Լաբորատոր աշխատանք 1

Էլեկտրական ազդանշանների չափման մեթոդները

1. Աշխատանքի նպատակը
1.1 Լաբորատոր աշխատանքի նպատակն Է ծանոթանալ
ազդանշան-
ների տեսակներին և նրանց բնորոշող պարամետրերին£
1.2 Էլեկտրական ազդանշանների պարամետրերի չափումը£
2. Տեսական մաս
Էլեկտրոնային հաշվիչ մեքենաների, հեռուստատեսության, հեռուս-
տաղեկավարման, ռադիոլոկացիոն, կապի և ավտոմատ ղեկավարման
համակարգերում լայն տարածում են ստացել իմպուլսային ռեժիմում
աշխատող սարքերը£
Գործնականում կիրառվող ազդանշանները բաժանվում են երկու
խմբի` տեսաիմպուլսներ և ռադիոիմպուլսներ£ Տեսաիմպուլս կոչվում է
այն լարումը (հոսանքը), որի ակնթարթային արժեքը փոքր
ժամանակահատվա-ծում տարբերվում է 0-ից կամ ինչ-որ հաստատուն
մակարդակից£ Ռադիոիմպուլս անվանում են բարձր հաճախականությամբ
սինուսոիդային լարման (հոսանքի) ազդանշանները (Նկ.2.1):
u

0
t

0
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1
 Նկ 2.1 Ռադ ի ո ի մ պո ւ լ ս ի տե ս ք ը

Lարման (հոսանքի) ազդանշան ասելով հասկանում են լարում

(հոսանք), որը գործում է շղթայում կարճ ժամանակի ընթացքում, որր փոքր
է կամ համեմատելի այդ շղթայում անցումային երևույթների տևողության
հետ£ Ազդանշանի տևողությունը կարող է լինել տարբեր՝ մի քանի
նանովայրկյանից մինչև տասնյակ վայրկյաններ£
Եթե շղթայում գործում Է ազդանշանների հաջորդականություն, ապա
ենթադրվում Է, որ երկու իրար հաջորդող ազդանշանների միջև ժամանակը
զգալիորեն մեծ է այդ շղթայի անցումային երևույթների տևողությունից£
Այդ դեպքում շդթայի վրա ազդանշանների հաջորդականության
ազդեցության վերլուծումը բերվում է մեկ ազդանշանի ազդեցության
վերլուծությանը£ Հակառակ դեպքում, երբ ազդանշանների միջև ընկած
ժամանակը համեմատելի Է այդ շղթայի անցումային երևույթների
ժամանակի հետ, անհրաժեշտ Է դիտարկել ազդանշանների
հաջորդականությունը որպես բարդ տեսքի լարում (հոսանք)£
Հաճախ գործ ենք ունենում պարբերականորեն կրկնվող
ազդանշանների հաջորդականության հետ£ Այսպիսի
հաջորդականությունը բնութագրվում է միջադադարի և ազդանշանների
կրկնության հաճախությամբ£
Ազդանշանի միջադադար անվանում են կրկնության պարբերության
(Т) և ազդանշանի տևողության (tի) հարաբերությունը

Q =T / tի (2.1)

Միջադադարի հակադարձ մեծությունը կոչվում է ազդանշանի

լրացման գործակից
1
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1
 = 1 /T = tի / T

Ազդանշանի կրկնության հաճախությունը կախված է միջադադարի

հետ հետևյալ հարաբերությամբ`

 =1/T = 1 /Qt (2.2)

Գործնականում օգտագործվում են տարբեր տեսակի ազդանշաններ`

ուղղանկյունաձև (նկ.2.2.ա), սեղանաձև (նկ.2.2.բ), սինուսոիդային (նկ.2.2.գ),
եռանկյունաձև (նկ.2.2.դ), սղոցաձև (նկ.2.2.ե), զանգակաձև (նկ.2.2.զ) և այլն:

ա tի
T t
բ
tի T t

գ
t

դ
t
ե
t
զ
t

է
t
ը
t
ի 2
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1
t

Նկ 2.2. Է լ ե կ տր ակ ան ազ դ ան շ ան ն ե ր ի
տե ս ակ ն ե ր ը
 Մասնավոր դեպքում (ուղղանկյունաձև ազդանշան) կարելի է օգտվել
հետևյալ գրաֆիկից (նկ.2.3)

u,i
tճ t t ան կ

Um

0
t
tի

3
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1
 Նկ . 2.3. Ու ղ ղ ան կ յ ո ւ ն աձ և ազ դ ան շ ան ի տե ս ք ը

Սm – լայնույթ - ազդանշանի ամենամեծ արժեքը,

T – պարբերություն - այն ամենակարճ ժամանակամիջոցը, որից
հետո կրկնվում է միևնույն փոփոխությունը,
t - տևողություն - այն ժամանակամիջոցը, որի ընթացքում
հաստատվում է ազդանշանը (դրական կամ բացասական),
tճ- ճակատի տևողություն - այն ժամանակամիջոցն է, որի
ընթացքում
հաստատվում է ազդանշանի ամենամեծ արժեքը,
tանկ- անկման տևողություն- այն ժամանակամիջոցն է, որի
ընթացքում
տեղի է ունենում ազդանշանի անկում,
f=1/T– հաճախություն – մեկ վայրկյանում տեղի ունեցող տատանում-
4
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1
 ների թիվն է:
Ազդանշանի տեսքը ընդհանուր դեպքում (նկ.2.4.) քանակապես
գնահատվում է նրա հիմնական պարամետրերով, որոնց թվին են դասվում
իմպուլսի Um լայնույթը, ազդանշանի tի տևողությունը, դիմային ճակատի
(կամ ճակատի) tճ1 տևողությունը, ետին ճակատի (կամ անկման) tճ2
տևողությունը և “գագաթի անկումը” ` Δu:

u
∆u

Um

tճ 1 tճ 2 t
tu

Նկ . 2.4. Սե ղ ան աձ և ազ դ ան շ ան ի տե ս ք ը

Ճակատի տևողություն պարամետրի փոխարեն երբեմն օգտագործում

են ճակատի թեքության պարամետրը, որը ազդանշանային լարման աճման
(նվազման) արագությունն է: Նկ 2.4-ում պատկերված ազդանշանի
դիմային ճակատի թեքությունը հետևյալն է:

S=Um/t

Վերը նշված ազդանշանի պարամետրերը ունեն ճշգրիտ իմաստ միայն

ազդանշանի իդեալականացված տեսքի դեպքում (նկ.2.3)£ Գործնականում
ազդանշանի տեսքը այս կամ այն չափով մոտ է իդեալականին£ Այդ
5
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1
պատճառով իրական ազդանշանի ճակատների և ազդանշանի տևողության
որոշման ժամանակ ներմուծում են նշված ժամանակամիջոցների
պայմանական մակարդակների հաշվարկի գաղափարը£ Օրինակ, կարելի
է պայմանավորվել` ճակատի տևողություն ասելով հասկանալ այն
ժամանակամիջոցը, որի ընթացքում լարումը (հոսանքը) աճում է 0,1Ս m-ից
մինչև 0,9Սm, (նկ.2.5), իսկ ազդանշանի տևողություն ասելով հասկանալ այն
ժամանակամիջոցը, որի ընթացքում ս(t)-ն փոքր չէ 0,1Սm: Հաշվարկը
կարելի է կատարել կամայական Um մակարդակի վրա, բայց որպես
կանոն -ն ընդունում են հավասար կամ 0,1, կամ 0,05, կամ էլ 0,01:

u
U
m

0.9U

0.1Um

m 0 t ճ1 t ճ2 t

m tի m

Նկ 2.5

3. Էլեկտրական ազդանշանի պարամետրերի չափում

3.1. Լայնույթի չափում

6
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1
 Էկրանի վրա պատկերված ազդանշանի լայնույթի չափումը
կատարվում է հետևյալ ձևով` հաշվում են լայնույթի չափը վանդակներով
կամ բաժանիչներով ըստ էկրանի սանդղակի (օրինակ 1,5 վանդակ),
այնուհետև այդ թիվը բազմապատկում են լայնույթի թվային սանդդակով
(վոլտ/վանդակ) և ստացված արժեքը կ|ինի ազդանշանի լայնույթի իրական
թիվր՝ վոլտերով£

