Filipino Finals

True or False
1. Ang globalisasyon ay binibigyan kahulugan ng iilan ayon sa kahihinatnan
- True
2. Itinuturing na kamalayang Pilipino pa rin kung inaaral ay kasaysayan at suliraning panlipunan ng ibang
bansa
- False
3. Isa sa mga ginamit na kongkretong halimbawa kaugnay sa pambansang kamlayan ay ang Doctrina
Cristiana
- False
4. Isa sa mga hakbang sa pagpapatatag ng pambansang identitad ay ang pag-aaral ng sabdyek na Filipino
bilang wikang opisyal ng bansa at salamin ng pagkataong Pilipino.
- True
5. Ang mga napapanood na vlog na kinunan ng iba’t ibang parte ng Pilipinas ay isang mabisang paraan
tungo sa hamong pandaaigdigan.
- True
6. Pinipiling gamitin ng mga Piipino ang “okey lang” upang hindi masaktan o sumama ang loob ng kapwa
tao
- True
7. Mas tiyak o sigurado ang mga Pilipino sa pagsabi ng “oo” at “hindi”
- False
8. Ang halo-halo, tingi-tingi, at sari-sari ay isa sa mga kinahihiligan ng mga taga-kanluran sa larangan ng
ekonomiks
- False
9. Nangangahulugan din ang sulit ng “astig: na tumutukoy sa “tigasin” noong mga nakalipas na dekada
- True
10. Mas tuwiran ang paraan ng pagpapahayag ng mga Pilipino sa mga itinuuring nilang “di ibang tao”
kumpara sa “ibang tao”
- True
11. Ang pagsambit ng “okey lang” ng mga Pilipino ay nagpapakita rin ng katamaran sa pagdaragdag o
pagpapahaba ng usapan.
- True
12. Ang pagigigng “ayos lang” na kalagayan ng mga Piipino au isa ring dahilan upang pagsamantalajan ng
may mga kapangyarihan sa lipunan
- True
13. Tuwirang maitutumbas ang konsepto ng “okey lamg” sa “sulit: kung ang pamantayan nito ay sa
pamimili.
- False
14. Ginamitan ng dalawang konsepto ang “sulit” , ang produkto at serbisyo
- True
15. Ang “kita” sa “Mahal kita” ay binubuo ng “ko” at “ikaw”
-True
16. Ang pagkakaroon ng “timbangang bayan” ay naglalarawan ng kawalan ng tiwala ng mamimili sa mga
nagtitindi o negostyante
- True
17. Walang negatibong paghahambing sa wikang Filipino
- True
18. Isa sa mga nakagawiang gawin sa pamimili ng prutas ay ang “pag-amoy at pagpisil nito, at pagtapat
sa ilaw” upang matiyak ang kalidad nito
- False
19. Mas mayaman ang wikang Filipino sa mga katawagan sa miyembro ng pamilya
- True
20. Ang pagmumungkahi ng mga tinder ng magandang putahe para sa tinitindang isda ay isang paraan
upang mabili ito
- True
21. Hindi nag-aaksaya ng pagkain o lahat au pinakanaangan ng mga Pilinino
- True
22. Nagkakaroon ng negatibong pagtingin ang partisipasyon ng kababaihan sa mga palengke
- False
23. Ang pagtawad at pagkakaroon ng suki ay nagyayari rin sa supermarket
- False
24. Ang “baklas” ay nagnunguluhugang pinilit ang pagpitas ng prutas

- False
25. Ang manibalang na salita ay ginagamit sa paglalarawan ng mangga
- False
26. Ito ang wikang ginamit sa pagsulat ng aklat na Doktrina Kristiyana
- Tagalog
27. Ano ang tinutukoy na salita na pinagmulan ng “taga-ilog”
- Tagalog
28. Ang dating Pangulo ng Pilipinas na nag-atas sa pagkakaroon ng wikang pambansa
- Manuel L. Quezon
29. Binubuo ng 59% pagkakahawig ang Tagalog sa wikaing ito sa Pilipinas
- Kapampangan
30. Ito ang tinutukoy na orihinal na pinagmulan ng mga wika sa Pilipinas na nagdulot ng maraming
pagkakahawig sa mga salitang ginagamit sa bansa
- Proto-Austronesian
31. Ito ang transaksiyunal na wika sa lahat ng paggobyernong pasilidad at opisian sa bansa.
- Filipino
32. Ito ang dahilan kung bakit pinalitan ng F ang etrang P sa salitang Pilipino upang maging Filipino
- Akomodasyon ng wikang pambansa sa iba pang dayalek
33. Tumutukoy ito sa mga espesyalisadong mga salita na ginagamit ng isang particular na domeyn o
gawain
- Register
34. Tinatawag itong pagpapalitan ng kaisipan at damdamin sa pamamagitan ng salita
- Pakikipag-usap
35. Isa sa tatlong dimension ng register ng wika na nagnangahulugan kung para kanino ang pakikipag-
usap.
- Tenor
36. Ito ang ating uugaliin kapag tayo’y nakikipag-usap sa ibang tao
- Iwasan ang panghihiya

37. Isa itong uri ng salaysay na nagsasaad ng mga pangyayaring maaring totoo o kaya ay kathang-isip
lamang
- Pagkukuwento
38. Ito a pakikipagtalo tungkol sa isang isyung kontrobersyal at napapanahon na maaring pormal o hindi
pormal
- Debate
39. Isang sosyal o panlipunang gawain na kadalasang isinsasgawa sa pulbiko
- PAgtatalumpati
40. Kinakasangkutan ito ng dalwang tao o pangkat na may nagtatanong at may sumsagot
- Pakikipanayam
41. Ito ay isang agham sa paggamit ng salita, ang kanilang pagkakaugnay-ugnay, bahagi at tungkulin ng
mga salita sa isang pangungusap na isinasaalang-alang kapwa sa pagsulat at pasalita na pagpapahayag
- Gramatike
42. Ang nanay ay bumili ng napakagandang saya sa tindahan ng Aling marta para gamitin sa malapit na
kapistahan ng aming lugar. Ito ang tamang bigkas ng salitang salungguhit sa pangungusap.
- Malumay
43. Gabi na nang dumating ang ate sa bahay mula sa kanyang trabaho. Ito ang tamang bigas sa saling
may salungguhit sa pangungusap
- Mabilis
44. Ang mga salitang may ganito uri ng bigkas sa Filipino ay binibigkas nang malumay na may impit na
tunog sa hulihang letra ng salita.
- Malumi
45. Umiyak si Kyla dahil sa mahina ang internet sa aming bahay. Ito aybinibgkas nang malumay na may
impit na tunog sa hulihang letra ng salita
- Kataniwan
46. Ito ay may kataga o salitang nag-uugnay ng dalawang salita, parirala, o sugnay na pinagsunod-sunod
sa pangungusap
- Pangatnig
47. Tawag sa mga salita at pariralang nag-uugnay ng mga salita, parirala, at sugnay sa loob ng
pangungusap, ng mga pangungusap sa loob ng talata at ng mga talata sa loob ng komposisyon
- Cohesive Devices
48. “Dahil siya ay nag-aaral nang mabuti, siya ay nakakuha ng mataas na grado sa kanyang asignaturang
Filipino” Base sa ibinigay na pangungusap, ditto ginamit ang cohesive devices na dahil sa
- Pagpapahayag ng dahilan- resulta ng isang pangyayari o kaganapan
49.”ayon sa balita, si Pangulong Rodrigo Duterte ay hindi na magpapatakbo sa pagka-Presidente sa

ddarating na halalan.” Ito ang tawag sa ginamit na cohesive devices sa ibinigay na pangunugsap
- Pagpapahayag ng pananaw o punto de bista
50. Ito ay tinutukoy na mga salitang nagsisilbig pananda upang maging hindi paulit-ulit ang mga salita
-Kohesyong Gramatikal
MULTIPLE CHOICE (25 items)
Answers:
26. Tagalog 2
7. Tagalog
28. Manuel L. Quezon
29. Kapampangan
30. Proto-Austronesian
31. Filipino
32. Akomodasyon ng wikang pambansa sa iba pang dayalek
33. Register
34. Pakikipag-usap
35. Tenor
36. Iwasan ang panghihiya sa kausap
37. Pagkukuwento
38. Debate
39. Pagtatalumpati
40. Pakikipanayam
41. Gramatike
42. Malumay
43. Mabilis
44. Malumi
45. Karaniwan
46. Pangatnig
47. Cohesive devices
48. Pagpapahayag ng dahilan-resulta ng isang pangyayari o kaganapan
49. Pagpapahayag ng pananaw o punto de bista
50. Kohesiyong Gramatikal
Pagkakaiba ng
Tagalog, Pilipino at
Filipino
Aralin11
Kilalanin ang Koponan
Erika Mae Villa

RJ Boy Horca Lolly Payas John Clint Lajera
Clea Venanci
Mga Layunin
nailalahad ang kaibahan ng
Tagalog, Filipino at Pilipino;
natutukoy ang kasaysayan

ng wikang Tagalog; at
natutukoy ang Filipino bilang

wikang pambansa ng Pilipinas
Mga Talaan
• Wikang Tagalog
• Wikang Tagalog bilang

batayan sa Wikang Pambansa
• Wikang Pilipino bilang

Wikang Pambansa
• Wikang Filipino bilang
Wikang Pambansa
• Miskonsepsyon sa Filipino
Wikang Tagalog
Ang Doctrina Cristiana (Doktrinang Kristiyano) na siyang unang
librong nailimbag sa bansa sa taong 1593 ay nakasulat sa Tagalog. Tagalog
rin ang sinasalita ng maraming Pilipino sa pagdating nina Miguel Lopez de
Legaspi noong 1565 sa Maynila. Mahihinuhang ang Tagalog ay isang
wikang natural at may sariling mga katutubong tagapagsalita.
Ang salitang Tagalog na hinango sa salitang taga-ilog, ay ang wika

sa Metro Manila, Bulacan, Batangas, Rizal, Laguna, Quezon, Cavite,
Mindoro, Marinduque at ilang parte ng Puerto Princesa at Nueva Ecija.
Ito'y isang wikang sinasalita sa mga etnolinggwistikong grupo sa bansa.
Wikang Tagalog bilang batayan sa
Wikang Pambansa
Nang idineklara ni Presidente Manuel L. Quezon ang
Wikang Pambansa na batay sa Tagalog noong Disyembre 30,
1937 sa pamamagitan ng Executive Order No. 134, maraming
umalma at tumutol na mga mamamayan ng bansa.
Ang Surian ng Wikang Pambansa ang naatasang pumili
ng isang katutubong wika na gagamiting basehan para sa
pagbabalangkas at pagpapatibay ng wikang pambansa. Ang
Surian ng wikang pambansa ang siya ring inatasan na magbigay
ng preperensya sa pinakamaunlad sa kayarian, nilalaman at
panitikan na tinatanggap at ginagamit ng pinakamaraming bilang
ng mga Pilipino.
Gumawa ng rekomendasyon sa Pangulong Manuel
L. Quezon ang Surian ng Wikang Pambansa na ang
Tagalog ang gawing saligan ng wikang pambansa. Ang
Tagalog, di umano ang tumutugon sa lahat halos ng
kinakailangan ng Batas Komonwelt Blg 184.
Ngunit idinemanda ang Surian dahil sa kuwestiyon
ng legalidad ng pagkapili ng Tagalog bilang basehan ng
wikang pambansa gayon din ang pagpapalaganap ng
Plipino bilang wikang pambansa. Pinagwagian ng Surian
ang kaso sa hukumang unang dinulugan, sa Hukuman sa
Paghahabol sa Korte Suprema noong Hulyo 15,1970 ay
nagpasya ang korte:
“Ang Tagalog bilang batayan ng ating wikang
pambansa (na pinatunayan sa ulat ng Kawanihan ng
Senso na siyang pinakamalaganap na sinasalita sa ating
katutubong wika), ang hayag na pagpapahayag at
pagkilala rito ng bayan at pamahalaan, sa kapahintulutan
ng Batas ng Komonwelt Blg. 570 na pinagtibay ng
Kongreso na nagpapahayag na ang wikang pambansang
Pilipino ay isa sa mga wikang opisyal ng Pilipinas na may
bisa noong Hulyo 4, 1946, ay nakapaglagay na isyu ng
katalinuhan at kaangkupan sa pagpili ng Pilipino, batay sa
Tagalog bilang wikang pambansa natin, na lampas na sa
awtoridad ng mga hukuman upang rebisahan at isasantabi.
Dahil sa pangyayaring nabanggit, sa
kasalukuyan, ang pinakaangkop na kahulugan ng
wikang pambansa ay ang wikang pinagtibay ng
pamahalaan na ginagamit sa pamamahala at
pakikipag-ugnayan ng mga mamamayan. Dahil dito,
patuloy pa rin, ang paglaganap ng wika sa mga lugar
ng mga etniko na gumagamit ng katutubong wika.
Isaalang-alang pa rin ang puspusang paggamit at
pagpapalaganap ng wika bilang pundasyon at
pakikipag-ugnayan sa iba't ibang
laranganpampolitika, panlipunan, pang-media,
pampanitikan, pang-edukasyon at iba pa”.
Wikang Pilipino bilang
Wikang Pambansa
Taong 1943 nang tinukoy na ang wikang
pambansa ng Pilipinas ay Pilipino, na ibabatay sa
Tagalog, alinsunod sa ipinasa ni Kalihim Jose Romero
(Department Order No. 7) ng Kagawaran Edukasyon.
Simula 1959, ito na rin ang ginamit sa pagtuturo sa
paaralan, ngunit nahinto nang pagtibayin ang wikang
Filipino bilang Wikang Pambansa alinsunod sa Article
14 Sec. 6 ng 1987 Konstitusyon.
Nang ipinatupad ang pagiging pambansang wika ng wikang
Pilipino, umani ito ng malakas na pagtutol. Ang pagpili sa Tagalog
bilang batayan ng wikang pambansa ay lumikha ng malakas na
oposisyon sa mga di-Tagalog at pro-Ingles. Madalas naipapahiwatig
ang oposisyong ito sa mga sulat sa editor ng mga peryodikal, at sa
mga paulit-ulit na habla at salita laban sa Pilipino. Sa paggamit ng
Pilipino na batay sa Tagalog, ang mga di-Tagalog ay nakadarama ng
damdaming kakulangan o ng damdaming napapailalim sa mga
Tagalog. Nadarama nila ang panibugho na sila'y dayuhan sa isa't isa.
Pangunahin sa pagtutol dito ang mga Cebuano. Anila, ang
Pilipino (1959) na siyang nahirang na Wikang Pambansa ay Tagalog
din. Hindi sila masisisi sa bagay na ito sapagkat ng likhain nga naman
ang Balarila ng Wikang Pambansa ilang taon na ang nakalilipas ay
naging Tagalog-na-Tagalog
. Ito'y isang pagkakamali na lalong nagpalala sa suliranin
hinggil sa pagkakaiba at pagkakakilanlan ng Pilipinong batay sa
Tagalog at ng Tagalog mismo.
Ang mga hindi Tagalog ay hindi nabigyan ng pagkakataon na

maging parte ng pagpapayaman at pagpapaunlad ng Pilipino. Ngunit
sa likod ng mga tabing masisilayan kung bakit ibinatay ang
pambansang wika sa Tagalog. Sa katunayan, Tagalog ang piniling
saligan ng Wikang Pambansa sa kadahilanang ito'y nahahawig sa
maraming wikain sa bansa. 59% sa Kapampangan, 48.2% sa
Cebuano, 44.6% sa Hiligaynon at iba pa. Sa madaling salita'y hindi
magiging mahirap unawain at pag-aralan ang Tagalog para sa mga
di- Tagalog dahil, nahahawig ito sa kanilang wikain.
May dahilan kung bakit nagkakahawig-hawig ang mga wika
sa Pilipinas. Lahat ng mga katutubong wika sa Pilipinas ay batay sa
iisang angkan ng wika. Ang isang angkan ng wika ay isang
klasipikasyon ng iba't ibang wika na pinapaniwalaang nagmula sa
iisang wika. Ang orihinal na wikang pinagmulan ng iba't ibang wika
ay karaniwang tinatawag nating Proto-Austronesian. Nagmula sa
Proto-Austronesian ang Malay, ang mga wikang Cham ng Vietnam,
ang mga wikang katutubo ng Taiwan, ang mga wika sa Pilipinas at
iba pa. Ang isa sa mga anak na wika ng Proto-Austronesian ay
pinagmulan ng halos ng wika sa Pilipinas. Ang wikang proto na
pinagmulan ng wika sa Pilipinas ay tinatawag nating Proto-
Philippine. Ito ay isang wikang haypotetikal lamang o isang wikang
pinapalagay ng mga dalubwika na lumitaw ng mga dakung una, na
sa paglipas ng panahon ay nagkaroon ng mga pagbabago, hanggang
nagkaroon na ng tatak ng pagkawika ang bawat isa.
Pinatunayan din ng maraming pag-aaral na ang Tagalog
ang pinakamaunlad na wika sa bansa at siyang ginagamit ng
higit na nakararami sa pakikipagtalastasan, sa panitikan, sa
kalakalan, at sa iba pang disiplina't larangan. Matagal din ang
pamamayagpag ng Wikang Filipino. Ang pagtawag ng
“konkon” noong 1971 ang nagbigay ng pinakahihintay na
pagkakataon sa mga di-Tagalog at sa mga pro-Ingles na
baguhin o patayin ang wikang pambansang batay sa isang
wika. Sa mga una pa lamang na sesyon ng konkon, malinaw
nang lumabas ang malakas na pagkontra o pagtanggi ng mga
karamihan sa mga delegado sa konkon ( na mga di-tagalog) sa
patuloy na paggamit sa Pilipino bilang wikang pambansa ng
Pilipinas.
Dahil sa naisantabi ang mga wikang malawak din ang gamit gaya
ng Cebuano, Hiligaynon, at Ilokano, nag-udyok ito ng pagpapalit sa
Wikang pambansa mula Pilipino tungo sa Filipino sa 1973 at 1987
Konstitusyon. Nabago man ito dahil sa ginawang batas, hindi naman ito
agarang nabura sa isipan ng mga tao. “Tagalog Imperialism” kung ito'y
tawagin ni Prof. Leopoldo Yabes, isang Ilokanong manunulat at naging
dekano ng College of Arts and Sciences sa Unibersidad ng Pilipinas,
Diliman. Nakondisyon na ang tao sa Tagalog kung kaya't kahit na
binago ito, Tagalog pa rin ang itinawag dito hindi lang ng mga Pilipino
bagkos, ng mga dayunan din.
Wikang Filipino bilang Wikang
Pambansa
Ang wikang Filipino ang ating kasalukuyang wikang pambansa at wikang
opisyal na ginagamit bilang transaksyunal na wika sa mga
panggobyernong pasilidad at opisina.
Pambansang lingua franca kung ito rin ay maituring. Ngunit ano
nga ba ang kahulugan ng lingua franca? Ayon sa Wikipedia, ang salitang
lingua franca ay mula sa salitang Aleman na nangangahulugang working
language na ang ibig sabihin ay isang wikang nag-uugnay sa mga taong
may kanya-kanyang dayalek. Ang pagiging lingua franca ng isang wika ay
ang pagiging pangalawang wika nito kung saan ito ay nagiging midyum
upang ang mga may iba't ibang dayalek ay magkaintindihan.
Halimbawa, ang dayalek ng Davao ay Davaoeno samantalang Chavacano
naman ang sa Zamboanga. Hindi sila magkakaunawaan kung gagamitin nila ang
kanilang sariling dayalek, ngunit kung gagamitin nila ang wikang Filipino na siyang
lingua franca ng ating bansa, ang komunikasyon ay nagiging posible.
Ang wikang Filipino ay “multi-base language in nature”, ang ganitong ideya
ay naglalayong luminang ng Wikang Pambansa para sa Pilipinas na hindi lamang
batay sa Tagalog, kundi batay sa maraming wikain sa bansa kasama ang mga salitang
banyaga na naging at nagiging bahagi na ng ating kabihasnan. Marami ang
nagpapalagay na ang ganitong kaayusan ay nagpapakita ng pagiging dinamiko ng
isang wika. Idinadahilan nila na hindi lamang iisa ang dapat maging estilo ng Wikang
Pambansa na batay sa iba't ibang wikain, tayo'y higit na magkakaunawaan bilang mga
mamamayang Pilipino – Tagalog, Cebuano, Ilocano, Ibanag, Kapampangan, Muslim,
lahat.
Ang Tagalog at Filipino ay hindi pareho, ngunit hindi rin
magkaiba. Paanong nangyari ito? Sapagkat ang Filipino ay pinaunlad (o
pinauunlad) na Tagalog salig sa mga umiiral na wika sa Pilipinas. Hindi
pareho sapagkat higit na mayaman ang bokabularyo ng Filipino kaysa
Tagalog dahil sa impluwensya ng iba't ibang wikain at wikang banyagang
maluwag na nakakapasok sa bokabularyo nito, bagamat hindi ito sapat
upang hindi magkaunawaan ang nagsasalita ng Tagalog (katulad ng
salitang lalawiganin) ang hindi maituturing na salitang Filipino sapagkat
hindi angkop ang salitang ito sa istandardisasyon at/o intelektwalisasyon
ng Filipino, ang higit na mahalaga'y maraming mga salitang banyaga tulad
ng Ingles, Italyano, Frances, Latin at iba pa at mga salitang mula sa iba
pang wikain sa Pilipinas ang mga maituturing na bahagi na ng
bokabularyong Filipino (sapagkat nauunawa't ginagamit ngunit) di ng
Tagalog
Miskonsepsyon sa
Filipino
Sa pag-akala ng iba, hinango ang salitang Filipino
mula sa salitang Ingles na nangangahulugang mamamayan
ng bansa. Akala rin ng iba, na sa Ingles din galing ang F
dito. Ilan lamang ito sa mga miskonsepsyon na nanatili pa
rin sa iilan hanggang ngayon.
Pinalitan ang P ng F upang maging simbolo ng hindi
lang Tagalog ang batayan ng wikang ito sapagkat, walang
ganitong tunog sa Tagalog. Ito'y sumisimbolo sa
akomodasyon ng wikang pambansa sa iba pang dayalek.
Nadagdagan rin ng walong letra ang alpabeto. Ang mga ito ay
C, F, J, Ñ, Q, V, X, at Z. Dahil dito, ang dating Dabaw ay
nagiging Davao na. Naisusulat na rin ang selebrasyon ng mga
Ifugao na tinatawag na Cañao. Sa pamamagitan ng Filipino
bilang wikang panturo, tayo'y higit na magkakaunawaan bilang
mga mamamayang Pilipino-Tagalog, Ilokano, Bisaya, lahat.
Bigyang diin ang pagkakaunawaan sa pamamagitan ng sariling
wika – ang Filipino!
“Gisingin natin ang lahat ng mga Juan de la Cruz na
nahihimbing pa”.
Salamat sa
inyong
pakikinig!
May mga katanungan pa ba
kayo?
Aralin 12
Rehistro ng Wika
Iprinisenta nina:
Shekainah Radoc
Vanessa Rapirap
Jonaby Rocero
Harzen Sampollo
Patricia Vallejo
Mga Layunin
➢ Sa araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
o nabibigyan kahulugan ang register ng wika;

o nakapagbibigay ng halimbawa ng register ng wika;
o naikaklasipika ang mga salita ayon sa disiplina o larangang ginagamitan ng
mga ito;
o natatalakay ang tatlong dimensyon ng register ng wika;
o naipapaliwanag ang kahulugan iba't ibang gawain sa pagsasalita; at
o nakapagbubuo ng halimbawa ng bawat gawi ng pagsasalita
Ano ang Rehistro ng
Wika?
Ito ay wikang ginagamit sa isang partikular
na domeyn na may tiyak na pagpapakahulugan
Isang baryasyon sa wika na may kaugnayan
sa taong nagsasalita o gumagamit ng wika
PINAGKAIBA NG
DAYALEKTO SA REHISTRO
DAYALEKTO
• ito ang tawag sa pagkakaiba-iba
sa loob ng isang wika. • Ang dayalekto ng isang tao ay
• Ang pagkakaiba-iba ay maaaring nagpapakilala kung sino siya.
nasa aksent, leksikograpiyasiya o

kaya'y nasa pagbigkas lamang.
REHISTRO
• nagpapakita kung ano ang
• Bawat propesyon ay may register
kanyang ginagawa.
o espesyalisadong salitang
• Ito ay madalas nakikita/
ginagamit.
nagagamit sa isang partikular na
disiplina o larangan.
Halimbawa ng rehistro sa iba’t ibang propesyon:
1. Doktor: Pasyente, preskripsyon

2. Guro: mag-aaral, lesson plan
3. Pulis: kaso, suspek
4. Abogado: kliyente, akusado
5. Piloto: eroplano, pasahero
Espesyal na katangian ng mga register ang pagbabagong kahulugang
taglay kapag ginagamit sa iba't ibang disiplina o larangan.
Halimbawa:
KAPITAL- “puhunan” sa larangan ng pagnenegosyo
“punong lungsod” o “kabisera” sa larangan ng heograpiya.
KOMPOSISYON- “pagbubuo” o “paglikha” sa larangan ng
sining o musika
”maikling sanaysay” sa larangan ng pagtuturo
Tatlong Dimensyon ng
Rehister ng Wika
• Field – layunin at paksa ayon sa larangang sangkot ng komunikasyon.
- paksa ng kabanata o pinag-usapan.
• Mode - paraan o paano nag-uusap ang dalawang tao

- paraan kung paano isinasagawa ang komunikasyon
(pasalita o pasulat).
Pasulat Pasalita
-mas pormal ang mga salita. - maaaring nangangatwiran,
-sumusunod sa mekaniks ng pagsulat. - may pagkamagalang, nagliligawan,
- gumagamit ng bantas sa pagsulat nag-aaway, balita, showbiz
• Tenor – ayon sa relasyon ng mga kalahok.

- para kanino ito.
- kung sino ang kausap o tagapakinig.
Minsan, “style” pero iniiwasan ang pagtawag nang ganito
dahil sa pangkalahatan.
Register bilang Barayti ng Wika
Ang register ng wika
- panlipunang papel na ginagampanan ng tagapagsalita.
- mga espesyalisadong mga salita na ginagamit ng isang partikular na domeyn o gawain.
- isang espisipikong bokabularyo at/ o balarila ng isang akitibidad o propesyon.
- set ng mga salita o ekspresyon na nauunawaan ng mga grupong

gumagamit nito na maaaring hindi nauunawaan ng mga taong hindi kasali sa grupo o pangkat o ang
hindi pamilyar sa propesyon, uri ng trabaho o
organisasyong kinabibilangan.
- ginagamit sa pagtukoy sa mga barayti ng wika ayon sa gumagamit (Halliday, Mclntosh & Stevens,
1994).
- ayon sa disiplina o larangang pinaggagamitan ng mga ito.
- iba't ibang kahulugan ng salita batay sa iba't ibang larangan.

IBA’T IBANG GAWAIN SA
PAGSASALITA
✓ PAKIKIPAG-USAP
Ang pagpapalitan ng kaisipan at damdamin
sa pamamagitan ng salita ay tinatawag na pakikipag-
usap. Ito ay isang masinig na paraan ng
pakikipagtalastasan.
Mga Dapat Ugaliin sa Pakikipag-usap
▪ Iwasan ang pagtawa habang nakikipag-usap

▪ Iwasan ang panghihiya sa kausap
▪ Iwasan ang hindi pakikinig sa kausap
▪ Iwasan ang pagpintas sa sinasabi ng kausap
Pamantayan ng isang Usapan
Ang isang usapan o conversation ay isan
prosesong pangkomunikasyon ng kinasasangkutan ng
dalawa o higit pang kalahok na gumagamit ng berbal o
senyas na wika sa pagpapalitan ng kaalaman, pagpapahayag
ng saloobin o damdamin na kung saan ay nakaapekto sa
kilos o gawi, sikolohikal, kaalaman at damdamin ng mga
particular na kalahok.
Gawi ng Pagsasalita
Produksiyon ng mga tunog ng pananalita na

idinaan sa mas magandang paraan para magbunga ng mas
makahulugaan na pananalita.
URI NG GAWI NG PAGSASALITA
1. Ang Kumakatawan na kung saan ang mga nagsasalita ay may

kinalaman sa pag-iba ng mga antas patungo sa tamang
proposisyon na dapat nilang sinabi; panunumpa, paniniwala at pag-
uulat.
Halimbawa:
Ipinangako ko na aking pagbubutihin ang aking pag-aaral sa darating na
pasukan.
2. Direktibo na kung saan ang mga nagsasalita ay may kinalaman sa

paghimok sa mga tagapakinig na gumawa ng kahit na ano; mag-utos,
makiusap, makipagtalo.
Halimbawa:
Gawin mo ang lahat ng aking ipinagagawa at huwag ka nang magtanong ng
ano pa man.
3. Commissive na kung saan ang mga nagsasalita ay gumagawa

ng alinmang pag-iba sa mga antas patungo sa aksiyon; mangako,
sumumpa o mga gawain.
Halimbawa:
Gagawin ko ang bagay na iyong gusto, ano man ang iyong ipagawa.
4. Deklarasyon na kung saan sa pamamagitan ng nagsasalita na

baguhin ang estado ng mga gawain sa pamamagitan ng pagsasagawa
katulad ng gawi ng pagpasasalita.
Halimbawa:
Ipinababatid ko sa inyong lahat na ang sinumam ang lumabag sa aking
batas ay magkakamit ng parusa.
5. Ekspresibo na kung saan ang tagapagsalita ay nagpapakilala ng

kanyang paguugali; pagbati o paghingi ng paumanhin.
Halimbawa:
Siya ay humingi ng tawad sa kanyang mga nagawa at akin naming
pinagbigyan
PAGKUKUWENTO
Ito ay isang uri ng salaysay na nagsasaad ng mga

pangyayari.
Ilang Pamantayan sa Pagkukuwento
Tiyaking alam na alam ang Sikaping maging masigla sa Bigkasing malinaw ang
kuwentong isasalaysay pagsasalita mga salita
Huwag magmadali sa Tumingin sa

pagkukwento nakikinig
PAKIKIPANAYAM
Ito ay kinakasangkutan ng dalawang tao o
pangkat na may nagtatanong at may
sumasagot.
Mga Dapat Bigyang-Pansin
ORAS MGA TANONG
Kinakailangang may abiso muna sa Bumuo ng makabuluhang tanong

taong nais kapanayamin upang ang
na humihingi ng tiyak na
bawat panig ay may pagkakataong
kasagutan.
makapaghanda
DEBATE
Ito ay pakikipagtalo tungkol sa isang

isyung kontrobersyal at napapanahon.
PAGTATALUMPA
TI
Ang pagtatalumpati ay isang sosyal

o panlipunang gawain
Thanks!
CREDITS: This presentation

template was created by Slidesgo,
Do you have any questions? including icons by Flaticon, and
infographics & images by Freepik.
MIYEMBRO:
SANTIAGO, LOHENGRIN
SETIAS, LAURENCE
SOLUTA, ASHLEY NICOLE
UBINA, KEVIN
VILLEGAS, RAMELA MAE
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Aralin 14
gramatikang filipino
Gramatika
O balarila ang agham sa paggamit ng salita at ang kanilang pagkakaugnay-
ugnay at ang mga bahagi at tungkulin ng mga salita sa isang pangungusap ay
isininasaalang-alang nito.
Kalakip din sa gramatika ang kawastuhan ng pangungusap na gagamitin,

pasulat man o pasalita na kailangang umayon sa tamang gramatikal istruktyur;
ang kaayusan o sintaks, kahulugan o organisasyon o pagkakabuo at maging ang
panahunan ng mga salita (Bendalan,2013)
Pagpili ng Angkop na Salita
Nakasalalay sa salitang gagamitin ang malinaw na pagpapahayag.
Halimbawa:
a. (mali)Alam mo, bagay na bagay kay Cindy ang kanyang

makipot na bunganga.
b. (Tama)Alam mo, bagay na bagay kay Cindy ang
kanyang makipot na bibig.
Nakasalalay sa salitang gagamitin ang malinaw na pagpapahayag.
Halimbawa:
a. (Mali)Maarte sa mga laruan ang bunsong anak ni Aling

Mercedes.
b. (Tama)Mapili sa mga laruan ang bunsong anak ni
Aling Mercedes.
Salitang pare-pareho ang kahulugan subalit may kanikaniyang gamit
sa pahayag (Bernales, et.al.,2012)
Halimbawa:
Bundok, tumpok, pumpon, tambak
Kawangis, kahawig, kamukha
Sabayan, samahan, saliwan, luhukan
Daanan, pasadahan
Aalis, yayao, lilisan
Paggamit ng Eupemismo o paglulumanay (ernales et al., 2012)
Halimbawa:
-Pinagsamantalahan sa halip ng ginahasa

-Namayapa sa halip na namatay
-Palikuran sa halip ng kubeta
Mga uri ng salitang ginagamit sa pagpapahayag
(Montera, et al., 2012)
a. Likas – mga salitang katutubo
Halimbawa: isda, gulay, aklat, bituin, bato, mata, kahoy, pagkain, pera, langit
b. Likha – imbentong salita

Halimbawa: telebabad, tapsilog, kapuso, kapamilya, lobat, pabebe
Pabebe- pang-uri na ibig sabihin ay umaarteng parang baby
Mga uri ng salitang ginagamit sa pagpapahayag
(Montera, et al., 2012)
c. Hiram/Hango – mga salitang buhat sa ibang wika
Halimbawa: hayskul, lektyur, brodkast, dyip, bintana, basketbol, orchestra,
epektibo, drayber, iskor, ekspert
Ang tamang Pagbigkas ng Salita Gamit ang diin
Halimbawa:
Lalaki: Tayo na ba?

Babae: Tayo na. (at tumayo ang babae)
Apat na Uri ng salita ayon sa diin:
a. Malumanay – Halimbawa: tao, tatay, lalaki, magulang,

ilaw
b. Malumi – halimbawa : hati, bata, diwa, dila
c. Mabilis – Halimbawa: takbo, bulaklak, batas, tatak
d. Maragsa – halimbawa : dugo, yugto, salita, dukkha
Tuldik – marka sa itaas ng mga pantig
Walang tuldik ang malumay na salita
Paiwa (`) sa malumi

Pakupya (^) sa maragsa
Pahilis (‘) sa mabilis
Diin- angkop na pagbigkas ng salita
Halimbawa:
Hukom: Ikaw ba ang pumatay?
Nakasakdal: Hindi po ako si Teryo
Isa pang halimbawa:

Myra: Bakit hindi mo sa akin sinabi?
Dolly: Bakit hindi mo sinabi sa akin?
PAGSUSUNOD-SUNOD NG MGA SANGKAP NG PANGUNGUSAP
Mga halimbawa:
1. Kinain ng pulis ang pansit sa ilalim ng tulay

2. Sa ilalim ng tulay kinain ng pulis ang pansit
3. Sa ilalim ng tulay kinain ang pansit ng pulis
4. Kinain ang pansit ng pulis sa ilalim ng tulay
5. Kinain sa ilalim ng tulay ng pulis ang pansit
6. Kinain ng pulis sa ilalim ng tulay ang pansit
ANG AYOS NG PANGUNGUSAP
Karaniwan- Nauuna ang panaguri kaysa paksa
Di karaniwan- Nauuna ang paksa kaysa panaguri, at ginagamit dito ang

panandang “ay”
MGA DI-GANAP NA PANGUNGUSAP
Ayon kay Dr. Alfonso Santiago, ang pangungusap na di-ganap ay
isang sambitlang may panapos na himig sa dulo (De Dios at Lozano,
2014)Ayon kay Dr. Alfonso Santiago, ang pangungusap na di-ganap
ay isang sambitlang may panapos na himig sa dulo (De Dios at
Lozano, 2014)
Uri ng mga Di- Ganap na Pangungusap:
Eksistensyal- May tao sa silong
Paghanga- Ang tangkad niya!
Matinding damdamin- Aray!
Nagsasaad ng damdamin- Bumabagyo
Pagtawag- Halika rito
Uri ng mga Di- Ganap na Pangungusap:
Pagbati- Kumusta ka?
Pormularyong panlipunan- Tao po!
Pagpapaalam- Aalis na po kami
Pampook (bilang sagot sa tanong)- Saan ka galing? Sa Cavite
URI NG PANGUNGUSAP AYON SA GAMIT
Pagsalaysay o Paturol- gumagamit ng banta na tuldok at
nagpapahayag ng pangyayari, kaisipan, at katotohanan.
Pautos/Pakiusap - nag-uutos o nakikiusap; ginagamitan ng kuwit

kung may patawag, at tuldok sa hulihan.
URI NG PANGUNGUSAP AYON SA GAMIT
Patanong- ginagamitan ng bantas na pananong; nagtatanong at
nagnanais na makaalam hinggil sa isang bagay.
Padamdam- nagsasaad ng paghanga o matinding damdamin.

Gumagamit ito ng tandang padamdam (!) sa hulihan.
ANG MGA PANGATNIG/ CONJUCTION
- ito ay mga kataga o salitang nag-uugnay ng dalawang

salita, parirala, o sugnay na pinagsusunod-sunod sa
pangungusap.
Halimbawa:
Nag-uugnay ng dalawang salita
A. Mahirap paghiwalayin sina Bert at Laica.

B. Ang musika at sining ay bahagi ng mga paksa sa MAPEH
sabdyek sa hayskul
Halimbawa:
Nag-uugnay ng dalawang parirala

A. Pakikinig sa musika at pagsusulat ng tula ang hilig ni
Leandro.
Nag-uugnay ng dalawang sugnay
A. Si Emma ang tagapagdisenyo ng gown ni Pia at si Laylay
naman ang tagpagdisenyo ng barong ni Miguel.
MGA COHESIVE DEVICES
Cohesive Devices ang tawag sa mga salita at pariralang nag-
uugnay ng mga salita, parirala, at sugnay sa loob ng pangugngusap,
ng mga pangungusap sa loob ng talata sa loob ng komposisyon, Ang
mga pangatnig ang nagsisilbing cohesive devices bagamat may mga
pariralang ginagamit ang mga manunulat at mambibigkas upang
matamo ang kaisahan ng isang pahayag o komposisyon (Casanova et
al.,2001)
Ang Gamit ng Mga Cohesive Devices
Pagpapahayag ng
pagdaragdag (gayundin, at saka)

kabawasan sa kabuuan (maliban sa, bukod)
dahilan-resulta ng isang pangyayari o kaganapan (kaya, dahil sa)
kondisyon-bunga/kinalabasan (sana, sa sandaling)
taliwasan, salungatan, o kontrast (ngunit, kahit na)
Pagpapahayag ng
pananaw o punto de bista (alinsunod, batay kina)

pagsang-ayon, di-pagsang-ayon at di-ganap na pagsang-ayon
(kung gayon)
probabilidad, kakayahan, o paninindigan (maaari, posibleng)
pagbabago ng paksa o tagpuan (gayunman)
pagbibigay-linaw sa isang ideya, pagbubuod at paglalahat
(sa madaling salita)
Pagpapahayag ng
halimbawa (bilang halimbawa)
pagpapatunay (bilang pagpapatunay, patunay nito)
kabaligtaran/taliwasan (taliwas nito, taliwas sa)
pagsusunuran ng kalagayan o pangyayari (kasunod nito)
pag-uugnayan ng mga pangungusap o talata (kaugnay nito)
sabay na kalagayan o pangyayari (kasabay nito)
Kohesyong Gramatikal
nagsisilbing pananda
Dalawa ang Kohesyong Gramatikal
Anapora – ginagamit sa hulihan bilang pananda
Katapora – ginagamit sa unahan bilang pananda

Mga Uri ng Pangatnig
1.Nag-uugnay ng magkatimbang na yunit
Pamukod (o, ni)

Panalungat o paninsay (at, pati)
2.Nag-uugnay ng di-magkatimbang na yunit
Panubali (kung, kapag)

Pananhi (dahil sa, sapagkat)
Panlinaw (kaya, sana)
Mga Uri ng Sugnay
-Tinatawag itong “clause” sa ingles
-May paksa at panaguri
Sugnay na makapag-iisa – nagtatagalay ng buong diwa
Sugnay na di-makapag-iisa – hindi buo ang diwa

URI NG PANGUNGUSAP AYON SA KAYARIAN
PAYAK -nagpapahayag ng isang diwa o kaisipan
TAMBALAN- pinag-uugnay sa isa ang dalawa o mahigit pang mga kaisipan
HUGNAYAN- binubuo ng isang sugnay na makapag-iisa o higit pang sugnay
na makapag-iisa
LANGKAPAN- binubuo ito ng dalawa o mahigit pang sugnay makapag-iisa
at isa pang sugnay na di-makapag-iisa

PAGBUO NG PANGUNGUSAP
Dapat nagkakaisa ang mga aspekto ng pandiwa ( tenses of the verb)
sa pangungusap
Huwag pagsamahin sa pangungusap ang hindi magkakaugnay na

kaisipan
Tiyakin ang timbang na ideya at paralelismo sa loob ng pangungusap
Gawing malinaw sa pangungusap kung alin ang pangunahing

sugnay at ang pantulong na sugnay
PAGBUO NG PANGUNGUSAP
Gamitin ang tinig na balintiyak ng pandiwa kapag ang simuno ng
pangungusap ay hindi siyang gumagawa ng kilos
Huwag ilayo ang salitang panuring sa tinuturingang salita
Sa Filipino, nauuna ang panaguri kaysa simuno sa karaniwang ayos

ng pangungusap
Iwasan ang pagsama-sama ng maraming kaisipan sa isang

pangungusap
MGA BAHAGI NG PANANALITA
ang balarila o gramatika ng wika ay nakasalalay sa mga salitang
pangnillaman.
ANG MGA BAHAGI NG PANANALITA (PARTS OF SPEECH) sa FILIPINO AY:
PANGNGALAN- panawag ito sa ngalan ng tao, hayop, bagay, pook
at pangyayari.
MGA URI NG PANGNGALAN:

PANTANGI- tanging pangalan ng tap, hayop, bagay, pook, at
pangyayari
PAMBALANA- tumutukoy sa pangkalahatang ngalan ng tao,

hayop, bagay, pook o pangyayari
KAILANAN NG PANGNGALAN
A. ISAHAN
B. DALAWAHAN
C. MARAMIHAN
KASARIAN NG PANGNGALAN
1. PANLALAKI
2. PAMBABAW
3. DI-TIYAK
4. WALANG KASARIAN
KALIKASAN NG PANGNGALAN
LIKAS- Kung ito ay talagang salitang Filipino sa mula’t mula pa ito ay

salitang-ugat (root word)
LIKHA -Kung ito’y yari ng mga pantas sa wika o dalubhasa sa wika
LIGAW- Mga salitang hinango o hiniram sa mga salitang banyaga

KAYARIAN O ANYO NG PANGNGALAN
PAYAK- Binubuo ng salitang-ugat lamang
MAYLAPI- Binubuo ng salitang maylapi
INUULIT- Ang salitang-ugat o unang pantig ng salitang-ugat ay

inuulit
TAMBALAN- Dalawang salitang pinagtambal upang makabuo ng

bagong salita
Panghalip – salitang panghalili sa ngalan ng tao, bagay,
hayop, pook at pangyayari
URI NG PANGHALIP
-Panao (Hal. ako, ko, kami, tayo, ikaw, ka, kayo, siya, sila, nila)
-Pamatlig (Hal. iyan, iyon, ganito, ganyan)
-Pananong (Hal. sino, ano, alin, kanino, magkano)
-Panaklaw (Hal. kapwa, lahat, madla, sinuman, alinman)
Pandiwa – nagsasaad ng kilos o galaw ng lipon ng mga salita
MGA ASPEKTO NG PANDIWA

-Perpektibo - (Hal. nagbasa, natulog,tumakbo)
-Imperpektibo - (Hal. nagbabasa, natutulog, tumatakbo)
-Kontemplatibo - (Hal. magbabasa, matutulog, tatakbo)
MGA TINIG NG PANDIWA

-Tukuyan (Hal. Si Darna ang humabol kay Lastikman.)
-Balintiyak (Hal. Si Lastikman ay hinabol ni Darna.)
Pang-uri – salitang nagpapahayag ng katangian o mga salita
na naglalarawan
KAANTASAN NG PANG-URI
Lantay (Hal. Mabango si Bebe Gurl.)
Pahambing (Hal. Mas mabango si Bebe Boy kaysa kay Bebe Gurl.)
Pasukdol (Hal. Si Bebe Ko ang pinakamabango sa klase
PANG-URING PAMILANG
-Patakaran/Kardinal (Hal. isa, dalawa, tatlo….’sangmilyon, ‘sangbilyon)
-Panunuran/Ordinal (Hal. una, pangalawa..pangsampu)
-Pamahagi/Fraksyunal (Hal. kalahati, limang porsyento)
-Patakda (Hal. iisa, dadalawa, lilibunin)
Pang-abay – nagbibigay turing sa pandiwa, sa pang-uri, o sa
kapwa pang-abay
Halimbawa:
Pandiwa (Malumanay na umamin si Boyet sa nararamdaman niya kay Girlet.)
Pang-uri ( Totoong malalim din ang nararamdaman ni Girlet kay Boyet .)
Kapwa Pang-abay (Talagang maraming naiinggit sa pag-iibig nina Girlet at Boyet.)

MGA URI NG PANG-ABAY
-Pamanahon -Pananggi
-Panlunan -Panulad
-Panggaano -Panunuran
-Pamaraan -Pamitagan
-Pang-agam -Pananong
-Panang-ayon -Panturing
Aralin 15
MGA SALITA SA FILIPINO
NA WALANG TIYAK NA
TUMBAS SA INGLES
Reporters:
Rena Clarise Salarda
Portia Supeda
Charyne Simora
Andrea Reales

Mga Layunin: Sa araling ito, ang mga mag-aaral ay

inaasahang:
A. naipaliwanag ang konseptong taglay ng mga salita sa Filipinos na
walang tiyak na tumbas sa Ingles;
B. nakapagbahagi sa klase ng resulta ng sarbey o pagtanong-tanong
hinggil sa implikasyon o ipinapahiwatig ng pagsambit ng mga salitang
walang tumbas sa Ingles sa komunikasyon;
C. nakalahoksa laro na "Gulong ng Salita" na may sapat na kasiyahan at
pagkatuto sa kahulugang taglay ng mga salotang walang tiyak na
tumbas sa Ingles
TALAKAYIN NATIN
Isa sa mga katangian ng bawat wika sa

mundo ay may sarili itong kakanyahan.
Ito ang taglay na kalakasan ng isang wika

na ikinatatangi sa iba.
·Pinalilitaw ng katangiang ito ang

kapangyarihang maaring maidudulot nito
sa pagpapayabong ng wikang ito para sa
komunikasyon ng mga taong gumagamit
nito.
·Ang kakanyahang ito ng wika ay
nagpapayabong din sa panitikan nito,
gayundin ang mga gawaing
pananaliksik sa larangang pang-
akademiko.
·Napakahalagang papel ang

ginagampanan ng wikang Filipino sa
edukasyon;lunsaran ito ng karunugan
at tulay sa pag-unlad ng bansang
gumagamit nito.
FILIPINO
- kinikilalang pambansang
wika ng Pilipinas at opisyal
na wika (de jure at de
facto) ay may kanya ring
natatanging kakanyahan
DE JURE
- isang ekspresyong Latin na
nangangahulugang ayon sa batas, ayon
sa tama, ayon sa nararapat na Karapatan.

DE FACTO

-tumutukoy sa isang kasanayan na umiiral

ngunit hindi opisyal na parusahan. Ang
kahulugan ng Latin ng de facto ay literal na
nangangahulugang 'sa katunayan'. Ito ang
kabaligtaran ng de jure.
Isa sa mga nakakatawang pansin sa wikang ito ay
ang mga salitang giangamit ng masang Pilipino sa
kanilang pang-araw-araw na pakikihalubilo sa kapwa
Pilipino o dayo.
MAGPAHAYAG NG SARILING
MAG-ISIP MAGDAMDAM PERSPEKTIBO
MAAARING MAGING POSITIBO O
NEGATIBO ANG PAHAYAG NG MGA
SALITA, DEPENDE SA KONTEKSTONG
PINAGAGAMITAN NITO.
Walang katumbas na
bersyon o salin ang mga
salitang ito sa wikang ingles.
Ilan sa mga salitang Filipino na walang tiyak na tumbas sa
Ingles ay makikita sa manghad sa ibaba
basta ewan
umay baldog
bangungot kilig
tampo pasma
sumbat ngilo
kaning tutong ngalay
alimpungat pikon
pambahay sayang
Ilan sa mga salitang Filipino na walang tiyak na
tumbas sa Ingles ay makikita sa manghad sa
ibaba
PANGHI
BADUY
LAMBING KUWAN
PITIK USOG
PAGPAG GIGIL
PASALUBONG LIBAG
KULIT SIGURISTA
DAW DISKARTE
LIHI SUMBAT
WAKAS
SALAMAT SA PAKIKINIG!
Porras | Quijano | Sastrillo | Savella | Sonido
PANAHON
• Goma na elastiko – minsan mabilis ang
takbo ng panahon, minsan
napakabagal, kabagot-bagot, dala ng
kawalan ng mga pangyayari.
• Nakaangkla sa mga palatandaang

labas sa mekanikal na pag-usad ng
orasan.
• Halimbawa:
Ang magsasaka ay hahayo na sa bukid sa
pagtilaok ng manok upang bumungkal ng lupa
bago pa sumikat ang araw. Mamahinga siya bago
pa man ang katanghalian upang maiwasan ang
tindi ng sikat ng araw. Hindi ito katamaran o
pagsasayang ng oras, ito'y pakikiayon sa daloy ng
buhay, sumasakay, nakikibagay sa ritmo ng
kalikasan.
Mga Salitang Filipino na
Naghuhudyat ng Oras
• PAG-AAPURA: kandarapa, rumaragasa, nagkukumahog
• MABILISANG PAGTUGON: Karaka-raka, kagyat, dagli,
kapagdakam
• “BIGLAAN” kung mabilis ang mga pangyayari at hindi
inaasahan
• “MADALIAN” kung naganap sa madaling panahon;
• “MABILISAN” kung kinakailangan gawin sa gahol na
panahon;
• “PASPASAN” kung wari'y nakikipaghabulan at
humahaginit sa tulin.
Mga Salawikaing Filipinong
may Kaugnayan sa Oras
• “DAIG NG MAAGAP ANG MASIPAG” nagpapahalaga sa
pagagap ng pagkakataong dala ng pagkilos sa panahon
kaysa matiyaga ngunit malapagong na paggalaw sa araw-
araw.
• “KUNG MALILIGO KA’Y SA TUBIG AAGAP NG HINDI NG TABSING

SA DAGAT” Makikita ang matalas na pandama sa kung ano
ang hinihingi ng panahon, ang pagtatangi sa kabuluhan o
saysay ng pangyayaring nagaganap at hindi sa kung gaano
ito katagal o kailan sinimulan at tatapusin.
• “AANHIN PA ANG DAMO KUNG PATAY NA ANG KABAYO?”

