Ոչ սինուսոիդային պարբերական էներգիայի

աղբյուրներով գծային շղթաների անալիզը

Հիմնադրույթներ և հարաբերակցություններ

Դիրիխլեի պայմաններին բավարարող T պարբերությամբ

ցանկացած ոչ սինուսոիդային պարբերական f (t) ֆունկցիա
կարելի է ներկայացնել Ֆուրյեի շարքով
∞
f ( t )= A(o) + ∑ A(k)m sin ( kωt+ψ ( k ) ) =¿
k=1
∞
¿ A(o) + ∑ ( B(k)m sin kωt ¿ +C(k)m coskωt ) ¿
k=1
2π
որտեղ ω=2 πf = հիմնական հարմոնիկի անկյունային հաճա-
T
խությունն է,
T 2π
1 1
A(o)= ∫
T 0
f ( t ) dt= ∫ f ( ωt ) dωt
2π 0
հաստատուն բաղադրիչն է կամ զրոյական հարմոնիկը, իսկ
A(k)m ,ψ (k)- ն k - րդ հարմոնիկի ամպլիտուդը և սկզբնական փուլն
են: Ընդ որում
2π
1
A(k)m= ∫ f ( ωt ) sinkωtdωt ,
π 0
իսկ
2π
1
C(k)m = ∫ f ( ωt ) coskωtdωt :
π 0
Ոչ սինուսոիդային պարբերական էլ.շ.ու.- ի և հոսանքի աղբ-
յուրներով գծային շղթաների անալիզը կատարվում է վերադըր-
ման մեթոդով ըստ որում, յուրաքանչյուր հարմոնիկի հաշվարկը
կատարվում է առանձին:

109
 Հաշվարկներում պետք է նկատի ունենալ հետևյալը, եթե
1
առաջին հարմոնիկի համար x L(1)=ωL, x C(1)= , ապա k - րդ
ωC
հարմոնիկի ինդուկտիվ դիմադրությունը (x L (k )=kωL) k անգամ
1
մեծանում է, իսկ ունակային դիմադրությունը՝ (x C (k )= )k
kωC
անգամ փոքրանում է առաջին հարմոնիկի դիմադրության
համեմատ:
Շղթայի որևէ ճյուղի հոսանքի i(0) , i(1) , i(2) … հարմոնիկները
հայտնի լինելու դեպքում, այդ ճյուղի իրական i հոսանքը հավա-
սար է առանձին հարմոնիկների հոսանքների ակնթարթային
արժեքների գումարին՝
i=i (0 )+ ¿ i(1) +¿ i(2) +… :
Ոչ սինուսոիդային պարբերական հոսանքի, լարման գործող
և միջին արժեքները որոշվում են հետևյալ արտահայտություն-
ներով
I =√ I 2(0) + I (1)
2 2
+ I (2) +… , U =√ U (0)
2
+U 2(1)+ U(2)
2
+… ,
T
1
F միջ= ∫|f ( t )| dt :
T 0
Այդպիսի շղթայի ակտիվ և ռեակտիվ հզորությունների
որոշման արտահայտություններն են.
∞ ∞
P=U (0) I (0) + ∑ U (k) I (k) cos φ(k) , Q=∑ U(k) I (k) sin φ( k ) ,
k=1 k=1
իսկ T - ն աղավաղման հզորությունը
T =√ S −( P + Q ),
2 2 2

որտեղ S- ը լրիվ հզորությունն է

√
∞ ∞
S=UI= ∑ U 2(k) ∑ I(k)2 :
k=0 k=0
Ոչ սինուսոիդային պարբերական կորը բնութագրող
գործակիցներն են.

110
 1) K ф ձևի գործակիցը որոշվում է ոչ սինուսոիդային պարբե-
րական ֆունկցիայի F գործող և F ср միջին արժեքների հարա-
բերությամբ
F
Kф= ,
F ср
2) K a ամպլիտուդի գործակիցը որոշվում է ոչ սինուսոիդային
պարբերական ֆունկցիայի F max առավելագույն և F գործող
արժեքների հարաբերությամբ
F max
Ka= ,
F
3) K И աղավաղման գործակիցը որոշվում է F(1) առաջին
հարմոնիկի և ոչ սինուսոիդային պարբերական ֆունկցիայի F
գործող արժեքների հարաբերությամբ
F (1 )
K И= ,
F
4) K Г հարմոնիկի գործակիցը որոշվում է բարձր հարմո-
նիկների և F(1) առաջին հարմոնիկի գործող արժեքների հարա-
բերությամբ

√∑
∞
2
F(k)
k=2 :
K Г=
F (1)

211. Շղթայի (նկ.211ա) մուտքին կիրառվում է ոչ սինու-

սոիդային պարբերական լարում (նկ.211բ): Որոշել i
ակնթարթային հոսանքը և գործիքների ցուցմունքները, եթե r =12
1
Օմ, ωL=3 Օմ, =15 Օմ: Հաշվարկը կատարել մինչև
ωC
հինգերորդ հարմոնիկը ներառյալ:
V Վ
200

A 111-200
ա) բ)
Նկ. 211
Լուծում: Նախ տրված u(t ) լարումը պետք է վերլուծել Ֆուրյեի
շարքի: Լարման բնութագիծը սիմետրիկ է աբսցիսների առանցքի
նկատմամբ, այդ պատճառով այն կպարունակի միայն սինուսոի-
դային կենտ հարմոնիկներ:

|
π π
2
Ak = ∫ 200 sinkωtdωt= 400
π 0 kπ
(−coskωt ) =
400
kπ
(−coskπ +1 ) :
0
Երբ k =1 , A 1=254,7 , k=3 , A3 =84,9 , k=5 , A5 =50,95:
Այսպիսով մուտքի լարումը կլինի՝
u=( 254,7 sinωt + 84,9 sin3 ωt +50,95 sin 5 ωt )Վ:
Շղթայի հոսանքը նույնպես կպարունակի միայն կենտ
հարմոնիկներ
i=i (1) +¿ i(3) +¿ i(5) :
Հաշվարկը կատարվում է վերադրման մեթոդով: Սկզբում
ենթադրվում է, որ շղթայի մուտքին կիրառվում է միայն առաջին
հարմոնիկի u(1)=254,7 sinωt Վ լարումը: Համաձայն Օհմի օրենքի
U̇ (1)m
İ (1)m= ,
Z (1)
որտեղ Z(1)- ը շղթայի կոմպլեքս դիմադրությունն է առաջին հար-
մոնիկի համար
1
Z(1)=r + jωL− j =(12− j12) Օմ,
ωC
իսկ հոսանքը՝
U̇ (1)m 254,7 0
j 45
İ (1)m= = =10,6 ( 1+ j )=15 e Ա ,
Z (1) 12− j12
İ (1)m ≓ i(1)=15 sin ⁡( ωt+ 450 ) Ա:
Նույն ձևով կատարվում են հոսանքների երրորդ և
հինգերորդ հարմոնիկների հաշվարկները

112
 U̇ (3)m U̇ (5)m
İ (3)m = , İ (5)m = ,
Z (3 ) Z (5 )
որտեղ
1
Z(3)=r + j 3 ωL− j =(12+ j 4) Օմ,
3 ωC
1
Z(5)=r + j5 ωL− j =(12+ j 12) Օմ,
5 ωC
84,9 − j18 25 ' 0

Իսկ İ (3)m = =2,12 ( 3− j )=6,7 e Ա,

12+ j 4
0
i(3) =6,7 sin ⁡(3 ωt −18 25' ) Ա,
50,95 0

İ (5)m = =2,123 ( 1− j ) =3 e− j 45 Ա,
12+ j12
i(5) =3 sin ⁡(5 ωt−450 ) Ա:
Շղթայի ակնթարթային հոսանքը կլինի
i=15 sin ( ωt + 450 ) +6,7 sin ( 3 ωt−18 0 25' ) +3 sin ⁡(5 ωt−450) Ա:
Ամպերմետրը ցույց է տալիս i հոսանքի գործող արժեքը

√( ) ( )( )
2 2 2
15 6,7 3
I =√ I 2(1) + I 2(3) + I 2(5)= + + =11,75 Ա:
√2 √2 √2
Որոշենք վոլտմետրի սեղմակներում լարման հարմոնիկները
U V (1)=I (1) √ r 2+(ωL)2=10,64 ∙ 12,37=131,6 Վ,
U V (3)=I (3) √ r +(3 ωL) =4,75 ∙15=71,28Վ,
2 2

U V (5)=I (5) √ r +(5 ωL) =2,128 ∙ 19,2=40,86Վ:

2 2

Վոլտմետրի ցուցմունքը կլինի

U V =√ U V (1) +U V (3) +U V (5)= √131,6 +71,28 + 40,86 =155 Վ:
2 2 2 2 2 2

212. Գեներատորի լարումը փոփոխվում է ոչ սինուսոիդային

պարբերական օրենքով
u=( 240 sin 300 t+150 sin ( 600 t−45 0 ) +60 sin ( 900 t+30 0 ) )Վ:
Գեներատորի սեղմակներին միացված է r =30 Օմ դիմադրու-
թյամբ սպառիչ (նկ.212): Որոշել շղթայի i ակնթարթային հո-
սանքը և I գործող արժեքը:

