Chöông 4:

AÙp duïng phöông trình thieát keá

 Coù theå söû duïng moät trong nhieàu daïng bình phaûn
öùng
 Thay ñoåi tyû leä noàng ñoä taùc chaát trong nhaäp lieäu
ban ñaàu
 Yeáu toá aûnh höôûng ñeán löïa choïn:
Loïai phaûn öùng
Chi phí thieát bò vaø duïng cuï ño
Tính oån ñònh khi hoïat ñoäng
Tính linh ñoäng cuûa thieát bò khi thay ñoåi ñieàu
kieän hoïat ñoäng
Hai thoâng soá thieát keá aûnh höôûng ñeán
tính kinh teá cuûa quaù trình:
1. Theå tích thieát bò phaûn öùng
2. Söï phaân phoái saûn phaåm chính trong
phaûn öùng ña hôïp
 4.1. So saùnh kích thöôùc thieát bò phaûn öùng ñôn
(1) Bình phaûn öùng khuaáy troän hoïat ñoäng oån
ñònh & Bình oáng
Söû duïng tröïc tieáp phöông trình thieát keá
 Söû duïng giaûn ñoà (hình 4.1)

Hình 4.4. Biểu diễn sự so sánh hoạt động của hai loại thiết bị phản ứng
1) Bình phaûn öùng khuaáy
VS Bình oáng
troän hoạt ñoäng oån ñònh
1 dNA
Dạng phương trình vận tốc tổng quát ( rA )    kCnA
V dt
Với thiết bị phản ứng khuấy trộn hoạt động ổn định:

 CA V  n
o
C Ao AX 1 X A 1   X
A A
k      .
 FA  r n 1 n
 o k
(  A ) kC 
Ao 1  X A 
thiết bị phản ứng dạng ống:

XA XA n
 CA V  dX A 1 1   X
A A  dX A
o
ö     CA o   
 FA  r n 1 n
 o ö o
  A  kC Ao o 1  X A 
  Cn V  n
 A 0 
 1  A X A 
n 1 X A 
 CA   FA0 
   1  XA  
0 k  k  k
 
CnA1  Cn V  XA 1   X n
 
0 ö  A0    A A
dX


 FA 
0 
 1 

X A  n A

 0 ö
 ö

khối lượng riêng không đổi

 XA 
 
CnA1
  n
 1  X A  
0 k k

n 1
 C 
A0 ö
 X A dX

 A


 0 1  X A n 
ö
4.1. So saùnh kích thöôùc thieát bò phaûn öùng ñôn
(2) Söï bieán ñoåi tæ leä noàng ñoä ban ñaàu cuûa 2 taùc chaát
trong phaûn öùng baäc hai – Bình oáng, hình 4.2
C B0
M  1
C A0
 C A0 V  1 M  XA
 M  1     ln , M 1
 FA0  M  1 k C A0 (M  1) M(1  X A )

 C A0 V  1 XA
 M  1     , M 1
 FA0  M  1 k C A0 (1  X A )
(2) Söï bieán ñoåi tæ leä noàng ñoä ban ñaàu cuûa 2 taùc
chaát trong phaûn öùng baäc hai – Bình khuaáy lieân tuïc,
hình 4.3

 C A0 V  XA
 M  1     , M 1
 FA0  M  1 k C A0 (1  X A ) (M  X A )

 C A0 V  1 XA
 M  1     2
, M 1
 FA0  M  1 k C A0 (1  X A )
Thí duï 4.1. Phaûn öùng A + B → saûn phaåm
Phản ứng pha lỏng sản phẩm với phương trình vận tốc
là (-rA) = (500 l/ mol.ph) CA. CB
 Bình oáng Vo = 0,1 lít; v = 0,05 l/ph
 CA0 = CB0 = 0,01 gmol/ lít
a) Xaùc ñònh XAf ?
b) Cuøng naêng suaát vaø XAf , tìm Vk ?
c) Cuøng naêng suaát, tìm XAf neáu coù Vk = Vo
Neáu CB0 = 0,015 gmol/ lít, CA0 = 0,010 gmol/ lít
d) Vôùi cuøng v, tìm XAf cho bình oáng ?
e) Vôùi cuøng XAf ban ñaàu, tìm tyû leä gia taêng naêng suaát?
f) Tìm v cho bình phaûn öùng coù Vk= 100lít, XAf=99%
 CA0 = CB0 = 0,01 gmol/ lít
a) Xaùc ñònh XAf ?
Độ chuyển hóa trong thiết bị phản ứng dạng ống:
V 0,1 lít
   2ph kCA0   (500l / gmol.ph).(0, 01gmol / l)(2ph)  10
v 0, 05 lít / ph