3.2 ժամանակահատվածների չափում

Ազդանշանի ժամանակահատվածներն են՝ ազդանշանի
պարբերությունը, ազդանշանի տևողությունները, ազդանշանի ճակատի և
անկման տևողությունները: Այդ մեծությունները չափելու համար
անհրաժեշտ է էկրանի վրա եղած ազդանշանի պատկերի վրա հաշվել
վանդակների կամ բաժանիչների քանակը, բազմապարկել այդ թիվր
թվային սանդղակի համապատասխան արժեքով (ժամանակ/բաժանիչ) և
ստացված արժեքը կլինի ժամանակահատվածի իրական թիվը,
վայրկյաններով:

4. Լաբորատոր աշխատանքի կարգը

4.1. Ծանոթանալ ցածր հաճախականային ազդանշանների

գեներատորի և օսցիլոգրաֆի նկարագրությանը:
4.2. Միացնել ազդանշանների գեներատորը օսցիլոգրաֆին և նրանցից
յուրաքանչյուրը` ցանցին:
4.3. Օսցիլոգրաֆի մուտքին միացնել գեներատորի ելքը և նրանց
համապատասխան հողակցման բնիկները£
4.4. Էկրանի վրա ստանալ համապատասխան ազդանշանը
(uինուսոիդային, ուղղանկյունաձև) և ղեկավարման օրգանների
օգնությամբ կարգավորել այն:

7
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1
 4.5. Չափել օսցիլոգրաֆի էկրանի վրա ստացված ազդանշանի
լայնույթը և համեմատել այն գեներատորի վոլտմետրի ցուցմունքի հետ:
4.6. Չափել օսցիլոգրաֆի Էկրանի վրա ստացված ազդանշանի
տևողությունը, ճակատի և անկման տևողությունները, պարբերությունը:
4.7. Հաշվել օսցիլոգրաֆի վրա ստացված ազդանշանի հաճախությունը
և համեմատել այն գեներատորից տրված ագդանշանի հաճախության հետ£
4.8. Հաշվել չափված մեծություններր, գրանցել աղյուսակում՝ նշելով
նրանց միավորները£
4.9. Հաշվարկել լրիվ տևողությունը, ազդանշանի հաճախաթյունը և
գրանցել աղյուսակում:

Աղյուսակ 1
Մեծության Չափված Չափման
Չափվող մեծություն Պատ.
նշանակումը մեծութ.հաշվ միավոր
Ազդանշանի տևողություն t վրկ
Ճակատի տևողություն tՃ վրկ
Անկման տևողություն tանկ վրկ
Իմպ.լրիվ տևողություն tի վրկ
Պարբ. ըստ օսցիլոգրաֆի T վրկ
Հաճախ. ըստ օսցիլոգրաֆի fօ Հց
Լայն. ըստ օսցիլոգրաֆի Uo Վոլտ
Լարումը ըստ գեներատորի Uգ Վոլտ
Հաճախ. ըստ գեներատորի fգ Հց

5. Լաբարատոր աշխատանքի բլոկ-սխեման

8
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1
 Ազդանշանի
գեներատոր
Օսցիլոգրաֆ

6 Ստուգման հարցեր
6.1 Ազդանշանի տեսակները
6.2 Ազդանշանի բնորոշող պարամետրերը

Գրականություն

1. Ա.Ա. Շաղգամյան, Հ.Վ. Դավթյան «Չափագիտության հիմունքներե,

Երևան, Լույս հրատ.,1987թ
2. ը.Ը. ԸՉՊպպՉ, ժ.Ծ. ԸվՑՏվþՍ, ժ.Ծ. ԺցվՌվ, ԿրվՏոօ ՎպՑՐՏսՏչՌՌ Ռ
ֆսպՍՑՐՌփպրՍՌպ ՌջՎպՐպվՌÿ.
3. ձփպովՌՍ Պսÿ Թձի-ՏՉ. նվպՐչՏՈՑՏՎՌջՊՈՑ., խպվՌվչՐՈՊրՍՏպ
ՏՑՊպսպվՌպ, 1987չ.

9
â³÷³·ÇïáõÃÛáõÝ È³µ³ñ³ïáñ ³ß˳ï³Ýù N1