113
Նկ. 212
Պատ. i= ( 8 sin300 t +5 sin ( 600 t −450 ) + 2sin ( 900 t +300 ) ) Ա,
I =6,82Ա:
213. Նախորդ խնդրի գեներատորի սեղմակներին միացված է
ինդուկտիվություն L=0,1Հն(նկ.213): Որոշել շղթայի i հոսանքը և
ձևի գործակիցը:

Նկ. 213
Պատ.i=¿ Ա: K фi =0,324 :
214. 212 խնդրի գեներատորի սեղմակներին միացված է
ունակություն՝ C=111մկՖ: Որոշել շղթայի (նկ.214) i հոսանքը և u
լարման գործող արժեքը:

Նկ. 214
Պատ.i=¿ Ա, U =206 Վ:
215. Շղթայում (նկ.215) հայտնի են.
e=(100 sin1000 t ++100 sin 2000t ) Վ, r =100 Օմ, L=0,1Հն:
Որոշել i հոսանքը և կառուցել e (t) ֆունկցիայի գրաֆիկը:

Նկ. 215

Պատ. i=¿ Ա:

114
 216. Տրված են r =100 Օմ, C=10 մկՖ,
e=( 100 sin 1000 t++100 sin 2000 t )Վ: Որոշել շղթայի (նկ.216) i
հոսանքը:

Նկ. 216
Պատ. i=¿ Ա:
217. Շղթան սնվում է իդեալական հոսանքի աղբյուրով, որի
հոսանքը փոփոխվում է ոչ սինուսոիդային պարբերական
օրենքով J ( t ) =( 2 sinωt +1 sin 3 ωt )Ա: Որոշել շղթայի (նկ.217)
մուտքի u լարումը, եթե r =ω L=12 Օմ:

Նկ. 217

Պատ. u=¿ Վ:
1
218. Հայտնի են. r =12 Օմ, =12 Օմ,
ωC
J ( t ) =(2 sinωt ++1 sin3 ωt) Ա: Որոշել շղթայի (նկ.218) մուտքիu
լարումը:

Նկ. 218
Պատ. u=¿Վ:
219. r , L տարրերի հաջորդաբար միացմամբ շղթայում
(նկ.215) չափել են I =15 Ա հոսանքը, U =60 Վ լարումը և
P=225 Վտ ակտիվ հզորությունը: Որոշել r և L- ը, եթե
u=(U 1 m sin 314 t + 0,4 U 1 m sin 942t) Վ:

115
Պատ. 1 Օմ; 11,5 մՀն:
220. r , L տարրերի հաջորդաբար միացմամբ շղթայում
(նկ.215) հայտնի են. r =3 Օմ, L=2 մՀն,
ur =( 6 +18 sin1000 t ++10 sin ( 2000 t−300 ) ) Վ: Որոշել շղթայի
մուտքի u լարումը:
Պատ. u=¿Վ:
221. r , L, C տարրերի հաջորդաբար միացմամբ շղթայում
1
(նկ.221) հայտնի են. r =50 Օմ, ωL=50 Օմ, =100 Օմ,
ωC
e=( 20+12 sin ωt−3 sin 2 ωt ) Վ: Որոշել i հոսանքը և էլ.շ.ու.- ի
գործող արժեքը:

Նկ. 221

Պատ. i=¿ մԱ, 16,63 Վ:

222. Նկ.221- ում ցույց տրված շղթայի պարամետրերն են՝
r =5 Օմ, L=31,8 մՀն, C=318 մկՖ, իսկ
u=( 100+211sin ωt ++141 sin 3 ωt )Վ: Որոշել հոսանքի և
լարումների (I ,U , U L ,U C ) գործող արժեքները, P ակտիվ
հզորությունը և α հզորության գործակիցը:
Պատ. 15,3 Ա, 205 Վ, 182 Վ, 180 Վ, 1165 Վտ, 0,372:
223. Նկ.223- ում ցույց տրված շղթայի մուտքին կիրառվում է
ոչ սինուսոիդային լարում u=¿ Վ:
Որոշել i հոսանքը, P ,Q , S հզորությունները և T
1
աղավաղման հզորությունը, եթե g= =0,03 Սիմ, L=167 մՀն,
r
C=200մկՖ:

Նկ. 223
116
Լուծում: Շղթայի i հոսանքը կպարունակի երեք հարմոնիկ
i=i (1) +¿ i(2) +¿ i(3), որոնցից յուրաքանչյուրը կորոշվի Օհմի
օրենքով: Սկզբում ենթադրվում է, որ շղթայի մուտքում
կիրառվում է u(1)=40 sin (100 t ¿−23 ) ¿ Վ լարումը,
0

իսկ İ (1)m=U̇ (1)m Y (1),

0

որտեղ U̇ (1 )m=40 e− j 23 ,
իսկ
1 1 1
Y (1 )= + + =0,03− j 0,06+ j0,02=(0,03− j 0,04)
r jωL 1 Սիմ:
−j
ωC
Առաջին հարմոնիկի հոսանքի կոմպլեքսային ամպլիտուդը կլինի
0 0
− j 23
İ (1)m=40 e ( 0,03− j0,04 )=2 e− j 76 Ա:
Կոմպլեքսից անցնելով ակնթարթային արժեքի՝ կստացվի
i(1) =2sin (100t ¿−76 0)¿Ա:
Նման ձևով հաշվարկվում են հոսանքների երկրորդ և երրորրդ
հարմոնիկները
İ (2)m=U̇ (2)m Y (2) , İ (3)m =U̇(3)m Y (3 ),
որտեղ
0
U̇ (2)m=100Վ, U̇ (3 )m=40 e− j 7 Վ,
1 1
Y (2 )= + + j2 ωC=(0,03+ j0,01) Սիմ,
r j 2ωL
1 1
Y (3 )= + + j3 ωC=(0,03+ j 0,04) Սիմ:
r j 3 ωL
0
j 18 30'
İ (2)m=100 ( 0,03+ j 0,01 )=3,16 e Ա,
i(2) =3,16 sin(200 t ¿ +18 30 ' ) ¿ Ա:
0
0 0 0 0
−j7
İ (3)m =40 e ( 0,03+ j 0,04 )=2 e− j 7 ∙ e j 53 =2 e j 46 Ա,
i(3) =2sin (300 t ¿ + 46 )¿ Ա:
0

Այսպիսով

117
i=2 sin(100 t ¿−76 )+ 3,16 sin(200 t ¿ +18 30 ')+2 sin(300 t ¿ + 46 )¿ ¿¿
0 0 0

Ա:
Լարման և հոսանքի գործող արժեքները կլինեն

√( ) ( )( )
2 2 2
40 100 40
U =√ U +U +U =
2
(1)
2
(2 )
2
(3) + + =81,24 Վ,
√2 √2 √2

√( ) +( ) + ( ) =3
2 2 2
2 3,16 2
I =√ I + I + I =
2
(1)
2
(2)
2
(3) Ա:
√2 √2 √2
Շղթայի ակտիվ և ռեակտիվ հզորությունները կարելի է
որոշել հետևյալ բանաձևերով՝
P=U (1) I ( 1) cos φ(1 )+U (2) I ( 2) cos φ( 2)+ U (3 ) I (3) cos φ (3)=¿
¿ I 2r ∙ r=U 2 ∙ g=(81,24)2 ∙ 0,03=198 Վտ:
Q=U (1) I ( 1) sin φ(1) +U ( 2) I (2 ) sin φ (2) +U (3 ) I (3 ) sin φ (3)=¿
2
¿ U 1 b(1) +

( ) ( ) ( )
2
2 2 40 100 2 40 2
U 2 b(2 )+U 3 b(3) = ( )
−0,04 + 0,01++ 0,04=50 ՎԱռ:
√2 √2 √2
Շղթայի լրիվ հզորությունը
S=UI=81,24 ∙ 3=243,7 ՎԱ,
իսկ աղավաղման հզորությունը՝
T =√ S 2−( P2+ Q 2)= √143,72 −(1982 +502 )=133 ՎԱ:
224. Շղթայում (նկ.224) գործում է հոսանքի աղբյուր J ( t ) =¿
¿ ¿ Ա: Որոշել մուտքի u լարումը, ճյուղերի i r , iC հոսանքները,
ինչպես նաև լարման և հոսանքի կորերի աղավաղման
1
գործակիցները, եթե =0,3 Սիմ, C=100 մկՖ:
r

Նկ. 224

118
Պատ. u=¿ Վ, i r=¿ Ա, i C =8 sin(4000 t ¿ + 67 )¿ Ա, K иU =K и I r =0,14 ;
0

K иI =0,228; K и I =1:
C

225. Շղթայի (նկ.223) մուտքին կիրառված է ոչ սինուսոիդա-

յին պարբերական լարում՝
u=(200 sinωt +60 sin 3 ωt ++30 sin5 ωt) Վ: Գրել i հոսանքի ար-
1
տահայտությունը, եթե r =ωL= =10 Օմ: Հաշվել հոսանքի
ωC
գործող արժեքը և շղթայի ակտիվ հզորությունը:
Պատ. i=¿ Ա, I =32Ա, P=4450 Վտ:
226. Պարապ ընթացքի ռեժիմում գտնվող տրանսֆորմա-
տորի մուտքին կիրառվել է ոչ սինուսոիդային լարում
u1= (10+ 34 sin 800 t+6,5 sin 1600 t+2,9 sin 2400 t )Վ: Գրել երկրոր-
դային փաթույթում մակածված էլ.շ.ու.- ի արտահայտությունը,
եթե տրանսֆորմատորի պարամետրերն են՝ r 1=200 Օմ, L1=1Հն,
M =2,5 Հն:
Պատ. e 2=¿ Վ:
227. Հայտնի են պասիվ երկբևեռի մուտքի լարման և
հոսանքի արտահայտությունները.
u=( 100+50 sinωt −20 sin ( 3 ωt +300 ) +10 sin ( 5 ωt −600 ) )Վ, i=¿ Ա:
Որոշել երկբևեռի (նկ. 227) լարման և հոսանքի U , I գործող
արժեքները, P , S , T հզորությունները, ինչպես նաև α հզորության
գործակիցը:

