Chöông 4:

AÙp duïng phöông trình thieát keá

▪ Coù theå söû duïng moät trong nhieàu daïng bình phaûn
öùng
▪ Thay ñoåi tyû leä noàng ñoä taùc chaát trong nhaäp lieäu
ban ñaàu
▪ Yeáu toá aûnh höôûng ñeán löïa choïn:
❖Loïai phaûn öùng
❖Chi phí thieát bò vaø duïng cuï ño
❖Tính oån ñònh khi hoïat ñoäng
❖Tính linh ñoäng cuûa thieát bò khi thay ñoåi ñieàu
kieän hoïat ñoäng
Hai thoâng soá thieát keá aûnh höôûng ñeán
tính kinh teá cuûa quaù trình:
1. Theå tích thieát bò phaûn öùng
2. Söï phaân phoái saûn phaåm chính trong
phaûn öùng ña hôïp
4.1. So saùnh kích thöôùc thieát bò phaûn öùng ñôn
(1) Bình phaûn öùng khuaáy troän hoïat ñoäng oån
ñònh & Bình oáng

✓Söû duïng tröïc tieáp phöông trình thieát keá

✓ Söû duïng giaûn ñoà (hình 4.1)
4.1. So saùnh kích thöôùc thieát bò phaûn öùng ñôn
(2) Söï bieán ñoåi tæ leä noàng ñoä ban ñaàu cuûa 2 taùc chaát
trong phaûn öùng baäc hai – Bình oáng, hình 4.2
C B0
M = 1
C A0
 C A0 V  1 M − XA
 M  1 =   = ln , M 1
 FA0  M  1 k C A0 (M − 1) M(1 − X A )

 C A0 V  1 XA
 M = 1 =   = , M =1
 FA0  M = 1 k C A0 (1 − X A )
(2) Söï bieán ñoåi tæ leä noàng ñoä ban ñaàu cuûa 2 taùc
chaát trong phaûn öùng baäc hai –
Bình khuaáy lieân tuïc, hình 4.3

 C A0 V  XA
 M  1 =   = , M 1
 FA0  M  1 k C A0 (1 − X A ) (M − X A )

 C A0 V  1 XA
 M = 1 =   = , M =1
 FA0  M = 1 k C A0 (1 − X A )
2
Thí duï 4.1. Phaûn öùng A + B → saûn phaåm
(-rA) = (500 l/ mol.ph) CA. CB
▪ Bình oáng Vo = 0,1 lít; v = 0,05 l/ph
▪ CA0 = CB0 = 0,01 gmol/ lít
a) Xaùc ñònh XAf ?
b) Cuøng naêng suaát vaø XAf , tìm Vk ?
c) Cuøng naêng suaát, tìm XAf neáu coù Vk = Vo
Neáu CB0 = 0,015 gmol/ lít, CA0 = 0,010 gmol/ lít
d) Vôùi cuøng v, tìm XAf cho bình oáng ?
e) Vôùi cuøng XAf ban ñaàu, tìm tyû leä gia taêng naêng suaát?
f) Tìm v cho bình phaûn öùng coù Vk= 100lít, XAf=99%
Thí duï 4.2. Tìm ñieàu kieän toái öu A → R
 100 gmol R/h ñöôïc saûn xuaát töø dd baõo hoøa A (CA0
= 0,1 gmol/ l).
rR = (0,2 h-1)CA
$A = 500 ñ/mol A
$ b = 10 ñ/h.l
 A khoâng phaûn öùng ñöôïc thaûi boû
 Tìm theå tích, suaát löôïng, ñoä chuyeån hoùa, giaù thaønh
cuûa R taïi ñieàu kieän toái öu ? (chi phí sx thap nhat)
 Thí duï 4.3. Tìm ñieàu kieän toái öu A → R
▪ Giaû söû A khoâng phaûn öùng trong doøng saûn phaåm ñöôïc
taùi cheá, hoøan löu vôùi chi phí laø $r = 125 ñ/gmol A
hoøan löu.
 Tìm theå tích, suaát löôïng, ñoä chuyeån hoùa, giaù thaønh
cuûa R taïi ñieàu kieän toái öu ?
Thí dụ 4.3: A chưa phản ứng được hoøan lưu
4.2. Heä nhieàu bình phaûn öùng
4.2.1. Bình oáng maéc noái tieáp vaø/ hay song song
X Aj
V dX A
FA0
= 
0
(− rA )
j bình phaûn öùng oáng maéc noái tieáp coù toång theå
tích V seõ cho ñoä chuyeån hoùa baèng ñoä
chuyeån hoùa trong moät bình phaûn öùng coù theå
tích V
 4.2. Heä nhieàu bình phaûn öùng
4.2.1. Bình oáng maéc noái tieáp vaø/ hay song song

