at serbisyo ng mga negosyante at
artisano sa lungsod. Ito ay nagpapakita ng interdependence sa iba’t ibang
kinatawan sa ekonomiya. Ibig sabihin, kailangan ng mga negosyante,
artisano, at mga magsasaka ang isa’t isa upang magampanan nila ang
kanilang tungkuling pang-ekonomiya.

Ang ideyang ito ni Cantillon ay lalong pinagbuti ni Francis

Quesnay na nagsalarawan ng ugnayan ng mga aktor sa ekonomiya sa
kaniyang librong Tableau Economique na nilathala noong 1758. Ayon kay
Quesnay, ang tunay na pinagkukunan ng yaman ng mga tao ay ang
pagdaloy ng ekonomiya sa anyo ng upa, sahod, at pagbili. Dagdag pa niya,
mayroong tatlong aktor sa ekonomiya: ang proprietary class, na binubuo ng
mga may-ari ng lupa; ang mga productive class, kung saan nabibilang ang mga manggagawa; at ang
sterileclass, na kinabibilangan ng mga manggagawa at mangangalakal. Para kay Quesnay, ang paikot na

5|AP 9
daloy ng ekonomiya ay nagsisimula sa mga proprietary class dahil sila ang may kakayanangbumili ng tapos na
produkto at serbisyo mula sa productive at sterile class.

Ang Prinsipyo ng Paikot na Daloy ng Ekonomiya

Maaring
magdesisyon ang sambahayan at mga bahay-kalakal nang malaya sa isa’t isa, ngunit anumang pagbabago sa
produksyon o pagkonsumo na gagawin ng isang aktor ay makakaapekto sa isa. Kinakailangang isa alang-
alang ng mga aktor sa ekonomiya ang kalagayan at kondisyon ng isa’t isa kung nais nilang bumuti at
mapalago ang sarili nilang kalagayan. Ito ay isang mahalagang batayan ng ekonomiks: ang prinsipyo ng
pagtutulungan o interdependence. Ang paikot na daloy ng ekonomiya ang pinakamahalagang ilustrasyon ng
interdependence na ito.

Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay isang pinasimpleng ilustrasyon kung paano dumadaloy ang
salapi at produkto mula sa sambahayan patungo sa mga bahay-kalakal, at pabalik muli sa mga sambahayan.
Ito ay naglalarawan sa interaksyon ng mga nagbebenta at bumibili, at ng mga nagsusuplay at
nangangailangan. Bagamat mayroong sariling siklo ng pagbebenta ang mga bahay kalakal (halimbawa,
nangangailangan ang isang negosyo ng kompyuter na kanila namang binibili sa isa pang negosyo na
nagbebenta nito), hindi ito ang tinutukoy sa daloy na ito ng ekonomiya. Nagsisimula ang paikot na daloy ng
ekonomiya sa kagawian ng mga mamimili sa paggastos.

Ang bilis at laki ng paggastos ng mga mamimili sa isang takdang panahon ay nakakaapekto sa laki
at lawak ng pamumuhunan ng mga bahay-kalakal. Ang pamumuhunang ito ay may epekto naman sa dami ng
mga lakas-paggawa na magagamit sa paglikha ng kalakal at serbisyo, at sa kabuuang kalusugan ng
ekonomiya ng isang bansa. Kung mas maraming lakas-paggawa ang magagamit, ang mga mamimili ay
mayroong mas maraming salapi na kanilang gagastusin. Sa kabilang banda, kapag bumaba ang antas ng
trabaho, kakaunti ang salaping gagastusin sa kalakal at serbisyo ng mga mamimili.

Tinutukoy din ng paggastos ng mamimili kung anong uri at gaano kadaming produkto at serbisyo
ang lilikhain ng mga negosyo. Tingnan ang larawan sa itaas. Ang berdeng linya ay nagpapakita ng daloy ng
salapi sa pagitan ng sambahayan at bahay-kalakal. Samantala, ang pulang linya naman ay nagpapakita ng
daloy ng mga produkto at serbisyo sa pagitan rin ng sambahayan at bahay-kalakal. Sa pinakasimpleng modelo
ng paikot na daloy ng ekonomiya, dalawa lang ang aktor ang sambahayan at ang bahay kalakal. Sa modelong
ito, ang mga indibiduwal sa sambahayan ang tumutugon sa pangangailangan ng mga bahay-kalakal para sa
lakas ng paggawa samantalang ang bahay-kalakal naman ang tumutugon sa pangangailangan ng mga
sambahayan para sa iba’t ibang kalakal at serbisyo. Ang daloy na ito ay kinakatawan ng pulang linya sa
dayagram sa itaas. Ang ugnayan sa pagitan ng mga sambahayan at bahay-kalakal ay nasasalamin din sa
pag-ikot ng salapi.

Ang mga bahay-kalakal ay nagbabayad sa mga indibiduwal sa sambahayan ng sahod kapalit ng

kanilang lakas-paggawa. Samantala, ginugugol naman ng sambahayan ang kaniyang kita upang ito ay

6|AP 9
makabili ng mga kalakal at paglilingkod na kailangan nito sa pang araw-araw na pamumuhay. Ang daloy na ito
ay isinalarawan ng berdeng linya sa dayagram sa itaas.

Sa pag-aaral ng ekonomiks, ang daloy ng salapi at daloy ng kalakal ay isang closed circuit na tugma
ang halaga. Halimbawa, ang kitang natanggap ng bahay-kalakal mula sa pagbebenta ay parehas sa halaga ng
kalakal at paglilingkod na kaniyang natapos; ibinibili naman ng indibiduwal ang kaniyang sahod ng kaniyang
mga pangangailangan. Sa ganitong modelo, masisiguro ang pagtuloy-tuloy ng daloy ng ekonomiya, ngunit
mahirap ang magkaroon ng pag-unlad dahil parehas lamang ang halagang umiikot.

Dahil dito, kinakailangang may madagdag sa daloy upang matugunan ng ekonomiya ng isang bansa o
lipunan ang lumalaking pangangailangan ng kaniyang mga mamamayan.

Tandaan na ang modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya na isinalarawan sa itaas ay ang

pinakasimpleng bersyon nito. Ang ekonomiya ng mga bansa sa kasalukuyan ay higit na mas komplikado
sapagkat hindi na lamang ang mga sambahayan at bahay-kalakal ang bahagi ng ekonomiya. Ngayon, ang
lokal at pambansang pamahalaan, maging mga residente at pamahalaan ng ibang bansa ay bahagi na rin ng
daloy na ito. Bukod dito, ang daloy ng salapi ay naiba na rin dahil ang mga aktor sa ekonomiya ay nag-
uugnayan na rin sa iba’t ibang pamilihan. Makikita natin sa mga susunod na aralin kung ano ang epekto ng
mga bagong kondisyon na ito sa paikot na daloy ng ekonomiya.

Mga Aktor sa Paikot na Daloy ng Ekonomiya

May iba’t ibang aktor o kalahok sa paikot na daloy ng ekonomiya.

Sambahayan- Ang sambahayan ay mga konsumer ng mga tapos na produkto at mga paglilingkod na nagawa
ng bahay-kalakal. Ito rin ang tumatayong prodyuser ng apat na salik ng produksyon: lupa, lakas-paggawa,
kapital, at ang entreprenyur.

Bahay-Kalakal (Businesses)- ay tumatayong konsumer ng mga salik ng produksyon na pagmamay-ari ng

sambahayan. Ito rin ang produser ng mga tapos na produkto at mga paglilingkod.

Nabanggit natin sa nakaraang aralin na ang ekonomiya kung saan sambahayan at bahaykalakal lamang ang
aktor ay isang closed system. Sinabi rin natin na sa ganitong sitwasyon, mahirap paunlarin ang ekonomiya
dahil nakokonsumo rin ang lahat ng napoprodyus. Sa parehong banda, naigagasta rin ng sambahayan ang
lahat ng kanyang sahod kaya paikot-ikot lang ang ganitong siklo.

Alam natin na sa hindi na ganito ang sitwasyon sa kasalukuyang panahon. Ito ay dahil mayroon nang ibang
aktor sa ekonomiya. Buhat sa mga liberal na ideyang nabuo noong panahon ng Enlightenment, nagkaroon ng
papel ang gobyerno sa pagpapabuti ng buhay ng mga mamamayan. Mula rin sa ideya ni Adam Smith, nabuo
ang isang sistema ng market economy kung saan hindi na lamang mga sambahayan at bahaykalakal sa iisang
bayan ang nag-uugnayan. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong tinatawag na global market economy kung
saan nakikipagkalakal ang mga internasyonal na negosyo sa isa’t isa.

Pamahalaan (Government)- Ang pamahalaan ay konsumer ng mga tapos na produkto at paglilingkod na

gawa ng bahay-kalakal. Ito ay nagiging konsumer din ng mga salik ng produksyon na pagmamay-ari ng
sambahayan. Pangunahing tungkulin nito ang tagakoleta ng buwis mula sa pangekonomiyang gawain ng
sambahayan at bahay-kalakal. Sa pamamagitan ng buwis na ito ay nakakapagkaloob ang pamahalaan ng
mga serbisyong pampubliko tulad ng mga ospital at eskwelahan na maaring magamit ng sambahayan at
bahay-kalakal. Ang pamahalaan ay nagkakaloob din ng tulong pinansyal para mga nangangailangang
sambahayan at bahaykalakal (transfer payments).

Panlabas na Sektor -Ang panlabas na sektor ay tumutukoy sa mga bumibili sa ibang bansa (importer) at
nagbebenta sa ibang bansa (exporter) ng mga produkto at serbisyo. Kabilang sa panlabas na sektor ang mga
multinational o iyong mga negosyo na mayroon operasyon sa iba’t ibang bansa. Itinuturing rin na panlabas na
sektor ang ibang bansa.

Mga Uri ng Pamilihan sa Paikot na Daloy ng Ekonomiya

Mayroong iba’t ibang uri ng pamilihan batay sa produkto o serbisyong isinasagawa at ipinagbibili nito.

Pamilihan ng mga Kalakal at Paglilingkod (Goods Market) Sa pamilihang ito, mga bahay-kalakal ay
nagbebenta ng tapos na produkto at mga paglilingkod, samantalang ang sambahayan ay bumibili naman ng

7|AP 9
tapos na produkto at paglilingkod na kailangan nito. Ang salaping dumadaloy sa pamilihang ito ay nagmumula
sa sambahayan bilang kabayaran (isang paggasta) sa produkto at paglilingkod na kaniyang binili habang
tinatanggap ng bahay-kalakal ang salaping ito bilang kita.

Pamilihan ng mga Salik ng Produksyon (Factors Market)- Sa pamilihang ito, ang sambahayan ay
nagbebenta ng salik ng produksyon na pagmamayari nito. Ang mga bahay-kalakal naman ay bumibili ng mga
salik ng produksyon upang makagawa ng tapos na produkto. Ang salaping dumadaloy sa pamilihang ito ay
nagmumula sa bahay-kalakal, na tinatanggap naman ng sambahayan bilang sahod, renta, interes, o kita.

Pamilihang Pinansyal (Financial Market)- Ang sambahayan ay nag-iimpok sa pamilihang ito para sa
paggasta sa kinabukasan, samantalang ang bahay-kalakal ay umuutang sa pamilihang ito upang pandagdag
sa kaniyang kapital. Ang paghiram ng bahay-kalakal ng karadagang kapital sa pamilihang pinansyal ay may
kabayaran. Magbabayad ito ng interes para sa hiniram na puhunan. Isang bahagi ng interes ay bumabalik sa
sambahayan bilang kabayaran sa bagong mga oportunidad na ibinibigay ng perang impok sa mga bahay-
kalakal. Ang ibang bahagi ng interes ay naiiwan sa institusyong pampinansyal bilang kita at panibagong kapital
para sa pagpapautang.