Պ
Նկ. 227

Պատ.U =107,2 Վ, I =7,87 Ա, P=210 Վտ, S=855 ՎԱ,

T =√ S −( P + Q ), α =0,25 :
2 2 2

228. Շղթան (նկ. 228) սնվում է ոչ սինուսոիդային պար-

բերական լարման աղբյուրից: Սպառիչին հաջորդաբար միաց-
ված է զտիչ: Ընտրված են այնպիսի զտիչի էլեմենտներ, որոնք չեն
թողնում, որ սպառիչով անցնի երկրորդ հարմոնիկի հոսանքը և

119

Սպա-
զտիչ ռիչ

Նկ. 228
դիմադրություն ցույց չի տալիս առաջին հարմոնիկի հոսանքին:
Որոշել զտիչի էլեմենտների պարամետրերը, եթե C=5մկՖ, իսկ
ω=1000 վ−1:

Ցուցում: երկրորդ հարմոնիկի դեպում զտիչում տեղի ունի

հոսանքների ռեզոնանս, իսկ առաջին հարմոնիկի դեպքում՝
լարումների ռեզոնանս:
Պատ. 5 մՀն, 195 մկՖ:
229. Գեներատորի լարման փոփոխման օրենքն է
u=( 40+ 282sin 1000 t +134 sin ( 2000 t+60 ) )Վ, իսկ r =20 Օմ,
0

L=20 մՀն, C=10մկՖ: Որոշել շղթայի (նկ.229) i 1 , i հոսանքները:

Նկ. 229
Պատ. i 1=¿ Ա,
i=¿Ա:
1
230. Շղթայի (նկ.230) պարամետրերն են. r =ωL= =2 Օմ
ωC
սնվում է u լարման աղբյուրից u=(100 sinωt +40 sin 3 ωt ) Վ:
Որոշել i 1 , i 2 ,i հոսանքները, ինչպես նաև ճյուղերի ակտիվ
հզորությունները և լարման K ф , K a գործակիցները:

120

Նկ. 230
 U U առ
Ցուցում: K ф = , Ka= :
U միջ U
Պատ. i 1=¿ Ա,
i 2=¿ Ա,
i=i 1 +i 2=(50 sin ωt +20 sin 3 ωt) Ա, P1=1285 Վտ, P2=1606 Վտ,
K ф =1,12; K a =1,3:
231. Շղթայում (նկ.231) հայտնի են. r =10 Օմ, ωL=5 Օմ,
1
=45 Օմ, u=( 100+100 sin ωt+ 60sin 3 ωt ) Վ: Գրել i ,i L ,i C հո-
ωC
սանքների արտահայտությունները:

Նկ. 231

Պատ. i=¿ Ա,
i C =¿ Ա, i L =i−i C :
232. Որոշել i 3 հոսանքը և շղթայում (նկ.232) ծախսված
ակտիվ հզորությունը, եթե r 1=2 Օմ, r 2=x 3=4 Օմ,
u=(30++10 sinωt + 4 sin 2 ωt) Վ:

Նկ. 232

121
Պատ. ¿Ա, 161,8 Վտ:
233. Որոշել շղթայով անցնող i հոսանքը (նկ.233), եթե
u=(100+80 sinωt +60 sin 3 ωt ) Վ, L1=L2=2 M ,ωL 1=4 Օմ,
r 1=r 2=2 Օմ:

Նկ. 233

Պատ. ¿ Ա:
234. Շղթայի (նկ.234) մուտքի լարման արտահայտությունն է
u=(20 √ 2 sinωt +10 √ 2 sin 2ωt ) Վ: Որոշել վոլտմետրի ցուցմունքը,
1
եթե r =4 Օմ, ωL= =2Օմ, ωM =3 Օմ:
ωC

Նկ. 234
Պատ. 11,18 Վ:
235. Շղթայում (նկ.235) գործող էլ.շ.ու.- ի աղբյուրների լա-
րումների փոփոխման օրենքներն են.
e 1=( 20+10 sinωt ++5 sin 2 ωt )Վ, e 2=30 Վ: Որոշել i 3 հոսանքը,
եթե r 1=5 Օմ, r 2=ωL3=10 Օմ:

Նկ. 235
122
Ցուցում: Սկզբում կգործեն e 1 և e 2 աղբյուրների զրոյական հար-
մոնիկները, որից հետո կմնա միայն e 2 էլ.շ.ու.- ի աղբյուրը:
Պատ. ¿ Ա:
236. Որոշել i 1 հոսանքը, եթե J ( t ) =(4+1 sinωt ) Ա,
1
e 1=( 4 sinωt +2sin 2 ωt )Վ, x 1=ωL1 =4 Օմ, x 2= =6 Օմ, r 2=2
ωC
Օմ (նկ.236):

Նկ. 236

Պատ. (4+3 sinωt+0,37 sin ( 2 ωt−68 0 12' ) ) Ա:

Եռաֆազ շղթաներ

Հիմնադրույթներ և հարաբերակցություններ

Էներգիայի եռաֆազ աղբյուրի (գեներատոր, տրանսֆորմա-

տոր) փաթույթների աստղաձև և եռանկյունաձև միացումները
ցույց են տրված նկ.1.Դ.ա.բ.- ում:

123
 ա) բ)
Նկ. 1.Դ.

Փաթույթները աստղաձև միացնելիս (նկ.1.Դ.ա), երբ լարումն-

երի համակարգը սիմետրիկ է, գծային լարումը (U̇ AB , U̇ BC , U̇ CA)
ֆազայինից (U̇ A , U̇ B , U̇ C ) √ 3 անգամ մեծ է՝ U գծ= √ 3 U ֆ : Ֆազային
լարումների սիմետրիկ համակարգը հետևյալն է.
2
U̇ A , U̇ B=a U̇ A , U̇ C =a U̇ A : Այդ լարումները չափով միմյանց
հավասար են և փուլով շեղված են մեկը մյուսից 1200 անկյունով:
Արտահայտություններում
0

a=e j 120 =cos 120 0+ jsin 1200=−0,5− j0,866 . կոչվում է ֆազային

0 0
օպերատոր, իսկ a 2=e j 240 =e j 1 20 =−0,5− j 0,866 :
Գեներատորի փաթույթների եռանկյունաձև միացման դեպ-
քում (նկ.1.Դ.բ) գծային լարումները հավասարվում են ֆազայինին
U գծ =U ֆ:
Եռաֆազ սպառիչի սիմետրիկության պայմանն է ֆազերի
կոմպլեքս դիմադրությունների հավասարությունը
Z A =Z B=Z C :
Y /Y միացման դեպքում (նկ.2.Դ), երբ շղթան սիմետրիկ է գե-
ներատորի և սպառիչի չեզոք կետերի պոտենցիալները միմյանց
հավասար են
φ̇ 0=φ̇ 0 ':

124

Նկ. 2.Դ.
 Ė A 2
Այդ պատճառով İ A= , İ B=a İ A , İ C =a İ A , որի
Z
արդյունքում զրոյական հաղորդալարով հոսանք չի անցնում
İ N =0:
Եռանկյունաձև միացված սիմետրիկ բեռի դեպքում ( Z ab =¿
¿ Zbc =Z caնկ.3.Դ.) ֆազերի հոսանքները որոշվում են Օհմի օրեն-
U̇ AB 2
քով İ ab = , իսկ İ bc=a İ ab , İ ca =a İ ab: Գծային հոսանքները
Z AB
որոշվում են Կիրխհոֆի առաջին օրենքով İ A= İ ab− İ ca , իսկ
İ B=a İ A , İ C =a İ A, ընդ որում I գծ =√ 3 I ֆ :
2

Նկ. 3.Դ.

