ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊՈԼԻՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

Կիրառականմաթեմատիկաևֆիզիկաֆակուլտետի
Ֆիզիկայիամբիոն

Լ.Հ. Քարամյան, Ս. Ջ. Մանուկյան, Է. Ե. Էլբակյան

ԸՆԴՀԱՆՈւՐՖԻԶԻԿԱՅԻԽՆԴԻՐՆԵՐԻԺ
ՈՂՈՎԱԾՈւ

Ուսումնականձեռնարկ

ԵՐԵՎԱՆ
ՃԱՐՏԱՐԱԳԵՏ
2018
 ՀՏԴ 53(076.1) Ðñ³ï³ñ³ÏíáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÇ ազգային
ԳՄԴ 22.3ց7 պոլիտեխնիկական ѳٳÉë³ñ³ÝÇ 27.12.2017Ã.
Ք 300 ·Çï³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç ÝÇëïáõ٠ѳëï³ïí³Í 2018Ã.
Ññ³ï³ñ³Ïã³Ï³Ý åɳÝÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ

Գրախոսներ՝ֆիզ. մաթ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր՝ Դ. Հ. Բադալյան

ֆիզ. մաթ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ՝Ռ. Ա. Հովհաննիսյան

Մասնագիտական խմբագրությամբ պրոֆ. Ա. Ժ. Խաչատրյանի

ՔարամյանԼ.Հ.
Ք 300Ընդհանուր ֆիզիկայի խնդիրների ժողովածու: Ուսումնական ձեռնարկ
/ Լ.Հ. Քարամյան, Ս.Ջ. Մանուկյան, Է.Ե. Էլբակյան;
ՀԱՊՀ.- Եր.: Ճարտարագետ 2018.- 192 էջ:

Ժողովածուն ընդգրկում է ընդհանուր ֆիզիկայի դասընթացի բակալավրի կրթա-

կան ծրագրի բոլոր բաժիններին վերաբերող անհրաժեշտ քանակությամբ խնդիրներ:
Յուրաքանչյուր թեմայի վերաբերյալ տրված են հիմնական օրենքները և աշխատան-
քային բանաձևերը, ինչը կհեշտացնի խնդիրների լուծումը:
Ժողովածուն նախատեսված է բուհերի բակալավրիատի համակարգում սովո-
րող ուսանողների համար:

ՀՏԴ 53(076.1)
ԳՄԴ22.3ց7

ISBN 978-9939-72-658-8
ՃԱՐՏԱՐԱԳԵՏ2018
Քարամյան Լ.Հ.2018
Մանուկյան Ս.Ջ.2018
Էլբակյան Է.Ե.2018

-2-
 1. Մեխանիկայի‎ֆիզիկականհիմունքները
1.1 Համընթացևպտտականշարժմանկինեմատիկա

 Նյութականկետիշառավիղ-վեկտոր`
   
r  ix(t )  jy(t )  kz (t ) :

 Նյութականկետիարագությունևարագացում`

 d r  d v
v , a :
dt dt

 Նյութականկետի  r տեղափոխությունըևանցած S ճանա-
պարհը t  t1  t0 ժամանակամիջոցում`

   t1
 t1

r  r  t1   r  t0    v  t  dt , S   v dt :
t0 t0

 Արագությանփոփոխությունը t  t1  t0 ժամանակամիջո-
ցում`

   t1

 v  v  t1   v  t0    a  t dt :
t0

 Նյութականկետիմիջինարագությունևարագացում`
 
 r  v
v  , a  :
t t

 Կետիարագացումըկորագիծշարժմանժամանակ`
  
a  a  an , a  a 2  an2 ,

որտեղ a  dv / dt -նտանգենցիալարագացումնէ
(ուղղվածէհետագծինտարվածշոշափողիուղղությամբ), an  v2 / R -

-3-
ընորմալարագացումնէ
(ուղղվածէհետագծինտվյալկետումնորմալիուղղությամբ), R –
ըտվյալկետումհետագծիկորությանշառավիղնէ:
 Պինդմարմնիպտտմանանկյունայինարագությունևարագա-
ցում`
 
 d   d 
 ,  :
dt dt

 Միջինանկյունայինարագությունևարագացում`
 
   
  ,   :
t t

 Գծայինևանկյունայինմեծություններիկապը`
 
v   r  , v   R, an   2 R, a   z R ,

որտեղ r -ըդիտարկվողկետիշառավիղ-վեկտորնէպտտման z
առանցքիկամայականկետինկատմամաբ, R – ը`
հեռավորությունըպտտմանառանցքից:
 Պտտմանանկյանևանկյունայինարագությանփոփոխու-
թյունը
t  t1  t0 ժամանակամիջոցում`
t1

    t1     t0      t  dt , :𝜔 𝑡1 − 𝜔 𝑡0 = 𝑡1
𝑡0
𝛽 𝑡 𝑑𝑡:
t0

1.1. Մասնիկըշարժվում է OX առանցքիերկայնքով

x  19  20t  t օրենքով:
2
Որոշելշարժմանարագությանևարա-
գաց-
մանմոդուլները,դրանցպրոյեկցիաներըOXառանցքիվրաժամանակի
t=2վպահին:

-4-
 1.2 Մասնիկիշառավիղ-վեկտորիփոփոխություննըստժամա-
   
նակիտրվումէ r  3t 2i  2tj  k (մ) օրենքով: Գտնելարագու-
թյանևարագացմանմոդուլներիարժեքըժամանակիt = 1վպահին:
1.3
Նյութականկետիշարժմանհավասարումնունիհետևյալտեսքըª
x  At  Bt 2 , որտեղA=4մ/վ, B=-0,05 մ/վ2 է: Որոշելժամանա-
կիայնպահը, երբկետիարագության պրոյեկցիանհավասար-
վումէզրոյի: Գտնելայդպահինարագացմանպրոյեկցիան:
1.4Նյութականկետըշարժվումէ x  At , y  At (1  Bt ) օրենքով,
որտեղ A -նև B -նդրականհաստատուններեն, t -ն` ժամանակը:
Գտնել.
ա) Կետիհետագծի y(x) հավասարումը,
 
բ) Կետի արագությանև a արագացմանմոդուլներիկա-
խումըժամանակից:
1.5. Նյութականկետիկոորդինատներիժամանակիցկախում-
ըտրված` x  A cos t, y  A sin t, z  0 օրենքով, որտեղ A -նև  -
նհաստատուններեն: Որոշելկետի.

ա) r շառավիղվեկտորը
բ) շարժմանհետագծի y(x) հավասարումը:
 
գ) արագության v ևարագացման a
վեկտորներըևդրանցմոդուլները:
1.6. Նյութականկետիշառավիղ-վեկտորը, ժամանակիցկախ-
   
ված, փոփոխվումէ r  3t 2 i  4t 2 j  7k (մ) օրենքով: Հաշվել.
ա) շարժմանառաջին 10 վայրկյանիընթացքումանցած S
ճանապարհը:

բ) տեղափոխությանմոդուլը` r այդնույնժամանակամիջո-
ցում:
գ) բացատրելստացվածարդյունքները:
   
1.7. Նյութականկետըշարժվումէ v  At (2i  3 j  4k ) արագու-
թյամբ, որտեղ A  1 մ/վ2է: Գտնել.
-5-
 
ա) Կետի a արագացումըևդրամոդուլը:
բ) Կետիանցած S ճանապարհըշարժման t1  2
վայրկյանիցմինչև t 2  3 վայրկյաննընկածժամանակամիջոցում:
1.8. Նյութականկետիշառավիղ-վեկտորը, ժամանակիցկախ-
  
ված, փոփոխվումէ r  Ati  Bt 2 j օրենքով, որտեղ A -նև B -նդրա-
կանհաստատուններեն: Գտնել.
ա) կետիշարժմանհետագծի y(x) հավասարումը:
 
բ) արագության v ևարագացման a վեկտորներիկախումը t -
ժամանակից, ինչպեսնաևդրանցմոդուլը:
 
գ) v և a վեկտորներովկազմված  անկայնկախումըժամա-
նակից:

դ) < v >միջինարագությունըշարժմանառաջին t
վայրկյանիընթացքում, ինչպեսնաևդրամոդուլը:
1.9.
Նյութականկետիշառավիղ-վեկտորըժամանակիընթաց-
    
քումփոփոխվումէ r  3ti  2t j  6k (մ) օրենքով: Գտնելկետիա) v
2


արագությանմոդուլիկախումը t ժամանակից, բ) ar տանգեն-
ցիալարագացմանմոդուլըժամանակի t  1 վրկպահին:
1.10. Նավակիարագությունըջրինկատմամաբ n=2
անգամփոքրէգետիհոսանքիարագությունից:
Ջրիհոսանքիուղղությամբի˚նչանկյանտակպետքէշարժվինավակը,
որպեսզիգետանցմանժամանակնավակըհոսանքիուղղությամբտեղա
փոխվինվազագույնչափով
1.11. Խճուղուվրագտնվող A կետից
(նկ.1.1) ավտոմեքենանպետքէնվազագույ-
նժամանակումհասնիխճուղուցդուրս` -
դաշտում,գտնվող B կետը, որիհեռավորու-
թյունըխճուղուց  է: Հայտնիէ, որդաշտո-
Նկ. 1.1
վշարժվելիսավտոմեքենայիարագու-

-6-
թյունը  անգամփոքրէխճուղովշարժվելուարագությունից: Խճուղ-
ուվրագտնվող D կետիցի˚նչ x
հեռավորությանվրաավտոմեքենանպետքէշեղվիխճուղուց:
1.12. Քարընետվածէհորիզոնականուղղությամբ v0  15
մ/վսկզբնականարագությամբ: Գտնել.
ա) Քարիտանգենցիալ,
նորմալարագացումներըշարժմանառաջին t  1 վ-իվերջում:
բ) Հետագծիկորությանշառավիղըայդպահին:
1.13. Անիվըպտտականշարժումըսկսելուց N=10
պտույտկատարելուցհետոձեռքբերեց   20
ռադ./վանկյունայինարագություն: Գտնելանկյունայինարագացումը:
Պտտականշարժումըհամարելհավասարաչափարագացող:
1.14. Նյութականկետըշարժվումէ
R=1.2մշառավիղունեցողշրջանագծով: Կետիշարժմանհավասարումնէ՝
 (t )  At  Bt 3 , որտեղ A  0.5 ռադ./վ, B  0.2 ռադ./վ3: Գտնելկետի
  
a տանգենցիալ, an նորմալև a լրիվարագացումներիմոդուլները
t  4 վրկպահին:
1.15. Նյութականկետըշարժվումէ R=0.02մշառավղովշրջա-
նագծովայնպես,
որանցածճանապարհիկախումըժամանակիցտրվումէ S  ct 3
հավասարումով, որտեղ c  103 մ/վ3:
Գտնելկետինորմալևտանգենցիալարագացումներնայնպահին,
երբգծայինարագությունը 0.3մ/վէ:
1.16. Նյութականկետըշարժվումէ R = 0,2
մշառավիղունեցողշրջանագծովհաստատուն a  0,05 մ/վ 2

տանգենցիալարագացմամբ£
Շարժումըսկսելուցորքա՞նժամանակհետոկետինորմալարա-
գացումըհավասարկլինիտանգենցիալարագացմանը:
1.17. Պինդմարմիննսկսումէպտտվելանշարժառանցքիշուրջը
  At անկյունայինարագացումով, որտեղ A  2  10 2 ռադ/վ3է:

-7-
Պտույտնսկսելուցորքա՞նժամանակհետոմարմնիկամայականկետիլ
րիվարագացմանվեկտորընրաարագությանվեկտորիհետկկազմի

  60 o անկյուն:
1.18. Թափանիվը, որըպտտվումէ n=360պտ/րոպեհաճախու-
թյամբ, արգելակողուժիազդեցությանտակսկսումէկատարելհավա-
սարաչափդանդաղողպտտականշարժում   20 ռադ/վ2անկ-
յունայինարագացմամբ:
Որքա˚նժամանակհետոթափանիվըկանգկառնիևքա˚նիպտույտկկա
տարիմինչևկանգառնելը:
1.19. Նյութականկետըշարժվումէշրջանագծով v  At արա-
գությամբ, որտեղ A  0.5 մ/վ2:
Գտնելկետիլրիվարագացումնայնպահին,
երբշարժումնսկսելուցհետոայնկանցնիշրջանագծիերկարության
n=0.1մասը:
1.20. Պինդմարմինըպտտվումէանշարժառանցքիշուրջը
  At  Bt օրենքով, որտեղ A  6 ռադ./վ, B  2 ռադ./վ3: Գտնելանկ-
3

յունայինարագությանևանկյունայինարագացմանմիջինար-
ժեքներիմոդուլներըժամանակի t =0 պահիցմինչևկանգառնելը:
1.21. Արկըդուրսէթռչումհրանոթից v=320մ/վարագությամբ`
կատարելովփողիներսում N=2 պտույտ: Փողիերկարությունը   2
մէ: Համարելովարկիշարժումըփողիներսումհավասարա-
չափարագացող` որոշելիրառանցքիշուրջընրապտտմանանկյու-
նայինարագությունըփողիցդուրսթռչելուպահին:
Անիվըպտտվումէանշարժառանցքիշուրջը    t
3
1.22.

օրենքով, որտեղ  0, 2 ռադ/վ4: Գտնելանվիշրջանակիվրագտնվող
A կետիլրիվարագացումըժամանակի t=2,5 վպահին, եթե A
կետիարագություննայդպահին` v=0,65մ/վ:
1.23.   30 կիսաբացվածքիանկյունև R=5սմհիմքիշառա-
վիղունեցողկոննառանցսահելուհավասարաչափգլորվումէհորի-
զոնականհարթությանվրայով

-8-

Նկ. 1.2
(նկ.1.2): Կոնիգագաթըհոդակապովամրացվածէ O կետում,
որըկոնիհիմքի C կենտրոնիհետգտնվումէմիևնույնմակարդակիվրա:
C կետիարագությունը v=10սմ/վէ:
Գտնելկոնիանկյունայինարագությանվեկտորիմոդուլըևայնանկյունը
, որըկազմումէայդվեկտորնուղղաձիգիհետ:

1.24.
R=10սմշառավղովգունդնառանցսահքիգլոր
վումէհորիզոնականհարթությանվրայովայ
նպես, որնրակենտրոնըշարժվումէհաստա-
տուն a=2,5սմ/վ2արագացմամբ: Շարժ-
մանսկզբից
t=2վհետոգունդնընդունումէնկար 1.3-ին
Նկ. 1.3
համապատասխանողդիրք: Որոշելգնդի A,
B, O կետերիարագություններըևարագացումները:

1.2.Համընթացևկորագիծշարժմանդինամիկա
 Դինամիկայիհիմնականօրենքը (Նյուտոնիերկրորդօրենք-
ը)նյութականկետիհամար.

 d P
F ,
dt
  
որտեղ F -ընյութականկետիվրաազդողհամազորուժնէ, P  mv -
ննյութականկետիիմպուլսնէ:
 Պինդմարմնիհամընթացշարժմանդինամիկայիհիմնա-
կանօրենքը`

   F
d mv
արտ :
dt
-9-
 
 d v 1 
Եթե m  const , ապա a   F արտ,
dt m
N 
F

որտեղ F արտ  i արտ –
i 1

մարմնիվրաազդողարտաքինուժերիհամազորնէ:

 Նյութականկետերիհամակարգիզանգվածներըկենտրո-
նիշառավիղ-վեկտորը`
n 
 m r i i

rC  i 1
n
:
m
i 1
i

 Զանգվածիկենտրոնիշարժմանօրենքը`
 
d
dt
 
M vC  F արտ,

n
որտեղ M   mi համակարգիլրիվզանգվածնէ:
i 1

 Նյուտոնիերկրորդօրենքընյութականկետիհավասարա-
չափշրջանագծայինշարժմանդեպքում`

mv 2
Fn   m 2 R ,
R

որտեղ v -նգծայինարագություննէ,  -նանկյունայինարագությունը,

R -ըհետագծիտվյալկետումկորությանշառավիղնէ:
 Նյուտոնիերկրորդօրենքընյութականկետիանհավասարա-
չափկորագիծշարժմանդեպքում`

- 10 -
  
 dv   dv 
m     F , m     Fn ,
 dt   dt n

որտեղ F -ըև Fn -
ըհամազորուժիպրոյեկցիաներնենհետագծինտարածշոշափողևնորմ
ալուղղություններով:
1.25. m  2 կգ զանգվածովմարմինըշարժվումէ 0X առանցք-
իերկայնքով x  3  4t  2t 2  0,2t 3 (մ) օրենքով: Որոշել t1  2 վպա-
հինուժիպրոյեկցիան0X առանցքիվրա: Ո՞րպահինայդուժըհա-
վասարկլինիզրոյի
1.26..m=0.5կգզանգվածովմարմինըշարժվումէուղղագիծ OX
առանցքիերկայնքովայնպես, որնրա x
կոորդինատըփոխվումէժամանակիցկախված x  A  Bt  Ct  Dt 2 3

օրենքով, որտեղ C=5մ/վ2, D=1մ/վ3: Գտնելմարմնիվրաազդող F

ուժըշարժմանառաջին t=1վրկ-իվերջում:
1.27. m=1կգզանգվածովմարմինըշարժվումէայնպես, որնրա
x,y կոորդինատներըփոփոխվումենժամանակիցկախված
x  A  Bt  Ct , y  Dt 3 օրենքով,
2
որտեղ C=1մ/վ2, D=2մ/վ3:
Գտնելմարմնիարագացման
ևազդողուժիմոդուլներըշարժմանառաջին t=5վրկ-իվերջում:
1.28. m զանգվածովմասնիկըշարժվումէ XY հարթությանմեջ
x  Asin t, y  B cost օրենքով, որտեղ A, B,  դրականհաստատո-
ւններեն: Գտնելմասնիկիվրաազդող ուժիմոդուլըևուղղությունը:
1.29.
Համասեռքուղըուղղվածվիճակումդրվածէսեղանիհորիզոնականմակ
երևույթիվրաայնպես, որնրամիմասըկախ-
վածէսեղանիեզրից:Երբքուղիկախվածմասիերկարությունըկազ-
մումէնրաերկարության 0,275 մասը, քուղըսկսումէսահելսեղա-
նիցդեպիցած£ Գտնելքուղիևսեղանիմիջևշփմանգործակիցը:
1.30.
0երկարությամբհամասեռքուղըուղղվածվիճակումդրվածէսեղանիհ
- 11 -
որիզոնականմակերևույթիվրաայնպես,
որնրամիմասըկախվածէսեղանիեզրից:Գտնելքուղնկախվածմասիայ
ննվազագույներկարությունը, որիդեպքումքուղըկսկսիսահելսե-
ղանիվրայով:Քուղիևսեղանիմիջևշփմանգոոծակիցըէ:
1.31.
երկարությամբհամասեռքուղիծայրերինկիրառվածենհակադիրուղղ
 
ված F1 և F2 ուժեր ( F1 > F2 ):Ինչպիսի՞ուժովէձգվա-

ծքուղնայնլայնականհատույթիկտրվածքում, որըգտնվումէ F1
ուժիկիրառմանկետիցx հեռավորությանվրա:
1.32. m=103կգզանգվածովմուրճնառանցսկզբնականարա-
գությանընկնումէh=2մբարձրությունիցզնդանիվրա:Հարվածիտևողու
թյունը t=0,01վէ: Որոշելհարվածիուժիմիջինարժեքը:
1.33. v0  20 մ/վսկզբնականարագությամբշարժվողտափօղակը-
սառույցիհորիզոնականմակերևույթիվրայովշարժվելիսկանգառավ
t  40 վանց: Որոշելսառույցիհետտափօղակիշփմանգործակիցը:
1.34. Հորիզոնականհարթությանվրագտնվողմարմինըհո-
րիզոնիհետ  անկյունկազմողթելովքաշումենայնպես,
որայնշարժվումէհավասարաչափ:
Շփմանգործակիցըհարթությանհետ  է: 
անկյանի˚նչարժեքիդեպքումթելիլարմանուժըկլինինվազագույնը:
Ինչի˚ էայնհավասար:
1.35. Ոչմեծ A մարմիննսկսումէսա-
հելամրացվածսեպիգագաթից, որիհիմքը`
  2.1 մէ (նկ.1.4): Մարմնիևսեպիմակերևու-
յթիմիջևշփմանգործակիցը`   0.14 : 
անկյանի˚նչարժեքիդեպքումսահքիժա-
մանակամիջոցըկլինինվազագույնը: Ինչի˚
Նկ. 1.4
էայնհավասար:
1.36.Հարթհորիզոնականմակերևույթիվրադրված m զանգվա-
ծովմարմնիվրա t=0 պահիցսկսեցազդել F=bt օրենքովփոփոխ-
վողուժը, որտեղb-նհաստատուն: Այդուժիուղղու-
թյունըազդմանամբողջժամանակամիջո-
- 12 -
ցումհորիզոնիհետկազմումէանկյուն: Գտնել. ա) մարմնիարագու-
թյունըհարթությունիցպոկվելուպահին:
1.37. Ողորկհորիզոնականհարթու-
թյանվրադրվածէ M զանգվածովտախտակ,
որիվրագտնվումէ k կոշ-
տությամբզսպանակովպատիհետկապված
mզանգվածովչորսուն: Տախտակիևչորսու-
իմիջևշփմանգործակիցը  է (նկ.1.5): Տախ-
տակիվրասկսումէազդել F Նկ. 1.5
հաստատունհորիզոնականուժ: Ինչպիսի՞ x
հեռավորությունկանցնիտախտակըմինչևայնպահը,
երբչորսունկսկսիսահելնրավրայով:

1.38.
m1զանգվածովչորսունգտնվումէդադարիվ
իճակումգտնվող
m2զանգվածովմեկայլչորսուիվրա (նկ.1.6):
Ներքևիչորսուիվրասկսումէազդելհորիզոն
Նկ. 1.6
ականուղղությամբուժ,
որնաճումէըստժամանակի F  At օրենքով, որտեղ A-
նհաստատունդրականմեծությունէ:
Ժամանակիո˚րպահինվերինչորսունկսկսիսահելմյուսինկատմամբ:
Չորսուներիմիջևշփմանգործակիցը  է: Շփում-
ըներքևիչորսուիևհորիզոնականհենարանիմիջևանտեսել:
1.39. Հարթհորիզոնականմակերևույթիվրագտնվումէ
m1զանգվածովտախտակը, որիվրադրվածէ m2զանգվածովչորսու
(նկ.1.7): Չորսուիվրահորիզոնականուղղությամբազդումէուժ,
որըժամանակիցկախված` փոփոխվումէ
F  At օրենքով, որտեղ A-նդրականհաս-
տատունէ:
Տախտակիևչորսուիմիջևշփմանգործակից
Նկ. 1.7
- 13 -
ը  է: Շփումըտախտակիևհարթությանմիջևանտեսվումէ:

Գտնելտախտակի a1 ևչորսուի a2 արագացումներիկախումըժամա-

նակից: Պատկերելայդկախումներիգրա‎ֆիկները:
1.40.
m2=5կգզանգվածովչորսունառանցշփմանկարողէսահելմակերևույթի
վրայով: Չորսուիվրագտնվումէm1=1կգզանգվածովմեկայլչորսու:
Չորսուներիմիջևշփմանգործակիցը`   0, 3
:ՈրոշելստորինչորսուիվրաազդողF ուժիայնառավելագույնարժեքը,
որիդեպքումվերինչորսունկսկսիսահելներքևիչորսույինկատմամբ:
1.41.Հորիզոնականմակերևույթիվրագտնվումէm1=1կգզանգվա
ծովչորսու,որիշփմանգործակիցըմակերևույթիհետ 1  0,2 է:
Այդչորսույիվրագտնվումէm2=8
կգզանգվածովմեկայլչորսու:Վերինչորսուիշփմանգործակիցըստորի
նչորսուիհետ  2  0,3 է:Վերինչորսուիվրակիրառվածէ F ուժը:
Որոշելայդուժիայնարժեքը,
որիդեպքումվերևիչորսունկսահիստորինչորսուինմատմամբ:
1.42Հորիզոնականսեղանիվրագտնվումէ M զանգվածովսեպը,
որիհիմքինկիցանկյունը  է (Նկ.1.8):
Սեպիվրայովառանցշփմանսահումէ m
զանգվածովչորսուն:
Սեղանիևսեպիմիջևշփմանգործակցիինչպիս
ի˚ նվազագույնարժեքիդեպքումսեպըկգտն- Նկ. 1.8
վիդադարիվիճակում:
1.43.R=0,4մշառավղովսկավառակըպտտվումէնրակենտ-
րոնովանցնողուղղաձիգառանցքիշուրջ: Սկավառակիծայրինգտն-
վումէորևէմարմին: Որոշելպտտմանայնփոքրագույնհաճա-
խությունը, որիդեպքումմարմինըկսահիսկավառակիվրայից: Մար-
մնիևսկավառակիմիջևշփմանգործակիցը`   0, 4 :
1.44.Ավտոմեքենան,շարժվելովհորիզոնա-
կանմակերևույթիվրայով a  bt
- 14 -
օրենքովորոշվողտանգենցիալարագացումով(b-նհաստատունէ),
գծումէ R շառավղովշրջանագիծ:
Ավտոմեքենայիդողերիևմակերևույթիմիջևշփմանգործակիցը  է:
Որքա՞նճանապարհկանցնիավտոմեքենանառանցսահքի,
եթենրասկզբնականարագությունըհավասարէզրոյի:
1.45. Թելիցկախվածփոքրիկգնդիկըշեղումենայնպես,
որթելնուղղաձիգիհետկազմումէուղիղանկյուն,այնուհետև՝բացթողն
ում: Գտնելգնդիկիկորագիծշարժմանտանգենցիալ,
նորմալևլրիվարագացումներիմոդուլները`
կախվածուղղաձիգիցթելիշեղման  անկյունից:
Շփմանևդիմադրությանուժերնանտեսել:
1.46. Թելիցկախված m
զանգվածովփոքրիկգնդիկըշեղումենայնպես,
որթելնուղղաձիգիհետկազմումէուղիղանկյուն, ևբացենթող-
նում:Գտնելթելիլարմանուժիկախվածությունըթելովևուղղաձի-
գովկազմած  անկյունից:Շփմանևդիմադրությանուժերնանտեսել:
1.47. R շառավղովգնդիգագաթիցսկսու-
մէառանցշփմանսահելոչմեծմարմինը (նկ.1.9-
):Գտնել.
ա) Ուղղաձիգիհետշառավղիկազմած  O
α R
անկյունը, որըհամապատասխանումէմարմնի`
գնդիցպոկվելուպահին:
բ) Մարմնիարագություննայդպահին: Նկ. 1.9
1.48. Թելիցկախվածփոքրիկ m զանգ-
վածովգնդիկըշեղումենայնպես,
որթելնուղղաձիգիհետկազմումէուղիղանկյուն,
այնուհետևբացենթողնում: Գտնելթելիլարմանուժնայնպահին,
երբգնդիկիարա-
գությանուղղաձիգբաղադրիչըդառնումէառավելագույնը:
1.49.
Սենյակիառաստաղինամրացվածճախարակիվ

- 15 -
m1
m2

Նկ. 1.10
րայովգցվածթելիծայրերինկախվածեն m1և m2զանգվածներովբեռներ
(նկ.1.10):Ճախարակիևթելիզանգվածներըևշփումնանտեսել:
Որոշելայդբեռներովկազմվածհամակարգիզանգվածներիկենտրոնի

ac արագացումը:

1.3.Աշխատանք,հզորությունևէներգիա:
Իմպուլսիևէներգիայիպահպանմանօրենքներըմեխանիկայում
 Գրավիտացիոնփոխազդեցությանպոտենցիալէներգիան.

m1  m2
Wպ  G :
r
 Ուժիաշխատանքըևհզորությունը.
 
A   Fd r   FS dS , 𝑃 = 𝐹 ∙ 𝑉 :

 ՄասնիկիWկ2-Wկ1=A կինետիկէներգիայիաճը.
(կինետիկէներգիայիթեորեմը).որտեղ A-
նմասնիկիվրաազդողուժերիհմազորի աշխատանքն է:
 Կոնսերվատիվուժայինդաշտումմասնիկիպոտենցիալէներգ-
իայինվազումը. (պոտենցիալէներգիայիթեորեմը) .Wկ2-Wկ1= =Aդ-
աշտ, որտեղAդաշտ-ըդաշտիուժերիաշխատանքնէ:
 Դաշտումմասնիկիվրաազդողկոնսերվատիվուժիևպոտե-
նցիալէներգիայիկապը`
𝜕 𝜕 𝜕
𝐹 = −∇𝑤պ = −𝑔𝑟𝑎𝑑𝑤պ = − 𝑖+ 𝑗+ 𝑘 𝑤պ :
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧

 Իմպուլսիպահպանմանօրենքը`

n n 

 i
p 
i 1
const , եթե  Fi  0
i 1

(արտաքինուժերիհամազորըհավասարէզրոյի):
 Լրիվմեխանիկականէներգիա`W= Wկ+ Wպ
 Լրիվմեխանիկականէներգիայիպահպանմանօրենքը`

- 16 -
 Wկ+ Wպ =const

 Պոտենցիալայինդաշտումմասնիկիլրիվմեխանիկականէներ
գիայիաճը.

W2-W1=Aկողմ,

որտեղ Aկողմ-ինդաշտինչպատկանողկողմնա-
կիուժերիհամազորիաշխատանքնէ:
1.50.Հաշվելայնուժիկատարածաշխատանքը S  12 մ ճանա-
պարհիվրա, որիմոդուլըհավասարաչափմեծանումէ F1=10 Ն-իցմին-
չևF2=46Ն:
  
1.51. Մասնիկըտեղաշարժվումէ r1  i  2 j (մ) կետիցդեպի
     
r2  2i  4 j (մ) կետը:Գտնելմասնիկիվրաազդող F  3i  4 j (Ն)
ուժիկատարածաշխատանքըևուժիկազմածանկյունըտեղափո-
խությանվեկտորիուղղությանհետ:
   
1.52. Դադարիվիճակումգտնվողմասնիկը F  i  2 j  3k (Ն-
)ուժիազդեցությանտակտեղափոխվումէ (2; 4; 6)(մ) կոորդինատնե-
րովկետից (3; 6; 9)(մ) կոորդինատներովկետը:
Որոշելմասնիկիկինետիկէներգիանվերջնակետում:
   
1.53. Մասնիկըշարժվումէ F  4i  9 j  11k (Ն) արտահայտու-
թյամբորոշվողպոտենցիալայինուժիդաշտում (4; 2; 6)(մ) կոոր-
դինատներովկետից (5; 2; 7)(մ) կոորդինատներովկետը:
Որոշելմասնիկիկինետիկևպոտենցիալէներգիաներիփոփոխությունը
այդտեղափոխությանընթացքում:
1.54. Մասնիկիպոտենցիալէներգիանունի Wå  a r տեսքը,
որտեղ r -ըմասնիկիշառավիղ-վեկտորիմոդուլնէ, a-
նªդրականհաստատունմեծություն:
Որոշելմասնիկիվրաազդողուժիվեկտորը:
1.55. Ուժայինդաշտումգտնվողմասնիկիպոտենցիալէներ-
գիայիկախումըկոորդինատներիցունիհետևյալտեսքը` Wպ = =a(x/y–
y/z),որտեղ a = 0,2Ջ-ի:
- 17 -
Որոշելմասնիկիվրաազդողուժիմոդուլը(2;1;1)մկոորդինատներովկե
տում:
1.56.Կենտրոնականուժայինդաշտումմասնիկիպոտեն-
ցիալէներգիայիկախվածությունըուժայինդաշտիկենտրոնիցունեցած r
հեռավորությունիցտրվումէ𝑊𝑒 = 𝑎 𝑟 2 −
𝑏 արտահայտությամբ,որտեղ-նև b-նդրականհաստատուններեն,
𝑟
r-ըհեռավորություննէդաշտիկենտրոնից: Որոշել.
ա) այն r0հեռավորությունը,
որըհամապատասխանումէհավասարակշռությանվիճակին,բ)
ձգողականությանուժիառավե-լագույնարժեքը:
1.57. m=4կգզանգվածովմարմինըորոշակիուժիազդեցու-
թյանտակշարժվումէուղղագիծ S=Bt+Ct2+Dt3հավասարմանհամա-
ձայն, որտեղ B=0.5մ/վ, C=3մ/վ2, D=2մ/վ3: Որոշելուժիկատա-
րածաշխատանքըառաջիներկուվայրկյանիընթացքում:
1.58.
հիմքիերկարությամբբլրակիգագաթիցսա
հելովիջնումէ m զանգվածովդահուկորդ
(նկ.1.11):Բլրակիհիմքինհասնե-
Նկ. 1.11
լով`շփմանուժըհաղթահարելիս,
նակորցնումէ W էներգիա:Որոշելշփմանգործակիցը:Հետագծիկորու-
թյամբպայմանավորվածկենտրոնաձիգարագացումնանտեսել:
1.59. m զանգվածովմարմինըսահելովիջնումէ R
շառավղովկիսագնդիգագաթից:
ՈրոշելշփմանուժիկատարածաշխատանքըՏ=R/3
ճանապարհանցնելիս, եթեշփմանգործակիցըէ:Հետա-
գծիկորությամբպայմանավորվածկենտրոնաձիգարագացումնան-
տեսել:
1.60. m զանգվածովմարմինըդանդաղհավասարաչափբար-

ձրացրելենբլրիգագաթը`ազդելով F
ուժով, որըյուրաքանչյուրկետ-
ումուղղվածէհետագծինտարվածշոշա
- 18 - Նկ. 1.12
փողիուղղությամբ (նկ.1.12): Գտնելայդուժիկատարածաշխատանքը,
եթեբլրիբարձրությունըh է, հիմքիերկարությունըª , իսկշփմանգոր-
ծակիցը`: Հետագծիկորությամբպայմանավորվածկենտ-
րոնաձիգարագացումնանտեսել:
1.61. m=2կգզանգվածովնյութականկետըշարժվումէՕX
առանցքիերկայնքովորևէուժիազդեցությամբ:Նյութականկետիկոորդ
ինատիկախումըժամանակիցորոշվումէ X  A  Bt  Ct 2  Dt 3
հավասարումով, որտեղ B  2 մ/վ, C  1 մ/վ2, D  0,2
մ/վ :Գտնելայդուժիզարգացրածհզորությունը t  2 վպահին:
3

1.62. Ավտոմեքենան v1=6

մ/վարագությամբբարձրանումէսարնիվերևնույնճանապարհովիջնու
մէներքև v2 = 9 մ/վարագությամբ:
Նույնճանապարհիհորիզոնականտեղամասովի՞նչ v
արագությամբկշարժվիավտոմեքենան,
եթեշարժչիհզորություննամբողջշարժմանընթացքումմնումէհաստա
տուն:
  
1.63. m զանգվածովմարմիննսկսումէշարժվել F  4ti  9t 2 j (Ն)
ուժիազդեցությանտակ: Գտնելժամանակի t պահինուժիկող-
միցզարգացրածհզորությունը:
1.64. m զանգվածովմարմինը h
բարձրությունիցնետվածէհորիզոնականուղղությամբ: Որոշել.
ա)
ծանրությանուժիզարգացրածակնթարթայինհզորությանկախումըժա
մանակից,
բ)
ծանրությանուժիմիջինհզորությունըմարմնիամբողջշարժմանընթաց
քում: Օդիդիմադրություննանտեսել:
1.65. m զանգվածովմարմինընետվելէհորիզոնինկատմամբ 
անկյանտակ v0 սկզբնականարագությամբ: Որոշել`

- 19 -
 ա)
ծանրությանուժիզարգացրածակնթարթայինհզորությանկախումըժա
մանակից,
բ)
ծանրությանուժիմիջինհզորությունըմարմնիամբողջշարժմանընթաց
քում: Օդիդիմադրություննանտեսել:

1.66.Մասնիկիպոտենցիալէներգիանունի Wպ 
r
տեսքը,որտեղ r -ըմասնիկիշառավիղ-վեկտորիմոդուլնէ, -
նդրականհաստատունէ: Գտնել.
ա) մասնիկիվրաազդողուժիվեկտորը:
բ) հաշվելայդուժիաշխատանքըմասնիկը (1, 2, 3) կոորդինա-
տներովկետից (2, 3, 4) կոորդինատներովկետըտեղափոխելիս:
2
kr
1.67. ՄասնիկիպոտենցիալէներգիանունիWպ  տեսքը,
2
որտեղ r -ըմասնիկիշառավիղ-վեկտորիմոդուլնէ, k-
նդրականհաստատունէ: Գտնել.
ա) Մասնիկիվրաազդողուժիվեկտորը:
բ) Հաշվելայդուժիաշխատանքը` մասնիկը (1, 2, 3) կոորդի-
նատներովկետից(2, 3, 4) կոորդինատներովկետըտեղափոխելիս:
1.68. ՄասնիկըշրջանայինհետագծովշարժվումԷկենտրոնա-
կանուժայինդաշտում, որիպոտենցիալէներգիան` Wպ    r ,
որտեղ  -նդրականհաստատունմեծությունէ:Գտնելմասնիկիկի-
նետիկէներգիայիևլրիվէներգիայիկախումըշրջանագծի r շառավղից:
1.69. Չդե‎ֆորմացվածթեթևզսպանակովիրարմիացված
m1ևm2զանգվածներովերկուչորսուներգտն-
վումենհորիզոնականհարթությանվրա(նկ.1.-
13):Չոր- Նկ. 1.13
սուներիևհարթությանմիջևշփմանգոր-
ծակիցը  է: Հորիզոնականուղղությամբինչպիսի˚
նվազագույնհաստատունուժպետքէկիրառել
- 20 -
m1զանգվածովչորսուինկատմամբ,
որպեսզիմյուսչորսունտեղիցշարժվի:
1.70.   1.5 մերկարությամբև m =
0.8կգզանգվածովշղթանդրվածէանհարթհորիզոնականսեղանիվրաե
զրինուղղահայացուղիղգծով: Շղթայիծայրըկախվածէսեղանիեզրից:
Երբկախվածմասիերկարությունըկազմումէամբողջերկարության
1
  մասը, շղթանսկսումէսեղանիցցածսահել:
3
Շղթանըստերկարությանհամարելովհամասեռ`
գտնելշղթայիսեղանիհետշփմանուժիաշ-
խատանքըամբողջշղթայիսեղանիցսահելուընթացքում:
1.71.m զանգվածովմարմինընետվածէհորիզոնինկատմամբ 
անկյանտակ v0սկզբնականարագությամբ: Անտեսելովօդիդի-
մադրությունը՝գտնելմարմնիիմպուլսիփոփոխությունըշարժ-
մանսկզբիցհաշվածtպահին, բ)իմպուլսիփոփոխությանմոդուլըամ-
բողջշարժմանժամանակամիջոցում:
1.72.m=012 կգզանգվածովգնդիկը v=10մ/վարագությամբհար-
վածումէպատինևետէթռչումմոդուլովնույնարագությամբ: Որո-
շելպատիստացածուժիիմպուլսը, եթե գնդիկըմինչևհարվածըշարժ-
վումէրպատիհարթությաննկատմամբ   300 անկյանտակ: Հար-
վածըհամարելբացարձակառաձգական:
1.73.Որքա՞նկտեղափոխվիափինկատմամբ M=280կգզանգ-
վածովանշարժջրիվրագտնվողնավակը, եթենրավրագտնվող
m=70կգզանգվածովմարդընավակիմիծայրիցհաստատունարագու-
թյամբտեղափոխվիմյուսծայրը: Նավակիերկարությունը`
l=5մ:Ջրիդիմադրությանուժնանտեսել:
1.74. m1 =10կգզանգվածովևv1=4մ/վարագությամբշարժ-
վողգունդըբախվումէ m2 = 4կգ զանգվածովև v2=12 մ/վարա-
գությամբշարժվողգնդին: Բախումնընդունելկենտրոնական ևբա-
ցարձակոչառաձգական:Գտնելգնդերիարագությունըբախումիցհետո
, երբա) գնդերըշարժվումենմիևնույնուղղությամբ, բ)
գնդերըշարժվումենմիմյանցընդառաջ:
- 21 -
 1.75. 4կգզանգվածովգունդը, շարժվելովորևէարագությամբ,
բախվումէ
6կգզանգվածովանշարժգնդին:Որոշելմեխանիկականէներգիայիայնմ
ասը, որըվերածվումէջերմության,
եթեհարվածըկենտրոնականբացարձակոչառաձգականէ:
1.76. m զանգվածովգունդը, շարժվելովհորիզոնականհարթու-
թյանվրայով, v1=5մ/վարագությամբհարվածումէնույնզանգվա-
ծովանշարժգնդին:Հարվածնընդունելովկենտրոնականևբա-
ցարձակառաձգական՝որոշելգնդերիարագությունըհարվածիցհետո:
1.77.
m1զանգվածովշարժվողմասնիկըբախվումէդադարիվիճակումգտնվո
ղ m2զանգվածովմասնիկիհետ: Կենտրոնական,
բացարձակառաձգականբախմանարդյունքումմասնիկներըհավա-
սարարագություններովշարժվումենհակառակուղղություններով:
Գտնելմասնիկներիզանգվածներիհարաբերությունը:
1.78. m1 = 6կգզանգվածով P1  5 կգմ/վիմպուլսովգնդիկըբախ-
վումէ m2=4կգզանգվածովանշարժգնդիկին: Գնդիկներիհար-
վածըկենտրոնականևբացարձակոչառաձգականէ: Որոշել.
/
ա) առաջինևերկրորդգնդերի P1 և P2/ իմպուլսներըբախու-
միցհետո,
/ /
բ) առաջինևերկրորդգնդերի W կ1և W կ2էներգիաներըբախու-
միցհետո,
գ) գնդերիներքինէներգիայիփոփոխությունը:
դ) մեխանիկականէներգիայիայնմասը,
որըփոխակերպվումէներքինէներգիայի:
1.79. Ուղղաձիգանշարժպատինհարվածումենմեկպողպատյա,
մեկմոմեհավասար m զանգվածովգնդիկներով, որոնցարա-
գություններընույննեն:
Գնդիկներիշարժմանուղղությունըպատինորմ-
ալիհետկազմումէանկյուն: Ընդունելով,
- 22 -
որերկուդեպքումէլհարվածիտևողություններընույննեն,
որոշելպատիվրահարված-
իհետևանքովազդողուժերիմոդուլներիհարաբերությունը: Պողպատ-
յագնդիհարվածըպատին (բախումըպատիհետ) համարելբա-
ցարձակառաձգական, իսկմոմեգնդիկինը` բացարձակոչառաձգական:
1.80. m1
զանգվածովշարժվողմասնիկըբախվումէդադարիվիճակումգտնվող
m2 զանգվածովմասնիկիհետ: Ոչկենտրոնա-
կանբացարձակառաձգականհարվածիցհետոդրանքշարժվումենտա
րբերուղղություններովառաջինմասնիկիսկզբնականշարժ-
մանուղղությաննկատմամբմիևնույն   30 անկյանտակ:
m1
Որոշելմասնիկներիզանգվածների հարաբերությունը:
m2
1.81. m1զանգվածովշարժվողգնդիկըբախվումէդադարիվի-
ճակումգտնվող m2 զանգվածովերկրորդգնդիկին: Բացարձակառաձ-
գականբախումիցհետոառաջինգնդիկըշարժվումէիրսկզբն-

ականշարժմանուղղությաննկատմամբ   անկյանտակ, իսկերկրոր-
2
դը`որևէանկյանտակ: Առաջինգնդիկըիրսկզբնականկինետիկէներ-
գիայիո՞րմասնէհաղորդումերկրորդին: Երկրորդգնդիկի m 2 զանգ-
վածըմեծէառաջինգնդիկի m1 զանգվածից:
1.82. Շարժվողմասնիկըբախվումէնույնզանգվածովդա-
դարիվիճակումգտնվողմեկայլմասնիկիհետ:
Իրարնկատմամբի՞նչանկյանտակկշարժվենմասնիկներըոչկենտրոն
ականառաձգականբախումիցհետո:
1.83. m1=10-2կգզանգվածովգնդիկնօժտվածէ
P1=5103կգմվիմպուլսով: Որոշել, թեի՞նչառավելագույն P2իմպուլ-
սկարողէայդգնդիկըհաղորդել m2=410-2կգզանգվածովան-
շարժգնդիկինառաձգականբախմանհետևանքով:
1.84. Հորիզոնականողորկմակերևույթիվրագտվումէ M զան-
գվածովսեպ (նկ.1.14), որնառանցշփմ-

- 23 -

Նկ. 1.14
անկարողէսահելողորկմակերևույթ-
իվրայով:Ուղղաձիգուղղությամբշարժվող m զանգվա-
ծովփոքրիկգնդիկըհարվածումէսեպիթեքմակերևույթին` բախ-
մանպահիցանմիջապեսառաջունենալովv0արագություն: Որոշելբա-
խումիցանմիջապեսհետոսեպի u արագությունը, եթեբախու-
միցանմիջապեսհետոգնդիկիարագութ-
յանուղղությունըհորիզոնիհետկազմումէանկյուն,
իսկբախումըբացարձակառաձգականէ:
1.85.Հորիզոնինկատմամբթեքությանանկյունունեցողհարթու
թյունովազատսահողևℓճանապարհանցած M թնդանո-
թովհորիզոնականուղղությամբարձակվումէ m զանգվածովարկ:
Որքա՞նպետքէլինիարկիv արագությունը,
որպեսզիկրակոցիցանմիջապեսհետոթնդանոթըկանգառնի:
Մարմիններիծանրու-
թյանուժիիմպուլսըկրակոցիշատկարճժամանակամիջոցուման-
տեսել: Ընդունել, որmM:
1.86. Երկումիատեսակսայլակներշարժվումենիրարհետևի-

ցմիևնույն vo արագությամբ: Հետևիսայլակումգտնվումէmզանգվա-
ծովմարդ: Ժամանակիինչ-որպահինմարդըթռչումէհորիզոնա-

կանուղղությամբդեպիառաջինսայլակը, իրսայլակինկատմամբ u
արագությամբ: Ընդունելով, որյուրաքանչյուրսայլակիզանգվածը M է,
 