Mga Modelo ng Paikot Daloy ng Sistema ng Ekonomiya

Unang Modelo: Simpleng Ekonomiya

Ang unang modelo ay nagtataglay ng sumusunod na katangian:

1. Dalawa lamang ang pangunahing aktor ng modelong ito ang sambahayan at mga bahay-kalakal.
2. Ang daloy sa sambahayan at bahaykalakal ay iisa lamang ang lumilikha ng produkto ay siya ring consumer
nito.
3. Ang halaga ng produksyon ay halaga din ng pagkonsumo ng ekonomiya.

Ang

simpleng ekonomiya ay kadalasang nakikita sa mga pinakamahirap na probinsya sa ating bansa. Dito ang
mga mamamayan ay napipilitang magtanim upang mayroon silang anihin at kainin. Kadalasan ang inaani ng
mga mamayan sa mga lugar na ito ay sakto lamang para sa kanilang pangangailangan. Kung nais nilang may
kainin sa hinaharap, kailangan nilang magtira ng mga buto o tanim na pagmulan ng panibagong usbong.
Mahirap at matagal lumago ang ganitong ekonomiya dahil iisa lang ang aktor na gumagawa rito.

Ikalawang Modelo: Sistema Ng Pamilihan

Ang ikalawang modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya ay nagtataglay ng mga sumusunod na katangian:

1. Dalawa lang ang pangunahing aktor ng modelong ito ang sambahayan at mga bahay-kalakal.
2. Magkaiba na ang bumubuo sa sambahayan at mga bahay-kalakal.
3. Nag-uugnay ang sambahayan at bahay-kalakal sa loob ng dalawang uri ng pamilihan.
4. Sa loob ng goods market, ang sambahayan ay ang mamimili habang ang mga bahay kalakal ang
nagbebenta.
5. Sa loob ng factors market, ang bahay-kalakal ay ang mamimili, habang ang sambahayan ang nagbebenta.
6. Ang pangunahing gawaing pang-ekonomiya sa modelong ito ay ang pagbenta at pagbili

8|AP 9
Ang pamilihan ng kalakal at serbisyo o goods market na marahil ang pinakapamilyar sa maraming tao dahil
halos lahat tayo ay kabahagi ng araw-araw na transaksyong nangyayari sa pamilihang ito. Upang lubos na
maintindihan ang daloy ng pera, kalakal, at paglilingkod sa pamilihang ito, ating suriin kung anong transaksyon
ang nangyayari kapag bumili ang isang mag-aaral ng pagkaing pananghalian.

Kadalasan, ang mga mag-aaral ay bumibili ng kanilang pananghalian sa kantina sa paaralan. Ang kantina
(ang bahay-kalakal sa halimbawang ito) ay naghahanda at nagluluto ng iba't ibang ulam (ang produkto o
paglilingkod na binebenta) na kanilang ilalagay sa isang kabinet (ang pamilihan) upang malaman ng mga
mag-aaral (ang sambahayan) kung ano ang kanilang mga pagpipilian. Ang mga mag-aaral ay bibili ng kanilang
nais kainin batay sa iba’t iibang salik ng pagkonsumo (factors of consumption) sa pamamagitan ng
pagbabayad ng kaukulang halaga na itinakda ng kantina (presyo ng paggasta) para sa kanilang napiling
pananghalian. Samantala, kapag natanggap na ng kantina mula sa estudyante ang perang bayad, ibinabawas
nito ang aktwal na gastos sa paghahanda at pagluluto ng mga pananghalian at ang matitirang sobra ang siya
namang kita ng negosyo. Ang kita ay isang insentibo upang ipagpatuloy ng bahay-kalakal ang kaniyang
bahagi sa pamilihan. Sa halimbawa na ito, ang kantina bilang bahay-kalakal ay isang produser. Siya ang
nagdadala ng suplay sa pamilihan. Samantala, ang mga mag-aaral naman bilang mga mamimili, ang
nangangailangan.

Sa halimbawa sa itaas, mahalagang tandaan na ang bahay-kalakal (ang kantina) ay hindi maaaring
magplano, mamalengke, maghanda, at magluto ng pagkain nang mag-isa. Ang mga gulay ay hindi nahahanda
nang mag-isa; hindi kaya ng mga lamesa at upuan na linisan ang kanilang sarili. Ang kantina ay isang
organisasyong binubuo ng mga indibiduwal na bahagi rin ng sambahayan.

Upang tumakbo ang isang negosyo tulad ng kantina, kailangan ng iba’t ibang indibiduwal ang negosyante or
entreprenyur na siyang magpapasya kung anong klaseng negosyo ang sisimulan, ano at gaano karaming salik
ng produksyon ang kakailanganin niya, ang magpapahiram sa entreprenyur ng paunang kapital, ang may-ari
ng lupa o espasyo na rerentahan ng kantina, at mga empleyado tulad ng tagaluto at waiter na sya namang
gagawa ng kalakal (ang pagkain) at magbibigay serbisyo sa mga mamimili. Bilang kabayaran sa kontribusyon
sa pang-araw-araw na operasyon ng kantina ng bawat indibidwal na nabanggit, maari silang makatanggap ng
salapi. Ang mga empleyado ay tatanggap ng sahod, ang may-ari ng lupa o espasyo ay tatanggap ng renta o
upa, ang nagpautang ay tatanggap ng
interes, at ang entreprenyur ay
magkakaroon ng kita. Sa loob ng
pamilihan ng mga salik sa produksyon,
ang layon ng sambahayan at mga bahay-
kalakal ay nababaligtad. Ang
sambahayan naman ang produser at
pinanggagalingan ng suplay ng salik ng
produksyon habang ang bahay-kalakal
ang mamimili at nangangailangan ng mga
ito. Kapag pinag-ugnay ang daloy sa

9|AP 9
pamilihan ng mga kalakal at serbisyo at sa pamilihan ng mga salik sa produksyon, dalawang closed loop ang
mabubuo. Ang una (ang berdeng linya) ay nagpapakita sa daloy ng salapi kung saan ang paggasta ng isang
aktor ng ekonomiya ay kita naman para sa isa. Dahil dito, ang pera ay hindi napupunta sa sambahayan
lamang o sa bahay-kalakal lamang. Bagkus, ito ay nagiging importanteng instrumento upang mapanatili ang
tuloy-tuloy na gawaing pang-ekonomiya. Samantala, ang panlabas na mga linya sa dayagram (pula) ay isa
ring closed loop. Ito ay nagpapakita na kinakailangan ng mga bahay-kalakal na gumamit ng mga salik ng
produksyon upang makabuo ng mga kalakal at serbisyong ibebenta at ang mga sambahayan naman ang
kailangang gumamit ng mga natapos na mga produkto upang mapanatili ang kanilang kakayahang magbigay
ng mga salik ng produksyon. Ang paglago ng ekonomiya sa ikalawang modelo ay nakasalalay sa pagtaas ng
produksyon, pati na din ang pagdami at paghusay ng produktibidad ng mga salik ng produksyon. Tumataas
ang produksyon kung dumadami ang pangangailangan ng sambahayan. Ibig sabihin, dadami din ang
pangangailangan sa lakas-paggawa, kapital, at iba pang salik ng produksyon. Kung mas maraming
oportunidad sa trabaho, nagkakaroon din ng mas malaking kita ang mga sambahayan na kanila ring gagamitin
sa pagbili ng mas marami pang kalakal at paglilingkod. Samantala, ang pagtaas ng antas ng pagkonsumo ay
nagdadala ng dagdag kapital sa mga bahay-kalakal na kanila namang gagamitin upang palakihin ang kanilang
kapasidad na lumikha ng iba pang kalakal at paglilingkod.

Ikatlong Modelo: Pamilihang Pinansyal

Ang ikatlong modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya ay nagtataglay ng sumusunod na katangian:

1. Dalawa lang ang pangunahing aktor ng modelong ito—ang sambahayan at mga bahay-kalakal.
2. Ang sambahayan at bahay-kalakal ay lumikha ng tatlong uri ng pamilihan.
3. Ang pagkakaroon ng pamilihang pinansyal ay dahil sa pagkakaroon ng kalabisan (surplus) sa pang-
ekonomiyang gawain ng mga sambahayan at bahay kalakal.
4. Sa pamamagitan ng pamilihang pinansyal, maari ng magplano ang mga sambahayan at bahay-kalakal para
sa kanilang hinaharap.
5. Dahil sa pamilihang pinansyal, ang pag-iimpok at pamumuhunan ay nagiging mahalagang gawain sa
ekonomiya.

Sa ikatlong modelo ay nagkakaroon ng karadagdagang pamilihan kung saan ang mga bangko, kompanya ng
insurance, stock market, at iba pang institusyong pinansyal ang mga pangunahing bahagi. Nabuo ang mga
pamilihang ito dahil nagkaroon ng kakayanan ang mga sambahayan at bahay-kalakal na magdesisyon para sa
hinaharap dulot ng natatanggap na surplus mula sa kanilang gawaing pang-ekonomiya. Di tulad ng sa una at
ikalawang modelo, hindi na kailangan ng sambahayan na gamitin sa pagbili ng produkto o serbisyo ang lahat
ng kaniyang kita. Samantala, maari na ding maglaan ng pinagkukunang-yaman ang mga bahay-kalakal para
sa pagsasaliksik at pagpapaunlad ng mga produkto at serbisyo na maaaring kailanganin ng sambahayan sa
hinaharap. Hindi na lamang ang pangkasalukuyang pangangailangan ang tinutugunan ng mga bahay-kalakal
—maari na rin nitong impluwensyahan ang mga salik ng pagkonsumo sa hinaharap. Sa ikatlong modelo, ang
mga mamimili ay naghahanda na para sa hinaharap sa pamamagitan ng paglagak ng isang parte ng kanilang
kita sa mga bangko, insurance, stock market at iba pang institusyong pinansyal upang hindi na ito maigasta.
Samantala, ang mga bahay-kalakal ay nangungutang sa mga pamilihang pinansyal ng karagdangang kapital
upang gamitin sa planong paglikha para sa hinaharap (pamumuhunan o investments). Dahil dito, hindi na lang
pamimili at paglikha ng produkto ang dalawang gawaing pangekonomiya. Sa loob ng pamilihang pinansyal,
ang pag-iimpok at pamumuhunan ay mahalagang gawaing pang-ekonomiya na rin. Tulad ng ikalawang

10 | A P 9
modelo, ang paglago ng ekonomiya sa ikatlong model ay nakasalalay sa pagtaas ng produksyon. Ngunit hindi
katulad ng ikalawang modelo, ang pamilihang pinansyal ay tumutulong na magdagdagan ang halaga ng salapi
na umiikot sa ekonomiya. Kapag lumaki ang kapital ng bahay-kalakal, maari na ding lumaki ang kita nito at
magkakaroon ito ng kakayanang mag-alok ng mas maraming trabaho. Kapag tumaas ang antas ng trabaho,
dadami din ang makakapag-impok dahil mayroon na silang mas malaking kikitain. Upang maging matatag ang
ekonomiya, kinailangang may sapat na ipon ang sambahayan at kailangan ring may sapat na dami ng bahay-
kalakal na handang mamuhunan.