Nagpapahalaga sa pagsunod sa hinihingi ng pagkakataon.
PANINIMBANG SA PANAHON BILANG ISANG
PAGKAKATAON NA DAPAT SUNDAN:
• “Ang mahuli sa sadsaran, baling sagwan ang daratnan”

• “Pagkagaling-galing man at huli ay wala pa ring
mangyayari”
• “Munti man ay Malaki kung sa panahon ay nangyari”
May katutubong pagkamaagap at matalas na
pagdama sa panahon ang Filipino. Higit itong
likas, organiko, at akma sapagkat nakatutok sa
daloy at saysay ng mga pangyayari at hindi
lamang sa mekanikal na paggalaw ng mga kamay
ng orasan.
“WALA PA, HETO NA”
Dalawang kategorya ng kaganapan (PANAHON)
• Ang kasalukuyang nangyayari o nagaganap pa lamang
• Ang naganap na o ang natapos ng pangyayari

• “na” at “pa”na mga palatandaan ay nadiriin kung ang isang
bagay ay nagawa na o kasalukuyan pang ginaganap. “I am
done” o “I am finished”. Kailangang may dugtong na
“already” gaya ng “I am done already”
• Sa kamalayang Filipino, hindi maaaring pilitin ang isang

proseso o takbo ng mga pangyayari
• “saka na” - Maghintay muna tayo ng tamang panahon
• Ang ningas kogon ay sanhi ng pagdama sa mga pagbabago

ng mga palatandaan sa pag-inog ng panahon.
• Ang mga Filipino ay mabilis sumakay sa anumang
pagbabago sa mga plano o lumihis sa mga itinakdang
isasagawa. Hindi nabibigla o nababalisa kung may di
inaasahang pangyayari na mag-aantala sa mga
nakasalang programa dahil nakaakma ang kamalayan
sa daloy ng mga pangyayari.
• “flexible” o hindi natitinag o nababahala sa biglaang

pagsulpot ng mga pangyayari.
• Sanay maghintay ang Filipino, mahaba ang pisi nito sa
puwang na nasa pagitan ng pagsisimula at pagtatapos.
Pag-aantabay at pag-asam na ipinapahiwatig sa
pamamagitan ng katagang “pa”.
• Kung maunawaan ang kulturang napapaloob dito,

masasabing bunga ito ng pag-aantabay sa
pamumukadkad ng mga ipinunlang binhi.
KATANGIANG FILIPINO - POLYCHRONIC
• POLYCHRONIC - Sa larangan ng chronemics, ang
pagsasabay-sabay ng mga ginagawa
• MONOCHRONIC - ang linear o paisa-isang paghahanay

ng mga Gawain
• Halimbawa ang isang tindera sa palengke na hati ang

atensyon saiba't ibang ginagawa atbp.
• Masasabi ring ito ang dahilan kung bakit ang mga Filipino
ay hindi nakakaramdam ng inipsa paghihintay at hindi
natitinag kung mabago mang bigla ang nakatakdang
gagawin.
• Sa maikling salita, ang Filipino ay gagawa ng sari-saring

pagkakaaliwan upang magamit ang panahong
nabakante.
KAGANAPAN AT HINDI KAILAN
• Bukod sa nabanggit na pagka-polychronic ay ang
paghahalo-halo ng panahunan
• Halimbawa: “Bukas aalis na ako”

- Ang kinabukasan at ang nakaraan ay karaniwang
pinagtatagpo-tagpo sa isang pangungusap.
- Ang gagawing paglalakbay sa kinabukasan ay
isinasaad sa kaganapan nito.
• Sa pamamagitan ng katagang “na” nadiriin na ang
napipintong pag-alis ay magaganap na, nariyan na, at
wari'y mangyaring magmadali kung anumang
paghahanda ang gagawin para dito.
a. “saka na”- ipagpaliban sa kinabukasan

“saka pa”- ipinagpaliban hanggang natapos na
ang lahat at nahuli
b. “ngayon pa”- huli na sa ngayon; di bale na

c. “bukas pa”- sa malayo-layo pang hinaharap
“bukas na”- sa nalalapit na hinaharap
d. “Kanina pa”- nakalipas o nakaraan na

“Kani-kanina”- pansumandali pa lang; kalilipas o
kararaan lang
e. “Noon pa”- matagal nang panahon ang nakaraan

“Noong noon pa”- napakatagal nang panahon
ang nakakaraan
• Ang gamit ng “pa” ay upang itampok ang paglipas ng
pagkakataon o ng tamang panahon sa pagsasagawa ng
isang bagay.
• Nakatuon ang pansin sa kaganapan, sa panghihinayang o

matinding pagkadama ng nakaraang panahon at
pagkakataon.
• ang “na” sa
“saka na” ay pagliliban sa hinaharap;
“ngayon na” ay bilang panggigiit na panahon na upang
isagawa o harapin ang nararapat gawin.
“bukas na”; ang isa ay “nagbabadya” na darating na ang
bukas at kailangang ito'y paghandaan; ang isa naman ay
“ipinagpapaliban” sa kinabukasan ang isang bagay sa
kasalukuyan.
• Sa Tagalog ang inaasam na pangyayari ay makikita sa
mga salitang- sandali, teka, hintay, parating na, malapit
na, mamaya pa/na (pag-aantabay).
• Kaganapan o pagsapit at idiniin at minamarkahan ng

nariyan na, heto na (pag-agap sa magaganap).
• Ang mga ganitong linggwistikang katangian ay senyal na

sa pananaw, mahalaga ang panahon ng kaganapan at
hindi ang oras kung kalian ito naganap.
• Madalas ay di tiyak at lihis ang pagtatantiya ng oras;
gayundin sa pagbibigay ng direksyon
Halimbawa: “nariyan lang” o “malapit lang”
• Madalas ginagamit ang “kanina”, “kamakailan”,

“kamakalawa”, o “noon” para sa mga bagay na
nakaraan na; “samakalawa”, “bukas”, “mamaya” para
sa mangyayari sa hinaharap.
• Maaaring sa kamalayan ang isang bahagi ng panahon

ay mahaba o maikli, mabilis o makupad, depende sa
ginagamit na sukatan.
• Ang mga Filipino noong unang panahon ay nagbibilang
ng oras ayon sa posisyon at init ng araw.
• Sa mga Bisaya at Tagalog ginagamit ang mga

sumusunod na salita sa umaagos na panahon:
a. Tigburugtu- alas-kwatro ng umaga; madaling-araw;

agaw-dilim ang liwanag
b. Bukang-liwayway- mga bandang alas-singko ng
umaga; sumilip na ang araw
c. Paranugpu- alas-seis ng umaga; oras ng
pagpapagaspas ng pakpak ng mga manok
d. Kasikatang-araw- bandang alas-diyes ng umaga
e. Tig-ilitlog- malapit na sa katanghalian; oras ng
pangingitlog ng mga manok
f. Tupung-tupung- tanghaling tapat, kainitan ng araw
g. Ituyug-kulaw- alas-dos ng hapon
h. Tigbalahug- alas-kwatro ng hapon; oras ng
pagpapakain sa mga baboy
i. Dapithapon- mga alas-singko ng hapon; umpisa
ng paglubog ng araw
j. Masinum- alas-seis ng gabi; lubog na ang araw
k. Takipsilim- pag-aagaw ng liwanag at dilim
l. Gabi- madilim na
m. Tig-iyapun- alas-otso ng gabi, oras ng hapunan
n. Tig-baranig- alas-diyes ng gabi; oras ng paglalatag
ng banig
o. Nang pamalu- hatinggabi o kalaliman ng gabi
Sa ilang sukatang makahulugan sa nakakaraming Filipino
maitatampok ang mga sumusunod:
• Sapagkat karamihan sa naninirahan sa mga bukirin,

malakas pa rin ang pandama sa mga palatandaang
mababasa sa mga pagbabago sa kalikasan
halimbawa: “pagtilaok ng manok” “pagputi ng

uwak” “nang lumindol” “nang dumaan ang Yolanda”
• Halos lahat ng Filipino, tagalungsod man o taganayon ay
sumusunod sa takbo ng pangyayari: “noong peace time”
“panahon ng Hapon noon” “panahon ng liberation”
“noong nagkakaroon ng pagpapatubig dito” “kapag
nakatapos na sa pakikigapas si Boy” “paminsan-minsan
kapag may pagkakataon”
• Dahil dito ay hindi maigting ang pagkatali sa kamalayan

sa pagsisimula at pagtatapos ng araw. Hindi tulad ng iba
na nagtatanong ng “how’s your day?” na ang ibig
sabihin ay kung ano ang nagawa mo sa buong araw.
• Pabago-bago ang sukatan, at ayon sa mga
pagkakataong nagbigay-bunga sa pagkahuli o
pagkaantala, maaari itong patawarin o pagbigyan.
• May mga pamantayan ng pakikisalamuha sa lipunan na

nagsasabing ang pagkahuli ay tanda ng pagsaalang-
alang sa kapwa.
• Ang kulturang Pinoy ay may sariling pakahulugan sa

panahon at kailangang unawain ito mula sa loob at hindi
mula sa labas.
ARALIN
17
Kahalagahan ng Panlapi
Samaniego, Santoyo, Segura, Tueres

Ang wikang Filipino ay may
maraming panlapi. Itinuturing itong
moog ng isang wika tulad ng
Filipino.
Binubuo ng Pitong anyo ang paglalapi sa
Filipino:
Unlapi
Giltlapi
Hulapi
Kabilaan
Laguhan
Pag-uunlapi + paggigitlapi
Paggigitlapi + paghuhulapi
Ang mga panlaping ito ay may papel na pansikolohiya.
Magkakaroon ng pagbabago sa
kahulugan ang mga salita dahil sa panlapi.
Masasabi ring higit na maligoy ang
Filipino sa pagpapahayag kung damdamin
ang kasangkot sa usapan. Ito'y bunga ng pag-iwas ng
makasakit ng damdamin. Kaya nga, may
mga implikasyong sikolohikal maging ang pagpili sa
mga panlapi.
ANYO NG
PANLAPI
UNLAPI
anyo ng panlapi na
ikinakabit sa unahan ng
isang salitang ugat upang
makabuo ng isang salita.
Halimbawa:
salitang ugat- “bigay” + “paki-" (unlapi)
= "pakibigay"
Ang unlaping “paki-“ ay ginagamit bilang

isang paghiling na kung maaari ang sinasabi ng
salitang-ugat ay gawin o isagawa ng taong
kinakausap.
GITLAPI
mga panlaping kinakabit
sa gitnang bahagi ng
salitang ugat
Halimbawa:
01 02
Pumasok Ginawa
03 04
Dumating Pinasa
May implikasyong sikolohikal ang pagpili ng
panlaping “I”sa halip na “um”tulad ng
“kumausap” at “kinausap”
Hulapi
mga panlaping dinudugtong sa
hulihan ng salitang ugat. Ang mga
karaniwang hulapi sa Filipino ay –
an, -han, -in, at –hin. Hal.
Halimbawa:
01 02
Labahan Sakahan
03 04
Kainan Aralin
Pag-uunlapi at Pagigitlapi
Ang panlapi ay ikinakabit

sa unahan at sa gitna ng
salitang-ugat
Halimbawa:
Mag- -um- + sikap = Magsumikap

I- -in + bigay = Ibinigay
Pagigitlapi at Paghuhulapi
Ikinakabit ang panlapi sa gitna

at sa hulihan ng salitang-ugat
Halimbawa:
-in- -an + takas = tinakasan
-in- -an + nakaw = ninakawan
KABILAAN
Anyo ng panlapi na ikinakabit sa

unahan at dulo ng isang salitang
ugat upang makabuo ng bagong
salita.
Halimbawa:
Pagsikapan ( Pag + sikap + an )
Pamilihan (Pag + bili + han )
Pagkainan (Pag + kain + an)
Madalas ikinakabit sa mga salitang ugat na pandiwa o mga
salitang aksyon ang mga panlaping kabilaan. Sa
halimbawa ng pagkainan, mula sa salitang ugat na kain
na isang pandiwa, nagagawa ang bago na salitang
pagkainan na ibig sabihin na ay lugar kung saan
kumakain.
LAGUHAN
Anyo ng panlapi na ikinakabit sa
unahan, gitna, at dulo ng isang
salitang ugat upang makabuo ng
bagong salita.
Halimbawa:
Pinagsinungalingan (Pi + nag + sinungali + ngan )
Ipagtabuyan ( I + pag + taboy + an )
Pinagbutihan (Pi + nag + buti + han)
Maraming Salamat
sa Pakikinig 
MGA
PANANALIKSIK
AT ABSTRAK
HINGGIL SA
WIKA AT
ARALIN 18: KULTURANG
FILIPINO
1. Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang
Filipino sa Disiplinang Filipino
- Ang “wika” ay sisidlan ng “kultura”.

-Ang kultura ay dinamiko,Kolektibo, at may ginagalawang
konteksto.
-Pinag-aaralan ang panggramatikang katangian ng wika at
hinahalaw rito ang mga aspekto ng kulturang Filipino bilang
dulog sa pagtuturo ng wika at kultura.
Narito ang mga halimbawa sa ilang bahagi ng
pananalita ng wikang Filipino na hinalaw sa nabanggit na pananaliksik:
Narito ang mga halimbawa sa ilang bahagi ng
pananalita ng wikang Filipino na hinalaw sa nabanggit
na pananaliksik:
Panghalip Panao
-pinapalitaw ang pananaw ng mga
Filipino tungkol sa sarili at sa relasyon niya sa kapwa.
Halimbawa:
ang salitang “kita” ay katumbas ng “ko” at “ikaw” ay sinasabing
nagpapahiwatig ng pagkakalapit ng nagsasalita sa kausap. Sa
pahayag na “Mahal kita”, “kita” rito ay binubuo ng “ko”at “ikaw”.

Pang-uri
- pinatitingkad na walang negatibong
paghahambing sa Filipino. Mayroon lamang “mas
maganda” at “pinakamaganda” na katumbas ng “more
beautiful” at “most beautiful” ngunit walang katumbas
ang “less beautiful” at “least beautiful”.
Pangngalan
-karaniwang tinitingnan ang pangkatan ng mga salita sa
iba't ibang domain o larang.
Halimbawa:
Sa mga salitang may kinalaman sa mag-anak, hiniram natin ang
mga salitang “kuya”, “diko”, “sangko” bilang katawagan sa mga
kapatid na lalaki “ate”, “ditse”, “sanse” para naman samga
kapatid na babae.
Ang kultura ay dinamiko, buhay na
penomenong isinasabuhay araw-
arawngmga tunay na tao magkakasama
man o nag-iisa, habang dinaranas ang
pinagsasaluhan nilang paraan ng
pamumuhay at habang lumilikha ng
kanilangkasaysayan. Para kay Moran
(2001),
Produkto
- Ang listahan ng produkto dito ay
napakahaba- mula sa seksiyon ng isda, at
iba pang pagkaing-dagat, baboy at baka,
manok, itlog, gulay, prutas, tuyo at daing,
hanggang sa seksiyon ng dry goods gaya ng
mga de lata, mga kagamitang pambahay,
bigas at iba pang produkto sa palengke
bukod sa paninda.
Praktika
-Pangunahing gawain sa palengke ang
pamimili. Ano-anong mga gawain ang sangkot
sa pamimili? Ang isda ay inaamoy, pinipisil,
itinatapat sa ilaw, sinisilip ang hasang. Ang
prutas ay kinikilatis, tinitimbang sa kamay,
kinakatok, inaamoy, pinabubuksan, tinitikman.
Pamayanan
-May iba't ibang pamayanan sangkot sa kultura
sa palengke. Ang grupo ng mamimili ay mayroon
na agad tatlong mas maliliit na grupo: ang mga
indibidwal namamimili para sa pampamilyang
konsumo; ang namamakyaw upang muling
itindaang pinamili; at ang may-ari ng restawran na
namimili para sa ititindang lutong pagkain.
Tao
Iba't ibang uri ng tao ang makikitang lumalahok sa kultura ng
palengke. Bawat isa ay may natatanging naratibo, pananaw,
praktika, at paraan ng pagsangkot sa penomenong pangkultura.
Ang paglahok nila sa kultura ay hinuhugis ng iba't ibang salik
gaya ng kasarian, edad, uri, lahi, etnisidad, edukasyon, relihiyon.

Pananaw
-Iba't iba ang pananaw na ipinapahiwatig

ng kultura ng palengke. Karaniwang di lantad
ang mga pananaw na ito at nagiging hayag
lamang kapag may nakitang koneksyon o pag-
uugnay sa mga natipong datos mula sa apat na
dimensyon ng kultura.
2. Globalisasyon, Kultura, at Kamalayang
Filipino (Mabaquiao, N. Jr., Philippine E-
Journals. Malay, Vol. 19, No.3, 2007)
-Pangunahing layunin ng papel na ito na mabigyang

linaw ang konsepto ng kamalayang Filipino at ang siyasatin
kung paano, hango sa nasabing konsepto, mas maitataguyod
ang pambansang identitad sa harap ng mga pagbabagong
dala at dulot ng globalisasyon sa kultura o pangkalahatang
pamamaraan ng pamumuhay.
Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni
Dr. Jose Rizal
Tinatalakay sa dalawang aklat na ito ang mga
problema sa Pilipinas kaugnay sa kalayaan at karapatan ng mga
Pilipino. Ang dalawang aklat na ito ay may mga pangunahing
layunin na makatulong sa paglutas ng mga nabanggit na
problema. Hango sa naging malakas na impluwensiya ng
dalawang aklat na ito sa pakikibaka ng mga Pilipino para sa
kalayaan at karapatan ng mga ito, akma ang mga kategorya at
konseptong ginamit ni Rizal.

MGA ABSTRAK NG QUITORIANO
PANANALIKSIK SA
KULTURANG PILIPINO TESORO
TUBAR
VASQUEZ
ARALIN 19
Talaan ng Mga
Nilalaman
I. Tema ng IV. Tema ng
Pananaliksik: Kapwa: Pananaliksik: Pulitika
Konseptong V. Tema ng
pumapailalim sa mga Pananaliksik:
Relasyong Panlipunan Pagsisikayat sa Teorya
II. Tema ng ng Kapwa
Pananaliksik: VI. Tema ng
Pagdala Pananaliksik: Kultura
III.Tema ng at Kasaysayan
Pananaliksik:
Sikolohiyan ng
Kabataan
I.
Tema ng Pananaliksik:
Konseptong
pumapailalim sa mga
Relasyong Panlipunan
A. Iskima sa pakikipag friend sa facebook
at pakikipag kaibigan sa tunay na buhay:
Isang Paghahambing
Dulot sa pagbabago ng paghihimay ang:
ekonomiya dumami ang pagkakakilala,pagkaka-
paraan ng ating tulad,pagkakaugnay,pag
pagkakahalubilo at -tataksil, pagsusuri,
lumawak ang pangkat ng at pagwawakas. Bagamat
ating mga tinatawag na magkatulad ang
friends pareho kaya pagkakakilala sa
ang tinutukoy nating pagpapahalaga,
friends sa kaibigan? pagkaugnay, at
Ilan sa mga lumulutang pagigong malapit.
Maigting ang kamalayan ng
mga lalake na ang facebook
ay isang gamit lamang.
Gayun paman sa usaping
unfriending ang mga babae
ay dumadaan sa pagsusuri at
maigting na emosyon habang
ang mga lalake ay may
pagtukoy sa kakulangan ng
kanilang pagkakakilala.
Walang maigting na
pagkakaiba ang pagtingin ng
babae at lalaki sa
pagkakaibigan ukol sa
malinaw na pagkakakilala sa
magaganda at hindi pisikal
na katangian pagkakatulad
ng karanasan at interes.
B. Ang pagkamatulungin ng batang pilipino
sa panahon ng kalamidad
Sa kaganap ng bagyong Sa pamamagitan ng
Yolando noong 2013 pagtatanong taning
kapansin pansin ang lumitaw sa kanilang
aktibong partisipasyon karanasan ang malaking
ng kabataan sa pag papel nila sa social
tulong sa mga biktima medya sa
ng kalamidad sa pagpapalanagap ng
visayas. Ang kalahok mahalagang impormasyon
ay tatlumpung tungkol sa mga
kabataang pilipino na nasalanta.
nag mumula sa
pirbadong kolehiyo sa Lumutang dn ang issue
lungsod ng maynila. ng kalikasan
katahimikan at positibong epekto at
kaayusang panlipunan pagbabahaging wlang
at pampamahalaan. Nag hinihintay na kapalit.
mula sa sariling pag
ganyak tulad ng
malasakit sa kapwa,
simpatya at pagtanaw
ng utang na loob.
Nakaimpluwensya din
ang paaralan, simbahan
at kaibigan. Ang
kahulugan pagtulongan
para sa kanila ay
taos pusong pagkilos
na nakakapagdulot ng
II.
Pagdala
Ang Pagdadala: Ang Kwento ng Natatanging
Ina ng mga Children with Special Needs
(CSN)
Sa pamagitan ng mga mga gawain at damdamin ng
personal na salaysay, mga mga indibidwal sa panahon
komentaryo, mga larawan ng mga matitinding bagyo
at mga video na at pagbabahang dumaan sa
nakatampok sa ilang bansa ay nirepaso. Ang
websites hinggil sa mga mga tema ay hinango sa
kalamidad, siniyasat iba't ibang aspeto ng
kung paano kinakaya ng Pagdadala: ang dinadala,
mga tao ang matinding ang pagdadala, ang
paghihirap at pinagdadaanan at ang
napapanatili ang kanilang patutunguhan.
"subjective well-being."
Mahigit tatlong dang mga
sipi na nagpapakita ng
Sa pag-aaral na ito, ang
dinadala ay tungkol sa mga
tungkulin, gawain at
responsibilidad ng mga ina
sa pag-aaruga ng kanilang
Children with special
needs. At dahil ang ina ang
kinikilalang eksperto
pagdating sa kanilang mga
anak, sila ang kaunaunahang
nakakapansin sa mga ito.
Karamihan sa kanila ay
kinakailangang pumunta sa
mga syudad para sa tamang
diagnosis sa kadahilanang
ang Nueva Vizcaya ay
walang duktor, klinika at
therapy centers para sa
kanilang anak na nagdulot
ng karagdagang dinadala.
Ang Pagdadala ay ina ay ang mga pang-
tumutukoy sa kung pano araw-araw na kanilang
nila hinaharap o tinatahak. Ang bawat
ginagampanan ang pag- isa sa kanila ay
aaruga ng kanilang mga nakakaranas ng
anak. Ang pagtanggap pagsubok sa pag-
ay napadali sa aalaga at pagpapalaki
pamamagitan ng ng kanilang mga anak.
positibong pananaw, Sa mga natatanging
suportang ispiritwal ina, mahalagang
at ang paniniwalang magkaroon ng
ang kanilang anak ay positbong pananaw
isang biyaya. upang makamit ang
pangarap nila para sa
Isa sa mga anak.
pinagdadaanan ng mga
TUBAR
III.
Sikolohiya ng Kabataan
A. Karanasan ng kabataan ng paghihiwalay
ng kanilang mga magulang.
Ang mga salik na ng kanilang mga
pananaliksik nito ay magulang ay
mga suliraning nagpapakita ng isang
hinaharap, hanay ng mga emosyonal
pagbabagong nangyari, at asal na reaksyon sa
paraan ng pagharap, mga buwan kasunod ng
social support, at kaganapan.Kasunod ng
mithiin. paghihiwalay ng
kanilang mga magulang,
Halimbawa: ang mga bata ay
maaaring mag-urong,
Ang mga bata na magpakita ng
nakaranas ng diborsyo pagkabalisa at mga
sintomas ng
pagkalumbay, lilitaw
na mas magagalitin,
hinihingi at hindi
sumusunod, at
maranasan ang mga
problema sa mga
ugnayan sa lipunan at
pagganap ng paaralan.
B. Ang mundo sa likod ng screen: Isang
penomenolohikal na pag aaral sa biktima
ng cyberbullying.
Ang pag aaral na ito Halimbawa: Isa sa
ay naglalayong tatlong kabataan sa 30
makagawa ng pagsusuri bansa ang nagsabing
sa mga pananaw, naging biktima sila ng
karanasan salik, online
epekto, estratehiya ng
pagkaya (coping bullying, kasama ang
strategy) ng mga isa sa lima na
biktima ng nagsabing tumiwalag
cyberbullying. sila dahil sa
cyberbullying at
karahasan, ayon sa
isang bagong poll na
inilabas ngayon ng
UNICEF, ang samahang
United Nations na
nagtatrabaho para sa
mga karapatan ng mga
bata.
C. Mga impluwensiya at katangian nga
kabataan na may tuwid na moral.
Ang moral values ay sumasailalim sa mga
pangkalahatang kapansin-pansing
pamantayan na nag pagbabago sa gitna ng
dedetermina kung tama mga taon ng pagkabata.
o mali, mabuti o Ang mga pamantayang
masama ang mga kilos, moral na pinili ng mga
gawain, pananalita, o bata na gamitin ay
maging pag iisip ng hinuhubog ng kanilang
isang indibidwal. kultura, magulang, at
karanasan. Sa kabila
Halimbawa: Ang ng mga impluwensyang
paghuhusga sa moral ng pang-adulto, kapag ang
mga bata ay mga bata ay nahaharap
sa magkakaibang mga kanilang pag-uugali o
pagpipiliang moral, itago ang mga lihim sa
may posibilidad kanilang mga tagapag-
silang kumampi sa alaga.
kanilang mga kapantay.
Kadalasan ang mga

pamantayang moral ng
mga bata ay nagsasama
ng isang malakas na
empatiya at pangako
sa kanilang mga
kaibigan, at ang
kanilang mga kapantay
ay maaaring pilitin
sila na sumunod sa.
D. Self Concept at College adjustment ng
mga Overseas Filipino Workers
Ang pag aaral na ito kolehiyo ang
ay may layuning makakatanggap ng isang
malaman ang Self beses na ₱ 30,000 cash
Concept at College tulong. Ang mga
adjustment ng mga kwalipikadong tumanggap
Overseas Filipino ng isang beses na bigay
ay mga bata sa antas
Workers.
ng kolehiyo ng mga
Halimbawa: humigit- lumikas, hindi
nakakabalik, pinauwi, o
kumulang na 33,000 mga
mga namatay na OFW na
bata ng Overseas
apektado ng COVID-19
Filipino Workers pandemya.
(OFWs) na nasa
E. Karanasan ng mga nawalan ng magulang
Isang pag aaral na isang sandali hanggang
isinasagawa upang sa susunod, at ang mga
tunghayan ang damdaming madalas na
karanasan nga mga magkasalungat. Pati na
nawalan ng magulang rin ang pagkabigla,
dahil sa pagpanaw o kalungkutan o
pag abandona ng isa sa pamamanhid, maaari
kanilang mga magulang. kang makaramdam ng
panghihinayang,
Halimbawa: Ang isang pagkakasala o galit.
hanay ng mga damdamin Nawala ang pakiramdam
ay normal Maaari kang Maaari mong pakiramdam
maging ibang-iba sa na nawala pagkatapos
pakiramdam mula sa ng pagkamatay ng isang
ina o ama.
Maaari mo ring
maramdaman ang iyong
sarili na parang isang
bata muli, kahit na
ikaw ay may sapat na
gulang na may iyong
sariling buhay at mga
responsibilidad.
QUITORIANO
IV.
Pulitika
Ang saloobing "Ako at ang
aking bayan" ng mga
Bontanteng Pilipino.
Ang direksyong pampulitika

ng mga boluntaryong
Pilipino ay batay sa
kanilang mahalagang
hustisya, kalikasan at
ugali. Bilang isang tabak
na may dalawang talim,
maaari itong maging kapaki-
pakinabang o kahit na
nakakasama sa lipunan.
Tungkol sa sinabi ni
Jocano, madalas nilang
ginagawa ang kanilang mga
desisyon na "personalidad",
"ispesipikismo" at
damdamin ng Filipino. Ang
mga resulta ay maaaring
maging
negatibo, lalo na kung ang
mga botante ang magiging
batayan ng mga pulitiko sa
panahon ng halalan.
Ang kanilang mga pananaw at

mithiin ay nasa puso ng
kanilang
sarili at ng kanilang mga
pamilya, hindi ang mga tao.
Lalo na para sa masa, nais Napili ang apat na
nilang makinabang agad sa kandidato: isang artista,
kanila. Hindi nila isang coach sa basketball,
gaanong binibigyang pansin isang pari, at ang kanyang
ang pangmatagalang kilalang babae. Si Juten.
kahihinatnan ng mga Ang mga sagot ay natipon
desisyon sa pagboto. mula sa mga botante
Samakatuwid, mas malamang tungkol sa kung bakit nila
na pumili sila ng maling pinili ang kandidato.
uri ng pinuno, na Kinumpirma ng mga resulta
hahantong sa kawalan ng sa poll na ang konsepto ng
pagtitiwala at kawalan ng Jocano sa itaas ay
promosyon. Ang survey na nangingibabaw sa
ito ay nakatuon sa isang sikolohiya ng maraming mga
survey na isinagawa noong botante.
2010 halalan para sa
Gobernador ng Pampanga.
VASQUEZ
V.
Pagsisikayat sa Teorya
ng Kapwa
A. Ang Konseptuwalisasyon, Manipestasyon,
at Implikasyon ng Tampo sa Daigdig ng
Paggawa at ng Industriya
Ang isyu ng tampo ay pinagmumulan ng pag-
mahahalintulad sa pag- uugali, estadong
uugaling kultural ng mental, at pakiramdam
mga Filipino kahit na sa tao. Hanggang
umiikot ito sa mundo ngayon, ang mga
ng trabaho. Isa itong opisyal ng human
malaking parte ng source development ay
emosyon na kailingang naniniwala na merong
isaalang-alang ng mga pagkakapareho sa mga
nasa industriya manggagawa na
sapagkat ito ay kailangan ng
pakikiisa, pagkakila, dignidad. Ninais ng
respeto at lakas mg pananaliksik na ito na
loob na mag bigay ng maitampok ang
mabisa at malikhain sa konseptuwalisasyon,
trabaho. kasabay nito manipestasyon, at
ang positibong implikasyon ng tampo
pagtingin ng mga sa iba't ibang
empleyado sa trabaho ugnayan na pangunahing
ay dulot ng kinasasangkutan ng
nararamdamang tiwala, empleyado,
pag-aalaga, namamahala/boss, at ng
pagbibigay-kabuluhan, administrasyon.
sariling karunungan,
hamon, oportunidad Sa pangangalap ng
para sa personal na mahahalagang datos at
pag-unlad, at impormasyon, gumamit
ang mga mananaliksik "hindi ibang tao'
ng methodological kundi maging sa "ibang
triangulation kung tao" at nadalumat
saan ang pagtatanong- nito ang diwa sa
tanong, obserbasyon, pagpapahalaga ng mga
pakikipagkuwentuhan, Pilipino sa paggawa.
at sarbey ay magiging
bahagi ng kabuuang
metodo ng
pananaliksik. Sa
ganang ito, napalawig
ang pagtanaw sa tampo
sa pamamagitan ng
pagbabalangkas nito
hindi lamang sa antas
ng pagtutunguhang
B. Ang Loob at Pakikipagkapwa sa
Kagandahang-Loob
Ang kagandahang-loob pakikipag-ugnayan sa
ay nauna nang tinukoy kapwa. Itinuturing rin
ni Enriquez (1992) itong isang moral at
bilang isang etikal na
pagpapahalagang tulay pagpapahalaga na
ng sarili at lipunan o ginagamit upang maging
"linking socio- gabay sa pagtatasa ng
personal value" Ito tama o mali at ng
ay may dalawang angkop o di- angkop
kalikasan: ang na mga kilos.
pagkakaroon ng
aspektong loob-labas
at ang
Sa unang pagaaral, correlation ng
lumilitaw na ang mga kagandahang-loob sa 10
konseptong unibersal na
pinakamalapit na pagpapahalaga ni
iniuugnay ng mga Schwartz (2006).
kabataang kalahok sa Lumalabas mula sa
kagandahang-loob ay tugon ng mga kalahok
malasakit, respeto, na ang kagandahang-
nagbibigay ng tulong loob ay may
ng walang kapalit, significant positive
malinis na prinsipyo correlation a mga
at may inisyatibong pagpapahalagang tulad
tumulong. ng universalism at
benevolence.
Sa ikalawang pag- Ipinapahiwatig nito na
aaral, kinuha ang ang kagandahang-loob
ay sang
pagpapahalagang
ay sang
pagpapahalagang
nakatuon sa pagkilala
at pagsusulong sa
kapakanan ng kapwa.
VASQUEZ
VI.
Kultura at Kasaysayan
Ang daloy ng ganap na buhay
na mula sa sagradong lupa:
Ang Katutubong Kamalayan
ng Panlipunang Kaunlaran ng
mga Ambala Ayta sa Sitio
Alibang at ang mga
implikasyon nito sa
gawaing panlipunan at
pagpapaunlad nga Pamayanan.
Kahit naman nasa

kasalukuyang ng
developmentalismo o
globalismo, taglay pa rin
nga mga katutubong Ambala
Ayta ang kamalayan tungkol
sa kaunlaran na nakaugat
sa lupa.
Halimbawa: Ang Aeta ay
nomadic at nagtatayo
lamang ng pansamantalang
mga silungan na gawa sa mga
stick na hinihimok sa lupa
at natatakpan ng palad ng
mga dahon ng saging. Ang
mas modernisadong Aetas ay
lumipat sa mga nayon at
lugar ng tinanggal na mga
bundok. Nakatira sila sa
mga bahay na gawa sa
kawayan at cogon grass.
THANK YOU!
SAYKO-SOS YOLINGGWISTIK NA PAG-AARAL SA WIKANG FILIPINO
LY
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
MGA MAY AKDA:

NELSON A. POMADO, EdD
EDGAR A. ERIMAN, MAEd
EDEN P. GOMEZ, MAEd
LIZA V. DO-OMA, MAEd
NENITA T. MINO, MAEd
MA. ALINA C. PESCADERA, MAEd
ANG MGA MAY-AKDA PROP. EDEN PADIOS GOMEZ
Nagtapos ng M.A.Ed. Filipino sa West Visayas State

DR. NELSON A. POMADO University (WVSU), Iloilo City noong 2006 at BEEd na may
konsentrasyon sa Filipino sa Central Philippine University, 2001.
May higit sa apatnapu't limang (45) taong karanasan
sa pagtuturo sa antas sekundarya at tersarya. Nagtapos ng Labingwalo (18) na taon nang nagtuturo ng mga
BSE medyor sa Filipino at maynor sa English sa Central basikong asignatura at medyor sa Filipino sa Kolehiyo ng
Philippine University (CPU), M.A.Ed (Filipino) at Ed.D. Edukasyon, Central Philippine University, Jaro, Iloilo City. Trainor
(Educational Management) sa West Visayas State University at judge sa mga timpalak-bigkasan sa Filipino. Coordinator ng
(WVSU), Iloilo City. Filipino Subjects sa Kolehiyo ng Edukasyon, CPU.
LY
Naging Dekano ng Kolehiyo ng Edukasyon, (1997 – 2001 at 2010 – 2015)
PROP. LIZA VILLA-DO-OMA
Punong -guro ng Mataas na Paaralan (2001 – 2010), at Director for Accreditation
ON
(2010-2015) ng CPU. Nagtapos ng kursong BSED, medyor sa Filipino sa
Central Philippine University,Jaro, Iloilo City noong 1997 at
Master of Arts in Education (M.A.Ed.), medyor sa Filipino sa
E
Tumanggap ng apat (4) na Professorial Chairs sa CPU, naging pangulo ng
West Visayas State University, La Paz, Iloilo City sa taong
US
Philippine Association for Teacher Education (PAFTE) Rehiyon VI, akreditor at
kasapi ng Direktor ng Association of Christian Schools, Colleges and Universities 2006.
Accrediting Agency, Inc. (ACSCU - AAI), at awtor ng mga aklat na ginagamit sa
T
basikong Filipino ng mga mag-aaral ng CPU sa antas tersarya. Labingwalo (18) na taon nang nagtuturo ng mga
EN
basikong asignatura at medyor sa Filipino sa Kolehiyo ng
Manunulat, trainor, at judge sa timpalak-bigkasan sa Filipino at Hiligaynon Edukasyon, Central Philippine University.
UD
binalaybay. Kasalukuyang nanunungkulan bilang Punong-guro ng Sta. Isabel
International School, Inc., sa Mandurriao, Lungsod ng Iloilo, Academic Dean ng PROP. NENITA TORENO-MINO
ST
Sta. Isabel College of Iloilo City sa San Jose St, Jaro, Iloilo City, at part-time Tapos ng BSED (Filipino) sa kolehiyo ng De Paul,
Propesor ng CPU College of Education bilang guro sa undergradweyt at gradweyt Iloilo City, at M.A.Ed. (Filipino) sa Pamantasan ng San Agustin.
na mga sabdyek. U Higit sa dalawampu’t tatlong (23) taon nang nagtuturo sa
Filipino, trainor at judge sa mga timpalak-bigkasan sa Filipino.
CP
PROP. EDGAR ALMOLANIDA ERIMAN

Kasalukuyang propesor sa Filipino na nagtuturo
R
Higit sa dalawampung (20) taong nagtuturo ng Filipino sa ng mga basiko at medyor na asignatura sa Filipino sa Kolehiyo
FO
CPU. Medyor sa Filipino at nagtapos ng M.A.Ed. sa West ng Edukasyon, Central Philippine University, Jaro, Lungsod ng
Visayas State University (WVSU) at nag-aral din ng LLB sa CPU. Iloilo.
Manunulat ng Binalaybay at talumpati sa Filipino, trainor PROP. MA. ALINA CARITATIVO-PESCADERA

at judge sa mga timpalak-bigkasan sa Filipino at Debate. Nagtapos ng BEED sa Central Philippine University,
Resource Speaker at naging adviser, coach at trainor ng CPU Iloilo City noong 2000, at M.A.Ed. (Filipino) sa University of
Debating Team at LET lecturer. Kasalukuyang propesor sa mga San Agustin noong 2011. Kasalukuyang nagtuturo ng basiko
basiko at medyor na asignatura sa Filipino sa Kolehiyo ng Edukasyon, Central at medyor na asignaturang Filipino sa Central Philippine
Philippine University, Jaro, Iloilo City. Sa kasalukuyan, Direktor ng Senior High University, Jaro, Lungsod ng Iloilo.
School ng institusyong ito.
SAYKO-SOSYOLINGGWISTIK
NA PAG-AARAL
SA WIKANG FILIPINO
Unang Edisyon
LY
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
Mga May-akda:
R
Nelson A. Pomado, EdD

FO
Edgar A. Eriman, MAEd

Eden P. Gomez, MAEd
Liza V. Do-oma, MAEd
Nenita T. Mino, MAEd
Ma. Alina C. Pescadera, MAEd
Editor at Koordineytor:
Eden P. Gomez, MAEd

Karapatan sa Akda, 2018
ng
Central Philippine University Press
at
Nelson A. Pomado, Ed.D.
Edgar A. Eriman, MAEd
Eden P. Gomez, MAEd
Liza V. Do-oma, MAEd
Nenita T. Mino, MAEd
LY
Ma. Alina C. Pescadera, MAEd
ON
Editor at Koordineytor:
E
Eden P. Gomez, MAEd
US
T
ISBN_______________
EN
UD
Sarili Ang Lahat ng Karapatan

ST
Ang aklat na ito ay di-maaring kopyahin ninuman sa pamamagitan ng anumang uri ng

paglilimbag para ipamahagi o ipagbili, kung walang nakasulat na pahintulot mula sa
U
may-akda.
CP
R
Nilimbag 2018
FO
Cover Design: Efraim G. Alfaras

Lay-out by: Dante G. Manguito
Nilathala at Pinrinta ng:
Central Philippine University Press
ii
PAUNANG SALITA
Matapos ang dalawang taon ng mga mag-aaral napapabilang sa

K+12 Kurikulum ng asignaturang Filipino sa Senior High School ay
LY
panibagong pagsubok muli ang haharapin ng mga mag-aaral na ngayong
nasa kolehiyo na. Panibagong pag-aaral na naman ang kanilang
ON
matutunan bilang karagdagang kaalaman na magpapatibay ng kanilang
isipan at damdamin bilang isang Pilipino. Napagtanto ng mga may-akda
ang silbi ng pagkakaroon ng isang teksbuk na gagamitin ng mga mag-
E
aaral sa asignaturang ito at maging sa mga guro man na siyang
US
maatasang magtuturo. Isang hamon ang nangyari upang makaya ng mga
may-akda na makabuo ng mga ideyang makatulong kahit sa
T
napakasimpleng pamamaraan man lamang.
EN
Ang aklat na ito ay bunga ng masigasig, pagmamalasakit at

UD
matapat na pagmamahal ng mga may-akda sa mga mag-aaral, kapwa-

guro at sa iba pang gagamit nito bilang isang sanggunian. Ang mga aralin
ST
ay sumasaklaw at angkop sa pangangailangang pampagkatuto ng bawat

Pilipino na nagnanais matuto. Taglay ng aklat na ito ang kaangkupan sa
U
modernong pagbabago sa edukasyon sa kasalukuyang panahon. Ibinatay

CP
din ang aklat na ito sa mga pangangailangan upang maging gabay ng

mga guro at ng mga mag-aaral sa ganitong asignatura at iisang paksa
kahit na may pagkakaiba sa disenyo at istilo at kalagayang dulog na
R
gagamitin sa tinatarget na layunin at oras.

FO
Mga May-Akda
iii
PAG-AALAY
Inihahandog ng mga may-akda ang aklat na ito sa mga estudyante

na matagumpay na nalagpasan ang hamon ng Senior High School bilang
bahagi ng K-12. Hangad ng mga may-akda na makamit ng mga
LY
estudyante ang lahat ng mga inaasahang matamo at pagkatuto na
napapaloob sa aklat na ito.
ON
Magkaroon sana nang magandang bunga an gaming pagsisikap at
E
pagpupunyagi para sa inyong pag-aaral, pagkatuto at pagmamahal sa
US
wikang Filipino. Laging hangad naming ang inyong tagumpay.
Patnubayan kayo ng Panginoon sa inyong patuloy na paglalakbay sa
T
mundo ng pagbabago at globalisasyon.
EN
UD
ST
Ang Mga May-akda

U
CP
R
FO
iv
PAGKILALA AT PASASALAMAT
Ang mga awtor ay buong pusong nagpapasalamat sa mga may-

akda ng mga aklat at iba pang sangguniang ginamit sa pagtalakay sa mga
LY
paksa. Matapat ang kanilang pagkilala sa katotohanang kung hindi sa
kanilang mga aklat ay hindi magiging malawak ang kaalamang
ON
maihahandog ng aklat na ito.
Sa Central Philippine University, mga kaguro at mga mag-aaral
E
kaninong kapakanan at kalinangan ay aming unang isinaalang-alang.
US
Sa CHED, sa kanilang CMO na ginawang batayan ng aklat na ito,
T
at sa kanilang paghimok na sumulat ng aklat na ito upang ito'y
EN
makatulong sa pagpapalaganap ng Wikang Filipino, ang ating

pambansang wika.
UD
Higit sa lahat sa Poong Maykapal na pinagmulan ng lakas, talino,

ST
liwanag ng isip, tiyagaat inspirasyon sa pagsasakatuparan sa marubdob

na hangaring mabuo ang aklat na ito.
U
CP
Nawa'y huwag kayong magsawa sa pagtulong sa amin para sa

kapakanan ng Kolehiyo ng Edukasyon at ng mga kolehiyong aming
pinaglilingkuran sa particular at sa CPU sa kalahatan.
R
FO
Ang mga May-akda
v
FO
R
CP
U
ST
UD
EN
T
US
E
ON
LY
TALAAN NG NILALAMAN
Paunang Salita................................................................................................... iii
Pag-aalay........................................................................................................... iv
Pagkilala at Pasasalamat................................................................................. v
UNANG BAHAGI
BASIKONG KAALAMAN SA SIKOLOHIYANG FILIPINO............. 1
Aralin 1 Sikolohiya ng Wikang Filipino................................................ 2
Mga Layunin.............................................................................................. 2
Kahulugan ng Sikolohiya........................................................................... 4
LY
Uri ng Sikolohiya....................................................................................... 5
Sikolohiya ng Wikang Filipino ................................................................. 6
ON
Gawin Natin Bilang 1 ................................................................................ 7
Subukin Natin Bilang 1.............................................................................. 9
E
Aralin 2 Kaalamang Pagkatao ng mga Pilipino.................................... 11
US
Mga Layunin..............................................................................................
Pagkatao at Katauhan.................................................................................
11
11
T
Kahalagahan......................................................................................... 12
EN
Pagtatakda ng mga Bahagi ng Katawan..................................................... 13

Sikolohiya ng Pagkataon Pilipino.......................................................... 16
UD
Gawin Natin Bilang 2................................................................................ 16

Subukin Natin Bilang 2.......................................................................... 17
ST
IKALAWANG BAHAGI
SOSYOLINGWISTIK NA PAG-AARAL SA WIKANG FILIPINO..... 19
U
Aralin 3 Mga Salik na Nakaimpluwensiya sa Pagkakaiba-iba

CP
ng mga Wika sa Pilipinas................................................................... 20

Mga Layunin........................................................................................... 20
R
Tatlong Dimensyon ng Pagkakaiba-iba ng Wika ..................................... 21

FO
Barayti at Baryasyon ng Wika.................................................................. 23

Gawin Natin Bilang 3............................................................................. 25
Aralin 4 Pag-unlad at Pagbabago ng Wika
at Kulturang Pilipino...................................................... 27
Mga Layunin........................................................................................... 27
Kulturang Pilipino................................................................................... 27
Epekto sa Wika ng Pandarayuhan ng mga Banyaga............................... 29
vii
Aralin 5 Wika at ang Gamit Nito sa Pakikipagdiskurso..................... 33
Mga Layunin.............................................................................. 33
Mga Teorya sa Diskurso.............................................................. 33
Pasalita at Pasulat na Diskurso............................................................ 35
Gawin Natin Bilang 4.............................................................................. 37
Aralin 6 Bilingwalismo........................................................................ 38
Mga Layunin.......................................................................................... 38
Ang Bilingwalismo............................................................................. 38
Gawin Natin Bilang 5........................................................................ 39
LY
Aralin 7 Multilingwalismo.................................................................. 43
ON
Mga Layunin........................................................................................... 43
Ang Multilingwalismo.................................................................... 43
E
US
Subukin Natin Bilang 5..........................................................................
Aralin 8 Pagpapalit Koda..................................................................
53
55
T
Mga Layunin........................................................................................... 55
EN
Ang Code Switching........................................................................ 55

UD
Halo Coda........................................................................................ 56
ST

Aralin 9 Ilang Konsiderasyon Tungo sa Mabisang Komunikasyon.. 59
U
Mga Layunin........................................................................................... 59
CP
SPEAKING.............................................................................. 59
R
Aralin 10 Etnolingwistik...................................................................... 63
FO
Mga Layunin........................................................................................... 63
Ano ang Etnolingwistik?...................................................................... 63
Aralin 11 Pagkakaiba ng Tagalog, Pilipino at Filipino...................... 65
Mga Layunin........................................................................................... 65
Wikang Tagalog........................................................................ 65
Wikang Pilipino........................................................................ 66
Wikang Filipino...................................................................... 68
Gawin Natin Bilang 10............................................................................ 70
Aralin 12 Rehistro ng Wika................................................................. 71
Mga Layunin.......................................................................................... 71
Tatlong Dimensyon ng Rehister ng Wika................................................ 72
Iba’t ibang Gawain sa Pagsasalita............................................................ 73
Aralin 13 Tamang Gamit ng mga Salita............................................. 79
LY
Mga Layunin.......................................................................................... 79
Tamang Gamit ng mga Salita................................................................... 80
ON
E
Aralin 14 Gramatikang Filipino......................................................... 91
US
Mga Layunin.......................................................................................... 91
Pagpili ng Angkop na Salita..................................................................... 91
T
Uri ng Salitang Ginagamit sa Pagpapahayag........................................... 92
EN
Subukin Natin Bilang 10......................................................................... 107

IKATLONG BAHAGI
UD
MGA PANANALIKSIK SA WIKANG FILIPINO

AT KULTURANG PILIPINO.................................................................... 111
ST
Aralin 15 Mga Salita sa Filipino

na Walang Tiyak na Tumbas sa Ingles.............................................. 112
U
Mga Layunin.......................................................................................... 112

CP
Mga Salita sa Filipino na Walang Tiyak na Tumbas sa Ingles ................. 113

Gawin Natin Bilang 13 ........................................................................... 113
R
Aralin 16 Ang Konsepto ng Panahon sa Konteksto

FO
ng Kulturang Filipino....................................................................... 114

Mga Layunin........................................................................................... 114
Ang Konsepto ng Panahon sa Konteksto ng Kulturang Filipino.............. 114
Aralin 17 Ang Kahalagahan ng Panlapi............................................... 123
Mga Layunin........................................................................................... 123
Ang Kahalagahan ng Panlapi.................................................................. 123
Aralin 18 Mga Pananaliksik at Abstrak Hinggil sa Wika at
Kulturang Filipino.......................................................................... 125
Mga Layunin.......................................................................................... 125
Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino
sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K to 12)............................... 125
Gawin Natin Bilang 16........................................................................... 131
Globalisasyon, Kultura, at Kamalayang Filipino................................... 133
LY
Sulit ba o Okey Lang? Isang Pagtuklas sa Konsepto ng “Sulit” nga
mga Pinoy......................................................................................... 137
ON
Aralin 19 Mga Abstrak ng Pananaliksik sa Kulturang Filipino........ 146
E
Mga Layunin.......................................................................................... 146
US
Mga Abstrak ng Pananaliksik sa Wika at Kulturang Filipino................ 146
Gawin Natin Bilang 19 .......................................................................... 155
T
EN
MGA SANGGUNIAN...................................................................................... 156

UD
ST
U
CP
R
FO
Unang Bahagi
LY
ON
E
US
T
EN
BASIKONG KAALAMAN
UD
SA SIKOLOHIYANG FILIPINO
ST
U
CP
R
FO
Aralin 1
SIKOLOHIYA NG WIKANG FILIPINO
Mga Layunin: Sa araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
a. natutukoy ang kahulugan ng sikolohiya ng wikang Filipino;

b. naipapaliwanag ang kahalagahan ng sikolohiya sa wikang Filipino; at
c. naiuugnay ang sikolohiya sa wikang Filipino.
LY
ON
E
US
T
EN
???
UD
Galit, galit na galit, 'di masyadong galit? O ano? Ano 'to? Isang maaaring
ST
palaisipan ang ipinapakita ng babaeng nasa larawan. Maaaring masabing siya'y galit
base sa ekspresyon ng kanyang mukha, mga mata na naglalakihan at kumpas ng
U
kanyang mga kamay. Ngunit ano ang ating patunay na tayo'y nagsasabi na ang
CP
babaeng nasa itaas ay totoong galit?
Araw-araw nakakasalamuha natin ang iba't bang uri ng tao. Mayroong

R
palaging galit, nakaismid, nakasimangot, nakataas ang kilay, at siyempre mayroon

FO
ding palaging nakatawa, nagpapatawa, nakangiti, at maging napakalakas

humalakhak. Iba't ibang gawi na nagpapakita ng iba't ibang emosyon ng isang tao.
Isang sukatan palagi ng panghuhusga, positibo o negatibo man ang panlabas na
kaanyuan ng pag-uugaling tao at kasama na rito ang kanyang mga ikinikilos. Sa
ganitong sitwasyon, pumapasok sa pang-araw-araw nating pamumuhay ang
sikolohiya. Nagtatanong tayo. Nag-iisip, namamangha. Bakit ganoon? Ano ang
problema? Ano ang nangyari? Galit siya? Bakit? Kanino? Hindi niya kaya ang
problema ? Kung may problema siya, bakit pati lahat ng tao ay apektado rin?
2
Pumapasok ang sikolohiya sa lahat ng aspekto ng buhay at sa pag-aaral nito
ay maiintindihan at mabibigyang-kahulugan natin ang kaugalian ng bawat isa
(Lardazabal, 1989).
Nilinaw ng “Ama ng Sikolohiyang Pilipino” na si Dr. Virgilio G. Enriquez na

ang Sikolohiya ay tungkol sa kamalayan, ulirat, isip, diwa, kalooban at kaluluwa
(Antonio, 2003 ).
Dr. Virgilio Gaspar

Enriquez, kilala sa tawag na
LY
“Doc E”, ipinanganak sa
Santol, Bigaa, Bulacan
noong Nobyembre 24, 1942
ON
at yumao noong Agosto 31,
1994 sa California, USA
E
US
Tayong mga Pilipino ay minsang naaapektuhan ng kung anumang
T
damdaming mayroon tayo. Ito ay nagbubugso sa atin upang makapagsalita at
EN
makagawa ng mga bagay na siyang nagpapakita ng ating damdamin. Kasama sa

damdamin na ito ay ang kaalamang nararanasan. Palaging nagsasalungatan ang
UD
damdamin at kaalaman. Ano ang mangingibabaw? Damdamin o kaalaman? Saan at

paano dapat mangibabaw ang bawat isa?
ST
Sa kasalukuyang panahon, isang mahirap na gawain ang pagbitiw ng

desisyon. Sa isang iglap ay maaaring magkaroon ng pagbabago sa buhay ng tao
U
epekto ng desisyong isinakatuparan. Walang pagdududa na ang sikolohiya ay

CP
nangangailangan ng pag-aaral dahil ito'y isang agham. Kailangan ng matamang

pag-iisip at pag-iimbestiga upang maging patas ang pagbibitiw ng anumang
reaksyong nakikita, narararamdaman at nasasaksihan. Sa madaling salita, ang
R
damdamin ay tumutukoy sa KAMALAYAN at KALOOBAN. Kasama sa

FO
kamalayan ay ang kaalamang nararanasan ng isang tao.
Mahirap intindihin ang mga nangyayari sa paligid. Maraming mga kalamidad at

krimen ang nangyayari. May pagputok ng bulkan at ang pinakasikat sa buong
daigdig ay ang pangkaganap ng Covid19. Buong mundo ay apektado sa ganitong
kalamidad. Bawat isa ay may kanya-kanyang interpretasyon. Bawat isa ay may
kanya-kanyang iniisip, kanya-kanyang gawi at kanya-kanyang damdamin na
maaring sukatan ng kanya-kanyang personalidad.
3
Habang nangyayari ang lahat ng ito, pinapakiramdaman natin ang ating paligid.
Tama. Ibig sabihin ang pakikiramdam sa paligid ang tumutukoy sa ULIRAT.
Binibigyan natin ng interpretasyon at pinapakiramdaman ang paligid. Pakiramdam
natin baka huling araw na natin sa buhay. Pakiramdam natin baka darating na ang
Panginoon para tayo'y husgahan. Pakiramdam natin malapit nang gumuho ang
mundo.
Ngunit ang lahat ng ito ay puro pakiramdam lang. Muli, dito pumapasok ang
sikolohiya bilang agham. Napag-aralan ng siyensya kung bakit nangyayari ito.
Nangangailangan nang maprosesong pag-iisip bago pumatol sa pakiramdam na
ating nararanasan. Bilang sikolohiya, ang kaalaman at pag-unawa natin ay
tumutukoy sa ISIP. Masaklaw ang pag-unawa at kaalaman ng bawat isa. Bawat isa
LY
ay may kanya-kanyang pag-iisip na maaaring epekto ng maraming salik. Bakit
ganoon ang kanyang iniisip? Akala niya ay makatotohanan na, iyon pala'y nasa sa
ON
isip lang niya. “Feeling” lang 'ika nga ng kabataan sa kasalukuyan. Siya lang ang
nakakaalam ng lahat. Hanggang pakiramdam lang pala niya.
E
Kumikilos siya, kumikilos hanggang sa makakilos. Mahirap ipaliwanag
US
kung anong pag-uugali mayroon siya kasama ang kanyang asal. Ang kilos, ugali o
asal ay tumutukoy sa DIWA. Maging kung pag-aaralan ng sikolohiya ang budhi ng
isang tao ay tinutukoy nating KALULUWA.
T
EN
Ang mga sumusunod na eksperto ay nagbigay ng kani-kanilang depinisyon

sa sikolohiya na makikita sa aklat ni Lardizabal (1989). Ayon sa kanila ang
UD
Sikolohiya ay:
- isang agham ng pag-aaral sa kaugalian at karanasan ng mga organismong

ST
buhay (Hilgard).
U
- ito'y agham ng kaugalian kasama ang lahat ng uri ng mga pagtugon

(responses) at pagpipigil (inhibitions) ng organismo sa nagaganap na
CP
kalagayan (Rutch).
R
- ang sikolohiya ay agham ng pag-iisip, pandama at pagkilos (sa ibang

FO
panananalita).
- ang isang sikolohiya ay pag-aaral ng isip, diwa at asal. Isang siyentipikong

pag-aaral ng kamalayan ng tao at tungkulin nito lalo na iyong nakakaapekto
sa kilos, mental na katangian o aktitud ng isang tao o pangkat.
Ang sikolohiya bilang agham ay may iba't ibang layunin din. Ito ay
DESKRISYON at klasipikasyon ng mga kilos-tao, PREDIKSYON ng kilos- tao,
at PAGKONTROLsa mga kilos-tao.
4
Uri ang Sikolohiya:
Dalisay (pure). Ito'y may kinalaman sa pag-unlad at pagtuklas ng mga

simulaing pangkalahatan at mga batas ng kaugalian. Higit itong interesado sa
katotohanan kaysa sa aplikasyon. Ang mga halimbawa ay:
a. sikolohiyang pangkalahatan na tumutukoy sa pangkalahatang

pangkaugalian;
b. sikolohiyang pambata na pinag-aaralan ang mga kaugalian ng mga bata;
c. sikolohiyang pang-adolescent na may kinalaman sa pag-aaral ng mga
adolescent; at
d. sikolohiya ng pagkakaedad kung saan may mga kagulangan naman dito ang
LY
pinag-aaralan.
ON
Alin tayo sa apat na pag-aralan? Ugaling bata? Ugaling adolescent? Ugaling
kagulangan? O pangkalahatang pangkaugalian?
E
Isa pang uri ng Sikolohiya ay Aplikasyon na ginagamit sa mga praktikal na
US
sitwasyon ng buhay. Ang pananaliksik ng siyentipiko ay siyang inaasahan para
makabatid at makaunawa. Kasama sa mga halimbawa rito ay:
T
a. sikolohiyang pang-edukasyon - ang anumang natuklasan dito ay inilalapat sa
EN
edukasyon;
b. sikolohiyang pangnegosyo - sa negosyo inilalapat ang natuklasan;
UD
c. sikolohiyang pang-industriya - inilalapat sa industriya ang mga natuklasan; at

d. sikolohiya ng pang-aangkop (adjustment) - na naglalapat ng mga natuklasan ng
sikolohiya sa pagtulong sa pag-aangkop ng sarili ng isang tao.
ST
Tinitingnan ng tao sa sikolohiya bilang isang organismo o isang grupong

U
tagatanggap na mga mekanismo o mga reseptor na tinutukoy na sense organs,

tagapag-ugnay na mga mekanismong binubuo ng palanerbyusan o nervous system at
CP
paladaluyan o circulatory system at tagatugon na mga mekanismong bumubuo sa

mga gland at mga kalamnan; nabubuhay ang tao sa isang sitwasyon, mga
R
institusyon, mga bagay na pisikal, at ng lahat ng bagay sa ating kapaligiran; at

FO
patuloy na umaangkop dahil palagi nang nagbabago ang kapaligiran na maaari ring
may iba't ibang hulwaran.
May iba't ibang pamamaraan na magagamit sa pag-aaral ng sikolohiya.
Ang introspeksyon ay ginagamit sa pagmamasid sa sariling kalagayan at

mga proseso gaya ng pag-iisip at pagdama; Pagmamasid na palayon kung saan ang
tinitingnan ay ang kaugalian ng iba; Pamamaraang pag- aaral na ginagawa sa
pamamagitan ng pakikipamuhay kasama ang iba katulad ng ginawa ng mga
antropologo na nakipamuhay sa mga tribu; Sarbey- pagkuha ng koro-koro sa
5
pamamagitan ng tanong-sagot; eksperimental- tulad ng eksperimento sa
biyolohiya at pisika, at kasaysayan ng buhay.
Sa kasalukuyang panahon ang sikolohiya ng mga Pilipino ay

kinasasangkutan ng wika na binibigkas na nagpapakita ng kanyang iniisip.
Angkanyang kaugalian, paniniwala, pananaw at iba pa ay tinatawag na Sikolohiya
ng Wikang Filipino.
Sa Sikolohiya ng Wikang Filipino, kung gayon, ay ang pag-aaral sa sikolohiya ng

mga Pilipinong bunga ng karanasan, kaisipan at oryentasyong Pilipino na masasalamin
sa biyolohikal, kognitibo, debelopmental, sosyal at kros-kultural na pagsusuri sa naging
pag-unlad at tunguhin ng mga wikang kasangkot dito (Antonio, 2003).
LY
Bakit?
ON
E
US
T
EN
UD
Ang pagbibigay ng wasto at malinaw na kasagutan sa “bakit” ay isang suliranin.