գտնելայն v1 և v 2 արագությունները, որոնցովկշարժ-
վենառջևիևհետևիսայլակներըթռիչքիցհետո:
1.87. m = 1կգզանգվածովև   1.4
մերկարությամբշղթանկախվածէթելիցայնպես,
որներքևիծայրովդիպչումէսեղանիմակերևույթին:
Թելնայրելուցհետոշղթանընկավսեղանիվրա:
Գտնելայնլրիվիմպուլսը, որշղթանհաղորդեցսեղանին:
1.88.Հորիզոնականհարթ մակերևույթիվրագտնվողm2զանգվա-
ծովգնդիկինհարվածումէm1զանգվածովհորիզոնականուղղու-
թյամբհավասարաչափշարժվողմեկայլգնդիկ:Բախումըհանդիսա-
- 24 -
նումէկենտրոնականևբացարձակառաձգական: Որոշելմեխանիկա-
կանէներգիայիայնմասը, որըփոխանցվումէm2զանգվածովան-

շարժգնդիկին՝կախվածդրանցզանգվածների x 
m1 հարաբերու-
m2
թյունից: Կառուցելգրաֆիկը:
1.89.H=2մ բարձրություն ևհիմքի
a=5մերկարությունունեցողբլրիցսահնակովմարդըիջնումէևհորիզոն
ականճանապարհովմինչևկանգառնելըանցնումէS=35մ:
Որոշելշփմանգործակիցը,ընդունելովորայնշարժմանամբողջճանապ
արհինմիևնույննէ:Բլրիցանցումըհորիզոնականհարթությանըհամա
րելհարթ:
1.90.Հրանոթիցհորիզոնականուղղությամբարձակված m1=10 կ-
գզանգվածովարկըձեռքէբերում WÏ  1,8 106 æ կինետիկէներգիա:
Որոշելհետհարվածիշնորհիվհրանոթիփողիստա-
ցածկինետիկէներգիան, եթե դրազանգվածը m2=600 կգէ:
1.91.m1և m2զանգվածներովերկաթգծիերկուվագոններըv1և
v2արագությամբդանդաղշարժվումենմիևնույնուղղությամբ: Վա-
գոններըբախվումեն,ևբուֆերիզսպանակներըսեղմվումեն, այնու-
հետևհրումենվագոններինայնպես,որհարվածըկարելիէհա-
մարելառաձգական: Ինչի՞էհավասարզսպանակներիառաձգա-
կանդեֆորմացիայիառավելագույնWmaxէներգիան:
1.92. Հորիզոնականուղղությամբթռչող 2 կգզանգվածովգնդա-
կըհարվածումէ 1,8 մերկարությամբթելիցկախված 8
կգզանգվածովփայտեգնդինևխրվումէնրամեջ:Ի՞նչարագությամբէրթ
ռչումգնդակր,
եթեթելիցկախվածգունդըևնրամեջխրվա
ծգնդակըուղղաձիգիցշեղվումէն 30˚ անկ-
յունով:Գնդիչափերնանտեսել,
գնդակիհարվածըհամարելկենտրոնակ
ան:
1.93. Փոքրմարմինըսկսումէսահել Նկ. 1.15

- 25 -
H բարձրությամբհարթբլրակիգագաթից (նկ.1.15):
Բլրակիվերջնամասըվերածվումէհորիզոնականցատկահա-
րթակի:Ցատկահարթակիինչպիսի՞ h
բարձրությանդեպքումմարմնիթռիչքի S հեռավորություն-
ըկլինիառավելագույնը: Ինչի՞էայնհավասար: Շփմանևդիմադրու-
թյանուժերնանտեսվումեն:
1.94. Փոքրմարմինը h բարձրությու-
նիցսկսումէսահելթեքճոռով, որըվերած-
վումէ h շառավղովկիսաշրջանագծի (նկ.
2
1.16): Անտեսելովշփումը`
Նկ. 1.16
գտնելմարմնիարագությունընրահետա-
գծիամենաբարձրկետում (ճոռիցպոկվելուցհետո):
1.95. m1 և m 2 զանգվածներովերկուչորսու-
ներմիացվածենմիմյանցանկշիռզսպանակով:
Ի՞նչնվազագույնուժովպետքէազդելվերևիչորսուիվր
ա, որպեսզ-
իուժիազդեցությունըվերացնելուցհետովերևիչոր-
սունթռչելովվերբարձրացնինաևներքևիչորսուին:
(նկ.1.17) Նկ. 1.17
1.96. m զանգվածովփոքրիկգնդիկը, հատակիցհաշված H
բարձրությունիցազատանկումկատարելով, ընկնումէ 
երկարությամբզսպանակավորկշեռքինժարիվրաևմնումնրավրա
(նկ.1.18): Ինչպիսի՞առավելագույնարագությունկունենագնդի-
կըներքևշարժվելիս: Զսպանակիկոշտությունը k է: Զսպա-
նակիևնժարիզանգվածներնանտեսել:
1.97. m զանգվածովփոքրիկգնդիկըհատա-
կիցհաշված H բարձրությանազատանկումկատա-
րելով` ընկնումէ  երկարությամբզսպանակա-
վորկշեռքիվրա (նկ.1.18): Գտնելկշեռքիգործադրա-
ծառավելագույնճնշմանուժըհատակիվրա: Զսպա- Նկ. 1.18

- 26 -
նակիկոշտությունը k է: Զսպանակիևնժարիզանգվածներնանտեսել:
1.4. Պտտականշարժմանդինամիկա: Իներցիայիմոմենտ:
Ուժիմոմենտ:
Իմպուլսիմոմենտ:Իմպուլսիմոմենտիպահպանմանօրենքը
 Ուժիմոմենտնանշարժ 0 կետինկատմամբ`
  
M  rF ,

որտեղ r -ը 0 կետիցուժիկիրառմանկետըտարվածշառավիղ-վեկ-
տորնէ:
 Նյութականկետիիմպուլսիմոմենտըանշարժ 0 կետինկատ-
մամբ`
  
L  r p,

որտեղ r -ը 0
կետիցդեպինյութականկետըտարվածշառավիղվեկտորնէ:
 Պտտականշարժմանդինամիկայիհիմնականօրենքը`

d L 
 M արտ;
dt

որտեղ M արտ–ըարտաքինուժերիհամազոր մոմենտնէանշարժ 0
կետինկատմամբ:
 Նյութականկետերիհամակարգիիներցիայիմոմենտըորևէառ
անցքինկատմամբ`
n
J   mi ri 2 ,
i 1

ri -նտվյալկետիցմինչևառանցքըեղածհեռավորություննէ:

- 27 -
  Պինդմարմնիիներցիայիմոմենտըպտտմանառանցքինկատ-
մամբ`

J   r 2 dm  r
2
 dV ,
 V

որտեղ  -նմարմնիխտություննէ:
 Շտայներիբանաձևը`

J  J c  md 2 ,

որտեղ J c -
նմարմնիիներցիայիմոմենտնէզանգվածիկենտրոնովանցնողպտտմ
ան առանցքին զուգահեռ առանցքինկատմամբ, d-
նզանգվածիկենտրոնիցմինչևպտտմանառանցքըեղածհեռավո-
րություննէ:
 Միքանիմարմիններիիներցիայիմոմենտնիրզանգվածիկենտ
րոնովանցնողառանցքինկատմամբ`
1 2
ա) հոծգլան,սկավառակ` 𝐽𝑐 = 𝑚𝑅2 , բ) գունդ` J c  mR 2 ;
2 5
1
ml 2 , դ) սնամեջգլանևօղակ` J c  mR2 :
գ) ձող` J c 
12
 Պտտականշարժմանդինամիկայիհիմնականհավասարում-
նանշարժ z առանցքիշուրջըպտտվողպինդմարմնիհամար`

d
 J   z  M z , J z z  M z ,
dt

որտեղ M z -ը z առանցքիուղղությամբարտաքինուժերիմոմենտ-
ներիպրոյեկցիաներիհանրահաշվականգումարնէ, z -ըանկյունա-
յինարագացմանպրոյեկցիանէայդնույնուղղությամբ:

- 28 -
  Անշարժառանցքիշուրջըպտտվողպինդմարմնիկինետիկէներ
գիան`

J 2
Wկ = ,
2

որտեղ  -նպտտմանանկյունայինարագություննէ:
 Արտաքինուժերիկատարածաշխատանքը`
պինդմարմնինանշարժառանցքիշուրջըպտտելիս`

A   M z d :

 Հարթշարժումկատարողպինդմարմնիկինետիկէներգիան`

J c 2 mvc 2
Wկ =  ,
2 2

որտեղ` Jc -
նպինդմարմնիիներցիայիմոմենտնէիրզանգվածիկենտրոնովանցնող
առանցքինկատմամբ, vc -նզանգվածիկենտրոնիարագություննէ:
 Իմպուլսիմոմենտիպահպանմանօրենքը`

n n  n 

  i
L
i 1
i  J
i 1
 i  const , եթե  M i  0
i 1

(արտաքինուժերիհամազորմոմենտըհավասարէզրոյի):
ԱնշարժOZառանցքիշուրջըպտտվողպինդմարմնիիմպուլս-
իմոմենտըայդառանցքինկատմամբ՝ Lz  I z   z , որտեղ I z -ըմարմն-
իիներցիայիմոմենտնէ oz առանցքինկատմամբ,  z -ն՝ պտտ-
մանանկյունայինարագությանպրոյեկցիանէայդառանցքիվրա:
1.98. Որոշել l=0,6մերկարությամբև
m=0,1կգզանգվածովբարակհամասեռձողիիներցիայիմոմենտընրանո
ւղղահայացևմիծայրիցa=0,2մհեռավորությանվրագտնվողկետովանցնող
առանցքինկատմամբ:
1.99. 2կգզանգվածովև 1մերկարությամբհամասեռձողիծայ-
րինամրացվածէ 0,5կգզանգվածովգնդիկ: Որոշելհամակարգիիներ-
- 29 -
ցիայիմոմենտըձողիազատծայրովանցնողևնրանուղղահա-
յացառանցքինկատմամբ: Գնդիկըհամարելնյութականկետ:
1.100. M
զանգվածովևերկարությամբձողիկենտրոնումևծայրերիցմեկումամ-
րացվածենհամապատասխանաբար m և 2m
զանգվածներովգնդեր:Որոշելհամակարգիիներցիայիմոմենտըձող-
իազատծայրովանցնողևնրահարթությաննուղղահայացառանցքինկ
ատմամբ:
1.101. m զանգվածովլարիցպատրաստվածէ a կողմովքառա-
կուսիշրջանակ: Որոշելշրջանակիիներցիայիմոմենտըքառակուս-
ուհարթությանմեջգտնվողևհանդիպակացկողմերիմիջ-
նակետերովանցնողառանցքինկատմամբ:
Շրջանակիզանգվածըբաշխվածէլարիերկայնքովհավասարաչափ:
1.102. m զանգվածովլարիցպատրաստվածէ a կողմովհա-
վասարակողմեռանկյունշրջանակ:Որոշելշրջանակիիներցիայիմոմե
նտըեռանկյանհարթությաննուղղահայացևնրագագաթովանցնողառ
անցքինկատմամբ:Շրջանակիզանգվածըբաշխվածէլարիերկայնքովհ
ավասարաչափ:
1.103.  երկարությամբև
m1զանգվածովբարակհամասեռձողիծայրինամրացվածէնույներկար
ությամբ m2զանգվածովմեկայլհամասեռբարակձողայնպես,
որձողերըմիմյանցհետկազմումենուղիղանկյուն:
Որոշելհամակարգիիներցիայիմոմենտնառա-
ջինձողիազատծայրովանցնողևերկրորդինզուգահեռառանցքինկատ
մամբ:
1.104. m զանգվածովև R
R
շառավղովբարակհամասեռսկա- r
O O
R
վառակիցկտրվածևհանվածէ r  1
2
շառավղովկլորշրջան, որի O1կենտրոնըգտն-
R Նկ. 1.19
վումէսկավառակի O կենտրոնից հեռավորութ-
2
- 30 -
յանվրա (նկ.1.19): Որոշելայդպիսիկտրվածսկավառակիիներ-
ցիայիմոմենտըսկավառակիհարթությաննուղղահայացև O
կենտրոնովանցնողառանցքինկատմամբ:

1.105. m զանգվածովգնդիկը v 0 սկզբնականարագությամբնետ-
վածէհորիզոնինկատմամբանկյանտակ: Y v0
Գնդիկիշարժմանհետագիծնընկածէ XOY
հարթությանմեջ(նկ.1.20): Գտնելնետ- 
O
մանՕկետինկատմամբգնդիկիվրաազ- Z X

դողծանրությանուժի M մոմենտիմո- Նկ. 1.20
դուլիկախումըժամանակից: Օդիդիմադրություննանտեսել:
1.106.m զանգվածովգնդիկնինչ-որբարձրությունիցնետ-

վածէհորիզոնականուղղությամբ` v 0 սկզբնականար-
ագությամբ: Գնդիկիշարժմանհետագիծնընկածէ
XOY հարթությանմեջ(նկ.1.21):
Գտնելգնդիկիվրաազդողծանրությանուժի` O

կետինկատմամբ M մոմենտիմոդուլիկախում-
Նկ. 1.21
ըժամանակից:Օդիդիմադրություննանտեսել:
1.107. m զանգվածովգնդիկը h

բարձրությունիցնետվածէհորիզոնականուղղությամբ` v 0
սկզբնականարագությամբ: Գնդիկիշարժմանհետագիծնընկածէ XOY

հարթությանմեջ(նկ.1.21):Գտնել O կետինկատմամբգնդիկի L
իմպուլսիմոմենտիմոդուլիկախումըժամանակից:Օդիդիմադրություն
նանտեսել:
1.108. m y
m

զանգվածովփոքրիկմարմիննառանցշփմանսկսու
մէսահելհորիզոնինկատմամբ  անկյունունեցող O
x
h բարձրությամբթեքհարթությանգագաթից (նկ. z

1.22): Մարմնիշարժմանհետագիծնընկածէ XOY Նկ. 1.22

հարթությանմեջ:

- 31 -
  
 ѳٳë»é AB ÓáÕÁ »ñÏáõ F1 ¨ F2 áõÅ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³
1.109. m =1Ï· ½³Ý·í³Íáí
Գտնելմարմնիվրաազդողհամազորուժի M մոմենտն O
ѳÙÁÝóó a=2Ù/í2 ³ñ³·³óٳٵ (ÝÏ. 1.23): àõÅ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý Ï»ï»ñÇ ÙÇç¨ »Õ³

կետինկատմամբ: b=20ëÙ ¿, F2 áõÅÇ Ùá¹áõÉÁ` 5Ü: ¶ïÝ»É ÓáÕÇ »ñϳñáõÃÛáõÝÁ:
1.110. m=4Ï· ½³Ý·í³Íáí ѳٳë»é ·áõݹÁ ѳëï³ïáõÝ F 
1.109. m =1կգզանգվածովհամասեռ AB ձողըերկու F1 ևáõÅÇ
F2
ուժերիազդեցությանտակշարժվումէհամընթաց
a=2մ/վ2արագացմամբ (նկ. 1.23): Ուժերիկի- 
F2
րառմանկետերիմիջևեղածհեռավորությունը

b=20սմէ, F2 ուժիմոդուլը` 5Ն: Գտնելձողիերկա-
րությունը:
1.110. m=4կգզանգվածովհամասեռգունդ- Նկ. 1.23

ըհաստատուն F ուժիազդեցությանտակսեղանիմակերևույթիվրա-
յովկատարումէհամընթացշարժում (նկ. 1.24): Գտ-

նել F ուժիմոդուլըևգնդիարագացումը:
Շփմանգործակիցըգնդիևսեղանիմակերևությիմիջ
Նկ. 1.24
և  -է, իսկ  -ն` 300: ÜÏ. 1.24

1.111. l=0,5մերկարությամբևm=0,4կգզանգ-
վածովբարակհամասեռձողըպտտվումէիրծայրովանցնողուղղահայաց
առանցքիշուրջը   3é³¹/í2 անկյունայինարագացմամբ:

Որոշելձողըպտտողուժի M մոմենտի մոդուլը:
1.112. h բարձրությամբև m
զանգվածովգետնինուղղաձիգդրվածհամասեռգերանըսկսումէընկնե
լ: Որոշելգետնինընկնելուպահին.
ա) գերանիվերինծայրիարագությունը,
բ) գերանիիմպուլսիմոմենտը: Ընդունել,
որշփումնայնքանմեծէ, որգերանիներքևիծայրըչիսահում:
1.113. երկարությամբհամասեռձողըկարողէառանցշփմա-
նպտտվելիրծայրերիցմեկովանցնողհորիզոնականառանցքիշուրջ-
ը:Ձողըթեքումեն 900անկյունովևբացթողնում:Որոշելձողիանկյու-
նայինարագությունընրահավասարակշռությանդիրքովանց-
նելուպահին:

- 32 -
 1.114. Անկշիռձողըառանցշփմանկարողէպտտվել Oկե-
տովանցնողհորիզոնականանշարժառանցքիշուրջը: Օ կետիցr1և r2
հեռավորություններիվրաձողինամրակցվածենm1և m2զանգված-
ներովգնդիկներ:Ձողըշեղումենուղղաձիգինկատմամբանկյանտակև
բացթողնում: Որոշելգնդիկներիգծայինարագությունները,
երբձողնանցնումէհավասարակշռությանդիրքով:
1.115. Թափանիվըսկսումէպտտվել   0.5 ռադ./վ2հաստա-
տունանկյունայինարագացմամբևշարժումնսկսելուց t1  15
վհետոձեռքէբերում L  73.5 կգմ/վիմպուլսիմոմենտ: Գտնելթա-
փանվիկինետիկէներգիանշարժումնսկսելուց 20վայրկյանհետո:
1.116. 
երկարությամբհամասեռբարակձողըմիծայրիցկախվածէհորիզոնակ
անառանցքիցևկարողէպտտվելնրաշուրջնառանցշփման:
Ի՞նչսկզբնականարագությունպետքէհաղորդելներքևիծայրին,
որպեսզիձողըուղղաձիգդիրքիցշեղվի  անկյունով:
1.117Որոշել 2մերկարությամբ, 6կգզանգվածովև   6
ռադ./վանկյունայինարագությամբձողիպտտականշարժմանկի-
նետիկէներգիան, երբայնհավասարաչափպտտվումէծայրակե-
տովանցնողառանցքիշուրջը:
1.118. I  40 կգմ2իներցիայիմոմենտովթափանիվըդադար-
իվիճակիցսկսումէկատարելհավասարաչափպտտականշարժում
M=20Նմազդեցությանտակ: Որոշել t  10 վպահինթափանվիձեռ-
քբերածկինետիկէներգիան:
1.119. 3սմշառավղովև
0.25կգզանգվածովգունդնառանցսահքիգլորվումէհորիզոնականհար
թությանվրայով 4պտ/վհաճախությամբ:
Գտնելգնդիկիկինետիկէներգիան:
1.120.Հրացանիցարձակված m=10գզանգվածովփամփուշտ-
ըշարժվումէ
v=800մ/վարագությամբմիաժամանակպտտվելովիրառանցքիշուրջ
n=300վ-1հաճախությամբ: Ընդունելովփամփուշտը՝որպես
d=8մմտրամագծովփոքրգլան, որոշելդրակինետիկէներգիան:
- 33 -
 1.121. m=1կգզանգվածովառանցսահքիհորիզոնականհար-
թությանվրայովգլորվողգունդըհարվածումէուղղահայացպատինևնր
անիցանդրադառնում: Հարվածիցառաջգնդիարագությունը v=0.1
մ/վէ, հարվածիցհետո` u  0.08 մ/վ: Ի՞նչջերմաքանական-
ջատվեցհարվածիժամանակ:
1.122. I  63.6
կգմ2իներցիայիմոմենտունեցողթափանիվըպտտվումէ   31.4
ռադ./վանկյունայինարագությամբ:
Գտնելթափանիվնարգելակողուժերի M մոմենտը,
եթեայնկանգէառնում t  20 վանց:
Թափանիվնընդունելորպեսհամասեռսկավառակ:
1.123. R  0.2 մշառավղովհամասեռսկավառակիանվագոտ-
ունկատմամբկիրառվածէ F  98.1 Նհաստատունշոշափողուժ:
Պտտմանժամանակսկավառակիվրաազդողշփմանուժիմոմենտը`
Mշփ=4.9Նմ: Գտնելսկավառակիզանգվածը, եթեհայտնիէ, որսկա-
վառակըպտտվումէ   100 ռադ./վ2անկյունայինարագացումով:
1.124. Հորիզոնականհարթությանվրայովառանցսահքիգլոր-
վող R=0.5մշառավղովգլանըիրառանցքիշուրջըպտտման
n=4պտ/վհաճախությամբսկսումԷբարձրանալթեքհարթությամբ:Ի՞նչ
բարձրությանկհասնիգլաննիհաշիվիրկինետիկէներգիայի:
1.125. Ձողըպտտվումէիրկենտրոնովանցնողևնրանուղղահա-
յացառանցքիշուջը՝համաձայն  t   A  Bt  Ct 3 հավասարման, որտեղ
C  0,2 ռադ/վ3:Որոշելձողիվրաազդողուժիպտտմանմո-
մենտըժամանակի t  2 վպահին, եթեձողիզանգվածը m  2 կգէ,
իսկերկարությունը`   1 մ:
1.126. m=100կգզանգվածովև R=5սմշառավղովլիսեռըպտտվումէ
-1
n=8վ հաճախությամբ: Լիսեռիգլանայինմակերևույթին F=40Նուժ-
ովսեղմվումէարգելակայինկաղապարը, որիհետևանքովլիսեռը
t=10վհետոկանգէառնում: Որոշելկաղապարիևլիսեռիմակերևույթ-
ներիմիջևշփմանգործակիցը:

- 34 -
 1.127. Համասեռհոծգլանըառանցսահքիցածէգլորվումթե-
քհարթությամբ, որըհորիզոնիհետկազմումէ  անկյուն: Գտնելգլա-
նիզանգվածներիկենտրոնիարագացումը:
1.128. Համասեռ m զանգվածովգունդնառանցսահքիգլոր-
վումէցածթեքհարթությամբ, որըհորիզոնիհետկազմումէ  անկյուն:
Գտնելգնդիվրաազդողշփմանուժիմոդուլը:
1.129. Հոծհամասեռգլանըգլորվումէհորիզոնինկատմամբ 
անկյունկազմողթեքհարթությամբ:
Գլանիևթեքհարթությանմիջևշփմանգործակցիինչպիսի՞արժեքներիդ
եպքումգլորումըչիուղեկցվիսահքով:
1.130. Որքա՞նժամանակումբարակօղակնառանցսկզբնա-
կանարագության, գլորվելովառանցսահքի, կիջնի h բարձրությամբև
 երկարությամբթեքհարթությանգագաթից:
1.131. m զանգվածովհամասեռգունդնառանցսահքիգլոր-
վումէթեքհարթությամբ, որըհորիզոնիհետկազմումէ  անկյուն:
Գտնելգնդիկինետիկէներգիանշարժումըսկսելուց t ժամանականց:
1.132. M=8կգ և R=1.3սմ շառավղովհամասեռգլանը t=0
պահինսկսումէիջնելծանրությանուժիազդե-
ցությանտակ (նկ. 1.25):
Անտեսելովթելիզանգվածը՝որոշել.ա) R O
գլանիպտտմանանկյունայինարագացումը, բ) .M
ծանրությանուժիզար-
գացրածհզորությանկախումը t ժամանա- Նկ. 1.25
կից:
1.133. R=0.3մշառավղովթափանվիվրափաթաթվածէան-
կշիռթել, որիծայրիցկապվածէ m=2կգզանգվածովբեռ (նկ.1.26):
Անտեսելովթափանիվիշփումըառանցքիհետ` որո-
շելթափանվիիներցիայիմոմենտը,
M R
եթեայնպտտվելովհավասարաչափարագացու-
մով, t=3վընթացքում` ձեռքէբերում   9
ռադ./վանկյունայինարագություն: m

- 35 - Նկ. 1.26
 1.134. M=80կգզանգվածովսկավառակաձևճախարակիվրա-
յովփաթաթվածէբարակճկունթել, որիծայրիցկախվածէ
m=100կգզանգվածովծանրոց(նկ.1.26):
Անտեսելովճախարակիշփումնառանցքիհետ`
որոշելծանրոցիշարժմանարագացումը:
1.135. M զանգվածովև R շառավղովհամա-
սեռհոծգլանիվրափաթաթվածէբարակ, ճկունթել,
որիծայրիցկախվածէm զանգվածովբեռ(նկ.1.26): t = 0
պահիցսկսածհամակարգըսկսումէշարժվել: Անտեսե-
լովգլանիշփումըառանցքիհետ` գտնելգլանիպտտման  անկյու-
նայինարագությանկախումը t ժամանակից:
1.136. m զանգվածովև R շառավղովհամասեռհոծգլանիվրա-
յովանցկացվածէանկշիռճկունթել, որիցկախվածեն m1և m2
զանգվածներովբեռներ(նկ.1.27):
Թելիսահումըևգլանիշփումնառանցք-
MR
իհետբացակայումեն: Գտնել.
ա) գլանիպտտականշարժման  անկյու-
նայինարագացումը, m1
բ) շարժմանընթացքումթելիուղղաձիգտե- m2
ղամասերումթելի T1 / T2 լարմանուժերիհարա- Նկ. 1.27
բերությունը:
1.137. Համակարգումհայտնիենմարմինների m1, m2զանգված-
ները, m1մարմնիևհորիզոնականհարթությանմիջևշփման 
գործակիցը, ինչպեսնաևճախարակի m զանգվածը, որըկարելիէհա-
մարելհամասեռգլան(նկ.1.28): Անտե- m1

սելովթելիսահքըևզանգվածը,
ինչպեսնաևշփումըճախարա-
կիառանցքիհետ` որոշել m2

m1զանգվածովմարմնիվրաազդողշփմանու
ժիաշխատանքըշարժմանսկզբիցհաշված t
ժամանակիընթացքում: Նկ. 1.28

- 36 -
 1.138. R շառավղովհամասեռգլան-
ըպտտեցինիրառանցքիշուրջըմինչև o անկյունայինարագություն-
ըևայնուհետևտեղավորեցինանկյու-
նում(նկ.1.29): Անկյանպատերիևգլա-
նիմիջևշփմանգործակիցը  է:
R
Քանի՞պտտույտկկատարիգլանըմինչևկա
նգառնելը: Նկ. 1.29
1.139. R շառավղովհամասեռսկա-
վառակըպտտեցինմինչև 0 անկյունա-
յինարագությունըևզգուշորենդրեցինհորիզոնականմակերևույթիվրա
: Որքա՞նժամանակսկավառակըկպպտվիմակերևույթիվրա,
եթեսկավառակիևհարթությանմիջևշփմանգործակիցը  է:
Սկավառակիճնշումըհարթությանմակերևույթինհամարելհավա-
սարաչափ:
1.140. R շառավղովև m զանգվածովհարթակնառանցշփմա-
նպտտվումէիրկենտրոնովանցնողուղղաձիգառանցքիշուրջը
n1հաճախությամբ: Հարթակիեզրինկանգնածէ m0զանգվածովմարդը:
Մեկվայրկյանումքանի՞պտույտկկատարիհարթակը,
եթեմարդըեզրիցտեղափոխվիմինչևկենտրոն: Հար-
թակըհամարելհամասեռսկավառակ, իսկմարդուն` նյութականկետ:
1.141. R=2մշառավղովև
m=240կգզանգվածովսկավառակիտեսքունեցողհարթակիեզրինկանգ
նածէ m0=80կգզանգվածովմարդը:
Հարթակըկարողէառանցշփմանպտտվելիրկենտրոնովանցնողուղղա
ձիգառանցքիշուրջը: Ինչպիսի՞  անկյունայինարա-
գությամբկպտտվիհարթակը, երբմարդըհարթակիեզրովնրանկա-
տմամբշարժվի v=2մ/վարագությամբ: Մարդունհամարելնյու-
թականկետ:
1.142. Դադարիվիճակումգտնվող M զանգվածովսկավառա-
կաձևհարթակըկարողէառանցշփմանպտտվելիրկենտրոնովանցնող
ուղղաձիգառանցքիշուրջը: Ի՞նչանկյունովկպտտվիհարթակը, եթե m
- 37 -
զանգվածովմարդը, շարժվելովեզրագծով, հասնիհարթակիայնկետը,
որտեղիցսկսելէրշարժումը:
1.143. moզանգվածովմարդըգտնվումէ m զանգվածովհորիզո-
նականանշարժհարթակիվրա,
որըկարողէառանցշփմանպտտվելիրկենտրոնովանցնողուղղաձիգա
ռանցքիշուրջը:
Քանի՞պտույտկկատարիհարթակըմեկրոպեիընթացքում,
եթեմարդնսկսիշարժվելհարթակիկենտրոնովանցնողուղղաձիգառա
նցքիշուրջը R0շառավղովշրջանագծովհարթակինկատմամբ v արա-
գությամբ: Հարթակիշառավիղը R է:
Հարթակըհամարելհամասեռսկավառակ, իսկմարդուն`
նյութականկետ:

1.144. M զանգվածովև L երկարությամբբարակձողըմիծայ-

րիցկախվածէհարիզոնականանշարժառանց-
քիցևառանցշփմանկարողէպտտվելնրաշուրջը
(նկ.1.30): Նույնառանցքիցնույնկետում l երկարությա-
մբանկշիռթելիցկախվածէ mզանգվածովգնդիկ:
Գնդիկըշեղումենուղղաձիգինկատմամբինչ-
Նկ. 1.30
որանկյանտակևբացթողնում: Թելիի՞նչերկա-
րությանդեպքումձողիհետբացարձակառանձգա-
կանհարվածիցհետոգնդիկըկանգկառնի:
1.145.
Բացարձակողորկհորիզոնականհարթությանվրադրվածէ
Mզանգվածովև L երկարությամբհամասեռձողը:
Ձողինուղղահայացհորիզոնականուղղությամբ v
արագությամբշարժվող m
զանգվածովգնդիկըհարվածումէձողիննրակենտրոնից b=0.25L
հեռավորությանվրագտնվողկետում: Որոշելձողիկինետիկէներ-
գիան, եթեհարվածիցհետոգնդիկըկանգէառնում:

- 38 -
 1.146. Շարժիչիթափանիվըպտտվումէ n=25պտ/վհաճախու-
թյամբ: Որոշելպտտողուժիմոմենտը, եթեշարժիչըզարգացնումէ
N=500Վտհզորություն:
1.147.Թափանիվըպտտվումէայնպիսիօրենքով, որնարտա-
հայտվումէ  (t )  A  Bt  Ct 2 հավասարմամբ, որտեղ A=2ռադիան,
B=16ռադ./վ, C=-2ռադ./վ2է: Թափանվիիներցիայիմոմենտը I  50
2
կգմ է: Որոշելթափանվիզարգացրած N հզորությանկա-
խումըժամանակիցևդրաարժեքը t=3վպահին:
1.148. m զանգվածովև R
շառավղովսկավառակըպտտվումէկենտրոնովանցնողևիրհարթությ
աննուղղահայացառանցքիշուրջը  o անկյունայինարագությամբ:
Արտաքինարգելակողուժիազդեցությանտակսկավառակըորոշժամա
նականցկանգէառնում: Որոշելայդարգելակողուժիաշխատանքը:
1.149.
Երկուհորիզոնականսկավառակներազատպտտվումենիրենցկենտրո
ններովանցնողմիևնույնուղղաձիգառանցքիշուր-
ջըմիևնույնուղղությամբ: Այդառանցքինկատմամբսկավառակ-
ներիիներցիայիմոմենտները I 1 և I 2 են, իսկանկյունայինարա-
գությունները` 1 և 2 : Վերինսկավառակըներքևինիվրաընկնելու-
ցհետո, երկուսկավառակներնիրենցմիջևգործողշփմանհետևանքո-
վսկսեցինշարժվելորպեսմիամբողջություն: Գտնել.
ա) սկավառակներիպտտմանկայունացվածանկյունայինարա-
գությունը,
բ) այդդեպքումշփմանուժերիկատարածաշ-
խատանքը:
1.150.m1=0,2կգզանգվածովև  1մերկարու-
թյամբբարակհամասեռձողըկարողէազատպտտվելնրա
O կետովանցնողանշարժհորիզոնականառանցքիշուրջը
(նկ1.31): m2=10-2կգզանգվա-
ծովհորիզոնականուղղությամբ v10մ/վարագությամ-
Նկ. 1.31
- 39 -

Նկ. 1.32
բթռչողմոմեգնդիկըհարվածումէձողին A կետումևմնումնրավրա:
Որոշելձողիպտտմանանկյունայինարագությունըհարվածիցհետո,
ℓ
եթե𝑂𝐴 = :
3
1.151. m0զանգվածովև R շառավղովհամա-
սեռգլանըկարողէառանցշփմանպտտվել O կե-
տովանցնողհորիզոնականանշարժառանցքիշուրջը: Գլան-
իվրամիաշարքփաթաթվածէերկարությամբև m
զանգվածովչձգվողճկուն, բարակպարան (նկ.1.32):
Որոշելգլանիանկյունայինարագացմանկախումըպարանիկախվածմ
ասի x երկարությունից: Ընդունել, որսահքըբացակայումէ,
ևպարանիփաթաթվածմասիծանրությանկենտ-
րոնըգտնվումէգլանիառանցքիվրա:
1.152. R շառավղովհորիզոնականսկավառակը0անկյունա-
յինարագությամբառանցշփմանպտտվումէուղղաձիգառանցքիշուրջը:
Նրավրազգուշորենիջեցվումէնույնպիսիչպտտվողսկավառակ:
Ինչքա՞նժամանակհետոերկուսկավառակներըկպտտվե-
ննույնանկյունայինարագությամբ: Երկուսկավառակներիմիջևշփմա-
նգործակիցըէ:
1.153. M
զանգվածովևերկարությամբբարակձողըկարողէազատպտտվելիրծ
այրերիցմեկովանցնողանշարժհորիզոնականառանցքիշուրջը:
Ձողըբերումենհորիզոնականդիրքիևբացթողնում:
Անցնելովհավասարակշռությանդիրքով`
այնհարվածումէհորիզոնականսեղանիվրադրված
mզանգվածովմարմնին: Որո-
շելմարմնիձեռքբերածարագությունըհարվածիցհետո, եթեհար-
վածըբացարձակառաձգականէ:
1.154. r շառավղովգնդիկըսկսումէգլորվել R
շառավղովսֆերայիգագաթից(R>r):
Սֆերայիմակերևույթիմիորոշակիկետիցսկսած`
գնդիկըսկսումէսահել: Սֆերայիայդկետիշառավիղըուղղ-
- 40 -
աձիգիհետկազմումէանկյուն:
Որոշելգնդիկիևսֆերայիմակերևույթիմիջևշփմանգործակիցը,
հաշվիառնելով,
որգլորմանշփմանկատարածաշխատանքըկարելիէանտեսել:
1.155.
Բացարձակողորկհորիզոնականհարթությանվրագտնվումէ M
զանգվածովհամասեռփայտեձող: Հորիզոնականհար-
թությանմեջևձողինուղղահայացուղղությամբ v1արագու-
թյամբշարժվող m զանգվածովգնդակըծակումանցնումէձողիծայրա-
կետով, որիցհետոգնդակիարագությունըդառնումէ v2:
Որոշելայդհամակարգիմեխանիկականէներգիայիփոփոխությունը:
1.156.
R=10սմշառավղովհոծգլանըպտտվումէ010պտ/վանկյունայինարա
գությամբիրառանցքիշուրջը:
Պտտվողգլանըդնումենհորիզոնականհարթությանվրաևբացթողնում
: Գլանըսկսումէշարժվելհարթությանվրայով:
Գլանիևհարթությանմիջևսահքիշփմանգործակիցը0,1
էևարագությունիցկախվածչէ, իսկգլորմանշփումըբացակայումէ:
Հարթությանվրատեղադրմանպահիցսկսած`
որոշակիtժամանակհետո, գլանիշարժումըկդառն-
ամաքուրգլորումառանցսահքի: Որոշելtժամանակը:

2. Մոլեկուլային‎ֆիզիկաևջերմադինամիկա

2.1.Իդեալականգազիվիճակիհավասարումը:
Գազայինխառնուրդներ

 Իդեալականգազիվիճակիհավասարումը`
m
PV  RT (Մենդելեև-Կլապեյրոնիհավասարում),


- 41 -
 PV PV
1 1
 2 2 (Կլապեյրոնիհավասարում),
T1 T2
որտեղ R-ըունիվերսալգազայինհաստատուննէ:
 Դալտոնիօրենքըգազերիխառնուրդիճնշմանհամար`
n
P   Pi ,
i 1

որտեղ Pi -ինառանձինգազիպարցիալ (բաժնային) ճնշումնէ:

 Մոլեկուլայինկինետիկտեսությանհիմնականհավասարումը`

2 2 m0 v 2
𝑃 = 𝑛ℰկ = n ,
3 3 2

որտեղ n-ըմոլեկուլներիկոնցենտրացիանէ, ℰկ –ը m0
զանգվածովմեկմոլեկուլիհամընթացշարժմանմիջինկինետիկէներգի
2
անէ, v -նմոլեկուլներիմիջինքառակուսայինարագություննէ:
 Գազիճնշմանևմոլեկուլներիկոնցենտրացիայիկապնար-
տահայտողբանաձևը`

P  nkT ,
որտեղ k – նԲոլցմանիհաստատուննէ:
2.1. V  240ëÙ3 ծավալունեցողանոթում,գազիջերմաստիճանը
T=290Կէ, իսկճնշումը՝ P  5  106 ä³ : Որոշել.ա) մոլերի v թիվը, բ)
գազիմոլեկուլներիnկոնցենտրացիան:
2.2. V  100ëÙ3 ծավալովանոթումգտնվումէգազ, որիջերմաս-
տիճանը T=300Կէ: Ինչքանո՞վկնվազի
ճնշումնանոթումգազիկորստիպատճառով, եթենրանիցհեռանան
N=1020թվովմոլեկուլներ:
2.3.T=309 Կջերմաստիճանումև P  0,7  10 6 ä³ ճնշմանդեպ-
քումիդեալականգազիխտությունը`𝜌 = 12կգ/մ3: Որոշելգազիմոլային
 զանվածը:

- 42 -
 2.4. Թթվածնիզբաղեցրածծավալը 0.5մ3է,
իսկառաջացրածճնշումը` 1.5106Ն/մ2:
Հաշվելայդգազիզանգվածըևմոլերիթիվը, եթեջերմաստիճանը 300Կէ:
3
Թթվածնիմոլայինզանգվածը`   32  10 կգ/մոլ:

2.5. 2.4  10 4 մ3ծավալովգազիջերմաստիճանը 290Կէ,

իսկճնշումը` 5  10 4 Ն/մ2: Հաշվելգազումեղածմոլեկուլներիթիվը:
2.6. Որքա՞նածխաթթուգազպետքէդուրսգա
3
0.5մ ծավալունեցողանոթից, որպեսի
300Կհաստատունջերմաստիճանիդեպքումգազիճնշումը P1  2  106

Ն/մ2-իցիջնիմինչև P2  1.76  106 Ն/մ2: Ածխաթթվիմոլայինզանգվածը

3
  44  10 կգ/մոլ:
3 3
2.7. Որոշել 4  10 կգջրածնիև 32  10 կգազոտիխառնուրդ-
4
իխտությունը 280Կջերմաստիճանիև 9  10 Ն/մ2ճշմանդեպքում:
3
Ջրածնիմոլայինզանգվածը` 1  2  10 կգ/մոլէ, ազոտինը`
3
 2  28  10 կգ/մոլ:
2.8. Թթվածնիևազոտիխառնուրդիճնշումը 106Ն/մ2է: Թթված-
նիզանգվածըկազմումէխառնուրդիզանգվածի 0.2 մասը: Հաշ-
վելայդգազերիառաջացրած P1 և P2 բաժնային (պարցիալ)
3
ճնշումները: Թթվածնիմոլայինզանգվածը` 1  32  10 կգ/մոլէ,
3
ազոտինը`  2  28  10 կգ/մոլ:
2.9. Անոթումգտնվումէ 0.014կգազոտև 0.009կգջրածին t=10oC
ջերմաստիճանումև P=106Ն/մ2ճնշմանտակ: Գտնելխառ-
նուրդիմոլայինզանգվածըևանոթիծավալը: Ազոտիմոլայինզանգ-
3 3
վածը` 1  28  10 կգ/մոլէ, ջրածնինը`  2  2  10 կգ/մոլ:

- 43 -
 2.10. Յուրաքանչյուրքայլումպոմպըանոթիմեջներսէմղում 410-
3 3
մ օդ, որնունի-30Cջերմաստիճանևգտնվումէմթնոլորտա-
յինP010 Պաճնշմանտակ: Անոթիծավալը 1,5մ3է, իսկօդիջերմաս-
5

տիճանընրանումպահպանվումէ 450C: Քանի՞քայլպետքէկատար-

իպոմպը, որպեսզիճնշումնանոթումմեծանա2Ē105Պա-ով:
2.11.
Որոշելիդեալականգազինվազագույնհնարավորճնշումըայնպիսիպր
ոցեսում, որիդեպքումջերմաստիճանըփոխվումէ T  T0  V 2
օրենքով, որտեղ T0 -նև  -նդրականհաստատուններեն, V-
նմեկմոլգազիծավալնէ:
2.12. Երկումիատեսականոթներմիացվածենբարակխողո-
վակով, որիծավալըկարելիէանտեսել:
Համակարգըլցվածէգազովևգտնվումէ T
բացարձակջերմաստիճանում: Քանի՞անգամկմե-
ծանաճնշումնայդհամակարգում, եթեանոթներիցմեկըտաքաց-
նենքմինչև T1 ջերմաստիճանը, իսկմյուսըթողնենք T ջերմաստիճա-
նում:
2.13. Երկուկողմիցփակ, ներսիցօդըհանածգլանումկախ-
վածէառանցշփմանսահողանկշիռմխոց, որըհավասարակշռու-
թյանդիրքումգտնվումէանոթիհատակիմոտ: Մխո-
ցիտակիտա-
րածությունըլցնումենայնպիսիքանակովգազ, որ-
ըմխոցըհասցնումէ h բարձրության (նկ.2.1): Ի՞նչբար-
ձրությանվրակգտնվիմխոցը,եթեգազըտա-
քացնենքսկզբնական T1ջերմաստիճանիցմինչև Նկ. 2.1
T2ջերմաստիճան:
Զսպանակիկողմիցմխոցիվրաազդողուժնուղիղհամեմատականէմխո
ցիտեղաշարժին:
V  0.2 մ3ծավալովանոթումգտնվումէգազ P1  10 Ն/-
5
2.14.
մ2ճնշմանտակև T1  290 Կջերմաստիճանում: Անոթումորոշքանա-

- 44 -
կովգազլցնելուցհետոճնշումըանոթումդարձավ P2  3 105 Ն/մ2,
իսկջերմաստիճանը` T2  300 Կ: Որքանո՞վավելացավգազիմոլեկու-
լներիթիվնանոթում:
2.15. V  5  10 3
մ3տարողությամբանոթըպարունակումէհելիումիևջրածնիխառնուրդ
: Խառնուրդիզանգվածը 0.004կգէ: Անոթումճնշումը P  6  105 Ն/մ2է:
Հելիումիզանգվածըկազմումէխառնուրդիզանգվածի 0.6 մասը:
Որոշելայդպիսիգազայինխառնուրդի T
ջերմաստիճանը:Հելիումիմոլայինզանգվածը 1  4  103 կգ/մոլէ,
ջրածնինը` 2  2  103 կգ/մոլ:
2.16. V1  10 4 մ3և V2  2  10 4
մ3ծավալներովերկուանոթներիրարիցբաժանվածենշարժականմխոց
ով, որըջերմահաղորդիչչէ:
Սկզբումերկուանոթներումջերմաստիճանը T  300 Կէ, իսկճնշումը`
P  1.01105 Ն/մ2: Այնուհետևփոքրծավալովանոթըհովաց-
նումենմինչև T1  273 Կ, իսկմեծծավալովանոթըտաքացնումենմինչև
T2  373 Կ: Ինչպիսի՞ճնշումկհաստատվիանոթներում:
2.17. Անոթըմիջնորմներովբաժանվածէերեք V1 ,V2 ,V3 տար-
բերծավալներովմասերի, որոնցումգտնվումենհամապատասխան-
աբար` P1 , P2 , P3 ճնշումներովգազեր: Ինչպիսի՞ճնշումկհաստատվ-
իանոթում, երբմիջնորմներըհեռացվեն:
Ջերմաստիճանըհամարելանփոփոխ:
2.18.
Իդեալականգազիճնշումըորևէպրոցեսումծավալիցկախվածփոխվու
մէ P  Po  V 2 օրենքով, որտեղ Po -նև  -
նդրականհաստատուններեն: V -ն` գազի 1մոլիծավալը: Գտնելգազ-
իհնարավորառավելագույնջերմաստիճանը:
2.19. Իդեալականգազնընդարձակվումէ P  V 2  const օրենքով:
Գտնելգազիսկզբնական T1 ջերմաստիճանը, եթենրածավալըn
- 45 -
անգամմեծացնելուցհետոջերմաստիճանըդարձավ T2 :
Գազըհովանո՞ւմէ, թե՞տաքանում:
2.20. Նորմալպայմաններում ( Po  10 5 Ն/մ2, To  273 Կ) հելիում-
իևազոտիխառնուրդիխտությունը   0.6 կգ/մ3է: Որոշելայդ-
պիսիխառնուրդումհելիումիատոմներիկոնցենտրացիան:
Հելիումիմոլայինզանգվածը 1  4  103 կգ/մոլէ, ազոտինը` 𝜇2 = 28 ∙
10−3 կգ/մոլ:

2.2.Իդեալականգազիներքինէներգիան:
Աշխատանքըջերմադինաիկայում: Ջերմադինամիկայի I
օրենքը
 Գազիմեկմոլեկուլիհամընթացշարժմանմիջինկինետիկէներգ
իան`

3
ℰ կ= kT :
2

 Գազիմեկմոլեկուլիմիջինէներգիան`
𝑖
ℰ = 𝑘𝑇,
2

որտեղi=iհամ+iպտտ+2iտատ:
Մոլեկուլիազատությանաստիճաններիթիվնէ:
 Ջերմադինամիկայիառաջինօրենքը.