Ikaapat Na Modelo: Ang Pamahalaan

Ang ikaapat modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya ay nagtataglay ng sumusunod na katangian:

1. Tatlo ang pangunahing aktor ng modelong ito ang sambahayan, mga bahaykalakal, at ang pamahalaan
2. Ang pamahalaan ay kumikilos tulad ng sambahayan sa pamilihan ng kalakal at serbisyo, at tulad ng bahay-
kalakal sa pamilihan ng mga salik ng produksyon.
3. Ang pamahalaan ay hindi kailanman magbebenta ng mga likha nito. Ang mga kalakal at paglilingkod na
likha ng pamahalaan ay para sa pagpapabuti ng kabuuang kalusugan ng pambansang ekonomiya.
4. Tinutustusan ng sambahayan at bahay-kalakal ang mga pampublikong serbisyo, tulong pinansyal at
subsidiyang ipinagkakaloob ng pamahalaan sa pamamagitan ng pagbabayad ng buwis.
5. Ang pagbabayad at pangungolekta ng buwis ay isang mahalahang gawaing pangekonomiya sa modelong
ito. Ang mga naunang modelo ay nakasentro lamang sa mga sambahayan at bahay-kalakal mga pribadong
aktor na may pansariling motibo sa pagkilos sa ekonomiya.
Ang katotohanan ng modernong pamumuhay ay maraming kalakal at paglilingkod ang hindi kaya o hindi nais
na likhain ng bahay-kalakal dahil mas malaki ang kanilang gugugulin kaysa benepisyong kanilang
matatamasa. Samantala, maaring walang kapasidad ang mga sambahayan upang likhain ang mga kalakal o
paglilingkod na ito. Ilan sa halimbawa nito ay ang mga daan, paaralan, at libreng pagpapaospital.

Ito ang dahilan kung bakit kinailangan ng pamahalaan na pumasok sa paikot na daloy ng ekonomiya—upang
maipagkaloob nito sa sambahayan at bahay-kalakal ang mga kalakal at serbisyong parehas nilang kailangan
ngunit hindi nila kayang likhain ng mag-isa. Bilang kontribusyon sa iba’t ibang proyekto para sa kaunlaran na
inilulunsad ng pamahalaan, nagbabayad ng buwis ang sambahayan at bahay-kalakal. Ang buwis na
nakokolekta ng pamahalaan ay tinatawag na public revenue o pampublikong kita.

Bukod sa paglikha ng mga pampublikong serbisyo, may kakayanan rin ang pamahalaan na panatilihin ang
patuloy na pagdaloy ng ekonomiya. Nagkakaloob ito ng tulong pinansyal sa mga sambahayang kulang o
walang kapasidad na kumita. Samantala, ang mga bahaykalakal na nagkakaranas ng kahirapan sa paglago ay
maaring humingi ng subsidiya. Mahalagang tandaan na ang pamahalaan ay hindi tulad ng mga sambahayan
at bahaykalakal sapagkat ang gawaing pang-ekonomiya nito ay batay sa kung ano ang kinakailangan ng
nakararami. Binibigyan nito ng pantay na oportunidad ang lahat ng kalahok ng ekonomiya na palaguin ang
kanilang sarili. Ang buwis na kinokolekta ng pamahalaan ay hindi bayad ng mga sambayanan at bahay-kalakal
sa mga pampubikong produkto at paglilingkod. Bagkus, masasabing ang buwis ay isang pamamaraan upang

11 | A P 9
masiguradong magpatuloy ang paikot na daloy ng ekonomiya ng walang pangamba sa maaring mga
pagbabagong dadalhin ng teknolohiya, at produktibidad ng mga salik ng produksyon. Sa ikaapat na modelo,
ang tatag ng ekonomiya ay nakasalalay sa mga proyektong kayang itaguyod ng pamahalaan. Mahalagang
maging epektibo ang paghahatid ng mga serbisyo publiko at pati na din ang paraan sa paniningil ng buwis.
Importanteng siguraduhin ng pamahalaan na hindi makakabawas sa produktibidad ng sambahayan at bahay-
kalakal ang pagbabayad nito ng buwis. Sa kabilang banda, hindi rin dapat maging palaasa ang mga tao at
negosyo sa tulong na ibibigay ng pamahalaan.

Ikalimang Modelo: Panlabas na Sektor

Ang ikalimang modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya ay nagtataglay ng sumusunod na katangian:

1. Ang ekonomiya sa ikalimang modelo ay higit na mas malaki dahil hindi na lamang ito tumutukoy sa
ekonomiya ng isang bansa.
2. Sa ikalimang modelo, ang mga gawaing pang-ekonomiya ng iba’t ibang bansa ay nakakaapekto sa mga
gawaing pang-ekonomiya ng isang bansa.
3. Dahil sa panlabas na sektor, mayroong mga bagong oportunidad ang sambahayan at bahay-kalakal dahil
mas malaki na ang mga pamilihan kung saan sila maaring makipag-ugnayan.
4. Kinakailangan ng mga sambahayan at bahay-kalakal na palakihin ang kanilang kakayahan at produktibidad
dahil sila ay makakaharap ng kompetisyon sa mas marami pang mga sambahayan at bahay-kalakal mula sa
ibang bansa.
5. Ang pagluluwas (export) at pag-aangkat (import) ay dalawang karagdagang gawaing pang-ekonomiya sa
modelong ito.

Dahil sa tuloy-tuloy na pag-unlad ng teknolohiyang pang transportasyon, komunikasyon, at pangangalakal,

naging mas madali na ang pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa isa’t isa. Kung noon ay kailangan pang
maglakbay nang malayo ng mga negosyante upang magkaroon ng pagkakasosyo sa ibang negosyo sa ibang
bansa, ngayon ay maari na silang mag-usap sa pamamagitan ng teleconference. Maari na ring matuklasan ng
isang bahaykalakal kung anong uri ng mga kalakal ang ninanais at kinakailangan ng mamayan ng isang bansa
upang maging gabay sa sarili nitong siklo ng produksyon.

Ang pandaigdigang kalakalan (global trade) ay nagbubukas ng panibagong mga oportunidad para sa
mga sambahayan at bahay-kalakalan. Halimbawa, sa usapin ng akas-paggawa, maari ng makakuha ng
trabaho ang mga tao sa mga bahay-kalakalan na nakatayo sa ibang bansa. Maari ding makabili ang mga
bahay-kalakal ng mga mas murang salik ng produksyon (pag-aangkat o importation). Bukod pa rito, maari
nang makakuha ng mas malaking kita ang mga bahay-kalakal para sa mga likha nito kung ito ay magbebenta
sa labas ng bansa (pagluluwas o exportation). Ngunit mayroon ding hamon ang kailangang harapin ng mga
sambahayan at bahaykalakal sa pagbubukas ng pandaigdigang kalakalan. Kailangan nilang paunlarin ang
kani-kaniyang kakayahan, kaalaman, at produktibidad dahil mas marami na ring kakompetisyon sa pagtamo
ng kanilang layunin at bahagi sa ekonomiya. Upang maging matatag ang ekonomiya, kinakailangan ng tamang
balanse sa pagkilos ng sambahayan, bahay-kalakal, at pamahalaan sa loob ng iba’t ibang mga pamilihan.

12 | A P 9
Mahalaga ring maging maalam ang pamahalan sa pinansyal na pagpaplano upang makapaglaan ito ng sapat
na pinagkukunang-yaman na susuporta sa mga pang-ekonomiyang gawain ng mga sambahayan at bahay-
kalakal.

PANGALAN: PETSA:
Alamin Natin
BAITANG AT SEKSYON: GURO:

Gawain 3: Buuin ang Daloy!

A. Kumpletuhin ang dayagram na ito.

B. Isulat sa patlang ang inilalarawan sa bawat bilang.

____________________ 1. Isang sistema ng ekonomiya kung saan ang presyo ang nagtatalaga kung ano,
paano, para kanino, at gaano karami ang mga kalakal at serbisyo na dadalhin sa mga pamilihan.
____________________ 2. Ipinanukala ng ekonomistang ito na mayroon tatlong aktor ang ekonomiya: ang
proprietary class, ang productive class, at ang sterile class.
____________________ 3. Ito ang deskripsyon sa ekonomiya kung saan ang kitang natanggap ng bahay-
kalakal mula sa pagbebenta ay parehas sa halaga ng kalakal at paglilingkod na kaniyang natapos; ibinibili
naman ng indibiduwal ang kaniyang sahod ng kaniyang mga pangangailangan.
____________________ 4. Ito ang tawag sa aktor ng ekonomiya na gumagawa ng mga produktong
ipinagbibili sa mga pamilihan.
____________________ 5. Ito ang tawag sa aktor ng ekonomiya na nagbibigay ng lakaspaggawa upang
makapagprodyus ng mga kalakal na ipinagbibili.

Isaisip Natin
Gawain 4: Pagtapat-Tapatin Natin!
Panuto: Hanapin sa Hanay B ang hinihingi o inilalarawan ng Hanay A.

13 | A P 9
Gawain 5: Punan Mo Ako!

Panuto: Isa-isahin ang hinihingi.

A. Gawaing pang-ekonomiya sa ikalawang modelo.

1. ______________________________

2. ______________________________

B. Dagdag na gawaing pang-ekonomiya sa ikatlong modelo.

3. ______________________________

4. ______________________________

C. Gawaing pang-ekonomiya na naidagdag sa ikaapat na modelo.

5. ______________________________

6. ______________________________

D. Gawaing pang-ekonomiya na naidagdag sa ikalimang modelo

7. ______________________________

8. _____________________________

E. Ang dalawang pangunahing aktor ng ekonomiya. Kung wala sila, wala ring daloy ng ekonomiya.

9. ______________________________ 10. ______________________________

Sagutan Natin
Gawain 6: I-uri mona yan!
Isulat sa patlang kung kaninong responsibilidad o saan nagaganap sa paikot na daloy ang mga
sumusunod.

SB – Sambahayan PM – Pamahalaan
BK – Bahay-kalakal BN – Bangko
PS – Pamilihan ng Salk ng Produksiyon XM – Panlabas na Sektor
PP – Pamilihan ng mga Produkto at Serbisyo

__________1. Nagmamay-ari ng mga salik ng produksiyon.

__________2. Nagbebenta ng mga produktonat serbisyo sa labas ng bansa.
__________3. Nagpoproseso ng mga salik ng produksiyon upang maging mga yaring produkto at
serbisyo.
__________4. Halimbawa nito ay ang mga ahensiyang nagsasanay ng lakas-paggawa.
__________5. Dito mabibili nang tingi ang mga produktong kailangan ng sambahayan.

14 | A P 9
 __________6. Nagbabayad ng buwis mula sa sahod.
__________7. Nagbibigay ng mga serbisyong pampubliko.
__________8. Nagbabayad ng buwis mula sa kita ng negosyo.
__________9. Itinatabi ang salapi ng sambahayan.
__________10. Nagpapautang sa mga bahay-kalakal upang mapaunlad ang kanilang produksiyon.
__________11. Nangongolekta ng buwis.
__________12. Nagpapanatili ng kaayusan sa daloy ng ekonomiya.
__________13. Pangunahing tagabili ng lupa, lakas-paggawa, kapital, at entrepreneur.
__________14. Tumatanggap ng upa, sahod, interes, at tubo.
__________15. Sumusunod sa mga pandaigdigang batas sa kalakal.

Gawain 7 Situation Analysis. Isulat sa kahon ang epekto ng mga pahayag sa bawat bilang.

1. Mas mataas ang demand kaysa sa suplay

2. Mas Malaki ang gastos kaysa sa kita

3. Mas mataas ang halaga ng import sa export

4. Pag-iimpok sa bangko

5. Mataas na gastos sa produksyon

6. Kakulangan ng puhunan ng kompanya

at serbisyo para sa sambahayan

Gawain 7 Sagutin mo Ang Taong Ko!