▪ Vôùi caùc bình phaûn öùng oáng maéc song

song, phaân phoái doøng nhaäp lieäu sao
cho thaønh phaàn doøng ra trong moãi
nhaùnh laø gioáng nhau, töùc laø V/F hay τ
cho moãi nhaùnh laø gioáng nhau.
4.2. Heä nhieàu bình phaûn öùng
4.2.2. Bình khuaáy lieân tuïc baèng nhau maéc noái tieáp
(1) Phaûn öùng baäc moät (hình 4.7)

Vi C A0 ( X A i − X A i −1 )
C A0 Vi C A i −1
Cân bằng vật chất = 1 + k i
i = = = C Ai
cho bình i FA0 v (−r A )
Vì thời gian thể tích  giống nhau cho j bình khuấy

 1 
j  C A0  j
C A0 C A0 C A1 C A j−1  
=
1
= . ..... = (1 + k i ) j  jk = ji =  − 1
k  C A j 
C A j 1 − X A j C A1 C A2 CA j   
 
 1 C A0
Thiết bị bình ống: ö = ln
k CA

Hình 4.7. So sánh sự hoạt động của bình ống với j bình khuấy trộn bằng nhau
mắc nối tiếp cho phản ứng bậc một . A→R; A=0. Với cùng điều kiện nhập liệu,
tung độ cho Vj/Vống
 4.2. Heä nhieàu bình phaûn öùng
4.2.2. Bình khuaáy lieân tuïc baèng nhau maéc noái tieáp

(2) Phaûn öùng baäc hai (hình 4.8)

1  
C Aj =  − 1 + 2 − 1... + 2 − 1 + 2 1 + 4 C A0 k  i  i = 1 → j
2 k j  

C A0
= 1 + C A0 k
CA
Hình 4.8. So sánh sự hoạt động của bình ống với j bình khuấy trộn bằng nhau
mắc nối tiếp cho phản ứng bậc hai , 2A →R; A+B→R với CAo=CBo..Với cùng điều kiện
nhập liệu, tung độ cho V j/ Vố
 Thí duï 4.4. Bình khuaáy maéc noái tieáp
▪ Bình phaûn öùng khuaáy lieân tuïc ñaït ñoä chuyeån hoùa
90% taùc chaát A → R theo phaûn öùng baäc 2
❖ Döï ñònh thay bình naøy baèng 2 bình coù toång theå tích
baèng bình tröôùc
a) Cuøng XAf = 90%, naêng suùaât taêng bao nhieâu?
b) Naêng suaát nhö cuõ XAf taêng bao nhieâu ?
❖ Maéc noái tieáp 2 bình, moãi bính coù theå tích baèng bình
tröôùc
c) Cuøng XAf = 90%, naêng suùaât taêng bao nhieâu?
d) Naêng suaát nhö cuõ XAf taêng bao nhieâu ?
Giải bằng đồ thị hệ nhiều bình khuấy trộn mắc
nối tiếp

−1 ( − r A )i
viết cho cấu tử A cho bình phản ứng thứ i: =
i C A i − C A i −1

Hình 4.10. Giải bằng đồ thị hệ nhiều Hình 4.11. Dạng đường cong
bình khuấy mắc nối tiếp theo bất thường
 Hình 4.10. Giải bằng đồ thị hệ nhiều Hình 4.11. Dạng đường cong
bình khuấy mắc nối tiếp theo bất thường

Trên H.4.10 vẽ đường cong (-rA)theo CA.