X A  X B  0, 91
 CA0 = CB0 = 0,01 gmol/ lít
b) Cuøng naêng suaát vaø XAf , tìm Vk ?
Thể tích bình khuấy trộn hoạt động ở cùng điều kiện
Với cùng điều kiện , tung độ (H.4.1) cho ta tỉ số thể tích của hai bình Vk/Vố .
Với cùng X  X  0, 91
A B

Vk
 11
Vö
Vk  11Vö  11.01l  1, 1l
 CA0 = CB0 = 0,01 gmol/ lít
c) Cuøng naêng suaát, tìm XAf neáu coù Vk = Vo

Với cùng thể tích bình thì kCA0   10.

X A  0, 73.

1  X A  0, 27.
 Neáu CB0 = 0,015 gmol/ lít, CA0 = 0,010 gmol/ lít
d) Vôùi cuøng v, tìm XAf cho bình oáng ?
Độ chuyển hóa trong thiết bị phản ứng dạng ống có M = 1,5. Với cùng
v, V, CAo, nhóm số kτCAo giữ không đổi cho cả hai dòng nhập liệu.

X A  0, 994.
 Neáu CB0 = 0,015 gmol/ lít, CA0 = 0,010 gmol/ lít
e) Vôùi cuøng XAf ban ñaàu, tìm tyû leä gia taêng naêng suaát?
(trong thiết bị phản ứng dạng ống )
Lưu lượng nhập liệu khi M = 1,5 : với XA=0,91 → 1-XA=0,09
Giao điểm đường M = 1,5 và (1-XA=0,09) cho tung độ:

 CA0 M1,5  VCA0 / v M1,5

  0, 30
 CA0 M1,0  VCA0 / v M1,0
Nhưng CAo và V là giống nhau trong
cả hai trường hợp do đó lưu lượng
dòng nhập liệu mới là:

 1  0, 05
v M1,5   vM1     0,17 l / ph
 0,30  0, 3

như vậy năng suất tăng thêm 240%.

 Neáu CB0 = 0,015 gmol/ lít, CA0 = 0,010 gmol/ lít
f) Tìm v cho bình phản ứng khuấy trộn có Vk= 100lít, XAf=99%

1  X A  0, 01

M = 1,5

V
kCA 0   kCA 0  190.
v

kCA 0 V  500 l / gmol.ph   0, 01 mol / l  100l 

v   2, 63
190 190
Thí duï 4.2. Tìm ñieàu kieän toái öu A → R
100 gmol R/h ñöôïc saûn xuaát töø dd baõo hoøa A (CA0 =
0,1 gmol/ l).
rR = (0,2 h-1)CA
$A = 500 ñ/mol A
$ b = 10 ñ/h.l
A khoâng phaûn öùng ñöôïc thaûi boû
 Tìm theå tích, suaát löôïng, ñoä chuyeån hoùa, giaù thaønh
cuûa R taïi ñieàu kieän toái öu ?
 Thí duï 4.2. Tìm ñieàu kieän toái öu A → R
$T= (thể tích bình phản ứng) (chi phí /h. thể tích bình) + (suất lượng tác chất) (giá đơn vị của tác chất).

$T  V.$ b  FA 0 .$ A
FA0 X A
Với phản ứng bậc 1 V 
kCA0 1  X A 

Năng suất sản xuất R là FR=FAo.XA =100 kmol/h

FR F 100 100 50000 50000

$
t .$ b  R .$ A  .10  .500  
kCA0 1  X A  XA 0,2.0,1. 1-X A  XA 1  X A  X A

Để tìm điều kiện $T tối thiểu, lấy vi phân biểu thức trên và cho bằng không,
ta được:

  0
d $t 50000

50000
dX A 1  X A 2 X 2A

X A  0, 50
 Thí duï 4.2. Tìm ñieàu kieän toái öu A → R

Như vậy điều kiện hoạt động tối ưu là:

Độ chuyển hóa: XA= 0,5
FR 100
Suất lượng nhập liệu: FA0    200 mol A/h
X A 0, 5

Thể tích bình phản ứng:

FA 0 X A 100
V   10.000lit
kCA 0 1  X A  0, 2. 0,1. 0,5
Giá thành sản phẩm:

$
t V $ b  FA 0 . $ A 10000.10  200.500
   2000$ / gmolR.
FR FR 100
 Thí duï 4.3. Tìm ñieàu kieän toái öu A → R
Giaû söû A khoâng phaûn öùng trong doøng saûn phaåm ñöôïc taùi cheá,
hoøan löu vôùi chi phí laø $r = 125 ñ/gmol A hoøan löu.
Tìm theå tích, suaát löôïng, ñoä chuyeån hoùa, giaù thaønh cuûa R taïi
ñieàu kieän toái öu ?
A chưa phản ứng được hoøan lưu

Lời giải là tìm điều kiện tối ưu giữa bình phản ứng nhỏ và chi phí
hoàn lưu cao với bình phản ứng lớn có chi phí hoàn lưu thấp
  thïí tñch   suêët lûún
å g  giaá àún 
     
$
t bònh   chi phñ/h.thïí tñch bònh    nhêåp liïåu   võ cuã a taá c  
 phanã ûá n g   A   chêët 
     
 suêët lûún å g   giaá àún võ 
   
 doâ n g A   cuã a A 
 hoan â lûu   hoaân lûu 


$
t  V . $ b  FA 0 . $ A  FA i 1  X A  $ r

FR  FA i X A  FA0  100gmol / h
 Với suất lượng A vào bình phản ứng FAi

FA i X A
V
kCA0 1  X A 

Khử FAi bằng phương trình cân bằng vật chất rồi thay vào biểu thức tính chi phí

FA0 FA0
$
t $
b  FA0 . A 
$
(1  X A ). $ r
kCA0 (1  X A ) XA
100  1-X A 
 .10  100.500  100   125
0, 2.0,1.(1  X A ) X
 A 
50000  1-X A 
  50000  12500  
1-X A  XA 

Lấy vi phân và cho bằng không: d( $ t) 50000 12500

0 
dX A (1  X A )2 X 2A

X A  0, 33
 Thí duï 4.3. Tìm ñieàu kieän toái öu A → R
Như vậy điều kiện hoạt động tối ưu là:

Độ chuyển hóa: XA= 0,33

FAo
Suất lượng nhập liệu vào bình phản ứng: FA i   300 mol A/h
XA

Suất lượng dòng hoàn lưu: FAi-FAo = 300 – 100 = 200 mol A/h
Thể tích bình phản ứng:
FAi X A 100
V   7.500lit
kCA 0 1  X A  0, 2. 0,1. (1-0,33)

Giá thành sản phẩm:

$
t 50000 (1  0, 33)  50000  12500(0, 67 0, 33)
  1500 $ / gmolR
FR 100
4.2. Heä nhieàu bình phaûn öùng
4.2.1. Bình oáng maéc noái tieáp vaø/ hay song song
X Aj
V dX A
 
FA0 0
 rA 
j bình phaûn öùng oáng maéc noái tieáp coù toång theå
tích V seõ cho ñoä chuyeån hoùa baèng ñoä
chuyeån hoùa trong moät bình phaûn öùng coù theå
tích V
 4.2. Heä nhieàu bình phaûn öùng
4.2.1. Bình oáng maéc noái tieáp vaø/ hay song song

 Vôùi caùc bình phaûn öùng oáng maéc song

song, phaân phoái doøng nhaäp lieäu sao
cho thaønh phaàn doøng ra trong moãi
nhaùnh laø gioáng nhau, töùc laø V/F hay τ
cho moãi nhaùnh laø gioáng nhau.
4.2. Heä nhieàu bình phaûn öùng
4.2.2. Bình khuaáy lieân tuïc baèng nhau maéc noái tieáp
(1) Phaûn öùng baäc moät (hình 4.7)

CA0 Vi CA i 1
Cân bằng vật chất Vi CA0 ( X A i  X A i 1 )  1  ki
i    CA i
cho bình i FA0 v (rA )
Vì thời gian thể tích  giống nhau cho j bình khuấy

 1 
j
CA 0 1 CA0 CA1 CA j1 j  CA0  
 (1  ki ) j  jk  ji     1
  . ..... k  CA j 
CA j 1  X A j CA1 CA2 CA j   
 