Սիմետրիկ եռաֆազ շղթայի ակտիվ, ռեակտիվ և լրիվ

հզորությունների որոշման բանաձևերն են.
P= √ 3 U գծ I գծ cosφ,
Q= √ 3 U գծ I գծ sinφ ,
S= √ P2 +Q 2= √3 U գծ I գծ ,

125
որտեղ φ - ն ֆազային լարման և հոսանքի միջև փուլային շեղումն
է:
Ոչ սիմետրիկ եռաֆազ շղթայի ( Z A ≠ Z B ≠ Z C . նկ.2.Դ) չեզոք
կետերի միջև U̇ 0 ' 0 լարման որոշման արտահայտությունն է.
U̇ A Y A + U̇ B Y B + U̇ C Y C
U̇ 0 ' 0= ,
Y A +Y B +Y C +Y N
1 1 1 1
որտեղ Y A = ,Y B= , Y C = ,Y N = սպառիչի ֆազերի և
ZA ZB ZC ZN
չեզոք հաղորդալարի կոմպլեքս հաղորդականություններն են:
Ֆազերի հոսանքները որոշվում են Օհմի օրենքով
İ A=( U̇ A −U̇ 0 0 ) Y A , İ B =( U̇ B−U̇ 0 0 ) Y B , İ C =( U̇ C −U̇ 0 0) Y C ,
' ' '

İ N =U̇ 0 0 Y N կամ İ N = İ A + İ B + İ C:
'

Եթե բեռը միացված է աստղաձև առանց զրոյական հաղոր-

դալարի (նկ.4.Դ), և հայտնի են U̇ AB , U̇ BC , U̇ CA գծային լարումները,
' ' '
ապա սպառիչի սեղմակներում U̇ A , U̇ B , U̇ C ֆազային լարումների
որոշման առնչություններն են.
' U̇ AB Y B−U̇ CA Y C ' U̇ BC Y C −U̇ AB Y A
U̇ A = , U̇ B= ,
Y A +Y B+ Y C Y A +Y B +Y C
' U̇ CA Y A−U̇ BC Y B
U̇ C = :
Y A +Y B + Y C

Նկ. 4.Դ.
Ոչ սիմետրիկ եռաֆազ շղթայի ակտիվ, ռեակտիվ և լրիվ
հազորությունները որոշվում են հետևյալ բանաձևերով՝
P=U A I A cos φ A +U B I B cos φ B+ U C I C cos φC ,
Q=U A I A sin φ A +U B I B sin φ B +U C I C sin φC ,

126
 S= √ P +Q :
2 2

Ոչ սիմետրիկ U̇ A , U̇ B , U̇ C լարումների A ֆազի U̇ 1 ուղիղ, U̇ 2

հակադարձ և U̇ 0 զրոյական հաջորդականությունների որոշման
բանաձևերն են.
1
U̇ 1=
3
( U̇ A + a U̇ B +a U̇ C ),
2

1
U̇ 2= ( U̇ A + a2 U̇ B +a U̇ C ),
3
1
U̇ 0 = ( U̇ A + U̇ B + U̇ C ):
3
Եռաֆազ գեներատորի էլ.շ.ու.- ները ոչ սինուսոիդային պար-
բերական օրենքով փոփոխվելիս դրանցում առաջանում են
բարձր կարգի հարմոնիկներ: Ըստ որում, 1, 4, 7, 10, 13... կարգի
հարմոնիկները կազմում են էլ.շ.ու.- ների ուղիղ հաջորդականու-
թյան սիմետրիկ համակարգ, իսկ 2, 5, 8, 11, 14... հարմոնիկները՝
էլ.շ.ու.- ների հակադարձ հաջորդականության սիմետրիկ համա-
կարգ:
Որոշակի առանձնահատկություններով են օժտված եռա-
ֆազ շղթաները, երբ դրանք պարունակում են 3, 6, 9, 12 կարգի
հարմոնիկներ: Նշենք այդ առանձնահատկությունները.
1) Գեներատորի կամ տրանսֆորմատորի փաթույթների
եռանկյունաձև միացման դեպքում դրանցով անցնում են
երեքին բազմապատիկ հարմոնիկների հոսանքներ: Ընդ որում,
եռանկյան բաց սեղմակների միջև առաջանում է երեքին
բազմապատիկ հարմոնիկների լարում:
2) Զրոյական հաղորդալարի բացակայության դեպքում գծային
հոսանքները երեքին բազմապատիկ հոսանքի հարմոնիկներ
չեն պարունակում:
3) Աստղաձև միացված եռաֆազ սիմետրիկ համակարգը, եթե
պարունակում է զրոյական հաղորդալար, ապա դրանով անց-
նում են երեքին բազմապատիկ հարմոնիկների հոսանքներ
4) i N =3 i(3) +3 i(6) +3 i (9 )+ …:

127
5) Անկախ այն բանից, թե տրանսֆորմատորի կամ գեներատորի
փաթույթները աստղաձև են միացված, թե եռանկյունաձև,
գծային լարումներում երեքի բազմապատիկ հարմոնիկները
բացակայում են:
6) Գեներատորը և սիմետրիկ սպառիչը աստղաձև միացնելիս
զրոյական հաղորդալարի բացակայության դեպքում գեներա-
տորի և սպառիչի չեզոք կետերի միջև լարումը պարունակում է
երեքին բազմապատիկ հարմոնիկներ:
u0 ' 0=E(3)m sin ( 3 ωt +ψ (3 )) + E(6 ) m sin ( 6 ωt+ ψ (6) ) + …:

237. Աստղաձև միացված երեք միատեսակ սպառիչներ r =60

Օմ, L =80 Օմ սնվում են եռաֆազ ցանցից U գծ =380 Վ (նկ.237):
x
Որոշել i C հոսանքը, շղթայի ակտիվ, ռեակտիվ, լրիվ
հզորությունները և կառուցել լարումների տեղագրական և
հոսանքների վեկտորական համատեղ դիագրամը:

Նկ. 237
0
Պատ. i C =3,1 sin ⁡(ωt+ 66 50' ) Ա, P=868,7Վտ, Q=1158 ՎԱռ,
S=1448 ՎԱ:
238. Երեք ակտիվ դիմադրություն՝ Z AB =10 Օմ,
Z BC =20 Օմ, ZCA =22 Օմ միացված են եռաֆազ ցանցին (նկ.238),
որի գծային լարումը՝ U գծ=220 Վ: Որոշել I A , I B , I C գծային
հոսանքները:

128238
Նկ.
Պատ. I A=28,4 Ա, I B=29,1Ա, I C =18,2 Ա:
239. Աստղաձև միացված երեք r դիմադրություն սնվում են
եռաֆազ ցանցից, որի գծային լարումը՝ U գծ =220 Վ (նկ.239):
Վեկտորական դիագրամի օգնությամբ որոշել սպառիչի սեղմակ-
ներում լարումները զրոյական հաղորդալարի բացակայության
դեպքում հետևյալ աշխատանքային ռեժիմներում.
1) A ֆազի r դիմադրությունն անջատված է,
2) A ֆազի r դիմադրությունը կարճ է միացված,
3) Անջատված են A և B ֆազերի դիմադրությունները,
4) Զրոյական հաղորդալարի առկայության դեպքում անջատ-
ված են A և B ֆազերի r դիմադրությունները:

Նկ. 239
' ' ' ' ' '
Պատ. 1) U̇ A =190,5 Վ, U̇ B=U̇ C =110Վ; 2) U̇ A =0, U̇ B=U̇ C =220 Վ;
' ' ' ' ' '
3) U̇ A =U̇ B=U գծ =220 Վ, U̇ C =0; 4) U̇ A =U̇ B= U̇ C =U գծ =127 Վ:
240. Աստղաձև միացված երեք միատեսակ սպառիչ սնվում
են եռաֆազ ցանցից (նկ.240) և ֆազերով անցնում են միևնույն
մեծության հոսանքներ I A=I B =I C =1Ա: Որոշել ֆազային
հոսանքները և զրոյական հաղորդալարի հոսանքը հետևյալ
դեպքում
1) A ֆազը կտրվել է,
2) կտրվել են A և B ֆազերը,
3) զրոյական հաղորդալարի բացակայության դեպքում
կտրվել է A ֆազը,

129
 4) զրոյական հաղորդալարի բացակայության դեպքում A
ֆազը կարճ է միացվել:

Նկ. 240

Պատ. 1) I A=0, I B=I C =I 0=1 Ա; 2) I A=0, I B=0, I C =I 0=1 Ա;

3) I A=0, I B=I C =0,867 Ա; 4) I A=3 Ա, I B=I C =1,73 Ա:
241. Եռանկյունաձև միացված եռաֆազ սպառիչի ֆազային
հոսանքները միմյանց հավասար են՝ I ֆ=2 Ա: Որոշել եռաֆազ
շղթայի (նկ.241) գծային հոսանքները և կառուցել լարումների տե-
ղագրական և հոսանքների վեկտորական համատեղ դիագրամը:

Նկ. 241
Պատ. I A=3,86 Ա, I B=2 Ա, I C =3,86 Ա:
242. Երկու եռաֆազ շարժիչ սնվում են փոփոխական հոսան-
քի եռաֆազ ցանցից, որի U գծ =220 Վ: Առաջին շարժիչի
փաթույթները միացված են եռանկյունաձև, իսկ երկրորդինը
աստղաձև: Առաջին շարժիչը ծախսում է P1=3,3 կՎտ
հզորություն և աշխատում է cos φ1=0,867 հզորության գործա-
կցով, իսկ երկրորդը՝ P2=2,15 կՎտ հզորություն, որի
cos φ2=0,707 : Որոշել շաչժիչների ցանցից վերցրած ընդհանուր
գծային հոսանքը:

130
Պատ. 17,8 Ա:
243. Գեներատորը, որի լարումների համակարգը սիմետրիկ
է, r 0 դիմադրություն ունեցող հաղորդման գծով սնում է աստղաձև
միացված սպառիչ (նկ.243ա): Որոշել շղթայի ճյուղերի հոսանք-
ները և ծախսած ակտիվ հզորությունը, եթե r 0 =1 Օմ,
r =9 Օմ, x L =10Օմ, U գծ=380 Վ : Կառուցել լարումների
տեղագրական և հոսանքների վեկտորական համատեղ դիագ-
րամը:

Նկ. 243.ա

Լուծում: Եռաֆազ շղթայի ֆազերի կոմպլեքս դիմադրությունները

միմյանց հավասար են
Z A =Z B=Z C =r 0+ r + j x L =(10+ j10) Օմ,
հետևաբար եռաֆազ շղթան սիմետրիկ է, ուստի
φ̇ 0=φ̇ 0 ' և İ N =0,
իսկ
U գծ

I A=I B =I C =
Uֆ
= √3 =15,51 Ա:
z √(r0 +r ) + x L
2 2

Սիմետրիկ եռաֆազ շղթայի ակտիվ հզորության որոշման

արտահայտությունը՝
P= √ 3 U գծ I գծ cosφ

131
որտեղ φ - ն տվյալ ֆազի լարման և հոսանքի վեկտորների միջև
կազմված անկյունն է նկ.243.բ
xL 0
φ=arctg
=arctg 1=45 ,
r 0 +r
հետևաբար P=1,732 ∙ 380∙ 15,51∙ cos 450=7219,3 Վտ:
Լարումների տեղագրական և հոսանքների վեկտորական
համատեղ դիագրամը ցույց է տրված նկ.243բ- ում:
Սկզբում կառուցված են գեներատորի ֆազային U̇ A , U̇ B , U̇ C
լարումների վեկտորները, դրանք չափով միմյանց հավասար են

( U ֆ=
U գծ
√3 )
=220 Վ և շեղված են մեկը մյուսից 1200 անկյունով:

Ելնելով U̇ AB= U̇ A−U̇ B , U̇ BC =U̇ B−U̇ C , U̇ CA =U̇ C −U̇ A առնչու-

թյուններից՝ կառուցվել է գծային և ֆազային լարումների տե-
ղագրական դիագրամը: Շղթան ունի ակտիվ- ինդուկտիվ բնույթ,
հետևաբար İ A , İ B , İ C հոսանքները ետ ընկած կլինեն համապա-
տասխան U̇ A , U̇ Bև U̇ C լարումներից (նկ.243բ), իսկ
İ A r 0 , İ B r 0 , İ C r 0 լարումների վեկտորները կհամընկնեն համա-
պատասխան հոսանքների վեկտորների հետ: Աստղաձև
միացված սպառիչի ֆազերի լարումների վեկտորները
կառուցված են
U̇ a 0 ' =U̇ A − İ A r 0 , U̇ b 0 ' =U̇ B − İ B r 0 , U̇ c0 ' =U̇ C − İ C r 0
արտահայտությունների հիման վրա:

Նկ. 243.բ

132
 Դիագրամից երևում է, որ İ A , İ B և İ C հոսանքները կազմում
են սիմետրիկ համակարգ, այսինքն՝ չափով հավասար են և մեկը
մյուսի նկատմամբ շեղված են 1200 անկյունով:
244. Եռաֆազ ցանցի գծային լարումներն են. U̇ AB=−200 Վ,
U̇ BC =(187+ j50) Վ, U̇ CA =( 13− j 50 ) Վ: Եռանկյունաձև միացված
սպառիչի ֆազերի կոմպլեքս հաղորդականություններն են.
Y AB=(1+ j) Սիմ, Y BC = j Սիմ, Y CA =1 Սիմ: Որոշել սպառիչի
ֆազերի հոսանքները նորմալ աշխատանքային ռեժիմում և
սպառիչի AB ֆազը կտրվելու դեպքում:
Պատ. երբ İ AB =0 , İ BC = İ B =(−50+ j187) Ա, İ CA =(13− j 50) Ա:
245.Եռաֆազ ցանցի գծային լարումներն են՝ U̇ AB=220 Վ,
0 0

U̇ BC =220 e− j 150 Վ,U̇ CA =114 e j 105

Վ: Եռանկյունաձև միացված
սպառիչներից մեկի կոմպլեքս հաղորդականությունը հայտնի է
Y AB=(0,1− j 0,1) Սիմ: Ընտրել սպառիչի մյուս երկու ֆազերի
կոմպլեքս հաղորդականություններն այնպես, որ ֆազային հո-
սանքների համակարգը լինի սիմետրիկ: Որոշել այդ հոսանք-
ները:
Ցուցում: Ֆազերի հոսանքների համակարգը կլինի սիմետրիկ,
եթե դրանք չափով միմյանց հավասար են և փուլով շեղված են
իրարից 1200 անկյունով:
Պատ.Y BC =(0,137− j0,037)Սիմ, Y CA =(0,237− j 0,138)Սիմ:
İ AB=(22− j 22), İ BC =(−30− j 8 ) Ա, İ CA =( 8+ j30 ) Ա:
246.Որոշել եռաֆազ շղթայում միացված վոլտմետրերի ցուց-
մունքները (նկ.246), եթե U AB=200Վ, U BC =210 Վ, U CA =180 Վ,
իսկ Z=(20+ j 40) Օմ, Z12=(120+ j 40) Օմ:

V1

V2
Նկ. 246

133
Ցուցում: Գծային լարումների U̇ AB , U̇ BC, U̇ CA կոմպլեքս
արտահայտությունները գրելու համար պետք է նկատի ունենալ,
որ U̇ AB ++ U̇ BC + U̇ CA =0, այսինքն՝ այդ վեկտորները կազմում են
եռանկյուն:
Պատ. U V 1 =188,2 Վ, U V 2 =171 Վ:
247. Էներգիան եռաֆազ տրանսֆորմատորից Z=r + j x L =¿
¿ ( 1+ j 1 ) Օմ դիմադրությամբ գծով հաղորդվում է եռանկյունաձև
միացված սպառիչին՝ Z1 =r 1+ j x1= ( 2+ j 2 )Օմ,
Z2 =− j x 2=− j 2Օմ, Z3 =r 3=2Օմ (նկ.247): Որոշել գծի հաղոր-
դալարերով անցնող հոսանքները, սպառիչի ծախսած Pսպ. հզո-
րությունը և գծերում Pգիծ հզորությունը, եթե գեներատորի
լարումների համակարգը սիմետրիկ է,U գծ =25 Վ:

Նկ. 247

Լուծում: Գծի հաղորդալարերով անցնող հոսանքների որոշման

համար նպատակահարմար է եռանկյունաձև միացված սպառիչը
փոխարինել համարժեք աստղաձևով (նկ.247ա)
Z1 ∙ Z 2 ( 2+ j 2 ) (− j 2) Z2∙ Z3
Z12= = =(1− j)Օմ, Z23 = =− j
Z1 + Z 2 + Z 3 4 Z 1+ Z 2+ Z 3
Z3 ∙ Z 1 2 ( 2+ j 2 )
Օմ, Z31= = =(1+ j)Օմ:
Z1 + Z 2+ Z 3 4
Շղթայի համարժեք աստղաձև միացումը ցույց է տրված նկ.247բ-
ում, որտեղ

134
 Z A =r + j x L + Z31=(2+ j 2) Օմ, Z B=r + j x L + Z 12=2 Օմ,
ZC =r + j x L + Z 23=1 Օմ;
կամ
1 1 1
Y A= =( 0,25− j 0,25 ) Սիմ, Y B = =0,5 Սիմ, Y C = =1 Սիմ:
ZA ZB ZC

Նկ. 247.ա Նկ. 247.բ

Աստղաձև միացված սպառիչի ֆազերում լարումները

կորոշվեն հետևյալ արտահայտություններով.
0

' U̇ AB Y B−U̇ CA Y C 0,5 ∙ 25−1 ∙25 e− j 120

U̇ =
A = =( 15,733− j 10,124 ) Վ ,
Y A +Y B+ Y C 0,25− j0,25+ 0,5+ 1
0

' U̇ BC Y C −U̇ AB Y A 1∙ 25 e− j 120 −( 0,25− j 0,25 ) ∙25

U̇ B= = =¿2 (−4,634− j5,062 ) Վ :
Y A +Y B +Y C 0,25( 7− j)
Գծի հաղորդալարերով անցնող հոսանքները կլինեն՝
'
İ A=U̇ A Y A= (15,733− j 10,124 ) ( 0,25− j 0,25 )=( 1,402− j 6,464)Ա,
'
İ B= U̇ B Y B =2 (−4,634−J 5,062 ) 0,5=(−4,634− j 5,062) Ա,
İ C =− İ A− İ B =(3,232+ j11,526) Ա:
Ջերմային կորուստներով պայմանավորված Pգիծ հզորու-
թյունը կլինի՝
2 2 2
Pգիծ =I A r + I B r + I C r =243,125 Վտ:
Սպառիչի ծախսած Pսպ. հզորությունը որոշելու համար որո-
շենք I ab և I ca հոսանքները: Համաձայն Կիրխհոֆի երկրորդ
օրենքի
İ A ( r + j x L ) + U̇ ab− İ B ( r + j x L ) −U̇ AB=0 ,
որտեղից