(a) Nồng độ dòng vào CAobiết trước (điểm L).
(b) CA1 và (-rA)1 tương ứng với điểm M trên đường cong.
(c) Hệ số góc của đoạn LM = MN / NL = ( −r A1 ) / ( C A1 − C A0 ) = −1 / 1
Từ L vẽ đoạn thẳng có hệ số góc (-1/1) cho đến khi cắt
đường cong tại điểm M cho ta CA1 Tương tự từ N ta vẽ
đường thẳng có hệ số góc (-1/2) cắt đường cong tại P cho
ta nồng độ CA2
4.3. Thieát keá cho phaûn öùng ña hôïp
4.3.1. Phaûn öùng song song
(1) Khaûo saùt ñònh tính söï phaân phoái saûn phaåm

dC R
A ⎯⎯→ R (chính) rR =
k1
= k1 CA a1

dt
dCS
A ⎯⎯→ S (ph ) rS =
k2
= k 2 CA
a2

dt

rS dCS k 2 a2 − a1
= = CA
rR dC R k1
 rS dCS k 2 a2 − a1
= = CA
rR dC R k1
➢CA được giữ ở giá trị thấp trong suốt quá trình phản ứng :
1) Dùng bình phản ứng khuấy trộn hoạt động ổn định.
2) Dùng dòng hoàn lưu để pha loãng dòng nhập liệu.
3) Giảm áp suất hay tăng lượng khí trơ trong phản ứng pha
khí.
➢CA được giữ ở giá trị cao:
1) Dùng bình phản ứng khuấy trộn hoạt động gián đoạn
hoặc thiết bị phản ứng dạng ống
2) Không dùng dòng hoàn lưu.
3) Tăng áp suất hay giảm lượng khí trơ trong phản ứng pha
khí.
 rS dCS k 2 a2 − a1
= = CA
rR dC R k1

➢ a1<a2 phản ứng chính có bậc nhỏ hơn phản ứng phụ,
→tạo thuận lợi cho phản ứng chính: CA thấp trong bình
phản ứng lớn.→ chi phí phân tách sản phẩm phụ S
➢ a1>a2 bậc phản ứng chính lớn hơn bậc của phản ứng phụ
→ sử dụng bình phản ứng khuấy trộn hoạt động gián đoạn
hoặc thiết bị phản ứng dạng ống.
➢a1= a2 → sự phân phối sản phẩm chỉ phụ thuộc vào k1, k2
không phụ thuộc vào loại thiết bị phản ứng.
Moâ hình cho thaáy noàng ñoä cuûa caùc taùc chaát cao
hay thaáp cho quaù trình oån ñònh
Ví dụ 4.5. Giả sử có phản ứng pha lỏng.
k
A + B ⎯⎯→
1 R + T (chñnh)
k
A + B ⎯⎯→
2 S + U (phuå)
với phương trình vận tốc thành lập sản phẩm như sau
dC R dC T
= = k 1 C A C 0B,3 (A)
dt dt
dCS dC U
= = k 2 C 0A,5 C1B,8 (B)
dt dt
Chi phí tác chất tương đối cao, tuy nhiên chi phí phân tách tác
chất ra khỏi sản phẩm là thấp. Ngoài ra kìm hãm sự thành lập S,
U là quan trọng hơn là có bình phản ứng nhỏ vì chi phí phân tách
S, U cao và chi phí tác chất lớn. Đề nghị mô hình hệ thống để
sản xuất R,T.
Ví dụ 4.5. Giả sử có phản ứng pha lỏng.
1 ,5
dCS k 2 0 ,5 −1,0 1,8 −0 ,3 k 2 C B
= CA .C B =
dC R k 1 k 1 C 0 ,5
A

