GNED 13 Pahapyaw na Kasaysayan

KLASIKAL NA RETORIKA
RETORIKA: Masining na Pagpapahayag
 Homer- Ama ng Orotaryo.
Ano ang Retorika ?
• Orotaryo ay isang pampublikong pagsasalita na
• Badayos, et al., 2007
nagpapakita ng kahusayan sa pagsasalita na
• Rhetor nagbibigay ng epekto sa madla.

• Isang tagapagsalita sa publiko.  Sophist- tawag sa isang pangkat ng mga guro.

• ARISTOTLE “Retorika ang pakulti ng pagtuklas  Protagoras- kauna-unahang Sophist na

ng lahat ng abeylabol na paraan ng nagsagawa ng isang pagaaral sa wika.
panghihikayat sa ano mang particular na kaso.”
 CORAX- ang nagtatag ng retorika bilang isang
• PLATO “Retorika ang art of winning soul sa agham noong ikalimang siglo at ang may akda
pamamagitan ng diskurso.” ng unang handbuk hinggil sa sining ng retorika.

• CICERO “Ang retorika ay pagpapahayag ng  ANTIPHON- Ten Attic Orators; Teorya at

disenyo upang makapanghikayat.” praktika ng retorika.

• QUINTILLAN “Ang retorika ay sining ng  ISOCRATES- nagpalawak sa sining ng retorika.