Panuto: Ang pang-unawa sa paksa ang gamitin sa pagpapaliwanag ng mga sagot.

1. Paano nag-uugnayan ang sambahayan at bahay-kalakal?

_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________

2. Paano nagkaroon ng inflow at outflow sa ekonomiya?

_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
3. Paano nakatulong ang paikot na daloy ng produkto at serbisyo sa paglalarawan ng ekonomiya?

_______________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

4. Paano ka magiging bahagi ng gawaing pang-ekonomiya ng bansa?

_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

15 | A P 9
Tandaan

 Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay naglalarawan ng ugnayan

ng iba’t ibang aktor at gawain sa isang pambansang ekonomiya.
 Ang mga aktor sa paikot na daloy ng ekonomiya ay ang
sambahayan, bahay-kalakal, pamahalaan, at panlabas na sektor.
 Ang mga uri ng pamilihan sa paikot na daloy ng ekonomiya ay
ang pamilihan ng mga kalakal at paglilingkod (goods market),
pamilihan ng mga salik at produksyon (factors market), at
pamilihang pinansyal (financial market).
 Mayroong limang modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya kung
saan nadaragdagan ang mga kabahagi ng daloy na ito. o Ang una
ay ang simpleng ekonomiya kung saan iisa ang konsumer at
prodyuser; o Ang pangalawa, kung saan ang pagbenta at pagbili
ang pangunahing gawaing pang-ekonomiya; o Ang pangatlo, kung
saan pag-iimpok at pamumuhunan sa pamilihang pinansyal ang
pangunahing gawaing pang-ekonomiya;
 Ang pang-apat, kung saan ang pangunahing gawaing
pangekonomiya ay ang pagbabayad at pangungolekta ng buwis; o
Ang panlima, kung saan mayroon ng panlabas na sektor na nag-
aangkat at nagluluwas ng mga kalakal at mga paglilingkod, at
mga salik ng produksyon.

Sanggunian

 Bon, C and Bon, R., (2015) “Ekonomiks sa Makabagong Panahon” Vibal

publishing House
 Benitez, E., (2020) “Ugat ng Lahi: Ekonomiks” AKM Publishing House
 Imperial et. al, (2017) “Kayamanan: Ekonomiks” Rex Book Store

 Flores, H., (2017) “Kalakaran sa Ekonomiks” St. Bernadette Publishing

House

16 | A P 9
 AralinA. 2
B.
Pambansang Kita
L
A Sa aralin na ito, inaasahang matutuhan ang mga sumusunod:
Y
U  Nasusuri ang pamamaraan at kahalagahan ng pagsukat ng pambansang kita.
N
I
N

Kalimitan ginagawang batayan ng kaunlaran ng abnsa ang Gross National Product

(GNP) at Gross DomesticProduct (GDP) nito. Ang kakayahang magprodyus ay sinusukat sa mga
katangian ng bawat sangkap ng produksiyon. Kapag mahusay, maunlad at makabago ang mga
pamamaraan sa pagproproseso ng produkto ay tiyak na de-kalidad din ang mga produkto at serbisyong
malilikha.
Sa araling ito ay tatalakayin ang mga ibat’t ibang uri ng panukat ng kaunlaran na
ginamit sa pagtukoy ng naabot na progreso ng bawat bansa. Susuriin ang mga ginagamit na batayan o
indikasyon ng kaunlaran tulad ng pagtugon sa implasyon at deplasyon, per capita income, at iba pa.
Susuriin ang mga kahalagahan at kaugnayan nito sap ag-aaral ng makroekonomiks.

Simulan Natin

Gawain 1 Balitang Pangkaunlaran.

Suriin ang nilalaman ng pangunahing balita at sagutin ang pamprosesong tanong.

FLASH

GDP NG PILIPINAS
TUMAAS NG 6.8%
Pamprosesong Tanong:

1. Bilang mag-aaral, nararamdaman mo ba ang sinasabing pag-unlad? Bakit?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________

2. Ano ang implikasyon ng balita sa ating ekonomiya?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
__________________

17 | A P 9
 Talakayin Natin

Ayon kay Adam Smith, malalaman natin kung ang isang tao ay mayaman o mahirap depende sa
kung anong mga pangangailangan, kaginhawahan, at libangan ang kaya niyang tustusan. Ito ang dahilan
kung bakit lahat ng bansa ay gumagamit ng Gross National Product at Gross Domestic Product, upang
sukatin ang kanilang pinansiyal na kakayanan. Mula sa halaga ng GNP at GDP ng isang bansa, masasabi
kung ito ay mahirap o mayaman.

Ang lahat ng panukat sa pambansang kita ay gumagamit ng apat na salik na maaari ding makita sa
paikot na daloy ng ekonomiya. Ang mga salik na ito ay ang sumusunod:
paggasta ng mga consumer (C), pamumuhunan ng mga bahay-kalakal (I), paggasta ng pamahalaan
(G), at ang pagkakaiba sa pagitan ng halaga ng mga produkto na na-import at ang halaga ng mga
produkto na na-export ng isang bansa (net exports o X).

Ang pagkakaiba sa bawat paraan ng pagsukat sa pambansang kita ay nakasalalay sa kung sino ang
nagmamay-ari ng kita (ownership), at kung saan ginawa ang paggasta (location). Sa sumusunod na
paglalarawan ay ginamit ang ekonomiya ng Pilipinas bilang batayan ngunit ang mga ideya ng mga
konseptong tatalakayin ay totoo rin para sa ibang bansa.

Ang Gross National Product

Ang GNP ay market value ng lahat ng kalakal at serbisyo na ginawa, niyari, o nilikha ng mga
Pilipinong manggagawa at ng mga bahay-kalakal na pagmamay-ari ng mga Pilipino, saanman sila
nakabase. Ginagamit ng mga ekonomistang Pilipino bilang pagsasalarawan ng GNP ang mga salitang
“Gawa Ng Pilipino.” Ang GNP ay sinusukat taon-taon ng National Economic Development Authority
(NEDA) mula sa mga estatistikong kinalap ng Philippine Statistics Authority (PSA).

Narito ang ilang salik na kabilang sa pagsukat ng GNP:

Binibilang na parte ng GNP ang kita ng mga Overseas Filipino Workers (OFWs) at mga negosyo ng mga
Pilipino na may operasyon sa ibang bansa.
Ang mga produktong lokal na gagamitin bilang hilaw na materyales ay hindi pa isinasama sa pagbilang ng
GNP. Halimbawa, ang dahon ng abaka, kapag pinitas ay walang epekto sa GNP ng bansa. Subalit,
kapagito ay dinala na sa pamilihan at binili na ng isang bahay-kalakal upang gamiting materyales para sa
pamaypay, maidadagdag sa GNP ang market value nito.

Ang kita at buwis na binabayaran ng mga international at multinational corporation na matatagpuan sa

Pilipinas, ngunit may head office sa ibang bansa at pag-aari ng mga dayuhan ay hindi kasama sa
pagbilang ng GNP. Hindi kabilang sa GNP ng Pilipinas ang sahod ng mga foreigner na nagtatrabaho sa
Pilipinas.
• Hindi rin kabilang sa GNP ang mga produktibo ngunit hindi binabayarang trabaho, halimbawa na lamang
ang pag-aalaga ng isang nanay sa kaniyang mga anak, o kaya naman ay pagboboluntaryo sa mga non-
government organization (NGO). GNP ang ginagamit upang ikumpara ang estado ng ekonomiya ng mga
bansa. Halimbawa, sa larawan sa ibaba, makikita na ang ekonomiya ng Thailand ay mas malaki kaysa sa
Pilipinas, ngunit mas malaki naman ang ekonomiya ng Pilipinas kaysa sa Vietnam.

18 | A P 9
Bagaman ginagamit ang GNP bilang panukat ng pinansiyal na kapasidad ng isang bansa, hindi ginagamit
ang mga salitang “mayaman” at “mahirap” bilang pagsasalarawan. Bagkus, sinasabing “mas malaki” o
“mas malago” ang isang ekonomiya kung mas mataas ang GNP nito kaysa sa ibang bansa.Mapapansin sa
larawan sa sinundang pahina na hindi GNP ang terminong ginamit sapagkumpara sa mga bansa. Bagkus,
ginamit ang panibagong terminong Gross National Income (GNI). Bagaman parehas ang konsepto sa likod
ng GNP at GNI, marami nang pagbabago sa pagkalkula ng GNP, kaya naman sa larangan ng
internasyunal na estatistika, kilala na ito sa tawag na Gross National Income. Sa pagpapatuloy ng aralin,
makikita sa pagsasalarawan ng GNI kung paano pa sila nagkakaiba ng GNP, pati na rin ang mga dahilan
kung bakit hindi na ginagamit ang GNP sa internasyunal na pagkukumpara ng mga bansa.

Ang Gross Domestic Product

Ang GDP ay ang halaga ng lahat ng produkto at serbisyo na ginawa, niyari, o nilikha ng mga
indibiduwal at ng mga negosyo sa loob ng Pilipinas. Kung ang GNP ay ginagamit na panukat sa halaga ng
gawaing pang-ekonomiya ng lahat ng Pilipino, ang GDP naman ay ginagamit na panukat sa gawaing pang
ekonomiya sa loob mismo ng bansa. Ito ang dahilan kung bakit isinasalarawan ito ng mga Pililipong
ekonomista sa pamamagitan ng pansariling tawag na “Gawa Dito sa Pilipinas.”

Ang GDP ay sinusukat nang kapatan o quarterly, ngunit mayroon ding taunang pagbabalangkas nito.
Kabilang sa pagtatala ng GDP ang mga sumusunod:
 Halaga ng pinal na produkto at serbisyong binili o ginamit ng mga pribadong consumer, kabilang
na ang value-added ng bawat materyales na ginamit upang makabuo ng isang tapos na produkto.
Halimbawa, sa paggawa ng pamaypay, iba ang halaga ng raw material na abaka sa tapos na
produkto. Ang pagkakaiba sa halaga ay ang tinatawag na value added.
 Halaga ng mga produkto at serbisyong binili o ginamit ng pamahalaan upang maghatid ng mga
pampublikong serbisyo sa mga mamamayan.
 Interes sa pamumuhunan at pag-iimpok ng mga indibiduwal at ng mga bahay-kalakal.
 Lahat ng pampubliko at pampribadong kita ng isang bansa buhat sa mga investment.
 Net export o ang halaga ng kabuuang export ng bansa, bawas na ang halaga ng kabuuang angkat
o import nito.

Sa kasalukuyan, ang GDP ay tinaguriang pinakamahalagang indikasyon ng pag-unlad ng isang

bansa. Ginagamit din ito bilang panukat sa estado o kalagayan ng mga mamamayan sa isang bansa.
Halimbawa, sa ilang internasyunal na paghahambing, ang mga bansa na may mataas na GDP ay
kadalasang may mas mataas na inaasahang haba ng buhay o life expectancy.

Ang Gross National Income

Bagaman ang aralin na ito ay nakatuon lamang sa pagsasalarawan ng GNP at GDP bilang panukat
ng ekonomiya ng isang bansa, mahalagang malaman natin na hindi na ginagamit ang GNP sa
pagkukumpara ng pang-ekonomikong kalagayan ng mga bansa sa internasyunal na kalakaran.
Bagkus, ginagamit na ang Gross National Income o GNI.