•Để [dCS/dCR] đạt cực tiểu thì phải lớn và nhỏ. Ngoài ra
ảnh hưởng của lớn hơn do số mũ lớn hơn. Sơ đồ phù hợp với
hai điều kiện trên là bình phản ứng khuấy trộn hoạt động ổn định
với lượng thừa A. Chi phí phân tách A rẻ và giá A đắt nên A sẽ
được hoàn lưu. Sơ đồ được trình bày ở hình vẽ.
4.3. Thieát keá cho phaûn öùng ña hôïp
4.3.1. Phaûn öùng song song
(2) Khaûo saùt ñònh lượng söï phaân phoái saûn phaåm
 : là phần tác chất A phản ứng tại thời điểm bất kỳ để tạo thành R, được gọi là
hiệu suất nhất thời tạo thành R.
a
r dC R dC R k 1 C A1 1
= R = = = =
a a a −a 1
(−r A ) −dC A dC R + dCS k 1 C A1 + k 2 C A2 1 + (k 2 / k 1 )C A2

CA thay àöíi nïn  thay àöíi theo. Àõnh nghôa , laâ phêìn cuãa têët caã A àaä
phaãn ûáng taåo thaânh R, àûúåc goåi laâ hiïåu suêët töíng quaát taåo thaânh R.
CR f  CR 
= = 
C A0 − C A f  C R + CS f

CRf laâ nöìng àöå cuãa R taåi doâng ra khoãi bònh phaãn ûáng

CR f C Af
CR f =  dC R = −  dC A
0 C A0
Thiết bị phản ứng dạng ống
C Af C Af
CR f −1 −1

dC A
ö =
C A0 − C A f
=
C A0 − C A f
dC A ö =
C A0 − C A f  1 + (k 2 / k 1 )C A2
a −a 1
C A0 C A0

bình khuấy trộn hoạt động ổn định, hiệu suất nhất thời là hằng
số nên k = 
1
k =
a −a 1
1 + (k 2 / k 1 )C A2

j bình khuấy trộn mắc nối tiếp trong đó nồng độ tác chất A ra
khỏi mỗi bình là CA1, CA2, … CAj hiệu suất tổng quát sẽ là
−C1 −C 2 −C j
a −a
+ a −a
+ ... + a −a 1
1 + (k 2 / k 1 )C A2 1 1 + (k 2 / k 1 )C A2 1 1 + (k 2 / k 1 )C A2
1 2 j
k =
C A0 − C A j
4.3. Thieát keá cho phaûn öùng ña hôïp
4.3.1. Phaûn öùng noái tieáp
(1) Khaûo saùt ñònh tính söï phaân phoái saûn phaåm
 Khảo sát định lượng: thiết bị dạng ống hoặc bình khuấy hoạt
động gián đoạn

CA
= e −k1 t
C A0

CR
=
k1
C A0 k 2 − k 1
(
e −k1 t − e −k 2t ) CS = C A0 − C A − C R

C R max  k 1 
k 2 /( k 2 −k1 ) ln ( k 2 / k 1 )
=  t max =
C A0  2
k k 2 − k1
Khảo sát định lượng: bình khuấy trộn hoạt động ổn định
 k1 k2
Hình 4.18. Nồng độ tương đối của các cấu tử trong phản ứng nối tiếp A ⎯⎯ → R ⎯⎯→ S
 Bài tập 4.11
 Phản ứng pha lỏng nhập liệu A nguyên chất (4 mol/l) vào thiết
bị khuấy trộn hoạt động ổn định nối tiếp theo bằ ng thiết bị dạng
ống có thể tích gấp 3 lần bình khuấy trộn. Nồng độ A ra khỏi
bình khuấy là 1 mol/lit. Tính nồng độ A ra khỏi bình ống. Cho
phản ứng bậc 2 theo A.
Bài tập 4.12
Bài tập 4.13
Bài tập 4.14