ST
Ang tanging kasagutang makalulutas sa suliraning ito ay ang makaagham na

paliwanag. Kailangan nating makita kung ano ang pagbabago sa ating pagkamalay
sa ating daigdig tuwing nagbabago tayo ng wikang ginagamit. Sa ganyan,
U
mauunawaan natin kung bakit nagbabago ang ating kamalayan kapag nagbabago na
CP
tayo ng wika (Antonio et al., 2011).
Maaaring may kinalaman ang wikang ginagamit sa ating kamalayan. Hindi

R
lamang sapat na malaman na totoong may kinalaman ang wika sa nabanggit. Ito'y
FO
kailangan pa ring gawan ng paglilinaw na isasagawa sa kabuuang ginagamit para

maiuugnay ang mga ito. Katulad na lamang kapag hindi masabi kung ano ang
katawagan sa bagay na namalayan sa ating tabi. Sasabihin na lamang nating may isang
bagay tayong namalayan sa ating tabi samantalang nakaupo sa silyang nasa kanan ng
pinto sa salas ng bahay ni Dr. Porque. Sakaling gusto nating tukuyin ito, may dalawang
paraan tayong maaaring magamit. Una, maaari nating hilahin at sabihin sa usiserong
kaibigan sa pook na kinamalayan ng bagay na hindi alam ang katawagan at ituro na
lamang ang bagay na iyon. Maaaring sabihin na “Iyan ang bagay na ating namalayan sa
ating tabi samantalang nakaupo tayo sa bahay ni Dr. Porque; o maaari ring sabihin
nating “May namalayan akong kuwan doon.”
6
Gawin Natin
A. Batay sa larawan na nakikita, anong interpretasyon ang iyong maibibigay?
Gawan ng isang presentasyon.
LY
ON
B. May limang larawan ng bata na nasa ibaba. Sa mga larawang ito, alin ang
E
nagpapakita ng totoong ikaw? Ipaliwanag.
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
7
FO
R
CP
U
ST
8
UD
EN
T
US
E
ON
LY
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 1
Pangalan: Kurso/Taon: Iskor:

Oras ng Klase: Petsa
Panuto. Tukuyin kung ano ang isinasaad ng mga sumusunod na halimbawa.

Piliin ang tamang sagot na tinutukoy nito at isulat ang tamang sagot na letra
sa patlang na nakalaan.
____1. Sa pagkakagamit ng (A. Sikolohiya B . S i k o l o h i y a n g F i l i p i n o C .
LY
Sikolohiya ng Wikang Filipino) ay natutukoy natin ang kaugalian ng bawat
isa.
ON
____ 2. Nilinaw ng "Ama ng Sikolohiyang Pilipino" na si (A. Virgilio G. Roquez B.
Virgilio G. Enriquez C. Virgilio G. Porquez) na ang sikolohiya ay isang
E
kamalayan, ulirat, isip, diwa, kalooban at kaluluwa.
US
____ 3. Bawat desisyong binibitawan ay mahalaga. Nangangailangan ito ng
matamang pag-aaral at tiyak na batayan. Nangangailangan ito ng sikolohiya
T
bilang isang (A. sining B. kagandahan C. agham).
EN
____ 4 . Anumang damdamin ng isang tao ay naimpluwensyahan ng kanyang

sariling karanasan na nag-uudyok sa kanya ng pagbitiw ng ganoong
UD
reaksyon. Ang damdamin niya ay tumutukoy sa (A. kamalayan B.

kalooban C. a at b).
ST
____ 5. Gumagamit tayo ng ating (A. ulirat B. kamalayan C. kalooban) habang

tayo'y nakikiramdam kung ano-ano ang mga nangyayari sa paligid.
U
CP
____6. Ang kaalaman at pag-unawa ay isang mahalagang bagay na

nangangailangang gamitin bago ang pagbibigay ng hatol. Bilang sikolohiya,
ito'y tumutukoy na (A. kamalayan B. ulirat C. isip).
R
FO
____ 7. Maging budhi ng isang tao ay pinag-aaralan ng sikolohiya. Ang budhi ay

tumutukoy sa (A. kamalayan B. kaluluwa C. isip).
____ 8. Ang pagtugon at (A. pagkilos B. pag-alam C. pagpigil) sa isang organismo

na nagaganap sa isang kalagayan ay patunay na ang sikolohiya ay isang
agham ng kaugalian.
____ 9. Ang uri ng sikolohiya na dalisay ay higit na interesado sa (A.

katotohanan B. aplikasyon C. pinag-aaralan).
9
____ 10. Ang pag-aaal ng siyentipiko ay nakakatulong para matuklasan ang
katotohanan sa praktikal na pamumuhay. Ito'y tinutukoy na uri ng sikolohiya
na (A. katotohanan B. aplikasyon C. pinag-aralan).
LY
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
10
Aralin 2
KAALAMANG PAGKATAO
NG MGA PILIPINO
a. natutukoy ang kaalamang pagkatao ng mga Pilipino;

b. naipapaliwanag ang kaalamang pagkatao ng mga Pilipino; at
c. naiuugnay ang kaalamang pagkatao ng mga Pilipino.
LY
Talakayin Natin
ON
Maraming dayuhan ang nanakop sa bansang Pilipinas. Nandiyan ang mga
Kastila, Amerikano, Hapones at iba pa na may dalang impluwensya sa kultura, wika
E
at kabuuang pagkatao ng mga Pilipino. Nakilala natin ang Panginoon, naging malaya
US
sa pagpapahayag ng niloloob at iniisip at nagkaroon ng pagmamahal sa pagsulat na
naging isa sa mga pamamaraan upang maipakilala ang kulturang Pilipino. Wika,
paniniwala, tradisyon o kaugalian, pagkain, sining, kasuotan, relihiyon ay
T
halimbawa ng ating kultura. Lahat ng ito ay tatak ng pagkataong Pilipino. Ika nga,
EN
“Huwag kalimutan ang sariling atin, marapat lang itong alagaan at muling buhayin.”
UD
Ang pagkataong Pilipino ay ipinapakilala ng pagkakagamit ng wika. Naging

makapangyarihan ito sa pagpapahayag ng sarili, pagkakaintindihan ng bawat isa,
pagpapahayag ng nakaraan, kasalukuyan at maging sa hinaharap. Gamit ang wika,
ST
nagkaroon ng kanya-kanyang interpretasyon batay sa pagkakaintindi kung ano ang

nais iparating ng kausap, berbal man o di berbal. Kasama sa berbal na komunikasyon
U
ay ang pagkagamit ng kilos o galaw ng ating katawan maging ang representasyon ng

bawat isa nito.
CP
Pagkatao at Katauhan
R
FO
“Madali ang maging tao ngunit mahirap ang magpakatao.”
Makatotohanan, binigyan tayo ng hininga ng Panginoon para mabuhay.

Pinakamataas na nilikha ng Panginoon na may kakayahang kontrolin ang isip at
emosyon. May kakayahang bumigkas at gamitin ang wika sa pakikipagtalastasan.
Naiimpluwensyahan tayo ng mga taong nakapaligid sa atin. Ang pagpapahayag
natin ng ating sarili ay nababatay sa kung ano ang mga salik na nasa paligid. Tao tayo
ngunit kung minsan, nahihirapan kung paano maiangkop ang sarili sa iba.
Ang pagkatao, katauhan o persona, sa isang kolokyal na pananalita, ay

kadalasang kasingkahulugan ng tao.
11
Ang personalidad ay mga gawi o mga katangiang pansikolohiya. Ito ay
mekanismo sa loob ng indibidwal na isinaayos ay nakakaimpluwensiya sa
pakikipag-ugnayan o pakikisalamuha at pakikibagay o pag-akma sa mga
kapaligirang intrasikiko, pisikal, at panlipunan (Larsen & Buss, 2008).
Wika ng Katawan
Ang wika ng katawan o pananalita ng katawan ay isang uri ng

pagpapahayag o komunikasyon na hindi ginagamitan ng mga salitang binibigkas o
isinusulat. Binubuo lamang ito ng manerismo o kilos ng katawan, tindig o tikas, at
anyo o hitsura ng mukha.
LY
Ang mga ito ay kilos o galaw ng bahagi ng katawan, katulad ng kamay,
bahagi ng mukha, galaw ng mata, tayo, asta o bikas ng buong katawan na
ON
nagpapakita o nagpapahiwatig ng ibig sabihin o nais gawin, tinatawag itong
komunikasyong kinesiko - isang makaagham na pag-aaral ng galaw o kilos at
ekspresyon ng katawan.
E
US
Sa pakikipag-ugnayang na hindi ginagamitan ng mga salita, nagaganap ang
wika ng katawan sa tuwing may nakakaharap na tao. Nagsasabi ito ng kanyang tunay
na damdamin. Nagbibigay kaalaman kung paano natatanggap ng ibang tao ang mga
T
salitang binitawan o binigkas.
EN
Umaabot sa 60 hanggang 80 bahagdan ng mga mensahe ang naipapakita

UD
at naipababatid sa pamamagitan ng wika ng katawan. Tanging 7 hanggang 10

bahagdan lamang ang mga salitang binabanggit na mga salita sa isang usapan o
huntahan. Kaya't mahalaga ang kakayahang basahin o unawain at ipaliwanag ang
ST
wika ng katawan ng tao upang magkaroon ng mabuting pagtanggap.

U
Sa larangan ng sikolohiya, ito ay walang pagsasalitang pagsisiwalat,

pagpapabatid, at pamamahagi ng kabatiran o impormasyon sa pamamagitan ng
CP
sinasadya (habang may malay-tao, gising, nakakaramdam, mulat, at may ulirat) o

hindi namamalayang mga galaw, kumpas, tindig, at iba pang kilos ng katawan o mga
R
bahagi nito.
FO
Ang "wika ng katawan" ay pagpapahayag ng mga tahimik na pabatid o

mensaheng hindi binabanggit o binubukambibig na pasalita gamit ang mga kilos ng
katawan. Kasama sa pinapamalas ay ang wangis, bikas, o hilatsa ng mukha (katulad
ng kiyâ, ismid, ingos, at iba pang mga katulad nito), tunog, tono at kahinaan o
kalakasan ng tinig, at iba pa. Ang mga ito ay impormal na anyo ng komunikasyong
hindi nakasandig sa kultura. Ipinapahayag ang damdamin, emosyon, motibo, at
mgakaisipan sa pamamagitan ng mga pagbabago ng hitsura ng mukha, mga kumpas,
tikas, posisyon ng katawan, at iba pang mga hudyat na hindi ginagamit ng salitang
binibigkas ng bibig.
12
Ang pagkataong Pilipino ay binubuo ng mga sumusunod na magkakaugnay
sa bawat isa.
labas
Istruktura ng
kaluluwa Pagkataong budhi
LY
Pilipino
ON
E
loob
US
T
EN
Pagtatakda ng mga Bahagi ng Katawan

UD
Ang pagkataong Pilipino ay nabuo ayon sa konseptong tambalan ng labas at

loob. Bawat bahagi ng katawan ay may kanya-kanyang gamit.
ST
Mukha at Isipan
U
Bawat bahagi ng mukha ay may kanya-kanyang kakanyahan sa

CP
pagkakagamit katulad ng noo, kilay, pilikmata, ilong, labi, dila, ngipin, nguso, baba
at pisngi. Ang halimbawa nito ay:
R
FO
Sa mukha nasasalamin ang samu't saring karanasan. Salamin ang mukha ng

damdami't kalooban ng pagkakataong nililok ng kulturang karanasan.
13
Labas, Loob at Lalim
Labas Loob
mukha Isipan
dibdib puso
tiyan bituka
sikmura atay
Lalim
kaluluwa budhi
LY
May sariling kakanyahan ang mukha gaya ng hayag na mukha na walang
tinatago o walang mukhang ipakita-kahiya-hiya. Ang mukhang Pilipino ay
ON
nangungusap ng sariling pagkatao ayon sa kapahayagan ng iba't ibang bahagi
nito.
E
Ang utak ay nakaugnay sa isipan at ang isip ay ang pinagmumulan ng diwa,
US
kamalayan, ulirat, talino, at bait. Ang pag-unawa ay nakuha sa pag-iisip at ang isip
ang pinagmulan ng diwa, kamalayan, ulirat, talino, at bait. Sa pag-iisip din
nakasalalay ang pag-uunawa. May mga parirala tulad ng mataas mag-isip, walang
T
malay, matalino, bukas ang kamalayan, atbp. Ito'y hindi lamang nagsasabi ng
EN
intensyon kundi sa kanyang pagkilos at gawa na maaaring pino, magaspang, garapal,

magaslaw, makatao, maka-Diyos, at makabayan. Ang mga ito ay nagpapakilala rin
ng pagkatao.
UD
Puso at Dibdib
ST
Pag-iisang dibdib ang tawag sa pag-aasawa ng mga Pilipino at hindi pag-

iisang puso. Nangangahulugang ang pag-aasawa ay dibdiban at hindi biro. Maliban
U
dito, ay mayroon ding sinasabi na maluwag ang dibdib, masikip ang dibdib, at
CP
mababang dibdib. Hindi nangangahulugan ng malaki ang hinaharap kung may

mababang dibdib. Ang dibdib ay ang pandama ng damdamin.
R
Dito sa Pilipinas, ang buhay ay kaugnay sa pagsanib ng kaluluwa at

FO
pagkalagot ng hininga. Katulad ng mga halimbawa na matabang puso, walang puso,

isapuso, mahabaging puso. Ito'y mga halimbawa ng pagkatao.
Tiyan at Bituka
Malaki ang tiyan, ay maaaring nagsasabi na ang tao ay busog, matakaw,

may bulate sa tiyan, o mapagkamkam. Ang katambal nito na maliit ang tiyan o
walang tiyan ay maaaring may kahulugan na gutom, mahirap, o kulang sa kain.
14
Ang bitukang sala-salabid ay nangangahulugan ng buhay na punong-puno
ng balakid. Naglalarawan ito ng kalagayan ng pagkatao.
Sa kanluranin ang puso ay kaugnay ng buhay. Ang pagtibok ng puso ay tanda

ng buhay, hindi tulad natin na ang buhay ay nakaugnay sa pagsanib ng kaluluwa at
pagkalagot ng hininga.
Sikmura at Atay
Malakas, masama, mahapdi o maasim ay iilan lamang sa mga pariralang

nakaugnay sa sikmura. Nangangahulugan lamang ito na ang sikmura ay di mabuti
ang pakiramdam. Ang mahapding sikmura o nangangasim, ay maaaring
LY
nangangahulugang hindi matanggap ang isang bagay. Malakas ang kanyang sikmura
kung natatanggap ng tao ang lahat, lalo na ang mga pangyayaring karumal- dumal.
ON
Ang sikmura ay may kinalaman sa pagduwal o pagsusuka o di
matanggap ng sikmura ang pagkaing nilulon. Bahagi ng katawan ang sikmura na
E
ginagamit na pantantiya ng damdamin, pag-iisip, kilos, at gawa ng ibang tao.
US
Ang atay naman ay ginagamit na panawas sa mambubunong upang
makamit ang magiging kapalaran ng isang desisyon katulad ng kung itutuloy
T
ang pagdaraos ng pishit o pangangaso. May kinalaman ito sa kulay ng atay. Kung
EN
madilaw ang atay, ay magtatagumpay ang isasagawang balak; maitim na atay,

sakuna ang susuungin. Gayundin ang taong may maitim na atay ay walang
UD
pakundangan sa kanyang ginagawa.
Ang katawan ng tao ay naglalaman ng kaluluwa at budhi.

ST
U
Kaluluwa at Budhi
CP
Sa pag-aaral ni Manuel, ang salitang kaluluwa, ikararuwa o kararua at

inikaduwa ay buhat sa salitang duwa, “two” dahilan sa dalawa ang kalagayan nito.
R
Una, ay ang tambalan ng kaluluwa at katawan, at ang pangalawa ay ang pansariling

FO
kalagayan ng kaluluwa.
Sa pag-aaral naman ni Salazar, ang kaluluwa ay batis ng buhay at ginhawa.

Ang Cebuanong salitang ginhawa ay “hininga” ang salin sa Tagalog. Ang mga
Pilipino ay naniniwala na ang pagkamatay ng isang tao ay dahilan sa pagkalagot ng
kaniyang hininga.
15
Sikolohiya ng Pagkataong Pilipino
Ang pagkatao ng isang Pilipino ay maaaring nababago kung siya ay

linalangkapan, sinasapian o sinasaniban. Ang pagbabago ng pagkatao ay
nananatiling isang hula lamang sapagkat hindi pa lubos kung anong prosesong
pisikal ang pagbabago. Ito'y isa lamang palatandaan na ipinapahiwatig sa pagbabago
ng damdamin, isipan, kilos, gawa pati na ang wika. Ang mga pagbabagong ito ay
itinatakda ng iba't ibang bahagi ng katawan, at ng kaluluwa.
May dalawang klase ng pagkataong Pilipino. Ito ay likas na pagkatao, at

pagkataong may sapi.
LY
Ang likas na pagkatao (human nature) ay tinutukoy na kalikasan ng tao. Itoý
isang katutubo o taal na ugali, sariling katangian na natatangi upang matawag ang
ON
isang nilalang bilang tao. Kasama sa mga katangiang ito ay ang paraan ng pag-iisip,
pandama, at pagkilos na taglay nito.
E
Isang katanungan sa pilosopiyang kanluranin kung ang mga katangiang ito
US
ay napapanatili lalo na kapag itoý naiuugnay sa etika, politika, at teolohiya.
Nangangailangan ito ng pamantayan o sukatan para makapamuhay nang mabuti.
T
Isang katotohanan na likas sa taong nag-iisip ay nag-aasam ng katotohanan
EN
para sa katotohanan, inaalam ang mga bagay na nagpapabago sa buhay, umaasam na

ang pag-alam sa katotohanan ay magiging ganap na sandata para malaman kung alin
UD
ang totoo, na yaong pinakarurok ng pagkakaroon ng bagay na maisasanib sa kanyang

pagkatao.
ST
U
Gawin Natin
CP
A. Bilang mga Pilipino, naniniwala ka ba na ang tao ay maaaring magbago kapag

ito'y sinasapian o sinasaniban? Gawan ito ng pananaliksik at ilahad.
R
FO
B. Sa lahat na bahagi ng katawan, alin sa palagay mo ang pinakaimportante sa lahat?

Paano ito ingatan? Gawan ng pananaliksik at ipaliwanag.
16
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 2

MARAMING PAGPIPILIAN: Panuto: Basahing mabuti ang mga sumusunod na

tanong at tukuyin kung ano ang isinasaad ng mga halimbawa. Piliin ang tamang
sagot na tinutukoy nito at isulat ang tamang sagot na letra sa patlang na nakalaan (10
pnts).
__________1. Ang pagkataong Pilipino ay ipinapahayag sa pagkakagamit ng (A.
LY
wika B. kilos C. ekspresyon).
ON
__________ 2. Ang salitang pagkatao ay nangangahulugan (A. wika B. gawi ng
tao C. loob ng indibidwal).
E
__________3. Ang kasabihang “madali ang maging tao, ngunit mahirap
US
magpakatao”, ay nagpapakita na (A. ang buhay ay napakadali B.
ang buhay ay nangangailangang iangkop sa mga taong nasa iyong
paligid C. ang buhay ay mahirap dahil tao ka na mahina at
T
marupok.
EN
__________ 4. May (A. 60-70 B. 70-80 C. 60-80) porsyento ang pakikipag-usap

UD
gamit ang wika ng katawan.
__________ 5. Ang pinakamaliwanag na katangiang taglay ng tao ay (A. kamalayan

ST
ng isip B. bahagi ng katawan C. utak) na karaniwan kasama dito ang

plano, mithiin, hangarin, pag-asa, takot, at iba pa.
U
CP
__________6. Ang pagkataong Pilipino ay nabuo sa tambalan ng (A. labas at loob

B. loob at lalim C. labas at lalim).
R
__________7. Sa ( A. puso B. utak C. mukha) nasasalamin ang iba't ibang

FO
karanasan ng isang tao.
__________8. Ang mga Pilipino ay naniniwala na ang ang pagtibok ng puso ay tanda
ng (A. buhay B. pagmamahal C. pagsanib ng kaluluwa at
pagkalagot ng hininga).
__________9. Ang pagbabago ng bahagi ng katawan ay maaari ring may pagbabago

sa ( A. damdamin B. isipan C. lahat).
_________10. Ang (A.isip B. puso C. budhi) ay ang pinagmumulan ng diwa,

kamalayan, ulirat, talino at bait ng isang tao.
17
FO
R
CP
U
ST
UD
18
EN
T
US
E
ON
LY
Ikalawang Bahagi
LY
ON
E
US
T
EN
SOSYOLINGGWISTIK
UD
NA PAG-AARAL SA WIKANG
ST
FILIPINO
U
CP
R
FO
19
Aralin 3
MGA SALIK NA NAKAIMPLUWENSYA
SA PAGKAKAIBA-IBA NG MGA WIKA SA PILPINAS
LY
ON
Mga Isla sa Pilipinas
E
US
a. nakapagbibigay ng opinyon o pananaw kaugnay sa mga napakinggang

T
pagtatalakay sa mga salik na nakakaimpluwensya sa pagkakaiba-iba ng
EN
mga wika;
b. nasusuri ang iba’t ibang pananaw tungkol sa iba't ibang dimensyon at
UD
makapagbigay ng mga halimbawa; at

c. nalinang ang kakayahan ng mga mag-aaral sa kritikal na pag-iisip sa
ST
pagsusuri sa mga isyung may kaugnayan sa pagkakaiba-iba ng mga

wika.
U
CP
Talakayin Natin
R
Ang wika ay nagkakaiba-iba dahil sa mga taong gumagamit nito. Sinasabing

FO
nagkaroon ng baryasyon o pagkakaiba-iba ang wika dahil sa lokasyong kinalalagyan

ng tao o grupo ng mga taong gumagamit nito. Ang mga taong nabibilang sa isang
komunidad at gumagamit ng iisang wika ay maaaring magkaroon pa rin ng
pagkakaiba sa paraan ng kanilang pagsasalita-estilo, tono, punto atbp. Halimbawa
dito sa Iloilo; ang mga tagasiyudad ay gumagamit ng Hiligaynon samantala ang
tagaprobinsya ay gumagamit ng Kinaray-a. Ang Kinaray-a na ginagamit ng mga
tagaprobinsya ay nagkakaiba-iba ayon sa mga tagapagsalita nito. Iba ang Karay-a sa
Alimodian, Leon kaysa Kinaray-a ng mga taga-Pavia, Maasin, Passi at iba pang
lugar sa probinsya.
20
Ang tao kahit nabibilang sa isang lipunan ay iba-iba ang paraan ng
pagsasalita.
May Tatlong Dimensyon ang Pagkakaiba-iba ng Wika
1. Dimensyong Heyograpikal
Ang terminong heograpiya ay tumutukoy sa mga katangiang pisikal ng isang

lugar na kinatitigilan ng isang pangkat ng mga tao. (Rubin, 2002) May limang
importanteng bagay tungkol dito: kinaroroonan, lawak, hugis, topograpiya at klima.
Ang Pilipinas ay napapaligiran ng mga dagat at karagatan dadil nasa gitna ito ng
LY
rehyong Timog-Silangang Asya. Dahil dito naging daungan ito ng mga sasakyang-
dagat at panghimpapawid. Para sa mga manlalakbay o biyahero, negosyante o
mangangalakal ay kombinyenteng makakarating rito.
ON
Sa dimensyong heyograpikal o pagkakahiwa-hiwalay ng lugar, nagkakaroon
E
ng baryasyon ng wikang ginagamit ng mga tao. Katulad ng Pilipinas na
US
napaghihiwalay ng katubigan o kabundukan kung kaya nakapagdulot ito ng
maraming wikain sa bansa. Ang paglilipat-lipat ng tirahan ng tao sa ibang lugar dahil
sa kalamidad o di kaya giyera ay isa pang dahilan. Ang mga pangyayaring ito ay
T
naging dahilan upang magsama-sama ang magkaibang grupo ng tao.
EN
Ang pagkahiwa-hiwalay ng mga kapuluan sa Pilipinas ang sinasabing

UD
pinakamatinding sagabal sa pagkakaroon ng iisang wika sa Pilipinas. Idagdag pa ang

ibang salik gaya ng: Paghiwa-hiwalay ng mga lugar dahil sa ilog, bundok, lawa,
kagubatan at burol. Nagkaroon din ng sari-saring kultura ang bawat tribu.
ST
Ang Pagkabuo ng mga Dayalek

U
CP
Isa sa mga madalas na dahilan sa pagkakaroon ng mga subgrupo ng isang

wika ay sosyo-heograpiko. Rehiyunal na dayalek ang tawag sa pag-uuring batay sa
wikang sinasalita ng isang grupo ng tao sa isang lipunan (Rubin, 2002).
R
FO
Ang pagkakaiba-iba sa loob ng isang wika sa punto ng aksent,

leksikograpiya, punto, pagbigkas, pagbibigay-kahulugan sa ilang salita ay tinatawag
na Dayalek. Dahil sa pagiging kapuluan ng Pilipinas nagkaroon tayo ng isang daang
wika at humigit kumulang sa 400 dayalek.
Ang Karay-a halimbawa ay isang uri ng dayalek ngunit pansinin na iba ang
tono at aksent ng mga taga-Passi sa tono at aksent ng mga taga-Alimodian, Leon, at
Antique at iba pang probinsya ng Iloilo kahit pareho silang gumagamit ng Kinaray-a.
21
Ang dayalek na ito na tinuturing na unang wika ng isang tao ay naka
impluwensya din sa tono, aksent at paraan ng kanyang pagsasalita.
B. Dimensyong Sosyo-Ekonomiko
Ang dimensyong sosyo-ekonomiko ay dulot ng pagkakaiba-iba ng

kalagayan at katayuan ng isang tao sa lipunan. Dahil dito nabubuo ang mga sosyolek.
Ang mga taong may iba't ibang interes, gawain, hanapbuhay, estado sa buhay ay may
malaking kaugnayan sa baryasyon ng wika. May barayti ng wika ang mga
nakatataas, masa, tambay, babae, lalaki at iba pa.
LY
May mga taong bantog sa kanilang idyolek:
Kabayan Noli de Castro
ON
Ÿ
Ÿ Mike Enriquez
Ÿ Mareng Winnie
E
Ÿ Kris Aquino
Ÿ
Ÿ
Ÿ
Ruffa Mae Quinto
Vice Ganda
Boy Abunda
US
T
EN
Halimbawa:
UD
“Siguro nga ammm…dapat tayong magkaisa ok…Ito ay ammm….susi sa

pagkakaroon ng katahimikan sa bansa, ok? Kung hindi ngayon, ammm…kailan pa
kaya? Dapat ay ngayon na, ok?
ST
C. Dimensyon ng Kontekstuwal
U
CP
Ang dimensyong kontekstwal ay baryasyong nagaganap sa loob ng isang

indibidwal. Nagkaroon ng pagkakaiba sa pananalita ng tao batay sa sitwasyon o
kontekstong kinasasangkutan niya. Halimbawa: sino ang ating kausap, ano ang
R
paksang pinag-uusapan, at saan nagaganap ang usapan. Dito papasok ang tinatawag
FO
nating Tenor of discourse at Mode of discourse.
Tenor of discourse - tumutukoy ito sa relasyon ng mga taong nag-uusap sa

isang sitwasyon. Ang relasyon ng mga taong nag-uusap ay nakakaimpluwensiya ng
malaki sa paggamit ng pormalidad ng wika.
Halimbawa: Ang pakikipag-usap sa kasing edad o gulang ay naiiba sa pakikipag-

usap sa nakatatanda. Madalas gumagamit ng po at opo upang ipakita ang paggalang
na hindi naman ginagamit kung ang kausap mo ay isang kaibigan o kakilala o kasing
edad mo lamang o mas nakakabata sa iyo.
22
Mode of discourse - tumutukoy ito sa paraan o kung paano nag-uusap ang
mga tagapagsalita -pasulat o pasalita. Sa pasulat madalas ay pormal ang mga
salitang ginagamit kung ihahambing sa pasalita.
Halimbawa: Ang sariling paraan ng pagsasalita sa klase ay hindi maaaring

gamitin kung sumusulat ng isang pormal na sanaysay. Maaari ring isaalang-alang sa
kontekstong ito ang modelo ni Dell Hymes na tinawag niyang S.P.E.A.K.I.N.G.
Barayti at Baryasyon ng Wika
Ang speech variety o barayti ng wika ay tumutukoy sa anumang kapansin-
LY
pansin na anyo ng wika o uri ng pananalita ng isang tao o grupo ng taong gumagamit
nito. Kadalasan ay nakikita ito sa pagbigkas, intonasyon, estilo, pagbuo ng mga
pangungusap at bokabularyo.
ON
A. Idyolek - Ang kapansin pansin na paraan ng paggamit ng wika o
E
nakagawain na pananalita ng isang tao na yunik sa kanya. May mga
US
taong kilometriko at mabulaklak kung magpahayag. May mga ilan ding
nakagawiang magsalita nang malakas o 'di kaya ay mahina. Mayroon
ding mga tao na may isang salitang nakasanayan nang banggitin nang
T
paulit-ulit sa bawat linya ng kanilang pangungusap.
EN
Halimbawa: Sa hapong ito ahmm, tatalakayin nating ang tungkol sa

UD
ahmm, lagay ng panahon okey pagkatapos ahmm pag-

usapan din natin ang okey…
ST
B. Dayalek - ang barayting ito ay inuuri ayon sa lugar, panahon at katayuan

sa buhay ng mga taong nagsasalita at kabilang sa isang heyograpikal na
U
komunidad. Tinatawag din itong panrehiyunal o wikain. Ang dayalek ay

CP
palasak sa isang lugar o sa buong kapuluan. Ito ay unang wikang

kinagisnan sa tahanan, pamayanan at lalawigan. Ito rin ang wikang
namumutawi sa bibig ng mga tao, ng mga magulang sa tahanan at sa
R
sambayanang Pilipino.
FO
Halimbawa ang Tagalog ay isang wika na sinasalita sa Kamaynilaan, ang

mga dayalek nito ay ang Tagalog-Batangas, Tagalog- Cavite, Tagalog-
Nueva Ecija, Tagalog-Bulacan, Tagalog-Laguna at Tagalog-Quezon.
C. Sosyolek- Sosyolek- sinasabi naman itong pansamantalang barayti.

Tinatawag itong pansamantala dahil nadedebelop ito sa pamamagitan ng
malayang interaksyon at sosyalisasyon natin sa isang partikular na grupo
ng mga tao, wika ng mga beki o gay lingo.
23
Halimbawa:
-Allergy (Galis para sa mahihirap)
- gravy (sarsa para sa ordinaryong tao)
- slim (tawag sa mga payat na tao)
- Indiana Jones - nag-indian,
- churchill- sosyal
- bigalou- malaki
- givenchy- pahingi
- Juli Andrews- nahuli
- cono o conotic o conyospeak (isang barayti ng Taglish)
LY
“You make basa kasi para you know naman, ok?”
“It's so haba na naman ang linya for sure”
ON
D. Ekolek- tumutukoy ito sa mga salita na kadalasang nagmumula o
sinasalita sa loob ng bahay.
E
US
Halimbawa: inihaw/sugba, Tinola/ sinabawan/ sinigang
E. Pidgin- ito ay tumutukoy sa wikang walang pormal na estruktura.

T
Nadedebelop ito dahil na rin sa pangangailangan na makabuo ng isang
EN
pahayag. Kadalasan, napaghahalo-halo ng nagsasalita ang kanyang

unang wika sa wikang sinasalita ng isang komunidad ng bagong
UD
kinabibilangan niya
-nagaganap ito sa dalawang taong may magkaibang unang wika na
nagtatangkang mag-usap ngunit hindi magkaintindihan, na nagbubunga
ST
ng tinatawag na makeshift language.

U
Halimbawa: (Filipino-Chinese)
CP
-Kayo bata aral buti para laki ganda trabaho.

-Ikaw bili bag mura lang ito.
(English-Nigerian)
R
-I no no-I don't know

FO
-I no sabi- I don't understand

-I dey fine- I'm fine. I'm doing well
F. Etnolek- barayti ito ng wika na nadedebelop mula sa mga salita ng mga

etnolinggwistikong grupo.
Halimbawa: Waray, Bukidnon, B'laan, T'boli
24
G. Creole- isang wikang nagsimula sa pagiging pidgin ngunit paglaon ay
nalinang at lumaganap sa isang lugar hanggang sa ito na ang magiging
unang wika. Nadebelop na ang pormal na istruktura sa puntong ito.
Halimbawa: Chavacano (Tagalog at Espanyol)

Palenquero (African at Espanyol)
H. Rejister - ito ay tumutukoy sa mga salita na espesyalisadong nagagamit

sa isang partikular na domeyn. Ang mga salita na ginagamit ay
maaaring hinggil sa mga teknikal o espesyalisadong salita na ginagamit
ng mga taong nasa partikular na disiplina o larangan.
LY
Halimbawa: Ang rejister na ginagamit ng mga guro sa akademya ay
naiiba sa rejister na ginagamit ng mga nars at doktor sa
ON
medisina pati na rin sa rejister na ginagamit ng eksperto sa
kompyuter.
E
US
Ang guro ay madalas gumamit ng terminong: mag-aaral o estudyante,
takdang-aralin o asaynment, lesson plan; ang abogado: kleyente, depensa, abeyance,
sobpuena; ang doktor: pasyente, preskripsyon, benign, malignant atbp. Ito ay mga
T
espesyalisadong termino na madalas ginagamit at nababanggit sa kani-kanilang
EN
propesyon.
UD
Gawin Natin
ST
A. Talakayin ang tatlong dimensyong naka ipluwensya sa pagkakaiba-iba ng mga

U
wika sa Pilipinas ayon sa sariling pagkaunawa.

CP
R
FO
25
3. Dimensyong Kontekstuwal
B. Ano ang naging epekto ng pagkakahiwa-hiwalay ng kapuluan sa ating wika?
LY
ON
C. Bigyan ng mga halimbawa ang mga sumusunod na Barayti ng Wika:
Dayalekto
E
Idyolek
Sosyolek
Etnolek
US
T
Ekolek
Pidgin
EN
Creole
Rejister
UD
ST
D. Manood ng TV shows o sitcom. Magtala ng sampung salita na ginamit ng tauhan

at tukuyin kung anong barayti ng wika ang ginamit.
U
Tauhan Salita Barayti ng Wika

CP
R
FO
E. Maghanap ng kapareha. Mag-isip ng mga kilalang tao na bantog sa kanilang

Idyolek. Gumawa ng dayalogo at gayahin ang paraan ng kanilang pagsasalita.
26
Aralin 4
PAG-UNLAD AT PAGBABAGO
NG WIKA AT KULTURANG PILIPINO
a. natutukoy ang kahulugan at kahalagahan ng wika sa kulturang Pilipino;

b. natutukoy ang mga salitang hiram mula sa mga banyagang bansa at
impluwensya ng mga ito sa wikang Pambansa.
c. natatalakay ang sariling pananaw ukol sa pagbabago at pag-unlad ng
LY
wikang Filipino;
d. nasusuri ang mga pananaw ng iba't ibang awtor ukol sa pagbabago at pag-
ON
unlad ng wika at kulturang Pilipino; at
e. napalalim ang kamalayan ng mga mag-aaral sa epekto ng wikang
sinasalita sa indibidwal na identidad, kultura at lipunan.
E
US
T
Talakayin Natin
EN
Sinasabing makikilala ang edukasyon, talino, kultura, ng isang tao batay sa

UD
wika na kanyang ginagamit. Maaaring ang pagkakaiba ng wika ng isang tao ay batay
sa kulturang taglay nito. Ano nga ba ang kultura at paano ito nakaimpluwensya sa
ST
ating wika?
Kulturang Pilipino
U
CP
Ano ang Kulturang Pilipino? Walang isang tiyak na kasagutan na

makapaglilinaw sa katanungang ito. May mga nagsasabi na mula ito sa paghahalo ng
R
mga elementong kanluranin at silanganin at lubhang maka-kanluranin nga ito.

Maaaring totoo ang pagpapakahulugang ito para sa mga Pilipino na nasa urban
FO
centers o mga Kristiyano sa kapatagan. Ngunit para sa mga tribu o pangkulturang

komunidad sa mga kabundukan at mga Muslim, hindi maaring basta gamitin ang
huling pagtingin (Rubin, 2002). Ang grupong ito ay lumaban at tumanggi sa simula
pa lamang sa sistema at kultura ng mga mananakop.
May mga dahilan na dapat isaalang-alang sa pagbibigay ng depinisyon sa

kahulugan ng kultura. May pagpapakahulugan na akma lamang sa isang grupo
ngunit hindi para sa lahat.
27
Ayon kay Foronda (1975) na makikita sa aklat ni Rubin (2002), parang
mosaic ang kulturang Pilipino. Kumakatawan sa mga katutubong istratum at mga
impluwensya ang mga maliliit na batong nasa loob ng isang mosaic na bumubuo sa
isang multi-dimensyonal at kompleksikong larawang katulad ng larawang Pilipino.
Ang kulturang Pilipino ay maibabatay natin sa pangkalahatang pagtingin

ayon sa mga sumusunod na pananaw:
§ bunga ng patuloy na pagdaloy ng mga impluwensyang iniluwal ng panahon

hanggang sa kasalukuyan na nagmula sa labas ng heograpikal na hangganan
ng bansa.
LY
§ ang mga impluwensya ng nakaraan at kasalukuyan na patuloy na naging
bahagi ng buhay ng mga Pilipino kayat mahirap nang ihiwalay at naging
natatanging karakter at ugaling Plipino.
ON
§ bagamat matagumpay na naasimileyt sa kabuuan ang impluwensya ng
nakaraan at kasalukuyan, at may iba't ibang antas ng pagpasok na ito ng mga
E
impluwensya sa mga rehiyon at mga uri sa lipunan na higit na nakaapekto sa
US
mga sentro ng mga rehiyon habang lumiliit para sa mga liblib na lugar,
nagbigay pahintulot naman sa mga may edukasyon at yaman sa buhay.
T
Si Horacio de la Costa (1961) ay may nabuong heneralisasyon tungkol sa
EN
kulturang Pilipino.
UD
§ Ang kulturang Pilipino ay binubuo ng mga elementong iba iba ang

pinagmulan.
§ Hindi nananatili sa orihinal nitong anyo ang pangkulturang panghihiram sa
ST
labas.
U
Ang lahat ng aspektong ito (ang proseso ng pagkakaroon ng mamamayan,

CP
iba't ibang patern ng pakikipagkalakalan sa mga karatig bansa ang liit o laki ng
penetrasyon ng sistema ng pananakop ng mga Kastila at Amerikano) ng ating
kasaysayan.
R
FO
Ang maaaring magtukoy ng isang pambansang kultura na magkakatulad sa

buong Pilipinas kaya dapat asahan ang horizontal at materyal na baryasyon.
Sa kabila ng pananakop ng mga dayuhan sa bansa ayon kay Alegre, hindi

nasakop ang kultura ng mga katutubo. Ang pananatili ng wika ng mga katutubo sa
loob ng napakaraming taon ng pagiging kolonya ay patunay na nanatiling buhay ang
katutubong kultura ng mga katutubong Pilipino. Kahit naging dominante ang
wikang dayuhan ni hindi nasira ang kultura ng mga katutubo. Nanatiling buhay ang
wika ng kanilang lokalidad. Patuloy na naging buhay, buo, matatag ang wikang
Filipino at nanatiling may integridad ang kulturang Pilipino.
28
Epekto sa Wika ng Pandarayuhan ng mga Banyaga
LY
ON
Ayon sa kasaysayan bago pa dumating ang mga Kastila sa Pilipinas,
dumadayo na ang mga Intsik sa Kamaynilaan, Batangas, Mindoro at Sulu. Ganoon
E
din ang mga Orang Dampuan, Orang Banjar, India, Arabe, Hapones, Ban Siam,
Tongkin, Sumatra at Java.
US
Karamihan sa mga banyagang pumaparito noon ay mangangalakal at
T
nakikipagpalitan ng kanilang mga produkto sa paraang barter. Ang mga Orang
EN
Dampuan ay kilalang mandaragat at dala nila ang impluwensya sa kanila ang

kabihasnang Hindu.
UD
Ang mga Orang Banjar ang dumating sa Sulu at nakipagkalakalan doon.

Walang tuwirang ugnayan noon ang Pilipinas at India subalit sumapit sa Pilipinas
ST
ang kulturang Indian dahil sa Indones. Malakas sa kanila ang impluwensya ng

Imperyong Shri-Visaya at Imperyong Madjapahit. Humigit kumulang sa 350 salita
U
sa ating wika ang hango sa Sanskrito. Ang Sanskrito ay sinaunang wika ng mga
CP
Indian.
Ayon sa kasaysayan sa loob ng ika-10 siglo dumating ang relihiyong Islam sa

R
Pilipinas. Naunang dumating ang mga mangangalakal na Arabe at sinundan ng mga

FO
misyonerong Muslim. Sa Timog-Kanlurang-Mindanao, napatibay nila ang ugnayan

lalo na sistema ng pagsulat, kaugalian, at tradisyon ng mga Arabe. Sa panahong ito
masigla na ang kalakalang namamagitan sa Pilipinas at China sa paraang barter o
palitan ng kalakal. Maraming kaugaliang Intsik ang napulot ng mga ninuno.
Maraming mga salitang Intsik ang natutuhan ng ating mga ninuno at naging
bahagi mismo ng ating wika. Karamihan sa mga ito ay gamit sa pagkain gaya ng:
pansit, sotanghon, lumpia, ampaw, miswa, bihon, siomay, siyopaw, lugaw, bitso,
ukoy, tokwa, hopya, hototay, suam, atbp.
29
Naging bahagi din ng ating bokabularyo ang mga salitang: ate, bakya,
bantay, bimpo, bitsin, bulong, buwisit, kintsay, kutya, kuwago, kuya, ginto, hibi,
hikaw, ingkong, lawlaw, madyong, sabwat, sangla, ulikba atbp.
Dumating sa Pilipinas ang mga Kastila, Amerikano at Hapones at ang

kanilang wika ay nagkaroon ng impluwensya sa ating wikang pambansa.
Mga salitang Kastila: panyo, kamiseta, butones, sinturon, medyas, terno,

bestido, pantalon, sapatos, kaldero, plato, bandihado, tasa , baso, tuwalya, mesa,
kutsara, tinidor, kutsilyo, kama, katre, eskwela, kolehiyo, unibersidad, maestro,
maestra, propesor, klase, estudyante, libro, diksyunaryo, kuwaderno, pare, madre,
LY
kumpare, kumadre, misa atbp.
Mga salitang hiram sa Ingles: basket, boksing, iskul, haiskul, titser, notbuk,
ON
badigard, bolpen, report, kompyuter, asaynment, klasmeyt, klasrum,elebeytor, atom,
asid, mayor at marami pang iba.
E
Mga Salitang Hiram sa Malay, Arabe at Sanskrito:
US
Mga salitang Malay: abo, agiw, ama, anak, bahay, basa, bato, bayani,
T
dahoon, dalaga, dingding, gutom, hangin, hari, ilaw, ina, lamok, itim, langit, lasa,
EN
layag, lugi, mata, panday, patay, payong, sulat, taas, tamis;

UD
Mga salitang Arabe: akma, agimat, agnas, alam, alamat, ani, asal, bakas,
bikig, kalan, dalamhati, ginhawa, hamak, hasik, hirang, hukom, hudyat, ingat,
lagnat, panaw, salamat, salawal, silid;
ST
Mga salitang Sanskrito: abala, alapaap, alibugha, aral, bagyo, balita,

U
bahala, bansa, bathala, biyaya, budhi, buhay, kasi, katha, kuta, dalita, digma,
CP
dukha, ganda, gunita, guro, himala, hiya, isip, luksa, mahal, maharlika, mithi,
panata, paksa, puri, saksi, sigla, sinta, tadhana, timawa, ulan, wasto.
R
FO
30
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 3

I. MARAMING PAGPIPILIAN: Direksyon: Piliin sa mga pagpipilian ang letra

nang tamang sagot. Isulat ito sa patlang na nakalaan bago ang bilang.
_____1. Barayti ito ng wika na tinatawag na pansamantala. Nabuo ito sa
LY
pamamagitan ng malayang interaksyon at sosyalisasyon natin sa isang
partikular nang pansamantala. Nabuo ito sa pamamagitan ng malayang
interaksyon at sosyalisasyon natin sa isang partikular na grupo ng mga tao.
ON
A. idyolek B. dayalek C. sosyolek
_____ 2. Tumutukoy ito sa mga salita na kadalasang nagmumula o sinasalita sa loob
ng bahay.
E
A. dayalek B. ekolek C. dayalekto
US
_____ 3. Barayti ito ng wika na tumutukoy sa kapansin-pansin na anyo ng wika o uri
ng pananalita ng isang tao o grupo ng taong gumagamit nito.
T
A. idyolek B. sosyolek C. dayalek
EN
_____ 4. Ito ay bersyong lokal ng wika o ng isang malaking lingua franca.

A. dayalek B. etnolek C. pidgin
_____ 5. Barayti ito ng wika na nadebelop mula sa mga salita ng mga
UD
etnolinggwistikong grupo.
A. creole B. etnolek C. pidgin
ST
_____ 6. Tumutukoy ito sa mga salita na espesyalisadong nagagamit sa isang

partikular na domeyn.
A. pidgin B. creole C. rejister
U
_____ 7. Walang pormal na istruktura ang wikang ito. Nadibelop ito dahil sa
CP
pangangailangan na makabuo ng isang pahayag.

A. creole B. pidgin C. etnolek
_____ 8. Produkto ito ng pidgin na wika at nakapagdebelop ng pormal na estruktura.
R
A. idyolek B. ekolek C. creole

FO
_____ 9. Tumutukoy ito sa katangiang pisikal ng isang lugar na kinatitigilan ng isang

pangkat ng mga tao.
A. heyograpikal B. sosyo-ekonomiko C. kontekstuwal
_____ 10. Dulot ito ng pagkakaiba-iba ng kalagayan at katayuan ng isang tao sa
lipunan.
A. kontekstuwal B. sosyo-ekonomiko C. heyograpikal
31
II. PAG-IISA-ISA: Direksiyon: Ibigay ang mga limang ( 5 ) imortanteng bagay na
may kinalaman sa Dimensyong Heyograpikal
11. _________________________________
12. _________________________________
13. _________________________________
14. _________________________________
15. _________________________________
LY
ON
III. PAG-UURI-URI: Direksyon: Uriin ang mga salitang nakalista at kilalanin
kung sa anong banyagang wika ito nagmula. Piliin lamang ang letra ng tamang
E
sagot at isulat sa patlang.
A. Intsik B. Kastila C. Ingles D. Malay

USE. Arabe F. Sanskrito
T
EN
________1. pansit _________6. alibugha

UD
________2. boksing _________7. salamat
________3. alamat _________8. bayani

ST
________4. pantalon _________9. klasrum

U
CP
________5. kolehiyo _________10. sotanghon

R
FO
32
Aralin 5
WIKA AT ANG GAMIT NITO SA PAKIKIPAGDISKURSO
LY
ON
E
a.
b.
US
natutukoy ang kahalagahan ng wika sa pakikipagdiskurso;
nasusuri ang kahalagahan ng iba't ibang teorya sa pakikipagdiskurso;
T
c. natutukoy ang kaibahan ng pasalita at pasulat na pakikipagdiskurso; at
EN
d. nakapagsasagawa ng isang mabisa at mahusay na diskurso.

UD
Talakayin Natin
ST
Diskurso ang tawag sa berbal o di-berbal na komunikasyon.

U
Ang kumbersasyon ay isang uri ng diskurso o komunikasyon na kadalasang

CP
nauuwi sa walang saysay na usapan, o maaari rin itong pormal o sistematikong

pagpapahayag ng isang paksa, pasalita man o pasulat.
R
FO
Ang diskurso ay isang sistematikong proseso na ating tinitingnan upang sa

ating sinasabi madiskubre ang mga bagay-bagay na nakaimpluwensya sa ating
paniniwala at perspektibo sa pagbibigay natin ng kahulugan sa ating sinasabi (Witter
Merithew, 1992).
Mga Teorya Sa Diskurso
Ang mga teorya ng diskurso ay maaaring susi sa ganap na pag-unawa ng

proseso sa pagdidiskurso o komunikasyon. Ang mga teoryang ito ay nakatutulong
upang tayo ay maging konseptwal at prediktib. Samakatwid, ang isang tao
33
aymaaaring makagawa ng mga desisyon tungkol sa mga sitwasyong
pangkomunikasyon batay sa mga saliksik ng mga teorista. Ngunit kailangang isaisip
na walang teoryang perpekto. Bawat isa ay may kani-kaniyang kalakasan at
kahinaan.
Bilang mga mapanuring mag-aaral, kailangang pagsumikapan ninyong

suriin nang kritikal ang mga positibo at negatibong elemento ng bawat isa.
a. Speech Act Theory. Nakabatay ito sa pangunahing premis na ang wika ay isang
mode of action at isang paraan ng pagko-convey ng impormasyon.
LY
Ayon sa mga naniniwala sa teoryang ito, ang yunit ng komunikasyong
linggwistik ay hindi ang simbolo, salita o ang pangungusap mismo, kundi ang
produksyon o paglikha ng mga simbolo, salita o pangungusap sa pagganap ng
ON
kanilang tinatawag na speech acts. May tatlong komponent ang mga aktong
linggwistik.
E
a. Aktong Lokyusyonari o ang akto ng pagsasabi ng isang bagay (may
kahulugan).
US
b. Aktong Ilokyusyonari o ang pagganap/perpormans sa akto ng pagsasabi
ng isang bagay (may pwersa).
T
c. Aktong Perlokyusyonari o ang pagsasabi ng isang bagay na kadalasang
EN
nagpoprodyus ng mga tiyak na konsikwensyal na epekto sa damdamin,

pag-iisip at aksyon ng tagapakinig, ng ispiker o maging ng ibang tao (may
UD
konsikwens).
b. Ethnography of Communication Theory. Ito'y nauukol sa pag-aaral ng mga

ST
sitwasyon, gamit, patern at tungkulin ng pagsasalita. Ang pinakasusi ng teoryang

ito ay ang pamamaraang partisipant-obserbasyon na nangangailangan ng
U
imersyon sa isang partikular na komunidad.

CP
Halimbawa:
Kung nais nating pag-aralan ang glossolalia (speaking in tongues) na
R
karaniwang makikita sa mga Kristyanong sekta, kailangan nating dumalo sa mga

FO
pagtitipon ng isang sektang Kristyano, makisalamuha sa kanila at kung maaari'y

maging isa sa kanila at mismong aktwal na makaranas ng gayon. Sa pamamagitan
lamang niyon, ayon sa mga teorista nito, tayo ay magiging pamilyar sa konteksto
ng glossolalia upang maipaliwanag ang tungkuling sosyal nito.
c. Communication Accomodation Theory. Sinusuri ang mga motibasyon at

konsikwens ng pangyayari kung ang dalawang ispiker ay nagbabago ng istilo ng
komunikasyon. Ang mga teorista nito ay naniniwalang sa komunikasyon, ang
mga tao ay nagtatangkang iakomodeyt o i-adjust ang kanilang istilo kapag
nakikipag-usap sa iba. Ang akomodasyong ito ay nagagawa sa dalawang paraan:
34
Divergence. Ang mga grupong may malakas na pagmamalaking etniko ay
madalas na gumagamit nito upang ihaylayt ang kanilang
identidad.
Convergence. Nagaganap ito kung saan mayroong matinding
pangangailangan para sa social approval. Ang madalas
gumagawa nito ay mga indibidwal na walang kapangyarihan.
d. Narrative Paradigm. Ito'y naglalarawan sa mga tao bilang storytelling animals.

Ang teoryang ito ay nagpapanukala ng naratibong lohika bilang pamalit sa
tradisyunal na lohika ng argumento. Ang naratibong lohika o ang lohika ng
mabuting katwiran ay nagmumungkahi na husgahan ang kredibilidad ng isang
LY
isipiker batay sa kohirens at pideliti ng kanilang istorya. Isang demokratibong
paghuhusga di umano ito sapagkat hindi naman kailangan ng pagsasanay sa
oratoryo at panghihikayat upang makalikha ng paghuhusga batay sa kohirens at
ON
pideliti.
E
e. Variationist Theory. Ang teoryang ito'y nakapokus sa baryasyon ng wikang
US
ginagamit ng mga taong sangkot sa isang diskurso. Kinapapalooban ito ng
pagkakaiba sa aksent, intonasyon, gamit ng salita gayon din ang istrukturang
panggramatika ng isang ispiker. Dahil may pagkakaiba, kinakailangang mahusay
T
na makaadap ang kapwa nagsasalita at tagatanggap ng mensahe upang maging
EN
maayos ang daloy ng komuniksyon. Lumaganap ang teoryang ito dahil na rin sa
unti-unting pag-usbong ng iba't ibang speech community na nagtataglay ng
UD
maraming baryasyon sa wika (Badayos et al. 2007).
f. Pragmatic Theory. Ayon kina Badayos et al. (2007), ang mahusay na diskurso
ST
ay laging bumabatay sa kinalalagyang sitwasyon (social setting) ng mga taong

sangkot sa isang usapan upang mapanatili ang daloy ng pakikipagpanggramatika
U
tungo sa mabisang diskurso, sa halip, sa kaangkupan ng gamit ng wika sa isang

CP
partikular na sitwasyon.
Pasalita at Pasulat na Diskurso

R
FO
Maraming pagkakaiba ang diskursong pasalita at pasulat. May kani-

kaniyang kalikasan at pangangailangan (requirements) ang bawat isa. Ngunit
maging anuman ang anyo ng diskurso, mahalagang taglayin ng mga partisipant nito
ang komunikatib kompitens at ang linggwistik kompitens.
Ano ang komunikatib kompitens?
Tinukoy ito ni Noam Chomsky na kahusayang pragmatiko na nagsasangkap

sa abilidad ng isang isipiker upang piliin ang angkop na barayti para sa isang tiyak na
sitwasyong sosyal. Ang kompitens na ito ay nangangailangan ng kaalaman sa mga
35
kultural na reperens tulad ng pamilyariti sa lipunan, pulitika, kulturang
popular,istatus ng mga pangyayaring panlipunan at iba pa.
Ano naman ang linggwistik kompitens?
Ito naman ang mental grammar ng isang indibidwal, ang di-konsyus na

kaalaman sa sistema ng mga tuntunin ng wika. Ang terminong ito ay tinatawag ng
maraming linggwista bilang payak na kompitens. Tinawag naman ito ni Bachman na
gramatikal kompitens, na ayon sa kanya ay nasasangkot ng di-konsyus na kaalaman
sa ponolohiya, morpolohiya, sintaksis at bokabularyo.
LY
Sa talahanayan sa ibaba, lalong mauunawaan natin ang pagkakaiba ng
pasalita at pasulat na diskurso batay sa mga salik na Sikolohikal, Linggwistik at
Kognitib.
ON
Pagkakaiba ng Pasalita at Pasulat na Diskurso
E
Mga Salik Pasalita
US
a. May kontekstong sosyal
Pasulat
a. I s a n g a n y o n g
T
dahil may awdyens at m pakikipagtalastasan na
EN
ayinteraksyong ginagawa nang nag-iisa

nagaganap. b. Maraming ginagawang
b. May kagyat na pidbak pag-aakmaangm
UD
sa anyong berbal o di- anunulatupang

berbal. maisaalang-alang ang di
c. Gumagamit ng para- l i nakikitang awdyens o
ST
Sikolohikal nguistiscatextra tagabasa ng sulat na

linguistic features tulad ginagawa.
U
ng pagtango, pag-iling, c. Walang kagyat na

ekspresyon ng mukha, pidbak k a y a ' t h i n d i
CP
kilos ng katawan at iba n a magbabago kung ano

pa. ito'y anyong tuluy- ang naisulat.
tuloy, hindi na mababawi
R
ang nasabi ngunit

FO
maaaring baguhin.
36
a. Maaaring gumamit ng a. Kailangang mahusay ang
mga impormal at mga paglalahad ng kaisipan
pinaikling konstruksyon upang makatiyak na
ng mga salita. malinaw ang dating sa
b. Maaaring ulitin, baguhin mambabasa.
at linawin ang nabitawang b. M a s m a h a b a a n g
Linggwistik salita ayon sa reaksyon ng konstruksyon ng mga
tagapakinig. pangungusap at may tiyak
c. Nauulit ang anumang na istrukturang dapat
sinabi lalo na kung sa sundin.
palagay na nagsasalita ay
hindi narinig ng mga
LY
tagapakinig.
ON
a. Ang pagsasalita ay a. Natutunan sa paaralan at
madaling natatamo. kailangan ang pormal na
Kognitib b. Natutuhan sa i sang pagtuturo at pagkatuto.
E
prosesong natural na tila b. pahirap ang pagbuo ng
walang hirap.
US isusulat na mga ideya
kaysa sa pagsasabi nito.
T
Gawin Natin
EN
I. Ipaliwanag ang kahulugan ng diskurso batay sa sariling pagkakaunawa.