 Q  dU   A ,

որտեղ  Q -նգազիստացածտարրականջերմաքանակնէ,  A  PdV

գազիկատարածտարրականաշխատանքնէ, dU -
նգազիներքինէներգիայիտարրականփոփոխություննէ:
 Իդեալականգազիներքինէներգիան`

i m
U RT :
2
- 46 -
  Ծավալիվերջավոր փոփոխմանժամանակգազի
կատարածաշխատանքը.
V2

A   PdV :
V1

 Իզոբարպրոցեսիդեպքում`

A  P V2 -V1 

 Իզոթերմպրոցեսիդեպքում`

m V2
A RT ln :
 V1

2.21.Հաշվելթթվածնիևջրածնիմոլեկուլներիհամընթացջեր-
մայինշարժմանմիջինկինետիկէներգիանևդրանցմիջինքառակու-
սայինարագությունները t=270Cջերմաստիճանիդեպքում: Թթվածնի
մոլային զանգվածը՝ 1  32  10 3 կգ/մոլ է, ջրածնինը՝  2  2  103 կգ մոլ
/ :
2
2.22.m=10 կգզանգվածովազոտըգտնվումէ T=290Կջերմ-
աստիճանում: Որոշել.ա) մեկմոլեկուլինբաժինընկնողմիջինէներ-
գիան, բ) պտտականշարժմանըբաժինընկնողբոլորմոլեկուլ-
ներիկինետիկէներգիան:Ազոտիմոլեկուլումատոմներիմիջևկապըհա-
մարելկոշտ: Ազոտի մոլային զանգվածը՝   28  10 3 կգ/մոլ :
2.23. m=1կգզանգվածովթթվածինըգտնվումէ T=320Կջերմաս-
տիճանում: Որոշել.ա) գազիներքինէներգիան, բ) պտտա-
կանշարժմանըբաժինընկնողբոլորմոլեկուլներիկինետիկէներ-
գիան:Թթվածնիմոլեկուլումատոմներիմիջևկապըհամարելկոշտ:Թթ
վածնիմոլայինզանգվածը   32  103 կգ/մոլէ:
2.24. Փականոթումգտնվումէ 0,04 կգարգոնև 0,016 կգթթվածին:
Գտնելայդգազայինխառնուրդիներքինէներգիայիփոփոխությունը,
երբայնտաքացվումէ20 Կ-ով: Արգոնիմոլայինզանգվածը 1  40  103
կգ/մոլէ,թթվածնինը` 2  32  103 կգ/մոլ:

- 47 -
 2.25. Իզոբարպրոցեսիընթացքումիդեալականգազինհա-
ղորդվումէ Q ջերմաքանակ: Որոշել, թեհաղորդվածջերմաքա-
նակիո՞րմասնէծախսվումներքինէներգիայի U փոփոխությանվրա,
իսկո՞րմասը` գազիընդարձակման A աշխատանքիվրա:Դիտար-
կելերկուդեպք, եթեգազըբաղկացածէ.
1) միատոմմոլեկուլներից,
2) կոշտերկատոմմոլեկուլներից:
2.26. m=0.02կգթթվածնիներքինէներգիան t  20o C
Գտնել
ջերմաստիճանում: Ի՞նչքանակությամբէներգիաէհամապատասխա-
նումմոլեկուլներիհամընթացևպտտականշարժումներին: Մոլեկուլ-
ներումատոմներիտատանողականշարժումներնանտեսել:
Թթվածնիմոլայինզանգվածը   32  103 կգ/մոլէ:
2.27. Գազը‚ որըբաղկացածէկոշտերկատոմմոլեկուլներից,
գտնվումէ T  300 Կջերմաստիճանում: Հաշվելմոլեկուլիպտտա-
կանշարժմանմիջինքառակուսայինանկյունայինարագությունը,
եթենրաիներցիայիմոմենտը I  2.1 1039 գսմ2է:
2.28. ԹթվածինըզբաղեցնումէV  5 10 2 մ3հաստատունծավալ:
Հաշվելայնջերմությանքանակը, որնանհրաժեշտէհա-
ղորդելթթվածնին, որպեսզինրաճնշումըփոփոխվի P  5 .105Ն/մ2-
ով: Մոլեկուլումատոմներիմիջևկապնընդունելկոշտ:
2.29. Շարժականանկշիռմխոցովփակվածանոթըպարունա-
կումէ m10 -3կգզանգվածովհելիում: Այնտաքացվեց100Կ-ովհաս-
տատունճնշմանպայմաններում:
Հաշվելգազինհաղորդվածջերմաքանակը(   4  10 3 կգ/մոլ):
2.30. V1  1.2 10 3 մ3ծավալզբաղեցնողգազըգտնվումէ
Ý
P1  10 5 ճնշմանտակ: Այդգազըիզոբարկերպովընդարձակե-
Ù2
լիսջերմաստիճանըբարձրացավ T1=300Կ-իցմինչև T2=400Կ: Հաշ-
վելընդարձակմանժամանակգազիկատարածաշխատանքը:

- 48 -
 2.31. Իզոթերմընդարձակմանժամանակ V1  2 մ3սկզբնա-
կանծավալունեցողգազիճնշումըփոխվեց P1 0,5106 Պա-իցմինչև P2
0,4106Պա: Որոշելայդպրոցեսումգազիկատարածաշխատանքը:
2.32.Իզոթերմընդարձակման ժամանակջրածնիծավալըմեծա-
ցավերեք անգամ: Որոշելգազիկատարածաշխատանքըևստա-
ցածջերմաքանակը:
Ջրածնիզանգվածը m=0,2կգէ, մոլային զանգվածը`   2  10 3
կգ/մոլ, իսկջերմաստիճանը` T=300Կ:
2.33. Որոշակի զանգվածով ազոտն իզոբար ընդարձակելու
համար նրան հաղորդվեց 𝑄 = 5 ∙ 103 Ջջերմաքանակ : Որոշել ըն-
դարձակման ժամանակ գազի կատարած աշխատանքը:
2.34. V1  210-3մ3հաստատունծավալունեցողանոթըպարու-
նակումէջրածին,որիջերմաստիճանը T1  300Կէ,իսկճնշումը` P1
4105Ն/մ2: Որոշել.ա)ջրածնիջերմաստիճանը, բ) ճնշումը`նրան Q 
6103Ջջերմաքանակհաղորդելուցհետո:
2.35. Երկատոմկոշտմոլեկուլներովգազիիզոբարընդար-
ձակմանժամանակկատարվելէ 156,8Ջաշխատանք: Որքա՞նջեր-
մաքանակէհաղորդվելգազին:
2.36. T  300 Կջերմաստիճանի,
m=15գզանգվածովազոտըգտնվումէփականոթում:
Ի՞նչջերմությանքանակէանհրաժեշտհաղորդելազոտին,
որպեսզինրամոլեկուլներիմիջինքառակուսայինարագությունըաճի
  2 անգամ: Մոլեկուլիատոմներիտատանո-
ղականշարժումնանտեսել (   28  10 3 կգ/մոլ) :
2.37.T1=290 Կջերմաստիճանունեցող v  1
մոլիդեալականգազնիզոբարընդարձակվումէայնպես,
𝑉2
որնրածավալըմեծանումէ𝜂 = = 2 անգամ:
𝑉1
ԱյնուհետևգազըիզոխորկերպովհովացվումէմինչևսկզբանականT1ջե
րմաստիճանըկառուցելայդպիսիպրոցեսիգրաֆիկը: Որոշել.ա)

- 49 -
ներքինէներգիայի  U փոփոխությունը, բ) գազիկատարած A13
աշխատանքը, գ) գազինհաղորդված Q13 ջերմաքանակը:
2.38. Իդեալականգազնիզոթերմկերպովընդարձակվումէ
V1=0,1մ3-իցմինչև V2=0,3մ3ծավալը: Վերջնականվիճակումճնշումը
Ý
P1  2  10 5 է: Որոշել. ա) գազիներքինէներգիայիփոփոխությունը, բ)
Ù2
գազիկատարածաշխատանքը, գ) գազիհաղորդված Q ջերմաքա-
նակը:
2.39.Թթվածինըզբաղեցնումէ V1  100 լծավալևգտնվումէ
P1  2  105 Պաճնշմանտակ: Հաստատունճնշմանտակտաքացնե-
լիսգազնընդարձակվումէմինչև V2  300 լծավալը, այնուհետևհաս-
տատունծավալիդեպքումնրաճնշումնաճեցմինչև P2  5  105 Պա:
Որոշել.ա) գազիներքինէներգիայիփոփոխությունը, բ) գազիկատա-
րածաշխատանքը, գ) գազինհաղորդածջերմությանքանակը:Կա-
ռուցելպրոցեսիգրա‎ֆիկը:
2.40.
Երկուջերմամեկուսացվածանոթներլցվածենմիևնույնգազով:
Անոթներըմիացվածենմիմյանցփակջերմամեկուսացվածբարակխող
ովակով, որիծավալըկարելիէանտեսել:
Սկզբնականվիճակումհայտնիենանոթներումգազի P1 ,V1 , T1 և P2 ,V2 , T2
վիճակիպարամետրերը: Գտնելգազիջերմաստիճանըևճնշումը,
որըկհաստատվիխողովակներում, փականըբացելուցհետո:
2.41. m=10 -2 կգազոտիV1=V ծավալիցմինչև V2=2V
ծավալըիզոթերմընդարձակմանժամանակկատարվեց A=375
Ջաշխատանք: Հաշ-
վելայդգազիմոլեկուլներիմիջինքառակուսայինարա-
գությունըհամապատասխանջերմաստիճանում:
2.42. Գլանում m զանգվածովև S լայնականհատույթիմակե-
րեսովշարժականմխոցիտակգտնվումէ T1ջերմաստիճանիերկա-
տոմիդեալականգազ: Գազիսկզբնականծավալը V է:

- 50 -
Ինչքա՞նջերմաքանակկպահանջվիայդգազըմինչև
T2ջերմաստիճանըտաքացնելուհամար: Մթնոլորտայինճնշումը p0է:
Շփումնանտեսել:
Մոլեկուլիատոմներիտատանողականշարժումնանտեսել:
2.43. Մոլայինզանգվածևադիաբատիցուցիչունեցողգա-
զովլցվածջերմամեկուսացվածանոթըշարժվումէ𝑉 արագությամ-
բ:Որոշելգազիջերմաստիճանի∆𝑇փոփոխություննանոթիհանկարծա-
կիարգելակմանդեպքում:
2.44. p1=0,1ՄՊաճնշմանտակգտնվողև V1=2լծավալզբաղեց-
նողմիատոմիդեալականգազիծավալնիզոթերմկերպովընդար-
ձակեցինմինչև V2=4լ: Այնուհետև,
գազիճնշումըիզոխորկերպովփոքրացրիներկուանգամևդրանիցհետո
գազըիզոբարընդարձակեցինմինչև V4=8լ:
Որոշելգազինհաղորդածջերմաքանակը:

2.3.Ադիաբատպրոցես : Ջերմունակություն
 Մարմնիջերմունակություն`

dQ
C :
dT

 Մարմնիտեսակարարջերմունակություն`

C 1 dQ
c  :
m m dT
 Մարմնիմոլայինջերմունակություն`

1 dQ
CÙáÉ  c  ,
 dT

m
որտեղ   մոլերիթիվնէ:

 Գազիմոլայինջերմունակությունըհաստատունծավալիևհաս
տատունճնշմանդեպքում.

- 51 -
  dQ  dU i
Cv     dT  2 R ,
 dT v
 dQ  dU dV i2
Cp     dT  P dT  Cv  R  2 R
 dT p ,
որտեղ i-նմոլեկուլիազատությանաստիճաններիթիվնէ:

 Ադիաբատիհավասարումը (Պուասոնիհավասարում).
1
PV   const , TV  1  const կամ TP 
 const ,

Cp i2
որտեղ    ադիաբատիցուցիչնէ:
Cv i
 Գազիծավալիադիաբատփոփոխությանդեպքումկատար-
վողաշխատանքը.

PV   V  
 1

RT1 m   V1   RT1 m 1 1  T1  T2 
 1
 T2  PV
A  U  1       1    1 1 1   1  
  1 M   V2     1 M
   T1    1 T1   1   V2  

որտեղ P1 և V1 -ըգազիճնշումնուծավալնեն T1 ջերմաստիճանում:

2.45. Ադիաբատսեղմմանժամանակօդիճնշումը P1=50Պա-ի-
ցաճեցմինչև P2=0.5ՄՊա: Այնուհետև, անփոփոխծավալիդեպքումօդ-
իջերմաստիճանըիջեցվեցմինչևսկզբնականը: Որոշելգազիճնշու-
մըպրոցեսիվերջում: Օդիադիաբատցուցիչը `   1, 4 :
2.46. T1=320Կսկզբնականջերմաստիճանունեցող2մոլքա-
նակությամբթթվածնիմոլեկուլումադիաբատընդարձակմանժամա-
նակջերմաստիճաննընկավմինչև T2= 200Կ: Որոշելգազիկատա-
րածաշխատանքնայդպրոցեսում:Թթվածնիատոմներիտա-
տանողականշարժումնանտեսել:
2.47. T1= 200Կջերմաստիճանունեցող m =
250գզանգվածովթթվածինըադիաբատկերպովսեղմվելէ,
որիընթացքումգազինկատմամբկատարվելէ A=25103Ջաշխատանք:
- 52 -
Որոշելգազիվերջնականջերմաստիճանը :
Մոլեկուլումատոմներիկապըհամարելկոշտ:
2.48.  ադիաբատիցուցիչունեցողիդեալականգազնընդար-
ձակվումէայնպես, որնրաճնշումը, ծավալիցկախված, փոխվումէ
P=V օրենքով, որտեղ-նհաստատունէ:
Որոշելայդպրոցեսումգազիմոլայինջերմունակությունը:
2.49. ՆորմալպայմաններումջրածիննուներV0=100 մ3ծա-
վալ:ԳտնելգազիներքինէներգիայիU փոփոխությունըայնմինչև
V=150 մ3ծավալնադիաբատընդարձակելիս:
2.50.Նորմալպայմաններումգտնվողհելիումնադիաբատսեղմել
ենմինչև p=107Պաճնշումը:Որոշելգազիվերջնականջերմաս-
տիճանը:Քանի՞անգամէփոքրացելգազիծավալը: Հելիումիադի-
5
աբատիցուցիչը   է:
3
2.51. Իդեալականգազիմեկմոլըիզոբարկերպովտաքաց-
վումէ72 Կ-ով, երբնրանհաղորդվումէ Q  1,6103Ջջերմաքանակ:
Գտնել.
ա) Գազիներքինէներգիայիաճը:
բ)   CP CV մեծությունը:
2.52. Որոշակիզանգվածովազոտիծավալըսեղմելիսփոքրացավ
  5 անգամ: Մեկանգամգազըսեղմվեցադիաբատկերպով, մյու-
սանգամ` իզոթերմ: Գազիսկզբնականվիճակըերկուդեպ-
քումէլնույննէր:
Գտնելայդպրոցեսներիընթացքումկատարվածաշխատանք-
ներիհարաբերությունը: Ազոտիադիաբատիցուցիչը   1, 4 է:
2.53. 
ադիաբատցուցիչովիդեալականգազնընդարձակելենսկզբնական Vo
ծավալիցմինչև V2  Vo ծավալը: Այդպրոցե-
սումգազիճնշումըփոխվումէ P  V օրենքով, որտեղ  -նդրա-
կանհաստատունէ: Գտնելայդպրոցեսում.

- 53 -
 ա) Գազիներքինէներգիայիաճը:
բ)Գազիկատարածաշխատանքը:
2.54. T1  300 Կջերմաստիճանունեցող
m=40գզանգվածովջրածինըադիաբատկերպովընդարձակվելէ`
մեծացնելովծավալը 1  3 անգամ: Այնուհետև, իզոթերմսեղմվելով`
գազիծավալըփոքրացելէ 2  2 անգամ:
Որոշելգազիկատարածլրիվաշխատանքըայդպրոցեսում:
Կառուցելպրոցեսիգրա‎ֆիկը:
2.55.   3 մոլիդեալականգազը, որիջերմաստիճանը To  273
Կէ, իզոթերմընդարձակվելէ   5
անգամևայնուհետևիզոխորտաքացվելայնպես,
որվերջնականվիճակումնրաճնշումըդարձելէհավասարսկզբնական
ին : Ամբողջպրոցեսիընթացքումգազինհաղորդվելէ
Cp
Q=8000Ջջերմաքանակ: Որոշելայդգազիհամար  
Cv
ադիաբատիգործակիցը: Կառուցելպրոցեսիգրա‎ֆիկը:
2.56.  ադիաբատիցուցիչունեցողիդեալականգազնընդար-
ձակվումէայնպես, որգազինհաղորդածջերմաքանակըհավա-
սարէնրաներքինէներգիայինվազմանը : Գտնել.
ա) գազիմոլայինջերմունակությունըայդպրոցեսում:
բ)պրոցեսիհավասարումը T և V պարամետրերով:
2.57.Երկատոմգազընորմալպայմաններ( P0  10 5 ä³, T0  273Î
3
P0  10 5 ä³, T0  273Î ) գրավումէ V  6  10 մ3ծավալ: Որոշելայդգազի Cv ջեր-
մունակությունըհաստատունծավալիդեպքում:
2.58. Գտնելգազի 
մոլայինզանգվածըևնրամոլեկուլներիազատությանաստիճանների i
թիվը, եթեհայտնիենգազի C v  0.65 Ջ/գԿև C p  0.91
Ջ/գԿտեսակարարջերմունակությունները:
Մոլեկուլիատոմներիտատանողականշարժումներնանտեսել:

- 54 -
 2.59.
Երկատոմկոշտմոլեկուլներովորևէգազիխտությունընորմալպայման
ներում( P0  10 5 Ü , T0  273Î )=1,43 կգ/մ3է: Որոշել այդ ազի Cv և Cp
Ù2
տեսակարարջերմունակությունները:
2.60. Եռատոմկոշտմոլեկուլներովգազը 240ՄՊաճնշմանտակև
20 C ջերմաստիճանումզբաղեցնումէ 10-2մ3ծավալ: Որոշելայդգազի
օ

Cpջերմունակությունըհաստատունճնշմանտակ:
2.61. Որոշել m1=14գազոտիցև
m2=2գհելիումիցբաղկացածգազայինխառնուրդի C p
տեսակարարջերմունակությունըհաստատունճնշմանդեպքում:
Ազոտիմոլեկուլումատոմներիմիջևկապըհամարելկոշտ(
1  28  10 3 կգ/մոլ, 2  4  103 կգ/մոլ) :
2.62.Հաշվելգազայինխառնուրդիտեսակարարջերմունակու-
թյունըհաստատունծավալիդեպքում, եթեայնկազմվածէ7
գազոտիցև20 գարգոնից: Ազոտիմոլայինզանգվածը2810-3կգ/մոլէ,
արգոնինը`4010-3կգ/մոլ:Ազոտիմոլեկուլիատոմներիմիջևկապ-
ըհամարելկոշտ:
2.63. Որոշելմիատոմևերկատոմգազերիխառնուրդիմոլային Cv
և C p ջերմունակությունները, եթեմիատոմգազինյութիքանակը
1  0.4 մոլէ, իսկերկատոմինը`  2  0.2 մոլ:
Երկատոմգազիմոլեկուլիատոմներիմիջևկապըհամարելկոշտ:
2.64. Կոշտերկատոմմոլեկուլներովիդեալականգազը, գտնվե-
լովսկզբումT0  273 Կջերմաստիճանում, ադիաբատկերպովսեղմվե-
լէ, որիարդյունքումծավալըփոքրացելէ   5 անգամ: Գտնելվերջնա-
կանվիճակումգազիմոլեկուլներիպտտականշարժմանմիջինկինե-
տիկէներգիան:

2.4.Մաքսվելիբաշխումը : Բարոմետրականբանաձև:
Բոլցմանիբաշխումը
- 55 -
  Մաքսվելիբաշխման‎ֆունկցիանըստգազիմոլեկուլներիարագ
ություններիմոդուլի`
𝑚0 𝑚 0 𝑣2
𝑓 𝑣 = 3/2 𝑒𝑥𝑝 − 4𝜋 ∙ 𝑣 2 :
2𝜋𝑘𝑇 2𝑘𝑇

 Մոլեկուլներիթիվը, որոնցարագությանմոդուլնընկածէ v և
v+dv տիրույթում`

dN v  Nf  v  d v ,

որտեղ N-ըգազիմոլեկուլներիթիվնէ:
 Մոլեկուլիառավելհավանական,
միջինթվաբանականևմիջինքառակուսայինարագությունները`

2kT 2RT 3kT 3RT

vh   , v  8kT  8RT , v ù  v 2   :
m0   m0  m0 

 Բոլցմանիբաշխումը`

𝑛 = 𝑛0 𝑒𝑥𝑝 −ℰպ /𝑘𝑇 ,

որտեղ n-ըℇպ պոտենցիալէներգիայովմոլեկուլներիկոնցենտրա-

ցիանէ, n0 -ն` զրոպոտենցիալէներգիայովմոլեկուլներիկոնցենտ-
րացիան:
 Բարոմետրականբանաձևը`

  gh 
P  P0 exp   ,
 RT 

որտեղ P -նգազի (օդի) ճնշումնէ h բարձրությանվրա, P0 -ն` h=0

բարձրությանվրա, իսկ  -նգազի (օդի) մոլայինզանգվածնէ:
2.65. Հաշվելգազիմոլեկուլներիամենահավանականարագու-
թյունը, եթենորմալմթնոլորտային Po  10 5
Ն/մ2ճնշմանդեպքումնրախտությունը   1 կգ/մ3է :

- 56 -
 2.66. Ի՞նչջերմաստիճանումազոտիմոլեկուլներիմիջինքառա-
կուսայինարագությունը 50մ/վ-ովմեծէնրանցամենահավանա-
կանարագությունից:
2.67.Որքա՞նանգամպետքէադիաբատկերպովընդարձա-
կելկոշտերկատոմմոլեկուլներիցկազմվածգազիծավալը, որպեսզ-
ինրանցմիջինքառակուսայինարագությունըփոքրանա   1.5 անգամ:
2.68. Թթվածնիմոլեկուլներիմիջինքառակուսայինարագութ-
յունը 400մ/վէ, իսկճնշումը` 5104Ն/մ2 : Հաշվելթթվածնիմոլեկուլ-
ներիկոնցենտրացիան:
2.69.Գազիմոլեկուլներիմիջինքառակուսայինարագությունը 450
մ/վէ, իսկգազիճնշումը` 50 կՊա: Գտնելգազիխտությունը:
2.70. Որոշելգազիմոլեկուլների v միջինթվաբանականարա-
գությունը, եթեդրանց v ù . միջինքառակուսայինարագությունը 1կմ/վէ:
2.71. Թթվածնիճնշումըանոթիպատերին 1,96105Ն/մ2է,
իսկմոլեկուլներիկոնցենտրացիան` 1026մ–3:
Հաշվելթթվածնիմոլեկուլների v ù .
միջինքառակուսայինարագությունը:
2.72.Օգտվելովգազիմոլեկուլներիըստարագությանմոդուլ-
իՄաքսվելիբաշխմանֆունկցիայջց`ստանալ.ա)
ըստմոլեկուլներիհարաբերական`𝑢 =
𝑣
արագություններիբաշխմանֆունկցիան, բ)
𝑣հավ

որոշելիդեալականգազիայնմոլեկուլներիհարաբերականթիվը,
որոնցv=0,01vհավարագություններնընկածենզրոյիցմինչև v  0,01vѳí
տիրույթում0 ≤ 𝑣 ≤ 0,01𝑣𝑕 :
2.73. Գազիինչպիսի՞ջերմաստիճանիդեպքում v,v  d v միջա-
կայքումեղածարագություններովմոլեկուլներիթիվըկլինիառա-
վելագույնը: Յուրաքանչյուրմոլեկուլիզանգվածը m է:
2.74. Օգտվելովիդեալականգազիմոլեկուլներիըստարագու-
թյուններիմոդուլիբաշխմանֆունկցիայից`ստանալմոլեկուլ-
ներիըստկինետիկէներգիաներիբաշխմանֆունկցիանևամենահա-
վանականկինետիկէներգիան:

- 57 -
 2.75. Թռչողուղղաթիռիխցիկումճնշմանսարքըցույցէտալիս
P  90 104 ä³ ճնշում: Ի՞նչբարձրությանվրաէթռչումուղղաթիռը,
եթեմինչևթռիչքըսարքըցույցէրտալիս P0  10 5 ä³ ճնշում: Ընդունել,
որջերմաստիճանըայդբարձրությանվրանույննէ, ինչորերկր-
իմակերևույթին` T=290Կ:
Օդիմիջինմոլայինզանգվածնէ   29  10 -3 կգ/մոլ:
2.76.
Ի՞նչբարձրությանվրաէօդիխտությունըկազմումծովիմակերևույթիվր
աեղածճնշման 75%-ը:
Ջերմաստիճանըհամարելհաստատունևհավասար 0 0C -ի:
Օդիմոլայինզանգվածը՝   29  10 3 կգ/մոլ:
2.77. Ընդունելով, որմթնոլորտայինօդիջերմաստիճանը, մոլա-
յինզանգվածըևազատանկմանարագացումըկախվածչենբարձ-
րությունից, գտնելայներկուբարձրությունների  h տարբերությունը,
որոնցումօդիխտությունը0 0C-ումտարբերվումէ e=2,7 անգամ:
2.78. Գտնելհամասեռպոտենցիալայինդաշտիկողմիցմաս-
նիկիվրաազդողուժը, եթեայդմասնիկներիկոնցենտրացիաները
(դաշտիերկայնքով)h=0,3մհեռավորությանվրագտնվողերկումակար
դակներումտարբերվումեն2 անգամ: Մասնիկներիհամա-
կարգիջերմաստիճանը280Կէ:
2.5. Ջերմայինմեքենաներ: Էնտրոպիա
 Ջերմայինմեքենայիօգտակարգործողությանգործակիցը (ՕԳԳ)

A Q1  Q 2
  ,
Q1 Q1

որտեղ A-նմեկցիկլիընթացքումմեքենայիկատարածաշխատանքնէ, Q1
-ըջեռուցչիցբանողմարմնիկողմիցստացածջերմաքանակնէ, Q2 -ը`
սառնարանինտվածջերմաքանակը:
 Կառնոյիցիկլովաշխատողիդեալականջերմայինմեքենայ-
իՕԳԳ-ն`

- 58 -
 T1 T2
max  ,
T1

որտեղT1 -ըջեռուցչիջերմաստիճաննէ, T2 -ը` սառնարանինը:

B և Aվիճակներումէնտրոպիայի SB  SA
փոփոխությունըդարձելիպրոցեսում`
B
dQ
SB  S A   :
A
T

2.79. Կառնոյիցիկլովաշխատողիդեալականջերմայինմեքե-
նանյուրաքանչյուրցիկլիժամանակջեռուցչիցստանումէ
2520Ջջերմաքանակ: Ջեռուցչիջերմաստիճանը 400Կէ,
սառնարանինը` 300Կ:
Գտնելմեկցիկլիընթացքումմեքենայիկատարածաշխատան-
քըևսառնարանինհաղորդվածջերմաքանակը:
2.80. ԻդեալականջերմայինմեքենանաշխատումէըստԿառ-
նոյիցիկլի: Ջեռուցչիցստացվողջերմաքանակը Q1  1.5  103 Ջէ, որի
80%-ըհաղորդվումէսառնարանին: ԳտնելցիկլիՕԳԳ-
նևմեկցիկլիընթացքումկատարվածաշխատանքը:
2.81.   1.4 ադիաբատցուցիչունեցողերկատոմմոլեկուլներո-
վիդեալականգազըկատարումէԿառնոյիցիկլ: ԳտնելցիկլիՕԳԳ-ն,
եթեադիաբատընդարձակմանժամանակգազիճնշումընվազումէn=2
անգամ:
2.82.
Երկուիզոխորիցևերկուադիաբատիցբաղկացածցիկլիսահմաններում
իդեալականգազիծավալըփոխվումէ n=10անգամ:
Բանողմարմիննազոտնէ, որիադիաբատի ցուցիչը՝   1.4 :
ՈրոշելցիկլիՕԳԳ-ն:
2.83. Գտնելերկուիզոբարիցևերկուադիաբատիցբաղկա-
ցածցիկլիՕԳԳ-ն,

- 59 -
եթեցիկլիսահմաններումճնշումըփոխվումէnանգամ:
Բանողմարմինը  ադիաբատիցուցիչունեցողիդեալականգազնէ:
2.84. Որոշելայնաշխատանքը, որկատարումէ2մոլմիա-
տոմիդեալականգազընկ. 2.2-ումպատկերված 1-2-3-4-1 ցիկլում,
որտեղ T0=100Կ:
2.85. =2 մոլմիատոմիդեալականգազըմասնակցումէնկ.2.3-
ումպատկերված 1-2-3-4-1 շրջանայինպրոցեսում: Գազիջերմաս-
տիճանները 1 և 2 վիճակներումհամապատասխանաբարհավա-
սարեն` T1=300Կև T2=400Կ: Որոշելցիկլիընթացքումգազիկա-
տարածաշխատանքը, եթե 3-4 տեղամասումգազինհաղորդելեն
Q=2000Ջջերմաքանակ:
p
1 2
3p0
p
2 3
4
p0 3 1
T 4 T
T0 2T0

Նկ.2.2 Նկ.2.3

2.86. Իդեալականմիատոմգազըգտնվումէ p1=105Պաճնշմա-

նտակևզբաղեցնումէ V1=5մ3ծավալ: Սկզբումգազըսեղմումենիզո-
բարկերպովմինչև V2=3մ3ծավալ, այնուհետևսեղմումենադիաբա-
տկերպով,
որիցհետոպրոցեսնընթանումէիզոթերմկերպովմինչևսկզբնականծա
վալըևճնշումը:
Որոշելպրոցեսիընթացքումգազիջեռուցչիցստացածջերմությանքան
ակը:
2.87. 
ադիբատիցուցիչովիդեալականգազըկատարումէերկուիզոխորներից
ևերկուիզոբարներիցկազմվածցիկլ:ԳտնելցիկլիՕԳԳ-ն,
եթեգազիբացարձակջերմաստիճանըմեծանումէnանգամինչպեսիզո
խորտաքացման, այնպեսէլիզոբարընդարձակ-
մանժամանակ:Պատկերելցիկլիմոտավորգրաֆիկը:
- 60 -
 2.88. Ջերմայինշարժիչիբանողմարմինը` իդեալականգազը,
կատարումէիզոբար, ադիաբատևիզոթերմհաջորդականպրոցես-
ներիցկազմվածցիկլ: Իզոբարպրոցեսիարդյունքումգազըտաքանումէ
T1=300Կջերմաստիճանիցմինչև T2=600Կ:
ՈրոշելջերմայինշարժիչիՕԳԳ-ը:
2.89. m = 10-3կգզանգվածովազոտըիզոբարկերպովընդ-
արձակվելէ V1  5  10 3 մ3ծավալիցմինչև V2  9  10 3 մ3ծավալը:
Հաշվելազոտիէնտրոպիայիփոփոխությունըայդպիսիդարձելիպրո-
ցեսում (   28  10 3 կգ/մոլ):
2.90. Հաշվել 0օC ջերմաստիճանունեցող 1կգսառույցիհալ-
մանժամանակնրաէնտրոպիայիփոփոխությունը: Պրոցեսըհամա-
րելդարձելի:
2.91. Գտնելէնտրոպիայիփոփոխությունը m=0.006կգջրածն-
իիզոթերմընդարձակմանժամանակ, եթեճնշումըփոխվումէ P1  105
Ն/մ2-իցմինչև P2  0.5 10 5 Ն/մ2: Պրոցեսըհամարելդարձելի, իսկգազը`
իդեալական: (   2  103 կգ/մոլ):
2.92. Գտնելէնտրոպիայիփոփոխությունը, երբ T1  353 Կջերմ-
աստիճանում m=0.008կգթթվածինը V1  10 2 մ3ծավալիցընդարձակ-
վումէմինչև V2  4  10 2 մ3ծավալը` 573Կջերմաստիճանում: Պրո-
ցեսըհամարելդարձելի, իսկթթվածինը՝իդեալականգազ(   32  103
կգ/մոլ):
2.93. m1=5կգզանգվածովև
T1=280Կջերմաստիճանիջուրըխառնեցին m2=8կգզանգվածովև
T2=350Կջերմաստիճանիտաքջրիհետ:
Գտնելայդպրոցեսումէնտրոպիայիփոփոխությունը:

3. ԷԼԵԿՏՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆՈւԹՅՈւՆ
3.1. Էլեկտրաստատիկա

 Կուլոնիօրենքը`
- 61 -
 
 1 q1q2 r
F ,
4 0  r 2 r

որտեղ  0 -նէլեկտրականհաստատուննէ,  -ը` միջավայրիդիէլեկտ-

րականթափանցելիությունը:
 Կետայինլիցքիդաշտիլարվածությունըևպոտենցիալը`

 1 q r 1 q
E ,  :
4 0 r 2 r 4 0 r

 Գաուսիթեորեմըևլարվածությանվեկտորիշրջապտույտ-
ըէլեկտրաստատիկդաշտիհամար
n
1
𝐸𝑑 𝑆 =
ℇ0 q
i 1
1
𝐸𝑑 ℓ = 0 :

 Լիցքավորվածանվերջհարթությանստեղծածդաշտիլարվա-
ծությունը`


E  ,
2 0

որտեղ  -նլիցքիմակերևութայինխտությունն է:
 Լիցքավորվածանվերջերկարլարի (կամգլանի)
ստեղծմանդաշտիլարվածությունը`


E  ,
2 0a

որտեղ  -նլարիվրալիցքիգծայինխտություննէ, a -ն` հեռավորու-

թյուննէլարից (կամգլանիառանցքից):
 Կետայինդիպոլիդաշտիլարվածությունըևպոտենցիալը`

1 p 1 pr 1 p cos 
E 1  3cos 2
 ;   ,
4 0 r 3 4 0 r 3
4 0 r 2

- 62 -
  
որտեղ p -նդիպոլիէլեկտրականմոմենտնէ, իսկ  -ն p և r վեկ-
տորներիմիջևեղածանկյուննէ:
 Էլեկտրաստատիկդաշտիլարվածությանևպոտենցիալիմիջ
ևեղածկապը`

         
E   grad կամ E    i j k  :
 x y z 

 Համասեռդաշտիդեպքումլարվածությունը`

U
E  ,
d
որտեղ U -
նէլեկտրաստատիկդաշտիուժագծերիերկայնքովերկուկետերիմիջևլ
արումնէ, d -ն` դրանցմիջևեղածհեռավորություննէ:
 Արտաքինէլեկտրականդաշտումդիպոլիէներգիանևնրավրա
ազդողուժիմոմենտը`
   
W   pE ; M   p  E  :
 Լիցքիտեղափոխմանաշխատանքնէլեկտրականդաշտում`
2  
A  q  Edl cos( Edl ) , A  q(1  2 )  qU :
1

 ԷլեկտրականշեղմանվեկտորըևԳաուսիթեորեմըշեղմանվեկ
տորիհամար`
     
D   o E   o E  P ;  DdS    dv,
որտեղ 𝜌-նլիցքի ծավալային խտությունն է :

 Էլեկտրաունակություն`

Cq ,

- 63 -
որտեղ  -նառանձնացվածհաղորդչիպոտենցիալնէ:
 Գնդիէլեկտրաունակություն`

C·áõݹ  4 o R ,

որտեղ R -ըառանձնացվածգնդիշառավիղնէ:
 Կոնդենսատորիէլեկտրաունակություն`

Cq U ,

որտեղ U -նկոնդենսատորիշրջադիրներիմիջևլարումնէ :
 Հարթ, գնդային, գլանայինկոնդենսատորներիունակություն-
ները`

4 o r1r2  o l
Cѳñà   0 S d , C·Ý.  , C·É³Ý.  :
r2 -r1 ln  r2 r1 

 Լիցքավորվածհաղորդչի,
կոնդենսատորիէներգիաներըևէլեկտրականդաշտիէներգիայիխտու
թյունը`

1 C 2 q 2 q CU 2 q2

qU
W   dV , Wh    , WÏáݹ.    ,
2 2 2C 2 2 2C 2

w   0 E 2 2, կամ w  ED 2 :

3.1.
Քանի՞անգամէնյուտոնյանտիեզերականձգողականուժըերկուպրոտո
ններիմիջևավելիփոքրդրանցկուլոնյանվանողականուժից:
3.2. Երկու q=10-9Կլմեծությամբհավասար, նշանովհակա-
ռակկետայինլիցքերըգտնվումեն a=0,1մկողմունեցողհավասա-
րակողմեռանկյաներկուգագաթներում:
Որոշելերրորդգագաթումգտնվող q0=10-
10Կլկետայինլիցքիվրաազդողարդյունարարուժը:

- 64 -
 3.3Երկուփոքրչափերիհաղորդիչգնդիկներինհաղորդվելէ
N  5  10 9 հավելուրդայինէլեկտրոններ: Ինչպե՞սենբաշխվածէլեկտ-
րոններըգնդիկներիվրա, եթեվակուումում r  3  10 2 մհեռավորու-
թյանվրագնդիկներիփոխազդեցությանուժը` F  1,2  10 6 Նէ:
3.4.Լիացքավորված AAանվերջհարթությանորոշակիկե-
տումամրացվածմեկուսիչթելիմիծայրինկախվածէm=10-3
կգզանգվածովևնույնանունq=10- А
9Կլլիցքկրողփոքրգնդիկ: Թելիլարմանուժը`
F  5 103 Նէ: Որոշելհար- 
թությանվրալիցքիմակերևույթայինխտությունը:
3.5.Որոշել q  2  15 10 А
Կլկետայինլիցքիվրաազդողուժը, երբայնգտնվումէ Նկ. 3.1
ÎÉ
r  2 102 մհեռավորությանվրա.ա)   0,2  10 6 լիցքիգծայինխտու-
Ù
թյունունեցողլիցքավորվածանվերջերկարլարից, բ)   2  10 5 ÎÉ
Ù2
լիցքիմակերևութայինխտությունունեցողանվերջմեծլիցքավորվա-
ծհարթությունից, գ) q կետայինլիցքըգտնվումէ R  2  10 2
մշառավղով   2  10 5 ÎÉ լիցքիմակերևութայինխտությամբլիցքա-
Ù2
վորվածգնդիմակերևույթից r  2  10 2 մհեռավորությանվրա:
3.6. r շառավղովբարակհաղորդալարիցօղակնունի q լիցք:
Ինչպիսի՞նկլինիհաղորդալարըձգողառաձգականուժիաճը,
եթեօղակիկենտրոնումտեղավորենքնույննշանի qo կետայինլիցքը:
3.7.ՕգտվելովԳաուսիթեորեմից`ստանալլիցքի 
գծայինխտությամբհավասարաչափլիցքավորվածանվերջերկարուղի

ղլարիստեղծածէլեկտրաստատիկդաշտիլարվածության E վեկտոր-
իմոդուլը, լարից r հեռավորությանվրա:
3.8.Երկու q1  2 q և q2   q
կետայինլիցքերըգտնվումենիրարից d հեռավորությանվրա:
- 65 -
Այդկետայինլիցքերըմիացնողուղղիվրագտնվողո՞րկետումարդյունա
րարէլեկտրականդաշտիլարվածությունըհավասարկլինիզրոյի:
3.9. q1  8  10 9 Կլև𝑞2 = −5,3 ∙
10−9 Կլկետայինլիցքերիմիջևեղածհեռավորությունը` r=0,4 մէ:
Որոշելլիցքերըմիացնողուղղիմիջնակետումարդյունարարէլեկտրակ
ականդաշտիլարվածությանմոդուլը:
3.10. l  0.1
մերկարությամբբարակձողըհավասարաչափլիցքավորվածէ   10 6
Կլ/մլիցքերիգծայինխտությամբ:
Ձողիմիծայրիցնրաառանցքիշարունակության a  0.2
մհեռավորությանվրագտնվումէ q  10 7 Կլկետայինլիցքը:
Գտնելլիցքավորվածձողիևայդկետայինլիցքիփոխազդեցությանուժը:
3.11. q1=10-
9Կլլիցքովհավասարաչափլիցքավորվածբարակձողըտեղավորվածէ
q2=10-7Կլլիցքկրողգնդիստեղծածէլեկտրա-
կանդաշտումնրաուժագծիերկայնքով:
Գնդիմակերևույթիցձողիամենամոտկետի
r=10սմհեռավորությունըհավասարէգնդի R=10սմշառավղին:
Ձողիերկարությունը`10սմ:
Որոշելգնդիստեղծածէլեկտրականդաշտումձողիվրաազդողուժը:
3.12. l  0.2 մերկարությամբբարակլարըհավասարաչափլից-
քավորվածէ   10 8 Կլ/մլիցքերիգծայինխտությամբ: Լարիկենտ-
րոնիդիմաց`նրանցից a  l / 2  0.1 մհեռավորությանվրա,գտնվումէ
q  10 9 Կլկետայինլիցքը:
Գտնելլարիկողմիցկետայինլիցքիվրաազդողուժը:
3.13. q  5  10 5 Կլդրականկետայինլիցքըգտնվումէ XY հար-
  
թությանմեջ ro  2i  3 j (մ) շառավիղ-վեկտորովորոշվողկետում:

Գտնելայդլիցքիէլեկտրականդաշտիլարվածության E

- 66 -
   
վեկտորըևդրամոդուլը r  8i  5 j (մ) շառավիղ- վեկտորովորոշ-
վողկետում:
3.14. Էլեկտրականդաշտըստեղծ-
վածէերկուանսահմանմեծզուգահեռլիցք 1 2
ավորվածհարթություններով, որոն-
ցվրալիցքերիմակերևութայինխտություննե-
րը՝   4.42  1010 Կլ/մ2 և   8.84  10 10 A B C
1 2
Կլ/մ2(նկ.3.2): Որոշելայդհարթություննե- X
րովստեղծվածէլեկտրականդաշտ- Նկ. 3.2
իլարվածությունը A, B, C
տիրույթներիցյուրաքանչյուրում :
3.15. Միավորմակերեսիվրաինչպիսի՞ուժովենվանվումերկ-
ումիատեսակլիցքավորվածանսահմանմեծհարթությունները,
որոնցլիցքերիմակերևութայինխտությունըմիևնույննէևհավասար`
  3 104 Կլ/մ2 :
3.16. R1  6 սմև R2  10 սմշառավիղներովերկուհամակենտ-
րոնգնդոլորտներըկրումենհամապատասխանաբար q1  10 9 Կլ,
q 2  5  10 10 Կլլիցքեր: Որոշելէլեկտրականդաշտիլարվածություն-
նայնկետում, որոնքգտնվումենգնդերիկենտրոնից r1  9 սմև r2  15
սմհեռավորություններիվրա:
3.17. Որոշել   10 9 Կլ/մլիցքերիգծայինխտությամբհավա-
սարաչափլիցքավորվածբարակօղակիկենտրոնումէլեկտրա-
կանդաշտիլարվածությունըևպոտենցիալը:
3.18. R=0,12մշառավղովհաղորդիչգնդիլիցքիմաերևու-
թայինխտություն`   3,45  10 7 Կլ/մ2է:
Որոշելէլեկտրականդաշտիլարվածությունը.ա) գնդիկենտրոնում, բ)
գնդիկենտրոնից R հեռավորությանվրագտնվողկետում,գ)
2
գնդիմակերևույթից r=0,12մհեռավորությանվրա:
Խնդիրըլուծել`օգտվելովԳաուսիթեորեմից:
- 67 -
 3.19.Առանձնացված R  15 102 մշառավղովհաղորդիչգնդ-
իլիցքիմակերեսայինխտությունը`   3,2  10 7 Կլ/մ2է:
Որոշելգնդիպոտենցիալընրակենտրոնում,
2
մակերևույթիվրաևմակերևույթից r  15  10 մհեռավորությանվրա:
3.20.Երկու R1  15 10 2 մև𝑅2 = 30 ∙
10−2 մշառավիղներովհամակենտրոնգնդոլորտներըգտնվումենօդում:
Ներքինգնդոլորտիվրայիլիցքը q1  20 10 9 Կլէ,
իսկարտաքինգնդոլորտիպոտենցիալը  2  450 Վէ:
Որոշելէլեկտրականդաշտիլարվածությունըևպոտենցիալըգնդոլորտ
ներիկենտրոնից r1  10  10 2 մ, r 2  20  10 2 մև r3  36  10 2
մհեռավորություններիվրա:
3.21 q  2  10 8 Կլկետայինլիցքըգտնվումէ R=0.1մշառա-
վիղունեցողլիցքավորվածգլանիստեղծածէլեկտրականդաշտում: Գլա-
նիմակերևույթըհավասարաչափլիցքավորվածէ   2 107 Կլ/մ-
2
լիցքիմակերևութայինխտությամբ: Գտնել q լիցքիվրաազդողուժը,
եթեայնտեղադրվածէգլանիառանցքիցr = 0.2մհեռավորությանվրա:
3.22. ℓ մերկարությամբհաղորդալարըհավասարաչափլիցքա-
վորվածէլիցքերի𝜆 գծայինխտությամբ:
Գտնելէլեկտրականդաշտիլարվածությանմոդուլըլարիմիջնուղղահա
յացիվրաայնկետում, որըլարիցգտնվումէ a հեռավորությանվրա:
3.23. Կիսաանվերջուղիղհաղորդալարըհավասարաչափլից-
քավորվածէլիցքերի  գծայինխտությամբ: Գտնելէլեկտրա-
կանդաշտիլարվածությանմոդուլըևուղղություննայնկետում, որըլա-
րիցհեռացվածէ a չափովևգտնվումէվերջավործայրիցանցնողուղղ-
ահայացիվրա:
3.24. Լիցքի110-
6Կլ/մգծայինխտությամբհավասարաչափլիցքավորվածանվերջերկար

լարնանցնումէքառորդօղակիկենտ-
րոնով`նրահարթությաննուղղահայացուղղությամբ:
Որոշելքառորդօղակիվրալարիկողմիցազդողուժիմոդուլը,

- 68 -
եթեքառորդօղակըլիցքավորվածէհավասարաչափ210-
8Կլ/մգծայինխտությամբլիցքով:

3.25.
Շատերկարուղիղհաղորդալարըդասավորվածէշատմեծչափերովհաղ
որդիչհարթությաննուղղահայացայնպես, որլար-
իմոտակածայրըգտնվումէհարթությունիցհեռավորությանվրա, իս-
կնրաերկայնքովուղղվածուղիղըհատվումէհարթությանհետ O
կետում:
Հաղորդալարըլիցքավորվածէհավասարաչափգծայինխտությամբլի
ցքով: Որոշելհարթության O կետումմակածվածլից-
քերիմակերևութայինխտությունը:
3.26. R
շառավղովհաղորդիչգունդըբարակհաղորդալարովմիացվածէԵրկրի
մակերևույթին: Գնդիկենտրոնից r հեռավորու-
թյանվրատեղադրվումէկետայինլիցք: Ինչպիսի Q
լիցքկստանագունդը:
Հաղորդալարիազդեցությունըէլեկտրականդաշտիվրակարելիէանտ
եսել:
3.27. 1 պոտենցիալովև
R1շառավղովմետաղականգունդըշրջապատումենբարակհամակենտ
րոնհաղորդիչգնդալորտով,որիշառավիղը R2է:
Ինչպիսի՞նկդառնագնդիպոտենցիալը. ա)
եթեայնմիացվիգնդոլորտինբարակհաղորդալարով, բ) եթեգնդո-
լորտըմիացվիհողինառանցգնդինմիացնելուդեպքում:
3.28.Մեկուսացված R շառավղովչլիցքավորվածմետաղա-
կանգնդոլորտիկենտրոնից r հեռավորությանվրագտնվումէ q կետա-
յինլիցք: Ինչպիսի՞նկլինիգնդոլորտի  պոտենցիալը:
3.29. R=0.2մշառավղովբարակկիսաօղակըհավասարա-
չափլիցքավորվածէ   2 109 Կլ/մլիցքերիգծայինխտությամբ:
Գտնելկիսաօղակիկորությանկենտրոնումէլեկտրականդաշտիա)
լարվածությանմոդուլը, բ) պոտենցիալը:

- 69 -
 3.30. Բարակմետաղալարըճկվածէայնպես, որնրանտրվածէ
Rկորությանշառավիղունեցողաղեղիտեսք: Մետաղալարըհավա-
սարաչափլիցքավորվածէլիցքերի  գծայինխտությամբ:
Որոշելայդլիցքավորվածաղեղիէլեկտրականդաշտիա)
լարվածությանմոդուլը, բ) պոտենցիալը, դրակորությանկենտրոնում:
Մետաղալարիերկարությունըկազմումէ R շառավղովշրջա-
նագծիերկարության  մասը:
3.31. Գտնելէլեկտրականդաշտիպոտենցիալը 
լիցքերիմակերևութայինխտությամբհավասարաչափլիցքավորված R
շառավղովկիսասֆերայիկենտրոնում:
3.32. Գտնել R =
0.01մշառավղովլիցքավորվածհաղորդչիգնդիէլեկտրականդաշտի 
պոտնցիալընրակենտրոնից r = 0.1մհեռավորությանվրա :
Խնդիրըլուծել` ա)տրվածէլիցքերիմակերևութային   108
Կլ/մ2խտությունը, բ)տրվածէգնդի  o  300 Վպոտենցիալը:
3.33. Միևնույն` r = 2մմշառավղովև q = 10-10Կլլիցքով N=8
սնդիկիկաթիլներմիաձուլվումեն` կազմելովմիմեծկաթիլ:
Գտնելմեծկաթիլիպոտենցիալը:
3.34. R=0.06մշառավղովբարակօղակըլիցքավորվածէհա-
վասարաչափ   10 8 Կլ/մլիցքերիգծայինխտությամբ: Որոշելէլեկտ-
րականդաշտի` ա) լարվածությանմոդուլը, բ)
պոտենցիալըայնկետում, որնօղակիցգտնվումէմիևնույն` r  0.08
մհեռավորությանվրա:
3.35.Բարակհաղորդալարից R շառավղովօղակնունի q լիցք :
Գտնելէլեկտրականդաշտիլարվածությանմոդուլըօղակիառանցք-
իվրա` որպեսդրակենտրոնիցունեցած l հեռավորությանֆունկցիա:
Գտնելայդլարվածությանառավելագույնարժեքըևնրանհամա-
պատասխանող l հեռավորությունը:
3.36. Լիցքերիհամակարգըստեղծումէէլեկտրականդաշտ,
որիպոտենցիալնունի   a( x 2  y 2 )  bz 2 տեսքը, որտեղ a -նև b -

- 70 -
 
նդրականհաստատուններեն: Գտնելէլեկտրականդաշտի E լար-
վածությանվեկտորըևդրամոդուլը:
Ի՞նչտեսքունենայդդաշտիհամապոտենցիալմակերևույթները:

3.37. Գտնելէլեկտրականդաշտիլարվածության E վեկտորը,
  
եթեդրապոտենցիալնունի   a  r տեսքը, որտեղ a -նհաստա-

տունվեկտորէ, իսկ r -ը` դաշտիկետիշառավիղ-վեկտորը: Ինչպի-
սի՞նէայդդաշտը:
3.38.
Էլեկտրաստատիկդաշտիլարվածությունըտրվումէորպեսֆունկցիակ
   
ոորդինատներից E  x 2 i  y 2 j  zk բանաձևով :
Որոշելայդպիսիէլեկտրականդաշտըստեղծողլիցքերիծավալային 
խտությունը:
3.39.
Էլեկտրաստատիկդաշտիպոտենցիալըտարածությանորոշտիրույթո
ւմկախվածէմիայն x կոորդինատից   ax 3  b օրենքով, որտեղ a -
նև b -նդրականհաստատուններեն:
Որոշելայդդաշտըստեղծողլիցքերիծավալային  խտությունը:
3.40. Հավասարաչափլիցքավորվածանվերջմեծհարթութ-
2
յանմոտգտնվումէ q  10 9 Կլկետայինլիցք:
3
Էլեկտրականդաշտիուժագծերիուղղությաննկատմամբ   60o
անկյանտակ S=0.2մ-
ովլիցքըտեղափոխելիսէլեկտրականդաշտըկատարումէ A=1.9610-
6Ջաշխատանք:
Որոշելհարթությանվրալիցքերիմակերևութայինխտությունը:
3.41. R=1սմշառավղովերկարգլանըհավասարաչափլիցքավոր-
վածէ   10
5 Կլ
/մլիցքիգծայինխտությամբ: Ուժագծերիուղղու-
թյամբպրոտոնըտեղափոխվումէգլանիմակերևույթիցմինչևայնկետը,
որըգտնվումէմակերևույթից r (r  R) հեռավորությանվրա:
Որքանո՞վկփոխվիպրոտոնիկինետիկէներգիան:
- 71 -
 3.42. m=10-3կգզանգվածովև q=10-8Կլլիցքովգնդիկըտեղա-
փոխվումէ 1  600 Վպոտենցիալով 1 կետից  2  0 պոտենցիալով 2
կետը: Որոշելգնդիկիv1արագությունը 1 կետում, եթե2
կետումնրաարագությունըդառնումէv2=0,2մ/վ:
3.43.
Բարակկիսաօղակըհավասարաչափլիցքավորվածէ=133նԿլ/մլիցքեր
իգծայինխտությամբ: Որոշելէլեկտրականդաշտիաշխատանքը
q=6.7նԿլկետայինլիցքըկիսաօղակիկենտրոնիցանվեր-
ջությունտեղափոխելիս:
3.44.
Որոշելհավասարաչափլիցքավորվածօղակիլիցքերիգծայինխտությո
ւնը, եթե 8.8510-8Կլկետայինլիցքըօղակիկենտրո-
նիցանվերջությունտեղափոխելիսկատարվումէ 10-4Ջաշխատանք:
3.45. Էլեկտրականդաշտըստեղծվածէ R=1սմշառավիղունե-
ցողերկարգլանով, որըհավասարաչափլիցքավորվածէ=210-
8Կլ/մլիցքիգծայինխտությամբ:
Որոշելգլանիմակերևույթիցնրամիջինմասիմոտ, r1=0.5սմև
r2=2սմհեռավորություններիվրագտն-
վողկետերիպոտենցիալներիտարբերությունը:
3.46. m  4  105 կգզանգվածովև q  10 9
Կլդրականլիցքովգնդիկըշարժվումէ v0 արագությամբ:
Ինչպիսինպետքէլինիայդարագությունը,
4
որպեսզիգնդիկըկարողանամոտենալ q 2   10 9 Կ-
3
լանշարժդրականկետայինլիցքին rmin  6  10 2 մփոքրագույնհեռա-
վորությանվրա:
3.47. Ինչքանո՞վկփոխվիԵրկրիմակերևույթիմոտազատան-
կումկատարողգնդիկիարագացումը, եթենրանհաղորդվի q  4  108
Կլլիցք: Գնդիկիզանգվածը` m  5 10 3 կգէ,

- 72 -
իսկԵրկրիմակերևույթիմոտէլեկտրականդաշտիլարվածությունը`
E=100Վ/մէևուղղվածէդեպիԵրկրագնդիկենտրոնը:
3.48. Երկուէլեկտրոն, գտնվելովիրարիցշատմեծհեռավո-
րությանվրա, մոտենումենիրարսկզբնական v0=106մ/վհարաբերա-
կանարագությամբ: Որոշելայնամենափոքրհեռավորությունը,
որկարողենիրարմոտենալէլեկտրոնները:
3.49.
R1=6սմշառավղովգունդըլիցքավորվածէմինչև1=0.3կՎպոտենցիալը,
իսկ R2=4սմշառավղովգունդը` մինչև2=0.5կվպոտենցիալը:
Որոշելգնդերիպոտենցիալը` դրանքմետաղականհաղորդա-
լարովմիացնելուցհետո: Մետաղալարիէլեկտրաունակու-
թյուննանտեսել:
3.50.
Համակենտրոներկուհաղորդիչգնդոլորտներիներքինմակերևույթիվր
ա, որիշառավիղը R1է, գտնվումէդրական q1լիցք: Ինչպիսի՞
q2լիցքպետքէհաղորդելարտաքին R2շառավղովգնդոլորտին,
որպեսզիներքինգնդոլորտիպոտենցիալըհավասարլինիզրոյի:
3.51. R1=2սմևR2=6սմշառավիղներովերկումետաղականգնդե-
րըմիացվածենհաղորդալարով,
որիէլեկտրաունակությունըկարելիէանտեսել:
Գնդերինհաղորդվումէ q=1նԿլլիցք:
Գտնելգնդերիցյուրաքանչյուրիվրալիցքերիմակերևութայինխտությո
ւնը:
3.52. q լիցքըհավասարաչափբաշխվածէ R շառավղովգնդո-
լորտիմակերևույթիվրա: Որոշելէլեկտրականդաշտիլարվածությա-
նևպոտենցիալիկախումըգնդիկենտրոնիցեղած r հեռավորությունից:
Կառուցելդրանցգրա‎ֆիկները:
3.53. Երկուհավասարաչափլիցքավորվածբարակ R շառավ-
ղովօղակներիառանցքներըհամընկնումեն, իսկդրանցկենտրոն-
ներըգտնվումենիրարից a հեռավորությանվրա: Օղակներիլիցքերը

- 73 -
 q և  q են: Որոշելօղակներիկենտրոններիմիջևպոտեն-
ցիալներիտարբերությունը:
3.54. Էլեկտրոնը vo  9  106 մ/վարագությամբմտնումէհորիզո-
նականդասավորվածհարթկոնդեսատորիմեջ`
շրջադիրներինզուգահեռուղղությամբ:
Կոնդենսատորիշրջադիրներիմիջևլարումը` U=100Վէ,
հեռավորությունը` d=1սմ: Որոշելկոնդենսատորումէլեկտրոնիլրիվ,
տանգեցիալևնորմալարագացումներըշարժմանառաջին t=10-8վանց:
Էլեկտրոնիծանրությանուժնանտեսել:
3.55. Որոշել q=210-8Կլկետայինլիցքիվրաազդողուժը,
երբայնգտնվումէp=310-12 Կլմէլեկտրականմոմենտովկետայինդիպոլի(
l  r ) էլեկտրականդաշտում, դիպոլիառանցքինուղղահայացուղղ-
ությամբ` r=0.03մհեռավորությանվրա:
3.56. Ի՞նչէլեկտրականմոմենտունիայնկետայինդիպոլը, որ-
իէլեկտրականդաշտում, նրաառանցքիուղղությամբ` r=3սմհեռա-
-6
վորությանվրագտնվող q=310 Կլկետայինլիցքնօժտվածէ 610-
6Ջպոտենցիալէներգիայով:
3.57. Ի՞նչաշխատանքպետքէկատարել,
որպեսզի𝑃 էլեկտ-

րականմոմենտունեցողդիպոլըարտաքինէլեկտրականդաշտի E
լարվածությանվեկտորիուղղությամբկողմնորոշումիցշրջվիդրանհա
կառակուղղությամբ:
3.58. Գտնելիրարից l  108
մհեռավորությանվրագտնվողջրիերկումոլեկուլներիփոխազդեցությ
անուժը, եթեդրանցէլեկտրա-
կանմոմենտներըկողմնորոշվածենմիևնույնուղղիերկայնքով:
Յուրաքանչյուրմոլեկուլիէլեկտրականմոմենտը` p  0.62  1029 Կլմ:
3.59. Լիցքերի 
ծավալայինխտությամբհավասարաչափլիցքավորվածգնդիներսումկ
աս‎ֆերիկխոռոչ: Խոռոչիկենտրոնըգնդիկենտրոնիցգտնվումէ 

հեռավորությանվրա: Գտնելխոռոչիներսումէլեկտրականդաշտի E

- 74 -
լարվածությունը`
ընդունելովգնդիդիէլեկտրականթափանցելիությունըհավասարմեկի
(   1 ):
3.60. R
շառավղովգունդըհավասարաչափլիցքավորվածէլիցքերի 
ծավալայինխտությամբ: Ընդունելովգնդիդիէլեկտրա-
կանթափանցելիությունը`   1 -ի, որոշել.ա)
էլեկտրականդաշտիլարվածությանկախումըգնդիկենտրոնիցեղած r
հեռավորությունից, բ) պոտենցիալըգնդիկենտրոնում, գ)
պոտենցիալիկախումըգնդիկենտրոնիցեղած r հեռավորությունից:
3.61.
դիէլեկտրականթափանցելիությունունեցողիզոտրոպդիէլեկտրիկիի

նչ-որկետումշեղմանվեկտորը D է: Ինչի՞էհավասարբևեռացման P
վեկտորնայդկետում:
3.62. R=10սմշառավղովհաղորդիչգնդինհաղորդելենq=510–
5Կլլիցք, որիցհետոգնդիմակերևույթըպատելեն=2 դիէլեկտրիկթա-

փանցելիությամբհամասեռիզոտրոպդիէլեկտրիկիշերտով:
Որոշելդիէլեկտրիկշերտիներքինմակերևույթիվրամա-
կածվածլիցքերիլրիվքանակը:
3.63.
Կիսատարածությունըզբաղեցնողթափանցելիությամբհամասեռիզո
տրոպդիէլեկտրիկիհարթմակերևույթիցհեռա-
վորությանվրավակուումումգտնվումէ q կետայինլիցքը:
Որոշելդիէլեկտրիկիմակերևույթիորևէ O
կետումմակածվածկապվածլից-
քերիմակերևութայինխտությունըորպես q կետայինլիցքիցմինչև O
կետըեղած r հեռավորությանֆունկցիա:
3.64. Դիէլեկտրիկից (=7) պատրաստված R =10սմշա-
ռավղովևլիցքի=100նԿլ/մ3ծավալայինխտությամբհավասարա-
չափլիցքավորվածգնդումառկաէ R0=5սմշառավղովխոռոչ,
որիկենտրոնըհամ-
ընկնումէգնդիկենտրոնիհետ:Որոշելէլեկտրականդաշտիլար-
- 75 -
վածությունըգնդիկենտրոնից
r=6սմհեռավորությանվրագտնվողկետում:
3.65. Դիէլեկտրիկիցպատրաստված R
7
=12սմշառավղովևլիցքերի   5  10
Կլ/մ3ծավալայինխտությամբհավասարաչափլից-
քավորվածգնդումառկաէ R0 =4սմշառավղովխոռոչ, որիկենտ-
րոնըհամընկնումէգնդիկենտրոնիհետ : Որոշելէլեկտրականդաշտ-
իինդուկցիանևլարվածությունըգնդիկենտրոնից r =16սմհեռավո-
րությանվրագտնվողկետում:
3.66. Դիէլեկտրիկից (=7) պատրաստված
R=4սմշառավղովանվերջերկարգլանըհավասարաչափլիցքավորված
է=10-8Կլ/մ3լիցքերիծավալայինխտությանլիցքով:
Որոշելէլեկտրականդաշտիլարվածությունըգլանիառանցքից
r=3սմհեռավորությանվրագտնվողկետում:
3.67. Դիէլեկտրիկիցպատրաստված
R=2սմշառավղովանվերջգլանըհավասարաչափլիցքավորվածէ=10-
8Կլ/մ3լիցքերիծավալայինխտությամբ: Որոշելգլանիառանցքից r
=3սմհեռավո-
րությանվրագտնվողկետումէլեկտրականդաշտիինդուկցիանևլարվ
ածությունը:
3.68. թափանցելիությամբհամասեռիզոտրոպդիէլեկտրիկի-

ցպատրաստվածերկարկլորհատույթովգլանըտեղադրվածէ E0
լարվածությամբհամասեռէլեկտրականդաշտում: Գլանիառանց-

քնուղղահայացէ E0 վեկտորին: Որոշելէլեկտրականդաշտիլարվածու-
թյունըգլանիներսումևդիէլեկտրիկիբևեռացմանվեկտորիմոդուլը:
3.69. Գլանայինկոնդեսատորիներքինշրջադիրիշառավիղը R1է,
իսկարտաքինշրջադիրինը` R2: Էլեկտրականդաշտիլարվածու-
թյանսահմանայինարժեքը, որիդեպքումտեղիէունենումդի-
էլեկտրիկիծակումը, Eo է: Ինչպի՞սինվազագույնլարմանդեպ-
քումկոնդենսատորըկծակվի(շարքիցդուրսկգա):
3.70. Դիէլեկտրիկիցպատրաստված d=4սմհաստությամբանվե-
րջմեծչափերովթիթեղըհավասարաչափլիցքավորվածէ=10-
- 76 -
6Կլ/մ3ծավալայինխտությամբլիցքով: Թիթեղիդիէլեկտրիկթափանցել-
իությունը` =7 է: Որոշելէլեկտրականդաշտիինդուկցիանևլարվա-
ծությունըթիթեղիներսում` նրակենտրոնից x
=0.5սմհեռավորությամվրագտնվողկետում:
3.71. Eo  100 Վ/մլարվածությամբհամասեռէլեկտրականդաշ-
տումտեղադրվածէ   2 դիէլեկտրիկականթափանցելիությունունե-
ցողհամասեռևիզոտրոպդիէլեկտրիկիցպատրաստածանվերջերկա-

րհարթզուգահեռթիթեղ: Թիթեղըտեղադրվածէ E o -ինուղղահայաց:
Գտնել.ա) թիթեղիներսումէլեկտրականդաշտի E լարվածությունըև D

էլեկտրականշեղումը(ինդուկցիան), բ) դիէլեկտրիկի P
բևեռացմանվեկտորիմոդուլը, գ) կապվածլիցքերի   մակերևու-
թայինխտությունը:
3.72. ԿոնդենսատորըբաղկացածէS
մակերեսունեցողերեքալյումինենրբաթիթեղներից,
որոնքիրարիցբաժանվածենd
Նկ. 3.3
հաստությամբդիէլեկտրիկշերտերով: Եզ-
րայինթիթեղներըմիացվածենիրար (նկ. 3.3): Որոշելայդ-
պիսիկենդենսատորիէլեկտրաունակությունը:
3.73. Գտնելմիատեսակկոնդեն- C
սատորներիցկազմվածհա-
A B
մակարգիէլեկտրաունակությունը A և B C C C

կետերիմիջև (նկ. 3.4-ը): C

3.74. Նկ. 3.4

Գտնելմիևնույնկրկնվողօղակ- C C C
ներիցկազմվածանվերջշղթայի
A
CABէլեկտրաունակությունը, եթեյու- C C C
րաքանչյուրօղակբաղկա-
B
ցածէերկումիևնույն C ունակությ- ÜÏ.
Նկ.3.5
3.5
ամբկոնդենսատորներից(նկ.3.5-ը):

- 77 -
 3.75. R շառավղովերկումիատեսակմետաղականգնդերգտնվումեն
 թափանցելիությանհամասեռդիԷլեկտրիկիմեջ: Գնդերիկենտրոն-
ներիմիջևհեռավորությունը` b-ն, շատանգամմեծէգնդերիշառա-
վղից(b >> R): Գտնելայդհամակարգիփոխադարձէլեկտրաունա-
կությունը:
3.76. Հարթկոնդենսատորիշրջադիրներիմիջևլարումը
U=200Վէ: Շրջադիրներիմակերեսը` S=100սմ2է, դրանցմիջևհեռա-
վորությունը` x=1մմ: Շրջադիրներիմիջևտարածքըլցվածէպարա-
‎ֆինով, որիթափանցելիությունը`   2 է: Որոշելշրջադիր-
ներիմիջևգործողձգողությանուժը:
3.77. Երկուկոնդենսատորներլիցքավորվածենմինչև U1=0.3կՎև
U2=0.1կՎլարումը: Երբդրանքմիացրինմիմյանցզուգահեռ,
նրանցշրջադիրներիմիչևլարումըդարձավ U=250Վ: Որո-
շելկոնդենսատորներիէլեկտրաունակություններիհարաբերությունը:
3.78. Հաջորդաբարմիացվածերկումիատեսակհարթօդա-
յինկոնդենսատորներըկազմումենմարտկոց, որըմիացվածէ
12ՎԷլՇՈՒ–ովհոսանքիաղբյուրին:
Որքանովկփոխվիլարումըկոնդենսատորներիցմեկիվրա,
եթեմյուսնընկղմվիտրանսֆորմատորայինյուղիմեջ (=2.2):
3.79. C1=5մկՖև
C2=8մկՖունակություններովհաջորդաբարմիացվածկոնդենսատորնե
րըմիացվումեն 30ՎԷլՇՈՒ-ովմարտկոցին:
Որոշելկոնդենսատորներիցյուրաքանչյուրիլիցքըևշրջադիր-
ներիմիջևպոտենցիալներիտարբերությունը:
3.80. Հարթկոնդենսատորիշրջադիրներինզուգահեռտեղադ-
րելեն a  8 մմ հաստությամբ մետաղյա թիթե: Որոշելայդպիսի
կոնդենսատորի էլեկտրաունակությունը, C1 C2
D
եթե շրջադիրներից յուրաքանչյուրի մակե- B
րեսը` S  100 սմ է, իսկ դրանց միջև եղած
2 A

հեռավորությունը` d  10 մմ: C3 E C4
U
- +
Նկ. 3.6
- 78 -
 3.81. Տրվածշղթայումորոշել. ա) յուրաքանչյուրկոնդենսատոր-
իվրալիցքը, բ) D և Eկետերիմիջևպոտենցիալներիտարբերությունը,
եթե C1  C 2  C3  C , իսկ C4  4C : A և B կետերիմիջևտրվածէ U
լարումը:
3.82. Գտնել A և B կետերիմիջևպոտենցիալներիտարբերու-
թյունը, եթեհոսանքիաղբյուրիԷԼՇՈւ-ն C1 C1 A
E է, իսկէլեկտրաունակություն-
C2 E C2
ներիհարաբերությունը`    2 (նկ.
C2
C1

3.7): ÜÏ. 3.7 B

Նկ. 3.7
3.83. Հարթհորիզոնականկոնդեսատորիթիթեղներիմիջև,
որոնքգտնվումենիրարից d=0.05մհեռավորությանվրա, կիրառվածէ
U=150Վլարում: Թիթեղներիցմեկինհպվումէ d1=0.003մհաստու-
թյամբհարթզուգահեռճենապակեթիթեղ,
որիդիէլեկտրիկականթափանցելիությունը`  2  6 է:
Գտնելէլեկտրականդաշտիլարվածությունըօդում ( 1  1)
ևճենապակումեջ:
3.84. Հարթկոնդենսատորիշրջադիրներիմիջևեղածտարած-
քումգտնվումէապակի, որիդիէլեկտրականթափանցելիությունը`
  6 է: Շրջադիրներիմիչևհեռավորությունը` d=4մմէ,
3
իսկդրանցմիջևլարումը` U=1,210 Վ: Գտնել.ա) էլեկտրականդաշտի
E լարվածությունըապակումեջ, բ) շրջադիրներիվրաազատլիցքերի
 մակերևութայինխտությունը, գ) ապակումակերևույթիվրակապ-
վածլիցքերի  ' մակերևութայինխտությունը:
3.85. Հարթկոնդենսատորիշրջադիրներիմիջևեղածտարա-
ծությունըսկզբումլցվածէրօդով, ևէլեկտրականդաշտիլարվա-
ծությունընրանումհավասարէր Eo -ի: Այնուհետևշրջադիրներիմիջ-
ևեղածտարածքիկեսը, ինչպեսցույցէտրվածնկ.3.8-ում,
լցնումենհամասեռ, իզոտրոպթափանցելիությունունեցողդիէլեկտ-
- 79 -
  
րիկով: Գտնելէլեկտրականդաշտի E լարվածությանև D
ինդուկցիայիվեկտորներիմոդուլներըշրջա-
դիրներիմիջևեղածտարածքիերկումասե-
1
րում, եթեդիէլեկտրիկըլցնելուդեպքում` ա)
լարումըշրջադիրներիմիջևչիփոխվում, բ)  2

շրջադիրներիվրագտնվողլից-
Նկ. 3.8
քերըմնումենանփոփոխ:
3.86. Մինչև U=600Վպոտենցիալ-
ներիտարբերությունըլիցքավորվածհարթկոնդենսա-
տորիամբողջտարածքըթիթեղներինզուգահեռտեղադրվածեներկուդ
իէլեկտրիկշերտեր d1  7 մմհաստությամբապակի  1  7 և d 2  3
մմհաստությամբէբոնիտ  2  3 : Կոնդենսատորիյուրաքանչյուրթի-
թեղիմակերեսը` S  200 սմ2: Գտնել.ա) կոնդենսատորի C էլեկտրա-
ունակությունը, բ) էլեկտրականդաշտի D շեղմանև E լարվա-
ծությունըյուրաքանչյուրշերտում, գ) լարումըյուրաքանչյուրշերտում:
3.87. Հոսանքիաղբյուրինմիացվածհարթօդայինկոնդենսա-
տորիներսումդաշտիլարվածությունը Eo է:
2 1
Այնուհետևշրջադիր-
ներիմիջևտարածքիկեսըլցնումեն  դիէլեկտ- 

րիկթափանցելիությամբհամասեռիզոտրոպդի-
էլեկտրիկով, ինչպեսցույցէտրվածնկ. 3.9-ու-
 Նկ. 3.9
մ:Գտնելէլեկտրականդաշտի E լարվածությունըև

D ինդուկցիայիվեկտորիմոդուլներըտարածքիյուրաքանչյուրկեսում,
եթեդիէլեկտրիկըլցնելիս` ա) շրջադիրներիմիչևլարումըչիփոխվում,
բ) լիցքըշրջադիրներիվրամնումէանփոփոխ (անջատվածէհա-
սանքիաղբյուրից):
3.88. Գնդայինկոնդենսատորիներքինգնդոլորտիշառավիղը
R1  10 սմէ, իսկարտաքինգնդոլորտինը` R2  10.2 սմ: Գնդերիմիջ-
ևընկածտարածությունըլցվածէպարա‎ֆինով, որիդիէլեկտրա-
կանթափանցելիությունը`   2 է: Ներքինգնդոլորտինհաղորդելեն

- 80 -
q  5 10 6 Կլլիցք: Որոշելգնդոլորտերիմիջևպոտենցիալներիտարբե-
րությունը:
Որոշել   16.7 106 Կլ/մ2լիցքերիմակերևութայինխտու-
3.89.
թյամբհավասարաչափլիցքավորվածանվերջմեծհարթութ-
յանմոտգտնվողկետումէլեկտրականդաշտիէներգիայիխտությունը,
եթեհարթությանըշրջապատողմիջավայրիդիէլեկտրիկականթա-
փանցելիությունը`   2 :
3.90. Կերոսինիմեջընկղմվածհաղորդչիցգունդըլիցքավորվածէ
  11.3 10 6 Կլ/մ2 լիցքիմակերևութայինխտությամբևունի
3
  4.5 10 Վպոտենցիալ: Կերոսինիդիէլեկտրիկականթափանցե-
լիությունը`   2 է: Գտնելգնդի.ա) R շառավիղը, բ) q լիցքը, գ) C էլե-
կտրաունակությունը, դ) գնդի W էներգիան:
3.91. Որոշել R=1սմշառավղով=16,7 10-6Կլ/մ2լիցքերիմա-
կերևութայինխտությամբլիցքավորվածգնդիկիէլեկտրականդաշտ-
իէներգիայիխտությունընրամակերևույթից=2սմհեռավորությանվր
ա, եթեգունդըշրջապատողմիջավայրիդիէլեկտրականթափանցե-
լիությունը`=2:
3.92. Համակարգըկազմվածէ R1և R2շառավիղներովհա-
մակենտրոնմետաղականգնդոլորտներից, որոնցվրական q1և
q2լիցքեր: Որոշելյուրաքանչյուրգնդոլորտիսեփականէներգիանևհա-
մակարգիլրիվէլեկտրականէներգիան:
3.93. q  10 10 Կլլիցքըհավասարաչափբաշխվածէ R  1
սմշառավղովգնդիծավալով: Ընդունելովգնդիներսումևդրսումդի-
էլեկտրիկականթափանցելիությունըհավասարմեկի, գտնել. ա) գնդ-
իսեփականէլեկտրականդաշտիէներգիան, բ) գնդիներսումպա-
րունակվողէներգիան, գ) գունդըշրջապատողտարածությանմե-
ջպարունակվողէներգիան:
3.94. Հավասարաչափլիցքավորվածանվերջերկարուղիղլար-
իէլեկտրականդաշտիէներգիայիխտությունըլարից r=4սմհեռավորու-

- 81 -
թյանվրա` w=510-2 æ է:Գտնելլարիվրալիցքերիգծայինխտությունը:
Ù3
3.95.
Ինչպի՞սիէներգիաէանջատվումհարթկոնդենսատորիլիցքաթափման
ժամանակ, եթենրաշրջադիրներիմրջևլարումը` U=15103Վէ,
նրանցմիջևեղածհեռավորությունը` d=1մմ, իսկյուրա-
քանչյուրթիթեղիմակերեսը` S=300սմ2: Շրջադիրներիմիջևտեղադր-
վածդիէլեկտրիկիթափանցելիությունը`   6 :
3.96. C1  1 մկ‎Ֆունակությամբկոնդենսատորը, որընախա-
պեսլիցքավորելէինմինչև U1  300 Վլարում,
զուգահեռմիացրինչլիցքավորված C2  2
մկՖունակությամբկոնդենսատորին:
Գտնելայդհամակարգիէլեկտրականէներգիայիաճըլիցքերիվերաբա-
շխումիցհետո: Բացատրելստացվածարդյունքները:
3.97. Կոնդենսատորըլիցքավորումենմինչև U
լարումըևանջատումհոսանքիաղբյուրից:
Կոնդենսատորիներսում`շրջադիրներինզուգահեռ,
գտնվումէմետաղեթիթեղ,
որիհաստությունըկազմումէշրջադիրներիհեռավորությանմասը:
Կոնդենսատորիունակությունըթիթեղիբացակայությանդեպքում C է:
Ի՞նչաշխա-
տանքպետքէկատարելթիթեղըկոնդենսատորիցդանդաղորենհանելո
ւհամար:
3.98. Oդայինհարթկոնդենսատորիշրջադիրներիցյուրաքանչ-
յուրիմակերեսը S է: Ի՞նչաշխատանքէանհրաժեշտկատարել,
որպեսզիշրջադիրներիմիջևեղածհեռավորությունըդանդաղո-
րենմեծացնենք x1 մեծությունիցմինչև x2 մեծությունը, եթեայդդեպ-
քումպահպանենքհաստատուն. ա) կոնդենսատորի q լիցքը, բ)
կոնդենսատորիվրա եղած U լարումը:

3.2.Էլեկտրականհոսանք
 Հոսանքիուժ: Հաղորդչիդիմադրություն.
- 82 -
 dq   l
I ; I   jdS ; R    dl ,
dt 0
S

որտեղ j –նհոսանքիխտություննէ,  -ն`
հաղորդչիտեսակարարդիմադրությունը:
 Հոսանքիխտությունըմետաղում`
 
j  nqu ,

որտեղ n -ըազատէլեկտրոններիկոնցենտրացիանէ, u -ն՝ուղղորդ-
վածշարժմանմիջինարագությունը:
 Օհմիօրենքըշղթայիանհամասեռտեղամասիհամարինտեգ-
րալևդի‎ֆերենցիալտեսքերով`

U12 1 -2  E 12   
I  ; j   ( E  E ') ,
R R

որտեղ E 12 -ըտեղամասումգործողԷլՇու-նէ,  -ննյութիտեսակա-


րարէլեկտրահաղորդականություննէ, E ' -ն`
կողմնակիուժերիդաշտիլարվածությունը, U12 -
ըլարմանանկումնէտվյալտեղամասում, իսկ R-ը`
տեղամասիդիմադրությանևհոսանքիաղբյուրիներքինդիմադրության
գումարը:
 Հոսանքիաշխատանքըևհզորությունը,Ջոուլ-Լենցիօրենքը`

U2 U2
, Q  I Rt :
2
A  IUt  I 2Rt  t , P  IU  I 2 R 
R R

 Կիրխհոֆիօրենքներըճյուղավորվածշղթայիհամար`
n

I
n m

i 1
i  0;  I R  E :
i 1
i i
k 1
k

 Օհմիօրենքըփակշղթայիհամար`

- 83 -
 E
I  ,
R r
որտեղ R -ըարտաքինդիմադրություննէ, r -ը`
հոսանքիաղբյուրիներքինդիմադրությունը, E -ն`
հոսանքիաղբյուրիԷլՇուն:
 Շղթայումանջատվածլրիվհզորությունը`

𝑃 = ℇ𝐼:
3.99. Հաղորդչովհոսանքիուժըժամանակիընթացքումփո-
փոխվումէ I  4  2t օրենքով, որտեղ I -նարտահայտվումէամպերով,
իսկ t -ն` վայրկյաններով: Ի՞նչքանակության q
լիցքէանցնումհաղորդչիլայնականհատույթով. t1  2 վրկ-իցմինչև
t 2  6 վրկ-իընթացքում:
3.100. Որոշելայն q լիցքը, որըկանցնի R  3 (Օմ) դիմադրությա-
մբհաղորդչով, երբ t  20 վրկ-իընթացքումլարումը հաղորդչի
ծայրերինհավասարաչափաճումէ U o  2 Վ-իցմինչև U  4 Վ:
3.101. Որոշել   10
մերկարությամբերկաթեհաղորդչումհոսանքիխտությունը,
եթեծայրերինկիրառվածէ U  6 Վլարում: Երկաթի տեսակարար
−8
դիմադրությունը՝ 𝜌 = 9,9 ∙ 10 Օմմ :
3.102. S  1 մմ2լայնականհատույթունեցողպղնձեհաղորդա-
լարովանցնումէ I  1 Աուժիհոսանք: Որոշելայդպիսիհաղորդալա-
րումազատէլեկտրոններիկարգավորվածշարժմանմիջինարա-
գությունը, ենթադրելով, որպղնձիյուրաքանչյուրատոմից պոկվել
էմեկազատէլեկտրոն: Պղինձիխտությունը`  o  8.9 10 3 կգ/մ3է,
մոլայինզանգվածը`   63.5  10 3 կգ/մոլ:
3.103. Որոշել S=1,2սմ2հատույթիմակերեսունեցողհաղոր-
դիչովանցնողհոսանքի j խտությունը, եթե t=0,4 վ-իընթացքումլայ-
նականհատույթովանցնումեն N  6 1018 թվովէլեկտրոններ:
3.104. Որոշել S  3,3  ÙÙ2 հատույթիմակերեսունեցողերկաթյ-
ահաղորդալարովէլեկտրականդաշտիլարվածությունը,
- 84 -
եթենրանովանցնողհոսանքիուժը` I=1Աէ:
Երկաթիտեսակարարդիմադրությունը` 
8
 9.9  10 (Օմմ)է:
3.105. S  0.3 մմ2լայնականհատույթունեցողպղնձեհաղորդ-
ալարովանցնումէ I  0.3 Աուժիհոսանք:
Որոշելհաղորդալարումէլեկտրականդաշտիկողմիցառանձինազատ
էլեկտրոնիվրաազդողուժը: Պղնձի տեսակարար դիմադրությունը
𝜌 = 1,7 ∙ 10−8 Օմմ :
3.106. Էլեկտրականհասանքիխտությունըալյումինեհաղորդա-

լարում` j  5 Ա/սմ2: Որոշելհաղորդալարումէլեկտրականդաշտի E
լարվածությունըև տեսակարար ջերմայինհզորությունը, եթեալյու-
մինիտեսակարարդիմադրությունը`   28  10 9 Օմ.մ:
3.107. Ի՞նչ քանակությամբ ջերմաքանակկանջատվի R դի-
մադրությանվրա, երբնրանով t 0
ժամանակամիջոցիընթացքումանցնումէ q լիցք,
երբհոսանքիուժըայդժամանակամիջոցումհավա-
սարաչափնվազումէմինչևզրոարժեքը:
3.108. Ի՞նչ մեծությամբ և ինչպե՞ս պետք է միացնել լրացուցիչ
դիմադրությունը R1=15 Օմ դիմադրությանը, որպեսզի ստացվի R=10
(Օմ) դիմադրությամբ ռեոստատ:
3.109. Որոշելմիևնույն R0դիմադրու- 5

թյունունեցողտարրերիցկազմվածշղթայի R
դիմադրությունը (նկ. 3.10): Միացնողլա-
րերիդիմադրություննանտեսել (R1= R2=
Նկ. 3.10
=R3=R4= R5=R0):
3.110.R0=32 (Oմ)դիմադրությունունե-
ցողհաղորդալարիցկազմվելէմի  երկարությանշրջանագծայինօղակ:
Շրջանագծիո՞րկետերումպետքէմիացնելերկուհաղորդալարերը,
որպեսզիստացվի R=6 (Օմ) դիմադրություն:
3.111. Որոշելնկ. 3.11-ումտրվա- R 2
2
O
ծշղթայիտեղամասի R1դի- 1
R1
մադրությամբանցնողհոսանքիուժը, եթե
R
- 85 - 3
3

Նկ. 3.11
R1=10(Օմ), R2=20(Օմ), R3=30(Օմ), իսկ 1,2,3 կետերիպոտենցիալները`
1  10 Վ, 2  6 Վ, 3  5 Վ:
3.112. Նկ.3.12.-ումպատկերվածէանվերջշղթա, որըկազմվածէ
R1  4 Օմև R2  3 Օմդիմա- A
R1 R1 R1

դրություններիցբաղկացածան-
R2 R2 R2
վերջթվովմիևնույնօղակներից:
Գտնելայդպիսիշղթայիդիմադ- B

րությունը A և B կետերիմիջև: Նկ. 3.12

ÜÏ.3.12.

3.113. Գտնելնկ.3.13-ումպա-
2r r
A r B
տկերվածսխեմայի A և B կե-
r 2r
տերիմիչև RABդիմադրությունը:
3.114. Հաշվել r1  8 մմև Նկ. 3.13
r2  12 մմհիմքերիշառավիղներունեցողև   20 սմբարձրությամբհա-
տածկոնիտեսքունեցողգրա-
‎ֆիտեհոծհաղորդչի Rդիմադրություն-

ը(նկ.3.14): Գրա‎ֆիտիտեսակարարդի- r1 R
r2
6
մադրությունը`   3.9  10 Օմմ:
3.115. Որոշելհիմքերի r և R Նկ. 3.14
շառավիղներովև  բարձրությամբհա-
տածկոնիձևունեցողպղնձեհոծհաղորդչովհասանքիուժը,
եթենրածայրերիմիջևլարումը U է

(նկ.3.15) :
r R R
3.116. Երկուշատբարակհամա-
սեռմետաղականգլաններիմիչևեղածտ U
R
արածությունըլցվածէհամա-
Նկ. 3.15
սեռթույլհաղորդականությամբմիջավա
յրով, որիտեսակարարդիմադրությունը`  է: Գլաններիերկարու-
թյունը  է, իսկշառավիղները` r և R (R>r):
Անտեսելովեզրայիներևույթները` գտնելայդմիջավայ-
րովանցնողհոսանքիուժը, եթեգլաններիմիջևլարումը U է:
3.117. aշառավղովկլորհատույթովերկարհաղորդիչըպատ-
- 86 -
րաստվածէայնպիսինյութից,
որիտեսակարարդիմադրությունըկախվածհաղորդչիառանցքիցեղած
r հեռավորությունիցփոխվումէr2օրենքով, որտեղ-
նհաստատունէ:
Որոշելհաղորդչումէլեկտրականդաշտիլարվածությանայնարժեքը,
որիդեպքումհոսանքընրանում I է:
3.118. Հարթկոնդենսատորիշրջադիրներիբացվածքիմեջլցվածէ
  1011 Օմմտեսակարարդիմադրությունունեցողապակի:
Կոնդենսատորիէլեկտաունակությունը` C  4  109 Ֆ: Գտնելկոնդեն-
սատորիլիցքիկորստովպայմանավորվածհոսանքիուժը,
եթեշրջադիրներինտրվածէ U  2  103 Վլարում: Ապակուդիէլեկտրի-
կականթափանցելիությունը`   6 :
3.119.Շղթայի A և B կետերիմիջևպահպանվումէ U  24
Վհաստատունլարում(նկ.3.16): C

Գտնելշղթայի CD R 1 R 2

A R R
հատվածովանցնողհոսան- 2
B
1

քիուղղությունըևուժիմեծությունը, եթե D

R1  1 Օմ, R2  2 Օմ: CD տեղա- Նկ. 3.16

մասիդիմադրությունըշատփոքրէ:
3.120. Միևնույն E  1.2 ՎԷլՇՈւ-ովև r  0.4 Օմներքինդիմադ-
րությամբհոսանքիաղբյուրներըմիացվածեննկար 3.17-ում պատկեր-
ված երկուձևով: Որոշելհոսանքիուժըև A և B կետերիմիջևպո-
տենցիալներիտարբերությունըայդերկուդեպքում:

ℇ ℇ
A B A B
ℇ

ℇ ℇ
ա)բ)
Նկ. 3.17

- 87 -
 3.121. Նկ.3.18-ումպատկերվածհաստատունհոսանքիշղթա-
յումR1=20(Օմ), R2=40(Օմ), E1 =12Վ, E 2 =20Վ:Գտնելպոտենցիալ-
ներիտարբերությունը 1 և2 կետերիմիջև:Հոսանքիաղբյուր-
ներիներքինդիմադրություններըկարելիէանտեսել:
3.122. Նկ.3.19-ումպատկերվածհաստատունհոսանքիշղթա-
յումR1=30(Օմ), R2=20(Օմ), E1 =4Վ, E 2 =6Վ: Գտնելպոտեն-
ցիալներիտարբերությունը 1 և2 կետերիմիջև:Հոսանքիաղբյուր-
ներիներքինդիմադրություններըկարելիէանտեսել:
3.123. Նկ.3.20-ումպատկերվածհաստատունհոսանքիշղթ-
այումR1=5Օմ, R2=8Օմ, R3=7Օմ, E1 =4Վ, E 2 =3Վ, E3 =12Վ:
Գտնելպոտենցիալներիտարբերությունը 1 և2 կետերիմիջև:Հո-
սանքիաղբյուրներիներքինդիմադրություններըկարելիէանտեսել:
R1
E1 R1
1 R1 R2
1
1 2
1 2
1 2 E1 E2 E3
R2 1 2
R2 R3
2
E2 2

Նկ.3.18 Նկ.3.19Նկ.3.20

3.124. Որոշել R
դիմադրությամբանցնողհոսանքիուղղությունըևմեծությունը, եթե
E1  1.5 Վ, E 2  3.7 Վ, R1  10 Օմ, R2  20 Օմ, R  5 Օմ:(նկ.3.21):
Հոսանքիաղբյուրներիներքինդիմադրություննանտեսել:
3.125. Նկ.3.22-
ումպատկերվածշղթայիհոսանքիաղբյուրիԷլՇՈւ-ներնեն` E1  1 Վ,
E 2  2.5 Վ,դիմադրությունները` R1  10 Օմ, R2  20 Օմ:
Աղբյուրներիներքինդիմադրություննանտեսել:
Որոշելկոնդնեսատորի A և B շրջադիրներիմիջև  A   B
պոտենցիալներիտարբերությունը:

- 88 -
 E1 R1

R2 E2
E1
1
R1 A B
E2
E1 R
R2

Նկ.3.21Նկ.3.22

3.126. C  2 մկՖունակությամբկոնդենսատորիշրջադիրնե-
րինհաղորդեցինտարանուն q  10 3 Կլլիցքեր: Այնուհետևշրջա-
դիրներըփակեցին R  5 10 Օմդիմադրությամբ:
6
Գտնել.ա) այդդի-
մադրությամբանցնողլիցքը   2 վ-ում, բ)
դիմադրությանվրաանջատվածջերմաքանակըայդնույնժամանակամ
իջոցում:
3.127.   12 Վ ԷԼՇՈւ
ունեցողհոսանքիաղբյուրունեցողշղթայումկարճմիացմանհոսանքիո
ւժը` Iկ=5Աէ: Ի՞նչպիսիառավե-
լագույնհզորությունկարողէանջատվելարտաքին R դիմադրու-
թյանվրա:
3.128.Որքա՞նէ   15Վ ԷԼՇՈւ ևr=0,3 (Օմ)ներքինդիմադրու-
թյունունեցողէլ. հոսանքիաղբյուրիՕԳԳՆ, եթեշղթայումհո-
սանքիուժը՝ I=2 Ա:

3.3. Հաստատունմագնիսականդաշտ
 dl երկարությամբհոսանքիտարրիստեղծածմագնիսակա-
նդաշտիինդուկցիան` Բիո-Սավար-Լապլասիօրենքը`

 o  I  dlr  o I dl sin 
dB  , dB  ,
4 r 3
4 r2
որտեղ  -նմիջավայրիմագնիսականթափանցելիություննէ, o -ն`
մագնիսականհաստատունը:
- 89 -
  