Ang pagbabagong ito ay dahil sa mga nakitang limitasyon ng GNP. Narito ang ilan sa limitasyong
naitala:

 Ang GNP ay nakasalalay sa kasalukuyang halaga ng mga bilihin, kaya hindi maaaring

19 | A P 9
 ikumpara ang bawat taon nang basta-basta na laman, bagkus, kailangan pang i-convert ang
GNP na nais ikumpara sa isang batayang taon (base year) upang makuha ang pamantayang
presyo ng mga produkto.
 Hindi sinasalamin ng GNP ang pagbabago ng populasyon ng isang bansa. Hindi nakikita rito
ang pagdami ng mamamayang may kakayahang magtrabaho, na maaaring maging dahilan ng
pagtaas ng GNP.
 Hindi rin makikita sa GNP ang epekto ng negative externalities o iyong mga salik na
nakapagpapabawas ng produktibilidad ng isang bansa. Halimbawa, ang pagkakaroon ng
sakuna ay maaaring magpataas ng GNP ng isang bansa dahil kailangang magpatayong muli
ng mga gusali, o kaya ay ipaayos ang mga daan. Sa ganitong pagkakataon, ang paggalaw ng
GNP ay hindi tunay at makabuluhang pagtaas.
 Hindi sinasalamin ng GNP ang tunay na distribusyon ng kita sa lipunan. Kahit na tumaas ang
GNP sa isang taon, hindi ito nangangahulugang bumuti ang buhay ng lahat ng mamamayan
ng isang bansa.

Kung ang GNP ay ang kabuuang halaga ng lahat ng produktong nagawa ng mga Pilipino,ang GNI
naman ay ang kabuuang kita (mula sa pag-aari ng mga salik ng produksyon) na natanggap ng mga
Pilipino, saan man sila nakatira, pati na rin ang mga ginastos ng mga Pilipino at dayuhan sa loob ng
bansa. Kasama rin sa GNI ang buwis na binayaran ng mga dayuhang negosyo na may operasyon sa
Pilipinas, at ang benepisyo (tulad ng pensyon) at sahod ng mga dayuhang sa Pilipinas na nakatira,
permanente man o hindi. Ang GNI ay sumasalamin sa aktuwal na salapi na dumadaloy sa ekonomiya ng
bansa, na maaaring pagmulan ng buwis na gagamitin ng pamahalaan para sa mga pampublikong
produkto at serbisyo nito.

May mga internasyunal na organisasyon tulad ng World Bank na mas gustong gamitin ang GNI kaysa sa
GNP, dahil kadalasan ay maliit lamang ang pagkakaiba nito mula sa GDP. Ayon sa maraming
ekonomista, dahil sa paikot na daloy ng ekonomiya, ang halagang natatanggap ng isang bansa at ang
kanilang ibinabayad sa ibang bansa ay hindi gaanong nagkakaiba. Maaari lamang magkaroon ng
malaking discrepancy ang GNI at GDP ng isang bansa kung ito ay tumatanggap ng malaking foreign aid
tulad ng East Timor o kaya naman ay kung ang malaking bahagi ng ekonomiya nito ay nasa kontrol ng
mga dayuhang negosyo tulad na lamang sa kaso ng Ireland.

Mula sa GNI, naniniwala ang mga ekonomista na mas madaling matutukoy ng mga bansa ang
kabuuang badyet na maaari nilang gamitin upang suportahan ang mga pang-ekonomikong layunin ng
bansa. Sa Pilipinas, ginagamit pa rin ang terminong GNP para sa pambansang kita, ngunit ginagamit
nito ang GNI kapag ikinukumpara na ang Pilipinas sa ibang bansa.

Ang Pagkakaiba ng Gross National Product, Gross Domestic Product at Gross National Income

Ang talahanayan sa kasunod na pahina ay nagbubuod kung ano ang kasama at hindi kasama sa GNP,
GDP, at GNI. Gamitin natin ang ekonomiya ng Pilipinas.

20 | A P 9
 Alamin Natin

Gawain 2 Kaalaman
Isulat sa patlang ang kahulugan ng mga sumusunod na mahahalagang terminolohiya.

1. Gross National Product-________________________________________________________

2. Gross Domestic Product-_______________________________________________________

3. Net Factor Income From Abroad-_________________________________________________

4. Real Gross National Product-____________________________________________________

5. GNP Deflator-________________________________________________________________

Gawain 3 Suriin mo yan!

Isaisip Natin

21 | A P 9
 Gawain 4 Sanhi at Bunga
Isulat ang maaring sanhi ng mga sumusunod ng mga sumusunod na pangyayari sa
ekonomiya ng isang bansa.

1. Labis na pagtaas ng presyo-

2. Kawalan ng trabaho-

3. Mataas na GDP-

4. Mababang GNP ng Pilipinas-

5. Maraming OFW ang nagpadala ng dolyar sa Pilipinas sa kasalukuyang taon-

6. Marami sa mga mamamayan ay inilalaan ang malaking bahagdan ng kanilang kinikita sap ag-
iimpok-

7. Mataas ang kinikita ng isang manggagawa sa kanyang trabaho-

8. Walang kalakalang panlabas na nagaganap sa isang bansa-

9. Maraming dayuhan ang nagtatayo ng Negosyo sa Pilipinas-

10. Mataas ang pambansang kita-

Subukan pa Natin

Gawain 5
Pagsusuri
ng Grap.
Suriin ang grap batay sa mga katanungan sa ibaba.
1. Ilan ang GNP sa taong 2010?_________________________________________________

2. Anong taon ang may pinakamaliit na GNP?______________________________________

3. Ilan ang diperensya ng GNP ng taong 2010 sa taong 2009?_________________________

4. Ilan ang annual growth rate noong 2010?________________________________________

5. Ilan ang inilaki ng growth rate ng 2010 sa growth rate ng 2009?_______________________

22 | A P 9
 1. Ilan ang GDP current prices sa taong 2010?__________________________________
2. Ilan ang real GDP ng 2009?_______________________________________________
3. Ilan ang diperensya ng real GDP ng taong 2010 sa taong 2009?__________________
4. Ilan ang real GDP growth rate ng 2010?_____________________________________
5. Anong taon ang may pinakamababang real GDP growth rate?____________________

Tandaan

 Ang Gross National Product o Kabuoang Pambansang Produkto ay

ang kabuoang pamilihang halaga ng mga naprosesong produktong
tapos at mga serbisyong nalikha sa isang partikular na bansa sa llob ng
isang fiscal year o taong ginawa ang pagtatantiya at pagsukat.
 Ang nominal GNP ay pagsukat ng GNP para sa kasalukuyang
taon at ang batayan ay aktuwal na presyo o market value ng
mga produkto at serbisyo sa pamilihan.
 Ang real GNP o totoong GNP naman ay pagtutuos ng kabuuang
halaga ng produkto at serbisyo ng bansa ayon sa basehang taon
(base year) na ang ginagamit ay ang presyong hindi nagbabago.
 Ang GNP deflator ay tinatawag ding implicit index na ginagamit
upang maalis ang epekto ng implasyon sa GNP. Sa pamamgitan
nito, maaaring makuha ang totoong GNP o real GNP.

Sanggunian
 Bon, C and Bon, R., (2015) “Ekonomiks sa Makabagong Panahon” Vibal
publishing House
 Benitez, E., (2020) “Ugat ng Lahi: Ekonomiks” AKM Publishing House
 Imperial et. al, (2017) “Kayamanan: Ekonomiks” Rex Book Store

 Flores, H., (2017) “Kalakaran sa Ekonomiks” St. Bernadette Publishing

House

23 | A P 9
 Aralin 3 Implasyon
L
A
Y Sa aralin na ito, inaasahang matutuhan ang mga sumusunod:
U
N  Natatalakay ang konsepto, dahilan, epekto at pagtugon sa implasyon.
I
N

Palagiang suliranin ng ekonomiya partikular ng sambahayang sektor ang tungkol sa pagtaas ng

presyo ng mga pangunahing bilihin. Dahil dito ay nararapat na maunawaan ang iba’t ibang salik o dahilan
ng implasyon.
Sa araling ito ay tatalakayin ang mga dahilan, epekto, at paraan ng pagsukat ng implasyon sa
bansa. Nararapat na malaman ito ng mga mag-aaral upang masuri kung sila ba ay kabahagi din ng
implasyong nagaganap. Malalaman nila kung sila ba ay may magagawa upang mabawasan ang suliranin
sa pagtaas ng presyo ng bilihin.

Simulan Natin

Gawain 1 Balitang Nakabibigla

Suriin ang balita at sagutin ang mga pamprosesong tanong.

PRESYO NG “FACE MASK” TUMAAS

NG 300% DAHIL SA SAKIT NA
COVID-19
Pamprosesong Tanong:
May pakikialam ba ang pamahalaan sa pagkontrol ng presyo ng naturang produkto? Pangatwiranan.

Pagyabungin Natin

Gawain 2 Suri-larawan
Suriin ang larawan sa ibaba at sagutin ang mga sumusunod na katanugan sa ibaba

40.00/Kilo 50.00/Kilo

24 | A P 9
Ano ang ipinapakitang pagbabago sa larawan?

Talakayin Natin

Kahulugan ng Implasyon

Ang implasyon ay ang patuloy na pangkalahatang pagtaas ng mga presyo ng mga bilihin sa lahat
o halos lahat ng pamilihan sa buong bansa. Kabilang dito ang mga produktong ginagamit natin sa araw-
araw na pamumuhay at ang iba naman ay may mahalagang papel na ginagampanan sa produksyon tulad
ng harina at langis.
Noong unang panahon sa kasaysayan ng ekonomiya ng Europe ay nakaranas ito ng hyperinflation.
Naranasan ito sa panahon ng Great Depression noong 1920 at labis na naapektuhan nito ang bansang
Germany. Ang hyperinflation ay ang sobrang pagtaas ng presyo ng mga bilihin bawat araw habang
sinasabayan ito ng kawalan ng trabaho kung kaya’t walang kakayahang bumili ang mga mamamayan.
Ang deplasyon naman ay ang patuloy na pangkalahatang pagbaba ng mga presyo ng mga bilihin
sa lahat o halos lahat ng pamilihan sa buong bunso. Ito ay nagaganap kapag ang mga mamamayan sa
isang bansa ay nawawalan ng kakayahang bumili dahil sa malawakang kawalan ng hanapbuhay,
pagsasara ng mga negisyo, at pagabagsak ng ekonomiya. Nangyari ito sa Japan sa kalagitnaan ng
dekada 90. Dahil dito, humina ang Negosyo sa Japan na naging dahilan ng pagbaba ng paglago ng
kanilang ekonomiya.

Mga uri ng Implasyon

1. Cost-Push Inflation
Nagkakaroon ng ganitong uri ng implasyon kapag ang mga halagang ginastos sa paglikha
ng produkto ay ginastusan ng Malaki o may kamahalan. Upang mabawi ng mga mangangalakal
ang kanilang puhunan ay ikinakarga o ipinapasa nila ito sa mga mamimili o konsyumer. Ang ilan sa
mga posibleng dahilan ng pagtaas ng presyo ay ang pagtaas ng presyo ng langis sa pandaigdigang
mercado, pagdagdag ng pamahalaan sa mga singiling buwis, paghahangad ng mga
mangangalakal na kumite ng Malaki, paghingi ng karagdagang sahod, pakikielam ng middleman sa
pagahhatid ng produkto, at pangungutang ng pamahalaan sa ibang bansa at mga internasyunal na
institusyong pampinansyal.