UD
ST
II. Ilahad ang iba't ibang konteksto ng diskurso. Magbigay ng halimbawa sa bawat
konteksto maliban sa ibinigay na halimbawa sa aklat.
U
CP
III. Sa iyong palagay ano ano ang maitutulong ng pagkakaunawa sa bawat teorya ng
R
diskurso?
FO
IV. Sa iyong palagay, alin sa dalawang uri ng pakikipagdiskurso ang mas mabisa?
Pasalita o pasulat? Bakit? Pangatwiranan ang iyong sagot.
V. Magpangkat sa 5 grupo at magsagawa ng panel discussion gamit ang pasalitang

diskurso. (Ibibigay ng guro ang mga pamantayan at ang rubric na gagamitin sa
pagbibigay ng grado)
37
Aralin 6
BILINGWALISMO
a. naipaliwanag ang kahulugan ng bilingwalismo;

b. naiisa-isa ang elemento ng bilingwalismo; at
c. natatalakay ang kaganapan tungkol sa bilingwalismo.
LY
Talakayin Natin
ON
Ang bilingwalismo ay ang kakayahan ng isang indibidwal o ng isang
miyembro ng lipunan na epektibong gumamit ng dalawang wika.
E
US
Ang bilingwalismo ay isang sistema ng pag-aaral sa proseso, pagkakabuo at
ang mga paraan sa kung paano uunawain ang isang wika. Isa sa binibigyan pansin
ngayon sa pag-aaral ng wika, lalong-lalo na sa larangan ng lingwistika ay ang
T
bilingwalismo. Nakaugat ang bilingwalismo sa mga pagbabago ng wika at kultura na
EN
nangyayari sa lipunan. Ang bilingwalismo ay ang kakayahang gumamit ng dalawang

magkaibang wika.
UD
Ang pagiging bilingwal ng isang indibidwal ay nakasalalay sa kung paano

siya natutong gumagamit ng pangunahing wika. Minsan ang isang nilalang ay
ST
natututo sa dalawang wika sabay sa kanyang pagkatutong magsalita (simultaneous

bilingualism)
U
CP
Maaring may magsasabi na sila ay bilingwal, subalit ito ay maaaring

nangangahulugan lamang ng kaalaman sa pagsasalita at pakikipag-usap. Maaaring
magiging bilinggwal ang isang tao dahil sa pagkakataong lumaki ito na gumagamit
R
ng dalawang magkaibang wika (sequential bilingualism). Pwede naman na ang tao

FO
ay marunong magbasa ng dalawang magkaibang wika, subalit ito'y hindi ang

pagiging bilingwal, tinatawag lamang ito na bi-literate.
Ang pagiging bilingwal ay ang pagiging marunong sa dalawang wika sa

hiwalay na pagkakataon. Ito ay nangangahulugan sa paggamit ng dalawang wika na
hiwalay. Halimbawa nito ay paggamit ng Filipino sa hiwalay na usapin at wikang
Hiligaynon sa iba pang pagkakataon. Ang pagiging bilingwal ay nangangailangan ng
malawak, malalim na kasanayan at karunungan.
38
Upang mas magiging malinaw ang usaping ito, dapat na talakayin ang isyu
ayon sa layuning akademiko. Ang pagiging bilingwal ay nangangahulugan ng
kakayahang gumamit ng dalawang wika na naiintindihan ng kausap. Dalawang
hiwalay na usaping ginagamitan ng dalawang hiwalay na wikang kapwa
naiintindihan ng nagsasalita at nakikinig. Mawawalang saysay ang kahulugan ng
bilingwalismo kapag ang usapin dito ay naaayon lamang sa nagsasalita at wala
naman sa tagapakinig. Sa loob ng silid-aralan, madalas nagaganap ang
bilingwalismo sa pagpapahayag ng mga estudyante ng kanilang opinyon o mga
kasagutan. Maaaring nagpapakita ito ng pagiging versatile ng mag-aaral sa
pagpapahayag gamit ang dalawang wika.
LY
Ayon pa kay Li Wei (2006), ang pagiging bilingwal ay produkto ng malawak
at madalas na eksposyur sa mga taong gumagamit ng mahigit sa isang wika. May
mga dahilan kung bakit nagiging bilingwal ang isang tao sa kanyang pakikipag-usap
ON
o pakikipagkomunikasyon sa iba. Maaaring ito ay sa kanyang kagustuhang
magkakaroon ng ugnayan sa kapwa. Sunod, ay ang pagnanais na maragdagan ang
E
kaalaman, dahil sa teknolohiya, ekonomiya, relihiyon, at kultura, politika at ibang
US
pang gawaing may kinalaman sa buhay at kabuhayan.
Ganoon pa man, may mga taong nagiging bilingwal dahil sa kailangan nila
T
ito sa araw-araw na buhay at hanapbuhay. Dagdag pa rito, likas sa dalawang wikang
EN
gamit ng isang bilingwal, may nangingibabaw na wika na nagiging komportable

siyang gamitin ito.
UD
Gawin Natin
ST
A. Maghanap ng kapareha at gumawa ng kumbersasyon na sangkot ang penomenang

U
bilingwalismo.
CP
B. Sagutin sa kalahating papel ang sumusunod:

R
1. Bakit makabuluhan ang pagiging bilingwalismo?

FO
2. Paano mapapabuti ng bilingwalismo ang kasanayang pangwika?
39
FO
R
CP
U
ST
UD
40
EN
T
US
E
ON
LY
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 4

A. TAMA O MALI: Panuto: Isulat ang Tama kapag ang pahayag ay nagsasaad ng
katotohanan at Mali naman kung iba. Isulat ang sagot sa patlang na nakalaan bago
ang bilang. (10 pnts.)
_______1. Mahalagang paksa sa larangan ng lingwistika ang bilingwalismo.
LY
_______2. Sa gamit ng wika, ang bilingwalismo ay kakayahan sa paggamit ng
dalawang wika ng sabay.
ON
_______3. Maaaring magiging likas ang kaganapan ng bilingwalismo.
_______4. Nagtataglay ng mga elemento ang bilingwalismo.
_______5. Walang paraan upang matutunan ang pagiging bilingwal.
E
_______6. Ang pagiging bilingwal ay maaaring may kinalaman sa unang wika ng
isang indibidwal.
US
_______7. Isang katawagan sa Ingles ng bilingwal ay “continuous bilingualism”.
_______8. Isang sistema ng pagiging bilingwal ang “bi-literate”.
T
_______9. Mahalaga ang kaalaman sa dalawang wika kapag bilingwal.
EN
_______10. Magiging makabuluhan ang pagiging bilingwal kung marunong din

nito ang tagapakinig.
UD
B. PAGKILALA: Panuto: Suriin ang pahayag at alamin kung ano ang tinutukoy ng
ST
bawat pangungusap kaugnay sa bilingwalismo. Isulat ang sagot sa espasyong

nakalaan:
U
___________________11. Tumutukoy sa kakayahan ng isang indibidwal na

CP
gumamit ng dalawang wika na hiwalay.

___________________12. Ito ang tawag sa Ingles sa isang bilingwal na lumaki
gamit ang dalawang wika.
R
___________________13. Ito ang tawag sa kakayahang magbasa ng dalawang

FO
wikang may sariling sistema.

___________________14. Makabuluhang kasama ng bilingwal sa proseso ng
bilingwalismo.
__________________ 15. Naghahayag ng pagiging versatile ang pagiging
bilingwal.
41
FO
R
CP
U
ST
UD
42
EN
T
US
E
ON
LY
Aralin 7
MULTILINGWALISMO
a. nabibigyan kahulugan ang multilingwalismo;

b. natutukoy ang mga elemento ng multilingwalismo;
c. nakikilala ang dimensyon ng multilingwaslimo; at
d. naipapaliwanag ang kaganapan ng multilingwalismo.
LY
ON
Talakayin Natin
E
Ang multilingwalismo ay ang kasanayang gumamit ng mahigit sa dalawang
US
wika. Ang pagiging multilingwal ay kakayahang magsalita gamit ang maraming
wika.
T
EN
Maging ang Saligang Batas 1987, ay nagbanggit sa kahalagahan ng pagiging

multilingwal sa pagpapabuti ng wika at komunikasyon, Artikulo XIV, seksyon 6
“Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang lilinangin ito,
UD
pagyamanin at pagyabungin pa salig sa umiiral na mga wika ng Pilipinas at sa iba

pang mga wika.
ST
Ang usapin tungkol sa multilingwalismo ay hindi bagong usaping pangwika.

Ang paksa tungkol dito ay nagiging bahagi ng mga aklat na naisulat sa Latin noong
U
ika-11 na siglo. Ang pag-aaral na inilaan ngayon tungkol sa multilingwalismo ay

CP
pagbibigay ng pagkakataon sa nakaraan. Ang nakaraang humugis sa kasalukuyang

pakikipagsapalaran ng tao sa buhay sa tulong ng iba't ibang wika.
R
FO
Ang Pilipinas ay mayaman hindi lamang sa likas na yaman maging sa

kasayasayan ay hindi maiiwanan. Nagkahugis ang wika't kultura ng Pilipinas sa
tulong na rin ng nakaraang kasaysayan ng bansa sa mga mananakop. At maging sa
pakikipagsapalaran, ang mga Pilipino ay hindi matatawaran, lamang makapaghanap
ng maayos na kabuhayan.
Ang ating kapwa na nangingibang bansa at ang mga manggagawang nasa

barko, kapwa'y sa katagalan ng kanilang pangingibang bansa, natututo silang
gumamit hindi lamang ng dalawang wika, mangyari pa'y mahigit sa tatlo. Kaya,
mababakas natin dito ang buhay-globalisasyon at hindi pwedeng iwasan
43
angpagiging multilingwalismo ng tao para makipagsabayan sa iba. Sa totoo lang,
ang katangiang taglay ng isang nilalang sa paggamit ng mahigit sa dalawang wika ay
nakapagbibigay sa kanya ng isang pagkakataong makilala at mangyari pa ay
dakilain. Kagaya ng ating pambansang bayani, Dr. Jose P. Rizal, hindi lamang
Tagalog o Filipino at Latin o Ingles ang wikang kanyang natutunan. Nakilala siya
dahil sa kanyang kasanayang gumamit ng iba't ibang wika sa kanyang pakikihalubilo
sa iba.
Sa bansang Pilipinas kadalasan ang mamamayan sa iba't ibang sulok ng

lupain ay marunong gumamit ng mahigit sa tatlong wika. Ito ay ang kanyang “lengua
franca”, wikain ng karatig-bayan, Filipino at English na itinuturo sa mga paaralan.
LY
Kagaya sa lalawigan ng Iloilo may mahigit sa tatlong wika ang ginagamit ng
mamamayan dito. May Hiligaynon, Filipino, English at Karay-a na ang bawat
kabayanang gumagamit ay may sariling sistema ng pagsasalita ng Karay-a.
ON
Si Colin Baker (2011) ay nagbigay ng walong dimensyon ng
E
multilingwalismo:
1. Kasanayan
2. Gamit
US
T
3. Pantay na gamit ng wika
EN
4. Pagkatuto ng sabay sa dalawang wika

5. Pagpapayaman
UD
6. Kultura
7. Pagkakabuo/Konteksto
8. Proseso ng pagkatuto
ST
U
CP
Maraming Wika, Matatag na Bansa
Ricardo Ma. Nolasco Ph.D.

R
Tagapangulo, Komisyon sa Wikang Filipino

FO
Isa pong karangalan at pribilehiyo para sa akin at sa Komisyon sa Wikang

Filipino na maimbitahan at makapagsalita sa inyong kumperensya. Ang ibabahagi
ko sa inyo ngayong umaga ay tungkol sa bisyon, direksyon at mga programa ng
KWF para sa susunod na tatlong taon, o hanggang 2010. Ibinabahagi ko ang mga ito
sa inyo sa pag-asang yayakapin ninyo ang nasabing mga bisyon, direksyon at
programa bilang sarili ninyong bisyon at programa.
44
Kamakailan lamang ay nagkasundo ang pamunuan ng KWF na baguhin ang
aming bisyon. Ang pangarap namin ay: “maging sentro ng kapantasan sa mga wika
at literatura ng mga Pilipino.” Umaalinsunod ang pangarap na ito sa aming mandato
na paunlarin, palaganapin at panatilihin ang mga wikang ginagamit ng mga Pilipino
sa iba't ibang larangan.
Ang ganitong bisyon at misyon ay pag-amin na bagamat ang KWF ay siyang

opisyal na ahensyang pangwika ay malayo pa rin ito sa pagiging tunay na sentro ng
kapantasan at kaalaman sa mga wika at panitikan ng mga Pilipino. Ang itinatayo
namin ay isang sentro ng impormasyon, dokumentasyon at pananaliksik; na may
kuwerpo (corps) ng mga mananaliksik na may mataas na kakayahan sa linggwistika
LY
at applied na linggwistika (hal. pagtuturo ng wika) at pagsasaling-wika; isang
sentro na katatagpuan at naglalaman ng lahat ng mga pag-aaral at akda tungkol sa
mga wika ng Pilipinas; isang sentro na may kamalig ng mga datos sa ibat ibang
ON
wika, at sa ibat ibang genre, kasama na ang audio at video recording ng mga
pangyayaring komunikatibong may mga anotasyon at komentaryo; isang sentro na
E
lumilikha ng mga orihinal at huwarang mga diksyunaryo, gramatika, ortograpiya,
US
iskolarli na mga babasahin, materyales sa literasiya at reperensya sa pagtuturo sa
magkakaibang disiplina; at isang sentro na dalubhasa rin sa teknolohiyang pang-
impormasyon at pangkomunikasyon upang magampanan ang gawain ng
T
pagpapaunlad, pagpapalaganap at pagpapanatili ng mga wika sa Pilipinas.
EN
Ang katwiran para sa pangarap naming ito ay nagmumula sa aming pagkilala

UD
sa kahalagahan ng mga wikang ginagamit ng mga Pilipino - ang wikang pambansa,

ang mga wikang panlokal at mga wika na pang-ibayong dagat - para sa
magkakaibang mga layunin: para sa literasiya at edukasyon ng ating mamamayan;
ST
para sa layuning pangkultura at intelektuwal; para sa pagkakakilanlan at etnisidad;

para sa pakikipagtalastasan sa loob at labas ng bansa; para sa pag-unlad na pang-
U
ekonomiya; at para sa kaisahan at katatagang pampulitika.

CP
Gusto naming isipin na lipas na ang panahon na ang mga gawain ng

komisyon - sa katotohanan o sa karaniwang pagkakaalam - ay eksklusibong
R
nakatuon sa wikang pambansa, sa kapabayaan ng mahigit na 170 ng wika ng ating

FO
bansa at nang walang makatotohanang pagsasaalang-alang sa isa pang opisyal na

wika ng bansa, ang Ingles, o sa mas eksaktong pormulasyon, ang Philippine
English.
Ito ang landas o linya ng “isang bansa, maraming wika”, na siyang simulain
ng kasalukuyang tema ng buwan ng wika 2007, na “maraming wika, matatag na
bansa.”
Ano ang batayan at katwiran ng “maraming wika, matatag na bansa”?
45
Ang batayan at katwiran ay may kinalaman sa pagiging multilingwal at
pagiging multikultural ng mga Pilipino. Sa halip na isang disbentahe, itinuturing ng
komisyon na napakalaking bentahe ang pagkakaroon ng Pilipinas ng mahigit na 170
ng wika. Pangsampu tayo sa pinakamaraming wika sa buong daigdig, sa kabila ng
palasak at mapangmenos na palagay na ang mga wikang ito'y pawang mga
dayalekto lamang. Ang natural na kundisyon ng karaniwang Pilipino at ng
karaniwang mamamayan ng daigdig ay hindi lang iisa ang alam nitong wika. Sa
karaniwan, ang Pilipino at ang karaniwang tao sa daigdig ay may alam na dalawa o
mahigit pang wika. Si Hesukristo ang pinakamainam na halimbawa ng pagiging
multilingwal, sapagkat marunong siya ng Aramaic, ng Hebrew, Griyego at Latin.
Si pangulong GMA ay mainam na halimbawa ng isang Pilipino. Maalam siya sa
LY
Kapampangan, Sinebwano, Ilokano, Tagalog, Ingles at Espanyol. Dahil sa
katotohanang ito, ang ideya at pangakong pag-unlad sa ilalim ng isang
sentralisadong nasyon-estado na may iisang sentralisadong wikang pambansa ay
ON
naglalaho.
E
Gayunpaman, mayroon tayong wikang pambansa. Ito ang wikang Tagalog
US
na nang dahil sa kumbinasyon ng mga sirkumstansyang historikal, pang-ekonomiya
at sosyo-pulitikal ay naging komon na wika ng magkakaibang etnolingwistikong
grupo ng ating bayan. Ang kasalukuyang Filipino ay ang dating wika ng
T
Katagalugan na naging pambansa. Ang Filipino, kung gayon, ay ang pambansang
EN
lingua franca.
UD
Kung batayang panlinggwistika ang pag-uusapan, ang wikang pambansa at

ang Tagalog ay nabibilang sa iisang wika. Ang unang batayan sa pagsabi nito ay ang
tinatawag na mutual intelligibility. Ang isang nagsasalita ng Filipino at ang isang
ST
nagsasalita ng Tagalog ay magkakaunawaan. Kung gayon, nagsasalita sila ng isang

wika.
U
CP
Ang ikalawang batayan ay ang gramatika. Ang gramatika ng umiiral na

Filipino ay walang pinag-iiba sa gramatika ng Tagalog. Totoong sa ilalim ng
konstitusyon, ang wikang Filipino ay kailangang nakasalig sa mga umiiral na wika sa
R
Pilipinas. Ngunit, sa ngayon, ang gramatika ng wikang pambansa ay yaong sa

FO
Tagalog. Tingnan lamang ang mga panlapi ( -um-, -in, -an, at i-) at ang mga
gramatikal na pananda (i.e. ang, ng, sa) at mga partikulo (i.e. pa, na, kung, daw,
kasi). Hindi ba magkapareho lang sa mga panlapi at gramatikal na pananda at
partikulo ng tinatawag na “Filipino”? Walang panlapi o gramatikal na elementong
galing sa Ilokano, Sebwano, Ilonggo at sa ibang malalaking wika ang may matatag
na katayuan sa wikang pambansa.
May ilang teorista sa akademya na nagpapalaganap ng ideya na ang kaibahan

ng “Filipino” sa Tagalog ay ang pagiging “malaya” ng una, at ang pagkapurista ng
46
huli. Ang ibinibigay nilang halimbawa ay ang pagkakaiba ng leksikon ng “Filipino”
at ng “Tagalog”, gaya raw ng “fakulti”, sa halip na “guro”, “kolehiyo” sa halip na
“dalubhasaan”, “miting” sa halip na “pulong” atbp. Kinikilala ng KWF na ang
“purismo” at “Tagalismo” ay mga hadlang sa pagpapaunlad ng wikang pambansa.
Subalit, kailangan ding alalahanin na hindi panghihiram ng dayuhang leksikon o
leksikon buhat sa iba pang wika ng Pilipinas ang batayan sa pagklasipika ng dalawa o
mahigit pang barayti na magkakaibang wika. (Maging ang mga Tagalog sa Batangas
at Bulakan ay nanghihiram din at nagko- code-switch.) Gaya ng nabanggit sa itaas,
ang pagkakaunawaan at ang gramatika ay higit na mapagpasyang batayan. Idagdag
pa rito ang katotohanan na karamihan ng mga Pilipino ay tumatawag pa rin sa wikang
pambansa na “Tagalog”. at madaling maintindihan kung bakit kakaunti lamang,
LY
maliban sa kakarampot sa akademya, ang naniniwala na ang “Tagalog” at ang
“Filipino” ay “magkaibang wika.”
ON
Pero may isang malaki at hindi matatawarang pagkakaiba ang wikang
Tagalog noon at ang wikang pambansa ngayon. Ang kasalukuyang wikang
E
pambansa ay ang pangalawang wika ng nakararaming Pilipino. Mas marami nang
US
Pilipino ngayon na marunong mag-Tagalog pero hindi ito ang kanilang kinagisnan o
unang wika. Ito ang pangalawang wika nila. Ito ang isa sa tampok na dahilan sa
pagtawag dito ng ibang pangalan—Filipino. Ito rin ang panlipunang batayan sa
T
paglitaw ng mga pasalitang barayti ng “Filipino”; mga barayti na hindi lamang
EN
limitado sa Katagalugan at Kamaynilaan, kundi sumasaklaw sa Davao, Iloilo,

Cebu, Baguio, Angeles, Cagayan de Oro, Zamboanga City at sa ibang punong
UD
sentrong lungsod kung saan nagtatagpo ang magkakaibang grupong etniko. Sa

ngayon, ang barayting pinakaprestihiyoso ay ang barayti sa Metro Manila at
kanugnog na mga lugar, na siyang itinuturo ngayon sa mga paaralan at
ST
pinalagaganap ng mas midya. Pero hindi maipupuwing na ang wikang Tagalog ay

naging pambansa na.
U
CP
Ang ganitong mga katotohanan, sa aking palagay, ay hindi nalingid sa mga

gumawa ng mga probisyong pangwika sa ating konstitusyon. Nanalig sila na
habang nalilinang, ang wikang pambansa ay dapat payabungin at pagyamanin pa
R
salig sa umiiral na mga wika sa Pilipinas at sa iba pang wika. Idineklara din nila ang
FO
wikang Filipino at ang wikang Ingles bilang wikang opisyal, pero hindi nila
kinaligtaan na ipahayag din na ang mga wikang panrehiyon ay pantulong na wikang
opisyal at midyum ng pagtuturo. Higit sa lahat, tiniyak nila ang pagtatayo ng isang
komisyon na “magsasagawa, mag-uugnay at magtataguyod” ng mga pananaliksik
hindi lamang sa wikang pambansa, kundi sa iba pang mga wika ng mga Pilipino.
Ang ganitong mga probisyong pangkonstitusyon ay nagkaroon ng katuparan sa
pagkakapagtibay ng RA 7104 na siyang lumikha sa Komisyon sa Wikang Filipino.
Ang lohika ng patakarang multilingwal sa pagpapaunlad ng mga wika sa

Pilipinas ay unti-unting tinatanggap ngayon ng mas maraming mananaliksik sa
47
wika at/o tagagawa ng patakaran sa ating pamahalaan. Nitong kamakailan, may
isang grupo ng mga mananaliksik ang naglabas ng KRT 3 Formulation of the
National Learning Strategies for the Filipino and English Languages na
nagmumungkahi sa pamahalaan na:
Ÿ para sa ECCD (3-5ng taon), ang paggamit ng wika ng bata sa day care
center. Gagamitin ang Filipino at English (at Arabic) sa mga istorya at
panitikan;
Ÿ para sa Grade 1 hanggang 3, ang paggamit ng wika ng bata bilang midyum
ng pagkakatuto para sa lahat ng sabdyek. Gagamitin ang Filipino at English
(at Arabic) bilang magkahiwalay na sabdyek para sa oral language
LY
development;
Ÿ para sa Grade 4 pataas, Filipino bilang midyum ng pagtuturo para sa
Makabayan at sabdyek na Filipino at/o panitikan at English bilang midyum
ON
sa Math at Science. Gagamitin ang wika ng bata bilang pantulong na wika;
Ÿ samantala, sa sekundarya, magtuturo ng mga language elective sa wika ng
E
bata, wikang panrehiyon, Arabic at anumang wika sa ibayong dagat;
US
Ayon sa nasabing dokumento: “contrary to being a hindrance, the languages
of children must be considered as enabling factors on which student learning and
T
achievement can be based. The use of the mother tongue in learning has been found
EN
to be the most effective way to bridge learning in all subject areas including the
development of future languages. This is a generalization based on numerous
UD
experiences of other multilingual countries as well as empirical studies conducted in

the Philippines.”
ST
Ang isang halimbawa ng empirikal na pag-aaral na nagbibigay-balidasyon sa

bisa ng multilingwal na patakaran ay ang resulta ng 2006 NAT Grade 3 reading test sa
U
dibisyon ng Kalinga. Sa sampung distritong ito, tanging ang Lubuagan lamang ang
CP
may first language component, ibig sabihin, ang unang wika ay siyang ginamit na
midyum ng pagtuturo sa naturang eskuwelahan, kahit sa Science at Math. Ang
natitirang siyam na dibisyon ay sumailalim sa regular na edukasyong bilingwal.
R
Ipinakikita ng reading test na ang distrito ng Lubuagan ang nakapagtala ng

FO
pinakamataas na marka sa English (76.5%) at Filipino (76.44%). Ang

pumangalawa na distrito ay ang Tinglayan na nakaiskor ng 64.5% sa English at
61.4% sa Filipino. Ang pumangatlo naman ay ang Pasil, na nakaiskor ng 51.9% sa
English at 47.7% sa Filipino.
Ang ganitong mga ebidensya ay nagpapatotoo na maaaring gawing tulay ang

lokal na wika upang matutuhan ang English at Filipino. Ang totoo'y maraming mga
pag-aaral ang nagpapakita na ang paggamit ng wikang hindi-sa- bata ay hindi
makatutulong manapa'y makasasama pa nga sa pang-akademikong performance ng
48
bata. Mahalagang banggitin muli ang mga napatunayan sa pananaliksik ni
Taufeulangaki (2004):
Ÿ ang mga bata ay nangangailangan ng pinakamababa na 12 ng taon upang

matutuhan ang kanilang unang wika;
Ÿ ang mga bata ay hindi natututo ng pangalawang wika nang mas mabilis kaysa
mga matanda;
Ÿ ang may edad na bata ay may higit na kasanayan sa pagkatuto ng pangalawang
wika;
Ÿ mas importante ang pag-unlad pangkognitibo ng bata kaysa paghantad sa
ikalawang wika;
LY
Sa isang hiwalay na artikulo, nabanggit ko na ang eksklusibong paggamit ng
Ingles at Filipino ay nagresulta sa tinatawag ni Smolicz, Nical and Secombe (2000)
ON
na inferiorization ng iba pang wika sa Pilipinas. Ninanakaw ng kasalukuyang
patakarang bilingwal ang wika ng bata at hinahalinhan ito ng isang wikang di-
E
pamilyar at tiwalag sa kanilang kultura at karanasan. Ang mensahe ng bilingwal na
US
edukasyon sa marami nating mag-aaral ay walang kuwenta ang kanilang
kinagisnang wika. Sa halip na tingnan bilang resource at pundasyon ng panimulang
kaalaman, itinuturing ang pagkakatuto ng wikang sarili na isang malaking
T
kakulangan o deficiency, o di kaya'y kapansanan. Sa halip na pagmamahal at
EN
pagpapahalaga sa sariling kultura't wika, pagkutya at pagmamaliit sa sarili ang

itinuturo ng kasalukuyang patakaran.
UD
Sinusuportahan ng KWF ang anumang kampanya na papaghusayin ang

kasanayan sa Ingles ng ating mga estudyante. Pero kailangang linawin na ang
ST
pinakamabisang paraan ay ang pagturo dito bilang pangalawang wika. Ibig sabihin
nito, magsimula sa kinagisnang wika sa unang mga grado. Kapag mabulas na at
U
matatag na ang kasanayang pangliterasi at pangkognitibo ng estudyante sa

CP
kinagisnang wika at kultura, ipakilala ang Ingles at ang Filipino bilang mga
sabdyek. Sa paglaon ay maaari na ring ituro ang iba pang sabdyek sa Filipino at
Ingles. Gayunpaman, ang katatasan sa Ingles ay hindi makakamtan lamang sa
R
eskuwelahan. Sa labas ng eskuwelahan, kailangang magkaroon ang mga estudyante

FO
ng mga modelo o huwaran sa pagsusulat at pagsasalita ng mabuting Ingles, at

kasabay nito ng mga pagkakataon para magamit ang kanilang kasanayan sa Ingles.
Sa kasalukuyan ay walang sapat na motibasyon at oportunidad maliban sa
eskuwelahan upang mapaunlad ng mga estudyante ang kanilang kasanayan sa
Ingles, laluna sa pagsasalita nito.
Ang komitment ng KWF sa “isang bansa, maraming wika” ay makikita sa

tema at saklaw ng nakaraang patimpalak na idinaos noong Buwan ng Wika 2006. Sa
simula't sapul ay nakasanayan na namin na magdaos nang taunan ng isang
49
patimpalak lamang, ang tradisyunal na Gantimpalang Collantes sa sanaysay sa
wikang Filipino. Noong 2006, sa kauna-unahang pagkakataon ay nagdaos ang
KWF ng magkakahiwalay na mga timpalak sa pormal na pagsulat sa Sebwano (tula
at maikling kuwento), Iloko (tula at maikling kuwento), Hiligaynon (maikling
kuwento) at Pangasinan (tula). Ang nagwaging mga akda ay nakatipon ngayon sa
isang akda na pinamagatang Ani ng Wika 2006. Ang tema ng buwan ng wika 2006
ay: “Ang buwan ng wikang pambansa ay buwan ng mga wika ng Pilipinas.”
Ngayong taong 2007, pinalawak namin ang saklaw ng patimpalak para

makasama ang Bikol (maikling kuwento at sanaysay), Samar-Leyte (tula at
maikling kuwento), Kapampangan (tula), Meranaw (sanaysay), Maguindanao
LY
(sanaysay) at Tausug (sanaysay). Ang tema ng buwan ng wika 2007 ay: “Maraming
wika, matatag na bansa.”
ON
Ang multilingwal na adhikain ng KWF ay hindi lamang naipapahayag sa
taunang pagdiriwang ng buwan ng wika at pagkilala sa mahusay na mga akdang
E
pampanitikan, kundi sa mga pangmatagalang programa at proyektong inako nitong
isakatuparan.
US
Ang mga programa't proyektong ito ay naglalayon na makamit ang
T
sumusunod na pagbabago sa ating kapaligiran: ang pagpabor ng opinyong publiko sa
EN
multilingwalismo. Hanggang ngayon, marami pa rin ang naniniwala na hindi na

kailangang pag-aralan ang wikang pambansa o ang ating mga lokal na wika sapagkat
UD
“alam na natin ito.” Laganap pa rin ang maling pag-iisip na ang pagkakaroon ng
isang wika ay mapagpasya sa pagbubuo ng isang bansa.
ST
Upang pumabor ang opinyong publiko sa multilingwalismo, plano naming

magbigay ng napapanahong mga impormasyon sa OP, DepEd, ChEd, ang Kongreso
U
at iba pang ahensya ng gobyerno tungkol sa mga bagay na may kinalaman sa wika.
CP
Makatwiran lamang na ang unang benepisyaryo ng aming mga pananaliksik ay ang

pamahalaan na rin.
R
Gusto rin naming lumikha ng bagong mga kaalamang pangwika at

FO
pampanitikan. Nais naming palakasin ang: Philippine Lexicography program,

Philippine Grammars Program, ang National Translation Program, ang Phonology,
Phonetics and Ortography Program, mga proyekto sa literasiya at pagtuturo ng
wika; Philippine Language Mapping Project; Bibliography of Philippine
Languages project; Endangered Languages Program; Philippine corpus;
Gusto rin naming palaganapin sa publiko at stakeholder ang impormasyon at

kaalamang pangwika at pampanitikan. Kayá namin itinatayo ang: Library and
Archives of Philippine Languages; pinapataas ang kantidad at kalidad ng mga
50
publikasyon; nagdadaos ng mga seminar, workshop, lektyur, at iba pang aktibidad
na pang-edukasyon; pinapaganda ang aming website; nagkakaloob ng mga
research grants o tinutulungan ang mga stakeholder na makakuha ng mga research
grants; nagtatayo ng mga language councils sa mga rehiyon; pinalalakas ang mga
kakayahang pang-IT at pampananaliksik, at sinisikap na magkaroon ng sarili
naming tahanan at gusali.
Sa pagwawakas, nais kong ibilin sa inyo ang sinabi ng isang katutubong

Amerikano, isang American Indian, tungkol sa relasyon ng wika at ng buhay.
Aniya, kailangan natin ang wikang dayuhan para mabuhay sa kasalukuyang
panahon. Pero kailangan natin ang wikang sarili, para mabuhay nang
LY
habampanahon.
Magandang umaga sa inyong lahat.
ON
E
Gawin Natin
US
T
EN
1. Nakakabuti ba sa isang bansa ang pagiging multiligwalismo ng kanyang

mamamayan? Bakit?
UD
2. Nakatutulong ba sa pagkakaisa ng bansa kung ang mamamayan nito ay

multilingwal? Bakit?
ST
U
CP
R
FO
51
FO
R
CP
U
ST
UD
52
EN
T
US
E
ON
LY
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 5

Panuto: Suriin ang bawat pahayag at kapag tama isulat ang WAKI at kung mali
LAGI. Isulat ang sagot sa nahandang espasyo:
__________1. Bilang multilingwal taglay mo ang kakayahan gumamit ng mahigit sa

dalawang wika.
LY
__________2. Ang multilingwal ay tumutukoy din sa kakayahang gumamit ng
ON
maraming wika.
__________3. Ang nakaraan ng isang lipunan ay maaaring magiging bahagi ng
E
pagiging multilingwal ng kanyang mamamayan.
US
__________4. Si Dr. Jose Rizal ay maaaring tawaging isang multilingwal na
indibidwal.
T
EN
__________5. Ang pangingibang bansa ng mga Pilipino ay nakatutulong sa kanyang

pagiging multilingwal.
UD
__________6. Ang Pilipinas ay halimbawa ng bansa na kung saan karamihan ng

ST
kanyang mamamayan ay multilingwal.
__________7. Karamihan sa mga Ilonggo ay mga multilingwal.

U
CP
PAG-IISA-ISA: Panuto: Ibigay ang walong (8) dimensyon ng multilingwalismo:
8.
R
9.
FO
10.
11.
12.
13.
14.
15.
53
FO
R
CP
U
ST
UD
54
EN
T
US
E
ON
LY
Aralin 8
PAGPAPALIT KODA
a. natutukoy ang kahulugan ng palit-koda at halo-koda;

b. naiugnay ang mga konseptong pangwika sa mga paksa;
c. nakapag-aanalisa ng bakit nagaganap ang palit-koda at halo-koda sa
pagpapahayag; at
d. nagagamit ang kaalaman sa teknolohiya para sa pag-unawa sa wika gaya
LY
ng Google, Facebook at iba pa.
ON
Talakayin Natin
E
Ang code-switching ay nagaganap dahil sa pagnanais na magpahayag ng
pagpapahalaga sa mahigit dalawang magkaibang grupo.
US
Ang palit-koda ay isang kaganapan lalo na sa pagsasalita sa layuning
T
maipaabot ang nais ipahayag at para maintindihan ng kausap.
EN
Ang pagpalit-koda ay nagaganap sa pagkakataon kung saan ang isang

nagsasalita ay gumagamit ng dalawang wika o dalawang dayalekto o mga register ng
UD
wika upang maipaabot ang kanyang nais ipahayag at maintindihan ng kanyang

kapwa.
ST
Sa madaling sabi, ang palit-koda ay ang paggamit ng dalawang wika sa

U
pagpapahayag ng sabay.
CP
Maiuugnay din ang palit-koda sa kasanayang taglay ng isang indibidwal sa

paggamit ng wika. Halimbawa natuto siyang gumamit ng dalawang wika ng sabay sa
R
kanyang paglaki. Ang kanyang pagpapahayag ay may impluwensya ng kanyang

FO
kasanayang magsalita. Kaya sa kanyang mga pagpapahayag, maririnig ang

paggamit ng dalawang wika ng sabay.
Mga Dahilan Bakit Nagaganap ang Code-Switching

1. Ang salitang sangkot ay walang katumbas sa Ingles
2. Hindi alam kung ano ang katumbas sa Ingles
3. Punan ang kakapusan sa pakikipagtalastasan
4. Komportable sa kanyang lingua fanca
5. Makaiwas sa palabong kaisipan
6. Makabuo ng ugnayan at makapagbigay “diin”
55
Gawin Natin
1. Praktikal ba ang gamit ng code mixing? Bakit?
2. Paano nakakatulong sa pambansang pagkakaisa ang kasanayan sa code-
switching?
3.Nakakabuti ba sa mga estudyante na taglayin ang kasanyan ng code-switching?
Bakit?
HALO-KODA (Code Mixing)
LY
Ang halo-koda o code-mixing ay isang penomena sa pagpapahayag na
pasalita. Nagaganap ito sa pamamagitan ng pagsingit ng salita o mga salitang mula sa
ON
ibang wika na labas sa sistema ng pangunahing wikang ginamit sa pagpapahayag.
Ang halo-koda ay nangyayari sa pagkakataong ang nagsasalita ay walang
E
mahagilap na angkop na salitang dapat gamitin sa kanyang pagsasalita. Kagaya ng
US
code-switching, ito rin ay madalas nagaganap kapag nagsasalita. Masasabing ang
halo-koda ay nagaganap kapag ang isang nagsasalita ay kapos na sa bokabularyo sa
T
pangunahing wikang gamit sa pagpapahayag. Sa madaling sabi, isa sa mga layunin
EN
ng code-mixing ay upang maintindihan ng kausap, at upang punan ang kakapusan ng

pangangailangan ng pagsasalita. Maari namang nagaganap ang halo-koda dahil sa
kaugnayan ng wikang gamit sa usaping kultural o panahon na lantad ang wikang ito
UD
sa isang lipunan.
ST
Ang terminong code-mixing ay nagbibigay diin sa “hybridization” na

nagaganap sa pagpapahayag ng isang bilingwal o multilingwal na indibidwal.
U
Sa ating bansa, madalas nagaganap ang penomenon na ito sa pagpapahayag,

CP
sa kalye, palengke, tahanan at maging sa loob ng mga silid-aralan.

R
FO
Gawin Natin
1. Kailan masasabi na mabuti ang epekto ng halo-koda sa pakikipagtalastasan?
2. Paano nakikinabang sa isa't isa ang palit-koda at halo-koda?
56
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 6

I. TAMA O MALI: Panuto: Isulat ang salitang TAMA kapag wasto ang pahayag at
MALI kung iba. Isulat ang sagot sa patlang bago ang bilang:
___________1. Ang palit-koda at halo-koda ay nagaganap sa pagnanais na

maunawaan ng tagapakinig.
LY
___________2. Ang halo-koda ay nagaganap na hindi sinasadya.
___________3. Ang pagpapalit-koda ay nagaganap sa isang bilingwal.
ON
___________4. Ang palit-koda ay sadyang paggamit ng ibang wika sa pagsasalita.
___________5. Maaari din na magaganap ang halo-koda kapag magkaangkan ang
mga wikain.
E
___________6. Sa pagpapalit-koda ng mga Ilonggo, ang wikang sangkot ay
US
maaaring Hiligaynon, Karay- a, Filipino at Ingles.
___________7. Ang halo-koda ay maaaring magaganap anumang oras kapag
nakikipagkomunikasyon ang isang multilingwal.
T
___________8. Ang halo-koda ay maaaring magaganap dahil na rin sa kakapusan sa
EN
bokabularyo.
___________9. Ang palit-koda ay sinasadya upang ilayo ang tunay na kahulugan ng
UD
pahayag sa ibang tao.

___________10. Kahit hindi magkakamag-anak ang wikain nagaganap pa rin ang
ST
palit-koda.
U
II. SANAYSAY:Panuto: Isulat ng malinis, malinaw, payak at tiyak ang iyong

CP
kasagutan: (5 puntos)
Bakit nagaganap ang halo-koda sa mga bilingwal?

R
FO
57
FO
R
CP
U
ST
UD
58
EN
T
US
E
ON
LY
Aralin 9
ILANG KONSIDERASYON TUNGO SA MABISANG
KOMUNIKASYON
a. nasusuri ang kaisipan ng akronim na SPEAKING;

b. nakasusulat ng isang komik iskrip; at
c. natutukoy ang mga kaparaanan sa pagbibigay ng angkop na pahayag
batay sa akronim na SPEAKING.
LY
ON
Talakayin Natin
E
Hanggang sa kasalukuyan ang modelong SPEAKING ni Dell Hymes sa
US
mabuting pakikipagkomunikasyon ay napapakinabangan ng maraming indibidwal
na nagnanais mapabuti ang kasanayang pangkomunikasyon. Lalong-lalo na sa
buhay ng mga estudyante na nais taglayin ang kasanayan sa pagiging mabuting
T
tagapagsalita.
EN
Mahalagang aspeto sa pakikipagtalastasan na alam ang mga mahalagang

UD
konsiderasyon sa pag-uusap. Kapag alam mo ang konsiderasyon, magiging madali

para sa iyo ang pakikipag-usap at maayos mong matatawid ang mga nais mo
ihahayag para sa iba.
ST
Narito ang inimungkahing akronim ni Dell Hymes na SPEAKING:

U
CP
S - (Setting) Ito'y tumutukoy sa kaangkupan ng iyong pagpapahayag ayon sa

pinangyayarihan o pook kung saan nag-uusap.
P - (Participants) May kinalaman kung sino ang kausap.
R
E - (Ends) May kaugnayan ito sa pagtugon sa layunin ng pag-uusap. May

FO
malaking kinalaman ang wakas sa pagtugon sa layunin ng

pagpapahayag.
A - (Act Sequences) Ito ang pagtantya sa daloy ng pag-uusap.
K - (Keys) Tumutukoy sa kaangkupan ng pagpapahayag o kaya'y kung sa
kasuotan, ang kaangkupan nito sa sitwasyon.
I - (Instrumentalities) Ano ang midyum na gamit sa pag-uusap.
N - (Norms) Maiugnay sa paksang pinag-uusapan.
G - (Genre) May kaugnayan sa paraang gamit sa pag-uusap.Sa
59
pagpapahayag hindi lamang mahalaga kung ano ang ating nais
iparating sa kapwa, importante din na maunawaan ka ng iyong
kausap.
Sina Bernales et al. (2000), ay nagbigay ng mahalagang punto para sa isang

aktibong kalahok sa usapan:
1. Kailangang maunawaan nila ang proseso ng komunikasyon.

2. Kailangan may positibong pananaw sa sarili.
3. Kailangang marunong sa pag-decode at encode ng mensahe.
4. May sapat na kaalaman sa pag-unawa sa mga di-berbal (wika ng katawan)
LY
na komunikasyon.
5. Marunong sa batayang instrumento ng komunikasyon.
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
60
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 7

A. Panuto: Ibigay ang kahulugan ng akronim na SPEAKING:
S–
P–
LY
E–
A–
ON
K-
I–
N–
E
G-
US
B. Panuto: Ibigay ang limang (5) punto na mahalagang isaalang-alang sa aktibong
pakikilahok: (5 pnts)
T
EN
1.
2.
UD
3.
4.
5.
ST
U
CP
R
FO
61
FO
R
CP
U
ST
UD
62
EN
T
US
E
ON
LY
Aralin 10
ETNOLINGWISTIKS
a. nakikilala ang batayan ng etnolingwistikong katawagan;

b. natutukoy ang dalawang maghalagang batayan ng etnolingwistikong
kultural;
c. nakapagpalitang opinyon sa pagkakaugnay-ugnay ng mga wikain sa
Pilipinas;
LY
d. nakapagsaliksik sa iba pang etnikong grupo sa Pilipinas; at
e. nakapagpapaliwanag sa pagkakabuo ng mga pangkat etniko sa Pilipinas.
ON
Talakayin Natin
E
US
Etnolingwistiko ay ang pagkakapareho at pagkakaiba ng mga tao sa isang
bansa ayon sa kultura.
T
EN
May dalawang batayan sa paghahati ng etnolingwistik ng kultura:
1. etnisidad – tumutukoy sa pagkamag-anak.

UD
2. wika – nakikilala ang tao sa pamamagitan nito.

ST
Ang etnisidad ay tumutukoy sa pagkakamalapit ng dalawang panig at sila'y

tinatawag na magkamag-anak.
U
Paano nagkakaiba ang etnisidad at identidad. Ang etnisidad ay tumutukoy sa

CP
katangiang kultural na binubuo ng wika, lahi, paniniwala, kaugalian, tradisyon,

saloobin, ideolohiya at iba pang mga salik. Habang ang identidad ay ang
pagkakakilanlan batay sa kabihasnan at kulturang kinagisnan bilang isang lahi.
R
FO
Sa kabilang dako, ang wika naman ay may malaking papel na ginagampanan

sa pagkakakilanlan sa isang etnikong grupo. Ang wika ay kaparaanan kung saan
makikilala mo ang isang tao o ang isang pangkat etniko. Ito ang naghahayag kung
ano at sino ang isang pangkat o indibidwal. Sa pamamagitan ng kanyang wikang
gamit, makikilala mo ang grupong kinabibilangan nito.
Sa Pilipinas may 7 pangunahing pangkat etniko:
1. Ilonggo- Hiligaynon
2. Bikolano - Bikolano
63
3. Tagalog - Tagalog
4. Kapangpangan - Pangasinense Amánung Sísuan (breastfeed nurture
language)
5. Ilokano - Ilokano (Provincial Ordinance passed September 2012)
6. Moro - Arabiko
7. Cebu - Bisaya/Cebuano (bahagi ng Rehiyon 7)
Subdibisyon ng mga Pangkat etniko sa Pilipinas
1. Tagbanua – nakatira sa baybaying dagat ng gitnang Palawan.
2. Mangyan – nakatira sa liblib na pook ng Mindoro. Mahiyain silang tribu.
LY
Kayumanggi ang kanilang kulay, itim ang buhok, may maamong mata at
katamtaman ang tangkad.
ON
3. Yakan – matatagpuan sa Basilan at ang lalaki at babae ay gumagamit ng
malong. Ipinapalupot ng babae sa baywang at isinusuot naman sa ulo ng
E
lalaki ang malong. Maraming ipinagbabawal sa buhay ng mga Yakan.
US
Ipinagbabawal sa kanila ang pagpapakasal sa magpinsang makalawa
ngunit maaaring magpakasal ang magpinsang buo manatili ang yaman ng
angkan. Maaaring magpakasal nang higit sa apat ang lalaking Yakan kung
T
kaya niyang bigyan ang mga ito ng sapat na kabuhayan. Pinapayagan din
EN
sa kanila ang diborsiyo kung pumapayag dito ang lalaki.

UD
4. Bagobo – matatagpuan sa gulpo ng Davao
5. Bukidnon ng Sentral Panay – matatagpuan sa bulubunduking bahagi ng

ST
Panay.
U
Gawin Natin
CP
A. Magbigay ng dalawang pangkat etniko at talakayin ang kanilang pagkakaiba sa

R
kultura (8 puntos).
FO
B. Pumili ng dalawang pangkat etniko at talakayin ang pagkakatulad ng kanilang

wika (7 puntos).
C. Paano nabubuo ang pangkat etniko? (5 puntos)
64
Aralin 11
PAGKAKAIBA NG TAGALOG, PILIPINO
AT FILIPINO
a. nailalahad ang kaibahan ng Tagalog, Filipino at Pilipino;

b. natutukoy ang kasaysayan ng wikang Tagalog; at
c. natutukoy ang Filipino bilang wikang pambansa ng Pilipinas.
LY
Talakayin Natin
ON
Hindi natin maipagkakailang hindi lahat sa atin ang nakaalam kung ano ang
ating pambansang wika. Kung tatanungin nga siguro ang lahat ng mga mag-aaral sa
E
elementarya, may mga magsasabi pang Tagalog o di kaya nama'y tatahimik na
US
lamang dahil sa pagkalito. Tagalog nga rin ang tawag ng mga foreigners sa ating
pambansang wika. Ilang taon na rin ang nakakaraan ng ito'y baguhin mula Pilipino
T
(na batay sa Tagalog) sa pagiging Filipino, ngunit masasabi pa rin nating hindi pa rin
EN
tayo nakakawala sa anino ng Tagalog. Tagalog, Pilipino, Filipino, ano nga ba ang
kanilang pagkakaiba?
UD
Wikang Tagalog
ST
Ang Doctrina Cristiana (Doktrinang Kristiyano) na siyang unang librong

nailimbag sa bansa sa taong 1593 ay nakasulat sa Tagalog. Tagalog rin ang sinasalita
ng maraming Pilipino sa pagdating nina Miguel Lopez de Legaspi noong 1565 sa
U
Maynila. Mahihinuhang ang Tagalog ay isang wikang natural at may sariling mga
CP
katutubong tagapagsalita.
Ang salitang Tagalog na hinango sa salitang taga-ilog, ay ang wika sa Metro

R
Manila, Bulacan, Batangas, Rizal, Laguna, Quezon, Cavite, Mindoro, Marinduque

FO
at ilang parte ng Puerto Princesa at Nueva Ecija. Ito'y isang wikang sinasalita sa mga
etnolinggwistikong grupo sa bansa.
Wikang Tagalog bilang batayan sa Wikang Pambansa
Nang idineklara ni Presidente Manuel L. Quezon ang Wikang Pambansa na

batay sa Tagalog noong Disyembre 30, 1937 sa pamamagitan ng Executive Order
No. 134, maraming umalma at tumutol na mga mamamayan ng bansa.
65
Ang Surian ng Wikang Pambansa ang naatasang pumili ng isang katutubong
wika na gagamiting basehan para sa pagbabalangkas at pagpapatibay ng wikang
pambansa. Ang Surian ng wikang pambansa ang siya ring inatasan na magbigay ng
preperensya sa pinakamaunlad sa kayarian, nilalaman at panitikan na tinatanggap at
ginagamit ng pinakamaraming bilang ng mga Pilipino.
Gumawa ng rekomendasyon sa Pangulong Manuel L. Quezon ang Surian ng

Wikang Pambansa na ang Tagalog ang gawing saligan ng wikang pambansa. Ang
Tagalog, di umano ang tumutugon sa lahat halos ng kinakailangan ng Batas
Komonwelt Blg 184.
Ngunit idinemanda ang Surian dahil sa kuwestiyon ng legalidad ng pagkapili
LY
ng Tagalog bilang basehan ng wikang pambansa gayon din ang pagpapalaganap ng
Plipino bilang wikang pambansa. Pinagwagian ng Surian ang kaso sa hukumang
ON
unang dinulugan, sa Hukuman sa Paghahabol sa Korte Suprema noong Hulyo 15,
1970 ay nagpasya ang korte:
E
“Ang Tagalog bilang batayan ng ating wikang pambansa (na pinatunayan sa
US
ulat ng Kawanihan ng Senso na siyang pinakamalaganap na sinasalita sa ating
katutubong wika), ang hayag na pagpapahayag at pagkilala rito ng bayan at
pamahalaan, sa kapahintulutan ng Batas ng Komonwelt Blg. 570 na pinagtibay ng
T
Kongreso na nagpapahayag na ang wikang pambansang Pilipino ay isa sa mga
EN
wikang opisyal ng Pilipinas na may bisa noong Hulyo 4, 1946, ay nakapaglagay na

isyu ng katalinuhan at kaangkupan sa pagpili ng Pilipino, batay sa Tagalog bilang
UD
wikang pambansa natin, na lampas na sa awtoridad ng mga hukuman upang

rebisahan at isasantabi.
ST
Dahil sa pangyayaring nabanggit, sa kasalukuyan, ang pinakaangkop na

kahulugan ng wikang pambansa ay ang wikang pinagtibay ng pamahalaan na
U
ginagamit sa pamamahala at pakikipag-ugnayan ng mga mamamayan. Dahil dito,

patuloy pa rin, ang paglaganap ng wika sa mga lugar ng mga etniko na gumagamit ng
CP
katutubong wika. Isaalang-alang pa rin ang puspusang paggamit at pagpapalaganap

ng wika bilang pundasyon at pakikipag-ugnayan sa iba't ibang larangan-
R
pampolitika, panlipunan, pang-media, pampanitikan, pang-edukasyon at iba pa”.

FO
Wikang Pilipino bilang Wikang Pambansa
Taong 1943 nang tinukoy na ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Pilipino,

na ibabatay sa Tagalog, alinsunod sa ipinasa ni Kalihim Jose Romero (Department
Order No. 7) ng Kagawaran Edukasyon. Simula 1959, ito na rin ang ginamit sa
pagtuturo sa paaralan, ngunit nahinto nang pagtibayin ang wikang Filipino bilang
Wikang Pambansa alinsunod sa Article 14 Sec. 6 ng 1987 Konstitusyon.
66
Nang ipinatupad ang pagiging pambansang wika ng wikang Pilipino, umani
ito ng malakas na pagtutol. Ang pagpili sa Tagalog bilang batayan ng wikang
pambansa ay lumikha ng malakas na oposisyon sa mga di-Tagalog at pro-Ingles.
Madalas naipapahiwatig ang oposisyong ito sa mga sulat sa editor ng mga
peryodikal, at sa mga paulit-ulit na habla at salita laban sa Pilipino. Sa paggamit ng
Pilipino na batay sa Tagalog, ang mga di-Tagalog ay nakadarama ng damdaming
kakulangan o ng damdaming napapailalim sa mga Tagalog. Nadarama nila ang
panibugho na sila'y dayuhan sa isa't isa.
Pangunahin sa pagtutol dito ang mga Cebuano. Anila, ang Pilipino (1959) na
siyang nahirang na Wikang Pambansa ay Tagalog din. Hindi sila masisisi sa bagay na
ito sapagkat ng likhain nga naman ang Balarila ng Wikang Pambansa ilang taon na
LY
ang nakalilipas ay naging Tagalog-na-Tagalog. Ito'y isang pagkakamali na lalong
nagpalala sa suliranin hinggil sa pagkakaiba at pagkakakilanlan ng Pilipinong batay
ON
sa Tagalog at ng Tagalog mismo.
Ang mga hindi Tagalog ay hindi nabigyan ng pagkakataon na maging parte
E
ng pagpapayaman at pagpapaunlad ng Pilipino.
US
Ngunit sa likod ng mga tabing masisilayan kung bakit ibinatay ang
pambansang wika sa Tagalog. Sa katunayan, Tagalog ang piniling saligan ng Wikang
T
Pambansa sa kadahilanang ito'y nahahawig sa maraming wikain sa bansa. 59% sa
EN
Kapampangan, 48.2% sa Cebuano, 44.6% sa Hiligaynon at iba pa. Sa madaling

salita'y hindi magiging mahirap unawain at pag-aralan ang Tagalog para sa mga di-
UD
Tagalog dahil, nahahawig ito sa kanilang wikain.
May dahilan kung bakit nagkakahawig-hawig ang mga wika sa Pilipinas.