 Մագնիսականդաշտի B ինդուկցիայիև H
 
լարվածությանկապը` B  o H :
 Վերջավորերկարությամբհոսանքակիրհաղորդչիստեղ-
ծածմագնիսականդաշտիինդուկցիան
r0հեռավորությանվրագտնվողկետում՝

o I
B (cos 1 - cos  2 ) :
4 ro

 Անվերջերկարությամբ (շատերկար)
ուղիղհոսանքակիրհաղորդչիստեղծածմագնիսականդաշտիինդուկց
 0 I
իանհաղորդչից r 0 հեռավորությանվրագտնվողկետում` B  ;
2 r 0
 Մագնիսականդաշտիինդուկցիանշրջանայինհոսանքիկեն
տրոնում`
0 I
B ,
2R
որտեղ R -ըհոսանքակիրշրջանայինկոնտուրիշառավիղնէ:
 Մագնիսականդաշտիինդուկցիայիվեկտորիշրջապտույտ-
իթեորեմը (լրիվհոսանքիօրենքը) `

  n    
 Bdl   0  Ii ,
i 1
 Bdl   0  jds :
s

 Մագնիսականդաշտիինդուկցիան թորոիդիներսում`

R
B  0 nI ,
r
որտեղ R -ըթորոիդիշառավիղնէ, n-ը՝թորոիդիմիավորերկարու-
թյանվրագալարներիթիվը:
Անվերջերկարհոսանքակիրկոճի (սոլենոիդի) ներսումմագնի-
սականդաշտիինդուկցիան`

- 90 -
 B  0 nI ,

որտեղ n -ըկոճիմիավորերկարությանվրագալարներիթիվնէ:
 ‎Մագնիսականդաշտումհոսանքակիրհաղորդչի dl երկա-
րությամբտեղամասիվրաազդողԱմպերիուժը`
 
dF  I [dlB] , dF  IBdl sin  :

 Հոսանքակիրշրջանակիմագնիսականմոմենտըևմագնիսա-
կանդաշտումնրավրաազդողուժիմոմենտը`
    
pm  ISn ; M  [ pm B] ; M  pm B sin  ,

որտեղ n -ըշրջանակիհարթությանըտարվածդրականնորմալիմիա-
վորվեկտորնէ, S -ը` շրջանակիմակերեսը:
 Մագնիսականդաշտումշարժվողլիցքիվրաազդողուժը`
 
F  q v B  , F  q vB sin :

 Մագնիսականդաշտումտեղադրվածհոսանքակիրթիթեղ-
իլայնականհատույթիծայրերումառաջացածպոտենցիալներիտար-
բերությունը (Հոլլիէ‎‎ֆեկտը)`

I B
U H  1  2  ,
ned

որտեղ d -նհաղորդչիգծայինչափնէ B վեկտորիուղղությամբ, I -
նհոսանքիուժնէ, n -ըհոսանքակիրներիկոնցենտրացիանէ, e-
ն`դրանցլիցքը:
3.129. I1 I2
Նկարումպատկերվածեներկուուղղագիծան M1 A M2 B M3
սահմաներկարհոսանքակիրհաղորդալա-
Նկ. 3.23
րերիկտրվածքները:

- 91 -
 Հաղորդալարերիմիջև AB հեռավորությունը 10 սմէ,
նրանցովանցնողհոսանքիուժերը` I1=20 Ա, I2=30 Ա: Գտնել I1և
I2հոսանքներովստեղծվածմագնիսականդաշտի B ինդուկցիան M1,
M2, և M3կետերում, եթե M1A=2 սմ, AM2=4 սմ,BM3=3 սմ:
3.130. Երկուանվերջերկարուղղագիծհաղորդալարերխաչ-
վածենուղիղանկյանտակ: Հաղորդալարերովանցնումեն I1  100² և
I 2  50² ուժիհոսանքներ: Հաղորդալարերիհեռավորու-
թյունըմիմյանցից d  20ëÙ է: Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկ-
ցիայիմոդուլըհաղորդալարերըմիացնողընդհանուրուղղահա-
յացիմիջնակետում:
3.131. Նույնհարթությանմեջգտնվո- I1 I2 I3
ղիրարզուգահեռանվերջերկարերեքուղի-
A d B d C
ղհաղորդալարերգտնվումենմիմյանցից
d  5ëÙ հեռավորությանվրա (նկ.3.24): Նկ. 3.24
Առաջիներկուհաղորդալարերովանցնումենմիևնույնուղղություն-
նունեցող I1  I 2  I հոսանքներ, իսկերրորդով` հակառակուղղու-
թյամբ` I 3  2I : Հաղորդալարերըմիացնողընդհանուրուղղահայաց-
իվրամեջտեղիլարիցինչպիսի՞հեռավորությանվրաէմագնիսականդա
շտիինդուկցիանհավասարզրոյի:
3.132. Երկուզուգահեռանվերջերկարուղիղհաղորդալարե-
րովնույնուղղությամբանցնումեն I=60Ա ուժիհոսանքներ: Հաղորդա-
լարերիմիջևհեռավորությունը՝ d=10սմ :
Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկցիանայնկետում,
որնառաջինլարիցհեռացվածէr1=5սմ-ով, իսկերկրորդից՝r2 =12սմ-ով:
3.133. Երկուզուգահեռանվերջերկարուղիղհաղորդալա-
րերովանցնողհակադիրհոսանքիուժերնեն՝ I1=50Ա և I2=100Ա :
Հաղորդալարերիմիջևհեռավորությունը՝ d=20սմ : Որոշելմագ-
նիսականդաշտիինդուկցիանայնկետում, որնառաջինլարիցհեռաց-
վածէr1 = 5սմ-ով, իսկերկրորդից՝r2 =12սմ-ով:

- 92 -
 3.134. Հոսանքակիրշրջանայինգալարիկենտրոնումմագնի-
սականդաշտիինդուկցիան` B  6,28  10 4 Տլիսկգալարիշառավիղը`
R  0.1Ù : Որոշելգալարիմագնիսական PM մոմենտը:
3.135. R  4ëÙ շառավիղունեցողբարակշրջանաձևգալա-
րովանցնումէ I  1² ուժիհոսանք: Որոշելմագնիսականդաշտի B ին-
դուկցիան գալարիառանցքիվրայիայնկետում, որըգալարիկենտ-
րոնիցգտնվումէ a  3 ëÙ հեռավորությանվրա:
3.136. R  11ëÙ շառավիղունեցողշրջանաձևգալարիկենտ-
րոնումմագնիսականդաշտիինդուկցիան B0  8  10 5 Տլ:
Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկցիանգալարիառանցքիվրա,
նրահարթությունից x  10ëÙ հեռավորությանվրագտնվողկետում:
3.137. R  4ëÙ շառավիղունեցողերկուհամառանցքշրջանա-
յինգալարներտեղավորվածենզուգահեռհարթություններում, իրարից
a  5ëÙ հեռավորությանվրա: Գալարներովանցնումեն I1  I 2  4²

ուժիհոսանքներ: Գտնելմագնիսականդաշտիինդուկ-
ցիանգալարներիցմեկիկենտրոնում: Խնդիրըլուծելհետևյալդեպ-
քերիհամար.
ա) հոսանքերըգալարներումանցնումենմիևնույնուղղությամբ,
բ) հոսանքներնանցնումենհակառակուղղությամբ:
3.138.
Որոշելքառակուսուտեսքովհոսանքակիրկոնտուրիկենտրոնումմագ
նիսականդաշտիինդուկցիան, եթեքառակուսուկողմը` a  20ëÙ է,
իսկկոնտուրովանցնողհոսանքիուժը` I  50² :
3.139. Գտնելմագնիսականդաշտիինդուկցիանհոսանքա-
կիրուղղանկյունկոնտուրիկենտրոնում, եթենրաանկյունագիծը`
d  16ëÙ է, իսկանկյունագծերիմիջևկազմվածանկյունը՝ =300:
Հոսանքիուժըկոնտուրում` I  5² է:
3.140. Որոշել   0.6Ù երկարությամբուղիղհոսանքակիրհա-
ղորդալարիստեղծածմագնիսականդաշտի B ինդուկցիան հաղորդա-
լարիկենտրոնիցտարվածուղղահայացիվրագտնվողայնկետում,

- 93 -
որըհաղորդալարիկենտրոնիցգտնվումէ a  0.2Ù հեռավո-
րությանվրա: Հոսանքիուժըհաղորդալարում` I  30² է:
3.141. Բարակօղակաձևհաղորդալարովանցնումէէլեկտրա-
կանհոսանք: Չփոխելովհաղորդալարումհոսանքիուժը`
նրանտվեցինքառակուսուտեսք: I
Քանի՞անգամփոխ-
վեցմագնիսականդաշտիինդուկցիանկոնտուրիկե R2
նտրոնում: C
R1
3.142. Նկ. 3.25-ումպատկերվածհարթշրջա-
նակովանցնումէ I  1²
 ուժիհոսանք: Ուղ- Նկ. 3.25
ղագիծտեղամասերիմիջևանկյուննուղիղէ: Կորմա-
սերիշառավիղներնունենհետևյալարժեքները` R1  0.1Ù ,
R2  0.2Ù : Գտնելմագնիսականդաշտիինդուկցիան C կետում:
3.143. Որոշելմագնիսականդաշտիին- I
դուկցիան O կետում, եթեհաղորդալարը, R I
O
որովանցնումէ I ուժիհոսանք, ունինկ. 3.26- I
ումտրվածտեսքը:
Նկ. 3.26
Հաղորդալարիկորացվածմա-
սիկորությանշառավիղը R է, իսկնրաուղիղտեղամասերըեն-
թադրվումէ՝անվերջերկար:

3.144. Նկ. 3.27-ումպատկերվածփակկոն-

տուրիտեսքունեցողբարակհաղորդալարովհո-
սումէI=5Ահոսանք: Շրջանագծիաղեղիտեսքունե- I R
O
ցողտեղամասիշառավիղը` R=12սմէ,
իսկկոնտուրիուղղագիծտեղա-
2
մասիվրահենվածկենտրոնականանկյունը` 29- Նկ. 3.27
0:Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկցիան O կետում:
3.145. Շատերկարուղիղհաղորդալարը, որովանցնումէ
I=5Ահոսանք, ծռվածէուղիղանկյանտակ:
Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկցիանայնկետում,

- 94 -
որըհաղորդալարիհարթությու-

նից=0,35մհեռավորությանվրաէևգտնվումէծռվածքիկետովանց-
նողհաղորդալարիհարթությանըտարվածուղղահայացիվրա:
3.146. Շատերկարհաղորդիչը, որովանցնումէ I=5Ահոսանք,
ունինկ. 3.28-ումպատկերվածտեսք: z
Հաղորդչիկորագիծտեղամասիաղեղիշառավիղը`
R
R=0,1մէ, իսկուղիղտեղամասերըշատերկարեն: O
Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկցիան O
x
կետում:
Նկ. 3.28
3.147. R=15 սմշառավղովհոսանքակիրշրջ-
ա-
նակըտեղադրվածէանվերջերկարուղիղհոսանքակիրլարինկատմամ
բայնպես, որշրջանակիհարթությունըզուգահեռէլարին:
Լարովանցնողհոսնաքիուժը I1=1Աէ, իսկշրջանա-
կովանցնողհոսանքիուժը` I2=5Ա: Շրջանակիկենտրոնիհեռավոր-
ությունըլարից d=20 սմէ: Որոշելշրջանակիկենտրոնումմագնի-
սականդաշտիինդուկցիան:
3.148. Շատերկարկոճիփաթույթըպատրաստվածէ d  0.8ÙÙ
տրամագիծունեցողմետաղալարից: Գալարներըկիպհպվումենիրար:
Ինչի՞էհավասարմագնիսականդաշտի B ինդուկցիանկոճիներսում
I  1²
 հոսանքիուժիդեպքում:
3.149. S  1ÙÙ 2 լայնականհատույթիմակերեսովպղնձեհաղոր-
դալարիցպատրաստվածօղակով I  20²
ուժիհոսանքնօղակիկենտրոնումստեղծումէմագնիսականդաշտ,
որիինդուկցիան՝ B  2,2  10 4 Տլ: Ինչպիսի՞ U
պոտենցիալներիտարբերությունէկիրառ-
վածօղակըկազմողհաղորդալարիծայրերին: Պղնձիտեսակարա-
րդիմադրությունը՝  17  10 Օմմ :
9

3.150.
Pm=1,5Ամ2մագնիսականմոմենտունեցողշրջանայինհոսանքիմագնիս

- 95 -
ականդաշտիինդուկցիաննրակենտրոնումB=18,810-5Տլէ: Որոշել. ա)
շրջանագծիշառավիղը, բ) շրջանայինհոսանքիուժը:
3.151. R շառավղովօղակովանցնումէէլեկտրականհոսանք:
Օղակիառանցքիվրա,
նրակենտրոնիցd=1մհեռավորությանվրամագնիսականդաշտիինդու
կցիայիմոդուլը` B=10–8Տլէ: Որոշելհո-
սանքակիրօղակիմագնիսականմոմենտը` ընդունելով՝ R d:
3.152. Ուղիղհոսանքակիրհաղորդչովանցնումէնրալայնա-
կանհատույթովհավասարաչափբաշխված j  106 ² / Ù 2 խտութ-
յամբէլկտրականհոսանք: Հաղորդչիլայնականհատույթը R  4ÙÙ
շառավղովշրջանէ: Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկցիայիվեկ-
տորիմոդուլըհաղորդչիառանցքից r  5ÙÙ հեռավորությանվրա:
3.153. Ուղիղհոսանքակիրհաղորդչովանցնումէնրալայ-
նականհատույթովհավասարաչափբաշխված Û  106 ² / Ù 2 խտու-
թյամբէլեկտրականհոսանք: Հաղորդչիլայնականհատույթը R  4ÙÙ
շառավղովշրջանէ: Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկ-
ցիայիվեկտորիմոդուլըհաղորդչիառանցքից r  2ÙÙ հեռավորու-
թյանվրա:
3.154. Ուղիղանվերջերկարհաղորդալարովանցնումէ I  15²
ուժիհոսանք: Օգտվելովմագնիսականինդուկցիայիշրջապտույ-
տիթեորեմից` որոշելմագնիսականդաշտիինդուկցիայիվեկ-
տորիմոդուլըհաղորդալարից r  15ëÙ հեռավորությանվրագտնվ-
ողկետում:
3.155.Օգտագործելովինդուկցիայիվեկտորիշրջապտույտիթեո
րեմը` որոշելառանցմիջուկիթորոիդիառանցքիվրամագնիսա-
կանդաշտի B ինդուկցիանև H լարվածությունը, եթեայնպարունակումէ
N  300 գալար, ևհոսանքիուժըգալարներում` I  1²
 : Թո-
րոիդիարտաքինշառավիղը` R2  30ëÙ է, իսկներքինը` R1  20ëÙ :
3.156.Հոսանքակիրհաղորդիչըբարակապատ R  10ÙÙ շա-
ռավղովգլանէ, որիառանցքովանցնումէբարակհաղորդալար:
Գլանովևհաղորդալարովանցնողհոսանքիուժիարժեքներընույննեն`
- 96 -
I  12² , իսկուղղությունները` հակառակ: Որոշելմագնիսակա-
նդաշտիինդուկցիայիվեկտորիմոդուլըգլանիառանցքից r1  5ÙÙ և
r2  15ÙÙ հեռավորություններիվրագտնվողկետերում:
3.157. Կլոր, համասեռուղիղհաղորդչով, որիկտրվածքիշառա-

վիղը R է, անցնումէ j խտությամբհաստատունհոսանք: Որո-

շելայդհոսանքիմագնիսականդաշտի H լարվածությանվեկ-
տորնայնկետում, որիդիրքըհաղորդալարիառանցքինկատմամբորո-

շվումէ r շառավիղ-վեկտորով:
3.158. Հոսանքակիրհաղորդչովհոսումէնրալայնականհա-
տույթովհավասարաչափբաշխված 2.106Ա/մ2խտությամբէլեկտրա-
կանհոսանք: 5մմշառավիղունեցողշրջանայինկոնտուրովմագ-
նիսականդաշտիինդուկցիայիվեկտորիշրջապտույտը 510–5Տլ.մէ:
Կոնտուրըգտնվումէհաղորդչիներսում: Որոշելայնանկյունը,
որըկազմումէկոնտուրիհարթությունըհոսանքիուղղությանհետ :
3.159. Որոշելմագնիսականդաշտիին-
դուկցիայիվեկտորիշրջապտույտընկ.3.29- 2
I2 I1
ումպտկերված 1 և 2 փակկոնտուրներով,
1
եթեերկուուղիղերկարլարերովհոսումենհակ
Նկ. 3.29
առակուղղված I1=I2=2Ահոսանքներ:
3.160.
Ուղիղհոսանքակիրհաղորդչովհոսումէնրալայնականհատույթովհավ
ասարաչափբաշխվածէլեկտրականհոսանք: Հաղորդչ-
իլայնականհատույթը4մմշառավղովշրջանէ,
իսկմագնիսականդաշտիինդուկցիայիվեկ-
տորիմոդուլըհաղորդչիառանցքից 2մմհեռավորությանվրա B=2,510–3
Տլ: Որոշելէլեկտրականհոսանքիխտությունը:
3.161. Համասեռ, երկարուղիղ, կլորլայնականկտրվածքունե-
ցողհաղորդչիներսումգտնվումէկլորերկա
R2
րգլանաձևխոռոչ,
որիառանցքըզուգահեռէհաղորդալարիառ
R1

- 97 -

Նկ. 3.30
 
անցքինևվերջինիսնկատմամբշեղվածէ  հեռավորությամբ:

Հաղորդչիմիջովհոսումէ j խտությամբհաստատունհոսանք:
Որոշելմագնիսականդաշտիլարվածությանվեկտորըխոռոչիներսում:
3.162. Բարակ (մեկուսացված) հաղորդալարըկազմումէ
N  100 խիտկերպովդասավորվածգալարներովհարթպարույր,
որոնցովանցնումէ I  8  103 ² ուժիհոսանք (նկ.3.30): Ներքինևարտա-
քինգալարներիշառավիղներըհավասարեն` R1  50ÙÙ ,
R2  100ÙÙ : Որոշել.ա) պարույրիկենտրոնումմագ-
նիսականդաշտիինդուկցիան,բ) պարույրիմագնիսական pM
մոմենտըտվյալհոսանքիդեպքում:
3.163. Միկողմիցլիցքիմակերևութային  խտությամբհավա-
սարաչափլիցքավորված R շառավղովբարակոչհաղորդիչսկա-
վառակըպտտվումէիրառանցքիշուրջը  անկյունայինարագությամբ:
Որոշել.ա)
մագնիսականդաշտիինդուկցիանսկավառակիկենտրոնում, բ)
սկավառակիմագնիսականմոմենտը:
3.164.
Երկուփոխուղղահայացերկարուղիղհաղորդալարերգտնվումենիրա
րից d հեռավորությանվրա: Նրանցիցյուրաքանչյուրումհոսանքիուժը
I է: Որոշելհաղորդիչներիցմեկիմիավորերկա-
րությամբհատվածիվրաազդողԱմպերիուժիառավելագույնմե-
ծությունը:
3.165. Հոսանքակիրկոնտուրը R  10ëÙ շառավղովկիսաօղա-
կիձևունեցողհաղորդալարէ, որովանցնումէ I  10² հոսանք:
Կոնտուրըտեղադրվածէհամասեռմագնիսականդաշտում,
որիինդուկցիայիվեկտորնուղղահայացէկոնտուրիհարթությանը:
Որոշելհաղորդալարիվրամագնիսականդաշտիկողմիցազդողուժը,
եթեմագնիսականդաշտիինդուկցիայիվեկտորիմոդուլը`
B  5  102 îÉ :

- 98 -
 3.166. Հոսանքակիրկոնտուրըկազմվածէշրջանագծիաղեղ-
իձևունեցողբարակհաղորդալարից, որիերկարությունըկազմումէ
R  15ëÙ շառավղովշրջանագծիերկարությաներրորդմասը: Կոն-
3
տուրըգտնվումէ B  2  10 îÉ ինդուկցիայովհամասեռմագնիսա-
կանդաշտումայնպես,որինդուկցիայիվեկտորըուղղահայացէաղեղիհ
արթությանը: Որոշելմագնիսականդաշտիկողմիցհոսան-
քակիրկոնտուրիվրաազդողուժը, եթեհաղորդալարովանցնումէ
I  30² ուժիհոսանք:
3.167.
Քառակուսիհոսանքակիրշրջանակըևանվերջերկարուղիղհաղորդալ
արըգտնվումենմիևնույնհարթությանմեջայնպես,
որշրջանակիերկուկողմերըզուգահեռենհաղորդալարին: Շրջա-
նակովևհաղորդալարովանցնումենմիևնույն I  40² ուժիհոսանք-
ներ: Որոշելշրջանակիվրաազդողարդյունարարուժիմոդուլը,
եթեշրջանակիմոտակակողմիցմինչևլարնընկածհեռավորո-
ւթյունըհավասարէշրջանակիկողմին:
3.168.Որոշել հաղորդալարիմիավորերկարությանվրաազ-
դողուժիմեծությունըևուղղությունը O կետում, եթեհաղորդա-
լարովանցնումէ I  8² ուժիհոսանքևայնճկվածէայնպես,
ինչպեսցույցէտրված 3.31 նկարում. ա) կորությանշառավիղը`
R  10ëÙ , բ)
հեռավորությունըհաղորդալարիերկարզուգահեռտեղամասերիմիջև
`   20ëÙ :

I O 

O
ա) բ)
Նկ. 3.31

- 99 -
 3.169. Երեքիրարզուգահեռհոսանքակիրհաղորդիչներտե-
ղադրվածենայնպես,
որդրանցիցյուրաքանչյուրըմյուսերկուսիցհեռացվածէa=10սմ-ով:
Հաղորդալարերովհոսումեն I1, I2և I3հոսանքներ (I1=I2=I3=I=100Ա),
ընդորում, դրանցիցերկուսումհոսանքիուղղություններընույննեն,
երրորդում`հակառակը: Որոշելհա-
ղորդալարերիցյուրաքանչյուրիմիավորերկարությամբհատ-
վածիվրաազդողարդյունարարուժերը:
3.170.
Քառակուսիհոսանքակիրշրջանակըևանվերջերկարուղիղհաղորդալ
արըգտնվումենմիևնույնհարթությանմեջայնպես,
որշրջանակիերկուկողմերըզուգահեռենհաղորդալարին:
Շրջանակովևհաղորդալարովանցնումենմիևնույն
I=40Աուժիհոսանքներ:
Որոշելշրջանակիայնկողմերիցմեկիվրաազդողուժը,
որոնքուղղահայացենհաղորդալարին: Շրջանակիմոտակակող-
միցմինչևլարնընկածհեռավորությունըհավասարէշրջանակիկողմին:
3.171. l=0,5մերկարությունունեցողսոլենոիդը (երկարկոճը)
ունի N=1000 գալար: Որոշելսոլենոիդիներսումմագնիսականդաշտի
B ինդուկցիան, եթենրափաթույթներիդիմադրությունը` R=120 (Օմ) է,
իսկծայրերիմիջևլարումը` U=60Վէ:
3.172.Հորիզոնականուղղությամբդասավորվածերկար, ուղ-
2
իղհաղորդալարովանցնումէI1=10A ուժիհոսանք: d  1,5  10 մհեռա-
վո-
րությանվրաառաջինհաղորդալարիցներքևևդրանզուգահեռգտնվում
էալյումինեհաղորդալար, որովանցնումէնույնուղղությամբ I2=1,5A
ուժիհոսանք:
Ինչպիսի՞նպետքէլինիալյումինեհաղորդալարիլայնականհատույթի
մակերեսը, որպեսզի այնմագնի-
սականփոխազդեցությանշնորհիվմնաօդումկախված վիճակում:
Ալյումինիխտությունը`   2,7  103 կգ/մ3:

- 100 -
 3.173. Էլեկտրոնըշարժվումէշրջանագծով B  0.1îÉ ինդուկ-
ցիայովհամասեռմագնիսականդաշտում: Որոշելէլեկտրոնիշարժ-
մամբպայմանավորվածշրջանայինհոսանքիուժիմեծությունը:
3.174. Էլեկտրոնը, մտնելով B  0.2îÉ ինդուկցիայովհամասե-
ռմագնիսականդաշտ, սկսումէշարժվել R  5ëÙ
շառավղովշրջանագծով:
Որոշելէլեկտրոնիշարժմամբպայմանավորվածշրջա-
նայինհոսանքիմագնիսական PM մոմենտը:
3.175. Ջրածնիատոմումէլեկտրոնըշարժվումէմիջուկիշուր-
ջըորոշակի r շառավղովշրջանագծով:
Որոշելայդպիսիշրջանայինհոսանքինհամարժեք Pm
մագնիսականմոմենտիհարաբերությունըէլեկտրոնիուղեծրայինշար
ժման L իմպուլսիմոմենտին:
3.176. Էլեկտրոնը, որնարագացվելէ U  300ì պոտենցիալ-
ներիտարբերությամբէլեկտրականդաշտով, շարժվումէան-
վերջերկարուղիղհաղորդալարինզուգահեռ, նրանից a  4ÙÙ հեռա-
վորությամբ: Ի՞նչ ուժկազդիէլեկտրոնիվրահաղորդալարիմագնիսա-
կանդաշտիկողմից, երբնրանովանցնի I  5² ուժիհոսանք:
3.177. U  103 ì պոտենցիալներիտարբերությամբարագաց-
վածէլեկտրոնըշարժվումէհամասեռմագնիսականդաշտումինդուկ-

ցիայի B վեկտորինկատմամբ   300 անկյանտակ: Ինդուկցիա-
յիվեկտորիմոդուլը` B  29  103 îÉ : Որոշելէլեկտրոնիպարու-
րագծիշառավիղըևքայլը:
3.178. Պրոտոնը, անցնելովU  800ì պոտենցիալներիտար-
բերություն,
մտնումէիրարհետհամատեղվածփոխուղղահայցէլեկտրականևմագ
նիսականդաշտեր`
դրանցուղղություններինուղղահայացուղղությամբ:
Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկցիայիվեկտորիմոդուլը,
եթեէլեկտրոնիշարժմանհետագիծըուղիղգիծէ,

- 101 -
իսկէլեկտրականդաշտիլարվածությանվեկտորիմոդուլը`
E  5  103 ì / Ù :
3.179. Էլեկտրոնը v  106 Ù / í
արագությամբմտնումէիրարհետհամատեղվածմիևնույնուղղություն
նունեցողհամասեռէլեկտրականևմագնիսականդաշտեր`
նրանցընդհանուրուղղությաննուղղահայացուղղությամբ:
Էլեկտրականդաշտիլարվածությունը` E  600ì / Ù ,
մագնիսականդաշտիինդուկցիան` B  0.8  103 îÉ :
Որոշելէլեկտրոնիլրիվարագացմանմեծությունը:
3.180. Էլեկտրոնը v  106 Ù / í
արագությամբմտնումէիրարհետհամատեղվածմիևնույնուղղություն
նունեցողհամասեռէլեկտրականևմագնիսականդաշտեր`
նրանցընդհանուրուղղությաննուղղահայացուղղությամբ:
Էլեկտրականդաշտիլարվածությունը` E  600ì / Ù ,
3
մագնիսականդաշտիինդուկցիան` B  0.8 10 îÉ : Որո-
շելէլեկտրոնինորմալևլրիվարագացումներիհարաբերությունը:
3.181. Համասեռմագնիսականդաշտումշարժվողէլեկտ-
րոնիհետագիծըպարուրագիծէ, որիտրամագիծը` d  80ÙÙ , իսկքայ-
լը` h  200ÙÙ : Մագնիսականդաշտիինդուկցիան` B  5  103 îÉ
:Որոշելէլեկտրոնի v արագությունը:
3.182. Էլեկտրոնըմտնումէիրարհետհամատեղվածմիևնույ-
նուղղություննունեցողհամասեռէլեկտրականևմագնիսականդաշ-
տեր` շարժվելովնրանցընդհանուրուղղությաննուղղահայացուղղու-
թյամբ: Էլեկտրականդաշտիլարվածությունը` E  600ì / Ù , մագնի-
սականդաշտիինդուկցիան` B  0.8  103 îÉ : Էլեկտրականդաշտիեր-
կայնքովի՞նչհեռավորությամբկշեղվիէլեկտրոնըպտտականշարժ-
մանառաջինպարբերությանընթացքում:
3.183. U  500ì պոտենցիալներիտարբերությամբարագաց-
վածպրոտոնըմտնումէ B  0.51îÉ

ինդուկցիայովհամասեռմագնի- B

V 
- 102 -
d

Նկ. 3.32
սականդաշտ: Դաշտիտիրույթիհաստությունը` d  10 սմէ (նկ.3.32):
Որոշելպրոտոնիշեղմանանկյունըշարժմանսկզբնա-
կանուղղությունից:
3.184. Հոլիէֆեկտըչափելիսպարզվեց,
որմագնիսականդաշտիինդուկցիայի B  1 Տլևհոսանքիխտության
j  200 Ա/-
մ2արժեքներիդեպքումպղնձեհաղորդալարումլայնականէլեկտրա-
կանդաշտիլարվածությունը` E  5  106 Վ/սմէ: Գտնելհաղորդա-
կանությանէլեկտրոններիկոնցենտրացիան:
3.185. d  0.1մմհաստությամբպղնձեթիթեղովանցնումէ I  5
Ահոսանք: Թիթեղըտեղավորումեն B  0.5
Տլինդուկցիայովհամասեռմագնիսականդաշտում,
որնուղղահայացէթիթեղիկո-
ղինևնրանովանցնողհոսանքիուղղությանը: Ընդունելով, որհա-
ղորդականությանէլեկտրոններիկոնցենտրացիանհավասարէատոմ
ներիկոնցենտրացիային, որոշելՀոլիէֆեկտիշնորհիվառա-
ջացածլայնականպոտենցիալներիտարբերությունը: Պղնձիխտու-
թյունը`   8.93  10 կգ/մ :
3 3

3.186. Տարածությանորոշակիտիրույթումստեղծվածենհամա-
սեռℇլարվածությամբէլեկտրականև𝐵 ինդուկցիայովմագնիսա-
կանդաշտեր,
որոնքզուգահեռենայդտիրույթումտեղադրվածկոորդինատայինհամ
ակարգի Z առանցքին:
ԺամանակիորոշակիպահինկոորդինատներիսկզբնակետիցXառանց
քիուղղությամբդուրսէթռչում v0սկզբնականարագությամբ q/m
տեսակարարլիցքունեցողմասնիկ: Որոշելմասնիկի
znկոորդինատըայնպահին, երբայն n-րդանգամկհատի Z առանցքը:

3.4. Էլեկտրամագնիսականմակածում
 Մագնիսականհոսքըվերջավոր S մակերևույթով`

- 103 -
  
   d    Bd S :
S S

 Հոսանքակիրհարթկոնտուրիտեղափոխմանժամանակմագ-
նիսականուժերիկատարածաշխատանքը`
2

dA  Id  , A12 = Id :
1

 Ֆարադեյիէլեկտրամագնիսականմակածմանօրենքը`

d
EÙ   ,
dt
սոլենոիդիևթորոիդիդեպքում`

  N 1 ,

որտեղ N -ըգալարներիթիվնէ, իսկ 1 -ը`

յուրաքանչյուրգալարիմակերեսովթափանցածմագնիսականհոսքը:

 Մագնիսականդաշտում v արագությամբշարժվողհաղոր-
դիչկոնտուրումառաջացածմակածմանԷլՇու-ն`
2   
ℇմ = 𝑣𝐵 𝑑ℓ; E12    vB d l :
1

 Լրիվմագնիսականհոսք`

  LI ,

որտեղ L -ըհաղորդիչկոնտուրիինդուկտիվություննէ:
 Երկարկոճի (սոլենոիդի) ինդուկտիվությունը`

N2
L  0 n 2 S  0  S,


որտեղ  -ըկոճիերկարություննէ, S -ը` գալարիլայնականհատույթ-

իմակերեսը, իսկ N -ը` գալարներիթիվը:
 ԻնքնամակածմանԷլՇու-ն`
- 104 -
 dI
E ÇÙ  L , երբ L  const :
dt
 Հոսանքիուժիփոփոխմանօրենքըշղթայիանջատմանևմիացմ
անժամանակ`
𝑅 𝑅
ℇ
𝐼 = 𝐼0 𝑒 − 𝐿 𝑡 , 𝐼 = 1 − 𝑒− 𝐿 𝑡 ,
𝑅

որտեղ R -ըշղթայիդիմադրություննէ, L -ը` կոճիինդուկտիվությունը,

իսկ E -ն` հոսանքիաղբյուրիԷլՇու-ն:

 Հոսանքակիրհաղորդչիմագնիսականդաշտիէներգիան`

LI 2
WÙ  :
2

 Մագնիսականդաշտիէներգիայիծավալայինխտությունը`

 0 H 2 B2
w   :
2 20 

 Շեղմանհոսանքիխտությունը`

 D
j ß »Õ  :
t
3.187. Փակհոսանքակիրշրջանակը, որովանցնումէ
I=100Ահոսանք,
տեղադրվածէմագնիսիտարանունբևեռներիմիջևայնպես,
որդրահարթություննուղղահայացէինդուկցիայիգծերին: Մա-
գնիսներիհյուսիսայինևհարավայինբևեռներըտեղերովփոխա-
նակելիսկատարվումէ A=10–3Ջաշխատանք:
Որոշելկոնտուրըթափանցողմագնիսականհոսքը:
3.188. 0,8Տլինդուկցիայովմագնիսականդաշտիինդուկցիայ-
իգծերինկատմամբ600անկյանտակ, տեղավորվածէ
10սմկողմովքառակուսիկոնտուր, որովանցնումէ 6Ահոսանք: Ի՞նչաշ-

- 105 -
խատանքպետքէկատարել,
որպեսզիանփոփոխհոսանքիուժիդեպքումքա-
ռակուսիկոնտուրըձևափոխվիևդառնաշրջանաձև:
3.189. Հարթկոնտուրը, որովանցնումէ I հաստատունհոսանք,
գտնվումէ B ինդուկցիայովհամասեռմագնիսականդաշտում,
ընդորում, սկզբնականդիրքումկոնտուրիդրականնորմալըհակա-
ռակէուղղված B ինդուկցիայիվեկտորին: Կոնտուրովսահմանա-
փակվածմակերեսը S է:
Ի՞նչաշխատանքենկատարումդաշտիկողմիցազդողԱմպերիուժերը,
երբկոնտուրը շրջում են 180-ով:
3.190. Նույնհարթությանմեջգտնվումեներկուուղիղ,
շատերկար, իրարզուգահեռհոսանքակիրլարեր:
Լարերովնույնուղղությամբանցնումեն I1=10Աև
I2=20Աուժիհոսանքներ: Այդլարերնիրարիցհեռացնումեն a=0,1մ-
իցմինչևb=0,2մ-ը: Գտնելայնաշխատանքը,
որըկատարվումէլարերիմիավորերկարություն-
ներըհեռացնելուհամար:
3.191.Իրարից a հեռավորությանվրագտնվողանվերջերկար,
ուղիղհաղորդալարերովհոսումէմիևնույնուղղությանևնույնուժիհոս
անք` I1=I2=I: Դրանց  =1մմիավորերկարությունըմինչ 2a հեռավո-
րությունըտեղափոխելիսծախսվումէ A  1,38  107 Ջոուլաշխատանք:
Որոշելհաղորդալարերովանցնողհոսանքիուժը:
3.192.  =0,2մերկարությամբուղիղշարժականլարը,
որովանցնումէ I=5Ահոսանք, գտնվումէ B=0,1Տլհամասեռմագնիսա-
կանդաշտում` նրաինդուկցիայիգծերինուղղահայացդիրքով: Որո-
շելԱմպերիուժիաշխատանքըլարըհոսանքինուղղահայացուղղու-
թյամբ d=210–2մ-ովտեղափոխելիս:
3.193. d  10ëÙ տրամագծովգալարը, որովանցնումէ I  60²
հաստատունհոսանք, ազատկողմնորոշվածէ B  2  102 îÉ ինդուկ-
ցիայովհամասեռմագնիսականդաշտում:
Ի՞նչաշխատանքպետքէկատարվի,
- 106 -
որպեսզիկոնտուրընրատրամագծիհետհամ-

ընկնողառանցքիշուրջըպտտվի անկյունով:
3
3.194. B  0.06îÉ ինդուկցիայովհամասեռմագնիսականդաշ-
տումգտնվումէ a  5ëÙ լայնությամբև b  8ëÙ երկարությամբուղ-
ղանկյունհարթշրջանակ: Շրջանակըբաղկացածէ N  200
գալարիցևկարողէպտտվելինդուկցիայիգծերինուղղահայացառանցք
իշուրջը: Երբգալարներովանցնումէ I  0.5² հոսանք,
շրջանակիհարթությունըկողմնորոշվումէդաշտիուժագծերինուղղա-
հայաց: Ի՞նչաշխատանքպետքէկատարել` շրջանակը 900
անկյունովպտտելուհամար:
3.195. B  0.05 Տլինդուկցիայովհամասեռմագնիսականդաշ-
տումպտտվումէ   1 մերկարությամբձողը,
որիպտտմանառանցքըանցնումէնրամիծայրովևզուգահեռէմագնիսա
կանդաշտիինդուկցիայիվեկտորին:
Որոշելյուրաքանչյուրպտույտիըն-
թացքումձողիգծածմակերեսովթափանցողմագնիսականհոսքը:
3.196. Հաղորդիչօղակիկենտրոնովանցնումէանվերջեր-
կարուղիղհոսանքակիրհաղորդալար, որո-
2
վանցնումէ I ուժիհոսանք: Օղակիկտրվածք-
h
նունիուղղանկյանտեսք (նկ.3.33), որիչափե-
1 I
րնեն` 1 ,  2 և h: Որոշելօղակիհատույթիմա-
Նկ. 3.33
կերեսովթափանցողմագնիսական  հոսքը:
3.197. L  103 ÐÝ ինդուկտիվությամբկոճըքանի՞գալարունի,
եթե I  1² ուժիհոսանքիդեպքումմեկգալարիլայնականհա-
տույթիմակերեսովմագնիսականհոսքը`   2  106 ìµ :
3.198. 20 սմերկարությամբև 3 սմտրամագիծունեցողկոճնունի
400 գալար: Կոճովանցնումէ 2 Աուժիհոսանք: Որոշել.ա)
Կոճիինդուկտիվությունը, բ)
նրալայնականհատույթիմակերեսովթափանցողմագնիսականլրիվհ
ոսքը:
- 107 -
 3.199. Սոլենոիդիփաթույթըբաղկացածէ S  1ÙÙ 2 լայնա-
կանհատույթիմակերեսունեցողպղնձալարի N գալարներից: Սոլենոի-
դիերկարությունը`   25ëÙ , իսկդիմադրությունը` R  0.2úÙ :
Գտնելսոլենոիդիինդուկտիվությունը:
3.200. R  10ëÙ շառավիղունեցող հաղորդիչ գալարովանցնումէ
I  50² ուժիհոսանք: Գալարըտեղավորվածէ B  0.5îÉ ինդուկ-
ցիաունեցողհամասեռմագնիսականդաշտում: Որոշելգալարիվր-
աազդողուժի M մոմենտը, եթեգալարիհարթությանևին-
դուկցիայիգծերիկազմածանկյունը`   600 :
3.201. Շատբարակհողորդալարիցպատրաստված 10 սմկող-
մովքառակուսիշրջանակըպարունակումէ N  1000 գալար: Որո-
շելկոճիմագնիսականմոմենտը, եթենրանովանցնումէ I  50² հո-
սանք:
3.202.
Առանցմիջուկիերկարսոլենոիդիգալարիլայնականհատույթովմագն
իսականինդուկցիայիհոսքը`   5  106 ìµ : Սոլե-
նոիդիերկարությունը`   25ëÙ : Որոշելսոլենոիդի PMմագնիսա-
կանմոմենտը:
3.203.Ունենք d=0,5մմտրամագծովչնչինհաստությամբմեկու-
սիչովպատվածհաղորդալար: Որոշել`հաղորդալարիքանի՞գալա-
րպետքէկիպփաթաթելD=1,5սմտրամագծովստվարաթղթեգլանիվրա,
որպեսզիստացվի L=0,1մՀնինդուկտիվությամբմիաշերտկոճ:
3.204. =1մերկարությամբև
2
S=16սմ լայնականհատույթիմակերեսովսոլենոիդնունի N=2000
գալար: Որոշելսոլենոիդըթա-
փանցողմագնիսականդաշտիինդուկցիայիլրիվհոսքը, եթեփա-
թույթովհոսումէ I=10Ահոսանք:
3.205. 10 սմտրամագիծև 500
գալարունեցողկոճըգտնվումէմագնիսականդաշտում:
Ինչի՞էհավասարմակածմանԷլՇՈւ-իմիջինարժեքնայդկոճում,

- 108 -
երբմագնիսականդաշտիինդուկցիան, մնա-
լովմիշտուղղահայացկոճիգալարներիհարթությանը, 0.1 վրկ-իըն-
թացքումաճումէ 0-իցմինչև 2 Տլ:
3.206. Մետաղալարիշրջանայինգալարը, որնունի 100 սմ2մա-
կերես, գտնվումէ 1 Տլինդուկցիաունեցողհամասեռմագնիսա-
կանդաշտում:
Գալարիհարթություննուղղահայացէմագնիսականդաշտիինդուկցի
այիվեկտորին:
Ինչի՞հավասարկլինիգալարումառաջացողմակածմանԷլՇՈւ-
իմիջինարժեքը` դաշտը 0.01 վրկ-իընթացքումվերացնելուդեպքում:
3.207. B  B0 10 3 cos  t օրենքովփոփոխվողմագնիսա-
կանդաշտումտեղադրվածէa=0,5 մերկարությամբկողմովքա-
ռակուսիհաղորդիչկոնտուր,
որինորմալըինդուկցիայիվեկտորիհետկազմումէ   450 անկյուն:
Որոշելկոնտուրումառաջացածմակածման ԷԼՇՈւ-
իարժեքըժամանակիt=5վպահին, երբ B0=0,1 Տլէ, իսկ`   4 վ-1:
3.208.Գալարի d=4 սմտրամագծովև N=500 գալարներունե-
ցողսոլենոիդըտեղադրվումէփոփոխականմագնիսականդաշտում,
𝑑𝐵 Տլ
որիմագնիսականինդուկցիանփոխվումէ = 10−3 արագությամբ:
𝑑𝑡 վ
Սոլենոիդիառանցքըմագնիսականինդուկցիայիվեկտորիհետկազ-
մումէ   450 անկյուն: Որոշելսոլենոիդումառաջացածմակած-
մանԷԼՇՈւ-իմեծությունը:
3.209.  =0,5մերկարությամբ d  5 102 մտրամագծովև N=1500
գալարունեցողկոճովանցնողհոսանքիուժըմեկվայրկ-
𝑑𝐼
յանումհավասարաչափմեծանումէ 0,2Ա-ով = 0,2 Ա/վ :
𝑑𝑡
Կոճիորևէգալարինհագցվածէպղնձյալարիցօղակ,
որիլայնականհատույթիմակերեսը` S1  3  10 6
8
մ2է,իսկտեսակարարդիմադրությունը՝  1,7  10 (Օմմ):
Որոշելօղակովանցնողհոսանքիուժը:
3.210. B  0.02îÉ ինդուկցիայովհամասեռմագնիսականդաշ-
տում, ուժագծերինզուգահեռառանցքիշուրջըպտտվումէ   0.4Ù
- 109 -
երկարությամբհամասեռ մետաղե ձողը: Պտտմանառանցքնուղղա-
հայացէձողինևանցնումէնրածայրերիցմեկով: Պտտմանանկյունա-
յինարագությունը`   10é³¹/ í է: Որոշելձողիծայրերումառա-
ջացածպոտենցիալներիտարբերությունը (մակածմանԷլՇՈւ-ն):
3.211.   26  109 úÙ  Ù  տեսակարարդիմադրությամբալյու-
մինեօղակըտեղադրվածէինդուկցիայիգծերինուղղահայացփո-
փոխականմագնիսականդաշտում: Օղակիտրամագիծը` D  20ëÙ ,
հաղորդալարիտրամագիծը` d  1ÙÙ : Որոշելմագնիսականդաշտ-
իինդուկցիայիփոփոխմանարագությունը,
եթեօղակումմակածմանհոսանքիուժը` I  0.5² :
3.212. B  0.1îÉ ինդուկցիայովհամասեռմագնիսականդաշ-
տում N  1000 գալարունեցողշրջանակըպտտվումէ n  10í 1 հաճա-
խությամբ: Գալարներիլայնականհատույթիմակերեսը` S  150ëÙ 2 է:
Պտտմանառանցքըզուհագեռէշրջանակիհարթու-
թյանըևուղղահայացէմագ- I a
նիսականդաշտիինդուկցիային: x 
a v
ՈրոշելկոճումառաջացածմակածմանԷլՇՈւ-
իկախումըժամանա-
կիցևհաշվելդրաառավելագույնարժեքը:
Նկ. 3.34
3.213. a կողմովքառակուսիշրջանակըև I
հոսանքովերկար,
ուղիղհաղորդալարըգտնվումենմիևնույնհարթությանմեջ (նկ.3.34):
Շրջանակըհաստատուն𝑣 արագությամբհամընթացտեղա-
փոխվումէաջ: Որոշելշրջանակումմակածված ԷԼՇՈւ-ն` որպես x
հեռավորությունից ֆունկցիա:
3.214. I հոսանքովերկար, ուղիղհաղորդա-
լարըևսահողկապունեցող   ³Ó ¨ հաղորդա-
լարըգտնվումենմիևնույնհարթությանմեջ (նկ.3.35): I 
 v
 երկարությամբև R դիմադրությամբհաղ-
որդալարըշարժ-
Նկ. 3.35
- 110 -
վումէաջհաստատունvարագությամբ: Գտնելկոնտու-
րումմակածմանհոսանքիուժիկախումըհոսանքա-
կիրուղիղհաղորդալարիևսահողհաղորդալարիմիջևեղած r հեռավո-
րությունից:   ³Ó ¨ հա-
ղորդալարիդիմադրությունըևկոնտուրիինդուկտիվություննանտե-
սել:
3.215. r  1ëÙ շառավղով մետաղե օղակըգտնվումէանվեր-
ջերկար, ուղիղհոսանքակիրհաղորդալարից a  1Ù
հեռավորությանվրա: Օղակըդասավորվածէայնպես,
որնրանովթափանցողմագնիսականհոսքըառավելագույննէ:
Որոշելօղակիլայնականհատույթովանցնող q լիցքը,
երբհաղորդալարովանցնողհոսանքիուժը I  103 ² -
իցհավասարաչափնվազումէմիչևզրոարժեքը:
Օղակիդիմադրությունը` R  10 (Օմ):
Մագնիսականդաշտնօղակիսահմաններումհամարելհամասեռ:
3.216.
Ոչմեծկոճըտեղադրվածէմագնիսականդաշտումայնպես,
որնրաառանցքըհամընկնումէհամասեռմագնիսականդաշտիինդուկ
ցիայիվեկտորիուղղությանհետ:
Կոճիլայնականհատույթիմակերեսը` S  3ÙÙ 2 , գալարներիթիվը`
N  60 : Երբկոճը 1800 -
ովշրջվումէիրտրամագծովանցնողառանցքիշուրջը,
ապանրածայրերինմիացվածգալվանոմետրովանցնումէ
q  4.5  106 ÎÉ լիցք: Որոշելմագնիսականդաշտիինդուկցիան,
եթեէլեկտրականշղթայիլրիվդիմադրությունը` R  40 (Օմ) :
3.217. S=10-2մ2մակերեսևR=5
(Օմ)դիմադրությունունեցողհաղորդալարիցպատրաստվածշրջանա
կիհարթությաննորմալըզուգահեռէH=104Ա/մլարվածությանմագնիս
ականդաշտիինդուկցիայիգծերին:Շրջանակըորևէ 
անկյունովպտտելիսնրանմիացվածգալվանմետրըցույցտվեց,