135
 U̇ ab =U̇ AB+ ( r + j x L ) ( İ B− İ A ) =(17,562− j 4,634) Վ,
İ ab հոսանքը կորոշվի Օհմի օրենքով
U̇ ab
İ ab= =(3,23− j 5,55) Ա:
r 1 + j x1
Համաձայն Կիրխհոֆի առաջին օրենքի
İ ca= İ ab− İ A =(1,828+ j0,914 ) Ա:
2 2
Հետևաբար Pսպ. =r 1 I ab+r 3 I ca=90,8Վտ:
248.Գեներատորի լարումների համակարգը սիմետրիկ է
E A =100 Վ (նկ.248): Որոշել ամպերմետրերի ցուցմունքները, եթե
r =x L =xC =10 Օմ: Կառուցել լարումների տեղագրական և
հոսանքների վեկտորական համատեղ դիագրամը:
Ցուցում:Նախ պետք է որոշել U̇ 0 ' 0 լարումը
Ė A Y A + Ė B Y B + Ė C Y C
U̇ 0 ' 0= :
Y A +Y B + Y C

A1

A2
A3 Նկ. 248
Պատ. 17,32 Ա, 8,966 Ա, 8,966 Ա:
249. Աստղաձև միացված երեք սպառիչ սնվում են եռաֆազ
քառալար ցանցից (նկ.249): Շղթայում միացված ամպերմետրերի
ցուցմունքներն են՝ I A 1=1Ա, I A 2=I A 3=2 Ա: Որքա՞ն կլինեն
ամպերմետրերի ցուցմունքները, եթե զրոյական հաղորդալարն
անջատվի:
A1

A3
136 A2
Նկ. 249
Պատ. I A 1=1,46 Ա, I A 2=2,45 Ա, I A 3=1,04 Ա:
250.Եռանկյունաձև միացված եռաֆազ սպառիչը, որի տար-
րերի պարամետրերն են՝ r =x L =xC =127 Օմ (նկ.250), սնվում է
սիմետրիկ լարումների համակարգ ունեցող եռաֆազ գեներա-
տորից՝ U գծ =127 Վ: Որոշել ամպերմետրերի ցուցմունքները:

A1

A2

A3
Նկ. 250
Պատ. 1,93 Ա; 1,93 Ա; 1 Ա:
251. Աստղաձև միացված սպառիչը՝ Z A =(10+ j 10) Օմ,
Z B=20 Օմ, ZC =− j 20 Օմ, սնվում է եռաֆազ քառալար ցանցից,
որի գծային լարումը U գծ =346 Վ: Որոշել գծային հոսանքները և
զրոյական հաղորդալարի հոսանքը: Կառուցել հոսանքների
վեկտորական դիագրամը:
Պատ. İ A=(10− j10)Ա, İ B=(−5− j 8,66) Ա,
İ C =(−8,66− j5)Ա, İ N =(−3,66− j23,66) Ա:
252. Նախորդ խնդրի պայմաններով որոշել İ A , İ B , İ C , İ N
հոսանքները, եթե զրոյական հաղորդալարի դիմադրությունը՝
Z N =2,5 Օմ:
Ցուցում: Գեներատորի և սպառիչի չեզոք կետերի միջև պոտեն-
ցիալների տարբերությունը կորոշվի հետևյալ արտահայտու-
թյամբ.
Ė A Y A + Ė B Y B + Ė C Y C
U̇ 0 ' 0= :
Y A +Y B + Y C + Y N

137
Պատ. İ A=( 12,74− j8 )Ա, İ B=(−4,64− j 6,29) Ա,
İ C =(−11− j 4,64 ) Ա, İ N =(−2,9− j18,93) Ա:
253.Աստղաձև միացված սպառիչի կարճ միացված ֆազի
հոսանքը հավասար է զրոյի (նկ.253): Որոշել B ֆազի Z B
դիմադրությունը, եթե z C =10 Օմ:
Ցուցում. Խնդրի լուծման համար նպատակահարմար է նախա-
պես կառուցել լարումների և հոսանքների վեկտորական դիագ-
րամները:

Նկ. 253
Պատ. (8,66− j 5) Օմ:
254. Աստղաձև միացված սպառիչի B ֆազի կտրված ծայրերի
միջև լարումը՝ U̇ b 01=0 , z A =10 Օմ : Որոշել C ֆազի ZC դիմա-
դրությունը (նկ.254):

Նկ. 254
Պատ. (−8,66+ j 5) Օմ:
255. Եռաֆազ շղթայի (նկ.255) գծային լարումը U գծ =100 Վ,
իսկ r =xC =10 Օմ: Որոշել ամպերմետրի ցուցմունքը:

138
Նկ. 255
Պատ. 5,16 Ա:
256. Եռաֆազ շղթայի (նկ.256) տարրերի պարամետրերն են՝
r 1=6 Օմ, r 2=3 Օմ, Z3 =(3+ j √3) Օմ, իսկ U գծ=208 Վ:
Վատմետրերի ցուցմունքներով որոշել եռաֆազ սպառիչում
ծախսված հզորությունը:

W1

W1

Ցուցում: Վատտմետրերի ցուցմունքներիՆկ. 256 որոշման արտահայ-

¿ ¿
տություններն են. PW 1=ℜ ( U̇ AC İ A ) , PW 2=ℜ ( U̇ BC İ B ):
Պատ. 10,8 կՎտ:
257. Եռանկյունաձև միացված եռաֆազ սպառիչի ֆազերի
կոմպլեքս դիմադրություններն են՝ Z AB =(20+ j 20)Օմ,
Z BC =50 Օմ, ZCA =− j 40 Օմ, U գծ =100 Վ (նկ.257): Համոզվել, որ
վատմետրերի ցուցմունքների հանրահաշվական գումարը հավա-
սար է եռաֆազ շղթայի ակտիվ հզորությանը:

W1

W1

Նկ. 257
Պատ. 450 Վտ:

139
 258. Եռաֆազ երկու էլեկտրաշարժիչ միացված են զուգահեռ
եռաֆազ U գծ=220 Վ լարման ցանցին (նկ.258): Էլեկտրա-
շարժիչների հզորություններն են՝ P1=6,5 կՎտ, P2=7,5 կՎտ,
ընդ որում, cos φ1=0,77 , η1=95 %, cos φ2=0,825 , η1=90 %: Որոշել
եռաֆազ շղթայի ընդհանուր գծային հոսանքների մեծությունը,
հզորության գործակիցը, ինչպես նաև էլեկտրաշարժիչների ծախ-
սած հզորությունը:

Էլ.1 Էլ.2
Լուծում: Օգտվելով յուրաքանչյուր
Նկ. 258էլեկտրաշարժիչի օգտակար
գործողության գործակցից՝ կորոշվեն ցանցից վերցրած հզորու-
թյունները
P1 6,5 P2 7,5
P1 ց . = = =6,842 կՎտ, P2 ց . = = =8,333 կՎտ:
η1 0,95 η2 0,9
Էլեկտրաշարժիչների ցանցից վերցրած ընդհանուր ակտիվ
հզորությունը կլինի
P=P1 ց . + P2 ց .=15,2 կՎտ:
Էլեկտրաշարժիչների ցանցից վերցրած լրիվ հզորությունը
կլինի
P 1ց . P 6,842 8,333
S=S 1 ց . + S2 ց . = + 2ց . = + =18,986 կՎԱ:
cos φ1 cos φ2 0,77 0,825
Ընդհանուր հզորության գործակիցը և ընդհանուր գծային
հոսանքի մեծությունը կլինեն
P 15,2
cosφ= = =0,8,
S 18,986
P 15200
I գծ = = =50Ա:
√3 U գծ cosφ 1,73 ∙220 ∙ 0,8

140
 259. Եռաֆազ ասինխրոն շարժիչը ( P=22 կՎտ,
cosφ=0,81 , η=94 %) միացված է եռաֆազ ցանցին U գծ =380 Վ:
Որոշել.1) էլեկտրաշարժիչի ֆազի դիմադրությունը, երբ շարժիչի
փաթույթները միացված են աստղաձև, 2) ցանցի լարման
մեծությունը, որին պետք է միացնել էլեկտրաշարժիչը որպեսզի
նրա զարգացրած հզորությունը մնա նախկինը, երբ փաթույթները
միացվեն եռանկյունաձև:
Ցուցում: Փաթույթների աստղաձև միացման դեպքում, տվյալ
ֆազի փաթույթի վրա ընկնում է ֆազային լարում, իսկ եռանկյու-
նաձև միացնելիս ընկնում է՝ գծային լարում:
Պատ. 1 ¿ z =5 Օմ, r =3,8 Օմ, x=3,26 Օմ ;2 ¿ U=220 Վ:
π π
260.Որոշել Ȧ=173 , Ḃ=100 e j 2 , Ċ=100 e− j 2 վեկտորների ոչ
սիմետրիկ համակարգի սիմետրիկ բաղադրիչները:
Լուծում: նախ որոշվում է Ȧ - ի ուղիղ հաջորդականության սի-
մետրիկ բաղադրիչը
1
Ȧ1= ( Ȧ +a Ḃ+a Ċ ) =¿
2
3

1
¿ ( 173+ (−0,5+ j 0,866 ) j100+ (−0,5− j 0,866 ) (− j100 ) )=¿
3

1
¿ ( 173− j50−86,6+ j50−86,6 ) =0 :
3
Ȧ - ի հակադարձ հաջորդականության սիմետրիկ բաղադրիչը

1
Ȧ2= ( Ȧ +a2 Ḃ+a Ċ )=¿
3

1
¿ ( 173+ (−0,5− j 0,866 ) j 100+ (−0,5+ j 0,866 ) (− j100 ) )=¿
3

1
¿ ( 173− j50+ 86,6+ j 50+86,6 )=115,4 :
3
Ȧ - ի զրոյական հաջորդականության սիմետրիկ բաղադրիչը

141
 1 1
Ȧ0 = ( Ȧ + Ḃ+ Ċ ) = ( 173+ j 100− j100 ) =57,7:
3 3

Մյուս Ḃ , Ċ - ի սիմետրիկ բաղադրիչները որոշվում են

հետևյալ կերպ.