ST
Lahat ng mga katutubong wika sa Pilipinas ay batay sa iisang angkan ng wika. Ang
isang angkan ng wika ay isang klasipikasyon ng iba't ibang wika na pinapaniwalaang
U
nagmula sa iisang wika. Ang orihinal na wikang pinagmulan ng iba't ibang wika ay
karaniwang tinatawag nating Proto-Austronesian. Nagmula sa Proto-Austronesian
CP
ang Malay, ang mga wikang Cham ng Vietnam, ang mga wikang katutubo ng
Taiwan, ang mga wika sa Pilipinas at iba pa. Ang isa sa mga anak na wika ng Proto-
R
Austronesian ay pinagmulan ng halos ng wika sa Pilipinas. Ang wikang proto na

FO
pinagmulan ng wika sa Pilipinas ay tinatawag nating Proto-Philippine. Ito ay isang

wikang haypotetikal lamang o isang wikang pinapalagay ng mga dalubwika na
lumitaw ng mga dakung una, na sa paglipas ng panahon ay nagkaroon ng mga
pagbabago, hanggang nagkaroon na ng tatak ng pagkawika ang bawat isa.
Pinatunayan din ng maraming pag-aaral na ang Tagalog ang pinakamaunlad

na wika sa bansa at siyang ginagamit ng higit na nakararami sa pakikipagtalastasan,
sa panitikan, sa kalakalan, at sa iba pang disiplina't larangan.
67
Matagal din ang pamamayagpag ng Wikang Filipino. Ang pagtawag ng
“konkon” noong 1971 ang nagbigay ng pinakahihintay na pagkakataon sa mga di-
Tagalog at sa mga pro-Ingles na baguhin o patayin ang wikang pambansang batay sa
isang wika.
Sa mga una pa lamang na sesyon ng konkon, malinaw nang lumabas ang

malakas na pagkontra o pagtanggi ng mga karamihan sa mga delegado sa konkon ( na
mga di-tagalog) sa patuloy na paggamit sa Pilipino bilang wikang pambansa ng
Pilipinas.
Dahil sa naisantabi ang mga wikang malawak din ang gamit gaya ng
Cebuano, Hiligaynon, at Ilokano, nag-udyok ito ng pagpapalit sa Wikang pambansa
LY
mula Pilipino tungo sa Filipino sa 1973 at 1987 Konstitusyon.
ON
Nabago man ito dahil sa ginawang batas, hindi naman ito agarang nabura sa
isipan ng mga tao. “Tagalog Imperialism” kung ito'y tawagin ni Prof. Leopoldo
Yabes, isang Ilokanong manunulat at naging dekano ng College of Arts and Sciences
E
sa Unibersidad ng Pilipinas, Diliman. Nakondisyon na ang tao sa Tagalog kung
US
kaya't kahit na binago ito, Tagalog pa rin ang itinawag dito hindi lang ng mga Pilipino
bagkos, ng mga dayunan din.
T
Wikang Filipino bilang Wikang Pambansa
EN
Ang wikang Filipino ang ating kasalukuyang wikang pambansa at wikang

UD
opisyal na ginagamit bilang transaksyunal na wika sa mga panggobyernong

pasilidad at opisina.
ST
Pambansang lingua franca kung ito rin ay maituring. Ngunit ano nga ba ang
kahulugan ng lingua franca? Ayon sa Wikipedia, ang salitang lingua franca ay mula
U
sa salitang Aleman na nangangahulugang working language na ang ibig sabihin ay

isang wikang nag-uugnay sa mga taong may kanya-kanyang dayalek. Ang pagiging
CP
lingua franca ng isang wika ay ang pagiging pangalawang wika nito kung saan ito ay
nagiging midyum upang ang mga may iba't ibang dayalek ay magkaintindihan.
R
Halimbawa, ang dayalek ng Davao ay Davaoeno samantalang Chavacano naman

FO
ang sa Zamboanga. Hindi sila magkakaunawaan kung gagamitin nila ang kanilang
sariling dayalek, ngunit kung gagamitin nila ang wikang Filipino na siyang lingua
franca ng ating bansa, ang komunikasyon ay nagiging posible.
Ang wikang Filipino ay “multi-base language in nature”, ang ganitong ideya

ay naglalayong luminang ng Wikang Pambansa para sa Pilipinas na hindi lamang
batay sa Tagalog, kundi batay sa maraming wikain sa bansa kasama ang mga salitang
banyaga na naging at nagiging bahagi na ng ating kabihasnan. Marami ang
nagpapalagay na ang ganitong kaayusan ay nagpapakita ng pagiging dinamiko ng
isang wika. Idinadahilan nila na hindi lamang iisa ang dapat maging estilo ng Wikang
68
Pambansa na batay sa iba't ibang wikain, tayo'y higit na magkakaunawaan bilang
mga mamamayang Pilipino – Tagalog, Cebuano, Ilocano, Ibanag, Kapampangan,
Muslim, lahat.
Ang Tagalog at Filipino ay hindi pareho, ngunit hindi rin magkaiba. Paanong
nangyari ito? Sapagkat ang Filipino ay pinaunlad (o pinauunlad) na Tagalog salig sa
mga umiiral na wika sa Pilipinas. Hindi pareho sapagkat higit na mayaman ang
bokabularyo ng Filipino kaysa Tagalog dahil sa impluwensya ng iba't ibang wikain at
wikang banyagang maluwag na nakakapasok sa bokabularyo nito, bagamat hindi ito
sapat upang hindi magkaunawaan ang nagsasalita ng Tagalog (katulad ng salitang
lalawiganin) ang hindi maituturing na salitang Filipino sapagkat hindi angkop ang
salitang ito sa istandardisasyon at/o intelektwalisasyon ng Filipino, ang higit na
LY
mahalaga'y maraming mga salitang banyaga tulad ng Ingles, Italyano, Frances, Latin
at iba pa at mga salitang mula sa iba pang wikain sa Pilipinas ang mga maituturing na
ON
bahagi na ng bokabularyong Filipino (sapagkat nauunawa't ginagamit ngunit) di ng
Tagalog.
E
Miskonsepsyon sa Filipino
US
Sa pag-akala ng iba, hinango ang salitang Filipino mula sa salitang Ingles na
nangangahulugang mamamayan ng bansa. Akala rin ng iba, na sa Ingles din galing
T
ang F dito. Ilan lamang ito sa mga miskonsepsyon na nanatili pa rin sa iilan hanggang
EN
ngayon.
UD
Pinalitan ang P ng F upang maging simbolo ng hindi lang Tagalog ang

batayan ng wikang ito sapagkat, walang ganitong tunog sa Tagalog. Ito'y
sumisimbolo sa akomodasyon ng wikang pambansa sa iba pang dayalek.
ST
Nadagdagan rin ng walong letra ang alpabeto. Ang mga ito ay C, F, J, Ñ, Q, V,

U
X, at Z. Dahil dito, ang dating Dabaw ay nagiging Davao na. Naisusulat na rin ang
selebrasyon ng mga Ifugao na tinatawag na Cañao.
CP
Sa pamamagitan ng Filipino bilang wikang panturo, tayo'y higit na

R
magkakaunawaan bilang mga mamamayang Pilipino-Tagalog, Ilokano, Bisaya,

FO
lahat.
Bigyang diin ang pagkakaunawaan sa pamamagitan ng sariling wika – ang

Filipino! “Gisingin natin ang lahat ng mga Juan de la Cruz na nahihimbing pa”.
69
Gawin Natin
A. Basahing mabuti bago sagutin ang bawat tanong. Isulat sa espasyong nakalaan
ang pangungusap para sa iyong sagot.
1. Paano natin magagamit nang angkop at tama ang wika?
2. Paano nagkakaiba ang wikang Tagalog, Pilipino at Filipino?
LY
ON
E
US
3. Bakit nagkakaroon nang malakas na oposisyon ang pagpili sa Tagalog
bilang batayan ng wikang pambansa sa mga Tagalog at di-Tagalog.
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
70
Aralin 12
REHISTRO NG WIKA
a. nabibigayan kahulugan ang register ng wika;

b. nakapagbibigay ng halimbawa ng register ng wika;
c. naikaklasipika ang mga salita ayon sa disiplina o larangang
ginagamitan ng mga ito;
d. natatalakay ang tatlong dimensyon ng register ng wika;
LY
e. naipapaliwanag ang kahulugan iba't ibang gawain sa pagsasalita; at
f. nakapagbubuo ng halimbawa ng bawat gawi ng pagsasalita
ON
Talakayin Natin
E
US
Ginagamit ang rehister sa pagtukoy sa mga barayti ng wika ayon sa mga
gumagamit nito. Barayti itong kaugnay ng higit na malawak na panlipunang papel na
ginagampanan ng tagapagsalita sa oras ng pagpapahayag.Maaaring gumamit ng iba't
T
ibang linggwistik aytem ang isang tao sa pagpapahayag ng humigit-kumulang na
EN
parehong kahulugan sa iba't ibang okasyon. Bawat pagasalita o pagsulat ng isang tao
ay isang pag-uugnay ng kanyang sarili sa ibang tao sa lipunang kanyang
UD
kinasasangkutan.Samakatwid ang dayalekto ng isang tao ay nagpapakilala kung

sino siya. Dayalekto din ang tawag sa pagkakaiba-iba sa loob ng isang wika. Ang
ST
pagkakaiba -iba ay maaaring nasa aksent, leksikograpiyasiya o kaya'y nasa

pagbigkas lamang( Antonio, 1993).
U
Samantalang ang rehistro ay nagpapakita kung ano ang kanyang ginagawa .

CP
Naikaklasipika ang mga salita ayon sa disiplina o larangang pinaggagamitan ng mga

ito. Nakabubuo ng tala ng mga register sa iba't ibang larangan o disiplina. Bawat
propesyon ay may register o espesyalisadong salitang ginagamit. Iba ang register ng
R
wika ng guro sa abogado. Iba rin ang sa inhinyero, game designer at negosyante. Ang
FO
isang salita o termino ay maaaring magkaroon ng iba't ibang kahulugan ayon sa

larangan o disiplinang pinaggamitan nito. Register ang tawag sa ganitong uri ng
termino pati na ang mga espeyalisadong termino gaya ng mga salitang siyentipiko o
teknikal na nagtataglay ng iba't ibang kahulugan sa iba't ibang larangan o disiplina.
Halimbawa ng register ang salitang “kapital” na may kahulugang “puhunan”

sa larangan ng pagnenegosyo at may kahulugan namang “punong lungsod' o
“kabisera” sa larangan ng heograpiya. Hindi lamang ginagamit ang register sa isang
71
partikular o tiyak na larangan kundi sa iba't ibang larangan din.Espesyal na katangian
ng mga register ang pagbabagong kahulugang taglay kapag ginagamit sa iba't ibang
disiplina o larangan.
Dahil iba iba ang register ng wika ng bawat propesyon at nababago ang
kahulugan taglay ng register kapag naiba ang larangang pinaggagamitan nito,
itinuturing ang register bilang isang salik sa varayti ng wika. Maaaring gumagamit
ng iba't ibang linggwistik aytem ang isang tao sa pagpapahayag ng humigit-
kumulang sa parehong kahulugan sa iba't ibang okasyon. Bawat pagsasalita o
pagsusulat ng isang tao ay isang pag-uugnay sa lipunang kanyang kinasasangkutan.
LY
Halimbawa:
Propesyon: 1. Doktor: Pasyente, preskripsyon
2. Guro: mag-aaral, lesson plan
ON
3. Pulis: kaso, suspek
4. Abogado: kliyente, akusado
E
5. Piloto: eroplano, pasahero
Tatlong Dimensyon ng Rehister ng Wika US

T
1. Field – nakaukol ito sa layunin at paksa ayon sa larangang sangkot ng
EN
komunikasyon. Ito ang paksa ng kabanata. Anong paksa ang pinag-usapan.
2. Mode – tungkol ito sa paraan kung paano isinasagawa ang komunikasyon,

UD
pasalita o pasulat. Paraan o paano nag-uusap ang dalawang tao. Sa usapang

pasulat mas pormal ang mga salita, sumusunod sa mekaniks ng pagsulat,
ST
gumagamit ng bantas sa pagsulat. Kung pasalita maaaring nangangatwiran,

may pagkamagalang, nagliligawan, nag-aaway, balita, showbiz.
U
3. Tenor – ayon ito sa relasyon ng mga kalahok. Nangangahulugan kung para

CP
kanino ito. Kung sino ang kausap o tagapakinig. Nangangahulugang para

kanino ito. Minsan, sa halip na tawaging tenor, ginagamit ang “style”, pero
iniiwasan ang pagtawag nang ganito dahil sa pangkalahatan, ginagamit ang
R
style sa pagtukoy sa rehistro.

FO
Register bilang Barayti ng Wika
- Ang register ng wika ay barayti itong kaugnay ng higit na malawak na

panlipunang papel na ginagampanan ng tagapagsalita sa oras ng
pagpapahayag. Ang register ng wika ay tumutukoy sa mga espesyalisadong
mga salita na ginagamit ng isang partikular na domeyn o gawain.
- Isang espisipikong bokabularyo at/ o balarila ng isang akitibidad o propesyon.
Ito ay set ng mga salita o ekspresyon na nauunawaan ng mga grupong
gumagamit nito na maaaring hindi nauunawaan ng mga taong hindi kasali sa
72
grupo o pangkat o ang hindi pamilyar sa propesyon, uri ng trabaho o
organisasyong kinabibilangan. Ginagamit ang rehistro sa pagtukoy sa mga
barayti ng wika ayon sa gumagamit (Halliday, Mclntosh & Stevens, 1994).
Naikaklasipika ang mga salita ayon sa disiplina o larangang pinaggagamitan

ng mga ito. Ang isang salita ay maaaring magkaroon ng iba't ibang kahulugan batay
sa iba't ibang larangan.
IBA'T IBANG GAWAIN SA PAGSASALITA
Bawat pagsasalita o pagsulat ng isang tao ay isang pag-uunay ng kanyang

sarili sa ibang tao sa lipunang kanyang kinasasangkutan (Halliday, Mclntosh &
LY
Stevents, 1994).
ON
Pakikipag-usap
Ang pagpapalitan ng kaisipan at damdamin sa pamamagitan ng salita ay
E
tinatawag na pakikipag-usap. Ito ay isang masining na paraan ng
pakikipagtalastasan.
US
Mga Dapat Ugaliin sa Pakikipag-usap
T
EN
1. Iwasan ang pagtawa habang nakikipag-usap

2. Iwasan ang panghihiya sa kausap
UD
3. Iwasan ang hindi pakikinig sa kausap

4. Iwasan ang pagpintas sa sinasabi ng kausap
ST
Pamantayan ng isang Usapan

U
Ang isang usapan o conversation ay isang prosesong pangkomunikasyon ng

CP
kinasasangkutan ng dalawa o higit pang kalahok na gumagamit ng berbal o senyas na

wika sa pagpapalitan ng kaalaman, pagpapahayag ng saloobin o damdamin na kung
saan ay nakaapekto sa kilos o gawi, sikolohikal, kaalaman at damdamin ng mga
R
partikular na kalahok.
FO
Gawi ng Pagsasalita
Produksiyon ng mga tunog ng pananalita na idinaan sa mas magandang

paraan para magbunga ng mas makahulugan na pananalita.
73
Uri ng Gawi ng Pagsasalita
1. Ang Kumakatawan - kung saan ang mga nagsasalita ay may kinalaman sa

pag-iba ng mga antas patungo sa tamang proposisyon na dapat nilang sinabi;
panunumpa, paniniwala at pag-uulat.
Halimbawa: Ipinangako ko na aking pagbubutihin ang aking pag-aaral sa

darating na pasukan.
2. Direktibo – kung saan ang mga nagsasalita ay may kinalaman sa paghimok sa

mga tagapakinig na gumawa ng kahit na ano; mag-utos, makiusap,
LY
makipagtalo.
Halimbawa: Gawin mo ang lahat ng aking ipinagagawa at huwag ka nang
ON
magtanong ng ano pa man.
E
3. Commissive – kung saan ang mga nagsasalita ay gumagawa ng alinmang
US
pag-iba sa mga antas patungo sa aksiyon; mangako, sumumpa o mga gawain.
Halimbawa: Gagawin ko ang bagay na iyong gusto, ano man ang iyong
T
ipagawa.
EN
4. Deklarasyon – kung saan sa pamamagitan ng nagsasalita na baguhin ang

UD
estado ng mga gawain sa pamamagitan ng pagsasagawa katulad ng gawi ng

pagpasasalita.
ST
Halimbawa: Ipinababatid ko sa inyong lahat na ang sinumam ang lumabag

sa aking batas ay magkakamit ng parusa.
U
CP
5. Ekspresibo – kung saan ang tagapagsalita ay nagpapakilala ng kanyang pag-

uugali; pagbati o paghingi ng paumanhin.
R
Halimbawa: Siya ay humingi ng tawad sa kanyang mga nagawa at akin

FO
naming pinagbigyan.
Pagkukuwento
Ito ay isang uri ng salaysay na nagsasaad ng mga pangyayaring maaaring

totoo o kaya ay kathang-isip lamang.
74
Ilang Pamantayan sa Pagkukuwento
1. Tiyaking alam na alam ang kuwentong isasalaysay

2. Sikaping maging masigla sa pagsasalita
3. Bigkasing malinaw ang mga salita
4. Huwag magmadali sa pagkukwento
5. Tumingin sa nakikinig
Pakikipanayam
Ito ay kinakasangkutan ng dalawang tao o pangkat na may nagtatanong at

may sumasagot. Ito ay naglalayong makaalam ng mga bagay-bagay tungkol sa taong
LY
kinakapanayam.
ON
Mga Dapat Bigyang-Pansin
1. Oras – kinakailangang may abiso muna sa taong nais kapanayamin upang ang
E
bawat panig ay may pagkakataong makapaghanda .
US
2. Mga Tanong – bumuo ng makabuluhang tanong na humihingi ng tiyak na
kasagutan.
T
Debate
EN
Ito ay pakikipagtalo tungkol sa isang isyung kontrobersyal at napapanahon.

UD
Maaaring ito ay pormal o hindi pormal. May dalawang panig ang pagdedebate: ang
sumasang-ayon at hindi sumasang-ayon.
ST
Pagtatalumpati
U
Ang pagtatalumpati ay isang sosyal o panlipunang gawain dahil kadalasang

CP
isinasagawa sa publiko. Maaari itong biglaan o may paghahanda.

R
FO
75
Gawin Natin
1. Gamit ang limang Uri ng Gawi ng Pagsasalita gumawa ng tigdalawang
pangungusap ng mga sumusunod na gabay para sa :
a. pagpapabuti ng pag-aaral
b. pagrerespeto sa kapwa
c. paggalang sa magulang
2. Sumulat ng isang orihinal na talumpating may tatlong talata at sauluhin saka

bigkasin sa harap ng klase. Pumili kayo ng sariling paksa na kawili-wili ayon sa
layuning ninais.
LY
3. Bumuo ng apat na pangkat. Magtala ng mga salitang mula sa ibang katutubong
ON
wika na napabilang na ngayon sa wikang Filipino. Pagkatapos isulat sa pisara ang
natalang mga salita at susuriin.
E
4. Bumuo ng pangkat na may pitong kasapi sa klase. Magkakakaroon ng iskit
tungkol sa uri ng gawi ng pagsasalita.
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
76
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 8

A. TAMA O MALI: Panuto: Isulat ang salitang TAMA kung wasto ang pahayag at
salitang MALI kung iba sa patlang bago ang bilang.
______1. Ginagamit ang rehistro sa pagtukoy sa mga barayti ng wika ayon sa

gumagamit.
LY
______2. Mayaman ang bokabularyo ng wikangTagalog kaysa wikang Filipino.
______3. Ang bawat pagsasalita at pagsusulat ng isang tao ay pag-uugnay sa
lipunang kanyang ginagalawan.
ON
______4. Ang Field ay dimension ng register ng wika na nakaukol sa layunin at
paksa ayon sa larangang sangkot ng komunikasyon.
______5. Ang Mode ay nangangahulugang relasyon ng mga kalahok, kung sino ang
E
kausap o tagapakinig.
US
______6. Ang pagdedebate ay isang sosyal o panlipunang gawain dahil kadalasang
isinasagawa sa publiko.
T
______7. Pwedeng tumawa ang nag-uusap habang nakikipag-usap.
______8. Sa pagkukuwento, sipaking maging mabilis ang pagsasalaysay nito.
EN
______9. Sa pakikipanayam, bumuo ng makabuluhang tanong na humihingi ng

tiyak na kasagutan.
UD
______10. Ang rehistro bilang barayti ng wika ay isang ispisipikong bokabularyo o

balarila ng isang akitibidad o propesyon.
ST
B. PAGKILALA: Panuto: Tukuyin ang tamang sagot ng mga sumusunod na

pahayag. Isulat ang tamang sagot sa patlang na nakalaan.
U
CP
_______1. Ito ang ating kasalukuyang wikang pambansa at wikang opisyal na

ginagamit bilang transaksyunal na wika sa mga panggobyernong
pasilidad at opisina.
R
_______2. Ito ang orihinal na wikang pinagmulan ng iba't ibang wika sa Pilipinas.
FO
_______3. Sinasalita ng maraming Pilipino sa pagdating nina Miguel Lopez de

Legaspi noong 1565 sa Maynila.
_______4. Ito ang salitang Aleman na nangangahulugang working language na ang
ibig sabihin ay isang wikang nag-uugnay sa mga taong may kanya-
kanyang dayalek.
_______5. Ang wikang Filipino ang ating kasalukuyang wikang pambansa at
wikang opisyal na ginagamit bilang transaksyunal na wika sa mga pang-
gobyernong pasilidad at opisina.
_______6. Pagpapalitan ng kaisipan at damdamin sa pamamagitan ng salita.
77
_______7. Ang mga nagsasalita ay may kinalaman sa paghimok sa mga tagapakinig
na gumawa ng kahit na ano, mag-utos, makiusap, makipagtalo.
_______8. Pwedeng baguhin sa pamamagitan ng nagsasalita ang estado ng mga
gawain sa pamamagitan ng pagsasagawa katulad ng gawi ng pagsasalita.
_______9. Ang tagapagsalita ay nagpapakilala ng kanyang pag-uugali, pagbati o
paghingi ng paumanhin.
_______10. Ito ay kinasasangkutan ng dalawang tao o pangkat na may nagtatanong
at may sumasagot.
LY
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
78
Aralin 13
TAMANG GAMIT NG MGA SALITA
a. nagagamit ang angkop na mga salita sa pasulat at pasalita;

b. natutukoy ang angkop na mga salitang dapat gagamitin sa isang
pahayag;
c. naipapaliwanag ang wastong gamit ng mga salita;
d. nakasusulat ng talata o komposisyon gamit ang angkop na mga salita;
LY
e. nakagagawa ng sariling pangungusap sa pamamagitan ng tamang
paggamit ng mga salita; at
ON
f. nasusuri nang maigi ang mga pangungusap ayon sa tamang gamit ng
mga salita.
E
Talakayin Natin
US
T
EN
May mga nagsasabi na kahit mali-mali ang gamit ng salita at balarila o

gramar ng isang tao, sa paraang pasulat man o pasalita, basta maintindihan lamang
ang gusto niyang sabihin, okey na. Pero, kung mali ang pagkakagamit ng isang tao ng
UD
wika o salita, hindi niya maipahahayag nang mabuti ang kaniyang ibig sasabihin, at
naiiba tuloy ang pagkakaintindi sa nais niyang ipahayag. Responsibilidad o
ST
tungkulin ng bawat isa na pagyamanin ang kaniyang kaalaman sa wastong paggamit

ng mga salita upang siya'y magiging bihasa at maiiwasan ang di pagkakaintidihan sa
kapwa, at ang mensaheng kaniyang ipinahahayag ay magsisiwalat nang malaki sa
U
kaniyang saloobin sa mga tao na kinakausap.

CP
Tatalakayin sa araling ito ang mga tuntunin sa tamang gamit ng mga salita
upang sa gayon ay iyong matutunan at magagamit ang mga ito sa iyong araw-araw na
R
pakikipagtalastasan o pakikipagkomunikasyon. Bilang produkto ng kurikulum na K

FO
to 12, isang hamon ang araling ito sa wikang Filipino upang higit na maunawaan ang
pakikipagsalamuha sa kapwa.
79
TAMANG GAMIT NG MGA SALITA
1. nang at ng
1. Ginagamit ang nang kapag napapagitnaan ng dalawang pandiwa (verb). Sa

pag-uulit ng pandiwa
1.1. Sigaw nang sigaw ang anak niya.
1.2. Kain nang kain ang dalawang aso ni Mang Anton.
2. Ginagamit ang nang kung ang sumusunod na salita ay pang-abay (adverb).

2.1. Ang lumakad nang matulin kung matinik ay malalim.
2.2. Dumating nang maaga ang kanilang pinuno.
LY
3. Nang ang gagamitin sa unahan ng pangungusap at kung ito'y katumbas ng
when sa Ingles.
ON
3.1. Nang umalis ka, dumating siya.
3.2. Nang malaman ni Dexter na wala na siyang pera, tinawagan niya ang
kaniyang ina.
E
3.3. Nanonood kami ng TV nang tumawag ang kapatid ko mula sa Australia.
US
3.4. Tapos na ang Philippine Got Talent nang buksan niya ang telebisyon.
4. Ginagamit ang nang bilang katumbas ng “so that o in order to” sa Ingles.
T
4.1. Mag-aral ka nang mabuti nang ika'y makapasa sa sabdyek na ito.
EN
4.2. Magsumikap ka nang ang buhay mo'y guminhawa.

UD
5. Ginagamit ang nang bilang pinagsamang pang-abay na na at pang-angkop na

ng.
5.1. Tinanggap (na+ng) nang kapatid ko ang regalo ng kaniyang ninong.
ST
5.2. Sumayaw (na+ ng) nang tanggo at cha-cha ang dalawa kong kaklase.
U
6. Ginagamit ang ng bilang katumbas ng of sa Ingles.

6.1. Si Ellen ang Pangulo ng aming organisasyon.
CP
6.2. Ang mga sa ABM Section 8 ng Senior High School ay nagdaos ng

Entrepreneur Week.
R
FO
7. Ginagamit ang ng bilang pang-ukol na tagaganap ng pandiwa sa tinig

balintiyak.
7.1. Ginawa ng mga estudyante ni Bb. Gomez ang kanilang proyekto sa
Filipino.
7.2. Hinuli ng mga tauhan ni Heneral Bato ang mga druglords.
8. Ginagamit ang ng bilang pang-ukol ng layon ng pandiwa.

8.1. Naglalaro sila ng taekwondo tuwing Miyerkules.
8.2. Bumili siya ng gatas para sa kaniyang dalawang anak.
80
2. daw/din , raw/rin,
Ginagamit ang daw at din kapag ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa

katinig maliban sa malapatinig na w at y; raw at rin naman kapag ang
sinusundang salita ay nagtatapos sa patinig at malapatinig na w at y.
2.1. May pagsusubok daw tayo sa Filipino 12 sa Lunes.
2.2. Masarap din ang pagkaing niluto ng iyong ina.
2.3. Dalawa raw silang sasama sa akin papuntang Maynila.
2.4. Sasali rin siya sa timpalak ng pagtula sa darating na University Day.
Gamitin ang raw/rin kapag ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa w o y.

2.5. Kahoy raw ang ginamit nila na mga materyales sa paggawa ng tulay.
LY
2.6. Ikaw rin ang dapat tumulong sa iyong mga kapatid pagdating nila sa
kolehiyo.
ON
3. kung di at kundi
E
Ang kung di ay galing sa “kung hindi” o “if not” sa Ingles at ang kundi naman
ay katumbas ng “except” sa Ingles.
US
3.1. Lalaro na sana ang mga anak niya kung 'di dumating ang matalik na
kaibigan niya.
T
3.2. Walang sinuman ang pumasok sa Rose Memorial Auditorium kundi
EN
iyong may mga I.D. lamang.

UD
4 . ikit at ikot
Ginagamit ang ikit para maipakita ang kilos na paggilid mula sa labas patungo sa
ST
loob. Ang ikot naman ay para maipakita ang kilos mula sa loob patungo sa labas.
4.1. Nakalimang ikit muna sila bago natunton ang daan papunta sa bahay
U
ng kanilang klasmeyt.
4.2. Umikut-ikot muna sila dito sa loob bago nila nakita ang daanan
CP
palabas.
R
5. hatiin at hatian
FO
Ang hatiin ay katumbas ng “to divide” (partehin) sa Ingles at ang hatian naman
ay katumbas ng “to share” (ibahagi).
5.1. Hatiin mo sa walo ang dala mong cake.

5.2. Hinatian niya ng dala niyang mga pagkain ang pulubi.
81
6. punasin at punasan
Tulad ng pahirin at pahiran, ang punasin (wipe off) ay nangangahulugang alisin o

tanggalin. Ang punasan (to apply) ay nangangahulugan ng lagyan.
6.1. Punasin mo ang pawis sa iyong noo.

6.2. Ang paa mong namamaga ay punasan mo ng gamot.
7. nabasag at binasag
Ang nabasag ay nangngahulugan ng kilos na di sinasadya o di ginusto. Ang

binasag naman ay nagpapakita ng sariling pagkukusa.
LY
7.1. Sa sobrang galit, binasag ni Kardo ang basong mamahalin.
ON
7.2. Nabasag ng katulong ang salamin sa dressing room sa sobra niyang
pagmamadali.
E
8. kumuha at manguha
US
“To get” sa Ingles ang kumuha, at “to gather o to collect” naman ang
manguha.
T
EN
8.1. Kumuha ng pagkain si Lilibeth para sa kaniyang kapatid na nag-aaral

sa Kindergarten.
UD
8.2. Nanguha ng mga bulaklak ang apo ni Aling Rose para sa Flores de
Mayo.
ST
9. bumili at magbili
U
Ang bumili ay nangangahulugan ng “to buy” sa Ingles, at “to sell” naman ang
magbili (magbenta).
CP
9.1. Bumili ng mga sariwang isda si Aling Korena sa La Paz public market.
R
9.2. Ang trabaho ng kapatid niya ay magbili ng second hand na mga

FO
sasakyan.
10. dahil sa at dahilan
A. Ginagamit ang dahil sa bilang pangatnig na pananhi, (causal conjunction) at

ginagamit naman bilang pangngalan (noun) ang dahilan.
10.1. Hindi si Allan nakapaglaro ng basketbol dahil sa mababa niyang mga

grado.
10.2. Ang dahilan ng pag-iyak ni Lara ay dahil sa aalis na si Richard bukas
patungong Germany.
82
11. kita at kata
Ginagamit ang kita bilang tuwirang layon o di-tuwirang layon ng pandiwa. Ito
ay panghalip na panao sa kaukulang palayon at may kailanang isahan.
Samantala, ang kata naman ay panghalip panao sa kaukulang palagyo at may
kailanang dalawahan. Tumutukoy sa kinakausap ang kita (ikaw) at ang kata
(ikaw at ako) naman ay tumutukoy sa magkasamang nangungusap at
kinakausap.
11.1. Nakita kita sa SM Cinema noong Martes kasama ng ina at mga kapatid
mo.
11.2. Kata nang kumain sa Vikings kasi kabubukas lang nila.
LY
12. kila at kina
ON
Dapat tandaan na walang salitang kila. Sa halip ay gagamitin ang kina bilang
maramihan (plural) ng kay.
E
12.1. Mamasyal tayo kina Ben at Allan.
US
12.1. Para kina Toni, Roy, at Sarah ang mga regalong ito.
T
13. sundin at sundan
EN
Nangangahulugan ng pagsunod sa payo o pangaral ang sundin at katumbas ito sa

UD
Ingles ng “to obey”. “To follow” sa Ingles ang sundan at nangangahulugang

gayahin o pumunta sa pinuntahan ng iba.
ST
13.1. Para sa maganda mong kinabukasan, palagi mong sundin ang mga
payo ng iyong mga magulang.
U
13.2. Dapat ang bawat Pilipino ay sundan ang kabayanihan nina Rizal,
Bonifacio, at Aguinaldo.
CP
14. habang, samantala/samantalang

R
FO
Tumutukoy sa isang kalagayang walang tiyak na hangganan ang habang, at

tumutukoy naman sa isang kalagayang pansamantala ang
samantala/samantalang.
14.1. Kailangang matutong umasa habang nabubuhay.

14.2. Nagnenegosyo muna siya samantalang wala pa ang resulta ng board
exam.
83
15. ibayad at ipagbayad
Pagbibigay ng bagay bilang kabayaran ang ibayad, at nangangahulugan naman

ng pagbabayad para sa ibang tao ang ipagbayad.
15.1. Julie, limang sakong palay na lamang ang ibayad mo kay Mang
Anton sa halip ng pera.
15.2. Dahil hindi pa dumating ang allowance mo galing ng
Mindanao, ipagbayad muna kita sa sine.
16. taga- at tiga
LY
Walang unlaping tiga-. Sa halip, taga- ang dapat gamitin. Gumagamit lamang
ng gitling kapag sinusundan ng pangngalang pantangi (proper noun).
ON
16.1. Ang kasama niya ay taga- Palawan.
16.2. Taga- Lambunao ang kanilang mga bisita noong Sabado.
E
US
Tama rin ang sumusunod na halimbawa, at hindi na dapat lagyan ng gitling.
16.3. Marangal din ang trabaho niya kahit siya'y tagahugas lamang ng
T
mga sasakyan.
EN
16.4. Tagaluto ng pagkain ang trabaho niya tuwing may Palarong

Pambansa.
UD
Tandaan: Naiiba ang panlaping tig- na ginagamit kasama ng mga

pambilang na: tig-isa, tigdalawa, tig-apat, tigsampu, tig-anim atbp.
ST
17. agawin at agawan

U
Agawin ang isang bagay sa tao o hayop at agawan ng isang bagay ang tao o
hayop.
CP
17.1. Ang laruan ni Jomar ay ibig agawin ni Lance.

R
17.2. Bernie, huwag mong agawan ng bola si Alex.

FO
18. abutan at abutin
Abutan (bigyan) ng isang bagay, at abutin (kunin) ang isang bagay.
18.1. Maawa ka naman, abutan mo ng pera ang pulubi.

18.2. Inutusan ko siyang abutin ang hinog na manga sa puno.
84
19. bilhin at bilhan
Bilhin ang isang bagay, at bilhan ng isang bagay ang tao.
19.1. Sige na, bilhin na natin ang relong iyan. Mura kasi eh.
19.2. Bilhan mo ng pagkain ang katulong namamalantsa sa bahay.
20. napakasal at nagpakasal
Napakasal ang gagamitin kapag ang tinutukoy ay ang ginagawang pag- iisang
dibdib ng dalawang taong nagmamahalan. Nagpakasal naman ang gagamitin
kapag ang tinutukoy ay ang taong nangasiwa upang makasal ang isang lalaki at
LY
babae.
ON
20.1. Napakasal si Alejandro kay Lorena. May trabaho naman kasi silang
dalawa.
20.2. Sina Aling Paula at Mang Ramon ang nagpakasal kay Jun at Beth.
E
21. tunton, tuntong at tungtong
US
Ang tunton ay pagbakas o paghahanap sa bakas ng anumang bagay. Pagyapak sa
T
anumang bagay ang tuntong, at panakip naman sa palayok, kawali at iba pang
EN
kaugnay na bagay ang tungtong.

UD
21.1. Hindi matunton ng kapatid ko ang aso naming si Elaine.

21.2. Tumuntong sa silya si Stephen upang maabot niya ang pugad ng
ibon.
ST
21.3. Matagal nang hindi nakita ng aming kasambahay na si Aling Soleng

ang tungtong ng aming palayok.
U
CP
22. putulin at putulan
Ginagamit ang putulin sa pagputol ng isang bagay. Samantalang ang putulan ay

R
ang pagputol ng isang bagay sa tao, hayop at bagay.

FO
22.1. Inutusan ni ama ang kapatid kong huwag putulin ang mga
Mahogany..
22.2. Putulan na natin ng mga tuyong dahon ang gumamela sa bakuran.
85
23. tawagin at tawagan
Ginagamit ang tawagin para palapitin ang isang tao o hayop. Ang tawagan
naman ay ginagamit para kausapin o bigyan-pansin ang isang tao.
23.1. Jeb, tawagin mo na si Raine kasi aalis na tayo mamaya.

23.2. Bukas nang umaga, tawagan mo si Janjan para malaman natin kung
sasama siya sa atin o hindi.
24. dito/rito at doon/roon
Ginagamit ang dito at doon kapag ang sinusundan na salita ay nagtatapos sa
LY
katinig (consonant)
ON
24.1. Pupunta rin dito ang mga kandidato ng PDP-Laban.
24.2. May mga tumutubong bulaklak doon sa tabi ng ilog na iyon.
E
Ginagamit ang rito at roon kapag ang sinusundang salita ay nagtatapos sa
patinig (vowel) at malapatinig na w at y.
US
24.3. Maraming kahoy roon sa gubat na iyon.
T
24.4. Halika rito sa tabi ko upang marinig mo ang mga sinasabi ko.
EN
Ginagamit ang dito at doon sa unahan ng pangungusap.

UD
24.5. Dito sa kwartong ito kami nagpalabas ng dula-dulaan.

24.6. Doon sa Iloilo Covention Center sa Megaworld gaganapin ang
ST
konsyerto ni Sarah Geronimo.

U
25. bitiw at bitawan

CP
Ang salitang bitiw (pandiwa) ay ang pagkawala o pag-alis sa pagkakahawak ng

isang bagay o pangyayari.
R
FO
25.1. Sabihin mo sa anak mong huwag bumitiw sa ‘yo para hindi siya
mawala.
Ang bitawan ay tumutukoy sa lugar pagdarausan ng salpukan ng manok na

walang tari.
25.2. Gumawa ng inspeksyon ang mga pulis sa bitawan ng manok sa Brgy.

Cartero noong nakaraang linggo.
86
26. imik at kibo
Ginagamit ang imik sa pagsasalita o pangungusap.

26.1. Hindi nakaimik si Elena sa tanong ng kaniyang guro.
Ginagamit sa pagkilos ang kibo.
26.2. Hindi siya kumikibong nakatayo sa isang sulok ng simbahan.
Hindi lamang sa tao nagagamit ang kibo.
26.3. Huwag mong kibuin ang bagong sibol na mga tanim ni itay.
27. kapag at kung
Ipinakilala ng kapag ang isang kalagayang tiyak.
LY
27.1. Nagtuturo si Windy ng ballet kapag bakasyon at walang klase.
Ipinakilala ng kung ang di-katiyakan ng isang kalagayan.
ON
27.2. Hindi tiyak ni Martin kung sa Disyembre o Mayo siya
magbabakasyon.
E
28. suklayin at suklayan
Suklayin ang buhok ng sarili o ng iba. US

29.1. Gerald, upang guwapo kang tingnan, suklayin mo nga ang buhok mo.
T
Suklayan ng buhok ang ibang tao.
EN
29.2. Aling Soting, suklayan mo nga ng buhok ang lola pagkatapos niyang
maligo ha.
UD
29. hanapin at hanapan

ST
Katumbas ng “to look for” sa Ingles ang hanapin. Ginagamit ito upang piliting
makita, halungkatin, o saliksikin ang isang bagay, tao o lugar.
U
30.1. Hanapin mo nga ang relo ko sa ibabaw ng mesa.

Ginagamit ang hanapan upang tingnan at siyasatin ang bagay na mahirap
CP
makita. Katumbas ito sa Ingles ng “to look and insist on something that is hard to
find.”
R
30.2. Bakit pati si Elena ay hanapan mo ng nawala mong pera?

FO
87
Gawin Natin
I. Magsaliksik tungkol sa wastong gamit ng sumusunod. Sumulat ng halimbawang
pangungusap sa bawat isa.
1. pahirin- pahiran 10. iwan-iwanan

2. subukin-subukan 11. may-mayroon
3. walisin-walisan 12. bumili-magbili
4. operahin-operahan 13. linisin-linisan
5. pinto-pintuan
6. kung-kong
LY
7. magsakay-sumakay
8. sundan-sundin
ON
9. namatay-napatay
II. Magpangkat ng tiglima, planuhin ang 5-7 minutos na dula-dulaang ipalabas gamit
E
ang mga salitang nakatala sa bilang 1-30 at ang mga sa takda na makikita sa itaas.
A. Rubrik/krayterya sa dula-dulaan:
1. Kaalaman (mastery)
US -10 puntos
T
2. Wastong paggamit ng mga salita - 10 puntos
EN
3. Paksa at mensahe ng dula-dulaan - 5 puntos

4. Kooperasyon at pagkakaisa ng grupo - 5 puntos
UD
KABUUAN - 30 puntos
ST
U
CP
R
FO
88
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 9

Panuto: Pillin ang angkop na salitang dapat gamitin sa mga pahayag: Bilugan ang
inyong sagot.
1. Huwag (magbitiw, magbitaw) ng masamang salita sa kapwa.

2. (Subukan, Subukin) natin ang kakayahan ni Loel sa pagluluto.
LY
3. Maraming mga mumurahing damit (roon, doon) sa kanilang lugar.
4. Ang cyst ni Miko sa noo ay (ooperahin, ooperahan) sa susunod na Huwebes.
ON
5. Sinunod niya ang payo ng panday na ang (hagdan, hagdanan) ay ilagay niya sa
tapat ng pintuan.
6. Mang Igme, (walisan,walisin) mo nga ng mga kalat ang bakuran.
E
7. (May, Mayroon) masipag na anak si Aling Milay.
US
8. Kinain (rin, din) ng daga ang tinapay sa ibabaw ng mesa.
9. Dapat isarado ang (pintuan, pinto) tuwing gabi upang hindi makapasok ang
magnanakaw.
T
10. Chris, (putulan, putulin) natin ang mga sangang nakasampay sa ating bintana.
EN
11. Hindi alam ng mga estudyante ni Gng. Medez (kapag, kung) darating siya
bukas o hindi.
UD
12. Nahirapan silang sagutin ang ginawa (kung, kong) bugtong.

13. Japhet, (pahirin, pahiran) mo ang dugo sa leeg mo.
14. Lumaki (nang, ng) bahagya ang mata niyang may sugat.
ST
15. (Hatiin, Hatian) mo sa limang bahagi ang dala mong pizza.

16. (Ibayad, Ipagbayad) ko na lamang si Liezl ng kaniyang tuition.
U
17. Sa (bitiw, bitawan) nagkita ang magkumpare noong nakaraang piyesta.

18. Interesadong-interesado si Lemuel (bumili, magbili) ng ice candy tuwing tag-
CP
init.
19. Wala (dito, rito) sa mga gamit ko ang hinahanap mong cellphone.
R
20. Totoo ba ang sinabi mong (hinagis, inihagis) ni Dalton ang bola nang malakas
kay Bernie?
FO
21. Huwag mo siyang (hanapin, hanapan) ng nawala mong aklat.

22. Sa susunod na linggo mo na lamang (tawagan, tawagin) si Dinah kung sasali
siya sa sabayang pagbigkas natin o hindi.
23. Naka sampung (ikot, ikit) sila bago nila narating ang bahay namin.
24. Halika at (putulin, putulan) natin ng mga tuyong sanga ang Acacia.
25. Si Meyor Isko ang (napakasal, nagpakasal) kay Larry at Tessa.
89
FO
R
CP
U
ST
UD
90
EN
T
US
E
ON
LY
Aralin 14
GRAMATIKANG FILIPINO
a. naipapaliwanag ang papel ng gramatika sa isang mabisang

pagpapahayag;
b. nakapagsusulat ng pangungusap o komposisyon gamit ang iba't ibang
bahagi ng pananaita;
c. nakabubuo ng mga pangungusap na may kaisahan;
LY
d. natutukoy ang mga uri ng salitang ginagamit sa pagpapahayag;
e. nabibigkas nang tama ang mga salita ayon sa angkop na diin;
ON
f. natutukoy ang iba't ibang bahagi ng pananalita;
g. nagagamit sa sariling pangungusap ang iba't ibang cohesive devices;
at
E
h. nagagamit sa sariling pangungusap ang iba't ibang aspekto ng
pandiwa.
US
T
EN
Talakayin Natin
UD
Gramatika o balarila ang agham sa paggamit ng salita at ang kanilang

pagkakaugnay-ugnay at ang mga bahagi at tungkulin ng mga salita sa isang
ST
pangungusap ay isininasaalang-alang nito.Kalakip din sa gramatika ang kawastuhan

ng pangungusap na gagamitin, pasulat man o pasalita na kailangang umayon sa
tamang gramatikal istruktyur; ang kaayusan o sintaks, kahulugan o organisasyon o
U
pagkakabuo at maging ang panahunan ng mga salita (Bendalan, 2013).

CP
1. Pagpili ng Angkop na Salita

R
Nakasalalay sa salitang gagamitin ang malinaw na pagpapahayag. Dapat

FO
tandaan ang kahalagahan ng paggamit ng angkop na salita sa isang pahayag dahil

may mga salitang kahit tama ang kahulugan ay hindi naman ang mga ito angkop na
gamitin.
Tingnan at suriin ang sumusunod na halimbawa:
A. (Mali) Alam mo, bagay na bagay kay Cindy ang kanyang makipot na
bunganga.
B. (Tama) Alam mo, bagay na bagay kay Cindy ang kanyang makipot na
bibig.
91
C. (Mali) Maarte sa mga laruan ang bunsong anak ni Aling Mercedes.
D. (Tama) Mapili sa mga laruan ang bunsong anak ni Aling Mercedes.
Sa ating wika, may mga salitang pare-pareho ang kahulugan subalit may
kani- kaniyang gamit sa pahayag (Bernales, et.al., 2012):
Halimbawa:
bundok, tumpok, pumpon, tambak
kawangis, kahawig, kamukha
sabayan, samahan, saliwan, lahukan
daanan, pasadahan
aalis, yayao, lilisan
LY
May mga pagkakataon din na kinakailangang gumamit ng eupemismo o
ON
paglulumanay sa isang pahayag kahit na may mga tuwirang salita naman para rito
(Bernales et al., 2012):
E
Halimbawa:
namayapa sa halip ng namatay

palikuran sa halip ng kubeta
US
pinagsamantalahan sa halip ng ginahasa
T
EN
2. Mga Uri ng Salitang Ginagamit sa Pagpapahayag (Montera, et. al., 2012)

UD
A. Likas- mga salitang katutubo

Halimbawa: isda, gulay, aklat, bituin, bato, mata, kahoy, pagkain, pera,
langit
ST
B. Likha- mga inimbentong salita bunga ng pangangailangan ng mga

U
mamamayan sa kanilang pakikipagtalastasan

Halimbawa: telebabad, tapsilog, kapuso, kapamilya, lobat, pabebe,
CP
1. Pabebe- isang pang-uri na ang ibig sabhin ay umarteng parang

baby o magpa-baby o magpa-cute.
R
FO
C. Hiram/Hango- mga salitang buhat sa ibang wika

Halimbawa: hayskul, lektyur, brodkast, dyip, bintana, basketbol,
orchestra, epektibo, drayber, iskor, ekspert
3. Ang Tamang Pagbigkas ng Salita Gamit ang diin
Narito ang halimbawa sa isang komersyal (Batnag, et.al., 2011):

Lalaki: Tayo na ba?
Babae: Tayo na. (At tumayo ang babae)
92
Ang ibig sabihin ng lalakai ay: Magkasintahan na ba tayo? o Girlfriend na
ba kita? Ang tayo (ikaw at ako) ay mabagal ang bigkas at walang impit na tunog.
Ang posible sanang sagot ng babae ay “oo” o “hindi”, ngunit inulit niya ito gamit ang
ibang diin—ang salitang tayo na may impit na tunog sa dulo.
Apat na Uri ng salita ayon sa diin:
A. Malumay- Halimbawa: tao, tatay, lalaki, magulang, ilaw

B. Malumi- Halimbawa: hati, bata, diwa, dila
C. Mabilis- Halimbawa: takbo, bulaklak, batas, tatak,
D. Maragsa-Halimbawa: dugo, yugto, salita, dukha
LY
Ang mga marka sa itaas ng mga patinig sa nabanggit na mga halimbawa ay
tinatawag na tuldik. Bagama't hindi na gaanong ginagamit ngayon, ipinakikita ng
ON
mga ito kung paano bibigkasin ang isang salita.
Tingnan ang mga halimbawa sa ibaba. Lagyan ng tuldik ang mga salita sa bilang 1-
E
6:
2. magbasa – buhusan ng tubig ang katawan US

1. magbasa- basahin ang nakasulat sa aklat, pahayagan atbp.
3. mangingisda- tao na ang ikinabubuhay ang panghuhuli ng isda

T
4. mangisda- manghuli ng isda sa dagat, ilog o sapa
EN
5. aso- usok o smoke sa Ingles

6. aso- isang uri ng hayop
UD
Ÿ Tandaan: walang tuldik ang malumay na salita, paiwa ( ) ang tawag sa

tuldik ng mga salitang malumi, pakupya (^) ang sa mga salitang maragsa,
ST
at pahilis ( ) naman sa mga salitang mabilis.

U
Upang makaiwas sa kalituhan, mahalaga ring matutuhan ang angkop na

pagbigkas ng mga salita ayon sa diin (Batnag, et.al.):
CP
Tingnan ang halimbawa ng diyalogo sa ibaba:

R
FO
Hukom: Ikaw ba ang pumatay?

Nakasakdal: Hindi po ako si Teryo.
Kung susuriin mo nang mabuti, walang kaugnayan sa isa't isa ang palitan ng
mga pangungusap ng hukom at nakasakdal, dahil may pagkakamali sa bigkas o
pagsulat. Ganito dapat ang sinabi ng nasasakdal: “Hindi po ako, si Teryo.” Ang
kuwit (comma) ay nagpapakita ng ng sandaling tigil pagkatapos ng salitang “ako” na
ang ibig sabihin ay hindi siya (nasakdal) ang pumatay kundi si Teryo.
93
Isa pang halimbawa: (Batnag, et.al., 2011).
Myra: Bakit hindi mo sa akin sinabi?

Dolly: Bakit hindi mo sinabi sa akin?
May sinabi si Dolly sa ibang tao na dapat ay kay Myra niya sinabi. Mayroon
namang hindi sinabi si Myra kay Dolly. Ito ang ipinagtampo ni Myra kay Dolly: siya
ang dapat na nakaalam ng sinabi ni Dolly sa ibang tao. Samantala, ang pangungusap
ni Dolly ay nagtatanong naman kung bakit may inilihim si Myra, o bakit hindi sinabi
sa kanya ang dapat sana'y sinabi ni Myra. Pareho ang mga salitang bumuo sa
pangungusap ng dalawang nag-uusap ngunit naiba ng puwesto ang pariralang “sa
akin”. Ang pagkakaibang iyon ng puwesto ng isang maikling parirala ay nagpabago
LY
sa kahulugan ng dalawang pangungusap.
ON
4. Pagsusunud-sunod Ng Mga Sangkap Ng Pangungusap
Maganda ang pagsusuri na ginawa nina Batnag et.al (2011) tungkol dito.
E
Tingnan ang mga halimbawa:
US
1. Kinain ng pulis ang pansit sa ilalim ng tulay.
2. Sa ilalim ng tulay kinain ng pulis ang pansit.
T
3. Sa ilalim ng tulay kinain ang pansit ng pulis.
EN
4. Kinain ang pansit ng pulis sa ilalim ng tulay.

5. Kinain sa ilalim ng tulay ng pulis ang pansit.
UD
6. Kinain ng pulis sa ilalim ng tulay ang pansit.
Pagsuri ni Batnag sa 6 na mga halimbawa sa itaas:

ST
Katanggap-tanggap ang mga pangungusap 1-6 ngunit magkakaiba ng

U
kahulugan. Ang bilang 1 at 6 ay halos parehong-pareho ng kahulugan, bagama't

parang medyo asiwa ang sa 6 dahil karaniwan na ang simuno ng pangungusap
CP
(pansit) ay nauuna kapag may pariralang nagsaad ng lugar (ilalim ng tulay).

R
Sa bilang 2, sinasabing sa ilalim ng tulay (hindi sa itaas o saan pa man)

FO
ginanap ang kilos na isinasaad ng pandiwa. Sa bilang 3, ang pansit ay pag-aari ng

pulis ngunit hindi tiyak kung siya rin ang kumain nito. Sa bilang 4, hindi rin binanggit
kung sino ang kumain ng pansit. Sa bilang 5, hindi na binanggit kung sino ang
kumain ng pansit, ngunit inaari na ng pulis ang tulay—tulay ng pulis.
Iba pang halimbawa: Magkaiba ba o hindi ang kahulugan ng dalawang

pangungusap sa ibaba? Bakit?
1. Hindi ko naman sa iyo ito ibinibigay.

2. Hindi ko naman ito ibinibigay sa iyo.
94
Alin sa dalawa ang mas malinaw? Bakit?
1. Layon ng aralin na masagot ang mga tanong nang tama.
2. Layon ng aralin na masagot ng tama ang mga tanong.
5. Ang Ayos Ng Pangungusap
Tinatawag na karaniwan at di karaniwan ang ayos ng pangungusap sa Filipino.
A. Karaniwan- nauuna ang panaguri kaysa paksa

a. Namigay ng libreng gamot ang mga empleyado ng DOH.
B. Di karaniwan- nauuna ang paksa kaysa panaguri, at ginagamit dito ang
panandang “ay”.
LY
a. Ang mga empleyado ng DOH ay namigay ng libreng gamot.
ON
6. Mga Di-Ganap Na Pangungusap
Ayon kay Dr. Alfonso Santiago, ang pangungusap na di- ganap ay isang
E
sambitlang may panapos na himig sa dulo (De Dios at Lozano, 2014). Ito ay inuri
niya sa sumusunod:
1. Eksistensyal
US
T
1.a. May tao sa silong.
EN
2. Paghanga
2. a. Ang tangkad niya!
UD
3. Matinding damdamin
3. a. Aray!
4. Nagsasaad ng panahon
ST
4. a. Bumabagyo.
5. Pagtawag
U
5.a. Halika rito.

6. Pagbati
CP
6.a. Kumusta ka?

7. Pormularyong panlipunan
R
7.a. Tao po!

FO
8. Pagpapaalam
8.a. Aalis na po kami.
9. Pampook ( bilang sagot sa tanong)
9.a. Saan ka galing? Sa Cavite.
7. Uri ng Pangungusap Ayon sa Gamit
1. Pasalaysay o Paturol- gumagamit ng bantas na tuldok at nagpapahayag

ng pangyayari, kaisipan at katotohanan.
95
1.a. Bilang pangulo ng samahan, sa kanya ang lahat na
responsibilidad.
2.b. Si Jose Rizal ang sumulat ng Noli Me Tangere.
2. Pautos/Pakiusap- nag-uutos o nakikiusap; ginagamitan ng kuwit kung

may patawag, at tuldok sa hulihan.
2.a. Humiga na lang po kayo, Inay.
2.b. Tulungan mo si Andres.
3. Patanong- ginagamitan ng bantas na pananong; nagtatanong at nagnanais

na makaalam hinggil sa isang bagay.
3.a. Kaya mo bang buhatin 'yan?
LY
3.b. May tampuhan ba kayo ni Greg?
ON
4. Padamdam- nagsasaad ng paghanga o matinding damdamin. Gumagamit
ito ng tandang pandamdam (!) sa hulihan.
4.a. Bilisan mo! Parang papatak na ang ulan!
E
4.b. Naku! Ang daming langgam dito!
8. Ang Mga Pangatnig US

T
Conjuction sa Ingles ang pangatnig. Ito ay mga kataga o salitang nag-uugnay
EN
ng dalawang salita, parirala, o sugnay na pinagsunod-sunod sa pangungusap.

UD
1. Nag-uugnay ng dalawang salita

a. Mahirap paghiwalayin sina Bert at Laica.
b. Ang musika at sining ay bahagi ng mga paksa sa MAPEH sabdyek
ST
sa hayskul
2. Nag-uugnay ng dalawang parirala
U
a. Pakikinig sa musika at pagsusulat ng tula ang hilig ni Leandro.