mahusay na pagsasalita.”
 GORGIAS- akda ni Plato
• DOUGLAS EHNINGER “Ang retorika ay
 RHETORIC- akda ni Aristotle
disiplinang nakatuon sa pag-aaral ng lahat ng
mga paraang ginagamit ng mga tao upang  CICERO AT QUINTILLIAN- tinaguriang dakilang
makaimpluwensya ng pag-iisip at gawi ng iba sa maestro ng retorika at praktikal na retorika.
pamamagitan ng estratedyik na paggamit ng
RETORIKA SA GITNANG PANAHON/MIDYIBAL AT
mga simbolo.”
RENASIMYENTO
• GERALD A. HAUSER “Ang layunin nito ay MGA PANGUNAHING MIDYIBAL NA AWTORIDAD SA
impluwensyahan ang pagpapasya ng mga tao RETORIKA:
hinggil sa mga ispesipikong bagay na 1. Martianus Capella
nangangailangan ng agarang atensyon.” 2. Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus
3. San Isidore
• C.H. KNOBLAUCH “ Ang retorika ay proseso ng
MODERNONG RETORIKA
paggamit ng wika upang mag-organisa ng
 Lectures on Rhetoric (1783) ni Hugh Blair
karanasan at maikomunika iyon sa iba. Ito ay isa
 Philosophy of Rhetoric (1776) ni George
ring pag-aaral ng paraan ng paggamit ng wika ng
Campbell
tao sa pag-oorganisa at pagkokomunika ng mga
 Rhetoric (1828) ni Richard Whately
karanasan.”
Mga KANON NG RETORIKA
• CHARLES BAZERMAN “ Ang retorika ay isang
 Imbensyon- ay mula sa salitang Latin na
pag-aaral kung paano ginagamit ng tao ang wika
invenire na ang kahulugan ay to find.
at iba pang simbolo upang isakatotohanan ang
mga layuning pantao, ito ay isang praktikal na  Pagsasaayos- ay nakatuon sa kung paano
pag-aaral na nagbibigay sa tao ng matinding pagsusunud-sunurin ang isang pahayag o akda.
control sa kanilang mga simbolikong gawain.”
Ganito ang karaniwang pagsasaayos ng isang
• THE ART OF RHETORICAL CRITICISM “Ang klasikong oratoryo:
retorika ay isang estratedyik na paggamit ng
a. Introduksyon (exordium)
komunikasyon, pasalita o pasulat, upang
makamit ang mga tiyak na layunin. b. Paglalahad ng mga katotohanan (narratio)
 c. Dibisyon (partitio)
d. Patunay (confirmatio)
e. Reputasyon (refutatio)
f. Kongklusyon (peroratio)
 Estilo- ay nauukol sa masining na ekspresyon ng
mga ideya. Kung ang imbensyon ay nauukol sa
ano ang sasabihin, ang estilo ay nauukol sa
paano iyon sasabihin.
 Memori- ay may kaugnayan sa mnemonics o
memory aids na tumutulong sa isang orador na
sauluhin ang isang talumpati.
 Deliberi
 (kasama ang memori) ay madalas na
hindi natatalakay sa mga tekstong retorikal, ang
kanong ito ay napakahalaga sa retorikal na
pedagohiya.
Retorika Bilang Isang Sining
a. Isang Kooperatibong Sining.
Hindi ito maaaring gawin nang nag-iisa.
Ito ay ginagawa para sa iba sapagkat sa reaksyon ng iba
nagkakaroon ito ng kaganapan. Sa pamamagitan nito,
kung gayon, napagbubuklod ang tagapagsalita at
tagapakinig o ang manunulat at mambasa.
b. Isang Pantaong Sining.
Wika ang midyum ng retorika, pasalita
man o pasulat. Dahil ang wika ay isang eksklusibong
pag-aari ng tao, ang retorika ay nagiging eksklusibo ring
sining ng tao at para sa tao.
c. Isang Temporal na Sining.
Ang retorika ay nakabatay sa panahon.
d. Isang Limitadong Sining.
Marami itong kayang gawin. Maaari
nitong paganahin ang ating imahinasyon at gawing
possible ang mga bagay na imposible sa ating isipan.
e. Isang May-Kabiguang Sining
Hindi lahat ng tao ay magaling sa
paghawak ng wika. Marami sa atin ang limitado lamang
ang kaalaman at kasanayan sa wika. Idagdag pa rito na
ang wika ay likas na komplikado.
f. Isang Nagsusupling na Sining.
Ang retorika ay nagsusupling ng mga
kaalaman.
Halimbawa: ang isang manunulat ay nagsisimula sa
isang ideya at isipan at nagsusupling ng isang akda.
Retorika Bilang Pansibikong Sining
• Ang mga nagtuturing naman sa retorika bilang
isang pansibikong sining ay naniniwala na ang
retorika ay may kapangyarihang humubog ng
mga komunidad, humubog ng karakter ng mga
mamamayan, magbigay-hugis sa opinyon ng
madala at makagawa ng impak sa pasibikong
buhay.
Ang Saklaw ng Retorika
◦ Pinag-aralan ng mga retorisyano ang mga
diskurso ng napakarami at iba’t ibang domeyn :
Panlipunang agham Piksyon
Fine art Kasaysayan
Relihiyon Kartograpiya
Pamamahayag Arkitektura
Digital media Politika at batas
◦ Ilan sa mga modernong propesyong ang-
eempleyo ng mga retorikal na praktisyoner ay
ang mga sumusunod:
 Public relations
 Lobbying
 Law
 Marketing
 Professional and technical writing
 advertizing
 Ayon kay James Boyd White (sa Wikipedia.org),
“Ang kultura ay muling nalilikha sa
pamamagitan ng wika. Naiimpluwensyahan ng wika
ang tao kung paanong naiimpluwensiyahan din ng tao
ang wika. Ang wika ay nalilikha ng lipunan at
nakabatay ito sa kahulugang inilalapat ng mga tao sa
wika. Dahil ang wika ay dinamiko at nagbabago
depende sa sitwasyon, ang pangunahing gamit ng wika
ay retorikal.”
Mga Gampanin ng Retorika
Nagbibigay-daan sa Komunikasyon.
Ano man ang ating iniisip o nadarama ay maaari
nating ipahayag sa pasalita o pasulat na paraan upang
maunawaan ng ibang tao.
b. Nagdidistrak.
Dahil sa pakikinig natin sa iba o sa pagbabasa
natin ng mga akda, maaaring nadidistrak ang ating
isipan sa mga masasakit na realidad sa ating lipunan
c. Nagpapalawak ng Pananaw.
Sa tuwing tayo’y nakikinig o nagbabasa,
maaaring may natututunan tayong bagong
kaalaman na mahalaga. Hindi nga ba’t sinasabing