2. Demand-Pull Inflation
Nagkakaroon ng ganitong uri ng implasyon kapag marami ang naghahangad ng isang
particular na produkto. Sasabayan pa nito ang pagtatago ng mga negosyante ng mga produkto o
hoarding. Halimbawa, kapag malapit ang kapistahan sa isang lugar ay tataas ang demand sa mga
karne ng baboy at manok, at iba pang sangkap sa pagluluto.

3. Import Inflation
Ang ating bansa ay kinakikitaan ng pagiging palaasa sa mga dayuhang materyales na
ginagamit sa paglikha ng produkto. Ang tawag dito ay import dependent na ginagamit sa assembly
line sa paggawa. Kapag nagkakaroon ng pagtaas ng halaga ng dolyar laban sap iso, nagdudulot ito
ng mataas na puhunang kinakailangan upang mabili ang mg
a imported na materyales. Ipinapasa ito sa mga mamimili upang mabawi ang puhunang nagdudulot
ng implasyon.

4. Structural Inflation
Upang makahanap ng solusyon ang pamahalaan sa pagsagot ng suliraning pang-
ekonomiya, nagsasagawa ito ng iba’t ibang hakbang o plano na maaaring makaapekto sa iba’t
ibang sector ng ekonomiya. Kapag nagpatupad ng bagong kaparaanan sa pagbabayad ng buwis
ay makakaapekto ito sa pagitan ng mga manggagawang kumite ng kinsenas at katapusan o wage
earners at mga namumuhunan o profit earners.

MGA DAHILAN, BUNGA AT SOLUSYON NG IMPLASYON

DAHILAN BUNGA SOLUSYON

1. Sobrang salapi na Pagtaas ng demand Pagpapatupad ng Tight
umiikot sa ekonomiya Money Policy
 Nangyayari ito sa  Dahil sa maraming tao  Dapat magpatupad
panahon ng ang may kakayahang ang pamahalaan ng
kapaskuhan at bumili ay tumataas ang mga polisiya na mag-
eleksyon. Mula sa demand ng mga uutos sa BSP na

25 | A P 9
 mga remittances ng produkto.Kailangan bawasan ang
mga OFW at gastos man ito o hindi pa sirkulasyon ng pera
ng mga pulitiko. gaano kailangan. sa ekonomiya.

2. Monopolyo/kartel Kinokontrol ang presyo Sugpuin at Parusahan

 Iisa o iilan lamang ang  Dahil nasa kanila ang  Nararapat na maging
nagpapatakbo ng control ng lahat ng suplay seryoso ang
Negosyo. Ang kartel ay ay naitatakda nila ang pamahalaan sa
lihim na samahan o presyo na dapat pairalin pagbuwag sa mga kartel
sabwatan ng mga sa pamilihan. at patawan ng mas
mangangalakal sa isang mabigat na parusa.
industriya.
3. Export Orientation Kakulangan ng suplay sa Produksyon para sa local
 Higit na tinutugunan ang local na mercado. na pangangailanagan.
pangangailangan ng
pandaigdigang
merkado.
4. Middleman sa pamilihan Pagdaragdag ng halaga ng Pagtatakda ng price control
 Ito ang mga produkto  Dapat itakda ng
negosyanteng  Dahil sa kanila pamahalaan ang isang
kumukontrol ng daloy ng nagmumula ang halos makatuwirang presyo ng
produkto mula lahat ng kabuuang produkto.
agrikultura patungong suplay bay
industriya. nakapagdaragdag sila.

5. Mataas na gastos sa Pagbaba ng suplay Pataasin ang produksyon

produksyon  Dahil sa kaunti lamang  Upang maging balance
 Nagkakaroon ng mataas ang puhunan at ang dami ng demand at
na presyo o gastos na tumataas ang gastos ay suplay ay kinakailangan
ibinabayad sa bawat nagbubunga ito ng maliit na pataasin ang
salik ng produksyon. na bilang o kantidad ng produksiyon sa
nalikhang produkto. pamamagitan ng
pagbibigay ng subsidy
ng pamahalaan.
6. Import Dependent Pagdagsa ng Imported Pagpapatupad ng
 Halos lahat ng Products proteksyonismo
materyales na gingamit  Nagdudulot ito ng  Nararapat lang na
upang makalikaha ng mahigpit na bigyan ng proteksyon
panibagong produkto kompetisyon sa mga ng pamahalaan ang
upang ibenta muli ay local na produkto at mga local na
nagmumula sa mga serbisyo. namumuhunan tulad
improved na produkto. ng subsidy at
mababang singil sa
buwis.

Ang Consumer Price Index (CPI)

Sa pag-aanalisa ng pagbabago ng presyo sa pamilihan ay laging nababanggit ang

Consumer Price Index. Ito ay sistema ng pag-alam ng average ng paggalaw o pagbabago ng
presyo ng mga produktong madalas at palagiang tinatangkilik ng mga konsyumer.Dahil dito
napapag-aralan ang pamumuhay ng mga konsyumer sa kanilang kilos ng pagbili ng produkto.

Market Basket

Ang market basket ay naglalaman ng mga produkto at serbisyong karaniwang

kinokonsumo ng mga mamimili na siyang kumakatawan sa lahat ng mga produkto at serbisyong
ginagamit ng lahat ng mga mamimili sa isang partikular na lugar.

Pagsukat ng Consumer Price Index

Upang makuha ang CPI, mahalagang malaman ang presyo ng mga nakapaloob sa market
basket sa isang particular na lugar. Sa pamamagitan nito, masusuri ang pangkalahatang
pagbabago sa presyo ng mga bilihin.

26 | A P 9
 Kabuuang Presyo ng Kasalukuyang Taon
CPI = x100
Kabuuang Presyo ng Basehang Taon

Pagkompyut ng Antas ng Implasyon

Makuuha ang rate ng implasyon sa pamamagitan ng pagbawas ng price index ng basehang

taon sa price index ng kasalukuyan o takdang taon, pagdivide ng resulta sa price index ng
basehang taon, at pagkaraan ay npag-multiply ng resulta sa 100.

Pormula:

CPI (kasalukuyang taon) – (CPI nagdaang taon)

Inflation rate = x 100
CPI (nagdaang taon)

Halimbawa, gumamit ng haypotetikal na datos:

CPI 2011 – CPI 2010

X 100
CPI 2010

CPI 2010 = 100

CPI 2011 = 148.6

148.6 – 100
Inflation Rate = x 100
100

48.6
= x 100
100

= 0.486 x 100

Inflation Rate = 48.6% ang IR sa taong 2011

Purchasing Power of Peso

Nasusukat din sa pamamagitan ng CPI ang tunay o aktuwal na halaga o Purchasing Power
of Peso.

Pormula:

1
PPP = X 100
CPI (Kasalukuyan)

Halimbawa:
Sa taong 2010, ang halaga ng piso ay piso pa rin. Pagdating ng taong 2011, ang PPP ay 0.67 na
lamang. Samakatuwid, bumaba ang kakayahan ng piso na makabili dahil sa pagtaas ng presyo ng
mga bilihin.

PPP = 1/148.6 X 100; PPP = 0.0067 X 100; PPP = 0.67

27 | A P 9
Alamin Natin

28 | A P 9
 Gawain 3 Morse Type
Kilalanin kung anong uri ng implasyon ang inilalarawan sa bawat bilang. Isulat ang DP kung ito ay
demand-pull, CP kung ito ay cost-push, at ST kung ito ay structural inflation.

__________1. Nangyayari kapag Pasko at pasukan.

__________2. Isinabatas ang bagong pagtataas ng minimum wage.
__________3. Tumaas ang presyo ng langis sa pandaigdigang pamilihan.
__________4. Tumanggap ng bonus ang mga manggagawa.
__________5. Nagkaroon ng civil disobedience dahil sa paglaban sa pamamahala.
__________6. Nagkaroon ng sunod-sunod na kalamidad at naapektuhan ang maraming sakahan.
__________7. May coup d’ etat sa isang bansang papaunlad.
__________8. May balita na maraming pamilihan ang magsasara.
__________9. Sabay-sabay ang mga proyekto ng pamahalaan.
__________10. Hindi makaagapay ang mga bahay-kalakal sa makabagong teknolohiya na ginagamit
sa mga kalapait na bansa.

Isaisip Natin

Gawain 4 Tama o Mali

Isulat sa patlang kung tama o mali ang mga sumusunod na pangungusap.

_________1. Dahil sa implasyon, maaaring mawalan ng impok sa bangko ang mga tao.
_________2. Madaling bigyan ng solusyon ang suliranin ng implasyon.
_________3. Maraming mabibiling mga produkto at serbisyo kung may implasyon.
_________4. Isa sa maaaring solusyon ng pamahalaan upang malutas ang suliranin ng implasyon ay
mangutang ng salapi mula sa ibang bansa.
_________5. Ang wastong paggamit sa ating mga pinagkukunang-yaman ay isang solusyon sa
implasyon.
_________6. Ang paggamit ng teknolohiya ay may di-mabuting maidudulot sa ekonomiya ng bansa.
_________7. Ang paggastos ng pamahalaan nang sobra dahil sa pampublikong kadahilanan ay isang
halimbawa ng epekto ng implasyon.
_________8. Ang walang sapat na likas na pinagkukunang-yaman ng bansa ay isang dahilan ng
implasyon.
_________9. Ang palagiang pagtaas ng presyong nararanasan ng isang bansa ay tinatawag na
implasyon.
_________10. Mas mataas ang bahagdan ng implasyon tuwing Pasko at pasukan.

Subukan pa Natin

Gawain 5 Pormulahan Mo!

Isulat ang pormula sa pagkompyut ng mga sumusunod.
1. CPI –

2. Inflation rate –

3. PPP -

29 | A P 9
Gawain 6 Sanhi at Bunga
Isulat sa patlang kung sanhi o bunga ng implasyon ang mga sumusunod na sitwasyon.
___________1. Pagkakaroon ng kakulangan sa mga produkto na nagpapataas ng presyo sa
pamilihan.
___________2. Pagtataas ng sahod ng mga manggagawa.
___________3. Pagpapataw ng pamahalaan ng bagong buwis.
___________4. Panghihina ng mga institusyon at mga sektor ng isang eknomiya.
___________5. Panghihina ng Negosyo na nagiging dahilan ng pagbagal ng paglago ng
ekonomiya.
___________6. Pagtaas ng palitan ng piso at dolyar.
___________7. Pagbabago ng kalagayan ng temperature at panahon ng bansa.
___________8. Paggastos ng pamahalaan nang labis.
___________9. Pagkawala ng gana ng taong mag-impok.
___________10. Pagbaba ng kakayahang makabili ng piso.

Sagutan Pa Natin

Gawain 7 Pagpapalalim ng Kaalaman

Panuto: Naaalala mo ba kung magkano ang sumusunod na bilihin noong Disyembre 2017?
Magkano na ang presyo nito ngayon? Kumpletuhin ang sumusunod na talahanayan.

30 | A P 9
 Gawain 8 Pagpapamalas ng Pag-unawa
Ano ang mga kaparaanan na magagawa ng mga sumusunod na bahagi ng ekonomiya sa
pagtaas ng presyo ng bilihin?
1. Konsyumer-

2. Prodyuser-

3. Pamahalaan-

Gawain 9: Magsaliksik Tayo!