Ḃ1=a 2 Ȧ1= (−0,5− j0,866 ) ∙ 0=0 ,

Ḃ2=a Ȧ 2=(−0,5+ j0,866 ) ∙ 115,4=−57,7+ j 99,94 ,

Ḃ0= Ȧ 0=57,7 ;

Ċ 1=a Ȧ1=0,

Ċ 2=a2 Ȧ 2=(−0,5− j0,866 ) ∙ 115,4=−57,7− j 99,94,

Ċ 0= Ȧ0 =57,7:
261.Եռաֆազ U̇ A , U̇ B , U̇ C ֆազային լարումների ոչ սիմետրիկ
համակարգը (նկ.261) վերլուծել սիմետրիկ բաղադրիչների, եթե
U A =100 Վ, U B=150 Վ, U C =75 Վ:

Նկ. 261

Ցուցում: Նախ պետք է գրել այդ վեկտորների արտահայտություն-

ները, որից հետո որոշել սիմետրիկ բաղադրիչները:
0 0 0
− j 51 j 43 j 150
Պատ.U̇ A 1=105 e Վ, U̇ A 2=39 e Վ, U̇ A 0=10 e Վ:
262. Նկ.262ա,բ,գ- ում ցույց են տրված լարումների ոչ սի-
մետրիկ համակարգեր: Որոշել դրանց սիմետրիկ բաղադրիչները:

Վ Վ
Վ
Վ
0
142
Վ

ա) բ) գ)
Նկ. 262
Պատ. ա) U̇ A 0(1)=(100+ j 58) Վ, U̇ A 0(2)=0 , U̇ A 0(0)=− j 50 Վ;
0 0

Վ, U̇ AB (0)=0 ;
j 15 − j 105
բ) U̇ AB (1 )=245 e Վ, U̇ AB (2 )=65,7 e
գ) U A 0(1)=146,6 Վ, U A 0(2)=(36 , 7+ j 63,3) Վ, U A 0(0)=(36 , 7− j 63,3)
Վ:
263. Էլեկտրաշարժիչը, որի փաթույթները միացված են աստ-
ղաձև, միացվում է եռաֆազ ցանցին U ֆ=100 Վ: Գեներատորի C
փաթույթը սխալ է միացված (նկ.263): Տրված աշխատանքային
ռեժիմում շարժիչի յուրաքանչյուր ֆազի ուղիղ և հակադարձ
հաջորդականության դիմադրություններն են Z1 =(0,5+ j10) Օմ,
Z2 =(0,5+ j2) Օմ: Որոշել գծային հոսանքները:

Նկ. 263

Լուծում: Նկ.263- ից երևում է, որ U̇ A =100 Վ,

U̇ B=(−50− j 86,6 ) Վ, U̇ C = (50− j86,6 )Վ:
A ֆազի լարման ուղիղ, հակադարձ հաջորդականություն-
ների սիմետրիկ բաղադրիչներն են.

1
U̇ A 1= (U̇ + a U̇ B + a2 U̇ C )=33,33 Վ ,
3 A

143
 1
U̇ A 2= (U̇ + a2 U̇ B + aU
3 A
˙ C )= (33,33+ j57,73 ) Վ :
A ֆազի ուղիղ և հակադարձ հաջորդականությունների
հոսանքները որոշվում են Օհմի օրենքով
U̇ A 1 33,33
İ A 1= = =( 0,166− j 3,325 ) Ա ,
Z 1 0,5+ j 10
U̇ 33,33+ j 57,73
İ A 2= A 2 = =( 31,1− j 8,9 ) Ա :
Z2 0,5+ j 2
A ֆազի հոսանքը կլինի
İ A= İ A 1 + İ A 2=(31,27− j12,2) Ա:
B ֆազի հոսանքի բաղադրիչները և հոսանքը որոշվում են.
հետևյալ կերպ.
İ B 1=a2 İ A 1=(−0,5− j0,866 )( 0,166− j 3,325 )=¿
¿(−2,962+ j1,518) Ա,
İ B 2=a İ A 2 =(−0,5+ j 0,866 )( 31,1− j8,9 )=(−7,85+ j 31,38) Ա,
İ B= İ B 1+ İ B 2 =(−10,8+ j 32,9 )Ա:
C ֆազի հոսանքը կորոշվի հետևյալ կերպ.
İ C 1=a İ A 1=(−0,5+ j 0,866 )( 0,166− j3,325 ) =(2,8+ j1,806) Ա,
2
İ C 2=a İ A 2=(−0,5− j 0,866 ) ( 31,1− j 8,9 ) =(−23,26− j 22,5 ) Ա ,
İ C = İ C 1+ İ C 2=(−20,5− j20,7)Ա :
264. Աստղաձև միացված եռաֆազ էլեկտրական շարժիչը
սնվում է ասիմետրիկ ֆազային լարումներ ունեցող աղբյուրից
U̇ A =10 Վ, U̇ B=− j30 Վ,U̇ C =−10 Վ: Հոսանքի ուղիղ և հակա-
դարձ հաջորդականությունների դեպքերում շարժիչի ֆազի
դիմադրություններն են. Z1 =(5+ j5) Օմ, Z2 =(1+ j1) Օմ: Որոշել
շարժիչի ֆազերի հոսանքները:
Պատ. (1,4+ j 2,3) Ա, (−3,73− j 3,73) Ա, (2,3+ j1,44) Ա:
265. Աստղաձև միացված սիմետրիկ եռաֆազ գեներատորին
միացված է աստղաձև միացված շարժիչ: Գեներատորի ֆազային
լարումը՝ U̇ A =200 Վ: Գծային A հաղորդալարը կտրվել է: Որոշել
շարժիչի ֆազային հոսանքները, A և a կետերի միջև լարումը
(նկ.265), եթե շարժիչի ֆազի դիմադրությունները հոսանքի ուղիղ

144
և հակադարձ հաջորդականությունների համար հայտնի են
Z1 = j 6 Օմ, Z2 = j 4 Օմ:

Նկ. 265
Պատ. 0, -34,64 Ա, 34,64 Ա, 240 Վ:
266.Նկ.266- ում ցույց են տրված զրոյական հաղորդալարով
աստղաձև միացված գեներատորի փաթույթների Zգ դիմադրու-
թյունները և սիմետրիկ համակարգ կազմող E A =200 Վ ֆազային
էլ.շ.ու.- ները: Հայտնի են գեներատորի փաթույթների դիմադրու-
թյունները հոսանքի ուղիղ, հակադարձ և զրոյական հաջորդա-
կանությունների համար. Zգ 1 = j 10 Օմ, Zգ 2 = j 8 Օմ, Zգ 0= j 2 Օմ:
Աստղաձև միացված սպառիչի A ֆազը կարճ է միացված, իսկ B
և C ֆազերը կտրված են: Որոշել A ֆազի I A հոսանքը, U̇ Bb և U̇ Cc
լարումները:

Նկ. 266

Լուծում: Խնդիրը լուծվում է սիմետրիկ բաղադրիչների մեթոդով,

որի համար որպես հիմնական անհայտ ընդունվում է A ֆազի İ A
հոսանքի İ A 1 , İ A 2, İ A 0 բաղադրիչները: Դրա համար կազմում են A

145
ֆազի հոսանքի ուղիղ (նկ.266.ա), հակադարձ (նկ.266.բ) և
զրոյական (նկ.266.գ) հաջորդականությունների համար անկախ
սխեմաներ:

Նկ.266.ա Նկ.266.բ Նկ.266.գ

Քանի որ աղբյուրը սիմետրիկ է, այն չի պարունակի

հակադարձ և զրոյական հաջորդականության էլ.շ.ու.- ներ: Վեր-
ջին երեք սխեմաներում U̇ 1 , U̇ 2 և U̇ 0 - ն սպառիչի ոչ սիմետրիկ
տեղամասի A ֆազի U̇ A =U̇ 1 + U̇ 2 + U̇ 0=0 լարման սիմետրիկ
բաղադրիչներն են:
Նկ.266.ա.բ.գ.- ում ցույց տրված սխեմաների համար կարելի է
գրել

{
İ A 1 Zգ 1 + U̇ 1= Ė 1 ,
İ A 2 Z գ 2 + U̇ 2=0 ,
İ A 0 Z գ 0 + U̇ 0 =0 :
Մյուս երեք հավասարումները կազմում են շղթայի ոչ
սիմետրիկ տեղամասի համար U̇ A =0, İ B=0 , İ C =0 կամ

{
U̇ 1+ U̇ 2+ U̇ 0=0 ,
2
a İ A 1+ a İ A 2+ İ A 0 =0 ,
2
a İ A 1+ a İ A 2 + İ A 0 =0 :
Ստացված վեց հավասարումների համակարգից որոշվում են.
Ė1
İ A 1= İ A 2=¿ İ A 0= =− j 10 Ա ,
Zգ 1 + Z գ 2 + Z գ 0
U̇ 0 =−Z գ 0 İ A 0=−20 Վ, U̇ 1= Ė 1− İ A 1 Z գ 1=100Վ,
U̇ 2=−İ A 2 Zգ 2=−80 Վ:
Հետևաբար İ A= İ A 1 + İ A 2 + İ A 0=− j30 Ա:
B և C ֆազերի բաց ծայրերի միջև լարումները կլինեն.