- 111 -
որշրջանակովանցավ q  1,26  105 Կլլիցք:
Որոշելշրջանակիպտտմանանկյունը:
3.218. a երկարությամբհաղորդալարիհատ-

վածը v I a 
արագությամբտեղափոխվումէանվերջերկարուղի v
b
ղհոսանքակիրհաղորդալարիերկայնքով (նկ.3.36):
Հաղորդալարովանցնումէ I հոսանք: Նկ. 3.36

Հատվածըշարժմանընթացքումմնումէու-
ղղահայացհաղորդալարինևնրամոտակածայրըհաղորդա-
լարիցգտնվումէ b հեռավորությանվրա: Որոշելշարժվողհաղոր-
դալարիհատվածիծայրերումառաջացածպոտենցիալներիտարբե-
րությունը (մակածման ԷԼՇՈւ-ն):
3.219.Հաղորդալարը, որըծռվածէ y=kx2պարաբոլիտեսքով,
գտնվումէպարաբոլի հարթությանն ուղղահայաց, y
v B
Bինդուկցիայովհամասեռմագնիսականդաշտում:
1 2
t=0 պահինպարաբոլիգագաթիցնրասիմետ-
րիայիառանցքիուղղությամբհաստատուն
0 X
aարագացումովսկսումենտեղաշարժել 1-2
հաղորդիչկապը (նկ.3.37), ընդորում t=0պահին v=0: Նկ. 3.37

Որոշել, թեինչպեսէկոնտուրումստեղծվածմակածմանԷԼՇՈւ-
նկախված yկոորդինատից:
3.220.Երկուհարթմետաղեձողերով,
որոնքտեղադրվածենհորիզոնինկատմամբանկյանտակ,
ծանրությանուժիազդեցու- B
R
թյանտակառանցշփմանսահումէ m զանգվա-

ծովմետաղեկապը (նկ.3.38): Ձողերիմիջևհեռա-
 
վորությունըէևվերևիցդրանքմիացվածենիրար Նկ. 3.38
Rդիմադրությամբ: Համակարգըգտնվումէ
Bինդուկցիայովհամասեռմագնիսականդաշտում, ընդորում, B-
նուղղվածէկապիտեղաշարժմանհարթությաննուղղահայաց: Ձողերի,
կապի, սահողկոնտակտներիդիմադրությունը,
- 112 -
ինչպեսնաևկոնտուրիինքնամակածումըկարելիէանտեսել:
Որոշելկապիկայունացվածշարժմանարագությունը:
3.221. Երկուհարթմետաղեձողերով,
որոնքտեղադրվածենհորիզոնինկատմ B
ամբանկյանտակ, C
ծանրությանուժիազդեցությանտակառ

անցշփմանցածէսահում m զանգ-
 
վածովմետաղեկապը (նկ.3.39): Ձողեր-

իմիջևհեռավորությունըէ,ևվերևիցդրա Նկ. 3.39

նքփակվածեն C ունակությամբ: Համակարգըգտնվումէ B ինդուկ-
ցիայովհամասեռմագնիսականդաշտում, ընդորում, B-
նուղղվածէկապիտեղաշարժմանհարթությաննուղղահայաց: Ձողերի,
կապի, սահողկոնտակտներիդիմադրությունը,
ինչպեսնաևկոնտուրիինքնամակածումըկարելիէանտեսել:
Որոշելկապիշարժմանարագացումը:
3.222. L=0,2
Հնինդուկտիվությունունեցողկոճովանցնումէէլեկտրականհոսանք,
որըժամանակիընթացքումփոփոխվումէI=2cos3t(Ա)օրենքով:
ՈրոշելկոճումառաջացածինքնամակածմանԷԼՇՈւ-
իփոփոխմանօրենքըևդրաառավելագույնարժեքը:
3.223.Որոշելկոճիինդուկտիվությունը, որովանցնողհոսանք-
իուժըժամանակիընթացքում I  1 0,2t (Ա)օրենքովփոփո-
խվելիսնրանումառաջացնումէինքնամակածմանℇ = 4 ∙ 10−4 Վ
միջինԷԼՇՈւ:
3.224. Շղթանկազմվածէ L  0.2ÐÝ ինդուկտիվությամբկոճիցև
R  1,64 (Օմ) ակտիվդիմադրությունից: Հոսանքիաղբյուրիցանջա-
տելուց t  0.05í հետո,
քանի՞անգամկփոքրանահոսանքիուժըշղթայում:
3.225.Հոսանքիաղբյուրըմիացվելէ 10 (Օմ) դիմադրությամբև
0,2Հնինդուկտիվությամբկոճին:

- 113 -
Որքա՞նժամանակհետոհոսանքիուժըշղթայումկկազմիամենամեծար
ժեքի 50%-ը:
3.226.Տրվածսխեմայում(նկ. 3.40) հայտն-
իենհոսանքիաղբյուրի  ԷԼՇՈւ-ն, ներքին r
դիմադրությունը,ինչպեսնաևկոճերի L1 և L1
ինդուկտիվությունները: Բանալինմիացնելուց
հետո որոշել 
կայունացվածհոսանքներիուժըկոճերում:
Նկ. 3.40
Կոճերիդիմադրությունըկարելիէանտեսել:
3.227. L  2 106 ÐÝ ինդուկտիվությամբև R  1 (Օմ)դիմադրու-
թյամբկոճըմիացվածէ  = 3Վ ԷԼՇՈւ-ովհաս-
տատունհոսանքիաղբյուրին:
Կոճինզուգահեռմիացվածէ R0 
2(Օմ)դիմադրությամբհաղորդիչ (նկ. 3.41):
Բանալինբացելուցհետոորոշել
կոճումանջատվածջերմաքանակը: Աղբ- Նկ. 3.41
յուրիներքինդիմադրությունն անտեսել:
3.228. Առանցմիջուկիլայնականհատույթի
Rշառավղովանվերջերկար (շատերկար) սոլենոիդում, որիմիավո-
րերկարությանվրագտնվումեն n գալարներ,
dl
հոսանքըփոփոխվումէհաստատուն (Ա/վ) արագությամբ:
dt
Գտնելմրրկայինէլեկտրակա-
նդաշտիլարվածությանվեկտորիմոդուլիկախումըսոլենոիդիառանց-
քիցունեցած r հեռավորությունից:
3.229. Առանցմիջուկիլայնականհատույթի R
շառավղովշատերկարսոլենոիդովանցնողհոսանքըփոփոխվումէայն
պես, որսոլենոիդիներսումմագնիսականդաշտիինդուկցիան, ժամա-
նակիցկախված, փոխվումէ B  At 2 օրենքով, որտեղ A-նհաս-
տատուն մեծություն է: Գտնելյշեղշեղմանհոսանքիխտությանկա-
խումըսոլենոիդիառանցքիցեղած r հեռավորությունից:
- 114 -
 3.230. R  20ëÙ շառավղովև N  500 գալարունեցողօղակ-
իտեսքովհաղորդալարովանցնումէ I  1² ուժիհոսանք: Որոշելմա-
գնիսականդաշտիէներգիայիծավալայինխտությունըօղակիկենտրոն
ում:
3.231. N  1000 գալարունեցողսոլենոիդիյուրաքանչյուրգա-
լարիլայնականհատույթթափանցողմագնիսականհոսքը`
  0.2  103 ìµ : Որոշելսոլենոիդիմագնիսականդաշտիէներգիան,
եթենրագալարներովանցնողհոսանքիուժը` I  1² : Սոլենոիդիամ-
բողջծավալումդաշտըհամարելհամասեռ:
3.232.   0.5Ù երկարությամբև S  2ëÙ 2 լայնականհատույթ-
իմակերեսունեցողկոճնունի L  2  107 ÐÝ ինդուկտիվություն: Հոսան-
քիուժիի՞նչ արժեքիդեպքումկոճիներսումմագնիսականդաշ-
æ
տիէներգիայիխտությունըկլինի` W  103 :
Ù3
3.233. Հոսանքիի՞նչ ուժիդեպքումանվերջերկարուղիղլարից 5
սմհեռավորությանվրամագնիսականդաշտիէներգիայիծավալայինխ
տությունը 10-3Ջ/մ3 է:
3.234. Սոլենոիդնունի 0,6մերկարությունև
10սմ2հատույթիմակերես: Փաթույթովանցնողմիինչ-
որհոսանքիդեպքումսոլենոիդումծագումէ 0,1մՎբմագնիսականհոսք:
Ինչի՞էհավասարսոլենոիդիմագնիսականդաշտիէներգիան:
Սոլենոիդ ամբողջծավալովդաշտը համարել համասեռ:
3.235.  մագնիսականթափանցելիությամբշրջանայինկտր-
վածքովշատերկարուղիղհաղորդչովհոսումէ I ուժիհոսանք: Որո-
շելհաղորդչիներսումմագնիսականդաշտիէներգիաննրամիավորերկ
արությանվրա:
3.236. Շղթանկազմվածէ L=0,2Հնինդուկտիվությամբև R=1,64Օ-
մդիմադրությամբկոճից, որըմիացվածէ E =3ՎԷլՇՈւ-ովև
r=0,2Օմներքինդիմադրությամբհոսանքիաղբյուրին:
Ժամանակիորոշակիպահինկոճնանջատում են

- 115 -
հոսանքիաղբյուրիցևկարճմիացնում: Այդ պահից հետո
որքա՞նջերմաքանակկանջատվիկոճումայդպա-
հիցհետոմինչևհոսանքիանհետանալը:
4. Տատանումներևալիքներ

4.1. Մեխանիկականևէլեկտրամագնիսականտատանումներ
 Ներդաշնակմեխանիկականտատանումներիդի‎ֆերենցիա-
լհավասարումըևդրալուծումը.

x '' 02 x  0 ,𝑥 𝑡 = 𝐴𝑐𝑜𝑠 𝜔0 𝑡 + 𝜑 ,

որտեղ o  2  2 շրջանայինհաճախություննէ, A -նլայնույթնէ,

T
իսկ  -ն` սկզբնականփուլը:
 Ներդաշնակտատանումներկատարողկետիարագություն-
ըևարագացումը.
𝑑𝑥 𝑑𝑣
v= = −𝐴𝜔0 𝑠𝑖𝑛 𝜔0 𝑡 + 𝜑 , 𝑎 = = −𝐴𝜔0 𝑠𝑖𝑛 𝜔0 𝑡 + 𝜑 :
𝑑𝑡 𝑑𝑡

 Ներդաշնակտատանումներկատարող m զանգվածովկետ-
իվրաազդողքվազիառաձգականուժը.
𝐹 = 𝑚𝑎 = −𝑚𝜔02 𝐴𝑐𝑜𝑠 𝜔0 𝑡 + 𝜑 = −𝑚𝜔02 𝑥 = −𝑘𝑥,

որտեղ k -նքվազիկոշտություննէ:
 Ներդաշնակտատանումներկատարողկետիկինետիկ, պո-
տենցիալևլրիվէներգիաները.
𝑚𝑣 2 𝑚 𝜔 02 𝐴 2 𝑘𝑥 2 𝑚 𝜔 02 𝐴 2
𝑊կ = = 𝑠𝑖𝑛2 𝜔0 𝑡 + 𝜑 , 𝑊պ = = 𝑐𝑜𝑠 2 𝜔0 𝑡 + 𝜑 ,
2 2 2 2
m 02 A 2
W Éñ  :
2

 Զսպանակավոր, մաթեմատիկականև‎‎ֆիզիկականճոճանակ-
ներիտատանումներիպարբերությունները.

T½  2 m
k
,

- 116 -
որտեղ k -նզսպանակիկոշտություննէ,

TÙ  2  ,
g

որտեղ  -ըմաթեմատիկականճոճանակիերկարություննէ,

Tý  2 I ,
mgd

որտեղ I -ն‎ֆիզիկականճոճանակիիներցիայիմոմենտնէպտտմա-
նառանցքինկատմամբ, d -նճոճանակիիներցիայի (զանգվածների)
կենտրոնիհեռավորություննէպտտմանառանցքից, իսկ m -ը` ‎ֆի-
զիկականճոճանակիզանգվածը:
 Միևնույնուղղությամբևհաճախությամբերկուներդաշնակտա
տանումներիվերադրմանարդյունքումստացվածարդյունա-
րարներդաշնակտատանումներիլայնույթըևսկզբնականփուլը`

A1 sin 1  A2 sin 2
A2  A12  A22  2 A1 A2 cos(2  1 ); tg   ,
A1 cos 1  A2 cos 2

որտեղ A1 և A2 վերադրվողտատանումներիլայնույթներնեն, 1 և 2 -
ըդրանցսկզբնականփուլերը:
 Մարողմեխանիկականտատանումներիդի‎ֆերենցիալհավա-
սարումըևդրալուծումը`

x '' 2 x ' 02 x  0 ,𝑥 𝑡 = 𝐴0 𝑒 −𝐵𝑡 𝑐𝑜𝑠 𝜔𝑡 + 𝜑 :

որտեղ   r մարմանգործակիցնէ, r -ըդիմադրությանգործա-

2m
կիցնէ,   o2 - 2 -նմարողտատանումներիշրջանայինհաճախու-

թյուննէ, իսկ 0 -ն` սեփականտատանումներիշրջանայինհաճա-

խությունը:

- 117 -
  Մարմանլոգարիթմականդեկրեմենտ: Տատանողականհա-
մակարգիբարորակություն.

  T , Q  ,

որտեղT -նմարողտատանումներիպարբերություննէ`

2 2
T   :
   2
2
0

 Հարկադրականմեխանիկականտատանումներիդի‎ֆերեն-
ցիալհավասարումըևդրալուծումըկայունացվածտատանումներիհա
մար.
𝐹0
𝑥 ′′ + 2𝛽𝑥 ′ + 𝜔02 𝑥 = 𝑓0 𝑐𝑜𝑠𝜔𝑡, 𝑥 𝑡 = 𝑐𝑜𝑠 𝜔𝑡 + 𝜑 ,
𝑚 𝜔02 − 𝜔 2 2 + 4𝛽2 𝜔 2

2
որտեղ tg   :
02   2
 Ռեզոնանսայինհաճախությունը.

黽  o2  2 2 :
 Լայնույթիարժեքըռեզոնանսիդեպքում.
𝐹0
𝐴𝑚𝑎𝑥 = :
2𝑚𝜔0 𝛽
 Իդեալականտատանողականկոնտուրում R=0  ներդաշ-
նակէլեկտրամագնիսականտատանումներիդի‎ֆերենցիալհավասա-
րումըևդրալուծումը.

q '' 02 q  0 , q t   q max  cos 0t  ,

- 118 -
որտեղ q max -ըկոնտուրումկոնդենսատորիլիցքիլայնույթայինար-
ժեքնէ, 0 
1 շրջանայինհաճախություննէ, իսկT  2  2 LC
LC 0
տատանմանպարբերություննէ:
 Ներդաշնակէլեկտրամագնիսականտատանումներիլար-
մանևհոսանքիուժիկախումըժամանակից.
q t  q max
U t    cos 0t   U max  cos 0t ,
C C
dq
I t    0q max sin 0t   Imax sin 0t ,
dt

որտեղ U max -ըև Imax -ըլարմանևհոսանքիուժիլայնութայինար-

ժեքներնեն:
 Ներդաշնակէլեկտրամագնիսականտատանումներիլրիվէնե
րգիան.

q max
2
CU max
2
LI max
2
W É  W ¿max
É   , W É  WÙmax
³·  :
2c 2 2
 Մարողէլեկտրամագնիսականտատանումներիդի‎ֆերեն-
ցիալհավասարումըևդրալուծումը.

q '' 2 q ' 02 q  0 , q  t   q0 e  t cos t ,

R 1 R2
որտեղ   մարմանգործակիցնէ, իսկ    2
2L LC 4 L
մարողտատանումներիշրջանայինհաճախություննէ:
 Լարմանևհոսանքիուժիլայնույթայինարժեքներըմարողէլեկտ
րամագնիսականտատանումներիժամանակ.

U m t   U m  0  e  t և I m t   I m  0  e  t օրենքներով:

 Մարմանլոգարիթմականդեկրեմենտ: Տատանողականկոն-
տուրիբարորակություն.

  T , Q  ,

- 119 -
որտեղT -նտատանումներիպարբերություննէ, որորոշվումէ
2 բանաձևով:
T 
2
1 R 

LC  2L 
 Մարմանլոգարիթմականդեկրեմենտիևբարորակությանար-
ժեքներըփոքրմարումններիդեպքում`

R
2
L
եթե    ,ապաT  2 LC ,    R C , Q 
1 1
:
L
 
2 LC L R C
 Օհմիօրենքըլայնութայինարժեքներիհամարփոփոխակա-
նհոսանքիշղթայում: Փուլերիշեղումըհոսանքիուժիևլարմանմիջև.

Um
Im  ,
Z
1
2 L 
որտեղ Z  R 2   L  1  , tg   C :
 c  R
4.1.Գրել 0X առանցքիերկայնքով A  8 102 մլայնույթովներ-
դաշնակտատանումներկատարողնյութականկետիշարժմանհավաս
արումը, եթեայն t=60 վ-ումկատարումէ N=120 տատանում,
իսկսկզբնականփուլը`   45 : 0

4.2.Նյութականկետըկատարումէ A  4 102 մմլայնույթովևT=2

վրկպարբերությամբներդաշնակտատանումներ 0X առանցք-
իերկայնքով: Գրելտատանողականշարժմանհավասարումը, եթեկետ-
իշարժումըսկսվումէ x0  2  10 2 մկոորդինատունեցողկետից:

4.4. Կետիշարժմանհավասարումըտրվածէ x  sin t տեսքով:
6
Որոշելժամանակիայնպահը, երբարագությունըևարագա-
ցումըհասնումենառավելագույնարժեքներին:
4.4. Որոշելմասնիկիներդաշնակտատանումներիշրջանա-
յինհաճախությունըևլայնույթը, եթեհավասարակշռությանդիրքից x1և

- 120 -
x2հեռավորություններիվրանրաարագությունըհամապատասխա-
նաբարv1և v2 է:
4.5.Որոշել𝑥 = 𝐴𝑐𝑜𝑠 𝜔0 𝑡 + 𝜑 օրենքովներդաշնականտատա-
նումներկատարողmզանգվածովնյութականկետիտատա-
նումներիլրիվէներգիան:
4.6. Նյութականկետըկատարումէ T պարբերությամբև A
լայնույթովներդաշնակտատանումներ OX առանցքիերկայնքով:
Հաշվել`հավասարակշռությանդիրքիցսկսածորքա՞նժամանակումմ
ասնիկըկանցնի A/2 և A հեռավորությունները: Դիտարկելայնդեպքը,
երբսկզբնականփուլըզրոէ:
4.7. Կետըմիորոշուղղիերկայնքով 0.6վպարբերությամբև
10սմլայնույթովկատարումէներդաշնակտատանումներ:
Որոշելկետիմիջինարագություննայնժամանակամիջոցում, որիըն-
թացքումկետըառավելագույնշեղմանդիրքիցանցնումէ A/2 ճանա-
պարհ:
4.8. Նյութականկետը, կատարելով  2Ðó հաճախությամբներ-
դաշնակտատանումներ, t  0 պահինv 0  14ëÙ / í արագությա-
մբանցնումէ x 0  6ëÙ կոորդինատովորոշվողդիրքով: Որոշելտա-
տանմանլայնույթը:
4.9. Ներդաշանակտատանումներկատարողկետիլրիվէներ-
գիան 30 մՋէ, իսկառավելագույնուժը, որնազդումէկետիվրա, 1.5 մՆէ:
Գրելայդկետիշարժմանհավասարումը, եթետատան-

մանպարբերությունը 2 վէ, իսկսկզբնականփուլը` :
3
4.10. m  0.1· զանգվածունեցողնյութականկետըտատան-
վումէհամաձայն x  A cos t օրենքի, որտեղ A  5ëÙ ,   20í 1
:Որոշելվերադարձնողուժիևկինետիկէներգիայիառավելագույն Fmaxև
Wmaxարժեքները:
4.11. Նյութականկետիներդաշնակտատանումներիլայնույթը
A=2սմէ, իսկլրիվէներգիան` W = 3գ10-7Ջ: Հավասարակշռությանդիր-
քիցի՞նչշեղմանդեպքումտատանվողկետիվրակազդի F=2.2510-7Նուժ:
- 121 -
 4.12. Նյութականկետըկատարումէներդաշնակտատանումներ
OX առանցքիերկայնքով: Հավասարակշռությանդիրքիցշար-
ժումըսկսելուց 0.1վհետոմասնիկիշեղումը 5սմէ, արագությունը՝62
սմ/վ, արագացումը` -540սմ/վ2: Գտնելտատանումներիշրջանա-
յինհաճախությունըևլայնույթը:
4.13. Տատանումներկատարող
m=10գզանգվածովմարմնիկոորդինատիկախումըժամանակիցունիհ
ետևյալտեսքը` x=5sin(t/5+/4) (սմ):
Որոշելմարմնիվրաազդողառավելագույնուժ-
ըևտատանմանլրիվէներգիան:
4.14. Զսպանակիցկախվածբեռըկատարումէ A  8 102
մլայնույթովուղղաձիգտատանումներ: Որոշելզսպանակիկոշտու-
թյունը, եթեհայտնիէտատանումներկատարողբեռիառավելա-
գույնկինետիկէներգիան՝ WÏmax  0,8 Ջէ:
4.15. Որոշել k  25 ն/մկոշտությունունեցողզսպանակիցկախ-
վածբեռիզանգվածը, եթեայդպիսիզսպանակավորճոճանակը t=60
վրկ-ումկատարումէ N=25 տատանում:
4.16.Զսպանակիցկախվածանշարժբեռըմեծացնումէնրաերկար
ությունը l  6 սմ-ով: Բեռըփոքրչափովշեղումենդեպիներ-
քևևբացթողնում: Գտնելբեռիուղղաձիգփոքրտատանումնե-
րիպարբերությունը.
4.17.
Զսպանակավորկշեռքինժարիվրազգուշորենդնումենբեռևբացթողնու
մ: Համակարգըսկսումէկատարելներդաշնակտատանումներ A =4
սմլայնույթով: Որոշելայդպիսիտատանումներիպարբերությունը:
4.18. Քանի՞անգամկփոքրանաերկումիատեսակզսպանակ-
ներիցկախվածբեռիուղղաձիգտատանումներիպարբերությունը,
եթեզսպանակներիհաջորդականմիացումիցանցնենդրանցզու-
գահեռմիացմանը:
4.19.k=900 Ն/մ
կոշտությամբհորիզոոնականզսպանակինամրակցված M  4
- 122 - M
v0 m

Նկ. 4.1
կգզանգվածովգունդըգտնվումէողորկսեղանիվրա,
որիվրայովայնկարողէսահելառանցշփման: m=10-2կգզանգ-
վածովգնդակը,թռչելովհորիզոնականուղղությամբ
v0=600մ/վարագությամբևհար-
վածիպահինունենալովզսպանակիերկայնքովուղղություն,մխրճվ-
ումէգնդիմեջ:Անտեսելովզսպանակիզանգվածըևօդիդի-
մադրությանուժը`որոշելգնդիտատանումներիլայնույթըևպարբե-
րությունը:
4.20. m զանգվածովմարմինըհբարձրութ-
յունիցընկնումէզսպանակավորկշեռքինժարիվրա m

(նկ. 4.2): Կպչելովնժարին

h
(բացարձակոչառաձգականհարված),մարմինըսկս
ումէկա-
տարելուղղաձիգներդաշնակտատանումներ:
Նկ. 4.2
Որոշելտատանումներիլայնույթըևէներգիան,
եթեզսպանակիկոշտությունը k է: Նժարիևզսպանակիզանգված-
ներնանտեսել
4.21.   30ëÙ երկարությամբբարակձողիծայրերինամրաց-
վածենմեկ-մեկհատմիատեսակբեռիկներ: Բեռիկներովձողըտա-
տանվումէձողիմիծայրից d  10ëÙ
հեռավորությանվրագտնվողկետովանցնողհորիզոնականառանցքիշ
ուրջը:
Որոշելայդպիսիֆիզիկականճոճանակիբերվածերկարությունըևտա
տանումներիպարբերությունը: Ձողիզանգվածնանտեսել:
4.22. 1  40ëÙ երկարությամբմաթեմատիկականճոճանակըև
 2  60ëÙ երկարությամբբարակուղիղձողիտեսքովֆիզիկակա-
նճոճանակընույնպարբերությամբտատանվումեննույնհորիզոնա-
կանառանցքիշուրջը: Որոշելձողիզանգվածիկենտրոնի  հեռավո-
րությունըայդառանցքից:
4.23. Որոշել  երկարությամբհամասեռձողիներդաշնակտա-
տանումներիպարբերությունը:
- 123 -
Կախմանկետըհամընկնումէձողիծայրիհետ:
Ձողըդիտել‎ֆիզիկականճոճանակ:
4.24. Ֆիզիկականճոճանակը 25 սմերկարությամբբարակհա-
մասեռձողէ: Որոշել` զանգվածիկենտրոնիցի՞նչ d հեռավորու-
թյանվրապետքէգտնվիկախմանկետը, որպեսզիտատանմանհաճա-
խությունըլինիառավելագույնը:
4.25. r շառավղովհամասեռգունդըառանցսահելուկատա-
րումէփոքրտատանումներ R շառավղովսֆերիկմակերևույթիներ-
սում: Որոշելայդտատանումներիհաճախությունը:
4.26. I իներցիայիմոմենտովև R շառավղովանշարժճախա-
րակիվրայովգցվածէթել, որիմիծայրիցկախվածէ m
զանգվածովբեռ, իսկմյուսծայրըկապվածէ k
l R
կոշտությամբզսպանակին,
որիներքևիծայրըանշարժամրացվածէ
m
(նկ.4.3):Թելըչիկա- k
րողսահելճախարակիմակերևույթիվրայով: Որո-
շելբեռիփոքրտատանումներիպարբերությունը: Նկ. 4.3

4.27. Բարակհամասեռ 
երկարությամբևզանգվածովձողըկարողէպտտվելնրածայրովանցնող
հորիզոնականառանցքիշուրջը (նկ.4.4):
0
Ձողիմիջնակետըերկուկողմերինկապվածէնույն k k k

կոշտությամբմիանմանչդեֆորմաց-
 m
վածհորիզոնականզսպանակներին,
որոնցմյուսծայրերըանշարժամրացվածեն: Նկ. 4.4
Որոշելայդհամակարգիփոքրտատա-
նումներիշրջանայինհաճախությունը:
4.28. m զանգվածովև  երկարությամբբարակհամասեռձող-
ըկարողէտատանվելիրմիծայրովանցնողհո-
րիզոնականառանցքիշուրջը: 0  k

Ձողիմյուսծայրըկախվածէ k կոշտու-
m
թյամբանկշիռզսպանակից (նկ.4.5):
ÜÏ. 4.5
- 124 -
Ձողըհավասարակշռությանվիճակումհորիզոնականդիրքումէ:
Որոշելայդձողիփոքրտատանումներիպարբերությունը:
4.29. t 1  5 ñáå . ժամանակիընթացքումճոճանակիմարողտա-
տանումներիլայնույթըփոքրացավ 2 անգամ:
Սկզբնականպահիցհաշված` որքա՞ն
t2ժամանակիընթացքումլայնույթըկփոքրանա 8 անգամ:
4.30 Որևէմիջավայրում, m=100գզանգվածովմարմինըկատա-
րումէմարողտատանումներ: t=1 րոպեիընթացքումլայնույթընվազեց
40%-ով: Որոշելայդմիջավայրիդիմադրությանգործակիցը:
4.31. Որոշելմարողտատանումների T պարբերությունը,
եթեհամակարգիսեփականտատանումների T0պարբերությունը 1 վէ,
իսկմարման  լոգարիթմականդեկրեմենտը` 0.628:
4.32. m  500· զանգվածովկշռաքարըկախվածէ k  20Ü / Ù
կոշտությունունեցողզսպանակիցևկատարումէառաձգականտատան
ումներինչ-որմիջավայրում: Մարման 
լոգարիթմականդեկրեմենտըհավասարէ 0.004: Քանի՞ N
լրիվտատանումպետքէկատարիկշռաքարը,
որպեսզիտատանումներիլայնույթըփոքրանա   2 անգամ: Որքա՞ն t
ժամանակումդատեղիկունենա:
4.33. Ինչ-որմիջավայրումտեղիունեցողճոճանակիտատա-
նումներիէներգիան t  2 րոպ-իընթացքումփոքրացավ N  100 ան-
գամ: Որոշելմիջավայրիդիմադրությանգործակիցը, եթեճոճա-
նակիզանգվածը` m  0.1Ï · :
4.34. Ճոճանակիմարման  լոգարիթմականդեկրեմենտը 0.003
է: Որոշել, թեքանի N լրիվտատանումներպետքէկատարիճոճանակը,
որպեսզիլայնույթըփոքրանա 2 անգամ:
4.35. Համակարգը 100 լրիվտատանումներկատարելիստա-
տանմանլայնույթըփոքրանումէերեքանգամ:
Որոշելհամակարգիբարորակությունը:
4.36.
Երկուիրարհաջորդողտատանումներիլայնույթներիցերկրորդըկազմ

- 125 -
ումէառաջինի 50%-ը: Տատանումներիպարբերությունը 0.5վէ:
Որոշելտատանումներիմարմանգործակիցըևտա-
տանումներիսեփականհաճախությունը:
4.37. 24.7սմերկարությամբմաթեմատիկականճոճանակըկա-
տարումէմարողտատանումներ:
Տատանումներիսկսվելուցորքա՞նժամանակհետոտատանումներիէն
երգիանկփոքրանա 9,4 անգամ:
Մարմանլոգարիթմականդեկրեմենտըմեկէ:
4.38. 50սմերկարությամբմաթեմատիկականճոճանակըկատա-
րումէտատանումներայնպիսիմիջավայրում,
որիդեպքումմարմանգործակիցը 0.9վ-1է:
Որոշելայնժամանակամիջոցըևտատանումներիթիվը,
որիընթացքումտատանումներիլայնույթըփոքրանումէ 5 անգամ:
4.39.
Մարողտատանումներկատարողմաթեմատիկականճոճանակիտատ
անմանլայնույթը 60վ-իընթացքումփոքրանումէ 2 անգամ:
Քանի՞անգամկփոքրանատատանմանլայնույթը 180վ-իընթացքում:
4.40. Ճոճանակիտատանումներիլայնույթը 10 լրիվտատանու-
միցհետո 20սմ-իցդարձավ 1սմ:
Որոշելտատանմանմարմանլոգարիթմականդեկրեմենտըևմարմանգ
ործակիցը, եթետատանմանպարբերությունը 5վէ:
4.41.
Մարողտատանումներկատարողմաթեմատիկականճոճանակիտատ
անմանսկզբնականլայնույթը 3սմէ: 10վհետոլայնույթըդառնումէ 1սմ:
Որքա՞նժամանակհետոլայնույթըկդառնա 0.3սմ:
4.42. m=400գզանգվածովկշռաքարը, որըկախվածէ k=40Ն/մ-
կոշտությամբզսպանակից, իջեցվումէ𝑟 =0,5 /վդիմադրությանգոր-
կգ

ծակցովյուղիմեջ: Զսպանակիվերինծայրինկատմամբկիրառ-
վումէուժ, որըփոխվումէ F=F0cost (Ն) օրենքով : Որոշելտրվածտա-
տանողականհամակարգիհամարհարկադրականտատանումներ-
իլայնույթը, եթեհարկադրողուժիհաճախությունըերկուանգամփոք-
րէտատանումներիսեփականհաճախությունից:
- 126 -
 4.43.
Որոշելայնպիսիտատանողականհամակարգիմարմանլոգարիթմակ
անդեկրեմենտը, որիռեզոնանսայինհաճախությունը=2Հց-
ովփոքրէսեփական0=10կՀցհաճախությունից:
4.44.
Տատանողականհամակարգիազատտատանումներիշրջա-
նայինհաճախությունը` =100վ–1, ռեզոնանսայինհաճախությունը`
ռեզ=99վ–1:Որոշելայդհամակարգիբարորակությունը:
4.45.
Հարկադրականտատանումներիլայնույթները1=400Հցև2=600Հցհաճ
ախություններիդեպքումիրարհավասարեն:
Որոշելռեզռեզոնանսայինհաճախությունը:
4.46. Տատանողականկոնտուրըբաղկացածէ 25 նՖունա-
կությամբկոնդենսատորիցև 1.015 Հնինդուկտիվությամբկոճից:
Կոնդենսատորիշրջադիրներիվրաեղածառավելագույնլիցքը 2.5
մկԿլէ:
Գրելկոնդենսատորիշրջադիրներիմիջևպոտենցիալներիտարբերությ
անժամանակիցկախումնարտահայտողհավասարում-
ըթվայինգործակիցներով:
4.47. Տատանողականկոնտուրըբաղկացածէ 25նՖունակու-
թյամբկոնդենսատորիցև 1.015Հնինդուկտիվությամբկոճից: Կոնդեն-
սատորիշրջադիրներիվրաեղածառավելագույնլիցքը 2.5մկԿլէ:
Գրելկոնտուրումհոսանքիուժիժամանակիցկախումնարտահայ-
տողհավասարումըթվայինգործակիցներով:
4.48. Տատանողականկոնտուրումկոնդենսատորիշրջադիրնե-
րիվրաեղածպոտենցիալներիտարբերությունը,ժամանակիցկախ-
ված,փոփոխվումէ U=50cos104t (Վ) օրենքով: Կոնդենսատորիունա-
կությունը 910-7Ֆէ: Գտնելհոսանքիուժիկախումըժամանակից:
4.49. Որոշելտատանողականկոնտուրումմագնիսականևէլեկ-
տրականդաշտերիէներգիաներիհարաբերությունըժամանակի T/8
պահին: Հոսանքիուժը t=0 պահինհավասարէզրոյի:

- 127 -
 4.50. Տատանողականկոնտուրիկոնդենսատորիլարումը 20Վ-
ովմեծացնելիսկոնտուրումհոսանքիուժիտատանումներիլայ-
նույթըմեծացավ 2 անգամ: Որոշելսկզբնականլարումը:
4.51. Տատանողականկոնտուրումկոնդենսատորիշրջադիրնե-
րիվրալիցքըփոխվումէ q=3cos100t(մկգԿլ) օրենքով:
Որոշելայդկոնտուրիկոնդենսատորիունակությունը,
եթեկոճիմագնիսականդաշտիառավելագույնէներգիան 910-4Ջէ:
4.52. Ժամանակիո՞րպահինտատանողականկոնտուրիէլեկտ-
րականևմագնիսականդաշտերիէներգիաներըկհավասարվեն,
եթեկոնտուրումտատանումներիպարբերությունը T է:
4.53. Տատանողականկոնտուրումլիցքիլայնությանարժեքը 10-
8Կլէ, իսկհոսանքիլայնույթայինարժեքը` 10-3Ա: Որոշելկոնտու-
րումէլեկտրամագնիսականտատանումներիպարբերությունը:
4.54. Տատանողականկոնտուրըբաղկացածէ 25նՖունակու-
թյամբկոնդենսատորիցև 1.015Հնինդուկտիվությամբկոճից: Կոնդեն-
սատորիշրջադիրներիվրաեղածառավելագույնլիցքը 2.5մկԿլէ:
Գտնելկոնդենսատորիշրջադիրներիմիջևպոտենցիալներիտար-
բերությունը T/8, T/4 և T/2 ժամանակիպահերին:
4.55. Տատանողականկոնտուրըբաղկացածէ 25նՖունակու-
թյամբկոնդենսատորիցև 1,015Հնինդուկտիվությամբկոճից: Կոն-
դենսատորիշրջադիրներիվրաեղածառավելագույնլիցքը 2.5մկԿլէ:
Գտնելկոնտուրումհոսանքիուժիարժեքը T/8, T/4, T/2 ժամանակ-
իպահերին:
4.56. Տատանողականկոնտուրըբաղկացածէ 50 գալարունեցող 5
մկՀնինդուկտիվությամբկոճիցև 2 նՖունակությամբկոնդենսատորից:
Կոնդենսատորիթիթեղներիվրաառավելագույնլարումըկազմումէ 150
Վ: Որոշելգալարիմեջթափանցողառավելագույնմագնիսականհոսքը:
4.57. Տատանողականկոնտուրումկոնդենսատորիշրջադիր-
ներիվրապոտենցիալներիտարբերությունը,ժամանակիցկախվա-
ծ,փոխվումէ U  50cos104  t Վօրենքով: Կոնդենսատորիունակու-
թյունը 10-7Ֆէ: Որոշել. 1) տատանումներիպարբերությունը, 2) կոն-

- 128 -
տուրիինդուկտիվությունը, 3) շղթայումհոսանքիուժի,
ժամանակիցկախված, փոփոխությանօրենքը:
4.58.   5ëÙ երկարությամբև S1  3ëÙ 2 կտրվածքիմակերե-
սովառանցմիջուկիկոճնունի N  1000 գալարևզուգահեռմիաց-
վածէօդայինշերտովբաժանվածերկութիթեղների, որոնցիցյուրա-
քանչյուրիմակերեսը` S2  75ëÙ 2 , իսկդրանցմիջևհեռավորու-
թյունը` d  5ÙÙ : Որոշելկոնտուրիտատանման T պարբերությունը:
4.59. Տատանողականկոնտուրնունի L  1.6ÙÐÝ ինդուկտիվու-
թյուն, C  0.04ÙÏü ունակությունևշրջադիրներիվրա Umax  200ì
առավելագույնլարում: Որոշելկոնտուրում Imaxառավելագույնհո-
սանքիուժը: Կոնտուրիդիմադրությունըաննշանփոքրէ:
4.60. Տատանողականկոնտուրըկազմվածէ C  8åü ունա-
կությամբկոնդենսատորիցև L  0.5ÙÐÝ ինդուկտիվությամբկոճից:
Որոշելկոնդենսատորիշրջադիրներիվրա Umaxառավելագույնլարու-
մը, եթեառավելագույնհոսանքիուժը` I max  40Ù ² :.
4.61.Տատանողականկոնտուրումհոսանքիուժըփոփոխ-
վումէ𝐼 = 𝐼𝑚 𝑆𝑖𝑛𝜔0 𝑡օրենքով, որտեղIm=9  մԱ,  0  4,5 10 4 վ-1 : Կոնդե-
սատորիունակությունը՝ C=0,5կֆ: Գտնել. ա) կոճիինդուկտիվութ-
յունը, բ) լարումըկոնդեսատորիվրա t=0 պահին :
4.62 Տատանողականկոնտուրում, որըպարունակումէկոն-
դեսատորև L=0,1Հն, ինդուկտիվությամբկոճ, հոսանքիուժը, ժամա-
նակիցկախված, փոփոխվումէ I=-0,1Sin200 t (Ա) օրենքով:
Որոշելկոնդեսատռրիէլեկտրականդաշտիառավելագույնէներգիան:
4.63. Տատանողականկոնտուրում (նկ. 4.6) կոճիինդուկտի-
վությունը՝ L=2.5 մՀն,
Բ
իսկկոնդեսատորներիունակությունները՝
C1=2մկֆ, և C2=3մկֆ: Կոն- L
դեսատորներըլիցքավորեցինմինչև
Նկ. 4.6
U=180Վպոտենցիալներիտարբերությունըև
փակեցինԲբանալին: Որոշելա) կոնտուր-

- 129 -
իսեփականտատանումներիպարբերությունը, բ) կոճովանցնողհո-
սանքիուժիլայնութայինարժեքը:
4.64. Տատանողականկոնտուրպարունակումէհաջորդա-
բարմիացվածC ունակությամբկոնդենսատոր, L ինդուկտիվությա-
նկոճև R ակտիվդիմադրություն: Գտնելմագնիսականդաշտիէներ-
գիայիհարաբերությունըէլեկտրականդաշտիէներգիայինայնպահին,
երբհոսանքիուժըառավելագույննէ:

4.65.C1 ունակությամբկոնդենսատորըլիցքավորումենմինչևU1
արժեքը, իսկ C 2 կոնդենսատորըլիցքավորվածչէ: Բ
Որքա՞նկլինիհոսանքիուժիառավելա-
գույնարժեքը L ինդուկտիվությանկոճումբա- C1 C2
նալինմիացնելուցհետո (նկ. 4.7):
4.66. Տատանողականկոնտուրնունի Նկ. 4.7
C=10մկ‎ֆունակություն, L=25մՀնինդուկտիվու-
թյունև R=1 Օմդիմադրություն: Քանի՞տատանումիցհետոհո-
սանքիլայնույթայինարժեքըկոնտուրումկփոքրանաe=2.7 անգամ:
4.67. Տատանողականկոնտուրըբաղկացածէ C=0.2մկՖունա-
կությամբկոնդենսատորիցև L=5,0710-3Հնինդուկտիվությամբկոճից:
Մարմանլոգարիթմականդեկրեմենտիի˚նչարժեքիդեպքումհո-
սանքիուժըկոնտուրում t  10 3 վընթացքումկփոքրանաk=4 անգամ:
Կոնտուրի R դիմադրությունըհամարելշատփոքր:
4.68. Տատանողականկոնտուրըբաղկացածէ C  0.2ÙÏü ուն-
ակությամբկոնդենսատորիցև L  5.07  103 ÐÝ ինդուկտիվությամ-
բկոճից:
Մարմանլոգարիթմականդեկրեմենտիի՞նչարժեքիդեպքումկոնդենս
ատորիշրջադիրներիմիջևպոտենցիալներիտարբերությունը t  103 í
-իընթացքումկփոքրանաk=4անգամ:

- 130 -
 4.69. ՏատանողականկոնտուրըկազմվածէL= 10 2 Հն ինդուկ-
տիվությամբկոճից, C  0,4 10 6 ֆ ունակությամբկոնդենսատորիցև
R=2(Օմ) դիմադրությունից: Քանի՞անգամկփոքրանալա-
րումըկոնդենսատորիվրատատանմանմեկպարբերությանընթաց-
քում:
4.70. Տատանողականկոնտուրըբաղկացածէ C  1.1Ýü ունա-
կությամբկոնդենսատորիցև L  5ÙÐÝ ինդուկտիվությամբկոճից: Մա-
րմանլոգարիթմականդեկրեմենտը`   0.005 : Մարմանհետևան-
քովորքա՞նժամանակումկոնտուրիէներգիանկփոքրանա 99%-ով:
4.71.
Տատանողականկոնտուրումմարողտատանումներիշրջանայինհաճ
ախությունը` =12ՄՀց, իսկկոնտուրիբարորակությունը`
Q=5000:Գտնելայնժամանակամիջոցը, որիընթացքումհո-
սանքիուժիտատանումներիլայնույթըկնվազի=2 անգամ:
4.72. Q=500
բարորակությամբտատանողականկոնտուրումառաջանումենմարող
տատանումներ: Որոշելտատանումներիհաճախությունը, եթե t=0,2վ-
ումկոնտուրիէներգիանփոքրանումէ   8 անգամ:
4.73. R  0.45 (Օմ)
դիմադրությունունեցողտատանողականկոնտուրին,որքանմիջինհզո
րությունպետքէանընդհատհաղորդել,
որպեսզիկոնտուրումպահպանվի
Imax=30մԱհոսանքիուժիլայնութայինարժեքովչմարողներդաշնակտա
տանումներ:
4.74. Տատանողականկոնտուրըբաղկացածէ 5 մՀնինդուկտի-
վությամբկոճիցև 2 մկՖունակությամբկոնդենսատորից: Տատա-
նողականկոնտուրումկոնդենսատորիշրջադիրներիվրա 1 Վլար-
մանլայնույթայինարժեքովչմարողէլեկտրամագնիսականտատա-
նումներպահպանելուհամարանհրաժեշտէշղթայինտալ 0.1
մՎտմիջինհզորություն: Համարելովտատանումներիմարումըտատա-

- 131 -
նողականկոնտուրումբավականինփոքր` որոշելայդկոնտուրիբարո-
րակությունը:
4.75. Տատանողականկոնտուրըկազմվածէ C  1.2 նՖունա-
կությամբկոնդենսատորից, L=6 մկՀնինդուկտիվությամբ և R  0,5
(Օմ) ակտիվդիմադրությամբկոճից:
Ինչպիսի՞միջինհզորությունպետքէանընդհատհաղորդելկոնտուրին,
որպեսզինրանումպահ-
պանվիչմարողներդաշնակտատանումներևկոնդենսատորիվրալարմ
անլայնութայինարժեքըլինի U m  10 Վ:
4.76. 50
Հցհաճախությամբփոփոխականհոսանքիշղթայինմիացվածէ 50
2
սմերկարությամբև 10 սմ լայնականկտրվածքի 300
գալարպարունակողկոճ: Որոշելկոճիակտիվդիմադրությունը,
եթեփուլերիտարբերությունըհոսանքիևլարմանմիջև 600 է:
4.77. C  1ÙÏü ունակությամբկոնդենսատորըև R  3000úÙ
ակտիվ դիմադրությունը միացվածեն  50Ðó հաճախությամբփոփո-
խականհոսանքիշղթային: Որոշելշղթայի Z լրիվդիմադրությունը,
եթեկոնդենսատորըև դիմադրությունը միացվածեն.
ա) հաջորդաբար, բ) զուգահեռ:
4.78. Um  220ì լարմանլայնութայինարժեքովև  50Ðó հա-
ճախությամբփոփոխականհոսանքիշղթայինհաջորդաբարմիաց-
վածեն C  35.4ÙÏü ունակություն, 𝑅 = 20(Օմ)դիմադրություն,
L  0.7ÐÝ ունակություն: Գտնելհոսանքի I ուժըշղթայում, UC, UR,
ULլարմանանկումներըունակության, դիմադրությանևինդուկտիվու-
թյանվրա:
4.79.   50Ðó հաճախությամբփոփոխականհոսանքիշղթայում
L  22.6ÙÐÜ ունակությունըև R
դիմադրությունըմիացվածենզուգահեռ: Որոշել R դիմադրությունը,
2
եթեփուլերիշեղումըլարմանևհոսանքիմիջև`   :
3