ang retorika ay isang sining na nagsusupling at
nagpapasa ng mga kaalaman?
d. Nagbibigay-ngalan.
Ang mga bagay-bagay sa ating paligid ay
dumating o ipinanganak nang walang label.
e. Nagbibigay-kapangyarihan.
Dahil sa retorika, napakaraming tao ang nagging
prominente at makapangyarihan. Ang mga politiko,
halimbawa, ay nahahalal dahil sa kanilang husay sa
pananalumpati.
II: Ang Gramatika at Retorika
Maliban sa iba pang larangan, ang retorika ay mahigpit
na nauugnay sa gramatika. Kung tutuusin, hindi
maaaring paghiwalayin ang dalawa. Ang isang retorikal
na diskurso kasi ay kailangang magtaglay ng at least
dalawang salalayang katangian: pagkamasining at
kawastuhang gramatikal.
Ang pagiging malinaw ng pahayag ay nakasalalay sa
mga salitang gagamitin. Kinakailangang angkop ang
salita sa kaisipan at sitwasyong ipapahayag.
a. Tanaw na tanaw na namin ang maluwang na
bibig ng bulkan.
b. Bagay kay Olga ang kanyang makipot na
bunganga
c. c. Ginanahan sa paglamon ang mga bagong
dating na bisita.
d. d. Maarte siya sa pagkain kaya hindi siya
tumataba.
Tandaan din na sa ating wika ay maraming salita na
maaaring pare-pareho ang kahulugan subalit may kani-
kaniyang tiyak na gamit sa pahayag.
Halimbawa:
• Bundok, tumpok, pumpon, salansan, tambak
• Kawangis, kamukha, kahawig
• Samahan, sabayan, saliwan, lahukan
• Daanan, pasadahan
• Aalis, yayao, lilisan
May mga pagkakaton din na kinakailangang gumamit
ng eupemismo o paglumanay sa ating pagpapahayag
kahit na may mga tuwirang salita naman para rito.
Halimbawa:
• namayapa sa halip na namatay
• palikuran sa halip na kubeta
• Pinagsamantalahan sa halip na ginahasa
Nang at Ng
Ang nang ay karaniwang ginagamit na pangatnig sa mga
hugnayang pangungusap at ito ang panimula ng
katulong na sugnay.
Ang nang ay nagmula sa na at inaangkupan ng ng at
inilalagay sa pagitan ng pandiwa at ng panuring ito.
Ginagamit ang nang sa gitna ng dalawang salitang-ugat
na inuulit, dalawang pawatas o neutral na inuulit at
dalawang pandiwang inuulit.
Ang ng ay ginagamit na pananda sa tuwirang layon ng
pandiwang palipat.
Ang ng ay ginagamit na pananda ng actor o tagaganap
ng pandiwa sa tinig balintiyak.
Ang panandang ng ay ginagamit kapag nagsasaad ng
pagmamay-ari ng isang bagay o katangian.
Kung at Kong
Ang kung ay pangatnig na panubali at ito’y ginagamit sa
hugnayang pangungusap.
Ang kong ay nanggaling sa panghalip na panaong ko at
inaangkupan lamang ng ng.
May at Mayroon
Ginagamit ang May kapag sinusundan ng pangngalan.
Ginagamit ang May kapag sinusundan ng pandiwa.
Ginagamit ang May kapag sinusundan ng pang-uri.
Ang may ay ginagamit kapag sinusundan ng panghalip
na pnao sa kaukulang paari.
Ang mayroon ay ginagamit kapag may napapasingit na
kataga sa salitang sinusundan nito.
Ang mayroon ay ginagamit na panagot sa tanong.
Ang mayroon ay ginagamit kung nangangahulugan ng
pagkamaykaya sa buhay.
Subukin at Subukan
Ang subukin ay nangangahulugan ng pagsusuri o
pagsisiyasat sa uri, lakas o kakayahan ng isang tao o
bagay.
Ang subukan ay nangangahulugan ng pagtingin upang
malaman ang ginawa ng isang tao o mga tao.
Pahirin at Pahiran
Ang pahirin ay nangangahulugan ng pag-alis o pagpawi
ng isang bagay.
Ang pahiran ay nangangahulugan ng pag-lagay ng isang
bagay.
Punasin at Punasan
Ang punasin ay ginagamit kapag binabanggit ang bagay
na tinatanggal.
Ang punasan ay ginagamit kapag ang binabanggit ay
ang bagay na pinagtanggalan ng kung ano man.
Operahin at Operahan
Tinutukoy ng operahin ang tiyak na bahaging tinitistis.
Tinutukoy ng operahan ang tao at hindi ang bahagi ng
kanyang katawan.
Din at Rin, Daw at Raw
Ang mga katagang rin at raw ay ginagamit kung ang
sinusundang salita ay nagtapos sa patinig at malapatinig
na w at y.
Ang din at daw ay ginagamit kung ang salitang ay
nagtapos sa katinig at maliban sa w at y.
Sila at Sina, Kina at Kila
Ang sila ay panghalip paano samantalang ang sina ay
panandang pangkayarian sa pangngalan. Karaniwang
kamalian na ang sila ay ginagamit na panandang
pangkayarian.
Ang kina ay panandang pangkayarian sa pangngalan
katulad ng sina.Walang salitang kila sa Balarilang
Filipino. Ang paggamit ng kila ay karaniwang
pagkakamali.
Pinto at Pintuan
Ang pinto ay bahagi ng daanan na isinasara at
ibinubukas Ginagawa ito upang ilagay sa pintuan.
Hagdan at Hagdanan
Ang hagdan ay baytang na inaakyatan at binababaan sa
bahay/gusali.
Ang hagdanan ay bahagi ng bahay na kinalalagyan ng
hagdan.
Iwan at Iwanan
Ang iwan ay nangangahulugang huwag isama/dalhin.
Ang iwanan ay nangangahulugang bibigyan ng kung ano
Sundin at Sundan
Ang sundin ay nangangahulugang sumunod sa payo o
pangaral.
Ang sundan ay nangangahulugang gayahin ang
ginagawa ng iba o pumunta sa pinuntahan ng iba. ang
isang tao.
Tungtong, Tuntong at Tunton
Ang tungtong ay panakip sa palayok o kawali.
Ang tuntong ay pagyapak sa ano mang bagay.
Ang tunton ay pagbakas o paghanap sa bakas ng ano
mang bagay.
Dahil sa at Dahilan sa
Dahil sa ang wasto. Sinusundan ito ng pangngalang
pinagsanhian ng isang pangyayari.
Mali ang dahilan sa Ang dahilan ay pangngalan mismo.
Kung ‘di , Kungdi at Kundi
Ang kung ‘di ay pinaikling kung hindi.
Ang kungdi ay di dapat gamitin. Walang salitang ganito.
Ang kundi ay kolokyalismo ng kung ‘di