3. Nag-uugnay ng dalawang sugnay
CP
a. Si Emma ang tagapagdisenyo ng gown ni Pia at si Laylay naman

ang tagapagdisenyo ng barong ni Miguel.
R
FO
9. Mga Cohesive Devices
Cohesive devices ang tawag sa mga salita at pariralang nag-uugnay ng mga

salita, parirala, at sugnay sa loob ng pangungusap, ng mga pangungusap sa loob ng
talata at ng mga talata sa loob ng komposisyon Ang mga pangatnig ay nagsisilbing
cohesive devices bagamat may mga pariralang ginagamit ang mga manunulat at
mambibigkas upang matamo ang kaisahan ng isang pahayag o komposisyon
(Casanova et al., 2001).
96
Mga halimbawa ng cohesive devices:
1. taliwas sa, taliwas sa mga, batay sa, batay sa mga, batay kay, batay kina, ayon sa,
ayon sa mga, ayon kay, ayon kina, marahil, siguro, bukod dito, alinsunod sa,
alinsunod sa mga, gayon din, ganoon din, batay sap ag-aaral, batay sa
pananaliksik, batay sa resulta, batay sa ulat/ report, alinsunod sa, alinsunod sa
mga, kaugnay nito, kaugnay ng mga ito, samakatwid, halimbawa, bilang
halimbawa, gayon pa man/gayunpaman, may posibilidad na, bilang konklusyon,
bilang pangwakas, hindi maitatatwa na, noong mga nakaraan, noong lumipas na
panahon, sa kasalukuyang panahon, atbp.
10. Ang Gamit ng Mga Cohesive Devices (Casanova, et.al., 2001).
LY
1. Pagpapahayag ng pagdaragdag (ganoon din/gayundin; at saka; bilang;
ON
karagdagan/dagdag pa rito; riyan/roon; at saka, hindi lamang; pati na)
a. Nagkamit ng internasyonal na parangal si Miriam Defensor-Santiago,
gayundin sina Jovito Salonga at Jose Diokno.
E
b. Hindi lamang ang mga mayor ang dumalo sa meting, pati na ang mga
konsehal.
US
2. Pagpapahayag ng kabawasan sa kabuuan (maliban sa/ maliban sa mga; kay/kina;
T
bukod kay/bukod kina; bukod sa/bukod sa mga)
EN
a. Bukod sa mungkahing iniharap ni Bb.Dugayo sa miting, mayroon ding

iniharap si Gng. Mino.
UD
3. Pagpapahayag ng dahilan-resulta ng isang pangyayari o kaganapan (kaya; kaya

naman; dahil; dahil sa; dahil sa mga; dahil kay; dahil kina; pagkat; sapagkat; dahil
ST
dito; bunga nito)

a. Dahil sa mahusay ang pagpapatupad ng mga ordinansa, umunlad ang
U
lungsod ng Passi.
CP
4. Pagpapahayag ng kondisyon-bunga/kinalabasan (sana; kung; kapag; sa sandaling;

basta't)
R
a. Sa sandaling tinatangkilik natin ang sarili nating mga produkto, uunlad

FO
ang ating ekonomiya.
5. Pagpapahayag ng taliwasan, salungatan o kontrast (pero; ngunit; sa halip; kahit;

kahit na)
a. Kahit na kakaunti ang mga kasapi ng samahan, naisulong pa rin nito ang
kanilang adhikain.
6. Pagpapahayag ng pananaw o punto de bista (ayon sa; ayon sa mga; ayon kay; ayon
kina; batay sa; batay sa mga; batay kay; batay kina; para sa; para sa mga; para kay;
para kina; mula sa pananaw ng; sa paningin ng; sa paningin ng mga; alinsunod sa)
97
a. Alinsunod sa bagong batas, bawal na ang kontrakwalisasyon.
7. Pagpapahayag ng pagsang-ayon, di- pagsang-ayon at di-ganap na pagsang-ayon.

(kung gayon; kung ganoon; dahil dito, samakatwid; kung kaya)
a. Malaki ang badyet na inilaan para sa Kagawaran ng Edukasyon. Kung
gayon, walang dahilan upang hindi kumuha ng dagdag na sweldo ang mga
guro.
8. Pagpapahayag ng probabilidad, kakayahan, o paninindigan (maaari; pwede;

posible; marahil; siguro; sigurado; tiyak).
a. Posibleng maubos ang suplay ng bigas kapag hindi tayo umangkat sa
ibang bansa.
LY
9. Pagpapahayag ng pagbabago ng paksa o tagpuan (gayunman; ganoon pa man;
ON
gayunpaman; sa kabilang dako; sa kabilang banda; sa isang banda; samantala)
a. Malayo na ang narating ng mga feminista. Sa kabilang dako, ang mga
LGBTQ+ ay nagsusumikap pa ring matanggap nang lubusan ng ating
E
lipunan.
US
10. Pagpapahayag ng pagbibigay-linaw sa isang ideya, pagbubuod at paglalahat (sa
madaling salita; sa madaling sabi; bilang paglilinaw; kung gayon; samakatwid;
T
kaya; bilang pagwawakas; bilang konklusyon)
EN
a. Bilang pangwakas, nais kong ipaalam sa inyong lahat na ang inyong

dagdag na sahod ay ibibigay na bukas.
UD
11. Pagpapahayag ng halimbawa (bilang halimbawa; ilan sa mga halimbawa)

a. Ilan sa mga halimbawa ng prutas ay mangga, bayabas at papaya.
ST
12. Pagpapahayag ng pagpapatunay (bilang pagpapatunay; patunay nito).

U
a. Disiplinado na ang mga STEMSection 2. Patunay nito, sila'y pumipila sa

pagbibili ng aklat sa CPU Student Service Enterprise.
CP
13. Pagpapahayag ng kabaligtaran/taliwasan (taliwas nito; taliwas rito; taliwas

R
riyan; taliwas sa ulat; taliwas sa paniniwala; bagkus)

FO
a. Taliwas sa naunang ulat, dalawampu lamang ang nabigyan ng pabahay.
14. Pagpapahayag ng pagsusunuran ng kalagayan o pangyayari (kasunod nito;

kasunod niyan).
a. Natapos na rin ang imbestigasyon tungkol sa kontrobersya ng Dengvaxia.
Kasunod nito, ihain na rin ang kaso laban sa mga kinauukulan.
15. Pagpapahayag ng pag-uugnayan ng mga pangungusap o talata (kaugnay nito,

kaugnay niyan)
a. Laganap ang droga. Kaugnay nito, lumalaganap din ang krimen.
98
16. Pagpapahayag ng sabay na kalagayan o pangyayari (kasabay nito, kasabay niyan,
kaalinsabay nito' kaalinsabay niyan)
a. Tayo ngayo'y nasa panahon na ng teknolohiya. Kaalinsabay nito, dapat na
maging computer literate ang bawat isa.
11. Kohesyong Gramatikal
Kohesyong gramatikal ang mga salitang nagsisilbing pananda upang maging

hindi paulit-ulit ang mga salita (https://www.slideshare.net/mobile/
charlenedianereyes/ kohesyong-gramatikal-at-uri-ng-pang-abay).
Halimbawa:
LY
a. Sa erport na ito tayo unang nagkita, dito kita unang nakilala.
b. Si Vangie ang bunso sa magkakapatid. Siya ang natatanging babae sa kanila.
ON
Dalawa ang Kohesyong Gramatikal:
E
Ÿ Anapora- panghalip na ginagamit sa hulihan bilang pananda sa pinalitang
pangngalan sa unahan.
US
a. Kung papasok si Abner sa klase bukas, pakisabi lang na ibig ko siyang
makausap.
T
Ÿ Katapora- panghalip na ginagamit sa unahan bilang pananda sa pinalitang
EN
pangngalan sa hulihan.
a. Nabili niya ang pinapangarap na SUV, kaya masayang-masaya na si
UD
Joshua.
12. Mga Uri ng Pangatnig

ST
1. Nag-uugnay ng magkatimbang na yunit

U
a. Pamukod - o, ni, maging, man

b. Panalungat o paninsay- at, pati, maging, subalit, ngunit, datapwat
CP
bagaman, saka, habang

2. Nag-uugnay ng di- magkatimbang na unit
R
a. Panubali- kung, kapag/pag

FO
b. Pananhi- dahil sa, sapagkat/pag

c. Panlinaw- kaya, kung gayon, sana
13. Mga Uri ng Sugnay
Ano ang sugnay? Tinatawag itong “clause” sa Ingles. Lipon ito ng mga
salitang may paksa at panaguri na maaaring buo o hindi ang diwa.
1. Sugnay na makapag-iisa- nagtataglay ng buong diwa o kaisipan

1.1. Tapos ko na ang aking takdang-aralin dahil ginawa ko ito kagabi.
99
1.2. Maiiwasan ng mga bata ang sakit tuwing tag-araw kung palagi silang
umiinom ng Vitamin C.
2. Sugnay na di- makapag-iisa- hindi buo ang diwa ng ipinahahayag; mayroon

ding paksa at panaguri.
2.1. Tutulungan ko sina ama at ina kung ako ay makakapagtapos ng aking
pag-aaral.
2.2. Labis ang pagtitipid ng mga ilaw ng tahanan dahil sa mahal ang mga
bilihin ngayon.
14. Uri ng Pangungusap Ayon sa Kayarian
LY
1. Payak- nagpapahayag ng isang diwa o kaisipan.
1.a. Mahal ang mga bilihin ngayon.
ON
2.a. Dapat nating ingatan ang ating likas na yaman.
2. Tambalan- pinag-uugnay sa isa ang dalawa o mahigit pang mga kaisipan.
E
Binubuo ito ng dalawa o mahigit pang mga payak na pangungusap o dalawa o
US
mahigit pang sugnay na makapag-iisa at pinag-uugnay ng mga pangatnig
tulad ng: at, saka, pati, ngunit, datapwat, subalit, maging.
2.a. Maglalaba sana ako ngunit walang tubig na maaaring gamitin.
T
2.b. Si Betty ay magluluto at ikaw ay maglilinis ng bakuran.
EN
3. Hugnayan- binubuo ng isang sugnay na makapag-iisa o higit pang sugnay na

UD
makapag-iisa. Pinag-uugnay ito ng kung, kapag, samantala, habang, sapagkat,

upang, nang, dahil sa, palibhasa, na at nang.
3.a. Nasira ang kamera habang ginagamit ng anak niya.
ST
3.b. Guguho ang mundo kung mawawala ka sa piling ko.

U
4. Langkapan- binubuo ito ng dalawa o mahigit pang sugnay makapag-iisa at isa

pang sugnay na di- makapag-iisa.
CP
4.a. Si Remia ay mag-aaral ng Tourism Management at si Lucy ay kukuha ng

kursong Hospitality Management palibhasa'y hilig nila ang mga ito.
R
4.b. Nang magkaroon ng meting, ang tagapayo ay hindi dumating at ang

FO
tagapangulo naman ay nagkasakit.
15. Pagbuo ng Pangungusap
May kaisahan ang pangungusap kung ang bawat bahagi nito ay tumutulong
para maihayag nang malinaw ang pangunahing diwa nito. Upang matiyak ang
kaisahan sa pagbuo ng pangungusap, dapat tandaan ang sumusunod (Bernales et al.,
2012):
a. Dapat nagkakaisa ang mga aspekto ng pandiwa (tenses of the verb) sa
pangungusap.
100
Di-nagkakaisa: Nagsialis at nagsisiuwian na ang mga estudyante ni G. Cruz.
Nagkakaisa: Nagsialis at nagsiuwi na ang mga estudyante ni G. Cruz.
b. Huwag pagsamahin sa pangungusap ang hindi magkakaugnay na kaisipan.

Di-magkakaugnay: Hindi uunlad ang ating bansa kapag hindi natin ito
minamahal, at nahilig tayo sa kalayawan.
Wasto: Hindi uunlad ang ating bansa kapag hindi natin ito minamahal.
c. Tiyakin ang timbang na ideya at paralelismo sa loob ng pangungusap.

Di-timbang: Matapos magsilaro ay agad na nagbalot ng gamit ang mga
atleta.
Timbang: Matapos magsilaro ay agad na nagsipagbalot ng mga gamit ang
LY
mga atleta.
Di-paralel: Ang pag-eehersesyo at masustansyang pagkain ay mahalaga sa
ON
pagpapabuti ng ating kalusugan.
Paralel: Ang pag-eehersesyo at pagkain ng mga masustansyang pagkain
ay mahalaga sa pagpapabuti ng ating kalusugan.
E
pantulong na sugnay. US
d. Gawing malinaw sa pangungusap kung alin ang pangunahing sugnay at ang
Hindi malinaw: Dahil sa ayaw ko iyon, hindi ko binili ang relo.

T
Malinaw: Dahil sa ayaw ko sa relo, hindi ko iyon binili.
EN
e. Gamitin ang tinig na balintiyak ng pandiwa kapag ang simuno ng pangungusap

UD
ay hindi siyang gumagawa ng kilos.

Mali: Si Christine ay kinuha ang lumang aklat sa mesa.
Tama: Ang lumang aklat sa mesa ay kinuha ni Christine.
ST
Tama: Kinuha ni Christine ang lumang aklat sa mesa.

U
f. Huwag ilayo ang salitang panuring sa tinuturingang salita.

Malayo: Maganda ang musikang pinakinggan ko talaga.
CP
Malapit: Maganda talaga ang musikang pinakinggan ko.

R
g. Sa Filipino, nauuna ang panaguri kaysa simuno sa karaniwang ayos ng

FO
pangungusap.
Nauuna ang simuno: Si Julius ay mabait na bata.
Nauuna ang panaguri: Mabait na bata si Julius.
h. Iwasan ang pagsama-sama ng maraming kaisipan sa isang pangungusap.

Hindi mabisa: Ang pag-eehersisyo gaya ng paglalaro ng basketbol tuwing
walang pasok ng mga batang lalaki ay nakaaaliw.
Mabisa: Ang pag-eehersisyo, gaya ng paglalaro ng basketbol ay
nakalilibang.
101
16. Mga Bahagi ng Pananalita
Ang balarila o gramatika ng wika ay nakasalalay sa mga salitang pangnillaman.

Ang mga ito ay siyang nagtatakda ng mga pangunahing kahulugan (Maglaya,
et.al.,2003). Ang mga bahagi ng pananalita (parts of speech) sa Filipino ay:
1. Pangngalan- panawag ito sa ngalan ng tao, hayop, bagay, pook, at pangyayari.
Mga Uri ng Pangngalan:
a. Pantangi- tanging pangalan ng tao, hayop, bagay, lugar o pangyayari;

isinusulat na nagsisimula sa malaking titik.
LY
Halimbawa: Mario, Brownie, Bicol, Linggo ng Wika
b. Pambalana- tumutukoy sa pangkalahatang ngalan ng tao, hayop, bagay,
ON
pook, o pangyayari.
Halimbawa: bata, kambing, aklat, nayon, piyesta
E
Kailanan ng Pangngalan
US
a. Isahan- Hal: ang kapatid, si nanay, ang gumamela
b. Dalawahan- Hal: magkapatid, dalawang nanay, dalawang gumamela
c. Maramihan- Hal: magkakapatid, mga nanay, mga gumamela
T
EN
Kasarian ng Pangngalan
1. Panlalaki- lolo, ama, kuya, ninong, tandang, Don Juan
UD
2. Pambabae- ina, modista, ate, ninang, dalaga, Gng. Ramos

3. Di-tiyak (di alam kung lalaki o babae)- mag-aaral, pamangkin, panauhin,
guro
ST
4. Walang kasarian- (nauukol sa mga bagay at lugar) – Boracay, lunsod,

puno, papel, aklat, Rose Memorial Auditorium
U
CP
Kalikasan ng Pangngalan
a. Likas- kung ito ay talagang salitang Filipino sa mula't mula pa at ito ay

R
salitang-ugat (root word).- tala, ilog, araw bathala, apoy, ligaya

FO
b. Likha- kung ito'y yari ng mga pantas sa wika o dalubhasa sa wika; agham,
talatinigan, sining, balarila
c. Ligaw- mga salitang hinango o hiniram sa mga salitang banyaga –
demokrasya, hopia, butones, relihiyon
Kayarian o Anyo ng Pangngalan
1. Payak- binubuo ng salitang-ugat lamang.- radyo, musika, tasa, isda

2. Maylapi- binubuo ng salitang maylapi- magpinsan, kabataan, palayan,
bukirin
3. Inuulit- ang salitang-ugat o unang pantig ng salitang-ugat ay inuulit-
102
bahay-bahay, araw-araw, ari-arian
4. Tambalan- dalawang salitang pinagtambal upang makabuo ng bagong
salita- silid-aralan (di-tambalang ganap), bahaghari (tambalang ganap)
2. Panghalip- salitang panghalili sa ngalan ng tao, bagay, hayop, pook at pangyayari
Mga Uri ng Panghalip
1. Panao- panghalili sa ngalan ng tao, bagay, hayop, pook at pangyayari.

May tatlong panauhan ito: unang panauhan, ikalawang panauhan, ikatlong
panauhan.
Ÿ Unang panauhan- ako, ko, kami tayo
LY
Ÿ Ikalawang panauhan- ikaw, ka, kayo, inyo, ninyo
Ÿ Ikatlong panauhan- siya, sila, nila, kanya, kanila
ON
2. Pamatlig- panghalip na ginagamit sa paguturo ng tao, bagay, pook at
pangyayari ito, iyan, iyon, dito, doon, ganito, ganyan, ganoon, ganire
3. Pananong- ginagamit sa pagtatanong ng tao, bagay, pook, at pangyayari
E
sino, ano, alin, kanino, magkano, kalian, ilan, sinu-sino, atbp.
US
4. Panaklaw- nagsasabi ng dami o bilang ng tao, bagay, pook at pangyayari
kapwa,lahat, madla, sinuman, alinman,pawang, anuman
T
3. Pandiwa- nagsasaad ng kilos o galaw ng lipon ng salita sa mga pangungusap
EN
Mga Aspekto ng Pandiwa

UD
1. Perpektibo- kapag ang kilos ay nasimulan at natapos na: nagbasa, sinabi,

itinago, sinamahan, natulog, tumakbo
ST
2. Imperpektibo- kung ang kilos ay sinimulan na ngunit itinutuloy pa o

kasalukuyang nagaganap: nagbabasa, sinasabi, sinasamahan, natutulog,
U
tumatakbo
3. Kontemplatibo- kapag ang kilos ay gagawin o mangyayari pa lamang:
CP
mag-iipon, bibigyan, sasali, tatakbo, ipagsasabi, aayusin

R
Mga Tinig ng Pandiwa

FO
Dalawa ang tinig ng pandiwa: Tukuyan at Balintiyak

a. Tukuyan- (active voice) kapag ang paksa/simuno ay siyang gumagawa ng
kilos
1. Mga Brgy. Tanod ang humabol sa mga pasaway na lalaki.
b. Balintiyak- (passive voice) kapag hindi ang paksa o simuno ang gumanap
sa kilos ng pandiwa.
1. Ang mga pasaway na lalaki ay hinabol ng mga Bgy. Tanod.
103
4. Pang-uri
Ito ang mga salitang nagpapahayag ng katangian o mga salitang
naglalarawan.
Kaantasan ng Pang-uri:
1. Lantay- nag-iisa lamang ang tinutukoy o inilalarawan.

Ÿ Masipag na estudyante si Winston.
2. Pahambing- kapag may pinagtutulad o ping-iiba. Dalawa ang uri nito:

magkatulad at di-magkatulad.
Ÿ Simbango ng shampoo ni Elena ang shampoo ni Novie.
LY
Ÿ Higit na gusto ni Eric ang pagsayaw kaysa paglalaro ng basketbol.
ON
3. Pasukdol- ipinakilala nito ang pinakatampok sa lahat, o nangunguna sa
lahat ang katangian. Makikilala ito sa pamamagitan ng marker na: di-
hamak na, lubha, lalo, totoo, sukdulan ng, ubod ng, hari ng, napaka,
E
pinaka, saksakan ng.
US
Ÿ Totoong tapat sa kanyang kapwa si Punong Bgy. Jose del Rosario.
Ÿ Ubod ng ganda ang reyna sa piyesta.
T
Ÿ Si Alice ang pinakamatalino sa klase.
EN
Mga Pang-uring Pamilang

UD
a. Patakaran/Kardinal- likas ang mga bilang na ito

Halimbawa: isa, dalawa…..sandaan, sanlibo, sanlaksa (10,000)
ST
sangyuta (100,000) sang-angaw/sangmilyon, sangbilyon

U
b. Panunuran/Ordinal- mga bilang na naghahayag ng pagka sunud-sunod,

pagkakahanay, baitang o antas.
CP
Halimbawa: una/pang-una, pangalawa/ ikalawa, pansampu/ikasampu

R
c. Pamahagi/Fraksyunal- ginagamit sa pagbabahagi o pagbubukod ng

FO
ilang hati sa isang kabuuan.

Halimbawa: kalahati (1/2), tigsampu, 5 porsyento
d. Patakda- ginagamit sa pagsasabi ng tiyak na bilang; nasa anyo ng parsyal

na pag-uulit
Halimbawa: iisa, dadalawa, lilibuhin, dadaanin
104
5. Pang-abay- bahagi ng pananalita na nagbibigay turing sa pandiwa, sa pang-uri o
kapwa pang-abay.
Halimbawa: Nagbibigay turing sa Pandiwa:

1. Malumanay niyang sinabi sa ama niya ang totoong nangyari.
Halimbawa: Nagbibigay turing sa Pang-uri
1. Totoong masikap na anak si Leandro.
Halimbawa: Nagbibgay turing sa kapwa Pang-abay
1. Talagang maraming kinuha sa bukid ang mga magsasaka.
Mga Uri ng Pang-abay
LY
1. Pamanahon- sumasagot sa tanong na kailan at nagsasaad ito ng panahon.
• Balang-araw ay magtatagumpay rin siya bilang abogado.
ON
2. Panlunan- nagsasaad ng pook o lunan at sumasagot sa tanong na saan.
Ÿ Maghintay ako sa aklatan kung hindi tayo magkita sa OV-205.
E
pandiwa sa pangungusap. US
3. Panggaano- sinasaad nito ang dami, bilang, o halaga ng binabanggit na
• Maraming naghihitay na mga mag-aaral sa opisina ng Registrar.

T
EN
4. Pamaraan- sinasabi nito kung paano naganap ang kilos ng pandiwa.

• Patakbong sinalubong ni Myka si Ramil.
UD
5. Pang-agam- nagpapahayag ng pag-aalinlangan o kawalan ng katiyakan

• Tila hahabulin ng aso ang pusa na iyon.
ST
6. Panang-ayon- nagsasaad ng pagkatig o pagpayag

U
• Totoong matulungin ang kanilang mayor.

CP
7. Pananggi- nagsasaad ng pagsalungat, pagtanggi o pagbabawal

• Huwag mong galawin ang larawan sa mesa.
R
FO
8. Panulad- ginagamit sa paghahambing ng kilos o galaw ng pandiwa o kaya'y

paghahambing ng mga pang-uri.
• Lubhang masipag magbasa at magbalik-aral ang pinsan niya.
9. Panunuran- tumutukoy sa ayos ng pagkakasunud-sunod sa hanay o

kalagayan
• Kahuli-hulihang nagsalita ang paborito kong kandidato.
105
10. Pamitagan- nagsasaad ng paggalang o pagsasaalang-alang
• Mawalang-galang nga po. Pwede bang magtanong?
11. Pananong- ginagamit ito sa pagtatanong

• Gaano ba kadalas ang pagkikita ninyong tatlo?
12. Panturing- nagsasaad ng pagkilala ng utang na loob o kasiyahang loob

• Salamat na lamang at di ka pinarusahan ng iyong ina.
LY
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
106
Subukin Natin
PAGSUSULIT BILANG 10

I. Ayos ng Pangungusap
Panuto: Gawing di-karaniwang pangungusap kapag ang pangungusap ay
karaniwan, at gawing karaniwang pangungusap kapag ito'y di-
karaniwan:
1. Ang mga estudyante ay abala sa paggawa ng kanilang proyekto.
LY
ON
2. Mahusay na basketbolista ng Lucrias University si Adrian.
E
3. Nag-usap ang mga empleyado at administrasyon ng Zheka Department Store
tungkol sa bagong eskedyul ng kanilang bakasyon.
US
4. Ang globalisasyon ay daan tungo sa malayang kalakalan.
T
EN
5. Inatasan ng Presidente ang mga pinuno ng iba't ibang ahensya ng gobyerno na

UD
maging tapat sa kanilang tungkulin.

ST
II. Uri ng Pangungusap Ayon sa Gamit

Panuto: Tukuyin ang uri ng pangungusap ayon sa gamit. Isulat ang iyong sagot
sa patlang sa kaliwa. Lagyan ng tamang bantas ang bawat pangungusap:
U
CP
________________ 1. Nagkamit ng unang gantimpala ang kalahok ng unang grupo
________________ 2. May kasama ba siya sa kanilang bahay

R
FO
________________ 3. Aray Ang sakit ng daliri ko
________________ 4. Pakilagay ng mga aklat na ito sa ating aklatan
________________ 5. Huwag Huwag mo kaming saktan
III. Pagbuo ng Pangungusap

Panuto: Dugtungan ang mga sumusunod upang maipahayag ang isang
katanggap-tanggap na pangungusap:
1. Umuunlad na ang lungsod ng Iloilo___________________________________

_______________________________________________________________
107
2. Para sa maganda kong kinabukasan_______________________________
________________________________________________________________
3. Tungkulin ko bilang anak sa aking mga magulang_________________________

__________________________________________________________
4. Kapag tapos na ako sa aking pag-aaral________________________________

____________________________________________________________
5. Tangkilikin ko ang sariling atin_______________________________________

_______________________________________________________________
IV. Aspekto ng Pandiwa
LY
Panuto: Salungguhitan ang pandiwa sa bawat pangungusap at tukuyin ang aspekto
nito. Isulat ang iyong sagot sa patlang sa kaliwa:
ON
________________1. Nilabhan ni ina ang aking barong.
E
________________ 2. Ayon sa kaniya, gagawin namin mamaya ang aming takda
US
________________ 3. Si Dolfo ay sumusulat ng kaniyang talumpati.
________________ 4. Bukas ko na lamang ibibigay sa iyo ang pera.

T
EN
________________ 5. Isang kundiman ang inawit ng nanalo sa timpalak.

UD
V. Bahagi ng pananalita
Panuto: Tukuyin kung anong bahagi ng pananalita ang nakapahilis na salita sa loob
ST
ng pangungusap. Isulat ang iyong sagot sa patlang sa kaliwa:
________________ 1. Matapang ang mga bayani ng Pilipinas.

U
CP
________________ 2. Si Jerry ay gumawa ng kanyang takda kahapon.
________________ 3. Ipinansulat ni Efren ang bago niyang bolpen.

R
FO
________________ 4. Kasimputi ng kanyang polo ang binili kong panyo.
________________ 5. Dapat tayo magtutulungan para sa ikauunlad ng ating bayan.
VI. Cohesive Devices

Panuto: Gamitin sa iyong sariling pangungusap ang sumusunod na cohesive
devices at tukuyin kung ano ang ipinahahayag ng bawat isa:
1. gayundin
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
108
2. dahil dito
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. samakatwid
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. batay sa mga
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
LY
5. sa kabilang dako
________________________________________________________________________
ON
__________________________________________________________________
E
VII. Pagbuo ng Pangugusap
Panuto: Iwasto ang sumusunod upang makabuo ng tumpak at katanggap-
tanggap na pangungusap:
US
1. Si Andreo ay sinulat ang tula tungkol kay Balagtas.
T
_______________________________________________________________
EN
_______________________________________________________________
UD
2. Iwasan ang sobrang pagtetext dapat ng mga estudyante.

_______________________________________________________________
________________________________________________________________
ST
3. Dumating ang anak niya agad sa ospital.

_______________________________________________________________
U
________________________________________________________________
CP
4. Tapos na ang programa at sila’y dumating.

_______________________________________________________________
R
________________________________________________________________
FO
5. Matapos ang mga bata magsilabasan ay agad nagpaalam kay Gng. Lamzon.
_______________________________________________________________
________________________________________________________________
109
FO
R
CP
U
ST
UD
110
EN
T
US
E
ON
LY
Ikatlong Bahagi
LY
ON
E
US
T
MGA PANANALIKSIK
EN
SA WIKANG FILIPINO
UD
ST
AT KULTURANG PILIPINO
U
CP
R
FO
111
Aralin 15
MGA SALITA SA FILIPINO
NA WALANG TIYAK NA TUMBAS SA INGLES

a. naipaliwanag ang konseptong taglay ng mga salita sa Filipino na
walang tiyak na tumbas sa Ingles;
b. nakapagbahagi sa klase ng resulta ng sarbey o pagtanong-tanong
LY
hinggil sa implikasyon o ipinapahiwatig ng pagsambit ng mga
salitang walang tumbas sa Ingles sa komunikasyon;
c. nakalahok sa laro na “Gulong ng Salita” na may sapat na kasiyahan
ON
at pagkatuto sa kahulugang taglay ng mga salitang walang tiyak na
tumbas sa Ingles.
E
Talakayin Natin US
T
Isa sa mga katangian ng bawat wika sa mundo ay may sarili itong
EN
kakanyahan. Ito ang taglay na kalakasan ng isang wika na ikinatatangi sa iba.

Pinalilitaw ng katangiang ito ang kapangyarihang maaaring maidudulot nito sa
UD
pagpapayabong ng wikang ito para sa komunikasyon ng mga taong gumagamit nito.

Ang kakanyahang ito ng wika ay nagpapayabong din sa panitikan nito, gayundin ang
ST
mga gawaing pananaliksik sa larangang pang-akademiko. Napakahalagang papel

ang ginagampanan ng wikang Filipino sa edukasyon; lunsaran ito ng karunungan at
tulay sa pag-unlad ng bansang gumagamit nito.
U
CP
Ang Filipino na kinikilalang pambansang wika ng Pilipinas at opisyal na

wika (de jure at de facto) ay may kanya ring natatanging kakanyahan. Isa sa mga
nakakatawag pansin sa wikang ito ay ang mga salitang ginagamit ng masang Pilipino
R
sa kanilang pang-araw-araw na pakikihalubilo sa kapwa Pilipino o dayo. Makikita sa

FO
mga salitang ito o pahayag kung paano ang isang Pilipino mag-isip, magdamdam,
magpahayag ng sariling perspektibo sa mga bagay-bagay na nakapaligid sa kanya.
Ang mga salita o pahayag na ito ay may malaking kaugnayan sa mga paniniwala, at
sariling persepsyon ng bawat Pilipino sa isang sitwasyon o sa isang tao. Ito'y
maaaring nagbibigay ng kahulugang positibo o negatibo, depende sa konteksto ng
pinagagamitan nito. Sinasabi na ang mga salitang ito ay walang katumbas o salin sa
Ingles. Kung mayroon man ay hindi na tuwiran ang pagpapahayag kundi ang
paliwanag na mismo o ang konsepto na kailangang maintindihan ng nakikinig
lalong-lalo na.
112
Ilan sa mga salitang Filipino na walang tiyak na tumbas sa Ingles ay makikita
sa manghad sa ibaba:
basta ewan baduy panghi

umay baldog lambing kuwan
bangungot kilig pitik usog
tampo pasma pagpag gigil
sumbat ngilo pasalubong libag
kaning tutong ngalay kulit sigurista
alimpungat pikon daw diskarte
pambahay sayang lihi sumbat
LY
Gawin Natin
ON
1. Saliksikin ang kahulugan ng mga salitang ito at alamin ang etimolohiya
(pinagmulan) at konteksto/sitwasyon na kadalasang ginagamit ang mga ito sa
E
komunikasyon.
US
2. Magkaroon ng sarbey o magtanong-tanong sa mga tao kung ano ang maaaring
implikasyon o ipinapahiwatig sa pagsambit o paggamit ng mga salitang ito sa
T
nagsasalita at higit sa lahat sa kinakausap.
EN
3. Magsaliklik pa ng mga dagdag na salita sa listahan na walang tiyak na tumbas sa

Ingles. Maaari ring mga salitang/terminolohiyang rehiyunal na walang tiyak na
UD
tumbas sa ibang wika (Tagalog o Ingles) at ibahagi sa klase ang kahulugan.

ST
4. Maghanda ng isang laro sa klase na may pamagat na “Gulong ng Salita”.
Mga kagamitang kailangan: kardbord na denisenyong gulong (wheel).

U
Hatiin ito sa walo na may leybel na: “Lights kamera aksyon”, Ala-Juan Luna Mo
CP
Ako”, “Tunog Mo, Tugma Ko”, “Pakahulugan Mo Ako”, “Bahagi ako ng

Pananalita”, “I- pangungusap Mo Ako”, “Kasingkahulugan Ko”, “Kasalungat Ko”.
R
Mekaniks: a. Bubunot ang mag-aaral/manlalaro ng salita sa basket.

FO
b. Paikutin nito ang gulong at kung saan nahinto na leybel ay yaong

gagawin ng mag-aaral/manlalaro. Hanggang sa lahat ay
nagkaroon ng panahong makalahok sa laro.
113
Aralin 16
ANG KONSEPTO NG PANAHON
SA KONTEKSTO NG KULTURANG FILIPINO

a. nakalista ng mga mahahalagang konsepto mula sa artikulo na may
kaugnayan sa konsepto ng panahon sa konteksto ng kulturang
Filipino;
b. naaanalisa ang nagagawang impak ng oras sa mga personal na
karanasan;
LY
c. naibabahagi sa klase ang resulta ng mga gawaing pananaliksik sa
lipunan at sa mga sanggunian (websites, journals atbp.) hinggil sa
ON
oras/panahon;
d. natutukoy ang mga katangiang Filipino sa pagsasagawa ng mga
gawain; at
E
e. aktibong nakakalahok sa mga gawain sa loob at labas ng klase.
US
T
Talakayin Natin
EN
Mapupuna palagi sa mga idinadaos na programa sa bansa ang hindi

UD
pagsisimula nito sa itinakdang oras, wika nga “Filipino Time” na palaging

inihahambing sa “American Time”. Ayon sa pag-aaral na isinagawa ni Maggay
(2002), napag-alamang hindi nagkukulang ang mga Filipino sa pagsasaalang-alang
ST
ng oras. Idinagdag niya na mayaman ang wikang Filipino sa mga salitang may
kinalaman sa oras, at maraming mga salawikain na nagsasaad ng kahalagahan ng
U
pagiging maagap at paghahanda sa anumang mangyayari sa kinabukasan ng mga

CP
Pilipino. Maraming pagkakatong dumarating sa takdang oras ang karamihan sa mga

Pilipino; mas maaga pa minsan; hindi pumapalya sa pinagkasunduang usapan, at
mabilis na isinasagawa at tinutupad ang takdang harapin at tapusin.
R
FO
Tinalakay sa bahaging “Ang Panahon sa Ating mga Interaksyon” sa aklat ni

Maggay (2002) na “Pahiwatig: Kagawiang Pangkomunikasyon ng Filipino” ang
mga dahilan kung bakit balewala sa mga Filipino ang mahuli, at gagawin ang lahat
huwag lamang mahuli. Binalangkas sa bahaging ito ng kanyang aklat ang pag-unawa
ng Filipino sa konsepto ng panahon, isang pagkakaiba na madalas pagmulan ng di
pagkakaintindihan at mga lihis na pananaw. Ang mababasa sa mga sumusunod na
talakayan ay hango sa nabanggit na aklat ni Maggay.
114
Pangyayari bilang Panahon
Ayon sa pag-aaral ni Henson (1978, sa Maggay, 2002) sa Tiaong, Quezon sa

konsepto ng panahon, napag-alaman na ang panahon ay winawari ayon sa sari-saring
pangyayari at hindi ayon sa pormal at unipormeng sukat ng paglakad ng orasan. Ang
panahon sa mga taganayon ay tumatakbo alinsunod sa mga pangyayaring
nagaganap. Ang mga palatandaan para rito ay:
a. Pagbabago ng klima- (tag-ulan, tag-init, panahon ng mangga, panahon ng ani

atbp.)
b. Kalagayan ng lipunan o pamahalaan- (noong panahon ng Hapon, noong
umupo ang Ita bilang kapitan del baryo atbp.)
LY
c. Pagbabago sa kanilang kamalayan o pagkatao- (“noong kabataan”, “noong
kalakasan” atbp.)
ON
d. Ang pagdating ng mga makabagong bagay at pamamaraan sa pamumuhay-
(nang magkaroon ng elektrisidad sa baryo atbp.)
E
Tinitingnan ang panahon sa pananaw na ito bilang goma na elastiko. Minsan
US
nararanasang mabilis ang takbo ng panahon, minsan napakabagal, kabagot-bagot ,
dala ng kawalan ng mga pangyayari. Ang ganitong pananaw sa panahon ay
nakaangkla sa mga palatandaang labas sa mekanikal na pag-usad ng orasan.
T
Halimbawa, ang magsasaka ay hahayo na sa bukid sa pagtilaok ng manok upang
EN
bumungkal ng lupa bago pa sumikat ang araw. Mamahinga siya bago pa man ang
katanghalian upang maiwasan ang tindi ng sikat ng araw. Hindi ito katamaran o
UD
pagsasayang ng oras, ito'y pakikiayon sa daloy ng buhay, sumasakay, nakikibagay sa

ritmo ng kalikasan.
ST
Madadama rin ito sa lungsod kahit na ang mga tao rito ay gumagamit ng
orasan sa paglipas ng panahon. Halimbawa, sa mga okasyon, tatawag muna at
U
magtatanong kung sino na ang mga dumating, kung huli na ba ito, kung nag-umpisa
na at dadating pagkaraan ng tatlumpong minuto. Marahil dahil sa pag-iisip na hindi
CP
nagsisimula ang isang bagay dahil lamang sa pagpatak ng oras na itinakda. Sa halip,
mas matimbang na batayan ang mga personal na elemento tulad na lamang kung sino
R
na ang narorooon, kung mayroon nang nangyayari, kung tunay ngang nag-umpisa o
FO
wala pa ring nangyayari. Sa mga okasyon, ang hudyat na “oh sige na” dahil handa na
ang lahat ay ang pagsisimula ng programa at magtatapos lang kung kailangan ng
magtapos. Ngunit bago nito ay maraming hintayang naganap at pakiramdaman; o di
kaya'y mabilisang pagsasaayos bago magsimula. Magaling ang mga Pilipino sa
pabilisan, sa kara-karakang pag-agap sa nalalapit na deydlayn. Sa nangyaring Edsa
Rebolusyon, makikita ang dagliang pagsama-sama ng puwersa ng mga Pilipino sa
pagkalap ng kagamitan na kailangan sa pagnanais na magkaisa upang labanan ang
baluktot na pamahalaan.
115
Mga Salitang Filipino na Naghuhudyat ng Oras
Masasalamin sa wika ang pag-iral ng konsepto ng pagkamaagap sa panahon.

May mga bokabularyong nagpapahiwatig ng madalian at dagliang pagsabay sa mga
pangyayari. May mga salitang nagsasaad ng pag-aapura upang maabutan o
masakyan ang bilis ng mga nagbabantang pangyayari tulad ng: kandarapa,
rumaragasa, nagkukumahog. Kabilang din dito ang mga salitang nagpapahayag ng
kahandaang tumalima sa anumang bagay na nangangailangan ng mabilisang
pagtugon. Halimbawa: Karaka-raka, kagyat, dagli, kapagdakam. Sinasabing ang
isang bagay ay “biglaan” kung mabilis ang mga pangyayari at hindi inaasahan
“madalian” kung naganap sa madaling panahon; “mabilisan” kung kinakailangan
gawin sa gahol na panahon; at “paspasan” kung wari'y nakikipaghabulan at
LY
humahaginit sa tulin. Hindi lingid sa kulturang Filipino ang kababalaghang
nagagawa sa pabilisan.
ON
Mga Salawikaing Filipinong may Kaugnayan sa Oras
E
Ang kasabihang “Daig ng maagap ang masipag” ay matinding
US
nagpapahalaga sa pagagap ng pagkakatong dala ng pagkilos sa panahon kaysa
matiyaga ngunit malapagong na paggalaw sa araw-araw. Sinabi ni Balagtas na
“Kung maliligo ka'y sa tubig aagap ng hindi ng tabsing sa dagat.” Makikita ang
T
matalas na pandama sa kung ano ang hinihingi ng panahon, ang pagtatangi sa
EN
kabuluhan o saysay ng pangyayaring nagaganap at hindi sa kung gaano ito katagal o

kailan sinimulan at tatapusin. “Aanhin pa ang damo kung patay na ang kabayo?” ay
UD
isa pang salawikain na malinaw na nagpapahalaga sa pagsunod sa hinihingi ng

pagkakataon. Agapan ang anumang hampas ng itinakda ng panahon, ito'y higit na
pinapahalagahan kaysa pagbibilang ng oras.
ST
Ang mga halimbawa ay paninimbang sa panahon bilang isang pagkakataon

U
na dapat sundan:
“Ang mahuli sa sadsaran, baling sagwan ang daratnan”
CP
“Pagkagaling-galing man at huli ay wala pa ring mangyayari”

“Munti man ay Malaki kung sa panahon ay nangyari”
R
FO
Ang matalas na pakiramdam sa kahinugan ng panahon, ang matunog na paghinuha

sa mga bagay na itinatakda nito, ang maagap na pagsakay sa agos at bilis nito- ang
lahat ng ito ay kapasidad na dala ng kinagisnang kamalayan hinggil sa panahon. May
katutubong pagkamaagap at matalas na pagdama sa panahon ang Filipino. Higit
itong likas, organiko, at akma sapagkat nakatutok sa daloy at saysay ng mga
pangyayari at hindi lamang sa mekanikal na paggalaw ng mga kamay ng orasan.
116
“Wala pa, Heto na”
Mapapansin sa wikang Filipino na matindi at matalas ang pagkakahati ng

panahon sa dalawang kategorya ng kaganapan: ang kasalukuyang nangyayari o
nagaganap pa lamang; at ang naganap na o ang natapos ng pangyayari. Matagal na
ring napansin ng mga liggwista na hindi nagbibigay ng halaga ang Wikang Filipino
sa mga pandiwang panahunan. Maging Bisaya, Tagalog, Ilokano man, ang
sinasabing pinagkakaabalahan ay hindi ang panahunan, kundi ang isang aksyon,
kung tapos o di tapos, naganap na o hindi pa.
Sa pamamagitan ng palatandaan na gaya ng “na” at “pa”, nadiriin kung ang

isang bagay ay nagawa na o kasalukuyan pang ginaganap. Mahalaga ang kaganapan
LY
ng pangyayari at hindi kung ginagawa ang isang pangyayari. Kahit sa paggamit ng
Ingles, napupuna na hindi sapat ang pagsabing “I am done” o “I am finished”.
ON
Kailangang may dugtong na “already” gaya ng “I am done already”
Sa kamalayanng Filipino, hindi maaaring pilitin ang isang proseso o takbo ng
E
mga pangyayari. Hindi sapat na nakaiskedyul ang isang gawain upang ipatupad. Ang
US
pagpaliban nito ay hindi nangangahulugang mañana habit, kundi hinunuha na baka
hindi pa napapanahon. Ang pagsabi ng “saka na” ay nangangahulugang “Maghintay
muna tayo ng tamang panahon” at di pagpapabukas kaagad. Ang ningas kogon ay
T
sanhi ng pagdama sa mga pagbabago ng mga palatandaan sa pag-inog ng panahon.
EN
Bigay-todo sa simula dahil panahon na upang bigyan ng pansin. Kung ito'y

napapabayaan na sa bandang huli, dahil sa itinuturing itong hindi na mahalaga o
UD
angkop sa tawag ng panahon.
Ito ang dahilan kung bakit mabilis sumakay sa anumang pagbabago sa mga
ST
plano o lumihis sa mga itinakdang isasagawa ang mga Filipino. Kung hindi
susubaybayan ang katapusan ng isang bagay ayon sa pagkatatakda, malamang na
U
may ibang pangyayaring namamagitan na mas isinaalang-alang kaysa kasalukuyan.

Hindi nabibigla o nababalisa kung may di inaasahang pangyayari na mag-aantala sa
CP
mga nakasalang programa dahil nakaakma ang kamalayan sa daloy ng mga

pangyayari.
R
FO
Napupuna na ang mga Pilipino ay “flexible”, hindi natitinag o nababahala sa

biglaang pagsulpot ng mga pangyayari. Ito rin ang dahilan kung bakit pabago-bago
ang isip ng ilan sa pagdalo sa mga imbitasyon. Minsan ang isang organisasayon ay
tatawagan pa ang inimbatahan upang kumpirmahin kung dadating o hindi kahit may
pasabi ng “oo” sa umpisa. Inaakala na marami pa ang mga pangyayaring di
inaasahan na namamagitan mula sa panahon ng magsabi ng “oo” hanggang sa
pagdating ng itinakdang panahon.
Sanay maghintay ang Filipino, mahaba ang pisi nito sa puwang na nasa
pagitan ng pagsisimula at pagtatapos. Pag-aantabay at pag-asam na
117
ipinapahiwatigsa pamamagitan ng katagang “pa”. Kung maunawaan ang kulturang
napapaloob dito, masasabing bunga ito ng pag-aantabay sa pamumukadkad ng mga
ipinunlang binhi.
Katangiang Filipino- Polychronic
Sa larangan ng chronemics, ang pagsasabay-sabay ng mga ginagawa ay

tinatawag na polychronic. Ang linear o paisa-isang paghahanay ng mga gawain ay
tinatawag na monochronic. Halimbawa ang isang tindera sa palengke na hati ang
atensyon sa iba't ibang ginagawa. Makikita din ito sa mga naglalakad sa daan na may
kakayahang tumugon sa sanib-sanib na hinihingi ng pagkakataon. Maya-maya'y
kakawa'y sa kaibigang dumaan, hihinto at makipagkwentuhan muna sa mga
LY
nakasalubong, makikikumusta sa isa pang kaibigang naispatang dumaan, babalik sa
pakikipag-usap sa katabi, daraan sandali sa tindahan at bibili, makipag-usap muli, at
ON
saka lamang hahayo sa patutunguhan. Minsan tinitingnang bastos ang ganitong
kakulitan at pagpapalit ng atensyon ng mga di nakakaunawa ng kulturang Pinoy.
Hindi raw marunong pumila, nag-uunahan at nagsisiksikan, hindi taimtim sa
E
pakikinig; walang pagpapahalaga sa kinakausap sapagkat hindi nakatuon at kung
US
ano-ano ang pinag-uukulan ng pansin pansamantala. Hindi nauunawaan na ang mga
bagay na ito'y dala ng pagka-polychronic ng mga Filipino, ang kasanayang
umantabay sa iba't ibang pangyayari sa loob ng iisang sukat ng panahon.
T
EN
Masasabi ring ito ang dahilan kung bakit ang mga Filipino ay hindi
nakakaramdam ng inip sa paghihintay at hindi natitinag kung mabago mang bigla
UD
ang nakatakdang gagawin. Marami pang nagagawa ito sa paghihintay tulad ng

pagpunta sa grocery store, mag-ayos muna, magbasa ng libro at iba pang
pagkakaaliwan. Sa maikling salita, ang Filipino ay gagawa ng sari-saring
ST
pagkakaaliwan upang magamit ang panahong nabakante.

U
Kaganapan at Hindi Kailan

CP
Bukod sa nabanggit na pagka-polychronic ay ang paghahalo-halo ng

panahunan; halimbawa, “Bukas aalis na ako”. Ang kinabukasan at ang nakaraan ay
R
karaniwang pinagtatagpo-tagpo sa isang pangungusap. Tulad sa halimbawa, ang

FO
gagawing paglalakbay sa kinabukasan ay isinasaad sa kaganapan nito. Sa

pamamagitan ng katagang “na” nadiriin na ang napipintong pag-alis ay magaganap
na, nariyan na, at wari'y mangyaring magmadali kung anumang paghahanda ang
gagawin para dito. Ang masalimuot na paghahalo-halo na panahunan ay makikita sa
ilang pabago-bagong gamit ng “pa” at “na” sa mga halimbawang sumusunod:
a. “saka na”- ipagpaliban sa kinabukasan

“saka pa”- ipinagpaliban hanggang natapos na ang lahat at nahuli
b. “ngayon pa”- huli na sa ngayon; di bale na
c. “bukas pa”- sa malayo-layo pang hinaharap
118
“bukas na”- sa nalalapit na hinaharap
d. “Kanina pa”- nakalipas o nakaraan na
“Kani-kanina”- pansumandali pa lang; kalilipas o kararaan lang
e. “Noon pa”- matagal nang panahon ang nakaraan
“Noong noon pa”- napakatagal nang panahon ang nakakaraan
Mapapansin na ang gamit ng “pa” sa “saka pa” , “ngayon pa” at “kanina pa”
ay upang itampok ang paglipas ng pagkakataon o ng tamang panahon sa
pagsasagawa ng isang bagay. Hindi alintana kung ang panahunan nito ay sa
kasalukuyan (ngayon), sa nakaraan (kanina) o sa kahuli-hulihan (saka). Nakatuon
ang pansin sa kaganapan, sa panghihinayang o matinding pagkadama ng nakaraang
panahon at pagkakataon. Gayundin ang “na” sa “saka na” ay nagsasaad ng pagliliban
LY
sa hinaharap; samantalang ang gamit nito sa “ngayon na” ay bilang panggigiit na
panahon na upang isagawa o harapin ang nararapat gawin. Maliwanag ang ganitong
ON
pagsasalungat ng tinutukoy na panahunan sa dalawang pakahulugan sa “bukas na”;
ang isa ay “nagbabadya” na darating na ang bukas at kailangang ito'y paghandaan;
ang isa naman ay “ipinagpapaliban” sa kinabukasan ang isang bagay sa kasalukuyan.
E
US
Sa Tagalog ang inaasam na pangyayari ay makikita sa mga salitang- sandali,
teka, hintay, parating na, malapit na, mamaya pa/na (pag-aantabay) samantalang ang
kaganapan o pagsapit at idiniin at minamarkahan ng nariyan na, heto na (pag-agap sa
T
magaganap). Ang mga ganitong linggwistikang katangian ay senyal na sa pananaw,
EN
mahalaga ang panahon ng kaganapan at hindi ang oras kung kalian ito naganap.
Malakas ang tensyon sa pagitan ng “now” at “not yet”, ang “naririto na” sa
UD
kasalukuyan at ang “parating pa” lang sa kinabukasan.
Madalas ay di tiyak at lihis ang pagtatantiya ng oras; gayundin sa pagbibigay

ST
ng direksyon, halimbawa: “nariyan lang” o “malapit lang” kahit na ilang bundok pa

ang aakyatin o batis na tatawirin. Ang “alas-nuebe” ay maaring isang buong umaga.
U
Ang ganitong di katiyakan ay gawa din sa pagkakatuon sa kaganapan o daloy ng

pangyayari. Madalas ginagamit ang “kanina”, “kamakailan”, “kamakalawa”, o
CP
“noon” para sa mga bagay na nakaraan na; at ang “samakalawa”, “bukas”,

“mamaya” para sa mangyayari sa hinaharap. Walang matinding pangangailangan na
R
sabihin nang tiyak kung kailan naganap ito. Ang mahalaga ay tapos na ito o bukas pa.
FO
At dahil nakatuon ang atensyon sa pangyayaring nagaganap, hindi istandardisado

ang pagbibilang ng panahong lumipas. Maaaring sa kamalayan ang isang bahagi ng
panahon ay mahaba o maikli, mabilis o makupad, depende sa ginagamit na sukatan.
Ang mga Filipino noong unang panahon ay nagbibilang ng oras ayon sa

posisyon at init ng araw. Nahuhulaan nila nang tiyak at masinop ang takbo ng oras sa
isang araw kahit walang orasan. Sa mga Bisaya at Tagalog halimbawa, ginagamit
ang ganitong mga salita sa umaagos na panahon:
Tigburugtu- alas-kwatro ng umaga; madaling-araw-agaw-dilim ang liwanag

Bukang-liwayway- mga bandang alas-singko ng umaga; sumilip na ang araw
119
Paranugpu- alas-seis ng umaga; oras ng pagpapagaspas ng pakpak ng mga
manok
Kasikatang-araw- bandang alas-diyes ng umaga
Tig-ilitlog- malapit na sa katanghalian; oras ng pangingitlog ng mga manok
Tupung-tupung- tanghaling tapat, kainitan ng araw
Ituyug-kulaw- alas-dos ng hapon
Tigbalahug- alas-kwatro ng hapon; oras ng pagpapakain sa mga baboy
Dapithapon- mga alas-singko ng hapon; umpisa ng paglubog ng araw
Masinum- alas-seis ng gabi; lubog na ang araw
Takipsilim- pag-aagaw ng liwanag at dilim
Gabi- madilim na
Tig-iyapun- alas-otso ng gabi, oras ng hapunan
LY
Tig-baranig- alas-diyes ng gabi; oras ng paglalatag ng banig
Nang pamalu- hatinggabi o kalaliman ng gabi
ON
Sa isang pag-aaral ng mga media habit ng kanayunan, halimbawa, napag-
alaman na ang karaniwang ginagamit na mga sukatan sa pananaliksik dito ay hindi
E
angkop sapagkat hindi nakaumang o nakatugon sa iba't ibang sukatan na may
US
kabuluhan sa mga taganayon. Sa ilang sukatang makahulugan sa nakakaraming
Filipino maitatampok ang mga sumusunod:
T
a. Sapagkat karamihan sa naninirahan sa mga bukirin, malakas pa rin ang
EN
pandama sa mga palatandaang mababasa sa mga pagbabago sa kalikasan,

halimbawa: “pagtilaok ng manok”, “pagputi ng uwak”, “nang lumindol”,
UD
“nang dumaan ang Yolanda”

b. Halos lahat ng Filipino, tagalungsod man o taganayon ay sumusunod sa
takbo ng pangyayari: “noong peace time”, “panahon ng Hapon noon”,
ST
“panahon ng liberation”, “noong nagkakaroon ng pagpapatubig dito”,

“kapag nakatapos na sa pakikigapas si Boy”, “paminsan-minsan kapag
U
may pagkakataon”.
CP
Dahil dito ay hindi maigting ang pagkatali sa kamalayan sa pagsisimula at

pagtatapos ng araw. Hindi tulad ng iba na nagtatanong “How's your day?” na ang ibig
R
sabihin ay kung ano ang nagawa mo sa buong araw. Marami ang bihirang magsuri
FO
kung ano ang nagawa sa pagtatapos ng araw; ang mahalaga'y walang gusot at masaya
o naging kaaya-aya. Hindi naging interesado sa pagsasara, sa pakikiramdam na
lumipas na naman ang isang araw at ano ba ang nagawa.
Pabago-bago ang sukatan, at ayon sa mga pagkakatong nagbigay-bunga sa

pagkahuli o pagkaantala, maaari itong patawarin o pagbigyan. Ang mga hangganan
hinggil sa kung hanggang kalian maghihintay o kung gaano katagal maaaring
magpahuli nang hindi nang-iinsulto sa kapwa ay palaging ayon sa bigat ng
kadahilanan na dala ng pagkakaton. “Natrapik ako”, “Baha sa amin”, “Brownout
kasi kaya hindi ko nagawa” ay ilan sa kadahilanang iniinda dahil batid na sa
maraming sitwasyon dito sa bansa ay wala po tayong kontrol o kapangyarihan.
120
May mga pamantayan ng pakikisalamuha sa lipunan na nagsasabing ang
pagkahuli ay tanda ng pagsaalang-alang sa kapwa. Halimbawa, marami ang sadyang
nagpapahuli sa pagpunta sa handaan at baka sabihing sila ay sabik o gutom, o kaya'y
hindi pa handa ang maybahay (Mendez, 1976). Ang lahat ng ito ay ilang lamang
halimbawa ng pagpapatibay ng obserbasyon na ang kulturang Pinoy ay may sariling
pakahulugan sa panahon at kailangang unawain ito mula sa loob at hindi mula sa
labas. Ito'y upang maiwasan ang pagkakabuhol-buhol ng inihanay na mga
pangyayari at ang di pagkakaunawaan hinggil sa mga mensaheng may kinalaman sa
panahon.
Gawin Natin
LY
I. Gawaing Pangkatan:
ON
A. kontekto ng kulturang Filipino. (Gawin ito sa klase).
B. Maghanap ng mga videos at artikulo sa pananaliksik na nagpapakita ng
pagpapahalaga sa panahon at ipakita ito sa klase.
E
C. Magsaliksik ng mga salitang nagbibigay halaga sa panahon. Gawin ito sa
at ibahagi sa klase. US
ibang wika tulad ng Hiligaynon o wika ng inyong lugar, gayundin sa Tagalog
D. Maglista ng mga natukoy na salawikan/kawikaan/tayutay/idyoma na

T
nagpapahalaga sa oras/panahon. Gawin ito sa ibang wika tulad ng
EN
Hiligaynon o wika ng inyong lugar, gayundin sa Tagalog at ibahagi sa klase.