Thiết bị bình ống: ö 
1 CA 0
ln
k CA

Hình 4.7. So sánh sự hoạt động của bình ống với j bình khuấy trộn bằng nhau
mắc nối tiếp cho phản ứng bậc một . A→R; A=0. Với cùng điều kiện nhập liệu,
tung độ cho Vj/Vống
 4.2. Heä nhieàu bình phaûn öùng
4.2.2. Bình khuaáy lieân tuïc baèng nhau maéc noái tieáp

(2) Phaûn öùng baäc hai (hình 4.8)

1  
CAj  1 2 1... 2 1 2 1 4 CA0ki  i 1 j
2 k j  

CA0
 1  CA0 k
CA
Hình 4.8. So sánh sự hoạt động của bình ống với j bình khuấy trộn bằng nhau
mắc nối tiếp cho phản ứng bậc hai , 2A →R; A+B→R với CAo=CBo..Với cùng điều kiện
nhập liệu, tung độ cho V j/ Vố
 Thí duï 4.4. Bình khuaáy maéc noái tieáp
 Bình phaûn öùng khuaáy lieân tuïc ñaït ñoä chuyeån hoùa
90% taùc chaát A → R theo phaûn öùng baäc 2
 Döï ñònh thay bình naøy baèng 2 bình coù toång theå tích
baèng bình tröôùc
a) Cuøng XAf = 90%, naêng suùaât taêng bao nhieâu?
b) Naêng suaát nhö cuõ XAf taêng bao nhieâu ?
 Maéc noái tieáp 2 bình, moãi bình coù theå tích baèng bình
tröôùc
c) Cuøng XAf = 90%, naêng suùaât taêng bao nhieâu?
d) Naêng suaát nhö cuõ XAf taêng bao nhieâu ?
Giải bằng đồ thị hệ nhiều bình khuấy trộn mắc
nối tiếp

1  rA i
viết cho cấu tử A cho bình phản ứng thứ i: 
i CA i  CA i 1

Hình 4.10. Giải bằng đồ thị hệ nhiều Hình 4.11. Dạng đường cong
bình khuấy mắc nối tiếp theo bất thường
 Hình 4.10. Giải bằng đồ thị hệ nhiều Hình 4.11. Dạng đường cong
bình khuấy mắc nối tiếp theo bất thường

Trên H.4.10 vẽ đường cong (-rA)theo CA.

(a) Nồng độ dòng vào CAobiết trước (điểm L).
(b) CA1 và (-rA)1 tương ứng với điểm M trên đường cong.
(c) Hệ số góc của đoạn LM  MN / NL   rA1  /  CA1  CA0   1 / 1
Từ L vẽ đoạn thẳng có hệ số góc (-1/1) cho đến khi cắt
đường cong tại điểm M cho ta CA1 Tương tự từ N ta vẽ
đường thẳng có hệ số góc (-1/2) cắt đường cong tại P cho
ta nồng độ CA2
4.3. Thieát keá cho phaûn öùng ña hôïp
4.3.1. Phaûn öùng song song
(1) Khaûo saùt ñònh tính söï phaân phoái saûn phaåm

k1 dC R a1
A  R (chính) rR   k1 C A
dt
k2 dCS a2
A  S (ph ) rS   k 2 CA
dt

rS dCS k 2 a2  a1
  CA
rR dC R k1
 rS dCS k 2 a2  a1
  CA
rR dC R k1
CA được giữ ở giá trị thấp trong suốt quá trình phản ứng :
1) Dùng bình phản ứng khuấy trộn hoạt động ổn định.
2) Dùng dòng hoàn lưu để pha loãng dòng nhập liệu.
3) Giảm áp suất hay tăng lượng khí trơ trong phản ứng pha
khí.
CA được giữ ở giá trị cao:
1) Dùng bình phản ứng khuấy trộn hoạt động gián đoạn
hoặc thiết bị phản ứng dạng ống
2) Không dùng dòng hoàn lưu.
3) Tăng áp suất hay giảm lượng khí trơ trong phản ứng pha
khí.
 rS dCS k 2 a2  a1
  CA
rR dC R k1