146
 U̇ Bb=a2 U̇ 1 +a U̇ 2 + U̇ 0=(−30− j 155,9) Վ,
2
U̇ Cc =a U̇ 1+ a U̇ 2+ U̇ 0=(−30+ j 155,9) Վ:
267. Սիմետրիկ լարումների համակարգ ( Ė ֆգ =200Վ)
պարունակող գեներատորը գտնվում է երկֆազ կարճ միացման
ռեժիմում (նկ.267): Գեներատորի դիմադրությունները հոսանքի
ուղիղ և հակադարձ հաջորդականությունների համար հետևյալն
են՝ Z1 = j 12 Օմ, Z2 = j 4 Օմ: Որոշել կարճ միացման հոսանքները:

Նկ. 267
Պատ. İ B=− İ C =−21,6 Ա:
268. Գծի վերջում C ֆազը միացել է հողի հետ: Գծի
հակադարձ և զրոյական հաջորդականության դիմադրություն-
ներն են՝ Zգիծ 1= j6 Օմ, Zգիծ 2= j 4 Օմ, Zգիծ 0 = j 1 Օմ: Չեզոք հա-
ղորդալարի դիմադրությունը՝ Z N = j 3 Օմ, գեներատորի ֆազային
լարումը՝ U ֆգ =100 Վ (նկ. 268): Որոշել շղթայի հոսանքները և
գծերի վերջում լարումները:

Նկ. 268

Պատ. ( 13+ j7,5 ) Ա, ( 105− j 26 )Վ,(−30− j103,92) Վ, 0:

147
 269. Աստղաձև միացված սպառիչը միացված է ասիմետրիկ
գծային լարումներ ունեցող եռաֆազ ցանցին: Շղթայի պարամետ-
0
− j 60
րերն են՝ Z A =r A − j x A =2 e Օմ,
0

ZC =r C + j x L =2 e j 60 Օմ, Z B=r V =2Օմ: Ցույց տալ, որ վոլտմետրի

ցուցմունքը (նկ.269) համեմատական է գծային լարումների ուղիղ
հաջորդականության սիմետրիկ համակարգին: Որոշել
համեմատականության գործակիցը:

Նկ. 269
0
− j 150
Պատ. 0,866 e U̇ AB(1) , 0,866:
270. Որոշել եռաֆազ տրանսֆորմատորի երկրորդային փա-
թույթի շղթայում միացված ամպերմետրի ցուցմունքը (նկ.270),
եթե ֆազի դիմադրությունը առաջին հարմոնիկի համար
Z ֆ(1)=( 1+ j1 ) Օմ, իսկ էլ.շ.ու.- ն՝
e A =(200 √ 2 sinωt ++100 √ 2 sin 3 ωt+ 80 √2 sin 5 ωt+ 70 √ 2 sin 7 ωt+ 50 √ 2 sin 9 ωt )
Վ:

Նկ. 270
Լուծում: Էլ.շ.ու.- ների առաջին, հինգերորդ և յոթերորդ հար-
մոնիկները կազմում են ուղիղ և հակադարձ հաջորդականության
սիմետրիիկ համակարգեր, հետևաբար

148
 I A (1) =0 , I A (5)=0 , I A (7 )=0 :

Էլ.շ.ու.- ների երրորդ և իններորդ հարմոնիկների ստեղծած

հոսանքները կլինեն.

3 Ė(3) 100
İ A (3) = = =( 10− j 30 ) Ա , I A (3) =√ 102+ 302=31,623 Ա ,
3 Z ֆ (3) 1+ j 3

3 Ė(9 ) 50
İ A (9 )= = = ( 0,61− j 5,488 ) Ա , I A (9 )=√ 0,612+ 5,4882=¿
3 Z ֆ (9 ) 1+ j9

¿ 5,52Ա :

Ամպերմետրը ցույց է տալիս ոչ սինուսոիդային հոսանքի գործող

արժեքը, հետևաբար՝

I A= √ I A (3 )+ I A (9)= √ (31,623) +(5,52) =32,1 Ա:

2 2 2 2

271. Եռաֆազ տրանսֆորմատորի երկրորդային փաթույթ-

ների ֆազային էլ.շ.ու.- ները պարունակում են 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13,
15 հարմոնիկները (15- րդ հարմոնիկի հաճախությունը 1500 Հց է):
Որոշել Z1 և Z2 սպառիչների սեղմակներում լարումների հիմնա-
կան հարմոնիկների հաճախությունները (նկ.271):

Նկ. 271

Պատ. 300 Հց, 100 Հց:

149
 272. Որոշել եռաֆազ տրանսֆորմատորի երկրորդային փա-
թույթի սեղմակներին միացված վոլտմետրի ցուցմունքը (նկ.272)
K բանալու բաց և փակ վիճակների դեպքերում, եթե ֆազային
էլ.շ.ու.- ի փոփոխման օրենքը՝
e=(40 √ 2 sinωt +30 √ 2 sin 3 ωt++ 20 √ 2 sin 5 ωt+ 10 √2 sin 6 ωt) Վ:

Նկ. 272
Լուծում: Բանալու բաց վիճակում եռանկյան կոնտուրում հոսան-
քը կբացակայի և վոլտմետրը ցույց կտա պարբերական ոչ սինու-
սոիդային էլ.շ.ու.- ի գործող արժեքը՝
U V =√ E(1 )+ E (3) + E( 5) + E(6 )=¿
2 2 2 2

¿ √ 40 +30 +20 +10 =54,77 Վ:

2 2 2 2

Բանալու փակ վիճակի դեպքում եռանկյան կոնտուրով

կանցնեն երեքին բազմապատիկ հարմոնիկների հոսանքները,
արդյունքում գծային լարումներում երեքին բազմապատիկ հար-
մոնիկները կբացակայեն, ուստի`
U V =√ E(1) + E(5)= √ 40 + 20 =44,72 Ա:
2 2 2 2

273. Գեներատորի ֆազային լարումների

համակարգը
սիմետրիկ է.
u A =( 100sin ( ωt+30 ) +50 sin(3 ωt +45 )++10 sin(5 ωt +15 )) Վ:
0 0 0

Որոշել գործիքների ցուցմունքները և u AB ակնթարթային

լարումը, եթե r =1Օմ, x C =3 Օմ (նկ.273):

A1
V1

A2

V2 150

Նկ. 273
Պատ. U V 1 =79,37 Վ, U V 2 =71,06 Վ, I A 1=34 Ա, I A 2=75 Ա,
u AB =( 100 √3 sin ( ωt+ 60 ) +10 √ 3 sin ( 5 ωt + 45 ) )Վ:
0 0

274. Եռանկյունաձև միացված գեներատորի փաթույթի

ինդուկտիվությունը՝ L=2մՀն, իսկ լարումների համակարգը
սիմետրիկ է, ընդ որում e A =( 100 √ 2 sin 103 t+90 √ 2 sin 3∙ 103 t ) Վ:
Որոշել ամպերմետրերի ցուցմունքները, եթե r =10Օմ (նկ. 274):

A1

A2

Նկ. 274

Պատ. 17,3 Ա, 15 Ա:
275ա. Գեներատորի ֆազային էլ.շ.ու.- ների համակարգը
սիմետրիկ է
e A =(200 sinωt +100 sin 3 ωt+ 64 sin 9 ωt +30 sin 12ωt )Վ:
Որոշել գործիքների ցուցմունքները, եթե r =3Օմ, x C =4Օմ
(նկ.275ա):
V3
A1

V1 V2
V4
V5

151

Նկ. 275ա
Պատ. 28,37 Ա, 165,85 Վ, 85 Վ, 113,5 Վ, 147 Վ, 86,6 Վ:
275բ. Հայտնի է սիմետրիկ եռաֆազ շղթայի (նկ.275բ) A ֆազի
էլ.շ.ու.- ի փոփոխման օրենքը՝
e A =(120 sinωt +20 sin ( 3 ωt +300 ) +12 sin ( 5 ωt−300 ) )Վ: Որոշել
1
i A, i C հոսանքները և գործիքների ցուցմունքները, եթե =30
ωC
Օմ:

V4

V2

V1
V3
Նկ.275բ

Պատ. i A =( 4 sin ( ωt +900 ) + 2sin ( 5 ωt +600 ) )Ա,

i C =(4 sin ( ωt+ 2100 ) +2 sin ( 5 ωt−600 ) )Ա, 86,5 Վ, 85,4 Վ, 14,1 Վ, 145 Վ:

152
153
154