E. Maglista ng mga sitwasyon o mga karanasan sa araw-araw na naglalarawan
na nalipasan na ng panahon o oras at hindi na maaaring maibabalik pa. (hal.
UD
naiwan ng eroplano).
F. Ano-anong mga sitwasyon o karanasan sa buhay na pinapalagay na:
ST
1. mabilis ang takbo ng panahon;

2. napakabagal ng oras/panahon;
3. naging kabagot-bagot ang takbo ng mga pangyayari?
U
CP
Pagkatapos ay ipaliwanag o tukuyin ang mga dahilan kung bakit naging

ganito ang persepsyon sa mga sitwasyong ito at ibahagi sa klase. Maaaring
gamitin ang mga emoticon sa ibaba sa paghahanay at pagklasipika ng mga
R
ito:
FO
G. Paghambingin ang buhay ng mga Filipino sa nayon at sa lungsod, kung

paano ang bawat isa umaayon sa oras. Ano-anong mga gawain/kaganapan
ang mahalagang iayon sa oras?
II. Gawaing Isahan:

A. Maglista ng mga inaabangang programa/pangyayari/petsa at
ilahad/ilarawan kung paano mo ito masasabing mabibigyang halaga at
ipaliwanag kung bakit kailangang maging ganito ang tugon mo.
121
B. Ano-anong maaaring ibubunga ng pagmamadali o paspasan at ang
pagiging mahinahon sa pagsagawa ng mga bagay? Sa alin ka nabibilang
kung pagbibigyan ka ng malaking bagay na tatrabahuhin? Bakit?
C. Nagamit mo na ba sa buhay mo ang pahayag na “It's not the right time
yet”? makailang beses?
D. Ano-anong mga sitwasyon sa buhay na masasabi mong karaka-raka ka sa
paggawa ngunit sa umpisa lang? Paano mo ito hinarap o tinugunan?
E. Sa anong bagay inihahambing mo ang oras, bakit?
LY
ON
E
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
122
Aralin 17
ANG KAHALAGAHAN NG PANLAPI
a. natukoy ang katangiang nangingibabaw sa panlaping Filipino;

b. nakasaliksik ng iba pang mga salita/kataga/pahayag sa Filipino na
may pareho o ibang katangian;
c. nakalahad ng dula-dulaan hinggil sa gamit ng mga salita/pahayag
na inilahad; at
LY
d. naisagawa ang mga gawain nang maayos at aktibo.
ON
Talakayin Natin
E
US
Ang wikang Filipino ay may maraming panlapi. Itinuturing itong moog ng
isang wika tulad ng Filipino. Binubuo ng pitong anyo ang paglalapi sa Filipino:
unlapi, gitlapi, hulapi, kabilaan, laguhan, pag-uunlapi + paggigitlapi at paggigitlapi
T
+ paghuhulapi. Ang mga panlaping ito ay may papel na pansikolohiya.
EN
Magkakaroon ng pagbabago sa kahulugan ang mga salita dahil sa panlapi.

Halimbawa, ang salitang “usap” kapag nilagyan ng unlaping “paki-“ ay naging
“pakiusap.” Ang unlaping “paki-“ ay ginagamit bilang isang paghiling na kung
UD
maaari ang sinasabi ng salitang-ugat ay gawin o isagawa ng taong kinakausap.

Bagamat ang salitang “usap” ay tumutukoy sa “conversation” o “pagtalakay” kapag
ST
naging pakiusap may makataong damdaming pumapasok. Nagiging “request”.

Tulad din ng salitang “dala” . “Yung dala, “carry” lang iyon. Pero kung “pakidala”
ubod ng hirap iwanan no'n. Mas maiiwanan mo pa ang talagang dala mo kaysa iyong
U
pakidala sa iyo. Dahil sa ito'y hinihingi ng kulturang Pilipino.

CP
Masasabi ring higit na maligoy ang Filipino sa pagpapahayag kung

damdamin ang kasangkot sa usapan. Ito'y bunga ng pag-iwas ng makasakit ng
R
damdamin. Kaya nga, may mga implikasyong sikolohikal maging ang pagpili sa
FO
panlaping “I” sa halip na “um” tulad sa salitang “kumausap” at “kinausap”. Tunay

may malaking papel na ginagampanan ang mga panlapi sa pagbubuo ng mga
terminolohiya at pag-unawa sa mga konsepto sa Sikolohiyang Pilipino.
123
Gawin Natin
I. Gawaing Pangkatan
A. Pag-aralan ang kahulugan, pinag-ugatan, gamit, katangian at iba pa ng mga
sumusunod na mga palasak na salita/pahayag sa kontekstong Pilipino:
1. “Peksman, walang iwanan”

2. “Hay naku”
3. “swak na swak”
4. “bro”
5. “sige”
6. “hindi ka na iba sa akin”
LY
7. “daw sa others ka”
ON
Maghanap pa ng ibang salita/mga pahayag na kauri nito at gawan ng
pagsusuri at ilahad sa klase.
E
B. Maghanda ng maikling dula-dulaan na gumagamit ng mga salita/pahayag na
inilahad sa itaas.
US
T
EN
UD
ST
U
CP
R
FO
124
Aralin 18
MGA PANANALIKSIK AT ABSTRAK
HINGGIL SA WIKA AT KULTURANG FILIPINO

a. nakatala ng mga mahahalagang konseptong may kaugnayan sa
paksa ng binasang mga pananaliksik;
b. nakapagsagawa ng mga sarbey hinggil sa mga kulturang lumilitaw
sa mga tiyak na pangkat ng mga tao na may parehong trabaho o
sitwasyon;
LY
c. nakapagbahagi sa klase ng mga kaugnay na pananaliksik sa kultura
at wika; at
ON
d. naidokumento nang maayos ang mga sarbey na ginawa at iba pa.
E
Talakayin Natin
US
May mahalagang papel na ginagampanan ang pananaliksik sa wika at kultura
T
ng mga mag-aaral sa Senior High School at sa kolehiyo tungo sa intelektwalisasyon
EN
ng wikang pambansa. Ito ay pangunahing adyendang pangwika ng bansa sa layuning

magamit ito sa karunungan at iskolarling talakayan. Ang resulta ng mga pananaliksik
UD
ay kailangang mailathala upang mabatid ng mga mag-aaral, edukador at mga

administrador sa pagpapaunlad ng sistema ng edukasyon at pagkamit ng layuning
pang-akademiko. Mababasa sa mga sumusunod na talataan ang paglalahad at
ST
pagtalakay ng mga saliksik na nagbibigay pokus sa wika at kulturang Filipino.

U
1. Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino

CP
(Konteksto ng K to 12). (Galileo Zafra. Katipunan Journal ng mga Pag-

aaral sa wika, sining, panitikan at kulturang Filipino, 2016)
R
Sa pananaliksik na ito lumitaw na may malaking ugnayan ang wika at

FO
kulturang Filipino. Ang “wika” ay sisidlan ng “kultura”. Ang kultura ay dinamiko,

kolektibo, at may ginagalawang konteksto. Pinag-aaralan ang panggramatikang
katangian ng wika at hinahalaw rito ang mga aspekto ng kulturang Filipino bilang
dulog sa pagtuturo ng wika at kultura. Narito ang mga halimbawa sa ilang bahagi ng
pananalita ng wikang Filipino na hinalaw sa nabanggit na pananaliksik:
125
Panghalip Panao
Sa pag-aaral ng mga panghalip panao- pinapalitaw ang pananaw ng mga

Filipino tungkol sa sarili at sa relasyon niya sa kapwa. Halimbawa, ang salitang
“kita” ay katumbas ng “ko” at “ikaw” ay sinasabing nagpapahiwatig ng pagkakalapit
ng nagsasalita sa kausap. Sa pahayag na “Mahal kita”, “kita” rito ay binubuo ng “ko”
at “ikaw”. Sa Ingles “I love you”, kung saan ang “you” ay katumbas ng “ikaw” sa
Filipino, hindi lumilitaw ang kahulugang ikaw at ako”.
Pang-uri
Sa pag-aaral ng pang-uri, pinatitingkad na walang negatibong
LY
paghahambing sa Filipino. Mayroon lamang “mas maganda” at “pinakamaganda”
na katumbas ng “more beautiful” at “most beautiful” ngunit walang katumbas ang
ON
“less beautiful” at “least beautiful”. Sinasabing nagpapahiwatig naman ito ng
positibong pananaw ng mga Filipino. Binibigyang pansin din na ang maraming
pang-uring hindi ginagamitan ng “ma” tulad ng “pangit”, “bastos”, “duwag”,
E
“sakim” ay pawang mga negatibong paglalarawan. Ang isang teorya, ang positibong
US
katangian, ang norm o pamantayan, kaya kapag may lihis sa pamantayang ito,
nagiging tuwiran ang paggamit ng salita at hindi na kailangan ng panlaping “ma”.
T
Pangngalan
EN
Sa pag-aaral ng mga pangngalan, karaniwang tinitingnan ang pangkatan ng

UD
mga salita sa iba't ibang domain o larang. Halimbawa, sa mga salitang may
kinalaman sa mag-anak, hiniram natin ang mga salitang “kuya”, “diko”, “sangko”
bilang katawagan sa mga kapatid na lalaki; at “ate”, “ditse”, “sanse” para naman sa
ST
mga kapatid na babae. Bukod sa indikasyon nito sa pagkakaroon ng magkakaibang

tungkulin at eskpektasyon sa mga anak sa loob ng pamilya kaya naman kailangang
U
may tiyak at tanging katawagan sa bawat anak. Sa mga termino para sa mag-anak pa
rin, mayroon tayong “biyenan”, “manugang”, “bayaw”, “hipag”, “bilas” na ang
CP
katumbas lahat sa Ingles ay “in-laws”.

R
Pinag-aaralan ang paggamit ng wika ayon sa kaangkupan nito sa konteksto

FO
ng isang kultura. Halimbawa, sinasabing mayaman ang kulturang Filipino sa mga

pahiwatig o mga di tuwirang pagpapaabot ng mensahe. Mayroon tayong parinig,
pasaring, pahaging, padaplis, paramdam, papansin. Naipapahayag ang mga ito sa
iba't ibang kombinasyon ng berbal at di berbal na paraan tulad ng ligoy, tampo, biro,
lambing, dabog, maktol. Dahil sa aspektong ito ng ating kultura, kailangan ding ituro
sa mga estudyante, halimbawa, kung paanong bibigyan ng kahulugan ang mga sagot
na “oo” o “hindi” ngunit tinutugunan ng: “tiyak”, “siguro” , “malamang”, “marahil”,
“titingnan ko”, “baka”, “bahala na”, “ewan”.
Ang kultura ay dinamiko, buhay na penomenong isinasabuhay araw-araw ng

mga tunay na tao magkakasama man o nag-iisa, habang dinaranas
126
angpinagsasaluhan nilang paraan ng pamumuhay at habang lumilikha ng kanilang
kasaysayan. Para kay Moran (2001), “ang kultura ay isang patuloy na nagbabagong
paraan ng pamumuhay ng isang grupo ng tao o pamayanan, binubuo ng
pinagsasaluhang mga produkto, batay sa pinagsasaluhang mga praktika o gawaing
nakaugnay sa pinagsasaluhang mga produkto, batay sa pinagsasaluhang mga
pananaw sa mundo at nakalugar sa tiyak na mga panlipunang konteksto”.
Batay sa depinisyong ito ng kultura, may limang dimensyon ang anumang

penomenong kultura, o sa madaling sabi, ang anumang paksang pangkultura. Ang
isang penomenong pangkultura ay kinasasangkutan ng nararanasang anyo o
estruktura (produkto) na ginagamit ng mga miyembro ng kultura (tao) sa kanilang
iba't ibang gawain (praktika) sa mga tiyak na panlipunang sitwasyon at grupo
LY
(pamayanan) na ginagabayan ng mga lantad at di lantad na mga paniniwala,
pagpapahalaga at saloobin (pananaw). Ang mga produkto, tao, praktika, pamayanan
ON
ay karaniwang hayag; karaniwan namang tago ang mga pananaw na siyang maaaring
palitawin sa pagsusuri. Sa pamamagitan ng pagtuklas at pagsusuri sa mga koneksyon
ng mga dimensyong ito, higit na makabubuo ng mas malalim at makabuluhang
E
larawan ng kultura. Upang lalong maunawaan ang pagpapakahulugan ni Moran
US
(2002) sa dimensyong ito ng kultura, gamiting halimbawa ang karanasan sa Farmer's
Market sa Quezon City
T
EN
Produkto
UD
Ang listahan ng produkto dito ay napakahaba- mula sa seksiyon ng isda, at

iba pang pagkaing-dagat, baboy at baka, manok, itlog, gulay, prutas, tuyo at daing,
hanggang sa seksiyon ng dry goods gaya ng mga de lata, mga kagamitang pambahay,
ST
bigas at iba pang produkto sa palengke bukod sa paninda. Sa seksiyon ng isda at

pagkaing dagat, naririto ang karaniwang makikita: Bangus, Tilapia, Galunggong,
U
Taningue, Lapu-lapu, Pla-pla, Tulingan, Hito, Tuna, Sapsap, Hasa-Hasa, Talakitok,

Tawilis, Hipon, Sugpo, Alimasag, Alimango, Talangka, Tahong, Halaan, Squid ring.
CP
Ngunit, mayroon ding di-gaanong pamilyar na pangalan: Tagunton, Bitilya, Bacoco,

Dapa, Samaral, Kitang.
R
FO
Sa paglilista pa lamang ng mga produkto sa seksiyon ng isda at pagkaing-

dagat sa palengke, may dagdag ng kaalaman tungkol sa kultura ng pagkain. Kung
uusisain ang mga nagtitinda, nagmumungkahi pa sila ng lutong babagay sa isda.
Napakahalaga na makilala ang pangalan ng mga pagkaing-dagat. Malamang kasing
hindi kainin o hindi hanapin o bilhin ang isang pagkaing hindi kilala. Ang di pag-
alam sa mga katawagan sa pagkain ay naglilimita sa maaari nating kainin. Sa
katunayan, may palatandaan na unti-unti nang nakakalimutan ang ilang salitang
tumutukoy sa ating pagkaing-dagat. Sa Farmer's Market, halimbawa, makikita ang
mga sumusunod na leybel: Sea Bass (Apahap Dagat), Fresh Scallop, Uni/Sea
Urchin. Ang paglalagay ng pangalang Filipino pagkaraan ng Sea Bass ay pahiwatig
127
na mas kilala na ang katawagang Ingles kaysa sa Filipino, kahit tanungin, hindi
naalam ng nagtitinda ang Filipinong salita para sa Scallop at Uni/Sea Urchin. Ang
leybel na Uni/Sea Urchin ay kakatuwa dahil mas kilala pa ngayon ang pagkaing ito
sa dalawang wikang banyaga- Ingles at Hapon.
Sa seksyon naman ng prutas, may makukuha ring impormasyon sa mga

sumusunod na leybel: Pahutan Mango, Avocado, Lagkitan, Siniguelas, fresh from
Batangas, Sweet Mangoes, “baklas”. Ang Pahutan ay isang uri ng mangga. Ang
maliliit na ngunit napakatamis na mangga ay tinatawag na “supsupin”. Hindi na ito
hinihiwa pa para paghiwalayin ang pisngi at buto kundi binabalatan at sinupsop para
kainin. Ang iba ay tinatawag na kalabaw, indian mango, at piko. Ang lagkitan ay
isang paglalarawan sa magandang uri ng Avocado- iyong malagkit, mangunguya,
LY
makrema. Kaugnay nito, may iba't ibang uri ng paglalarawan ng mga prutas na
nagpapahiwatig kung ano ang magandang uri at masarap- ang bayabas ay
ON
manibalang; ang atis ay malamukot; ang buko ay malauhog; ang saging na saba ay
makunat. Matutuklasan din sa palengke kung saang lalawigan nagmumula ang
pinakamagagandang uri ng prutas. Halimbawa, manggang Guimaras, pakwan ng
E
Sta. Maria, Bulacan, Durian na Puyat mula Davao, Siniguelas mula Batangas, sa
US
Mangga naman, karaniwang makikita ang deskripsyong “walang kalburo” o
“baklas” na ang ibig sabihin ay pinitas sa tamang panahon at hindi pinilit. Ang huling
halimbawa ay nagpapaliwanag ng katutubong teknolohiya sa pag-aalaga at pag-ani
T
ng mga punongkahoy at prutas. Hindi dapat maliitin ang maituturing na kaalamang-
EN
bayang ito na kinakatawan ng wika. Kaugnay nito'y kailangang banggitin ang sinabi
ni Michael Tan tungkol sa “heritage food” o minanang pagkain ng mga Filipino.
UD
Tumutukoy ito sa mga produktong pagkaing at paraan ng pagluluto na nagpasalin-

salin ng henerasyon.
ST
Kapansin-pansin din ang bagay na “Timbangan ng Bayan” na maaaring

gamitin ng sinumang mamimili para matsek kung tama ang timbang ng kanilang
U
pinamili. Ano kaya ang ipinapahiwatig ng timbangang ito sa kultura ng palengke sa

Kamaynilaan? Ang palengke mismo ay produktong pang-ekonomiya ng lipunan.
CP
Maaaring suriin kung ano ang pagkakaiba ng palengke, supermarket, talipapa,

weekend market ayon sa limang dimensyon ng kultura.
R
FO
Praktika
Pangunahing gawain sa palengke ang pamimili. Ano-anong mga gawain ang

sangkot sa pamimili? Ang isda ay inaamoy, pinipisil, itinatapat sa ilaw, sinisilip ang
hasang. Ang prutas ay kinikilatis, tinitimbang sa kamay, kinakatok, inaamoy,
pinabubuksan, tinitikman. Ang mga simpleng pamamaraang ito ay itinuturing na
kaalaman upang matiyak ang kalidad ng pagkain. Maaari ring tukuyin ang ginagawa
ng iba't ibang tao sa palengke- ang nagtitinda, kargador, tagapamahala ng palengke at
iba pa. Isa namang katangi-tanging praktikal sa palengke ay ang pagtawad- isang
komplikadong proseso ng negosasyon sa pagitan ng mamimili at nagtitinda. Mas
128
nagiging madali ang negosasyong ito kapag buena mano o suki ng nagtitinda
angmamimili. Ang kultura ng suki ay nagpapahiwatig ng posibilidad ng
pagkakaroon ng personal na ugnayan ng nagtitinda at mamimili. Ang pagtawad at
pagkakaroon ng suki ay hindi nangyayari sa supermarket o grocery store.
Pamayanan
May iba't ibang pamayanan sangkot sa kultura sa palengke. Ang grupo ng

mamimili ay mayroon na agad tatlong mas maliliit na grupo: ang mga indibidwal na
mamimili para sa pampamilyang konsumo; ang namamakyaw upang muling itinda
ang pinamili; at ang may-ari ng restawran na namimili para sa ititindang lutong
pagkain. May mas maliliit na grupo rin ng manininda: ang grupong sila mismo ang
LY
may-ari ng tindahan, at ang grupong kinuha lang upang magtinda sa puwesto ng
negosyante. May pangkat din ng tagahatid at tagabagsak ng produkto na maaaring
ON
mga negosyanteng namamagitan sa mga nagtitinda sa palengke at sa talagang
pinagmumulan ng mga produkto gaya ng mga magsasaka at mangingisda. Naroon
din ang pangkat ng property investment firm, ang may-ari ng mismong palengke na
E
nagpaparenta ng mga puwesto sa grupo ng mga manininda. May mga ahensya rin
US
ang pambansa at lokal na pamahalaan na nagmomonitor sa operasyon ng mga
palengke. Paminsan-minsan, may grupo rin ng turista, dayuhan at mga Filipino, na
ang pakay ay hindi lamang mamili kundi mag-obserba, mamasyal, matuto o
T
maglibang. Bawat grupo ay may bitbit na praktika at pananaw sa palengke.
EN
Tao
UD
Iba't ibang uri ng tao ang makikitang lumalahok sa kultura ng palengke.

Bawat isa ay may natatanging naratibo, pananaw, praktika, at paraan ng pagsangkot
ST
sa penomenong pangkultura. Ang paglahok nila sa kultura ay hinuhugis ng iba't

ibang salik gaya ng kasarian, edad, uri, lahi, etnisidad, edukasyon, relihiyon.
U
Halimbawa, ang mag-asawang namamalengke. Sino ang umaamoy, bumubusisi,

nakikipagtawaran? Sino ang nagbibitbit ng mga pinamili? Kung amo't kasambahay
CP
naman ang magkasama, ano ang ginagawa ng amo at ano ang ginagawa ng
kasambahay? Sa panig naman ng nagtitinda, kapag magkasama sa puwesto ang may-
R
ari at ang kanyang tindero o tindera, sino ang nagpapasiya kung magbibigay ng
FO
tawad o kung magbibigay ng dagdag? Isinasama ba ang mga bata sa palengke? May
maoobserbahan bang patern kung ano ang itinitinda ng mga lalake o babae-karne,
gulay o prutas?
Pananaw
Iba't iba ang pananaw na ipinapahiwatig ng kultura ng palengke. Karaniwang

di lantad ang mga pananaw na ito at nagiging hayag lamang kapag may nakitang
koneksyon o pag-uugnay sa mga natipong datos mula sa apat na dimensyon ng
kultura. Halimbawa, may kultura ng tumpok sa palengke. May tumpok ng di sariwa,
129
at maputlang hipon. May tumpok din ng lamog, may itim-itim, at kulu-kulubot
nangbalat ng mangga. Sinasamantala ng negosyante ang pagkakaroon ng pananaw
na negatibo upang kumita kahit na halos walang kwenta ang ilako sa mamimili.
Halimbawa ang pagtitinda ng basket ng strawberry sa Baguio kung saan sa ibabaw
ay makikita ang mapupula, malalaki at makikintab na prutas, ngunit nasa ilalim pala
ang mapuputla at maliliit na prutas na binabanigan ng diyaryo. Namamayani rito ang
pananaw na “malaki” ngunit minsanang kita ng nagtitinda kaysa mag-aruga ng
magandang relasyon sa mamimili. Ang pananaw na positibo sa mga Filipino ay
makikita sa hindi pag-aaksaya ng pagkain. Ito ang dahilan kung bakit kinakain ang
mga lamang-loob tulad ng isaw, adidas, rambo, helmet, balat atbp., walang dapat na
maaksaya, lahat ay pakinabangan.
LY
Kumikilala ng kasarian ang mga praktika sa palengke. Babae ang
nakikipagtransaksyon dito kung saan siya ang kumikilatis ng produkto,
ON
nakikipagtawaran at nagbabayad. Ang pamamalengke ay maaaring tingnang
ekstensyon lamang ng kanyang tungkulin sa tahanan tulad ng pagluluto, pag-aalaga
at pagpapakain ng pamilya. May kasarian din ang bawat espasyo sa palengke. Mas
E
maraming lalake ang matatagpuan sa seksyon ng mga karne at bigasan. Mga babae
US
naman ang matatagpuan sa seksyon ng mga prutas at gulay. Makikita sa isang
pagtingin ang esteryotipong papel ng lalake at babae sa lipunan. Sa ibang pagtingin
naman, maituturing na partisipasyon ng mga babae sa gawaing ekonomiko ang
T
pagkakaroon ng mga ito ng pwesto sa palengke at manininda.
EN
May mga pananaw ding nagtutunggalian. Halimbawa ang kultura ng

UD
“tawad” at “suki” na nagpapahiwatig ng transakyong pang-ekonomiko ay

ginagabayan pa rin ng pakikipagkapwa. Samantala, ang pagkakaroon ng
“timbangang bayan” ay nagpapahiwatig ng namamayaning kawalan ng tiwala ng
ST
mga mamimili sa mga nagtitinda o negosyante.

U
Mapapansin din sa Farmer's Market ang paglilipat ng ilang kultura ng

supermarket o mall sa palengke. Ginagamit na ang pushcart sa palengke na
CP
karaniwa'y sa mga supermarket lamang ito at makikita rin dito ang Dampa o isang
Food court na bahagi lamang ng mall. Nakakatuwa ring tingnan ang hilira ng mga
R
fastfood tulad ng Jollibee, Mc Donalds, Goto King, Chowking sa palengke dahil ang
FO
bawat isa ay may kinakatawang kultura sa paghahanda ng pagkain. Ang isa ay

personal na pinaglalaanan ng panahon ang paghahanda ng pagkain, samantala ang
isa ay binibili ng luto na, minadali at inihanda ng iba. Ipinapakita ang pagpasok ng
mga elementong kultural ng mall at supermarket sa palengke kung paanong
naiimpluwensiyahan ng global at mas makabagong paraan ng pagkonsumo ang mas
tradisyunal na pamamaraan na kinakatawan ng palengke.
Ang Mutya ng Pasig Market ay inayos noong 2008 upang magmukhang

mall. Isang tradisyunal na palengke na dumaan sa renobasyon upang ihalina ang mga
maseselang mamimili. Ipinapakita rito ang diskurso ng kalinisan upang
130
pangaturiwan ang ginawang debelopment. Naging isyu rin ang kawalan
ngmonitoring sa pagpepresyo ng mga paninda maliban sa bigas kaya lumikha ang
National Food Authority ng Palengke Watch. Iniuugnay din ang palengke sa masa at
sa kahirapan. Totoo man ang kritisismo sa palengke o hindi, mahalagang suriin ang
implikasyon ng paghalili ng mga mall at supermarket sa palengke na maaaring
babago sa buhay ng mga Pilipino sa mabuti man o sa masama.
Ang inilahad na halimbawa hinggil sa palengke ay ilan lamang sa mga

pananaw at kahulugan na maaaring mabuo sa pagsusuri ng penomenong
pangkultura. Mahalagang maging bahagi ang mga gawaing ito sa pagbalangkas o
konteksto ng kurikulum ng Filipino sa K-to 12 at sa mataas na lebel ng edukasyon.
LY
Gawin Natin
ON
E
A. Gamit ang tsart: llista ang mga salitang Filipino na mga bahagi ng pananalita
US
na nabanggit sa binasang pananaliksik na naglalahad ng natatanging
katangian nito
T
Pangngalan Panghalip Pang-uri
EN
UD
ST
U
CP
R
B. Magsagawa ng sarbey sa isang palengke at itala ang mga ngalan ng mga

FO
paninda (isda, prutas, gulay atbp. na makikita rito) at magkaroon ng larawan

ng mga ito. Isulat ang mga obserbasyon halimbawa, paano binebenta ng mga
tindera ang kani-kanilang paninda, sino ang nagtitinda (kasarian) at iba pang
mahalagang impormasyon na naglalahad ng kultura na litaw sa palengke.
Kunan ng larawan ang bawat isa.
C. Ano-anong kultura ang litaw sa mga pangunahing gawain sa bansa tulad ng:
pangingisda at pagtatanim ng mais/palay. May maoobserbahan bang patern sa
gumagawa o nagtatrabaho? Ibatay ang pangangalap ng datos sa limang
131
dimensyon na inilahad sa pananaliksik. Ilahad sa klase sa pamamagitan ng
paggamit ng videos at mga pag-aaral, interbyu at iba pa para sa
dokumentasyon.
D. Itala ang mga itinuturing na heritage food ng inyong lugar, ilahad ito sa
pamamagitan ng paglalahad kung paano naging heritage food ito base sa mga
pagtatanong sa mga tao sa pamayanan.
II. Gawaing Isahan:
LY
A. Ilista ang mga katawagan sa miyembro ng pamilya
ON
B. Bakit mahilig ulitin ang pantig ng palayaw ng mga miyembro ng pamilya
(Jun-jun, Jojo, Bek-bek atbp.)
E
C. Bakit hindi nakikilala ng mga tao sa wikang Filipino ang mga pangalan ng
isda?
US
D. Ano-ano ang mga natatanging paglalarawan ng mga nagtitinda ng gulay at
T
prutas sa palengke ng lugar?
EN
E. Paano nagkakaiba ang supermarket, talipapa, weekend market, tyanda, at

UD
mga malalaking pamilihan (public market) sa Lungsod ng Iloilo?
F. Anong kultura ang nangingibabaw sa lugar niyo pagdating sa pamimili?

ST
G. Naging pareho ba ang obserbasyon mo sa pamimili sa palengke hinggil sa

U
pagtawad, suki, Buena mano sa inilahad sa binasang pananaliksik?

CP
H. Sa tatlong kategorya ng mamimili, saan ka/ang pamilya niyo nabibilang? Sa

grupo ng nagtitinda?
R
FO
I. “Paaman” sa binibiling produkto, sa anong kultura nakaugat?
J. Bakit nauuso sa palengke ang “pagtawad”, “suki” at “Buena mano”? Ano

pang implikasyong maaaring maibibigay nito?
K. Paano mo mailalarawan ang pakikitungo ng mga tao sa pagkain, halimbawa

sa mga heritage food?
132
2. Globalisasyon, Kultura, at Kamalayang Filipino (Mabaquiao, N. Jr.,
Philippine E-Journals. Malay, Vol. 19, No.3, 2007)
Pangunahing layunin ng papel na ito na mabigyang linaw ang konsepto ng

kamalayang Filipino at ang siyasatin kung paano, hango sa nasabing konsepto, mas
maitataguyod ang pambansang identitad sa harap ng mga pagbabagong dala at dulot ng
globalisasyon sa kultura o pangkalahatang pamamaraan ng pamumuhay. Ang salitang
globalisasyon ay nagkakaroon ng iba't ibang depinisyon ngunit kadalasan ay ibinibigay
na kahulugan dito ay binibigyang diin ang kahihitnan nito. May mga depinisyon na
tumitingin sa globalisasyon bilang isang proseso ng paglawak ng pagkakaugnay-ugnay
ng mga bansa o unti-unting paglaho ng mga pagkakaiba ng mga kultura. May mga
depinisyon ding itinuturing na kagyat na kritisismo sa proseso ng globalisasyon o sa
LY
pamamaraan ng kaganapan nito tulad ng depinisyong nagpapalagay sa salitang
globalisasyon bilang isang pinagandang salita lamang para sa “pandaigdigang
ON
paglaganap ng di makataong sistema ng kapitalismo” o “sa di makatarungang
pagpapalawak ng kapangyarihan ng Estados Unidos sa buong mundo”
E
Sa papel na ito isinusulong ang kaisipan na ang totoong batayan ng pambansang
US
identitad ay may kinalaman sa kamalayan. Magbago man ang kultura dahil sa
globalisasyon, hindi kaagad nangangahulugan ng paglaho ng pambansang identitad.
Kailangang panatilihin sa harap ng mga pagbabagong dala at dulot ng globalisasyon
T
ang pambansang kamalayan o ang pambansang identitad ng kamalayan. Ang
EN
kamalayan bilang isang panlahatang salita na tumutukoy sa iba't ibang prosesong

mental tulad ng pagdududa, pagkamangha, pagtatanong at pamimilosopiya.
UD
May apat na pangunahing pahayag tungkol sa kalikasan ng kamalayan:

ST
a. Ang kamalayan ay kalimitang nakaugnay sa isang bagay o pangyayari sa

mundo.
U
b. Ang pagkakaugnay ng kamalayan sa isang bagay o pangyayari sa mundo

ay bunga ng isang pangangailangan o kakulangan ng kamalayan na nais
CP
nitong matugunan o punan.

c. Ang pagkakaugnay ng kamalayan sa isang bagay o pangyayari sa mundo
R
ay palaging nasa isang pananaw.

FO
d. Ang pagkakaugnay ng kamalayan sa isang bagay o pangyayari sa mundo

ay palaging nasa konteksto ng isang partikular na lugar at panahon.
Nangangahulugan ang unang pahayag na kalimitan o sa mas maraming uri ng

prosesong mental, ang kamalayan, o ang kamalayan ng, o kaya naman ay tungkol sa,
isang bagay o pangyayari. Halimbawa, kung tayo ay nagdududa, mayroon tayong
pinagdududahan. Tulad din sa ibang prosesong mental na kapag tayo ay nahihiya,
nangangarap o nagmamahal. Ang kamalayan ay nakatuon sa isang bagay o
pangyayari sa mundo, at isa itong katotohanan tungkol sa ating kamalayan na hindi
pinagdududahan.
133
Ang ikalawang pahayag ay nangangahulugan halimbawa na kapag nag-aaral
tayo, ang ating inaaral ay pinaniniwalaan nating makatutugon sa ating
pangangailangan o kakulangan sa direkta o di direktang pamamaraan. Nililinaw sa
ikatlong pahayag na ang pananaw ay tumutukoy sa isang sistema ng mga konsepto o
kategorya na sa pamamagitan ng mga ito ang ating isip ay nagkakamalay sa isang
bagay. Halimbawa, kapag iniisip ang isang tao, iniisip siya bilang kaaway, kaibigan,
lalake, babae, mabait, masama, bilang Pilipino, banyaga o iba pa. Inihahalintulad sa
isang kahon ang mga konsepto o kategorya kung saan inuuri natin ang mga bagay
kung saan nakatuon ang ating kamalayan. Sa ikaapat na pahayag, ang kamalayan
dito ay maiuugnay sa isang bagay o pangyayari sa mundo. Halimbawa, kung ang
kamalayan ay naging abala sa pagbabasa ng isang aklat, ang pagbabasang ito ay
nangyayari sa isang panahon na maaaring kanina, kahapon, o noong isang Linggo, at
LY
sa isang lugar na maaaring sa library, coffe shop o sa isang bahay.
ON
Ang Pagiging Pilipino ng Kamalayan
Nais linawin na ang pagka-Pilipino o ang ating pambansang identitad ay isa
E
lamang sa maraming antas ng identitad ng ating kamalayan. Alinsunod sa apat na
US
pahayag hinggil sa katangian ng kamalayan ay ang apat na pahayag na tumutukoy sa
pangunahing katangian ng kamalayang Pilipino:
T
a. Ang isang kamalayan ay Pilipino kung ang mga bagay o pangyayari na kung
EN
saan ito nakaugnay ay may kinalaman sa bansang Pilipinas o sa mga

mamamayang Pilipino.
UD
b. Ang isang kamalayan ay Pilipino kung ito ay nakaugnay sa mga bagay na

makatutugon sa mga pangangailangan ng bansang Pilipinas o ng mga
mamamayang Pilipino.
ST
c. Ang isang kamalayan ay Pilipino kung ang pagkakaugnay nito sa isang

bagay o pangyayari ay nasa isang pananaw na Pilipino.
U
d. Ang isang kamalayan ay Pilipino kung ang pagkakaugnay nito sa isang

bagay o pangyayari ay nagaganap sa konteksto ng isang lugar at panahon sa
CP
bansang Pilipinas.
R
Ang halimbawa sa unang pahayag ay kung inaaral natin ang ating kultura,
FO
kasaysayan, mga bayani, mga pagpapahalaga, at kaugalian at mga problemang

pampulitika at pang-ekonomiya. Para naman sa ikalawang pahayag, kung ginagawa
natin ang isang pag-aaral, ito'y para sa ikauunlad ng bansang Pilipinas o ang mga
Pilipino ang makikinabang. Nilinaw sa papel na posibleng ang isang kamalayan ay
abala sa mga bagay na may kinalaman sa bansang Pilipinas o mamamayang Pilipino
subalit hindi naman ito para sa kapakanan ng nasabing bansa o ng mamamayan nito.
Halimbawa, maaaring sinusuri natin ang kalagayang pampulitika at pang-
ekonomiya ng bansa ngunit ito'y ginagawa natin para matugunan ang
pangangailangan ng mga banyagang iskolar na nais makalikom ng mga datos
tungkol sa sistemang pampulitika at pang-ekonomiya sa bansa.
134
Ang ikatlong pahayag ay nagsasaad na kung nais maglarawan ng isang
malinaw na pagka-Pilipino ng isang pananaw, kailangang ipahayag sa ating sariling
wika ang mga konsepto o kategorya. Malakas na pinaniniwalaan na ang ating sariling
wika ay malaki ang magagawa sa paghubog ng pambansang identitad ng kamalayan.
Ang punto sa ikaapat na pahayag na ang isang kamalayan ay maituturing na Pilipino
kung ito ay naganap sa kontekstong pangkasaysayan sa bansang Pilipinas.
Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Dr. Jose Rizal
Para sa kongkretong paghahalimbawa sa apat na mga pahayag bilang

modelo, gagamitin ang dalawang aklat na ito bilang konteksto upang tingnan ang
kamalayan ng pambansang bayani. Tinatalakay sa dalawang aklat na ito ang mga
LY
problema sa Pilipinas kaugnay sa kalayaan at karapatan ng mga Pilipino. Ang
dalawang aklat na ito ay may mga pangunahing layunin na makatulong sa paglutas
ON
ng mga nabanggit na problema. Hango sa naging malakas na impluwensiya ng
dalawang aklat na ito sa pakikibaka ng mga Pilipino para sa kalayaan at karapatan ng
mga ito, akma ang mga kategorya at konseptong ginamit ni Rizal. Walang dudang
E
ang kamalayang ito ay naganap sa isang kontekstong pangkasaysayan sa Pilipinas.
Ang Hamon ng Globalisasyon US

T
Ang globalisasyon ay hamon sa katatagan ng pambansang identitad na
EN
kailangang harapin sa tamang paraan. Napakahalaga na may malinaw at matatag na

pag-unawa sa mga batayan o pinagmumulan ng pambansang identitad. Paano
UD
ngayon magagamit ang apat na pahayag bilang batayan sa layuning maprotektahan

at lalong pagpapayaman ng ating pambansang identitad sa harap ng mga
pagbabagong dala at dulot ng globalisasyon? Halimbawa, paano natin magagamit
ST
ang teknolohiya at ang dala nitong impormasyon sa pagtataguyod ng pambansang

identitad? Ito ay kung ginagamit natin ang teknolohiya at ang dalang impormasyon
U
nito:
a. upang lumawak ang ating kamalayan sa mga bagay o pangyayaring may
CP
kinalaman sa bansang Pilipinas o mga mamamayang Pilipino;

b. upang mas lumalim ang ating pang-unawa sa mga pangangailangan at
R
kakulangan ng bansang Pilipinas o mga mamamayang Pilipino at sa mga

FO
nararapat na pamamaraan para mapunan ang mga pangangailangan o

kakulangang ito;
c. sa mga pamaraang sinusuri natin kung alin sa mga ito ang akmang gamitin sa
pagsasaalang-alang ng kultura ng mga Pilipino tulad ng kanilang mga
pagpapahalaga at ng mga kondisyong pisikal ng Pilipinas gaya ng klima,
upang matugunan ang pangangailangan ng bansang Pilipinas o ng mga
mamamayang Pilipino; at sa partikular na lugar o panahon, o sa isang
partikular na kontekstong pangkasaysayan, ng bansang Pilipinas, ibig
sabihin dito sa Pilipinas nagaganap ang ating paggamit sa mga teknolohiya at
impormasyong ito.
135
Gawin Natin
A. Gamit ang concept map, ilista ang mga mahahalagang konseptong nakuha sa
artikulo hinggil sa kamalayang Pilipino.
LY
ON
E
US
T
B. Gamit ang right angle chart, itala ang mga posibleng positibo at negatibong
EN
epekto ng globalisasyon sa wikang Filipino at kulturang Pilipino.

UD
Globalisasyon Posibleng Positibong epekto:

ST
U
CP
R
Posibleng Negatibong epekto:

FO
II. Gawaing Isahan

A. Gamit ang apat na pahayag sa pananaliksik bilang modelo, suriin ang sariling
kamalayang Pilipino. Maging malikhain sa paglalahad nito at magkaroon ng
dokumentasyon. (Hal. Dr. Jose Rizal).
136
Sulit ba o Okey Lang? Isang Pagtuklas sa Konsepto ng “Sulit” ng mga Pinoy
Perez, April (2014). DIWA E-Journal. Tomo 2, Bilang 1
Hindi na bago sa pandinig ng karamihan sa mga Pilipino ang malimit na

paggamit o pagsambit ng mga salitang “sulit” gayundin ng “okey lang.” Ayon sa
diksyunaryo, isa sa mga pakahulugan sa salitang sulit ay “hindi pagiging lugi”, at
palaging nakaangkla ang konsepto ng pagiging sulit sa mga produkto o serbisyong
tinatangkilik sa araw-araw. Sa pag-aaral ng salitang “sulit”, ang paggamit nito ay
may pinakamalapit na relasyon sa kahulugang “hindi pagiging lugi” o “ang antas ng
pakinabang sa puhunan.”
Maididikit sa “sulit” ang ideya ng pagiging “okey.” Ito ay hango sa wikang
LY
Ingles at pinaikling baybay ng pabirong pagsasabi ng salitang “Oll Korrect” na ang
ibig sabihi‟y tama, wasto, o nagpapakita ng pagsang-ayon o pagpapatibay o
ON
nagsasabi ng salitang “oo”. Bago pa man lumabas sa mga pahayagan ay ginamit na
rin ito sa paraang pasalita at impormal na pasulat ng Wikang Ingles.
E
Gayun pa man, ang salitang ayos ay ugat ng katawagang kaayusan o maayos. Sa
US
madaling sabi, ang mga Pilipino ay hindi pesimistiko kundi positibo ang pananaw sa
kahihinatnan ng sitwasyong nararanasan o kinapapalooban nila. Kung minsa‟y
ipinagkakaila pa kahit na medyo masama o alanganin ang pakiramdam at sa halip na
T
madilim, ang maliwanag na panig ng buhay ang nakikita kaysa kawalan ng pag-asa.
EN
Magaan lamang ang damdamin ng mga Pilipino sa gitna ng anumang suliranin,

pambuhay man o pangkabuhayan, malakas ang loob, naniniwalang may mabuting
UD
kahihinatnan ng mga pangyayari. Ang kasabihang okey, ayos lang ay isa pang lihim ng
pagkamatiisin at kagaanang-loob ng mga taong-bayan, kaugnay din nito ang
kahandaan at determinasyon. Madalas ding maririnig mula sa mga Pilipino ang mga
ST
kasabihang “Umanugu la yuri” (Okey lang „yon), ayon sa mga Ibanag, at “Ananugu ka
laman tatun” (Ayos lang sa akin); “Rapavaori diakin” (Okey lang sa akin) sa mga
U
Ivatan, “Osto di sak-en” sa mga Kankanaey, at “Ayos mu kanaku” sa mga Pampanggo.

Marahil ang ganitong pananaw ay may bakas ng sinasabing pagiging mapag-angkop ng
CP
mga Pilipino at may relasyon din sa impluwensiya ng Kristiyanismo, ang pag-aaral ng

buhay ni Hesukristo sa sangkatauhan at sa makasaysayang pagkamatay nina Rizal,
R
GomBurZa, Bonifacio, Ninoy Aquino at ng iba pang nagbuwis ng buhay alang-alang sa

FO
kanilang mga kababayan, dagdag pa ni Sinasabi ring ang kasabihang ito ay may
kabutihan- ang katatagang-loob at tiwala sa sarili na kailangan sa panahon ng kagipitan
o kahirapan habang ang kasamaan naman nito ay ang sobrang pagtitiis o pagkamartir,
karaniwang dahilan kung bakit pinagsasamantalahan ng mga taong may hawak na
kapangyarihan ang maraming mamamayan (Timbreza 1989).
Notion of Value in Filipino Culture ni F. Landa Jocano (1992, 1993)
Ang serye ng mga pananaliksik na ito ukol sa mga kaugaliang Filipino na

nagbibigay-diin sa konsepto ng pamantayan. Tumutukoy ang konseptong ito sa
137
setng mga standard na kadalasang ginagawang batayan sa pamimili ng isang bagay o
pagdedesisyon ng mga indibidwal. Nakapaloob din dito ang mga itinuturing na
katanggap-tanggap o nararapat na paraan ng pagkilos, pamumuhay o paniniwala na
nagiging batayan ng pagiging tama o mali, maganda o hindi, makatarungan o di
makatarungan, atbp. para sa isang grupo sa lipunan. Bilang batayan ng pagiging
katanggap-tanggap, nakalagom sa konsepto ng pamantayan ang etikal, moral,
ispiritwal at estetikal na aspekto ng lipunang Pilipino. Itinuturing din bilang value
paradigm ang pamantayan kung saan nagtataglay ng tatlong pangunahing antas, ang
halaga (worth), asal (character) at diwa (spiritual domain).
Sa ikatlong serye ng pananaliksik ni Jocano hinggil sa konsepto ng halaga,

sinasabing isang value concept ang halaga na pumapatungkol sa esensya at
LY
importansya ng isang bagay, ideya o kilos na siya ring nagiging batayan ng mga tao
sa kung ano ang kanilang pinapahalagahan. Kung iniuugnay ang konsepto ng halaga
ON
sa isang bagay, nagsasaad ito ng presyo ng isang bilihin, kadalasang maitutumbas sa
numerikal na halaga. Kung iuugnay naman sa mga ideya o kilos, isinasaad nito ang
esensya o mismong kahalagahan ng mga ito. Ikinakabit din ang halaga sa panlabas na
E
pagtatangi sa isang ideya, kilos o bagay sapagakat ito ay itinatakda ng mga tao batay
US
sa kanilang panlabas na pagtanggap o pagpili sa mga ito.
Ekonomiks sa Diwang Pilipino: Halo-Halo, Tingi-Tingi at Sari-Sari (Tereso

T
Tullao, Jr (2009)
EN
Ang halo-halo, tingi-tingi at sari-sari ay isa sa mga hilig ng mga Pilipino.

UD
Magkaiba ang hilig pantao kaysa sa pangunahing pangangailangan sa kadahilanang

ang nauna ay mga pinag-ibayong pangangailangan na pinagbago ng iba't ibang salik
gaya ng kapaligiran, kultura, edukasyon, estado sa lipunan at iba pa. Dagdag pa niya,
ST
hindi maunawaan ng mga Kanluranin ang mga hilig, kaugalian at gawi na pinag-
uukulan ng pagpapahalaga ng mga Pilipino sapagkat bahagi ang mga ito ng pagkatao
U
at kaluluwang Pinoy.
CP
Pahiwatig ni Melba Maggay (2002)

R
Tinalakay ang tungkol sa kagawiang pangkomunikasyon ng Filipino. Bahagi

FO
ng pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino ang pakikipagtalastasan sa ibang tao,

sa anumang uri, berbal o „di berbal. Ito ang paraan ng pakikipag-ugnayan sa iba't
ibang tao sa lipunan. Hindi rin nawawala ang paglalaro ng salita sa bawat buhay na
wika. Katulad halimbawa sa binuo ni Prospero Covar, ang iskema ng pagpapasiya
batay sa pagsasabi ng “oo” at “hindi” ay maaaring mahati sa lima: tiyak na oo,
alanganing oo, pag-aalinlangan, alanganing hindi at tiyak na hindi.
Kahulugan ng Sulit
Maliban sa mga nakalap na kahulugan sa mga diksyunaryo kung saan

lumalabas na sa pag-aaral na ito, ang paggamit sa salitang “sulit” ay
138
maypinakamalapit na relasyon sa kahulugang “hindi pagiging lugi” o “ang antas ng
pakinabang sa puhunan,” inalam ng mananaliksik ang sariling pakahulugan ng mga
kalahok sa salitang “sulit.” Katulad ng ibang mga salita sa ating wika, ang kosepto ng
sulit ay maaaring maikabit sa iba pang mga salita. Hindi man lahat denotatibo o
literal na kasingkahulugan, tiyak na may kaakibat na kaugnayan ang bawat salita sa
pagiging sulit.
Pigura 1 Pagpapakahulugan sa Sulit
ayos
LY
okey
ON
E
mura/
epektibo/
kapaki-pakinabang/
de kalidad
SULIT US praktikal
tipid
hindi sayang ang pera
kuntento
T
EN
UD
swak/
sakto/
ST
astig
U
CP
Inalam sa pananaliksik na ito kung paano masasabing sulit ang isang

produkto o serbisyo. Sa bahaging ito maiuugnay ang mga pag-aaral nina Jocano at
R
Tullao na may kinalaman sa pamantayan, halaga at ekonomiya. Bilang mga Pilipino,

FO
bahagi na ng ating kultura ang pagtatakda ng pamantayan upang maituring na tama o

mali, maganda o hindi ang isang bagay, ideya o kilos. Kaugnay nito, may mga
katangiang kaakibat ang isang produkto o serbisyo upang maituring na sulit, ayon sa
mga kalahok. Masasabing ang mga ito rin ang nagsisilbing pamantayan sa pagiging
sulit ng isang produkto o serbisyong kanilang nararanasan.
Ang Halaga at Pagiging Sulit
Kaugnay pa nito, kung sulit ang isang serbisyo, hahanap-hanapin, tatangkilikin

at babalik-balikan ito ng mga tao. Walang pagsisisi at panghihinayang na
139
mararamdaman ang mga tao sa kabila ng maraming beses na pagtangkilik dito. May
mga pagkakataon din na ang pagiging sulit ng isang serbisyo ay nagiging dahilan upang
bigyan pa ng karagdagang bayad o tip sa taong gumawa ng serbisyo bukod sa maayos
na sahod na kanilang natatanggap. Patunay lang din ito na ang paglalaan ng dagdag na
halaga maliban sa ibinayad sa natamong serbisyo ay hindi pinaghihinayangan kung
kapalit naman ay ang pagkamit sa inaasam na kagustuhan. Sa bahaging ito makikita ang
mga epekto ng pagiging sulit ng isang serbisyo alinsunod sa mga nakalap na datos.
Pigura 2 Pagiging sulit ng mga produkto at serbisyo
LY
ON
E
US
T
EN
UD
Kaugnay pa nito, kung sulit ang isang serbisyo, hahanap-hanapin,

tatangkilikin at babalik-balikan ito ng mga tao. Walang pagsisisi at panghihinayang
ST
na mararamdaman ang mga tao sa kabila ng maraming beses na pagtangkilik dito.

May mga pagkakataon din na ang pagiging sulit ng isang serbisyo ay nagiging
U
dahilan upang bigyan pa ng karagdagang bayad o tip sa taong gumawa ng serbisyo

CP
bukod sa maayos na sahod na kanilang natatanggap. Patunay lang din ito na ang
paglalaan ng dagdag na halaga maliban sa ibinayad sa natamong serbisyo ay hindi
pinaghihinayangan kung kapalit naman ay ang pagkamit sa inaasam na kagustuhan.
R
Sa bahaging ito makikita ang mga epekto ng pagiging sulit ng isang serbisyo
FO
alinsunod sa mga nakalap na datos.
Ang Wika at Pagiging Sulit
Kadalasang ginagamit ang “sulit” bilang isang salitang naglalarawan,

maaaring sa isang bagay, ideya o kondisyon. Sa pag-aaral na ito, makikita sa Pigura 3
ang mga kadalasang maririnig na mga ekspresyon tulad ng “sulit ang binayad,” “sulit
ang pagod,” “sulit ang paghihirap,” at “sulit ang pagkain.” Kabilang din sa mga ito
ang pagiging sulit ng panonood, paghihintay, pag-aaral, pagpupuyat at anumang
pangyayari o bagay na sa isang pagkakataon sa buhay ay itinuring na
140
hindinakapanghihinayang sa kabila ng ibinigay nating kabayaran, sakripisyo o oras.
Wala ring pagsisising nararamdaman sa anumang inilaan kapalit ng pagkamit sa
isang bagay o serbisyo.
Pigura 3 Mga Ekspresyong kaugnay ng Pagiging Sulit
“sulit ang binayad"

“sulit ang pagod"
“sulit ang paghihirap"
LY
Masasalamin sa mga ekspresyong ito na ang pagiging sulit ay hindi lamang
nakabatay sa halaga o kalidad ng isang produkto o serbisyo. Sa halip, bahagi ang
ON
konseptong sulit sa wika ng mga Pilipino na siyang itinatakda ng kultura at lipunang
ginagalawan ng mga Pilipino. Gayun pa man, hindi malayong magkaroon ng mga
panibagong ekspresyong may kinalaman dito sa paglipas ng panahon dahil sa
E
ebolusyon ng wika. Bukas din sa posibilidad na magbago ang pakahulugan sa
US
salitang sulit sa hinaharap para sa ilang gumagamit ng wika bilang patunay ng
patuloy na pagiging buhay nito.
T
Ang “okey lang” bilang kaagapay ng sulit
EN
Lumalabas sa mga nakalap na datos na pangunahing ginagamit ang “okey

UD
lang” sa mga sumusunod na sitwasyon: kapag ang mga tao‟y kinakamusta, ito ang
kadalasang isinasagot; kung hindi alam kung saan papanig halimbawa't hinihingan
ST
ng opinyon; kung hindi gaanong naunawaan ang katanungan o sitwasyong

hinihingan ng kasagutan; kung ayaw makasakit ng damdamin ng iba kung kaya't
“okey lang” na lamang ang sinasabi; kung hindi nakasisiguro sa pagsagot at kapag
U
kahit nasa mahirap na sitwasyon ay kinakaya pa naman ang sitwasyong dinaranas.

CP
Sa kabila ng pagiging magkaagapay ng mga konseptong “sulit” at “okey lang,”

lumalabas na kung ang isang bagay o pangyayari ay “okey lang,” hindi ito tuwirang
maitutumbas sa pagiging sulit sapagkat may kulang pa rito upang maituring na sulit
R
batay sa mga pamantayang nailahad sa mga naunang bahagi ng pananaliksik na ito.