 a1<a2 phản ứng chính có bậc nhỏ hơn phản ứng phụ,
→tạo thuận lợi cho phản ứng chính: CA thấp trong bình
phản ứng lớn.→ chi phí phân tách sản phẩm phụ S
 a1>a2 bậc phản ứng chính lớn hơn bậc của phản ứng phụ
→ sử dụng bình phản ứng khuấy trộn hoạt động gián đoạn
hoặc thiết bị phản ứng dạng ống.
a1= a2 → sự phân phối sản phẩm chỉ phụ thuộc vào k1, k2
không phụ thuộc vào loại thiết bị phản ứng.
Moâ hình cho thaáy noàng ñoä cuûa caùc taùc chaát cao
hay thaáp cho quaù trình oån ñònh
Ví dụ 4.5. Giả sử có phản ứng pha lỏng.
1k
A  B  R  T (chñnh)
2k
A  B  S  U (phuå)
với phương trình vận tốc thành lập sản phẩm như sau
dCR dCT
  k1CA C0B,3 (A)
dt dt
dCS dCU
  k2C0A,5C1B,8 (B)
dt dt
Chi phí tác chất tương đối cao, tuy nhiên chi phí phân tách tác
chất ra khỏi sản phẩm là thấp. Ngoài ra kìm hãm sự thành lập S,
U là quan trọng hơn là có bình phản ứng nhỏ vì chi phí phân tách
S, U cao và chi phí tác chất lớn. Đề nghị mô hình hệ thống để
sản xuất R,T.
Ví dụ 4.5. Giả sử có phản ứng pha lỏng.
1,5
dCS k2 0,51,0 1,80,3 k2 CB
 CA .CB 
dCR k1 k1 C0,5
A

•Để [dCS/dCR] đạt cực tiểu thì phải lớn và nhỏ. Ngoài ra
ảnh hưởng của lớn hơn do số mũ lớn hơn. Sơ đồ phù hợp với
hai điều kiện trên là bình phản ứng khuấy trộn hoạt động ổn định
với lượng thừa A. Chi phí phân tách A rẻ và giá A đắt nên A sẽ
được hoàn lưu. Sơ đồ được trình bày ở hình vẽ.
4.3. Thieát keá cho phaûn öùng ña hôïp
4.3.1. Phaûn öùng song song
(2) Khaûo saùt ñònh lượng söï phaân phoái saûn phaåm
 : là phần tác chất A phản ứng tại thời điểm bất kỳ để tạo thành R, được gọi là
hiệu suất nhất thời tạo thành R.
a
r dCR dCR k1CA1 1
 R   
a a

a a1
(rA ) dCA dCR  dCS k1CA1  k2CA2 1  (k 2 / k1 )CA2

CA thay àöíi nïn  thay àöíi theo. Àõnh nghôa , laâ phêìn cuãa têët caã A àaä
phaãn ûáng taåo thaânh R, àûúåc goåi laâ hiïåu suêët töíng quaát taåo thaânh R.
CRf  CR 
  
CA0  CA f  CR  CS f

CRf laâ nöìng àöå cuãa R taåi doâng ra khoãi bònh phaãn ûáng
CR f CA f
CRf   dCR    dCA
0 CA 0
Thiết bị phản ứng dạng ống
CA f CA f
CR f 1 1 dCA
ö    dCA ö  
C A 0  CA f CA 0  CA f CA 0  CA f 1  (k 2 / k1 )CA2
a a1
CA0 C A0

bình khuấy trộn hoạt động ổn định, hiệu suất nhất thời là hằng
số nên k = 
1
k 
a a1
1  (k2 / k1 )CA2

j bình khuấy trộn mắc nối tiếp trong đó nồng độ tác chất A ra khỏi
mỗi bình là CA1, CA2, … CAj hiệu suất tổng quát sẽ là
C1 C2 C j
a a
 a a
 ...  a a1
1  (k2 / k1 )CA2 1 1  (k2 / k1 )CA2 1 1  (k2 / k1 )CA2
1 2 j
k 
CA 0  CA j
4.3. Thieát keá cho phaûn öùng ña hôïp
4.3.1. Phaûn öùng noái tieáp
(1) Khaûo saùt ñònh tính söï phaân phoái saûn phaåm
 Khảo sát định lượng: thiết bị dạng ống hoặc bình khuấy hoạt
động gián đoạn

CA
 e k1t
CA 0

CR k1
 e k1t  e k2t
  CS  CA0  CA  CR
CA0 k2  k1

CR max  k1 
k2 /  k2  k1  ln  k2 / k1 
 t max 
CA 0 k
 2

k2  k1
Khảo sát định lượng: bình khuấy trộn hoạt động ổn định
 k1 k2
Hình 4.18. Nồng độ tương đối của các cấu tử trong phản ứng nối tiếp A   R  S