- 132 -
 4.80. Շղթայում, որըբաղկացածէհաջորդաբարմիացված𝑅 = 20
(Օմ) դիմադրությամբռեզիստորից, L  103 Հնինտակտիվու-
թյանկոճիցև C  107 ունակությանկոնդենսատորից,
գործումէսինուսոիդալօրենքովփոփոխվողԷԼՇՈւ:
Որոշելհոսանքիուժի, UR , U L ևU C
լարումներիգործողարժեքներըռեզոնանսիդեպքում, եթեԷԼՇՈւ-
իգործողարժեքը՝ℰգ = 30Վ:

4.2. Առաձգականևէլեկտրամագնիսականալիքներ
 Մեխանիկականհարթալիքիհավասարումը: Ալիքիերկարու-
թյուն.

  t  v 2v
x t   A sin  t    A sin 2    ,   vT   :
 v T    

 Տատանմանաղբյուրից 1 և  2 հեռավորությանվրագտնվո-
ղերկուկետերիտատանումներիփուլերիտարբերությունը.
 2  1
1  2    2 :

 Էլեկտրամագնիսականալիքիարագությունըմիջավայրում:
 
Կապը E և H վեկտորներիմոդուլներիմիջև.

c 1
v   , E o   H o  ,
 o o  

որտեղ c -նլույսիարագություննէվակուումում:
 Էլեկտրամագնիսականդաշտիէներգիայիծավալայինխտու-
թյունըևէներգիայիհոսքիխտությունը` Պոյտինգիվեկտորը.
 
 o  E 2 o H 2 S  E H  , S  w v ,
w   ,  
2 2

որտեղv -նէլեկտրամագնիսականդաշտիտարածմանարագություն-
նէմիջավայրում:
- 133 -
 𝜕𝐷 𝜕𝐸
 Շեղմանհոսանքիխտությանվեկտորը`𝑗շեղ = = ℇ0 ℇ :
𝜕𝑡 𝜕𝑡
4.81. ՀարթձայնայինալիքնունիT  3Ùí պարբերություն,
A  0.2ÙÙ լայնույթև   1.2Ù ալիքիերկարություն: Տատանումներ-
իաղբյուրից x  2Ù հեռավորությանվրագտնվողմիջավայրիկետեր-
իհամարորոշել. 1)   x ,t  շեղումը t  7Ùí պահին, 2)   արագությու-
նըև   արագացումընույնպահին: Սկզբնականփուլնընդունելզրո:
4.82. Մարդուականջնընկալումէ 20-իցմինչև 20000 Հցհաճա-
խությանձայներ:
Ալիքիերկարություններիի՞նչտիրույթինէդահամապատասխանում:
Ձայնիարագություննընդունել 340 մ/վ:
4.83.
Չմարողտատանումներիհավասարումնէ𝑥 = 4𝑠𝑖𝑛600𝜋𝑡(սմ):
Որոշելտատանումներիաղբյուրից 75 սմհեռավո-
րությանվրագտնվողկետիշեղումըհավասարակշռությանդիրքի-
ցտատանումներըսկսելուց 0.01 վհետո: Տատանումներըտարած-
վումեն 300 մ/վարագությամբ:
4.84. Տատանումներիաղբյուրից 4 սմհեռավորությանվրագտն-
T
վողկետիշեղումը t  պահինհավասարէլայնույթիկեսին:
6
Որոշելալիքիերկարությունը: Օգտվելսինուս‎ֆունկցիայից:
4.85. Հարթներդաշնակալիքըէներգիաչկլանողմիջավայրում
v  12Ù / í արագությամբտարածվումէXառանցքիդրականուղղու-
թյամբ: Այդառանցքիվրագտնվողերկուկետեր, որոնքտա-
տանմանաղբյուրիցգտնվումեն x 1  7Ù և x 2  12Ù հեռավորություն-
5
ներիվրա, տատանվումեն    փուլերիտարբերությամբ: Տատան-
6
մանլայնույթը` A  6ëÙ : Որոշել. 1) ալիքիերկարությունն այդմիջա-
վայրում, 2) ալիքիհավասարումը, 3) երկրորդկետի 2
շեղումըհավասարակշռությանդիրքից t  3í պահին:

- 134 -
 4.86. Գտնելտատանմանաղբjուրից/12 հեռավորությանվր-
ագտնվողկետիշեղումըհավասարակշռությանդիրքիցժամանակիT/6
պահին: Տատանմանլայնույթը 0.05մէ: Օգտվելսինուս‎ֆունկցիայից:
4.87. Ինչպիսի՞փուլերիտարբերությունկունենաներկուկե-
տերիտատանումները, որոնքտատանմանաղբյուրիցգտնվումեն
10մև 16մհեռավորությունների վրա: Տատանումներիպարբերությու-
նը 0.04վէ, իսկտարածմանարագությունը` 300մ/վ:
4.88.
Չմարողտատանումներիհավասարումըտրվումէx=sin2.5t(սմ)
տեսքով: Գտնելաղբյուրից
20մհեռավորությանվրագտնվողկետիշեղումըհավասարակշռությանդ
իրքից, արագությունըևարագացումըտատանումներըսկսելուց
1վհետո: Տատանմանտարածմանարագությունը՝ 100մ/վ:
4.89. Հարթ ձայնայինալիքընկարագրվումէ  =60cos (1800t-5,3x)
հավասարումով, որտեղ  -նչափվումէմկմ-երով, t-ն՝ վրկ-ներով, x-ը՝
մետրերով: Որոշելմիջավայրիմասնիկներիտատա-
նումներիարագությանլայնույթըևդրահարաբերությունըալիքիտարա
ծմանարագությանը:
4.90. 4  106 Ðó հաճախությամբէլեկտրամագնիսականալիքը
  3 դիէլեկտրիկականթափանցելիությունունեցողոչմագնիսա-
կանմիջավայրիցանցնումէվակուում: Որոշելէլեկտրամագնիսա-
կանալիքիերկարությանաճը:
4.91.Ընդունիչիտատանողականկոնտուրըկազմվածէ
C  888 1012 Ֆունակությամբկոնդենսատորիցև L  2 103 Հնին-
դուկտիվությամբկոճից: Ինչպիսի՞ալիքիերկարությանվրաէհամա-
լրվածկոնտուրը: Օդու-
մէլեկտրամագնիսականալիքիտարածմանարագությունըv = 3 ∙
108 մ/վ:
4.92.v  5 106 Հցհաճախությանէլեկտրամագնիսականալիքը 
դիէլեկտրիկականթափանցելիությունունեցողոչմագնիսական
(  1) միջավայրիցանցնումէվակուում: Այդդեպքումալիքիերկա-
- 135 -
րությունըփոխվումէ   45 մ-ով: Վակուումումալիքիտա-
րածմանարագությունըc= 3 ∙ 108 մ/վէ: Որոշելմիջավայրիդիէլեկտրի-
կականթափանցելիությունը:
4.93.Որոշելայնէլեկտրամագնիսականալիքիերկարություն-
ը,որինհամալրվածէընդունիչիտատանողականկոնտուրը: Կոնտուր-
իկոնդենսատորիշրջադիրներիառավելագույնլիցքը՝ q max  5  108 Կլէ,
իսկկոնտուրումհոսանքիուժիառավելագույնարժեքը՝ I max  1,5 Ա:
Կոնտուրի R ակտիվդիմադրությունըանտեսել: Վակուումում
ալիքիտարածմանարագությունը` c  310 մ/վ: 8

4.94. Վակուումում OX
առանցքիերկայնքովտարածվումէհարթէլեկտրամագնիսականալիք:
Ալիքիէլեկտրականդաշտիլարվածությանլայնութայինարժեքը՝ E m
=10վ/մ: Որոշելալիքիմագնիսականդաշտիլարվածության H m
լայնութայինարժեքը:
4.95. Որքա՞նէներգիաէտեղափոխում t  1
րոպեումհարթսինուսոիդալէլեկտրամագնիսականալիքը S  10ëÙ 2
մակերեսով, եթեայնտեղադրվածէվակուումում,
ալիքիտարածմանուղղությաննուղղահայաց:
Ալիքիէլեկտրականդաշտիլարվածությանլայնութայինարժեքը՝
Emax  1 մ/վ: Ալիքիպարբերությունը` T  t :
4.96. Կետայինաղբյուրովճառագայթվածսֆերիկէլեկտրա-
մագնիսականալիքըտարածվումէվակուումումըստհետևյալօրեն-
քների՝

1.4  104
E r ,t  
r
 
sin 6  106  t  0.025 r ,

37
H r ,t  
r

sin 6  106  t  0.025 r :
Որոշելալիքիաղբյուրիմիջինհզորությունը: Հաշվիառնել,
որմեկպարբերությանընթացքումսինուսիքառակուսումիջինարժեքը
0.5 է:
- 136 -
 4.97.
ՎակուումումXառանցքիուղղությամբտարածվումէհարթէլեկտրամա
գնիսականալիքը: Ալիքիէլեկտրականդաշտիլարվածությանլայնույթը
18.8 Վ/մէ: Որոշելալիքիինտենսիվությունը:
  
4.98.  
E  E m cos 2t  kr հարթէլեկտրամագնիսականալիք-
ըտարածվումէ   9 դիէլեկտրիկականթափանցելիությունունե-
ցողթույլհաղորդիչմիջավայրում: Որոշելշեղմանհոսանքիխտությա-
նառավելագույնարժեքը, եթե E m  160ì / Ù ,   107 Ðó :
4.99. Վակուումումտարածվումէ 
հաճախությամբհարթէլեկտրամագնիսականալիքը,
որիէներգիայիհոսքիխտությանմիջինարժեքը S է:
Որոշելշեղմանհոսանքիլայնույթայինարժեքըայդալիքում:
4.100.   107 Ðó հաճախությամբէլեկտրամագնիսականալիք-
²
ըտարածվումէ   102 տեսկարարէլեկտրահաղորդականու-
ì Ù
թյամբև   9 դիէլեկտրիկականթափանցելիությամբմիջավայրում:
Որոշելհաղորդականությանհոսանքիևշեղմանհոսանքիխտութ-
յանլայնույթներիհարաբերությունը:
4.101. R=50սմշառավղովգունդըգտնվումէ=4 դիէլեկտրիկա-
կանթափանցելիությամբոչմագնիսականմիջավայրում: Միջավայ-
րումտարածվումէհարթէլեկտրամագնիսականալիք, որիերկարու-
թյունըէ (<<R) ևէլեկտրականբաղադրիչիլայնույթը` Em=200Վ/մ:
Որքա՞նէներգիաէընկնումգնդիվրա t=1 րոպեիընթացքում:
 
4.102. Վակուումումտարածվումէ E  ey  Em cos t  kx 

հարթէլեկտրամագնիսականալիքը, որտեղ e y -նYառանցքիօրթնէ,

Em=160Վ/մ, k=0,51մ–1: Գտնել H վեկտորը x=7,7մկոորդինատո-
վորոշվողկետումա) t=0վ, բ) t=33նվպահերին:

5. Ալիքայինևքվանտայինօպտիկա

- 137 -
 5.1. Ալիքայինօպտիկա
 Լույսիտարածմանարագությունըմիջավայրում : Օպտիկա-
կանճանապարհ:
Լուսայինալիքներիփուլերիտարբերությանևօպտիկականընթացքնե
րիտարբերությանկապը.

c
v  , L  n  ,   2L ,
n 

որտեղ n -ըմիջավայրիբեկմանցուցիչնէ, L  L2  L1  n2 2  n11 -ը՝օպ-

տիկականճանապարհիտարբերությունը, իսկ  –
նլույսիալիքիերկարություննէվակուումում :
 Ինտեր‎ֆ‎երենցիհետևանքովլույսիինտենսիվությանառավե-
լուժեղացման (մաքսիմում) ևթուլացման (մինիմում) պայմանները.

 
L  2k , L    2k  1 k  0,1, 2, 3,... :
2 2
a լայնությամբմեկճեղքիցստացվողդի‎ֆրակցիոնմինիմում-
ներիևմաքսիմումներիպայմանները.
 
a sin  2k , a sin    2k  1 , k  1, 2, 3,... :
2 2
 Միաչափդի‎ֆրակցիոնցանցիգլխավորմաքսիմումներիևմինի
մումներիպայմանները`


d sin  n  n  0,1, 2, 3,... ; a sin  2k k  1, 2, 3,... ,
2

որտեղ a -նճեղքիլայնություննէ, d -ն՝դի‎ֆրակցիոնցանցիհաստա-

տունը:
 Տարածական(բյուրեղային)
ցանցիցմեներանգռենտգենյանճառագայթներիդի‎ֆրակցիոնմաքսիմու
մներիպայմանը, Վուլֆ-Բրեգիբանաձևը՝

2d sin  m  m  1, 2, 3,... ,
- 138 -
որտեղ  -նատոմականհարթությաննկատմամբճառագայթների
սահքիանկյուննէ, իսկ d -ն՝ատոմայինշերտերիմիջևեղածհեռա-
վորությունը:
 Լույսիբևեռացմանաստիճանը.

Im ax  Im in
P  ,
Im ax  Im in

որտեղ Imax և Imin լույսիառավելագույնևփոքրագույնինտենսիվութ-

յուններնեն, որոնքհամապատասխանումենբևեռացուցչիբևեռաց-

մանհարթությանըզուգահեռ𝐸∥ ևուղղահայաց E  բաղադրիչներին:
 ԲրյուստերիևՄալյուսիօրենքները.

n2
tg  µ   n 21 , I  I 0 cos2  ,
n1

որտեղ n 21 -ըերկրորդմիջավայրիբեկմանցուցիչնէառաջինինկատմամբ,
 -նբևեռացուցիչիևանալիզատորիբևեռացմանհարթություն-
ներիմիջևկազմածանկյուննէ, µ -նԲրյուստերիանկմանանկյուննէ,
որիդեպքումանդրադարձածլույսըլրիվբևեռացածէ, I0 -
նհարթբևեռացածլույսիինտենսիվություննէ:
5.1. Վերադրվողերկուկոհերենտմեներանգլուսայինալիք-
ներիօպտիկականընթացքներիտարբերությունը՝L=3:
Որոշելդրանցփուլերիտարբերությունը:
5.2. Որոշել, թեճանապարհիի՞նչ
S1հեռավորությունկանցնիմեներանգլույսըվակուումումայննույնժամ
անակահատվածում, որիընթացքումայնանցնումէ S2  1.5ÙÙ
երկարությամբճանապարհը n2  1.5
բեկմանցուցիչունեցողապակում:
5.3. Տարածությանորևէկետենգալիս   1.2ÙÏÙ ընթացք-
ներիտարբերությամբկոհերենտալիքներ,
որոնցերկարությունըվակուումում`   0.6ÙÏÙ : Որոշել,
- 139 -
թեինտենֆերենցիհետևանքովի՞նչտեղիկունենաայդկետում,
եթեճառագայթներնանցնենօդի, ջրիևսկիպիդարիմիջով:
Ջրիբեկմանցուցիչը 1.33 է, սկիպիդարինը` 1.48:
5.4. Վերադրվողերկուկոհերենտճառագայթներիցմեկինզուգա-
հեռտեղադրեցին  =10սմերկարությամբխողովակ: Խողովակըքլո-
րովլցնելիս   590ÜÙ երկարությամբալիքիերկարությանհա-
մարինտերֆերենցիոնպատկերըտեղաշարժվեց K  131 շերտով:
Որոշելքլորիբեկման n ցուցիչը:
5.5. Ինտերֆերենցողճառագայթներիցմեկիճանապարհինդր-
վելէբարակապակյաթիթեղ, որիհետևանքովկենտրոնականլու-
սավորշերտըտեղաշարժվելէսկզբումգրավածվեցերորդշերտիտեղը`
չհաշվածկենտրոնականը: Ճառագայթնընկնումէթիթեղիվրաուղղա-
հայաց: Թիթեղինյութիբեկման n ցուցիչը 1.5 է, ալիքի  երկարու-
թյունը` 6  107 Ù : Որքա՞նէթիթեղի d հաստությունը:
5.6. n  1.33 բեկմանցուցիչունեցողօճառիթաղանթիվրա
  45 անկյանտակընկնումէսպիտակլույս:
0

Թաղանթիինչպիսի՞ամենափոքրհաստությանդեպքումանդրադարձա
ծճառագայթներըկլինենդեղինգույնի    6  107 Ù  :
5.7.   0.6ÙÏÙ ալիքիերկարությունունեցողզուգահեռճառա-
գայթներիփունջը   300 անկյանտակընկնումէ n  1.33 բեկմա-
նցուցիչունեցողօճառիթաղանթիվրա: Թաղանթիինչպիսի՞ամենա-
փոքրհաստությանդեպքումինտերֆերենցիհետևանքովանդրադար-
ձածճառագայթներըառավելագույնչափովկթուլանան:
5.8. Յունգիփորձում 0.3 մմհեռավորությանվրագտնվողճեղ-
քերըլուսավորվումեն 0.6 մկմալիքիերկարությամբ: Որոշելճեղքե-
րիցմինչևէկրանըեղածհեռավորությունը, եթեինտերֆերենցիոնշեր-
տիլայնությունը 1 մմէ:
5.9. n  1.5
բեկմանցուցիչունեցողսեպիվրաուղղահայացընկնումէ   698ÝÙ
ալիքիերկարությամբմեներանգլույս:

- 140 -
Որոշելսեպիհարթություններիմիջևընկածանկյունը,
եթեանդրադարձածլույսումերկուհարևանինտերֆերենցիոնմինիմու
մներիհեռավորությունը 2 մմէ:
5.10. Ճեղքիվրաուղղահայացկերպովընկնումէ 
ալիքիերկարությունունեցողմոնոքրոմատիկլույսիզուգահեռփունջ:
Ճեղքիլայնությունը 6 է:
Ինչպիսի՞անկյանտակկդիտվիլույսիերրորդդիֆրակցիոնմինիմումը:
5.11. Քանի՞գիծունիդիֆրակցիոնցանցը 1 մմերկարությանվրա,
0
եթեսնդիկիկանաչգիծը (   5461A ) առաջինկարգիսպեկտր-
0
ումդիտվումէ 19 8 ' անկյանտակ:
5.12. Գտնել   589ÝÙ ալիքիերկարությամբնատրիումիդեղի-
նգծիսպեկտրիամենամեծկարգը, եթեդիֆրակցիոնցանցիհաստա-
տունը 2 մկմէ:
5.13.   0.53  106 Ù ալիքիերկարությամբլույսնուղղահա-
յացընկնումէ d  1.5  106 Ù
պարբերությունունեցողդիֆրակցիոնցանցիվրա:
Ցանցինտարվածնորմալինկատմամբի՞նչանկյանտակէառաջանումա
ռավելագույնկարգիդիֆրակցիոնմաքսիմումը:
5.14. Դի‎ֆրակցիոնցանցիխազերիմիջևեղածհեռավորությունը
4մկմէ: Ցանցիվրաուղղահայացընկնումէ 0.58մկմալիքիեր-
կարությամբլույս: Ի՞նչառավելագույնկարգիմաքսիմումէտա-
լիսայդցանցը:
5.15. l  15ÙÙ երկարությունև N  3000 խազեր (ճեղքեր) ունե-
ցողդիֆրակցիոնցանցիվրաուղղահայացընկնումէ   550 109 Ù
ալիքիերկարությամբմեներանգլուսայինալիք: Որոշել. 1)
ցանցիդիֆրակ-
ցիոնսպեկտրումդիտվողինտենսիվությանգլխավորմաքսիմում-
ներիընդհանուրթիվը, 2) վերջինմաքսիմումինհամապատասխա-
նողmaxանկյունը:
5.16.   0.6  106 Ù ալիքիերկարությամբլույսնընկնումէ
d  105 Ù պարբերությունունեցողդիֆրակցիոնցանցիվրա   30
0

- 141 -
անկյանտակ:
Ցանցինտարվածնորմալինկատմամբի՞նչանկյանտակկառաջանաեր
կրորդկարգիդիֆրակցիոնմաքսիմումը:
5.17.Դի‎ֆրակցիոնցանցիհաստատունը 4
անգամմեծէնրամակերևույթիվրաուղղահայացընկնողմիագույնլույս
իալիքիերկարությունից:
Որոշելերկուառաջինսիմետրիկդի‎ֆրակցիոնմաք-
սիմումներիմիջևընկածանկյունը:
5.18. Մեներանգռենտգենյանճառագայթմանզուգահեռճառա-
գայթներինեղփունջնընկնումէբյուրեղինիստիվրա:
Բյուրեղիատոմայինհարթություններիմիջևհեռավորությունը 0.28
նմէ: Որոշելռենտգենյանճառագայթմանալիքիերկարությունը,
եթեբյուրեղինիստիհարթությանվրա 300
անկյանտակընկնելիսդիտվումէերկ-
րորդկարգիդիֆրակցիոնմաքսիմում:
5.19.Ուղղահայացընկնողմիագույնլույսիճառագայթներովլուս
ավորվածդի‎ֆրակցիոնցանցըերկրորդկարգիսպեկտրըշե-
ղումէ1=100անկյունով:
Ի՞նչ2անկյունովէայնշեղումչորրորդկարգիսպեկտրը:
5.20. Որոշակինյութիհամարմիագույնլույսիլրիվանդրադարձ-
մանսահմանայինանկյունը 450է:
Ինչի՞էհավասարլույսիլրիվբևեռացմանանկյուննայդնյութիհամար:
5.21. Ճառագայթիբեկմանանկյունըհեղուկում 350է:
Որոշելհեղուկիբեկմանցուցիչը, եթեհայտնիէ, որանդրադարձածճա-
ռագայթըլրիվբևեռացվածէ:
5.22.Որոշելբևեռացուցչիևանալիզատորիգլխավորհարթու-
թյուններովկազմածանկյունը, եթեբևեռացուցչովևանալիզատո-
րովանցածբնականլույսիինտենսիվությունըփոքրանումէ 4 անգամ:
Լույսիկլանումնանտեսել:
5.23. Լույսիճառագայթըջրիցապակումեջանցնումէայնպես,
որայդմիջավայրերիսահմանիցանդրադարձածճառագայթըլինումէա

- 142 -
ռավելագույնչափովբևեռացված: Որոշելընկնողևանդրադար-
ձողճառագայթներիմիջևընկածանկյունը:(nջ=1.3, nապ = 1.57):
5.24. Հաջորդաբարտեղադրվածերկումիատեսակբևեռացու-
ցիչներիբևեռացմանհարթություններիմիջևանկյունը`   30 է:
Բնականլույսնանցնելովայդհամակարգով` ինտենսիվությունըթու-
լանումէ 4 անգամ: Անտեսելովլույսիկորուստներնանդրադարձ-
մանվրա, որոշել՝լույսիինտենսիվությանո՞րմասնէկլանվումյուրա-
քանչյուրբևեռացուցչիկողմից :
5.25.Քանի՞տոկոսովէթուլանումլույսիինտենսիվությունըբևե-
ռացուցչովանցնելուցհետո, եթելույսիկորուստներըկազմումեն 10:
5.26. Մասնակիբևեռացվածլույսիբևեռացմանաստիճանը՝
P  0,25 է: Որոշելլույսիբևեռացվածևբնականբաղադրիչների 
հարաբերությունը:
5.27. Մասնակիբևեռացվածլույսըկարելիէդիտելորպեսբնա-
կանևգծայնորենբևեռացվածլույսերիխառնուրդ: Որոշելայդպի-
սիլույսիբևեռացմանաստիճանը, եթեբևեռացվածևբնականբաղադ-
րիչներիինտենսիվություններիհարաբերությունը` =2:
5.28.
Մասնակիբևեռացվածլույսիճանապարհինտեղադրումենբևեռացուցի
չայնպես, որնրանովանցածլույսիինտենսիվություննառավելագույննէ:
Բևեռացուցիչնայդդիրքից=600անկյունովպտտ-
ելուդեպքումանցածլույսիինտենսիվությունըփոքրանումէ  =3
անգամ: Որոշելբևեռացուցչիվրաընկնողլույսի P
բևեռացմանաստիճանը :
5.2.ՋԵՐՄԱՅԻՆՃԱՌԱԳԱՅԹՈւՄ:
ԼՈւՅՍԻՔՎԱՆՏԱՅԻՆԲՆՈւՅԹԸ
 Ճառագայթիէներգիայիհոսք(հզորություն)`
𝑑𝑊
Փ= :
𝑑𝑡

- 143 -
  Ճառագայթողմարմնիէներգետիկլուսատվությանկամճա-
ռագայթմանինտեգրալայինունակություն.
 
dW
R T   , R T    r  ,T d       ,T  d  ,
dSdt 0 0

որտեղ r  ,T  -նև   ,T  -նմարմնիճառագայթմանունակություն-

ներնեն` արտահայտված հաճախությամբկամ  ալիքիերկարու-
թյամբ:
 Բացարձակսևմարմնիէներգետիկլուսատվությունը` Ստե‎
ֆան - Բոլցմանիօրենքը.

R T    T 4 ,

որտեղ  -ն` Ստե‎ֆան - Բոլցմանիհաստատուննէ:

Եթեճառագայթվողմարմինըբացարձակսևչէ, ապա R  a  T 4 ,
որտեղ a -նմեկիցփոքրգործակիցէ:
 Բացարձակսևմարմնիճառագայթմանունակությունըարտ-
ահայտված հաճախությամբկամ  ալիքիերկարությամբ` Պլան-
կիբանաձևը.

2 2 h 2 hc 2
f  ,T    h ,   ,T   
1
,
c 2
 5 hc
e kT
1 e kT
1

որտեղ h -ըՊլանկիհաստատուննէ, իսկ k -ն` Բոլցմանիհաստա-

տունը:

 Վինիշեղմանօրենքը`
𝑏
𝜆𝑚 = ,
𝑇

որտեղ𝜆𝑚 -ըճառագայթման   ,T 

ունակությանառավելագույնարժեքինհամապատասխանողալիքիեր
կարություննէ, իսկ b -ն` Վինիհաստատունը:
- 144 -
  Ֆոտոնիէներգիան, իմպուլսը, զանգվածը.

hc h h h
  h    , p  ,m 2 :
 c  c

 Մակերևույթիվրաուղղահայացընկնողլույսիգործադրածճն
շումը.

I
P  1    ,
c
Nh
որտեղ I  լույսիինտենսիվություննէ,  -նմակերևույթիանդ-
St
րադարձմանգործակիցնէ, N -ը` մակերևույթիվրաընկնող‎ֆոտոն-
ներիթիվը:
 Այնշտայնիբանաձևըարտաքին‎ֆոտոէֆեկտիհամար`

mv max
2
h  A»Éù  ,
2

որտեղ A»Éù -ըէլեկտրոնիելքիաշխատանքնէ, v max -ը`պոկվածէլեկտ-

րոնիառավելագույնարագությունը :
 Ֆոտոէ‎ֆեկտիկարմիրսահման.

A»Éù
0  ,
h
որտեղ  0 -նտվյալմետաղիհամար‎ֆոտոէֆեկտիշեմայինհաճա-
խություննէ (կարմիրսահման):
 Ռենտգենյանճառագայթիալիքիերկարությանփոփոխու-
թյունըկոմպտոնյանցրմանդեպքում.

h
       1  cos   Ï 1  cos  ,
m 0c

որտեղ  -
ն‎ֆոտոնիցրմանանկյուննէհանգստիվիճակումգտնվողազատէլեկտր
- 145 -
 h
ոնիվրա, իսկ Ï  -նդադարի m 0
m 0c
զանգվածովէլեկտրոնիկոմպտոնյանալիքիերկարություննէ:
5.29. Ի՞նչքանակությամբէներգիաէճառագայթվում
r=1մմշառավղովև l=4սմերկարությամբհոսանքակիրուղիղհաղորդա-
լարից 1վ-իընթացքում, եթեհայտնիէ,
որճառագայթմանէներգիայիառավելագույնարժեքինհամապատասխ
անողալիքիերկարությունը` m=5գ10-7մ:
Հաղորդալարըդիտելորպեսբացարձակսևմարմին:
5.30. Որոշելբացարձակսևմարմնի T ջերմաստիճանըև R էնե-
րգետիկլուսատվությունը, եթեճառագայթմանէներգիայիառավե-
լագույնարժեքինհամապատասխանողալիքիերկարությունը՝m=600ն
մ:
5.31. Վառարանիդիտապատուհանիցճառագայթվողէներգիա-
յիհոսքը 4Ջ/րէ: Որոշելվառարանիջերմաստրճանը, եթեպա-
2
տուհանիմակերեսը 8սմ է:
5.32. 25Վտհզորությամբէլեկտրականլամպիվոլ‎ֆրամեթելիկ-
իջերմաստրճանը 2450Կէ: Թելիկիևբացարձակսևմարմնիէներգե-
տիկլուսատվություններիհարաբերությունըտվյալջերմաստիճանում
0.3 է: Որոշելթելիճառագայթողմակերևույթիմակերեսը:
5.33. R=10սմշառավղովգնդիճառագայթմանհզորությունըոր-
3
ևէհաստատուն T ջերմաստիճանում P= 10 Վտէ: Որոշելայդջերմաս-
տիճանը, եթեգնդիևբացարձակսևմարմնիէներգետիկլուսատվու-
թյուններիհարաբերակցությունը՝=0.25:
5.34. Ընդունելով, որԱրեգակնօժտվածէբացարձակսևմարմ-
նիհատկություններով, որոշելԱրեգակիճառագայթման I ինտենսի-
վությունըԵրկրիմակերևույթիմոտ (I -
նկոչվումէարեգակնայինհաստատուն):
Արեգակնայինմակերևույթիջերմաստիճանը` T  5785Î ,

- 146 -
Արեգակիմիջինշառավիղը` 6.95 108 Ù , ԱրեգակիցԵրկի-
րմիջինհեռավորությունը` 149.5 109 Ù :
5.35.ԱրեգակիմակերևույթիջերմաստիճանըT0  5500 Կէ: Ըն-
դունելով,
որԱրեգակիևԵրկրագնդիկլանմանընդունակությունըհավասարէմեկ
ի,ևԵրկիրըգտնվումէջերմայինհավասարակշռությանմեջ,
գնահատելԵրկրիջերմաստիճանը: Արեգակիշառավիղը՝
R  6,96  10 մէ, Արեգակիև Երկրիկենտրոններիմիջևհեռավորու-
8

թյունը՝   1,496 10 մ:

11

5.36.
Արեգակիմակերևույթնիրհատկություններովմոտէբացարձակսևմար
մնին:
Էներգետիկլուսատվությանսպեկտրայինխտությանառավելագույնա
րժեքըբաժինէընկնում m  0.5ÙÏÙ ալիքիերկարությանը: Որոշել. ա)
արեգակնայինմակերևույթի T ջերմաստիճանը, բ) էներգիան,
որըճառագայթումէԱրեգակը 1 վայրկյանում, գ)
ճառագայթմանպատճառովԱրեգակիկորցրածզանգ-
վածըմեկվայրկյանում:
5.37. Բացարձակսևմարմինըգտնվումէ T1  2900Î ջերմաստի-
ճանում: Այդմարմնիսառչելուհետևանքովճառագայթմանունակու-
թյանառավելագույնարժեքինհամապատասխանողալիքիերկա-
րությունըփոխվեց m  9.10 6 Ù -ով: Մինչևո՞ր T2 ջերմաստի-
ճաննէսառելմարմինը:
5.38. Հաշվելմարմնիինտեգրալ R(T) ինտենսիվությունը (էներ-
գետիկ լուսատվությունը) 1 =1011Հց-իցմինչև2=5.1012Հցհաճախու-
թյուններիտիրույթում: Օգտվելովբացարձակսևմարմնիճառագայթ-
մանունակությանհամարՊլանկիբանաձևից՝ ընդունելով
(h<<kT):Մարմնիջերմաստիճանը T=2000Կէ:
5.39. Վոլ‎ֆրամիցպատրաստված d1=0,1մմևd2=0,2մմտրամա-
գծերովերկուուղիղհաղորդալարերմիացվածենհաջորդաբար:
- 147 -
Հաղորդալարերըտաքացվումենվակուումումէլեկտրականհոսան-
քիմիջոցով: Հաղորդալարերըդիտելովորպեսբացարձակսևմարմին,
որոշելերկրորդհաղորդալարի T2 ջերմաստիճանը,
եթեառաջինհաղորդալարիջերմաստիճանը`T1=2000Կէ:
5.40. 8 1014 Ջ
էներգիայով‎ֆոտոնըցրվեցազատանշարժէլեկտրոնների կողմից
1800անկյունով: Որոշելէլեկտրոնիկինետիկէներգիան,
եթեմինչևցրումըայնդադարիվիճակումէր:
5.41.=10-12մալիքիերկարությամբֆոտոնը𝛼 =
𝜋
անկյունովցրվեցազատանշարժէլեկտրոնից:
2
Ֆոտոննիրէներգիայիո՞րմասըհաղորդեցէլեկտրոնին:
5.42. 1,63 10 13 Ջ էներգիայովֆոտոննազատ (անշարժ) էլեկտ-
րոնի կողմից ցրվեց 1200անկյունով: Որոշելցրված‎ֆոտոնիէներգիան:
5.43. Կետայինիզոտրոպաղբյուրնարձակումէ   589ÝÙ
ալիքիերկարությամբլույս: Աղբյուրիլուսայինհզորությունը`
P  10ìï : Գտնել.
ա) աղբյուրից r  2Ù
հեռավորությանվրաֆոտոններիհոսքիմիջինխտությունը,
բ) աղբյուրիցայնկետիհեռավորությունը,
որտեղֆոտոններիմիջինկոնցետենտրացիան` n  100ëÙ 3 :
5.44. Միագույն (=0.5մկմ) կետայինիզոտրոպլույսիաղբյուրից
5մհեռավորությանվրաընկնողճառագայթներինուղղահայացտեղավո
րվածէ 1մմ2մակերեսովմակերևույթ: Որոշելմակերևույթ-
իվրայուրաքանչյուրվայրկյանումընկնող‎ֆոտոններիթիվը: Ճառա-
գայթմանհզորությունը`   100ìï :
5.45. Լազերըճառագայթումէ 0.13մվտևողությամբ 10Ջէներ-
գիայովլույսինեղզուգահեռփունջ:
Գտնելլուսայինիմպուլսիմիջինճնշ-
ումընրատարածմաննուղղահայացմակերևույթիվրա, եթեփնջ-
իտրամագիծը 10 մկմէ, մակերևույթիանդրադարձմանգործակիցը` 0.5:
- 148 -
 5.46.Սևմակերևույթիվրաուղղահայացընկնող
400նմալիքիերկարությամբլույսիգործադրածճնշումը 2նՊաէ:
2
Որոշելայդմակերևույթի 6.63մմ մակերեսիվրա 10վ-
իընթացքումընկնող‎ֆոտոններիթիվը:
5.47 Հայելայինմակերևույթի 6սմ2մակերեսի վրաուղղահայաց,
ընկնումէ 0.8Վտհզորությամբլուսայինճառագայթում:
Որոշելլույսիճնշումըևճնշմանուժըայդմակերևույթիվրա:
5.48.   5 107 Ù ալիքիերկարությամբմեներանգճառագայ-
թումնուղղհայացընկնումէհաթհայելայինմակերևույթիվրա և
9
F  10 Նուժովճնշումգործադրում:
Որոշելմիավորժամանակումայդմակերևույթիվրաընկնեողֆոտոննե
րիn0թիվը:
5.49. Հայելայինմակերևույթիվրա 0.5մկմալիքիերկարութ-
յամբլույսիգործադրածճնշումը 4մՊաէ:
Որոշելմակերևույթիվրաընկնողլուսային‎ֆոտոնների n
կոնցետրացիան:
5.50. I=0,2Վտ/սմ2ինտենսիվությամբհարթլուսայինալիքը
  45 անկմանանկյանտակընկնումէ   0, 8 անդրադարձմանգոր-
ծակիցունեցողհարթհայելայինմակերևույթիվրա:
Որոշելայդմակերևույթիվրալույսի գործադրածնորմալճնշումը:
5.51.
I=0,7Վտ/սմ2ինտենսիվությամբհարթլուսայինալիքըլուսավորումէ
R=5սմշառավղողբացարձակհայելայինմակերևույթունեցողգունդը:
Հաշվելլույսիառաջացրածնորմալճնշմանուժըգնդիմակերևույթիվրա:
5.52. Պահպանմանօրենքներիօգնությամբցույցտալ,
որազատէլեկտրոնըչիկարողլրիվկլանելֆոտոն:
5.53. Մետաղականթիթեղիվրա ընկնում է=0.25մկմալիքի
երկարությամբ ուլտրամանուշակագույնճառագայթներիփունջ: Ֆո-
տոհոսանքըդադարումէ 0.06Վնվազագույնկասեցնողլարմանդեպ-
քում: Որոշելմետաղիցպոկվելուէլեկտրոններիելքիաշխատանքը:

- 149 -
 5.54. Լիթիումիկաթոդով‎ֆոտոէլեմենտիվրաընկնումեն
200նմալիքիերկարությանճառագայթներ: Որոշելկասեցնողլարմա-
նայննվազագույնարժեքը, որնանհրաժեշտէկիրառել‎ֆոտոէլեմեն-
տում, որպեսզիֆոտոհոսանքըդադարի:
5.55. Մետաղիմակերևույթիվրաընկնումեն
0.1մկմալիքիերկարությամբճառագայթներ:
Ֆոտոէ‎‎ֆեկտիկարմիրսահմանիալիքիերկարությունը 0.3մկմէ:
Ֆոտոնիէներգիայիո՞րմասնէծախսվումէլեկտրոնինկինետիկէներգի
ահաղորդելուվրա:
5.56. 8,7 10 19 Ջ էներգիայով‎ֆոտոննընկնումէմետաղեթիթեղ-
իվրաևառաջացնումֆոտոէֆեկտ:
Որոշելթիթեղիձեռքբերածինպուլսը, եթեընդունենք,
որֆոտոնիևֆոտոէլեկտրոնիշարժմանուղղություններըգտնվումենմի
ուղղիվրա, որնուղղահայացէթիթեղիմակերևույթին: Ելքի
աշխատանքը՝ 𝐴ելք = 6,848 ∙ 10−19 Ջ::
5.57. Ինչի՞էհավասարհագեցման‎ֆոտոհոսանքը, եթե‎ֆոտո-
էլեմենտիմակերևույթիվրաընկնողլուսայինհոսքիհզորությունը 10-
6Վտէ, իսկալիքիերկարությունը`0.410-6մ: Ընդունել,
որընկնող‎ֆոտոններիթիվըհավասարէմակերևույթիցպոկվածէլեկտ-
րոններիթվին:
5.58.Ֆոտոէլեմենտիկաթոդըլուսավորումեն   5 107 Ù
ալիքիերկարությամբլույսով:
Կաթոդիվրաընկնողճառագայթմանհզորությունը՝ P  3 102 Վտ:
Ֆոտոէլեմենտիշղթայումհագեցմանֆոտոհոսանքիուժը՝𝐼հ = 10−3 Ա:
Որոշելընկնողֆոտոններիևպոկվածէլեկտրոններիթվերի 
հարաբերությունը:
5.59. ՈրոշելՊլանկիհաստատունը, եթեհայտնիէ, որինչ-
որմետաղիմակերևույթից 2,21015Հցհաճախությամբլույսիազդեցու-
թյամբպոկված‎ֆոտոէլեկտրոններիկասեցնողլարումը 6.6Վէ, իսկ
4,6գ1015Հցհաճախությամբլույսիդեպքում` 16.5 Վ:
5.60. Մեկուսացվածերկաթեգնդիկըճառագայթվումէ 2  107 Ù
ալիքիերկարությամբլույսով: Էլեկտրոններկորցնելով`
- 150 -
մինչևո՞րառավելագույնպոտենցիալըկլիցքավորվիգնդիկը: Ելքիաշխա-
տանքը` A ելք = 7 10 19 Ջ:
5.61. Վակուումայինֆոտոէլեմենտը𝜆1 = 6 ∙ 10−7 մ ալիքիերկա-
րությամբդեղինլույսովլուսավորելիսլիցքավորվումէմինչև𝜑1 =
1,2Վալիքիերկարությամպոտենցիալը: Մինչևի՞նչ𝜑2 պոտենցիա-
լըկլիցքավորվիֆոտոէլեմենտը𝜆2 = 4 ∙ 10−7 մ ալիքիերկարու-
թյամբմանուշակագույնլույսովլուսավորելիս:
6. ԱՏՈՄԻՖԻԶԻԿԱ:ՔՎԱՆՏԱՅԻՆ ՄԵԽԱՆԻԿԱՅԻ ՏԱՐՐԵՐԸ

 m ‎զանգվածովv
արագությամբշարժվողտարրականմասնիկիդըԲրոյլյանալիքի‎երկա
րությունը.

h
¹  ,
mv
m0
որտեղ m  , m 0 -նմասնիկիդադարիզանգվածնէ, իսկհ-
1 v 2 / c 2
ըՊլանկիհաստատուննէ:
 Բորիքվանտացմանպայմանը` Ln=mvr=nℏ, որտեղ Ln-ը
ջրածնանմանատոմումշրջանայինուղեծրովշարժվողէլեկտրոնիիմպ
ուլսիմոմենտնէ, իսկ` n=1,2,3…… քվանտայինթիվը:
 Ջրածնանմանատոմիճառագայթմանհաճախությունըևալիք
իերկարությունը.

 1 1  1 RZ 2  1 1 
 nm  RZ 2   2 
,    2 ,
n
2
m  nm c n 2
m 

որտեղ R  me
4
 3, 29  1015 í 1 Ռիդբերգիհաստատուննէ, c-
8 0 h
2 3

նլույսիարագություննէվակուումում, m  n 1 n  1, 2,3,...
քվանտայինթվերնեն: Ջրածնիատոմիհամար Z
կարգաթիվըհավասարէ 1:

- 151 -
  Միկրոմասնիկի x կոորդինատիև Px իմպուլսիպրոյեկ-
ցիայիհամարանորոշություններիառնչությունը.

 
x  Px  կամ x  v x  ,
2 2m

h
որտեղ   , իսկ m -ը`միկրոմասնիկիզանգվածնէ:
2

 Շրյոդինգերիհավասարումըստացիոնարվիճակներիհամա-
ր.

2m
  E  U    0 ,
2

2 2 2
որտեղ     -ըԼապլասիօպերատորնէ,  -նմիկրո-
x 2 y 2 z 2
մասնիկիվիճակընկարագրողալիքային‎ֆունկցիանէ, E -նև U -
ննրալրիվևպոտենցիալէներգիաներնենարտաքինստացիոնարդաշտ
ում:
6.1. Ի՞նչարագությամբէշարժվումէլեկտրոնը,
եթենրադըԲրոյլյանալիքիերկարությունըհավասարէէլեկտրոնիԿոպ
տոնյանալիքիերկարությանը:
6.2. ՈրոշելայնէլեկտրոնիդըԲրոյլյանալիքիերկարությունը,
որըդադարիվիճակիցանցնելով U=100Վպոտենցիալներիտարբե-
րությամբէլեկտրականդաշտով` ձեռքէբերելորոշակիարագություն:
6.3. 8 մՏլինդուկցիայովհամասեռմագնիսականդաշտում 0.5
սմշառավիղունեցողշրջանագծովշարժվումէէլեկտրոնը:
ՈրոշելէլեկտրոնիդըԲրոյլիալիքիերկարությունը:
6.4.
ՀաշվելդըԲրոյլիալիքիերկարությունըջրածնիատոմումԲորիառաջին

- 152 -
ուղեծրովշարժվողէլեկտրոնիհամար: Բորիշառավիղը` r0  0, 529 A 0
է:
6.5. Որոշելջրածնիատոմումառաջինուղեծրով  n  1 շարժ-
վողէլեկտրոնիպտտմանպարբերությունը: ՕգտվելԲորիքվանտաց-
մանպայմանից:
6.6. ՕգտվելովԲորիքվանտացմանպայմանից` որոշել ջրած-
նիատոմումառաջինուղեծրով  n  1 շարժվողէլեկտրոնիկինետիկ,
պոտենցիալևլրիվէներգիաները:
6.7. ՕգտվելովԲորիտեսությունից` որոշել
ջրածնիատոմիերկրորդուղեծրովշարժվողէլեկտրոնիուղեծրայինմագ
նիսականմոմենտը:
6.8. Որոշելջրածնիատոմիճառագայթմանսպեկտրիտեսա-
նելիտիրույթիսպեկտրալգծերիամենամեծևամենափոքրալիքիերկար
ությունները:
6.9. ՈրոշելջրածնիատոմիճառագայթմանսպեկտրիԼայմա-
նիսերիայիուլտրամանուշակագույնտիրույթինհամապատասխանող
առաքվածֆոտոնիէներգիայիառավելագույնևնվազագույնար-ժեք-
ները:
6.10. Որոշելջրածնիատոմիիոնացմանպոտենցիալը:
6.11. Որոշելջրածնիատոմիգրգռմանառաջինպոտենցիալը:
6.12. Ջրածնիատոմը, գտնվելովհիմնականվիճակում, կլա-
նումէ  ալիքիերկարությամբլուսայինքվանտներ: Որոշելկլան-
մանշնորհիվգրգռվածվիճակումգտնվողատոմիքվանտայինթիվը:
6.13. Օգտվելովանորոշություններիառնչությունից` գնահատել
  1010 Ù լայնությամբմիաչափանվերջխորըպոտենցիալհո-
րումշարժվողէլեկտրոնիհնարավորփոքրագույնկինետիկէներգիա-
յիկարգը:
6.14. m զանգվածովմասնիկըշարժվումէմիաչափպոտեն-
2
ցիալդաշտում: Մասնիկի պոտենցիալէներգիան` Wå  kx : Օգտվե-
2

- 153 -
լովանորոշություններիառնչությունից` գնահատելմասնիկիէներ-
գիայիհնարավորփոքրագույնարժեքը:
6.15. Օգտվելովանորոշություններիառնչությունից` գնահա-
տելջրածնիատոմումէլեկտրոնիէներգիայիհնարավորփոքրագույ-
նարժեքըևդրանհամապատասխանողէֆեկտիվհեռավորությունըմիջ
ուկից:
6.16. m=10-25գզանգվածովմիկրոմասնիկըշարժվումէ
L=10սմլայնությամբմիաչափանվերջբարձրպատերովպոտենցիալայի
նհորում: ԼուծելովՇրյոդինգերիհավասարումը`
որոշելառաջինևերկրորդստացիոնարվիճակներիէներգիաներիտար
բերությունը:
6.17.
ՄիաչափանվերջբարձրպատերովL=5սմլայնությամբպոտենցիալայի
նհորումշարժվումէմիկրոմասնիկը: ԼուծելովՇրյո-
դինգերիհավասարումը` որոշելմիկրոմասնիկիհիմնականստացիո-
նարվիճակինհամապատասխանողնորմավորվածալիքայինֆունկ-
ցիան:
6.18. Էլեկտրոնըշարժվումէմիաչափանվերջբարձրպատե-
րովպոտենցիալայինհորում` գտնվելով n=2 քվանտայինթվինհամա-
պատասխանողստացիոնարվիճակում:
ԼուծելովՇրյոդինգերիհավասարումը`
որոշելհորիկենտրոնումէլեկտրոնիգտնվելուհավա-
նականությանխտությունը:

Էլեկտրոնըշարժվումէ U   
0; 0  x    
6.19. 
 