Panuto: Magsaliksik tungkol sa TRAIN Law at isagawa ang isinasaad na gawain, sa inyong sariling pag-
unawa at pagkakaintindi

Tandaan

 Ang implasyon ay ang patuloy na pangkalahatang pagtaas ng mga

presyo ng mga bilihin sa lahat o halos lahat ng pamilihan sa buong
bansa.
 Ang hyperinflation ay ang sobrang pagtaas ng presyo ng mga bilihin
bawat araw habang sinasabayan ito ng kawalan ng trabaho kung kaya’t
walang kakayahang bumili ang mga mamamayan.
 Ang deplasyon naman ay ang patuloy na pangkalahatang pagbaba ng
mga presyo ng mga bilihin sa lahat o halos lahat ng pamilihan sa
buong bunso
 Ang Consumer Price Index ay sistema ng pag-alam ng average ng
paggalaw o pagbabago ng presyo ng mga produktong madalas at
palagiang tinatangkilik ng mga konsyumer.
 Ang market basket ay naglalaman ng mga produkto at serbisyong
karaniwang kinokonsumo ng mga mamimili na siyang kumakatawan sa
lahat ng mga produkto at serbisyong ginagamit ng lahat ng mga

Sanggunian

31 | A P 9
  Bon, C and Bon, R., (2015) “Ekonomiks sa Makabagong Panahon” Vibal
publishing House
 Benitez, E., (2020) “Ugat ng Lahi: Ekonomiks” AKM Publishing House
 Imperial et. al, (2017) “Kayamanan: Ekonomiks” Rex Book Store

 Flores, H., (2017) “Kalakaran sa Ekonomiks” St. Bernadette Publishing

House

C.
Aralin 4 D.
E.
Ang Patakarang Piskal
L
A Sa aralin na ito, inaasahang matutuhan ang mga sumusunod:
Y
U
N  Nasusuri ang layunin at patakaran ng patakarang piskal .
I
N

Napakahalaga ng papel na ginagampanan ng pamahalaan sa pagpapanatili ng katatagan at

kaunlaran ng ekonomiya ng bansa. Layunin nitong matiyak ang mga pampublikong serbisyo na tutugon
sa mga napakarami at walang katapusang pangangailangan ng tao. Dahil ang pamahalaan lamang ang
may kapangyarihan na lumikom ng buwis at humawak ng pampublikong pananalapi ay nararapat
lamang na planuhin at pag-aralang Mabuti ang bawat paggastos.
Sa araling ito ay bibigyang-halaga ang kahulugan ng patakarang piskal, ang layunin,
instrumento at epekto nito sa ekonomiya.

Simulan Natin

Gawain 1 lutasin mo!

Paunlarin Ayusin ang

ang sistema ng 32 | A P 9
ekonomiya
pagbubuwis
 P

Pamprosesong mga katanungan

1. Sa iyong palagay, maisasakatuparan kaya niya ang mga ito bago matapos ang kaniyang
termino? Pangangatwiranan.

Talakayin Natin
Kahulugan ng Patakarang Piskal

 Ang salitang piskal o fiscal ay galing sa salitang Latin

na fisc na ang ibig sabihin ay “basket” o “bag.”
 Ito ay tumutukoy sa pamamalakad ng pamahalaan
sa paggamit ng pera ng bayan sa kapakinabangan ng
bansa. Ito ay partikular na tumutukoy sa paggastos ng
pamahalaan at pagbubuwis upang maimpluwensiyahan ang lebel ng kinikita.

Kapag ang paggastos ng pamahalaan at pagbubuwis ay nakapagpapataas ng lebel

ng kinikita o output ng ekonomiya, ito ay tinatawag na ekspansyonari na patakarang piskal. Ang
tawag naman kapag ang paggastos ng pamahalaan at pagbubuwis ay nakapagpapababa ng lebel
ng kinikita o output ng ekonomiya ay kontraksiyonari na patakarang piskal.
Ang halimbawa ng panukalang ekspansiyonari na patakarang piskal ay ang pagtaas
ng paggastos ng pamahalaan at pagbaba ng buwis na kinikita. Ang dalawang panukalang ito ay
nagpapataas ng ekwilibriyum na kinikita. Kabilaktaran naman ang panukalang kontraksiyonari na
patakarang piskal gaya ng pagbaba ng paggastos ng pamahalaan at pagtaas ng buwis sa kinikita
dahil ito ay nakapagpapababa sa ekwilibriyum na kinikita.

Layunin ng Patakarang Piskal

 Pagpapatatag ng Ekonomiya

33 | A P 9
 Ito ay tumutukoy sa kawalan ng matinding pabago-bago sa ekonomiya. Ito ay naglalarawan
ng mababa at matatag na implasyon, at constant na pagtaas ng produksiyon. Ang isang
ekonomiyang madalas magbago ang rate ng implasyon at madalas magkaroon ng malaking
resesyon sa ekonomiya sa batid na hindi matatag.

 Paglagong Ekonomiko
Ito ay tumutukoy sa pagtaas ng antas o dami ng produkto at serbisyo na naiprodyus ng
ekonomiya ng isang bansa sa partikular na panahon. Karaniwang sukat ng paglago ng ekonomiko
ay ang pagtaas ng GNP o GDP. Ang paglagong ekonomiko ay karaniwang natatamo sa
pamamagitan ng pagbabago sa teknolohiya at positibong puwersang panlabas.

Instrumento ng Patakarang Piskal

 Paggastos ng Pamahalaan
Ito ay tumutukoy sa mga bagayna pinaglalaanan ng pamahalaan ng badyet upang
mapaunlad at mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Ito ay isinasagawa sa pamamagitan ng
pagbabayad ng kita ng pamahalaan.

 Pagbubuwis
Ito ay tumutukoy sa pangunahing pinagkukunan ng kita ng pamahalaan. Ito ay sapilitang
kontribusyon na iniaatas sa lahat ng mga nagtratrabaho at mga kompanya.

Epekto ng Patakarang Piskal

 Neutral
Ito ay nagpapahiwatig ng balanseng badyet na ang gastusin ng pamahalaan ay pantay sa
buwis na nakolekta ng pamahalaan. Sapagkat ang gastusin ng pamahalaan ay ganap na
pinondohan ng nakolektang buwis, may neutral na epekto ito sa lebel ng kinikita sa isang bansa.

 Eskpansiyonari
Ang eskpansiyonari na patakarang piskal ay isinasagawa sa panahon ng Bust period na
layuning buhayin ng pamahalaan ang ekonomiya ng bansa.

 Kontraksiyonari
Ang kontraksiyonari na patakarang piskal ay isinasagawa sa panahon ng Boom Period na
sa panahong ito, nakararanas ng kasiglahan ang ekonomiya ng bansa.

Alamin Natin

34 | A P 9
 Gawain 2 Talasalitaan
Buuin ang mga salita sa bawat bilang.

1. P_ _ a _ _ ra _ _ P_s_ _ l = Ito ay tumutukoy sa pamamalakad ng pamahalaan sa paggamit

ng pera ng bayan sa kapakinabangan ng bansa.
2. _ i _ _ = Ito ay salitang Latin na nangangahulugang “basket.”
3. P _ gg _ _ _ os = Tumutukoy ito sa mga bagay na pinaglalaanan ng pamahalaan ng badyet
upang mapaunlad at mapatatag ang ekonomiya ng bansa.
4. _ ag _ ub _ w _ _ = Ito ang pangunahing pinagkukunan ng kita ng pamahalaan.
5. N _ u _ _ a _ = Ito ang nagpapahiwatig ng balanseng badyet.

Gawain 3 Tukuyin
Tukuyin kung ito ay Neutral, Eskpansiyonari o Kontraksiyonari.

_______________1. May balansenf badyet ang pamahalaan.

_______________2. Isinasagawa ito sa panahon ng Bust Period.
_______________3. Ito ay ginagawa upang mabawasan ang kawalan ng trabaho ng isang bansa.
_______________4. Ito ay isinasagwa sa panahon ng Boom Period.
_______________5. Layunin nitong mapabagal ang pag-unlad ng bansa.

Gawain 4 Discussion Web

Punan ang discussion web sa ibaba.

SANG-AYON AKO HINDI AKO SANG-AYON

Nakakamit ba ng
pamahalaan ang kaniyang
mga layunin sa
pagsasagawa ng
patakarang piskal ng
bansa?

Isaisip Natin

Gawain 5 Pagkompleto ng Pahayag

Paano makatutulong ang iba’t ibang sektor o actor ng ekonomiya sa paglikom ng pondo ng
pamahalaan?

1. Mag-aaral-

2. Nagbabayad ng buwis-

3. Pamahalaan-

4. Mangangalakal o negosyante-

35 | A P 9
 Subukan pa Natin

Gawain 6 Pagbuo ng Tsart

Itala sa tsart ang mga impormasyong hinihingi upang makabuo ng makabuluhang
paghahambing at paglalarawan.

Klasipikasyon ng Polisiyang Kahulugan Hakbang ng pamahalaan

Piskal upang maipatupad ito
1. Neutral Fiscal Policy

2. Expansionary Fiscal
Policy

3. Contractionary Fiscal
Policy

Sugutan Natin

Gawain 7 Pagpapalalim ng Kaalaman

Sagutin ang mga sumusunod na katanungan.

1. Ano ang patakarang piskal?

2. Ano ang epekto ng patakarang piskal? Aling kalagayan ang Mabuti at bakit?

3. Naisasakatuparan ba ng pamahalaan ang layunin ng patakarang piskal? Magbigay ng patunay.

36 | A P 9
 Tandaan

 Ang salitang piskal o fiscal ay galing sa salitang Latin na fisc na ang ibig
sabihin ay “basket” o “bag.”
 Ito ay tumutukoy sa pamamalakad ng pamahalaan sa paggamit ng pera
ng bayan sa kapakinabangan ng bansa. Ito ay partikular na tumutukoy
sa paggastos ng pamahalaan at pagbubuwis upang
maimpluwensiyahan ang lebel ng kinikita.
 Ang neutral ay nagpapahiwatig ng balanseng badyet na ang gastusin
ng pamahalaan ay pantay sa buwis na nakolekta ng pamahalaan.
 Ang eskpansiyonari na patakarang piskal ay isinasagawa sa panahon
ng Bust period na layuning buhayin ng pamahalaan ang ekonomiya ng
bansa.
 Ang kontraksiyonari na patakarang piskal ay isinasagawa sa panahon
ng Boom Period na sa panahong ito, nakararanas ng kasiglahan ang
ekonomiya ng bansa.

Sanggunian

 Bon, C and Bon, R., (2015) “Ekonomiks sa Makabagong Panahon” Vibal

publishing House
 Benitez, E., (2020) “Ugat ng Lahi: Ekonomiks” AKM Publishing House
 Imperial et. al, (2017) “Kayamanan: Ekonomiks” Rex Book Store

 Flores, H., (2017) “Kalakaran sa Ekonomiks” St. Bernadette Publishing

House

37 | A P 9
 F.
Aralin 5 G. Ang Patakaran ng Pananalapi ng Pilipinas
H.
L
A Sa aralin na ito, inaasahang matutuhan ang mga sumusunod:
Y
U  Nasusuri ang layunin at pamamaraan ng patakarang pananalapi.
N
I  Natataya ang pag-iimpok at pamumuhunan bilang isang salik ng ekonomiya.
N

May kasabihan na “Money makes the world go around.” Ito marahil ay

nagpapahiwatig na ang lahat ng tao ay kumikilos, nag-aaral, nag-iipon at naghahanapbuhay
upang magkaroon ng sapat na pera. Subalit kung ating susuriin sa diwa ng pag-aaral ng
ekonomiks ay pinapahiwatig nito na ang pera ay siyang paraan sa pagtugon sa ating mga
pangangailangan at pagakkaroon ng sapat na salapi sa isang pamilya. Ang pagkakaroon ng
sapat na suplay nito sa isang sambahayan ay katiyakan sa maayos na pamumuhay at
kinabukasan.
Sa araling ito ay pag-aaraalan ang mga gamit, katangian at kahalagahan ng salapi
sa ekonomiya. Nararapat na malaman ito ng mga mag-aaral upang mabigyang-halaga ang
tamang paggamit ng salapi upang maisabuhay ang pangangalaga at pagtitipid nito.