FO
Ang Sulit at “okey lang” sa Kultura at pagka-Pilipino
Pagpapahalaga sa Halaga
Esensyal para sa mga Pilipino ang pagbibigay importansya sa halaga,

maaaring mismong presyo o numerikal na halaga o kaya'y ang mismong saysay o
silbi ng isang produkto o serbisyo. Ginagawa ito sa kadahilanang nagtitipid ang mga
Pilipino at dahil nga sa hirap ng buhay sa kasalukuyan na nagdudulot ng iskarsidad o
kakulangan sa pera man o iba pang yamang-bayan sa ilang mga pagkakataon,
141
hindimaiaalis ang pagbibigay ng halaga sa kinikitang pera ng mga taong
naghahanapbuhay lalo pa sa isang pamilya. Karaniwan sa isang pamilyang Pilipino
ay kumikita lamang ng sapat upang matustusan ang pinakabatayang
pangangailangan ng pamilya sa araw-araw at may ilan ding hindi sapat ang kinikita o
kaya'y wala talagang regular na hanapbuhay. Dahil dito, malaki ang pagpapahalaga
sa bawat sentimong tinataglay at hindi basta-basta pinagkakagastusan ang mga
bagay lalo pa't sa tingin nila'y wala naman itong saysay. Bukod pa rito, hindi rin
maiaalis na maging praktikal ang mga Pinoy sa pagpili ng mga produkto at
serbisyong tatangkilikin kung saan mas pinipili nila ang mga bagay kung saan hindi
sila malulugi. Sinasabi ring wais ang mga Pinoy, ayaw nang nalalamangan at
sigurista pagdating sa pagpili at pagbili ng mga produkto, ibig nilang makakuha ng
maraming benepisyo mula sa isang bagay na kanilang bibilhin. Kakabit din nito ang
LY
pagiging mapanuri ng mga Pinoy na nagpapatunay ng malaki ang pagpapahalagang
ibinibigay ng mga Pilipino sa mga bagay na bibilhin at ituturing na kanila. Nais
ON
nilang makatiyak na magtatagal at de kalidad ang mga produktong kanilang binibili.
May mga pagkakataon ding nasasabing kuripot ang mga Pinoy, kadalasan kasi ay
mas tinatangkilik nila ang mga bagay na mas mura ang halaga at hindi basta-basta
E
naglalabas ng malaking halaga sa isang produkto na alam nilang iisa o kakaunting
US
benipisyo lamang ang maaring makamit. Katulad nga ng inilahad ni Tullao (2009) sa
kanyang papel, maraming hilig ang mga Pilipino ngunit iba ito sa mga pangunahing
pangangailangan kung kaya‟t higit nitong pinatitingkad ang pagiging limitado ng
T
ating yamang bayan.
EN
Ramdam ang Pakiramdam

UD
Sadyang talamak pa rin ang paggamit ng mga katagang “okey lang” sa mga
Pinoy. Marahil may kaugnayan ito sa pagiging sensitibo nila sa damdamin ng kapwa
ST
na sa halip na sabihin ang tunay na saloobin hinggil sa isang bagay ngunit alam
nilang makakasakit sa damdamin ng iba ay mas pinipili na lamang na gamitin ang
U
“okey lang” upang hindi masaktan o sumama ang loob ng kanilang kapwa. Likas din
sa mga Pilipino ang pagiging emosyonal. Berbal man o di berbal, tila ba
CP
nararamdaman din ng isang tao kung anong pakiramdam ng kanyang kapamilya,

kaibigan, kasamahan sa trabaho o kahit pa sinong kapwa-Pilipino kung kaya't
R
magkakasama sa kaligayahan, kalungkutan, tagumpay at iba pang emosyong

FO
maaaring maramdaman ng isang indibidwal.
Iyon na 'yon
Kadalasan din ay ayaw nang pahabain pa ng mga Pinoy ang pagsagot sa ilang
mga katanungang ibinabato sa kanila kung kaya't nasasabing tamad magpaliwanag
ang mga ito, ibig sabihin, sa halip na magbigay ng elaborasyon o mas detalyadong
pagpapaliwanag hinggil sa isang paksang pinag-uusapan, babanggitin na lamang
nito ang “okey lang,” pagkatapos nito, tapos na rin ang usapan. Sa sitwasyong ito,
mahihinuhang hindi lamang sa pera matipid ang mga Pilipino kundi maging sa
142
orasdin. Sinasabing mahilig makipagkwentuhan ang mga Pinoy ngunit hindi rin
naman sa lahat ng pagkakataon ay nakahandang ibahagi ang lahat ng nangyayari
tungkol sa kanilang buhay sa ibang tao. Makikita pa rin ang pagpapahalaga ng mga
Pilipino sa privacy o pagiging pribado ng mga personal na pangyayari sa kani-
kanilang mga buhay. Sa paliwanag nga ni Maggay, magkaiba ang pakikipag-
uganyan ng mga Pilipino sa mga itinuturing nilang “ibang tao” kumpara sa mga “ ‟di
ibang tao” kung saan mas tuwiran ang paraan ng pagpapahayag sa ikalawa kaysa sa
nauna (Maggay 2002).
Ang sa akin lamang
Maiuugnay rin ito sa kakulangan ng diskriminasyon sa pagpapahalaga ng
LY
mga Pilipino. Sa madaling salita, binibigyang importansya ng mga Pilipino ang
saloobin ng kanyang kapwa. Kadalasan, madali para sa mga Pilipino ang tumanggap
ON
ng mga bagay at opinyong inihahain sa atin, hindi pangkaraniwan ang pagtutol o
pagsasabi ng mga negatibong komento o puna sa isang bagay, pangyayari lalo't higit
sa isang taong malapit sa atin. Sa halip, madali sa atin ang pagtanggap sa mga ito,
E
kadalasa'y “okey lang” ang ating nagiging tugon na tila nangangahulugang hindi
US
man natin sandaang porsyentong tinatanggap ang isang bagay, tanggap pa rin ito.
Kaya natin 'yan

T
EN
May mga Pilipino ring mahilig magtago ng nararamdaman, kinikimkim na

lamang sa sarili ang mga sama ng loob sa halip na ibahagi sa ibang tao kaya naman
UD
kahit hindi naman talaga mabuti ang pakiramdam, kariringgan pa rin ng “okey lang.”
Katulad umano ng ilang bansa sa Silangang Asya, may ganitong pagkiling din sa
pagtatakip ng marubdob na damdamin ang ating kultura ngunit hindi ito
ST
nangangahulugang mapanikil ang kultura, sa halip, may mga mekanismo kung saan
minamarapat na idaan ang paghahayag ng damdamin (Maggay 2002). Kakabit nga
U
nito ang katangiang nagpapakita ng pagiging positibo sa buhay na kahit may

dinaramdam o nararanasang problema, nananatiling matatag, hindi nawawalan ng
CP
pag-asa at naniniwalang malalampasan ang mga pagsubok na dinaranas. May

kaugnayan din ang katangiang ito sa ating malakas na pananampalataya sa Diyos at
R
sa paniniwalang anuman ang mangyari ay nariyan ang Panginoon upang tumulong at

FO
magbigay ng biyaya sa araw-araw. Kaya nga hindi rin maitatanggi ang pagiging
masayahin ng mga Pinoy na kahit pa may dinaramdam ay nakukuha pa ring ngumiti,
tumawa at patuloy na mabuhay nang masaya, hindi basta-basta nagpapatalo sa
kalungkutan bagkus ay nakagagawa ng paraan upang manatiling maligaya.
Mapatutunayan ito ng mga nagdaan nang unos sa bansa, hinagupit man ng bagyo at
nahaharap man sa iba pang mga pagsubok, kitang-kita sa mga Pilipino ang pagiging
matatag. Palaging naroon ang pag-asa at pagbangon pagkatapos ng pagkalugmok
nang dahil sa mga unos.
143
Wala 'yon
Kaugnay din nito ang pagiging madaling magpatawad ng mga Pilipino, kahit
pa may nagawang hindi kanais-nais ang isang tao sa atin ay napapatawad din siya
agad, hindi na pinagtatagal o pinahahaba pa ang gulo at alitan, sa oras na humingi ng
tawad, sagot agad ng “okey lang, wala kang dapat alalahanin.” Hindi mapagtanim ng
galit ang mga Pinoy at mas pinipiling magpatawad at panatilihin ang pagiging
mapagpakumbaba. Maririnig ito kadalasan na kung may magsasabi ng “sorry”, mas
malamang sa hindi ay may tugon itong “okey lang.” Masasalamin din sa ganitong
mga sitwasyon ang ugnayan ng damdamin at kapwa, pawang mga konseptong may
kinalaman sa pamantayan ng pagkakaroon ng mabuti o masamang asal (Jocano
1992).
LY
Okey ba ang pwede na?
ON
Samantala, hindi rin maitatanggi na ang madalas na paggamit ng mga
Pilipino sa pahayag na “okey lang” ay nakaangkla sa ating konsepto ng pamantayan
E
sa pagtanggap o pagiging kuntento. Halimbawa, sa pagkilatis ng mga binibiling
US
produkto, kahit pa hindi naman ito gawa sa “purong” materyal na ating hinahanap,
kapag ang itsura nito ay katulad naman sa tunay o orihinal, tinatangkilik pa rin ito at
sasabihing “pwede na” ito. Hindi mahirap para sa mga Pilipino ang pagtanggap at
T
hindi rin likas ang paghahangad ng pagiging perpekto ng kung ano mang mga bagay
EN
na kakamtin. Masasalamin din dito ang pagiging madaling makuntento ng mga

Pinoy, na maaaring magkaroon ng positibo at negatibong implikasyon. Positibo
UD
dahil mula sa mga simpleng bagay ay nakakamit na ang kaligayahan ngunit negatibo
naman sapagkat kung minsan ay hindi na nagsisikap pa ang ilan upang makamit ang
higit pa sa kung ano ang nasa sa kanila na. Sa mga halimbawang ito maiuugnay ang
ST
konsepto ng halaga ni Jocano kung saan sinasabing bago maibigay ang halaga sa
isang bagay, ideya o kilos ay kinakailangan munang makamit ang kagalingan na
U
maaaring tumukoy sa mataas na kalidad ng serbisyo o trabaho, karangalan o

kakayahang intelektuwal o moral (Jocano 1993).
CP
Ang mga konseptong “sulit” at “okey lang” ay maaaring ipailalim sa

R
konsepto ng halaga (value) ng mga Pilipino, dito ay masusukat kung paano tayo
FO
magpahayag ng halaga batay sa kalidad o katangian ng mga produkto at serbisyong

ating dinaranas o tinatangkilik. Malimit ding marinig ang pahayag na “mababaw ang
kaligayahan” ng mga Pinoy; ito nga ay makikita sa ating madaling pagtanggap at
pagiging kuntento sa mga bagay na mayroon ang mga Pilipino. Sa isang banda, ang
pagiging kuntento sa mga bagay na mayroon ang mga Pilipino ay mabuti at
magandang gawin sapagkat hindi na naghahangad pa ng sobra sa kung ano ang
mayroon o nakamit. Gayunpaman, may ilang pagkakataon kung kailan ang
madaling pagkakuntento ay nagtutulak naman upang hindi na tuluyan pang
magsikap ang isang indibidwal kahit pa sa katotohana‟y kaya pa niya tungo sa higit
pang ikabubuti.
144
Mainam na bigyang-pansin na maaaring sa paggamit ng “okey lang” ay isang
maituturing na implikasyon ng pagkakaroon ng mababang pagpapahalaga sa
konsepto ng pamantayan o standard ng mga Pilipino. Dahil sa nasanay na tayo sa
paggamit ng “okey lang,” tila lumalabas na lahat ay nagiging katanggap-tanggap,
lahat ay puwede o lahat ay maaaring payagan. Para bang nawawalan na ng harang o
boundary sa pagitan ng okey at hindi okey at lahat na lamang ay nasa gitna ng dalawa
na baka magresulta sa pagsasakripisyo sa kalidad ng isang produkto o serbisyo na sa
katotohanan ay kaya naman palang maibigay. Hindi lamang sa usapin ng mga
produkto o serbisyong maaaring tamasahin ng mga mamamayan kundi posibleng
makaapekto rin sa mismong pamumuhay ng mga indibidwal sa iba‟t ibang grupong
kanilang makakasalamuha sa lipunan. Marahil kung sasangguni sa mga mamimili,
mas pipiliin nilang tangkilikin ang isang bagay na sadyang mapapasambit sila ng
LY
“sulit” kaysa magtiis sa pagiging “okey lang” ng mga bilihin o serbisyong kanilang
nararanasan sa araw-araw.
ON
Gawin Natin
E
US
A. Gamit ang Venn Diagram sa ibaba, ilahad ang mga pagkakatulad at
pagkakaiba ng “Sulit” at “Okey lang” batay sa mga konseptong inilahad
sa artikulo (gawin ito sa loob ng klase).
T
EN
UD
ST
U
CP
R
B. Magsagawa ng sarbey hinggil sa mga serbisyo o produkto na masasabing

FO
“Sulit” at “Okey lang” ng mga taong napagtanungan at ibahagi sa klase.

Suportahan ito ng dokumentasyon.
145
Aralin 19
MGA ABSTRAK NG PANANALIKSIK
SA KULTURANG PILIPINO

a. natukoy at naibigay ang mga resulta ng pananaliksik batay sa mga
nabasang abstrak nito;
b. nakapagbigay ng malalim na pakahulugan o implikasyon ng mga
resulta ng pananaliksik sa kontekstong pansarili, panlipunan,
pambansa at pandaigdig;
c. nakasulat ng artikulo batay sa napiling abstrak ng pananaliksik at
LY
naibahagi ito sa klase; at
d. nakagawa ng isang poster base sa diwa/mensahe ng abstrak na
ON
nabasa at nailahad sa klase.
E
Talakayin Natin
US
I. Tema ng Pananaliksik: KAPWA: KONSEPTONG PUMAPAILALIM SA
T
MGA RELASYONG PANLIPUNAN
EN
A. Iskima ng Pakikipag-Friend sa Facebook at Pakikipagkaibigan Sa

UD
Tunay na Buhay: Isang Paghahambing Eden T. Gallardo Unibersidad ng

Pilipinas Diliman etgallardo@yahoo.com
ST
Dulot ng mabilis na paglago ng teknolohiya, dumami ang mga paraan ng

ating pakikipaghalubilo at lumawak ang pangkat ng ating mga tinatawag na friends.
Pareho kaya ang tinutukoy nating friends sa kaibigan? Sa pag-aaral na ito, tinuklas
U
ang iskima (schema) sa pakikipagkaibigan ng 67 na babae at 46 na lalake mula edad

CP
na 18 hanggang 60. Gamit ang resulta ng sarbey, isinailalim sa paghihimay-himay sa

teksto, pagkakategorisa, at pagtutukoy ng mga sumisibol na tema upang mailarawan
R
ang kanilang kaisipan sa pakikipag-friend at unfriend, at sa pakikipagkaibigan at

pagtatapos ng pagkakaibigan sa tunay na buhay. Ilan sa mga lumutang sa
FO
paghihimay ang: pagkakakilala, pagkakatulad, pagkaka-ugnay, pagtataksil,

pagsusuri, at pagwawakas. Lumabas din na sa pakikipag-friend, bagamat
magkatulad ang pagpapahalaga sa pagkakakilala, pagkaka-ugnay, at pagiging
malapit, maigting ang kamalayan ng mga lalake na ang Facebook ay isang gamit
lamang. Gayunpaman, sa usaping unfriending ang mga babae ay dumadaan sa
pagsusuri at maigting na emosyon habang ang mga lalake ay may pagtukoy sa
kakulangan ng kanilang pagkakakilala. Samantala, walang maigting na pagkakaiba
ang pagtingin ng babae at lalake sa pakikipagkaibigan – ukol sa malinaw na
pagkakakilala sa magaganda at hindi pisikal na katangian, pagkakatulad ng
146
karanasan at interes, at pagpapatibay ng ugnayan – ngunit ang pagtatapos
ngpakikipagkaibigan ng mga lalake ay mas markado ng hindi magandang ginawa ng
dating kaibigan habang sa babae ay halos magkatulad lamang ang pagpapahalaga sa
emosyon at hindi magandang ginawa.
B. Ang Pagkamatulungin ng Kabataang Pilipino sa Panahon ng

Kalamidad Samantha Erika N. Mendez1,2,3 , Lorelie Ann M. Banzon-
Librojo1 , at Eda Lou Ibasco Ochangco1,4 1Unibersidad ng Pilipinas
Diliman, 2Ateneo de Manila University, 3Miriam College, 4Far Eastern
University sammendez78@gmail.com
Sa kaganapan ng bagyong Yolanda noong 2013, kapansin-pansin ang
LY
aktibong partisipasyon ng kabataan sa pagtulong sa mga biktima ng kalamidad sa
Visayas. Layunin ng pag-aaral na ito na malaman ang karanasan, kadahilanan, at
ON
kahulugan ng pagtulong para sa mga kabataang Pilipino. Ang mga kalahok ay
tatlumpung kabataang Pilipino na nagmula sa tatlong pampribadong kolehiyo sa
lungsod ng Maynila. Sa pamamagitan ng pagtatanong-tanong, lumitaw sa kanilang
E
karanasan ang malaking papel ng social media sa pagpapalaganap ng mahalagang
US
impormasyon tungkol sa mga nasalanta. Lumutang din ang mga isyu ng kalikasan,
katahimikan at kaayusang panlipunan, at pampamahalaan. Dagdag pa rito ang
pagkakaroon ng mga madamdaming emosyon para sa mga nasalanta, paggawa ng
T
mga makabuluhang aksyon, at pagkakaroon ng mga positibong pag-unawa tungkol
EN
sa epekto ng pagtulong para sa mga nasalanta at sa mga tumulong mismo. Ang

kanilang mga kadahilanan sa pagtulong ay karaniwang nagmula sa sariling
UD
pagganyak tulad ng malasakit sa kapwa, simpatiya at pagtanaw ng utang na loob.

Nakaimpluwensiya din ang paaralan, simbahan, at kaibigan. Ang kahulugan ng
pagtulong para sa kanila ay taospusong pagkilos na nakakapagdulot ng positibong
ST
epekto at pagbabahaging walang hinihintay na kapalit. Malaki ang potensyal ng

kabataang Pilipino upang maka-ambag ng pagbabago sa lipunan. Kailangan lamang
U
ng mga oportunidad at masidhing panghihikayat mula sa iba't ibang sector ng

lipunan upang maibahagi nila ang kanilang sarili para sa kapwa.
CP
C. Kaligayahan sa Panahon ng Kalamidad Maria Cecilia C. Gastardo-

R
Conaco Unibersidad ng Pilipinas Diliman cconaco@kssp.upd.edu.ph

FO
Sa larangan ng “positive psychology,” ang kaligayahan o “happiness” ang

itinataas na batayan at pangunahing panukat sa pagsusuri ng sarili at galing ng takbo
ng sariling buhay. Subalit ang konsepto ng kaligayahan (o subjective wellbeing) ay
masalimuot, mahirap sukatin, maraming mga sanhi at nag-iiba ang kahulugan at
anyo sa iba't ibang kultura. Ang papel na ito ay tumitingin sa konsepto ng
kaligayahan sa mga Pilipino, partikular na sa panahon ng kalamidad at sakuna.
Dalawang pag-aaral ang ginawa. Sa unang pag-aaral, sa pamamagitan ng isang
maikling sarbey ng 46 na mga mag-aaral sa pamantasan, sinuri kung anu-ano ang
mga bukal ng kaligayahan at paano ito mapapanatili sa panahon ng kahirapan at
147
sakuna. Sa pamamagitan ng thematic content analysis, napalitaw ang tatlong
temangpinanggagalingan ng kaligyahan ng indibidwal: iyong mga elementong may
kaugnayan sa sarili, iyong mga may kaugnayan sa kapwa tao, at iyong mga may
kaugnayan sa mas mataas na Kapangyarihan. Sa ikalawang pag-aaral, ang karanasan
ng mga taong may matinding pinagdaanan ay sinuri. Sa pamagitan ng mga personal
na salaysay, mga komentaryo, mga larawan at mga video na nakatampok sa iilang
websites hinggil sa mga kalamidad, siniyasat kung paano kinakaya ng mga tao ang
matinding paghihirap at napapanatili ang kanilang “subjective well-being.” Mahigit
tatlong daang mga sipi na nagpapakita ng mga gawain at damdamin ng mga
indibidwal sa panahon ng mga matitinding bagyo at pagbabahang dumaan sa bansa
ay nirepaso. Katulad ng unang pag-aaral, napalitaw sa pamamagitan ng content
analysis ang tatlong tema ng sarili, kapwa at tiwala sa Diyos. Gayon pa man, may
LY
konting kaibahan sa konteksto ng tunay na karanasan at mas marami ang naglagay ng
kanilang pagtitiwala sa Diyos kaysa sa sarili o sa kapwa para mapanatili ang kanilang
ON
subjective well being sa panahon ng matinding sakuna .
II. Tema ng Pananaliksik: PAGDADALA
E
US
A. Ang Pagdadala: Ang Kwento ng Natatanging Ina ng mga Children with
Special Needs (CSN) Catherine R. Dela Cruz Nueva Vizcaya State
University crazycatz8@yahoo.com
T
EN
Ang pag-aaral na ito ay isinagawa upang magkaroon ng kaalaman sa

karanasan ng mga ina ng Children with Special Needs (CSN) sa pamamagitan ng
UD
konsepto ng Pagdadala na ipinakilala ni Dr. Edwin Decenteceo (1999).Ang mga

tema ay hinango sa iba't ibang aspeto ng Pagdadala: ang dinadala, ang pagdadala,
ang pinagdadaanan at ang patutunguhan. Sa pag-aaral na ito, ang dinadala ay tungkol
ST
sa mga tungkulin, gawain at responsibilidad ng mga ina sa pag-aaruga ng kanilang

Children with special needs (CSN). Isa sa mga kinilalang dinadala ay ang mga di-
U
pangkaraniwang asal, ugali o kilos (unusual behaviors or obvious impairment) ng

mga bata. At dahil ang ina ang kinikilalang eksperto pagdating sa kanilang mga anak,
CP
sila ang kaunaunahang nakakapansin sa mga ito. Bilang isang ina, sila ay
nakakaranas ng pagkabahala o malaking palaisipan para sa kanila ang mga kinikilos
R
o paguugaling ito.Pangalawa sa mga dinadala nila ay ang pagkalap ng diagnosis,

FO
lunas o intervention. Karamihan sa kanila ay kinakailangang pumunta sa mga

syudad para sa tamang diagnosis sa kadahilanang ang Nueva Vizcaya ay walang
duktor, klinika at therapy centers para sa kanilang anak na nagdulot ng karagdagang
dinadala. Ang Pagdadala ay tumutukoy sa kung paano nila hinaharap o
ginagampanan ang pag-aaruga ng kanilang mga anak. Noong una, ang mga ina ay
mabigat magdala sapagkat sila ay nakaranas ng negatibong emosyon. Ang buhay na
nababalot ng lungkot at kahihiyan (living in sorrow, denial, guilt or shame) ang
unang tema ng aspetong ito. Ngunit sa kalaunan, sa tulong ng pamilya at pagtanggap
ng lipunan, karamihan sa kanila ay natutunang tanggapin ng buong puso ang
kundisyon ng kanilang anak. Ang pagtanggap ay napadali sa pamamagitan ng
148
positibong pananaw, suportang ispiritwal at ang paniniwalang ang kanilang anak
ayisang biyaya. Isa sa mga pinagdadaanan ng mga ina ay ang mga pang-araw-araw
na kanilang tinatahak. Ang bawat isa sa kanila ay nakakaranas ng pagsubok sa pag-
aalaga at pagpapalaki ng kanilang mga anak. Ang iba sa kanila ay piniling isakripisyo
ang sariling ambisyon para sa kanilang anak. At para naman sa mga inang
nagtatrabaho, isang puspusang pagbabalanse ang kinakailangan upang matugunan
ang pangangailangan ng anak. Nakaranas din sila ng diskriminasyon dahil sa
kamangmangan, maling paghahatol at negatibong pananaw mula sa ibang tao. Ang
huli ay ang patutunguhan ng mga dinadala upang mapagaan ang pasanin. Sa mga
natatanging ina, mahalagang magkaroon ng positbong pananaw upang makamit ang
pangarap nila para sa anak. Naniniwala sila na may magandang kinabukasan ang
kanilang anak. Isang matinding sakripisyo at pasensya ang kailangan upang matuto
LY
silang tumayo sa sariling paa. Sila ay natutong makuntento kahit sa simpleng
kakayahan na naipamalas ng kanilang anak na kanilang itinuturing malaking bagay
ON
at kanilang mapagmamalaki.
III. Tema ng Pananaliksik: SIKOLOHIYA NG KABATAAN
E
US
A. Karanasan ng Kabataan sa Paghihiwalay ng Kanilang mga Magulang
Rea L. Camacho Central Luzon State University May Angelica A. Saludez
A r a u l l o U n i v e r s i t y - P H I N M A E d u c a t i o n
T
mayangelicaalmoitesaludez@gmail.com
EN
Ang kwalitatibong pag-aaral na ito ay isinagawa upang malaman ang

UD
karanasan ng mga kabataan sa paghihiwalay ng kanilang mga magulang. Ang mga salik
sa pananaliksik na ito ay ang mga suliraning hinarap, pagbabagong nangyari, paraan ng
pagharap, social support at mithiin. Ginabayan ng mga tanong ang
ST
pakikipagkwentuhan ng mananaliksik sa anim (6) na kabataan na may edad na labing-

apat hanggang labing-siyam (14-19) na taong gulang. May isa hanggang tatlong taon
U
nang hiwalay ang kanilang mga magulang. Gamit ang modelo ng pagdadala ni Edwin
Decenteceo (1997) sa pag-aanalisa, lumabas sa resulta na ang mga kabataan ay
CP
nagkaroon ng mga negatibong damdamin sa paghihiwalay ng kanilang mga magulang.

Pangunahing suliranin ng mga kabataan ang kawalan ng komunikasyon sa kanilang
R
mga magulang. Samantala, ilan sa mga positibong pagbabago ng mga kabataan ay ang
FO
magandang relasyon sa kanilang ama, pagkakaroon ng tiwala sa sarili, pagkakaroon ng

kakayahang hindi umasa sa iba, at pagkakaroon ng katahimikan sa pag-aaway ng
kanilang mga magulang. Hinarap ng mga kabataan ang kanilang suliranin sa
pamamagitan ng paglilibang, pananampalataya sa Panginoon at pagbabasa ng bibliya,
pagbabahagi ng karanasan sa kanilang kaibigan, at pagtutuon ng pansin sa pag-aaral
upang kahit paano ay makalimutan ng mga kabataan ang kanilang karanasan. Ilan sa
mga tumulong sa mga kabataan sa pagdadala ng kanilang suliranin ang Panginoon,
magulang, kapatid, kasintahan, kaibigan, at kamag-anak. Panghuli, magkakatulad ang
mga kabataan sa kanilang mithiing makapagtapos ng pag-aaral, magkaroon ng
magandang buhay, makatulong sa magulang at kapatid, at kagustuhang maging
matagumpay sa kanilang tatahaking karera.
149
B. Ang Mundo sa Likod ng Screen: Isang Penomenolohikal na Pag-aaral sa
mga Biktima ng Cyberbullying Jem Irise Rea, Gellie Perez, Cristine Maur
at Lualhati Angeles First Asia Institute of Technology and Humanities
jemirise@gmail.com
Sa patnubay ng Teorya ng Humanistic Learning nina Maslow, Frankl at

Rogers (1960), ang pag-aaral na ito ay naglalayong makagawa ng pagsusuri sa mga
pananaw, karanasan, salik, epekto at estratehiya ng pagkaya (coping strategy) ng
mga biktima ng cyberbullying. Para sa pag-aaral na ito, ginamit ng mga
mananaliksik ang kwalitatibong pananaliksik partikular na ang disenyong empirikal
penomenolohikal. May dalawang kasangkapang ginamit sa pag-aaral, ang talaan ng
mga sitwasyon sa cyberbullying at ang gabay na mga katanungan sa pakikipanayam.
LY
Limang (5) biktima ng cyberbullying na naninirahan saanman sa Tanauan City, Lipa
City o Malvar, Batangas ang sinadyang kunin bilang mga kalahok sa pag-aaral. Ang
ON
mga datos ay nakalap gamit ang pakikipanayam na semi-structured kung saan ang
mga naobserbahang kaugalian, katangian at nonverbal cues ay isinaalang-alang.
Ang mga datos na nakalap ay itinala at sinuri gamit ang tematikong pag-aanalisa.
E
Batay sa pananaliksik na ginawa, ang mga resulta ay nagpapakita na ang
US
cyberbullying ay isang karaniwang kaganapan na para sa mga kalahok. Karamihan
sa mga kalahok ay naniniwalang ang cyberbullying ay ginagawa lamang bilang
katuwaan. Naniniwala din silang ito ay ginagawa upang siraan ang isang tao. Lahat
T
ng kalahok ay nakaranas ng cyberbullying sa Facebook habang isang kalahok ang
EN
nakaranas ng cyberbullying sa YouTube at 85 sa Role Playing Games. Ang mga

karaniwang uri ng cyberbullying na naranasan ng lahat ng kalahok ay ang mga
UD
sumusunod: mga status na naipaskil tungkol sa kanila, mga ikinakalat na

kasinungalingan at tsismis, masasakit o mapanlalait na katawagan at mga bastos o
negatibong komento laban sa kanila. Ibinunyag ng pag-aaral ang dalawang
ST
karaniwang salik- pisikal at sosyal- kung bakit ang mga kalahok ay nakaranas ng
cyberbullying. Samantalang kabilang sa mga epekto sa biktima ay ang pakiramdam
U
na mapahiya, masaktan, mainis o mayamot, at ilayo ang loob sa mga tao. Ang iba
pang epekto ay ang pag-ayaw na lumabas, pagbabago sa pagkakaibigan, mga
CP
negatibong impak sa pag-aaral at relasyong pampamilya. Ang mga karaniwang

tugon ng mga biktima upang makayanan ang kanilang mga karanasan sa
R
cyberbullying ay ang pag-iwas na nangangahulugang hindi pagbibigay-pansin sa

FO
cyberbullying.
C. Mga Impluwensiya at Katangian ng Kabataan na may Tuwid na Moral

Venus A. Vitales at Annie Dinh Maria M. Alfaro Wesleyan University-
Philippines ven_vi@yahoo.com
Ang moral values ay pangkalahatang pamantayan na nagdedetermina kung

tama o mali, mabuti o masama ang mga kilos, gawain, pananalita, o maging pag-
iisip, ng isang indibidwal. Ito rin ay ginagamit na batayan para magkaroon ng
kahulugan ang buhay ng isang indibidwal. Ang pagkakaroon ng positibong
150
moralvalues ay nakakapagdulot sa isang tao ng payapa at maluwalhating damdamin.
Sa katunayan, ang moral values ng isang tao ay nag-ugat sa iba't ibang pilosopiya,
relihiyon at kultura. Isang halimbawa ay ang “Golden Rule”, na “Do unto others
what you would have them do unto you.” Itinuturing ito ng karamihan bilang
pinakamataas na pamantayan sa buhay. Sa panahon ngayon, hindi lingid sa kaalaman
ng lahat ang pagbabago sa konsepto ng tama o mali, mabuti o masama ng mga
kabataan. Ito marahil ay dala ng mga pagbabago dulot ng modernisasyon at
globalisasyon. Ang pag-aaral na ito ay isinagawa ng mga mananaliksik para alamin
ang mga impluwensiya at pananaw ng mga kabataang mag-aaral sa lalawigan ng
Nueva Ecija ukol sa katangian ng isang kabataan na may tuwid na moral. Gamit ang
sarbey at sa pamamagitan ng deskriptibong pag-aanalisa at pagkukumpara sa mga
datos, ay napag-alaman ang mga sumusunod: karamihan sa mga kabataang kalahok
LY
ay babae, panggitnang-anak, at mula sa pamilya na may buwanang kita na P5,000.00
pababa. Sila ay lubos na sumasang-ayon sa impluwensiya ng pamilya at paaralan sa
ON
kanilang moral values; sang-ayon naman sila sa impluwensiya ng kaibigan at media
sa kanilang moral values. Naniniwala sila na sila ay nagtataglay ng katangian ng
isang kabataan na may tuwid na moral dahil sa kanilang paggalang sa mga
E
nakakatanda; ito ay sa pamamagitan ng paggamit ng “po” at “opo”. Samantala, ayon
US
sa mga kalahok, isang negatibong indikasyon ng hindi nila pagkakaroon ng tuwid na
moral ay ang paminsan-minsan nilang pangongopya sa mga pagsusulit at
pangungupit ng pera. Napag-alam din sa pananaliksik na ang buwanang-kita ng
T
kanilang pamilya ay isang basehan ng makabuluhang pagkakaiba ng pananaw nila
EN
tungkol sa impluwensiya ng pamilya, media at paaralan sa kanilang moral values.

May makabuluhang kaugnayan naman ang mga sumusunod: kung pang-ilan sila sa
UD
kanilang magkakapatid at impluwensiya ng kanilang pamilya sa kanilang moral

values; buwanang kita ng kanilang pamilya at impluwensiya ng paaralan sa kanilang
moral values; at malaki ang kaugnayan ng impluwensiya ng pamilya, paaralan,
ST
kaibigan at media sa pagkakaroon ng tuwid na moral ng mga kabataan sa Nueva

Ecija.
U
CP
D. Self-Concept at College Adjustment ng mga Anak ng Overseas Filipino

Workers Rochelle Ann V. Pararuan Central Luzon State University
rochiepararuan@yahoo.com.ph
R
FO
Ang pag-aaral na ito ay may layuning malaman ang self-concept at college

adjustment ng mga anak ng Overseas Filipino Workers na mag-aaral sa unang antas
sa Central Luzon State University. Ang mga kalahok sa pag-aaral ay 65 na
estudyanteng nasa unang antas sa kolehiyo na mga anak ng OFWs. Ang mga kalahok
ay binigyan ng dalawang pagsusulit, ang Dimensions of Self-Concept at College
Adjustment Scale, pinasagutan din sa kanila ang papel patungkol sa kanilang
personal na impormasyon. Ang resulta ng Dimensions of Self Concept at
nagpapakita na mataas ang Anxiety, Academic Interest and Satisfaction, Leadership
and Initiative, at Indentification vs. Alienation ng mga anak ng OFWs samantalang
mababa naman ang Level of Aspiration. Sa College Adjustment Scale, ang mga
151
anakng OFW ay nasa borderline level sa Suicidal Ideation at Depression. Ang
resultang borderline ay binibigyang-pansin ng mga counselor at nangangailangan ng
mas masusing pag-aaral at follow up. Ang resulta ng pag-aaral ay nagpapakita rin na
ang Academic Interest at Satisfaction ay negatively correlated sa Self-esteem
problems at ang Self-esteem problems ay negatively correlated din sa Leadership
and Initiative ng Dimensions of Self-concept. Ang Career Problems sa College
Adjustment Scale ay masasabing negatively correlated sa Leadership and Initiative
in Dimensions of Self-Concept at ang Indetification vs. Alienation ay negatively
correlated din sa Self- esteem Problems. Ang pananaliksik ay nagpapakita na
kailangang bigyan ng konsiderasyon ang resulta ng pag-aaral sa pagplano ng mga
programa para sa mga anak ng Overseas Filipino Workers.
LY
E. Ang Karanasan ng mga Nawalan ng Magulang Charla Rochella G.
Santiago Unibersidad ng Pilipinas Diliman
ON
charla_santiago@yahoo.com
Isang kwalitatibong pag-aaral ang isinagawa upang tunghayan ang karanasan
E
ng mga nawalan ng magulang dahil sa pagpanaw o pag-abandona ng isa sa kanilang
US
mga magulang. Labing-anim na mga anak edad 18 hanggang 28 taon sa kasalukuyan at
hindi bababa sa 15 taon ang edad noong nawala ang magulang, ang mga kalahok sa pag-
aaral. Walo sa kanila ang nawalan ng magulang dahil sa pagpanaw habang walo naman
T
ang nawalan dahil sa pag-iwan. Hindi tiningnan na pamantayan para sa pagpili ng mga
EN
kalahok ang kanilang kasarian, trabaho, o posisyon sa magkakapatid, maging ang sanhi
ng pagpanaw ng kanilang mga magulang. Gamit ang malalimang panayam, ipinalahad
UD
sa mga kalahok ang kani-kaniyang karanasan patungkol sa pagkawala ng isa sa

kanilang mga magulang. Para sa pagsusuri, ginamit ang paghahalaw, isang likas na
pamamaraan kung saan kinuha ang mga panguna't pinakabuod na mga paksa, proseso,
ST
o konsepto mula sa mga panayam. Tatlong pangunahing paksa ang namukod-tangi sa

kwento ng mga nawalan. Isang paksa ang Pagpapatuloy sa Buhay, na sumasalamin sa
U
tuloy-tuloy na pag-usad ng mga nawalan sa kanilang buhay at mga larangan nito gaya
ng pag-aaral o pagtatrabaho, sa kabila ng mga nangyari o dinadanas dahil sa pagkawala
CP
ng magulang. Isa ring paksa ang Pagtanggap sa Pagkawala na tumutukoy sa pagkilala

ng isang nawalan sa nangyari o pangyayari—pagpanaw, pag-abandona, o di na
R
pagbabalik ng magulang na lumisan. Naiiba ito sa isa pang paksa ng Pagharap ng

FO
Kawalan na patungkol naman sa pagsagupa ng nawalan sa anumang danasin kaugnay

ng pagkawala, gaya ng malungkot na alaala. Tiningnan din ang datos upang malaman
kung ano ang ugnayan ng tatlong paksa. Nakita na ang mga paksa ay hindi nagaganap sa
magkakasunod na paraan. Halimbawa, maaaring makapagpatuloy ang buhay ng isang
nawalan kahit hindi pa lubos ang kanilang pagtanggap o pagharap. Nakita rin na mas
madalas na nakatuon ang mga anak na nawalan sa Pagpapatuloy sa Buhay, kaysa sa
mga pansariling proseso ng Pagtanggap sa Pagkawala at Pagharap ng Kawalan. May
rekomendasyon na tingnan ang mga paksang ito sa karanasan ng ibang grupo ng mga
nawalan, maging sa ibang kwento ng negatibong sitwasyon okaranasan. Ipinapanukala
rin ang ilang konkretong mga paraan upang tulungan ang mga nawalan ng magulang,
batay sa preliminaryong modelong nahalaw sa pananaliksik.
152
IV. Tema ng Pananaliksik: PULITIKA
A. Ang Saloobing “Ako at ang Aking Bayan” ng mga Botanteng Pilipino

Julieta C. Mallari at Hilana Roman University of the Philippines Diliman
Extension Program in Pampanga jcmallari15@yahoo.com
Ang oryentasyong pulitikal ng mga botanteng Pilipino ay base sa kanilang

pinapahalagahang katuwiran, kaisipan at pag-uugali. Tulad ng tabak na may
dalawang talim, ang mga ito ay maaring maging kapaki-pakinabang o kaya naman
ay maging pinsala sa lipunan. Nakaugnay sa sinabi ni Jocano na kaisipang
“personalismo,” “pamilismo,” “partikularismo” at damdamin (1999:36-37; 200:67)
ng mga Pilipino madalas ang kanilang mga desisyon. Maaaring maging negatibo ang
LY
resulta nito lalo kung nagiging basehan ng mga naghahalal sa mga pulitiko tuwing
eleksyon: nagiging sentro ang sarili at pamilya kaysa sa bayan ang kanilang pananaw
ON
at mga adhikain. Sa mga masa lalo na, ang ninanais nila ay iyon lamang nakikita
nilang agarang mapapakinabangan. Hindi nila masyadong tinitingnan ang
matagalang ibubunga ng kanilang desisyon sa pagboto. Kaya nga mas madalas ang
E
pagpili ng maling klase ng namumuno sa kanila at ito ay nagbubunga ng katiwalian
US
at di pag-asenso. Ang pag-aaral na ito ay nakatuon sa isang sarbey na ginawa noong
eleksyong 2010 para sa gubernador ng Pampanga. Apat na kandidato ang
pinagpilian: isang artista, isang coach sa basketball, isang pari, at isang kilalang
T
asawa ng jueteng lord. Tinipon ang mga sagot ng mga botante patungkol sa mga
EN
dahilan ng kanilang pagpili ng kandidato. Ang resulta ng sarbey ay nagpatunay na

ang mga nabanggit na konsepto ni Jocano ang pumaimbabaw sa sikolohiya ng
UD
maraming manghahalal.
V. Tema ng Pananaliksik: PAGSISIYASAT SA TEORYA NG KAPWA

ST
A. Hmpf, Inc.: Ang Konseptuwalisasyon, Manipestasyon, at Implikasyon

U
ng Tampo sa Daigdig ng Paggawa at ng Industriya Carl O. Dellomos

University of Caloocan City carldellomos@gmail.com Jayson D. Petras
CP
Unibersidad ng Pilipinas Diliman

R
Malaking salik na maituturing ang damdamin ng mga kabahagi sa industriya

FO
bilang pinanggagalingan ng anyo ng pag-uugali, katayuang pangkaisipan, at

pakiramdam sa trabaho (Ponticell 2006). Sa pagsasakonteksto, maididikit ang
usapin ng tampo bilang isang kaasalang kultural ng mga Pilipino na masasabing
umiinog maging sa daigdig ng lakas-paggawa. Binigyan ng inisyal na pakahulugang
“pagpapakita ng sama-ng-loob at hindi pagkatuwa, karaniwan sa pamamagitan ng
pananahimik at paglayo sa ibang tao,” (UP Diksiyonaryong Filipino, 2010),
mahalagang ganap na masiyasat ang kabuuang diwa ng tampo bilang isa sa
mgaassociated behavior pattern ng mga Pilipino (Enriquez 1992) 80 sa larangan ng
ugnayang paggawa at industriya. Sa katunayan, magpahanggang sa ngayon,
naniniwala ang mga praktisyuner ng human resource development na may
153
pagkakapareho ang mga pangangailangan ng mga manggagawa na tumutukoy sa
pagiging kaisa, pagkilala, respeto, at kagustuhang makapagbigay ng epektibo at
malikhaing trabaho sa pinagtatrabahuan (Ellemers et al. 2008). Kaalinsabay nito ang
positibong pagtingin ng mga empleyado sa trabaho ay dulot ng nararamdamang
tiwala, pag-aalaga, pagbibigay-kabuluhan, sariling karunungan, hamon,
oportunidad para sa personal na pag-unlad, at dignidad (Ellemers 2008; Maccoby
1988). Mula o sa paglihis sa mga ito, maaaring umiinog ang tampo. Ninais ng
pananaliksik na ito na maitampok ang konseptuwalisasyon, manipestasyon, at
implikasyon ng tampo sa iba't ibang ugnayan na pangunahing kinasasangkutan ng
empleyado, namamahala/boss, at ng administrasyon. Sa pangangalap ng
mahahalagang datos at impormasyon, gumamit ang mga mananaliksik ng
methodological triangulation kung saan ang pagtatanong-tanong, obserbasyon,
LY
pakikipagkuwentuhan, at sarbey ay magiging bahagi ng kabuuang metodo ng
pananaliksik. Sa ganang ito, napalawig ang pagtanaw sa tampo sa pamamagitan ng
ON
pagbabalangkas nito hindi lamang sa antas ng pagtutunguhang “hindi ibang tao”
kundi maging sa “ibang tao” at nadalumat nito ang diwa sa pagpapahalaga ng mga
Pilipino sa paggawa.
E
US
B. Ang Loob at Pakikipagkapwa sa Kagandahang-Loob Charmaine P.
Galano Unibersidad ng Pilipinas Diliman cpgalano@gmail.com
T
Ang kagandahang-loob ay nauna nang tinukoy ni Enriquez (1992) bilang
EN
isang pagpapahalagang tulay ng sarili at lipunan o “linking socio-personal value”.

Ito ay may dalawang kalikasan: ang pagkakaroon ng aspektong loob-labas at ang
UD
pakikipag-ugnayan sa kapwa. Itinuturing rin itong isang moral at etikal na

pagpapahalaga na ginagamit upang maging gabay sa pagtatasa ng tama o mali at ng
angkop o di-angkop na mga kilos. Sa kasalukuyang pananaliksik na ito, dalawang
ST
pag-aaral ang isinagawa upang masuri ang mga pagpapakahulugan ng kagandahang-

loob na tinalakay sa mga nauna nang mga literatura (Miranda, 1992; Resurreccion,
U
2007; Salazar, 1982; Vinzons & Jose, 2013). Sa unang pagaaral, lumilitaw na ang
mga konseptong pinakamalapit na iniuugnay ng mga kabataang kalahok (N=103) sa
CP
kagandahang-loob ay malasakit, respeto, nagbibigay ng tulong ng walang kapalit,

malinis na prinsipyo at may inisyatibong tumulong. Gamit ang multidimensional
R
scaling, lumitaw ang apat na klaster ng mga konseptong nagpapakita sa loob at labas
FO
na dimensiyon ng kagandahangloob. Sa ikalawang pag-aaral, kinuha ang correlation

ng kagandahang-loob sa 10 unibersal na pagpapahalaga ni Schwartz (2006).
Lumalabas mula sa tugon ng mga kalahok (N=177) na ang kagandahang-loob ay
may significant positive correlation sa mga pagpapahalagang tulad ng universalism
(r = .244) at benevolence (r= .318). Ipinapahiwatig nito na ang kagandahang-loob ay
isang pagpapahalagang nakatuon sa pagkilala at pagsusulong sa kapakanan ng
kapwa.
154
VI. Tema ng Pananaliksik: KULTURA AT KASAYSAYAN
A. Ang Daloy ng Ganap na Buhay na Mula sa Sagradong Lupa: Ang

Katutubong Kamalayan ng Panlipunang Kaunlaran ng mga Ambala
Ayta sa Sitio Alibang at ang mga Implikasyon nito sa Gawaing
Panlipunan at Pagpapa-unlad ng Pamayanan Angelito B. Meneses
Saint Joseph's College of Quezon City joltzenjen@yahoo.com
Kahit pa man nasa kasalukuyang panahon tayo ng developmentalismo o

globalismo, taglay pa rin ng mga katutubong Ambala Ayta ang kamalayan tungkol sa
kaunlaran na nakaugat sa lupa. Ang pag-aaral na ito ay isang paglalarawan ng
katutubong pananaw ng pag-unlad ng buhay na hango sa kultural na buhay,
LY
karanasan at pangarap ng mga Ambala Ayta sa Sitio Alibang na tinawag nilang
kahampatan. Ang kahampatan ang sariling pakahulugan at sariling determinasyon
ON
para sa isang ganap na buhay na dumadaloy mula sa sagradong lupa na kanilang
tinubuan. Ang pananaw na ito ay maihahalintulad sa dati pang artikulasyon ni Apo
Macliing Dulag na ang lupa ay buhay at ang buhay ay lupa. May pagkakahambing
E
din ang kahampatan sa sikolohikal at ispirituwal na konteksto ng panlipunang
US
kaunlaran ng ibang mga katutubong pamayanan na nakasaad sa mga kaugnay na
pag-aaral at literatura. Ang pag-aaral ay naging pagkakataon para sa mga Ambala
Ayta upang samasama nilang suriin at isalarawan ang kanilang pamayanan na
T
nagresulta sa pagkabuo ng kanilang profile ng pamayanan. Ang paraan na ito ay di
EN
pagsunod sa dati nang metodo ng mga di-katutubo sa pangangalap ng datos na

gagawing batayan ng kanilang interbensiyong pangkaunlaran para sa mga katutubo.
UD
Tinalakay din ang mga implikasyon ng pag-aaral na ito sa gawaing panlipunan

(social work) at pagpapaunlad ng pamayanan (community development). Nilinaw
nito ang pagkakaroon ng ibang pamamaraan sa pagtulong sa mga katutubong
ST
pamayanan na angkop sa kanilang katutubong kamalayan, kultura at sariling

pagpapasya ng isang ganap na buhay na nakaangkla sa daloy ng kanilang sagradong
U
lupa.
CP
Gawin Natin
R
FO
A. Suriin ang mga abstrak ng pananaliksik at ibahagi sa klase
B. Gumawa ng poster na naglalahad ng diwa (pagsasakilos/campaign) ng

abstrak na sinuri at ibahagi sa klase.
II. Gawaing Isahan
A. Sumulat ng isang artikulo base sa diwa ng abstrak na binasa at ibahagi sa

klase.
155
Mga Sanggunian
Abesames, N. et al. (2006). Komunikasyon sa Akademikong Filipino. Valenzuela

City: Mega Jesta Prints, Inc.
Antonio, L. & Rubin, L. (2003) Sikolohiya ng Wikang Filipino. Quezon City. C &
E Publishing, Inc.
Astorga, E. (2011). Retorika: Masining na Pagpapahayag. Manila: Mindshapers

Co., Inc.
LY
Batnag, A. et al. (2011). Sayusay: Sining ng MabisangPagpapahayag. Quezon
City: C & E Publishing, Inc.
ON
Bendalan, N. (2013). Retorika: Mabisa at Masining na Pagpapahayag. Quezon
City: Wiseman's Books Trading, Inc.
E
US
Bernales, B. et al. (2001). Pagbasa at Pagsulat sa Iba't ibang Disiplina. Valenzuela
City: Mutya Publishing House.
T
Bernales, R. et al. (2012). Masining na Pagpapahayag sa Filipino. Valenzuela
EN
City: Mutya Publishing House, Inc.
Bernales, R. et al. (2012). Masining na Pagpapahayag sa Filipino: Mga Prinsipyo

UD
at Proseso. Valenzuela City: Mutya Publishing House, Inc.

ST
Caballas, R. (2013). Ano ang Paraan ng Komunikasyon ng mga Filipino.

Retrieved from https://www.scribd.com/doc/126024699/Ano-Ang-Paraan-Ng-
Komunikasyon-Ng-Mga-Filipino
U
CP
Cantillo, M.L., Gime, A. & Gonzales, A. (2015). Sikhay. Aklat sa Komunikasyon

at Pananaliksik sa Wika at Kulturang Pilipino para sa Ika-11 Baitang. Quezon
City: St. Bernadette Publishing House Corporation.
R
FO
Cantillo, Ma Luisa M. et al. (2016). Aklat sa Komunikasyon at pananaliksik sa

wika at pananaliksik sa wika at kulturang Pilipino. Quezon City: St.
Bernadette Publishing House Corporation.
Casanova, A. et al. (2001). Pagbasa at Pagsulat sa Iba't Ibang Disiplina. Quezon

City: Rex Bookstore.
Catacataca, P., Belvez, P., & Villafuerte P. (1984). Masaklaw na Pilipino. Manila:
Echanis Press Inc.
156
Cena, R. (2011). Gramatikang Filipino. Quezon City: U.P. Press.
DC Santos, D., Buenaventura, E., Calanoga, IC., Lacsamana, F., Moreno, C., &
Salgado, S. (2015) Sining na Pagpapahayag. Manila: Mindshapers Co., Inc.
De Dios, L. & Lozano, L.(2014). Modyul sa Retorika: Masining na

Pagpapahayag. Metro Manila: Grandbooks Publishing Inc.
Galileo, Z. (2016). Ang pagtuturo ng wika at kulturang filipino sa disiplinang

filipino (konteksto ng K to 12). Katipunan: Journal ng mga Pag-aaral sa
Wika, Sining, Panitikan at Kulturang Filipino. Retrieved from
https://journals.ateneo.edu/index.php/katipunan/article/view/KA2016.00102
LY
Lardizabal, A. (1989). Sikolohiya sa Filipino. Quezon City: Rex Printing
ON
Company, Inc.
Mabaquiao, N. Jr (2007). Globalisasyon, kultura, at kamalayang filipino.
E
Philippine E-Journals.Malay, Vol. 19, No.3. Retrieved from
https://ejournals.ph/article.php?id=7900
US
Maggay, M. (2002). Ang Panahon Sa Ating Mga Interaksiyon. Retrieved from
T
https://www.scribd.com/document/336425155/Ang-Panahon-Sa-Ating-Mga-
EN
Interaksiyon
UD
Maglaya, E. et al. (2003). Filipino sa Nagbabagong Panahon. Quezon City: New

Day Publishers
ST
Malicsi, J. (2013). Gramar ng Filipino. Quezon City: U.P. Sentro ng Wikang

Filipino Mutya Publishing House.
U
Montera, G., Perez, A., & Gawahan, R. (2012). Retorika: Patnubay sa Masining
CP
na Pagpapahayag. Cebu City: Likha Publications.

R
Perez, A. & Santiago A. (1976). Mga Babasahin sa Filipino. Manila: Rex

FO
Printing.
Perez, A. (2014) Sulit ba o okey lang? Isang pagtuklas sa konsepto ng “sulit” ng

mga pinoy. DIWA E-Journal. Tomo 2, Bilang 1. Retrieved from
http://www.pssp.org.ph/diwa/wp-content/uploads/2014/11/02.3-Artikulo-
Perez.pdf
Pomado, N., Rabulan, C., Eriman, E., Gomez, E., Do-oma, L. & Mino, N. (2008).
Komunikasyon sa Akademikong Filipino. Iloilo City: CPU Press.
157
Pomado, Nelson et. al. (2015). Komunikasyon sa akademikong Filipino.
Eksperimental na Edisyon. CPU Press: Jaro, Iloilo City Philippines.
Rubin, L., Casanova, A., Paz, V., Abiera, A. & Mangonon, I. (2002). Kasaysayan
at Pag-unlad ng Wikang Pambansa ng Pilipinas. Quezon City: Rex printing
Company, Inc.
Rubin, Ligaya T. et. al. (2002). Kasaysayan at Pag-unlad ng Wikang Pambansa ng

Pilipinas. Manila: Rex Bookstore
Tumangan, A. et al. (2016). Komunikasyon sa Akademikong Filipino. Makati

City: Grandwater Publications.
LY
Mga Babasahin sa Sikolohiyang Pilipino. Lektyur Notes sa Pambansang Seminar
ON
sa Sikolohiyang Pilipino. Pambansang Samahan sa Sikolohiyang Pilipino.
Iloilo City: Central Philippine University.
E
Pambansang Kumperensiya sa Sikolohiyang Pilipino. Abstrak ng mga papel sa
US
Plenaryong Sesyon. 2014 Pambansang Samahan sa Sikolohiyang Pilipino at
ng Departamento ng Sikolohiya Pamantasang de la Salle. Retrieved from
http://www.pssp.org.ph/wp-content/uploads/2014/11/merged_document.pdf
T
EN
Filipinojournal.com/gaano-nga-ba-kahalaga-ang-tamang-paggamit-ng-wika/
https://teksbok.blogspot.com/2013/01/wastong-gamit-ng-mga-salita-
UD
1.htm?m=1
www.slideshare.net/mobile/ReilourdMiranda/wastong/gamit-ng-mga-salita-
ST
14843459
http://prezi.com/m/fj204egjka3e/ang-gramatika-at-retorika
U
CP
ironmeo.weekly.com>uploads>kawastuhang-panggramatika
https://www.slidesharenet/mobile/charlenedianereyes/kohesyong-gramatikal-at-
R
FO
uri-ng-pang-abay
www.slideshare.net/mobile/gerrysuarez/wastong-gamit-ng-mga-salita-
3703148https://tl.wikipedia.org/wiki/Mga sining pangwika
https://liancvivas.wordpress.com/, 2015
https://tl.wikipedia.org/wiki/Wika_ng_katawan
158

Filipino Finals

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Filipino Finals

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

True or False

1. Ang globalisasyon ay binibigyan kahulugan ng iilan ayon sa kahihinatnan

7. Mas tiyak o sigurado ang mga Pilipino sa pagsabi ng “oo” at “hindi”

14. Ginamitan ng dalawang konsepto ang “sulit” , ang produkto at serbisyo

15. Ang “kita” sa “Mahal kita” ay binubuo ng “ko” at “ikaw”

17. Walang negatibong paghahambing sa wikang Filipino

21. Hindi nag-aaksaya ng pagkain o lahat au pinakanaangan ng mga Pilinino

22. Nagkakaroon ng negatibong pagtingin ang partisipasyon ng kababaihan sa mga palengke

23. Ang pagtawad at pagkakaroon ng suki ay nagyayari rin sa supermarket

24. Ang “baklas” ay nagnunguluhugang pinilit ang pagpitas ng prutas

25. Ang manibalang na salita ay ginagamit sa paglalarawan ng mangga

26. Ito ang wikang ginamit sa pagsulat ng aklat na Doktrina Kristiyana

27. Ano ang tinutukoy na salita na pinagmulan ng “taga-ilog”

28. Ang dating Pangulo ng Pilipinas na nag-atas sa pagkakaroon ng wikang pambansa

29. Binubuo ng 59% pagkakahawig ang Tagalog sa wikaing ito sa Pilipinas

- Akomodasyon ng wikang pambansa sa iba pang dayalek

34. Tinatawag itong pagpapalitan ng kaisipan at damdamin sa pamamagitan ng salita

- Iwasan ang panghihiya

39. Isang sosyal o panlipunang gawain na kadalasang isinsasgawa sa pulbiko

- Pagpapahayag ng dahilan- resulta ng isang pangyayari o kaganapan

49.”ayon sa balita, si Pangulong Rodrigo Duterte ay hindi na magpapatakbo sa pagka-Presidente sa

- Pagpapahayag ng pananaw o punto de bista

Erika Mae Villa

natutukoy ang kasaysayan

natutukoy ang Filipino bilang

• Wikang Tagalog bilang

• Wikang Pilipino bilang

Ang salitang Tagalog na hinango sa salitang taga-ilog, ay ang wika

Ang mga hindi Tagalog ay hindi nabigyan ng pagkakataon na

➢ Sa araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

o nabibigyan kahulugan ang register ng wika;

• Ang pagkakaiba-iba ay maaaring nagpapakilala kung sino siya.

nasa aksent, leksikograpiyasiya o

1. Doktor: Pasyente, preskripsyon

• Mode - paraan o paano nag-uusap ang dalawang tao

• Tenor – ayon sa relasyon ng mga kalahok.

- mga espesyalisadong mga salita na ginagamit ng isang partikular na domeyn o gawain.

- isang espisipikong bokabularyo at/ o balarila ng isang akitibidad o propesyon.

- set ng mga salita o ekspresyon na nauunawaan ng mga grupong

- ayon sa disiplina o larangang pinaggagamitan ng mga ito.

- iba't ibang kahulugan ng salita batay sa iba't ibang larangan.

▪ Iwasan ang pagtawa habang nakikipag-usap

Produksiyon ng mga tunog ng pananalita na

1. Ang Kumakatawan na kung saan ang mga nagsasalita ay may

2. Direktibo na kung saan ang mga nagsasalita ay may kinalaman sa

3. Commissive na kung saan ang mga nagsasalita ay gumagawa

4. Deklarasyon na kung saan sa pamamagitan ng nagsasalita na

5. Ekspresibo na kung saan ang tagapagsalita ay nagpapakilala ng

Ito ay isang uri ng salaysay na nagsasaad ng mga

Huwag magmadali sa Tumingin sa

ORAS MGA TANONG

Kinakailangang may abiso muna sa Bumuo ng makabuluhang tanong

Ito ay pakikipagtalo tungkol sa isang

Ang pagtatalumpati ay isang sosyal

CREDITS: This presentation

Kalakip din sa gramatika ang kawastuhan ng pangungusap na gagamitin,

a. (mali)Alam mo, bagay na bagay kay Cindy ang kanyang

a. (Mali)Maarte sa mga laruan ang bunsong anak ni Aling

-Pinagsamantalahan sa halip ng ginahasa

b. Likha – imbentong salita

Lalaki: Tayo na ba?

a. Malumanay – Halimbawa: tao, tatay, lalaki, magulang,

Walang tuldik ang malumay na salita

Paiwa (`) sa malumi