Simulan Natin

Gawain 1 Pagsusuri ng Larawan

Suriin ang mga
larawan at sagutin ang mga
katanungan.

Pamposesong katanungan
1. Ano-ano ang makikita sa larawan?

2. Mahalaga ba ang mga ito?

3. Paano makakatulong sa ekonomiya ang mga nasa larawan?

38 | A P 9
 Talakayin Natin

Kahulugan ng Salapi
Ito ay tumutukoy sa ano mang bagay na pangkalahatang tinatanggap bilang isang
instrumento o midyum na ginagamit pambayad sa mga produkto o serbisyo, pamantayan ng halaga,
lagakan ng halaga, at pambayad sa mga naantalang bayarin.

Mga Gamit ng Salapi

 Midyum ng Palitan
 Pamantayan ng Halaga
 Lagakan ng Halaga
 Pamantayan ng Maantalang Pagbabayad

Mga Katangian ng Salapi

 Matibay
 Mabubuhat
 Mahahati
 Kakaunti (Scarce)
 Matatag

Ang mga sumusunod aysecurity feature ng bagong perang papel sa Pilipinas:

1. Gawa ito sa 80% bulak at 20% Philippine abaca
2. Matibay at magaspang kapag ito ay sinalat.
3. Ang mga embossed print ay madaling masalat.
4. Ang mga serial number ay papalaki.
5. May mga bagaong security thread at security fiber.
6. Mayroon din itong mga watermark na maaaninag ang larawan at halaga ng pera.
7. Makikita rin ang optically variable device patch na makikita sa 500.00 at 1,000.00 na nag-
iiba ang kulay.

Mga Iba’t ibang Uri ng Salapi

Salaping Komodoti
Ito ay tumutukoy sa mga unang uri ng salapi na ginagamit ng mga ninuno bilang instrument
ng palitan. Sa sistemang ito, ipinagappalit ang baka ng mais tulad ng ginagawa sa sistemang barter na ang
produkto ay pinapalitan ng produkto rin.

Barya at Perang Papel

Lumaganap ang salaping barya at papel dahil higit na maginhawang gamitin ito bilang
midyum ng palitan. Magaan itong dalhin at itago.

Perang Nakadeposito
Ito ay tumutukoy sa mga salaping nakatago sa mga bangko na maaaring kunin ng may-ari
sa panahon ng pangangailangan. Dahil bukod sa umiiral na salapi sa sirkulasyon, nagagamit na ring
midyum ng palitan ang mga salaping nasa bangko gaya ng tseke, savings deposit na maaring kunin kahit
kalian gaya ng ATM account o passbook account at time deposit na maaari lamang makuha sa
nakatakdang panahon.

Credit Money
Ito ay tumutukoy sa ano mang hinaharap na bayarin laban sa isang indibidwal o kom[anya
na maaaring gamitin sa pagbili ng produkto o serbisyo.

Tseke
Isa sa paraan at komposisyong pananalapi na ginagamit sa malakihang transaksyon. Mas

39 | A P 9
ligtas ang pagdadala ng tseke kumpara sa pera. Mas ligtas ang pagdadala ng tseke kumpara sa pera.

May iba’t ibang uri ng per ana umiikot sa sirkulasyon ayon sa mga ekonomista at ito ay ang mga
sumusunod:

M1= Ito ay binubuo ng mga cash tulad ng barya at mga perang papel na pinahintulutan ng gobyerno at
ginagamit ng lahat. Kabilang din dito ang tseke at lahat ng per ana umiikot sa ekonomiya.

M2 = Itinuturing na quasi-money o katulad ng pera. Ito ay pinagsamang M1 at impok kabilang ang mga
sumusunod:

a. Deposit substitutes – Kasama dito ang mga bill bonds, securities and stocks at trust funds.
b. Savings deposits – Salaping inilagak ng mga depositor upang kumite ng interes at maaaring
makuha sa anumang araw sa lob ng isang taon.
c. Time deposits – Impok sa bangko na maaari lamang makuha sa napagkasunduang taon na
may kapalit na mataaas na interes.

M3 = Ito ay ang kabuuang salapi na umiikot sa ekonomiya o tinatawag na domestic liquidity o broad
money.

Ang Ebolusyon ng Salapi sa Pilipinas

Bago pa naimbento ang salapi bilang instrumenting palitan ay gumamit muna ang mga sinaunang
tao noon ng mga sigay, kabibe, o mga personal na ornamento. Tinatayang mga 300 B.K. lamang
nagsimula ang mga taong gumamit ng mamahaling metal kagaya ng tanso, pilak at ginto bilang salapi. Ang
mga sumusunod na salapi ay ang ginamit sa Pilipinas sa iba’t ibang panahon.

Iba’t ibang Panahon Mga Ginamit na Salapi

Bago dumating ang mga Espanyol
Panahon ng mga Espanyol
Panahon ng mga Amerikano
Panahon ng mga Hapon
Panahon ng Liberasyon
Penniform Gold Barter Ring at Piloncito
Spanish Barilla, Dos Mundos Pilar Dollar. Isabelina
Gold Coins
US Dollar at Conant Coins
Mickey Mouse Money
Treasury Notes na may tatak na Victory Seal

Alamin Natin

40 | A P 9
 Gawain 2 Quad Arrow Call-out
Punan ang mga kahon na kinakailangan sa pagkaunawa na nakapaloob sa mga konsepto.

Gawain 3 Talasalitaan
Bilugan ang tinutukoy sa bawat bilang.

1. Ito ang ginagamit bilang midyum ng palitan. (salapi, produkto, serbisyo, kard)
2. Ito ang unang uri ng salapi na ginamit ng mga ninuno. (barya, perang papel, salaping komoditi,
kard)
3. Ito ang tawag sa perang nakatago sa bangko. (credit money, perang komoditi, perang
nakadeposito, perang papel)
4. Ito ang tawag sa bayad para sa paggamit ng salapi. (tubo, sahod, interes, renta)
5. Tawag sa halaga ng metal na ginagamit sa paggawa ng salaping barya. (intrinsic value,
extrinsic value, face value at number value)

Isaisip Natin

Gawain 4 Pagpapalalim ng Kaalaman

Panuto: Maglista ng mga institusyon na bahagi ng sektor ng pananalapi. Ang mga instutusyong
ito ay maaaring isang lokal o internasyunal na ahensiya. Ilagay din sa tsart ang papel ng bawat
institusyon sa usapin ng pananalapi at ekonomiya.

41 | A P 9
Gawain 5: Isaysay mo ako!
Panuto: Magbigay ng iba’t ibang halimbawa o sitwasyon na nagpapakita ng sumusunod na konsepto.

Pangwakas na Pagtataya

PANGALAN: PETSA:
BAITANG AT
GURO:
SEKSYON:
Basahing mabuti ang mga sumusunod na tanong. Bilugan ang titik ng wastong sagot.

1. ginagamit maging ito ay bagong disenyo at lumang disenyo ay legal tender pa rin.
Ano ang ibig sabihin nito?
A. Hindi nakailangan ang nasabing salapi
B. Huhulihin ang may hawak ng lumang disenyo ng salapi
C. Tatanggapin ang salapi bilang midyum ng palitan
D. Papalitan ang salapi
2. Sinusukat ang halaga ng piso upang malaman ang kakayahan nito na makabili ng mga produkto.
Sa pagsukat ng purchasing power of peso, ito ay ginagamitan ng pormulang:
A. 100/PPP
B. CPI/100
C. CPI/PPP
D. 100/CPI
3. Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng reporma sa pagbubuwis, isa na rito ang pagtatakda ng
porsiyento ng buwis na babayaran ng tao. Ilang porsiyento ng buwis ang babayaran sa RVAT?
A. 12%
B. 10%
C. 6%

42 | A P 9
 D. 8%
4. Ang fiscal policy ay sinasabing expansionary kapag ang pamahalaan ay nilalaanan ang
negatibong epekto ng resesyon at nilalayon na pasiglain ang ekonomiya. Alin sa sumusunod na
mga paraan ang kailangang gawin ng pamahalaan upang mapunan ang budget deficit bilang
isang expansionary na paraan?
A. Pataasin ang buwis
B. Bawasan ang gastos ng pamahalaan
C. Lumikha ng bagong salapi
D. Mangutang ng salapi sa money market
5. Ang Bangko Sentral ng Pilipinas ay tinaguriang “bangko ng mga bangko.” Isa sa
pinakamahalagang tungkulin nito ay _____________.
A. Tagamasid ng mga bangko
B. Nag-iisyu ng currency
C. Nagpapautang sa mga bangko
D. Kinokontrol ang money supply
6. Sa paikot na daloy ng produkto at serbisyo ay inilalarawan ang mga Gawain ng bawat sector. Ang
pamahalaan ay nagkaloob ng produkto at serbisyo at tumatanggao ng buwis sa _____________.
A. Sambahayan at kompanya
B. Pamilihan ng salik n produksyon at yaring produkto
C. Dayuhang sector at imbestor
D. Sambahayan at pamilihan ng salapi
7. Ang ating bansa ay may GNP na nagkakahalaga ng 157,200,100 noong 2009, samantalang
noong 2010 ay 169, 316,510. Ilang porsiyento ang itinaas ng ating GNP?
A. 7%
B. 7.7%
C. 7.2%
D. 5.7%
8. May iba;t ibang katangian ang salapi. Isa sa mga ito ay magkakapareho. Ano ang kabutihan ng
katangiang ito?
A. Iisa ang sukat
B. Madaling gawin
C. Hindi malilito ang tao
D. Hindi magastos ang paggawa
9. Ayon sa panahalaan ay tumataas ang ating GNI. Maraming mamamayan ang hindi naniniwala sa
nasabing ulat, sapagkat_______________.
A. Hindi kapani-paniwala
B. Marami pa rin ang naghihikahos
C. Tumataas ang presyo ng bilihin
D. Umaangkat parin ng produkto ang bansa
10. Ang purchasing power of peso (PPP) ay inaalam upang malaman ang kalagayan ng ekonomiya.
Kung mayroong CPI na 182.35 sa taong 2012, magkano ang PPP?
A. 45
B. .50
C. .55
D. .60
11. Ang currency ng Japan ay tinatawag na yen, ano ang tawag sa currency ng South Korea?
A. Won
B. Yuan
C. Rupiah
D. Dollar
12. Ang patuloy na pagtaas ng presyo ng mga bilihin ay tinatawag na ___________.
A. Deplasyon
B. Implasyon
C. Migrasyon
D. Debalwasyon
13. Lahat ng bansa ay mayroong isang bangko na tinatawag na bangko sentral. Sa ating bansa,
anong bangko ang tinatawag na “bangko ng mga bangko”?
A. Philippine National Bank

43 | A P 9
 B. Landbank of the Philippines
C. Bank of Philippine Islands
D. Bangko Sentral ng Pilipinas
14. Anong ahensiya ng pamahalaan ang namamahala sa paniningil ng buwis?
A. BIR
B. DTI
C. DPWH
D. BSP
15. Ano ang tawag sa anumang bagay na ginagamit at tinatanggap bilang tagapamagitan sa mga
transyaksyong pangkabuhayan sa ekonomiya?
A. Implasyon
B. Salapi
C. Bonds
D. Barter system

44 | A P 9