; x  0, x   
պոտենցիալովդաշտում: Գտնելայնկետերիկոորդինատները,
որոնցումէլեկտրոն-
իգտնվելուհավանականությունըառավելագույննէ, եթե
էլեկտրոնըգտնվումէ n=2 քվանտայինվիճակում:

- 154 -
 Պատասխաններ

1.Մեխանիկայի‎ֆիզիկականհիմունքներ

1.1 𝑣𝑥 = 16 մ/վ,𝑎𝑥 = −2մ/վ2 :

1.2 𝑣 = 6,3մ/վ,𝑎 = 6 մ/վ2
1.3 𝑡 = 40վ, 𝑎𝑥 = −0,1 մ/վ2
B
1.4 ա) y  x  x 2 ,բ) v  A 1  (1  2Bt )2 , a  2 AB  const :
A
  
1.5 ա) r  A(cos t  i  sin t  j ) ,բ) x 2  y 2  A 2 ,գ)𝑣 = 𝐴𝜔 −𝑠𝑖𝑛𝜔𝑡 ∙

 
 
𝑖 + 𝑐𝑜𝑠𝜔𝑡 ∙ 𝑗 , a   A 2 cos t  i  sin t  j , v  A , a  A 2 :

1.6 ա) S  500 մ, բ) r  500 մ, գ) Կետըշարժվումէուղղագիծհետա-
գծովմիուղղությամբ:
    
1.7 ա) a  A(2i  3 j  4k ) , a  5.4 մ/վ2,բ) S  13.5 մ:
B     
1.8 ա) y   v  A  i  2Bt  j , a  2Bj , v  A2  4 B 2 t 2 ,
x 2 ,բ) V
A2

- 155 -
 A    
a  2B , գ) tg  ,դ) v  Ai  Bt j , v  A2  B 2 t 2 :
2 Bt
16t
1.9 ա) v  9  16t 2 ,բ) a   3.2 մ/վ2:
9  16t 2

1 
1.10   arcsin( )   120 o :
n 2

1.11 CD  x  :
 1
2

3/2
𝑔2 𝑡 𝑔𝑣0 𝑣2 𝑣02 +𝑔 2 𝑡 2
1.12 𝑎𝑟 = = 0.8𝑔, 𝑎𝑛 = = 0.6𝑔, 𝑅 = = :
𝑎𝑛 𝑔𝑣0
𝑣02 +𝑔 2 𝑡 2 𝑣02 +𝑔 2 𝑡 2

2
1.13    3.2 ռադ./վ2:
4N
1.14 a  6BRt  5.76 մ/վ2, a n  ( A  3Bt 2 ) 2 R  10.1 մ/վ2,

a  a2  a n2  11.54 մ/վ2:

v2
1.15 a  2 3cv  0,06Ù/í2 , an   4,5Ù/í2 :
R
R
1.16 t   2 վրկ:
a
4tg
1.17 t  3  7 վրկ:
A
2n n 2
1.18 t   1.88 վրկ, N   5.65 :
 
1.19 a  A 1  (4n) 2  0.8 մ/վ2:
2
1.20    A  4 ռադ./վ,    3 AB  6 ռադ./վ2:
3
2NV
1.21    2 10 3 ռադ./վ:

9
1.22 a  v   2 t 6  2,17 մ/վ2:
t2

- 156 -
 V
1.23    2.3 ռադ/վ,   60 :
R cos 
1.24 ա) v A  2at  10 սմ/վ, v B  at 2  7 սմ/վ, vo  0 ,
2
 at 2   at 2 
2

բ) a A  2a 1     5, 6 սմ/վ 2,
aB  1   1    2,5 սմ/վ ,
2

 2R   R 

a 2t 2
ao   2,5 սմ/վ2:
R
1.25 𝐹𝑥 = 3,2 Ն, 𝑡 = 3,3 վ
1.26 F  m(2C  6Dt)  2 Ն:

1.27 a  4C 2  36 D 2 t 2  60 մ/վ2, F  ma  60 Ն:
1.28 𝐹 = 𝑚𝜔2 𝑥 2 + 𝑦 2 =𝑚𝜔2 r,𝐹 = −𝑚𝜔2 𝑟
1.29   0.38
o
1.30  min 
1 
𝑙−𝑥 𝑥
1.31 𝐹 = 𝐹1 +𝐹2
𝑙 𝑙
𝑚
1.32 𝐹միջ = 2𝑔𝑕=6,3 ∙ 105 Ն
𝑡
𝑉0
1.33 𝜇= = 0,05
𝑔𝑡
𝜇𝑚𝑔
1.34 𝛼 = 𝜇, 𝐹𝑚𝑖𝑛 = :
1+𝜇 2
1
1.35 𝑡𝑔2𝛼 = − , 𝛼 = 490 , 𝑡𝑚𝑖𝑛 = 1 վրկ:
𝜇
𝑚 𝑔 2 𝑐𝑜𝑠𝛼
1.36 𝑣= 2𝑏𝑠𝑖𝑛 2 𝛼
1.37 x  m   g  m  M   F  / Mk :
 (m1  m2 ) g
1.38 t :
A
At 𝜇𝑚 𝐴𝑡 −𝜇 𝑚 2 𝑔
1.39 a1  a 2  ,երբ𝑡 ≤ 𝑡0 , 𝑎1 = 2 𝑔, 𝑎2 = , երբ t  t o
m1  m 2 𝑚1 𝑚2

 m2 g  m1  m2 
,որտեղ to  :
Am1
1.40 𝐹𝑚𝑎𝑥 = 𝜇 𝑚1 + 𝑚2 𝑔
- 157 -
 𝑚2
1.41 𝐹 = 𝜇2 − 𝜇1 𝑚1 + 𝑚2 𝑔
𝑚1
𝑚𝑠𝑖𝑛𝛼 ∙𝑐𝑜𝑠𝛼
1.42 𝜇𝑚𝑖𝑛 = 𝑀+𝑚 𝑐𝑜𝑠 2 𝛼
1 𝜇𝑔
1.43 𝑛= =0,5վ-1
2𝜋 𝑅

𝑏 4𝜇𝑔𝑅 3/4
1.44 𝑆=6 𝑏2

1.45 a  g sin  , an  2g cos  , a  g 1  3 cos 2  :

1.46 F  3mg cos  :
2 2gR
1.47 ա)   arccos( )  48 o ,բ) V  :
3 3
1.48 T  3 mg :
2
  m1  m2  
1.49 ac    g :
 m1  m2
 
𝐹1 +𝐹2
1.50 𝐴= 𝑆 = 336 Ջ
2
1.51 𝐴 = 11Ջ,𝛼 = arccos⁡
(0,98):
1.52 𝑊4 = 𝐴 = 𝐹 𝑟2 − 𝑟1 𝑊4 = 14 Ջ
1.53 ∆𝑊4 = 𝐴 = 𝐹 𝑟2 − 𝑟1 = 15Ջ ∆𝑊պ = −𝐴 = −15 Ջ

 a   r
1.54 F  2 er , որտեղ er  :
r r
1.55 F  0, 66 Ն:
2a b3
1.56 ա) r0  , բ) Fmax  :
b 27a 2
1.57 𝐴 = 3,48 ∙ 103 Ջ
𝑊
1.58 𝜇=
𝑚𝑔𝑙

1.59 A  mgR sin 60 o :

1.60 A  mg(h  ) :
1.61 P  0.32 Վտ:
2𝑣1 ∙𝑣2
1.62 𝑣= = 7,2մ/վ
𝑣1 +𝑣2

- 158 -
 1 3
1.63 P (t )  (8t  27t 5 ) :
m
gh
1.64 ա) P(t )  mg 2 t բ)  P  mg :
2
1.65 ա) P(t )  mg( gt  vo sin ) ,բ)  P  0 :
   1 1
1.66 F e r , A   (  )  0.082 Ջ:
r2 r1 r2
  k
1.67 F  kro , A   (r12  r22 )  7.5k Ջ:
2
𝛼 𝛼
1.68 𝑊4 = , 𝑊լր = −
2𝑟 𝑟
m2
1.69 Fmin   (m1  )g :
2
mg
1.70 A  (1  )  0.05 Ջ:
2
2𝑚
1.71 ա)∆𝑝 = 𝑚𝑔𝑡, բ) ∆𝑝 = − 𝑣0∙ 𝑔 ; 𝑣0∙ 𝑔 = −𝑣0 𝑔 612 < 0
𝑔

1.72 ∆𝑝 = 2𝑚𝑣𝑠𝑖𝑛𝛼 = 1,2 կգկգ մ վ :

𝑚𝑙
1.73 ℓն = = 1մ
𝑚 +𝑀
1.74 ա) v = 6,3 մ վ , բ) 𝑣𝑥 = −0,57 մ վ
m1
1.75 x  1  0.6 :
m1  m 2
1.76 𝑣1 = 0, 𝑣2 = 𝑣1 = 5 մ/վ:
m1 1
1.77  :
m2 3
m1 P1 m 2 P1
1.78 ա) P1'   3 կգմ/վ, P2'   2 կգմ/վ,
m1  m 2 m1  m 2
𝑚 1 𝑃12 𝑚 2 𝑃12
բ)𝑊կ′ = 2 = 0,75 Ջ,𝑊կ′ = = 0,5 Ջ,
1 2 𝑚 1 +𝑚 2 2 2 𝑚 1 +𝑚 2 2

m2 P12 Δ𝑈 𝑚2
գ) U   0.83 Ջ,դ)𝜂 = 𝑊 = 𝑚 +𝑚 0,4 ∶
2m1 (m1  m2 ) կ1 1 2

- 159 -
 FåáÕå .
1.79  2 cos  :
FÙáÙ.
m1
1.80  1  2 cos 2  2 :
m2
2m1
1.81  :
m1  m 2

1.82  ::
2
1.83 2m2 :
P2max  P1
m1  m2
1.84 m cos 
u  v0 :
M (M  m cos2  )
𝑀 2𝑔𝑙𝑠𝑖𝑛𝛼
1.85 𝑣= 𝑚𝑐𝑜𝑠𝛼
𝑚𝑀 𝑚
1.86 𝑣1 = 𝑣0 + 𝑢, 𝑣2 = 𝑣0 − 𝑢: :
𝑚 +𝑀 2 𝑚 +𝑀
2m
1.87 P 2 gl  3, 5 կգմ/վ:
3
∆𝑊 կ 4𝑚 1 𝑚 2 4𝑥
1.88 =𝑊 = 𝑚 1 +𝑚 2 2 = 1+𝑥 2
:
կ1
𝐻
1.89 𝜇= = 0,05:
𝑎+𝑠
𝑚1
1.90 𝑊կ = կ1𝑊 = 3 ∙ 104 Ջ
2 𝑚2
𝑚 1 𝑚 2 𝑣1− 𝑣2 2
1.91 𝑊𝑚𝑎𝑥 =
2 𝑚 1+ 𝑚 2
m  m2
1.92 v1  1 2 gl 1  cos    11 մ/վ:
m1
𝐻
1.93 𝑕 = , 𝑆𝑚𝑎𝑥 = 𝐻:
2
2 gh
1.94 v :
3 3
1.95 F  (m1  m2 ) g :

1.96 mg 2 :
v max  2 g ( H  ) 
k
- 160 -
  2k 
1.97 Fmax  mg1  1 

H     :
 mg 
1 ℓ 2
1.98 𝐼= 𝑚ℓ2 + 𝑚 +𝑎 = 0,028կգ ∙ մ2
12 2
1
1.99 𝐼= 𝑚1 + 𝑚2 ℓ2 = 1,16կգ ∙ մ 2
3
M 9
1.100 I  (  m)  2 :
3 4
1
1.101 I  ma 2 :
6
1
1.102 I  ma 2 :
2
(m  3m2 ) 2
1.103 I 1  :
3
13
1.104 I mR 2 :
32

1.105 M  mgv0t  cos  :

1.106 M  mgv0t :
  gt 2 
1.107 L  mv0  h  :
 2 

 k
1.108 M  mgh sin 2  :
2
2bF2
1.109 l   1, 0 մ:
ma
 mg g
1.110 F   13, ն, a   ctg  1  1, 2 մ/վ2:
1    sin  1 
1
1.111 𝑀 = 𝑚ℓ2 ∙ 𝛽 = 0,1Նմ
3

gh
1.112 ա) v  3gh բ) L  mh :
3
3g
1.113  :
l
- 161 -
 𝑚 1 𝑟1 +𝑚 2 𝑟2 𝛼 𝑚 1 𝑟1 +𝑚 2 𝑟2 𝛼
1.114 𝑣1 = 2𝑟1 ∙ 𝑔 ∙ 𝑠𝑖𝑛 , 𝑣2 = 2𝑟2 𝑔 ∙ 𝑠𝑖𝑛
𝑚 1 𝑟12 +𝑚 2 𝑟 22 2 𝑚 1 𝑟12 +𝑚 2 𝑟 22 2
𝛽𝐿
1.115 𝑊կ = ∙ 𝑡22 = 490 Ջ:
2𝑡 1

1.116 v  3g (1  cos  ) :

1
1.117 𝑊կ = 𝑚2 ℓ2 = 36 Ջ:
6
𝑀2 𝑡 2
1.118 𝑊կ = = 500 Ջ:
2𝑙
1.119 𝑊կ = 2,8𝜋 𝑚𝑛2 𝑅2 : 2

𝑚
1.120 𝑊4 = 2v 2 + 𝜋 2 𝑛2 𝑑 2
4


1.121 Q  0,7m v 2  u 2  2,51103 Ջ: 
𝜔
1.122 𝑀 = 𝐼 = 100 Նմ :
𝑡
2 FR  M ß . 
1.123 m   7.3 կգ :
 R 2
3 2 n 2 R 2
1.124 h  :
g
1.125 M  1 m  2Ct  0.4 Նմ :
2
mnR
1.126   :
Ft
2
1.127 a c  g sin  :
3
2
1.128 F  mg sin  :
7
1
1.129   tg :
3
2
1.130 t  :
gh
5
1.131 𝑊կ = 𝑚𝑔2 𝑡 2 𝑠𝑖𝑛2 𝛼
14
2 𝑔 2
1.132 ա) 𝛽 = ∙ , բ) 𝑃 = 𝑀𝑔2 𝑡:
3 𝑅 3

- 162 -
 m( gt  R)
1.133 I  R :

2mg
1.134 a  :
M  2m
gt
1.135   :
M
R(1  )
2m
m 2  m1 g T1 m1 (m  4m 2 )
1.136 ա)   ,բ)  :
m T2 m 2 (m  4m1 )
(m1  m 2  )R
2
(m2  m1 ) m1 g 2 t 2
1.137 A   :
m  2(m1  m2 )

1.138 N 
(1   2 )02 R :
8 (1   ) g
3 R
1.139 t  0 :
4g
(m  2m0 )n1
1.140 n 2  :
m
1.141   2m 0
 0.4 ռադ./վ :
(m  2m 0 )R
4m
1.142   :
M  2m
m 0 vR 0
1.143 n  :
 (2m 0R 02  mR 2 )
𝑀𝐿2
1.144 ℓ = :
3𝑚
7𝑚 2 𝑣 2
1.145 𝑊կ = :
8𝑀
N
1.146 M   3.18 Նմ :
2n
1.147 N  2I C B  2Ct  , N  0.8 103 Վտ :
mR 2  02
1.148 A   :
4
- 163 -
1.149 ա)   I 11  I 2  2 , բ) A   I1 I 2
(1   2 ) 2 :
I1  I 2 2( I 1  I 2 )

1.150   3m 2 v :
 m1  m 2  
1.151   2mgx
:
R(m0  2m)
1.152  t  3R0 :
8 g

1.153 v  2M 3g  :
M  3m
1.154   2sin  :
17 cos   10
𝑚 2 v 1 −v 2 2 𝑚 v 22 𝑚 v 21
1.155 ∆𝐸 = 2 + − :
𝑀 2 2
𝜔0𝑅
1.156 𝑇 = :
3𝜇𝑔

2. Մոլեկուլային‎ֆիզիկաևջերմադինամիկա

𝑃𝑉 𝜗 𝑁Ա
2.1. ա) 𝜗 = = 0,5մոլ, բ)𝑛 = = 12,8 ∙ 1026 մ−3
𝑅𝑇 𝑉
𝑁 Ն
2.2. 𝑃1 − 𝑃2 = 𝑘𝑇 = 0,04 ∙ 105
𝑉 մ2
ρR𝑇 կգ
2.3. 𝜇= = 44 ∙ 10−3 մոլ
𝑃

PV m
2.4. m  9.627 կգ,    300 մոլ:
RT 
PV
2.5. N  310 21 :
kT
2.6.  ( P1  P2 )V
m1  m2   2.2կգ:
RT
P(m1  m 2 )
2.7.  :
m m
RT ( 1  2 )
1 2
𝜇 2𝑃 Ն 4𝜇 1 𝑃 Ն
2.8. 𝑃1 = = 0,18 ∙ 106 , 𝑃2 = = 0,82 ∙ 106
4𝜇 1 +𝜇 2 մ2 4𝜇 1 +𝜇 2 մ2

- 164 -
2.9. m1  m 2 , V  RT ( m1  m 2 ) :
 P 1  2
m1 m 2

1 2

2.10. PVT0
N  637 :
PV
0 0T

2.11. Pmin  2 R T0 :

2.12. P2 2T1 :

P1 T  T1

T2
2.13. H h :
T1
P P
2.14. N  N A V ( 2  1 )  8.6  1023 :
R T2 T1
PV1  2
2.15. T   259 Կ:
mR(0.6 2  0.4 1 )
PV1 T1 V T
2.16. P'   (1  2  2 )  1.14 10 5 Պա:
V1  V 2 T V1 T1
P1V1  P2V 2  P3V3
2.17. P :
V1  V 2  V3

2 P0 P0
2.18. Tmax  :
3R 3
2.19. T1  nT2 :
P  NA
( 0  )
2.20. kT0 2 մ-3:
n1   1.6 1022

1 1
2
3 3𝑅𝑇 3𝑅𝑇
2.21. ℇ1 = ℇ2 = 𝑘𝑇 = 6,2 ∙ 10−21 Ջ, 490 մ վ , 𝑉1ք = = 490 մ վ , 𝑉2ք = = 1900 մ վ :
2 𝜇1 𝜇2
5
2.22. ա) ℇ = 𝑘𝑇 = 10 −20
Ջ,բ)  պտ = m RT  860Ջ:
2 
i m m
2.23. ա) U  RT  2, 08 105 Ջբ)  պտ = RT  8,31 104 Ջ:
2 

- 165 -
 3m1 5m 2
2.24. U  (  ) RT :
21 2  2

2.25. 1) U  0.6, A  0.4 ,2) U  0.71, A  0.29 :

Q Q Q Q

2.26. U  im RT  5m RT  3700Ջ, U 1  3m RT  2200 Ջ, U 2  m RT  1500 Ջ:

2 2 2 

2.27. 2kT
2   6,3 1013 ռադ./վ:
I
i i
2.28. Q  V ( P2  P1 )  V P  62.5 103 Ջ:
2 2
5 m
2.29. Q   RT  1.039 103 Ջ:
2 
𝑇2
2.30. 𝐴 = 𝑃1 𝑉1 − 1 = 40Ջ
𝑇1

P1
2.31. A  P1V1 ln :
P2
𝑚 v2
2.32. 𝐴12 = 𝑅𝑇ℓ𝑛 , 𝑄12 = 𝐴12 :
𝜇 v1
2𝑄 2∙5∙10 3
2.33. 𝐴 = = = 1,4 ∙ 103 Ջ:
𝑖+2 7
2Q 2Q
2.34. ա) T2  T1 (1  ) ,բ) P2  P1 (1  ):
iP1V1 iP1V1
i
2.35. Q  A(  1)  550 Ջ:
2
2.36. Q  m i RT  2  1 :
 2
𝑉2
2.37. ա)∆𝑈31 = 0, բ) 𝐴13 = 𝐴12 = 𝑅𝑇1 − 1 = 2,4 ∙ 103 Ջ,
𝑉1
գ) 𝑄13 = 𝐴13 = 2,4 ∙ 103 Ջ
𝑉
2.38. ա) ∆𝑈12 = 0, բ) 𝐴12 = 𝑃2 𝑉2 ℓ𝑢 𝑉2 = 66 ∙ 103 Ջ,
1
գ) 𝑄 = 𝐴12 = 66 ∙ 103 Ջ
i
2.39. ա) U  ( P3V3  P1V1 ) ,բ) A12  P1 (V2  V1 ) ,
2
i
գ) Q  3 3  PV
( PV 1 1 )  P1 (V2  V1 ) :
2

- 166 -
 T1T2 ( P1V1  P2V 2 ) P V  P2V 2
2.40. T  ,P  1 1 :
P1V1T2  P2V 2 T1 V1  V 2

2.41. V  3A :
V
m ln 2
V1
7 𝑚𝑔 𝑇2
2.42. 𝑄 = v 𝑃0 + −1 :
2 𝑆 𝑇1
𝜇 v 2 γ−1
2.43. ∆𝑇 = :
2𝑅

2.44. Q  p V ln V2  5  V4  1  :
1 1  
 V1 4  V2  
1−𝛾
𝑃2 𝛾
2.45. 𝑃3 = 𝑃2 𝛾 = 1,4:
𝑃1
i
2.46. A  U  R(T1  T2 )  4986 Ջ:
2
2 A
2.47. T2  T1  :
imR
 1
2.48. C  R :
2    1
 1
 
2.49. U  p0V0  V0   1 :
  1  V  
𝛾 −1 𝐼
𝑃 𝛾 𝑉0 𝑃 𝛾
2.50. ա)𝑇 = 𝑇0 , բ) = :
𝑃0 𝑉 𝑃0
Q
2.51. ա) U  Q  RT  10 3 Ջ, բ)    1.6 :
Q  RT
𝐴1 𝜂 𝛾 −1 −1
2.52. = = 1,4, 𝛾 = 1,4:
𝐴2 𝛾−1 𝑙𝑛𝜂

V02 ( 2  1) 1
2.53. ա) U  ,բ) A  V02 ( 2  1) :
 1 2
𝑚 1−𝜂 1−𝛾
2.54. 𝐴 = 𝑅𝑇1 − 𝜂 11−𝛾 ℓ𝑛 𝜂 2 , որտեղ   1, 4 :
𝜇 𝛾−1
CP  1
2.55.    1  1.4 :
CV  Q 
  ln  
RT0 
- 167 -
  1
R
2.56. ա) C   , բ) TV 2  const :
 1
𝑖𝑃0 𝑉 Ջ
2.57. 𝐶𝑣 = = 5,5 :
2𝑇0 Կ
R
2.58.   32  103 կգ/մոլ, i  5 :
CP  C v

640 Ջ/կգԿ,բ) CP   i  2  P0  910 Ջ/կգԿ:

iP0
2.59. ա) CV 
2 T0 2 T0
PV i
2.60. C P  (  1)  32.7 Ջ/Կ:
T 2
 7m1 5m2 
 
2.61. C   1
R 2  :
2 m1  m2
P

 5m1 3m2 
 
2.62. R  1 2  :
CV 
2 m1  m2

2.63. C   3 1  5 2   R , 𝐶𝑝 =
5𝜗1 +7𝜗2 𝑅
∙ :
V   𝜗1 +𝜗2 2
 1  2  2
2
2.64.    kT0 Ջ: i

2.65. Vհավ  2P0  450 մ/վ:


 (V ) 2
2.66. T   83 Կ:
R( 3  2 ) 2
V2
2.67.   i  (1.5) 5  7.6 :
V1
3PN A
2.68. n  1.8 10 22 մ-3:
V 2
3𝑃
2.69. 𝜌 = = 0,74 կգ/մ3:
𝑣ք2

8
2.70. V  V ք.  920 մ/վ:
3
- 168 -
 3PN A
2.71. v2  v ù.   741,6 մ/վ:
n
4 2 ∆𝑁 4
2.72. ա) 𝑓𝑢 𝑑𝑢 = 𝑒 −𝑢 ∙ 𝑢2 𝑑𝑢, բ) 𝑤 = = 10−6
𝜋 𝑁 3 𝜋

mv 2
2.73. T  :
3k

2.74. f    dN  2  
,  Ñ ³í  kT :
e kT
Nd    kT 
3/ 2
2
𝑅𝑇 𝑃0
2.75. 𝑕 = ℓ𝑛 = 885մ ∶
𝜇𝑔 𝑃
4
RT ln
2.76. h  3  2300 մ:
g
RT
2.77. h   8000 մ:
g
𝐾𝑇
2.78. 𝐹 = ℓ𝑛 𝜂 = 0,9 ∙ 10−9 ն:
∆𝑕
2.79. A  630 Ջ, Q2  1880 Ջ :
2.80.   20%, A  1.26 10 3 Ջ :
1
1
2.81.   1  n   0.18 :
2.82.   1  n1  0.6 :
1
(1 )

2.83.   1  n :
2.84. A  2 RT0  3324æ :
2.85. A   R(T1  T2 )  Q  339æ
2.86. Q  i  2 p V ln V1 :
1 1 1
2 V2
2.87.   1  (n   ) :
(1   n)
2.88.   1  T1 T :
ln 2
T2  T1 T1

- 169 -
 mV2 V m(i  2)V 2 V
2.89. S  C P ln 1  R ln 2 :
V1 V2 2V1 V1
2.90. S  1230 Ջ/Կ :
m P
2.91. S  R ln 1  17.3 Ջ/Կ :
 P2
m T2 m V
2.92. S  CV ln  R ln 2  5.4 Ջ/Կ :
 T1  V1
 T T 
2.93. S  C  m1 ln  m2 ln   300 Ջ/Կ :
 T1 T2 

3. Էլեկտրամագնիսականություն
FÏ
3.1.  1.25 10 36 :
FÓ·
𝑞 ∙ 𝑞0
3.2. 𝐹= = 10−8 Ն :
4𝜋ℇ0 𝑎 2
3.3. 𝑞1 = 0,6 ∙ 10−9 Կլ, 𝑞2 = 0,2 ∙ 10−9 Կլ:
2ℇ0
3.4. 𝜍= 𝐹 2 − 𝑚𝑔 2 :
𝑞
𝑞𝜆 𝑞𝜍 𝑞𝜍 𝑅 2
3.5. ա) 𝐹1 = 2𝜋ℇ 𝑟 ,բ) 𝐹2 = 2ℇ , գ) 𝐹3 = ℇ 2 :
0 0 0 𝑟+𝑅
q  qo
3.6. F  :
8 2  o r 2
𝜆
3.7. E 𝑟 = :
2𝜋ℇ0 𝑟
3.8. 𝑥 =𝑑 1+ 2 :
1
3.9. 𝐸= 𝑞1 + 𝑞2 = 3 ∙ 103 Վ մ ∶
𝜋ℇ0 𝑟 2
q
3.10. F  1.5 10 6 Ն:
4 o a(a  )
1 q1q2
3.11. F Ն:
4 0  R  r  R  r  l 
2q
3.12. F  0.126 10 6 :
4 o a

- 170 -
3.13. 𝐸 = 2,7𝑖 − 3,6𝑗 103 , E  4,5  103 Վ/մ:
3.14. 𝐸𝐴 = 24,97𝑒 Վ մ , 𝐸𝐵 = 74,9𝑒 , 𝐸𝐶 = −24,9𝑒 ,
որտեղ𝑒 𝑋 առանցքիդրականուղղությամբմիավորվեկտորնէ:
3.15. F    5,1  103 Ն/մ2:
2

S 2 0
𝑞1 𝑞1 − 𝑞2
3.16. 𝐸 𝑟1 = , 𝐸 𝑟2 = :
4𝜋𝜀 0 𝑟12 4𝜋 𝜀 0 𝑟22
𝜆
3.17. 𝐸 = 0, 𝜑 = :
2𝜀 0

3.18. ա) 𝐸 = 0, բ) 𝐸 = 0, գ) 𝐸 = 9,75 ∙ 103 Վ մ:

3.19. ա) φ1 = 5,4 ∙ 103 Վ, բ) 𝜑2 = 5,4 ∙ 103 Վ, գ)𝜑3 = 2,7 ∙ 103 Վ:
3.20. ա)E 𝑟1 = 0, 𝜑 𝑟1 = −750Վ, բ) E 𝑟2 = 4,5ճ103 Վ մ ,
𝜑 𝑟2 = −450Վ, գ) E 𝑟3 = 330 Վ մ , 𝜑 𝑟3 = −125Վ ∶
qR
3.21. F  0.226 10 6 Ն:
or

3.22. E
2
 2a 
2 o a 1   
  
2𝜆
3.23. 𝐸 = , հաղորդալարինկատմամբ𝛼 = 450 անկյանտակ:
4𝜋ℇ0 𝑎

2 1 2
3.24. F :
2 0
𝜆
3.25. 𝜍 =− :
2𝜋ℓ
𝑅
3.26. 𝑄 = −𝑞 :
𝑟
𝜑 1 𝑅1 𝑅1
3.27. ա) 𝜑2 = , բ) 𝜑 = 𝜑1 1 − :
𝑅2 𝑅2
𝑞
3.28. 𝜑 = :
4𝜋ℇ0 𝑟
 
3.29. ա) E   0.18 10 3 Վ/մ,բ)    56 Վ:
2 o R 4 o
  :
3.30. E sin( ),  
2 o R 2 o
R
3.31.   :
2 o

- 171 -
3.32. ա)    R Վ,բ)   0R Վ:
2

 0r r
q
3.33.   N   18 10 2 Վ:
3
N 4 or

𝜆𝑅 𝑟 2 −𝑅 2 𝜆𝑅
3.34. 𝐸 = ,𝜑 = :
2ℇ0 𝑟 3 2𝜀 0 𝑟
𝑞ℓ 𝑞 𝑅
3.35. 𝐸 = , 𝐸𝑚𝑎𝑥 = ,ℓ = :
4𝜋𝜀 0 𝑅 2 +ℓ2 3/2 6 3𝜋𝜀 0 𝑅 2 2
3.36. 𝐸 = −2 𝑎𝑥𝑖 + 𝑎𝑦𝑗 + 𝑏𝑧𝑘 , 𝐸 = 2 𝑎2 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑏 2 𝑧 2 :
 
3.37. E  a , դաշտըհամասեռէ:
3.38.    o (2x  2 y 1) :
3.39.  x  6 o ax :
3.40.   2 o A  5.2 10 7 Կլ/մ2:
qS cos 
𝑞𝜆 𝑟
3.41. Δ𝑊կ = ℓ𝑛 :
2𝜋ℇ0 𝑅
2𝑞𝜑 1
3.42. 𝑣1 = 𝑣22 − = 0,17 մ վ ∶
𝑚
q
3.43. A  25.2 10 3 Ջ:
4 o

3.44.   2 o A  2 10 8 Կլ/մ:

q
𝜆 𝑅+𝑟2
3.45. 𝜑1 − 𝜑2 = 𝑙𝑛 = 250Վ:
2𝜋ℇ0 𝑅+𝑟1

3.46. vo  q1q 2
 0.1 մ/վ:
2o mrmin
𝑞𝐸
3.47. Δ𝛼 = = 8 ∙ 10−4 մ/վ2
𝑚
e2
3.48. rmin   10 9 մ:
 o mv o2
R11  R 2 2
3.49.    3.8 10 2 Վ:
R1  R 2
R2
3.50. q2   q1 :
R1
q 𝑞
3.51.  1  ,𝜍2 = :
4𝜋 𝑅1 +𝑅2 𝑅2
4 R1  R 2  R1

- 172 -
3.52. ա) E  0,   q , երբ 0  r  R , բ) E  q
, 
q ,երբ r  R :
4 o R 4 o r 2 4 o r

 
 
3.53. q  1 :
1  2   
2 
1
2 o R  a  
 1   
 R  

3.54. a  eU  17, 6  1014 մ/վ2, a  a 2t 2

 15, 7  1014 մ/վ ,
md v  a 2t 2
2
0

1 մ/վ2:
an  a 1  2
 8  1014
v 
1  0 
 at 
qP
3.55. F  6 10 7 Ն:
4 o r 3
4 o r 2W
3.56. P  2 10 12 Կլմ:
q
3.57. A  2 pE :
3p2
3.58. F  2.110 16 Ն:
2 o  4
𝜌ℓ
3.59. 𝐸 = :
3ℇ0
r 𝜌𝑅 3
3.60. ա) E r   ,երբ, 0 ≤ 𝑟 ≤ 𝑅, 𝐸 𝑟 = 2 , երբ r  R ,
3 0 3𝑟

բ) o   R , գ)  r     R 2  r  ,երբ0 ≤ 𝑟 ≤ 𝑅,
2 2

2 o 2 3 o  
𝜌 𝑅3
𝜑 𝑟 = ,երբr  R:
3𝜀 0 𝑟
  1 
3.61. P  1   D :
 
 1
3.62. q '  q :

𝑞ℓ 𝜀−1
3.63. 𝜍 = − :
2𝜋𝑟 3 𝜀+1
𝜌 𝑟 3 −𝑅03 𝐷 𝑟 𝜌 𝑟 3 −𝑅03
3.64. 𝐷 = ∙ ,𝐸 𝑟 = = ∙ :
3 𝑟2 𝜀0 𝜀 3𝜀 0 𝜀 𝑟2

- 173 -
 𝜌 𝑅 3 −𝑅03 𝐷 𝜌 𝑅 3 −𝑅03
3.65. 𝐷 𝑟 = ,𝐸 𝑟 = = :
𝑟2 𝜀0 𝜀0 𝑟 2
𝜌𝑟 𝐷 𝜌𝑟
3.66. 𝐷 𝑟 = ,𝐸 𝑟 = = :
2 𝜀0 𝜀 2𝜀 0 𝜀
𝜌𝑅 2 𝐷 𝜌 𝑅2
3.67. 𝐷 𝑟 = ,𝐸 𝑟 = = :
2𝑟 𝜀0 2𝜀 0 𝑟

2 E0  1
3.68. E , P  2 0 E0 :
 1  1
R2
3.69. U o  Eo R1 ln :
R1
D x
3.70. D  x, E   :
 o  o
E0
3.71. ա) E   50 Վ/մ, D   0 E  8,85  1010 Կլ/մ2,բ)

P    1  0E  0, 44  109 Կլ/մ2,գ)  '  Pn  0, 44  109 Կլ/մ2:
2ℇ0 ℇ𝑆
3.72. 𝐶 = :
𝑑
3.73. C AB  C :

3.74. C AB 
C
2
 5 1 : 
3.75. C  2o R :
3.76. 𝐹 = 3,54 ∙ 10−3 Ն:
C1 U  U 2
3.77.  3:
C2 U1 U
ℇ𝐸 𝐸
3.78. 𝑈1′ − 𝑈1 = − = 2,25Վ:
ℇ+1 2
c  c 𝑞 q
3.79. q1  q 2  1 2  9, 23  105 Կլ,𝑈1 = 1 Վ, U 2  2 Վ:
c1  c 2 𝑐 1 c2
ℇ0 𝑆
3.80. 𝐶 = = 44պֆ:
𝑑−𝑎
𝐶𝑈 4
3.81. ա) 𝑞1 = 𝑞2 = , 𝑞3 = 𝑞4 = 𝐶𝑈, բ ) 𝜑𝐷 − 𝜑𝐸 = −0,3𝑈:
2 𝑆

3.82. U   10 Վ:
1  3   2
𝑈ℇ2 𝜀 1 𝐸1 𝜀1 𝑈
3.83. 𝐸1 = = 28,8կՎ/մ, 𝐸2 = = կՎ/մ:
ℇ2 𝑑−𝑑 1 +ℇ1 𝑑 1 ℇ2 ℇ2 𝑑 −𝑑 1 +ℇ1 𝑑 1

- 174 -
 U
3.84. ա) E   310 5 Վ/մ, բ)   D   o E  15.9 10 6 Կլ/մ2,
d
գ)  '    1 o E  13.3 10 6 Կլ/մ2 :
2E o 2E o 2 o E o
3.85. ա) E1  , E2  , D1  D2  ,
 1  1  1
E
բ) E1  E o , E 2  o , D1  D2   o E o :

oS q CU
3.86. ա) C   88.5 10 12 Ֆ,բ) D    2.66 10 6 Կլ/մ ,
2
d1 d2 S S

1 2
D
E1   42.8  103 Վ/մ, E 2  D  10 5 Վ/մ,գ) U1  E1d1  300 Վ,
1 o  o 2

U 2  E2 d 2  300Վ:
3.87. ա) 𝐸1 = 𝐸2 = 𝐸0 , 𝐷1 = 𝜀0 𝐸0 , 𝐷2 = 𝜀0 𝜀𝐸0 ,
2𝐸 2𝜀 0 𝐸0 2𝜀 𝜀𝐸
բ ) 𝐸1 = 𝐸2 = 𝜀+10 , 𝐷1 = 𝜀+1 , 𝐷2 = 𝜀𝐷1 = 0 0 :
𝜀+1
qR 2  R1 
3.88. 1   2   4.4110 3 Վ:
4 o R1 R 2
2
3.89. W   1.97 Ջ/մ3:
8 o
c 2
3.90. ա) R   0 ,բ) q  4 0   Կլ,գ) C  4 0 R Ֆ, դ)W 
2 2 2
:
  2
 2R4
3.91. W   97 10 3 Ջ/մ3:
2 o R   4
𝑞 12 𝑞 22 1 𝑞 12 𝑞 22 𝑞1 𝑞2
3.92. 𝑊1 = , 𝑊1 = ,𝑊 = + + :
8𝜋𝜀 0 𝑅1 8𝜋𝜀 0 𝑅2 4𝜋𝜀 0 2𝑅1 2𝑅2 𝑅2

3q 2 W
3.93. ա) W   5.4 10 9 Ջ,բ) W1   0.9 10 9 Ջ,
20 o R 6
5
գ) W2  W  4.5 10 9 Ջ:
6
3.94.   8 2  o r 2W  2.35 10 7 Կլ/մ:

- 175 -
  o SU 2
3.95. W   0.18 Ջ :
2d
C1C 2U 2
3.96. W    0.03 10 3 Ջ:
2C1  C 2 
CU 2  :
3.97. A
2 1   2
q 2 x 2  x1   SU 2 x 2  x1 
3.98. ա) A  , բ) A  o :
2 o S 2 x1 x 2
3.99. q  48 Կլ:
3.100. q  20 Կլ:
U
3.101. j   6.1 10 6 Ա/մ2:

I
3.102. u   74  10 6 մ/վ:
eN A o S
𝑒 𝑁
3.103. 𝑗 = = 2 ∙ 104 Ա :
𝑆𝑡 մ2
1  Վ
3.104. 𝐸 = = 3 ∙ 10−2 մ:
𝜌𝑆
eI
3.105. F   2.72 10 21 Ն:
S
Վտ
3.106. 𝐸 = 𝜌𝑗, 𝑃 = 𝜌𝑗 2 = 13 ∙ 10−4 :
մ3
2
4q
3.107. Q  R:
3t o
3.108. 𝑅𝑥 = 30 (Օմ), զուգահեռ :
3.109. R=R0 :
𝑋 𝑋
3.110. = 0,25 և = 0,75:
ℓ 1 ℓ 2
𝑅3 𝜑 1 −𝜑 2 +𝑅2 𝜑 1 −𝜑 3
3.111. 𝐼= = 0,2 Ա:
𝑅1 𝑅2 +𝑅1 𝑅3 +𝑅2 𝑅3
 
3.112. R AB  R1 1  1  4R 2   6 Օմ:
2  R1 

- 176 -
 7
3.113. R AB  r:
5
𝜌ℓ
3.114. 𝑅 = = 2,58 ∙ 10−3 Օմ:
𝜋𝑟1 𝑟2
RrU
3.115. I  :

2U
3.116. I  :
R
 ln
r
2𝛼∙
3.117. 𝐸 = :
𝜋𝑎 4
CU
3.118. I   1.5  10  6 Ա:
 o
 1 1 
U AB
3.119. I CD      6 Ա :
2
 R1 R2 
3.120. ա) I  3 Ա, U AB  0 , բ) I  0,U AB  1.2 վ:
3.121. 1  2  1,33 Վ:
3.122. 1   2  2 Վ:
3.123. 1   2  6.65 Վ:
R1E 2  R 2E1
3.124. I   0.02 Ա :
R1R  R 2R  R1R 2

3.125. A  B 
E1  E 2  R1
 0.5 Վ :
R1  R 2
Շ
3.126. ա)𝑞 = 𝑞0 1 − 𝑒 𝑅𝐶 = 0,18 ∙ 10−3 Կլ,
2Շ
𝑞 02
բ)𝑄 = 1 − 𝑒 𝑅𝐶 = 82 ∙ 10−3 Ջ:
2𝐶
կ∙ℇ
3.127. 𝑃𝑚𝑎𝑥 = = 15 Վտ:
4
ℇ−∙𝑟
3.128. 𝜂 = 100% = 60%:
ℇ
3.129. 𝐵1 = 15 ∙ 10−5 Տլ, 𝐵2 = 2 ∙ 10−4 Տլ, 𝐵3 = 17 ∙ 10−5 Տլ:
𝜇0
3.130. 𝐵 = 𝐼12 + 𝐼22 = 22,36 ∙ 10−5 Տլ:
𝜋𝑑
3.131. A-իև B-իմիջև, A-ից a  3.3ëÙ հեռավորությանվրա:
3.132. 𝐵 = 286 ∙ մկՏլ:
- 177 -
3.133. 𝐵 = 21,2մկՏլ:
2𝜋𝐵
3.134. 𝑃𝑚 = ∙ 𝑅 3 = 3 Ա. մ 2 :
𝜇0
𝜇 0 𝐼𝑅 2
3.135. 𝐵=2 :
𝑅 2 +𝑎 2 3/2
𝐵0 𝑅 3
3.136. 𝐵= :
𝑅 2 +𝑥 2 3/2
𝜇 0 𝐼𝑅 2 1 1 𝜇 0 𝐼𝑅 2 1 1
3.137. ա) 𝐵 = + , բ) 𝐵 = − ∶
2 𝑅3 𝑅 2 +𝑎 2 3/2 2 𝑅3 𝑅 2 +𝑎 2 3/2

2 20 I
3.138. B   282 10 6 îÉ :
a
4 0 I
3.139. B   10  4 îÉ :
d sin 
𝜇 0 𝐼ℓ
3.140. 𝐵 = :
2𝜋𝑎 4𝑎 2 +ℓ2
B2
3.141.  1,14 :
B1
0 I  3 1 
3.142. B      5.5 10 6 îÉ :
8  R1 R2 
 0 I  3 
3.143. B  1  :
4R  2 
0 I
3.144. B      tg   :
2 R
I
3.145. B  2 0 :
4 
I
3.146. B  0 4 2 :
4 R
𝐼12 𝐼22
3.147. 𝐵 = 𝜇0 + = 21,2 մկՏլ:
2𝜋𝑑 2 2𝑅 2
𝜇 0𝐼
3.148. 𝐵 = = 1,57 ∙ 10−3 Տլ:
𝑑
𝜋𝜇 0 𝜌𝐼 2
3.149. 𝑈 = = 0,12Վ:
𝑆𝐵
3 𝜇 0 𝑃𝑚 2𝑅𝐵
3.150. ա) 𝑅 = =11,7սմ, բ) 𝐼 = = 35Ա:
2𝜋𝐵 𝜇0

- 178 -
 2 d 3B
3.151. Pm   5  102²  Ù 2 :
0
 0 jR 2
3.152. B   2 10 3 îÉ :
2r
 jr
3.153. B  0  1.25 103 îÉ :
2
 I
3.154. B  0  2 10 5 îÉ :
2r
NI
3.155. B  0 H  0.24 103 îÉ , H   191 ² / Ù :
 R1  R2 
0I
3.156. B1   4.8 10  4 îÉ , B2  0 :
2r1
 1 
3.157. H  j r
2
 , երբ r  R , 
H 
2
 
1   R2
jr 2
r
երբ r  R :
𝐵 𝑑𝐼
3.158. 𝑐𝑜𝑠𝛼 = 𝜇 2
= 0,25,   900  arccos 0, 25 :
0 𝑗𝜋 𝑟

3.159.
ℓ1
𝐵ℓ 𝑑𝑙 = 0, ℓ2
𝐵ℓ 𝑑𝑙 = 𝜇0 ∙ 2 = 16π ∙ 10−7 Տլ ∙ մ:
2B
3.160. j   2  106² / Ù 2 :
0r 2
 1 
3.161. H  j 
2
 :
 0 NI R2
3.162. ա) B  ln  7 10 6 îÉ ,
2R 2  R1  R1
 NI
բ) Pm 
3
R 1
2

 R1R 2  R 22  15  103²  Ù 2 :

1 1
3.163. ա) B   0 R , բ) Pm   R 4 :
2 4
𝜇 0 2
3.164. 𝐹𝑚𝑎𝑥 = :
4𝜋𝑎
3.165. F  2IBR  0.1Ü :
3.166. F  3IBR  1.56 102 Ü :

- 179 -
 0I 2
3.167. F   16 10 5 Ü :
4
F1 0I 2 Ü F  I2 Ü
3.168.   0.2  103 ,բ) 2  0  0.13  103 :
 4R Ù   Ù
0 I 2 30 I 2
3.169. F1  F2  ; F3  :
2 a 2 a
0 I 2
3.170. F ln 2 :
2
𝑁 𝑈
3.171. 𝐵 = 𝜇0 ∙ = 1,26 մՏլ :
ℓ 𝑅
𝜇 0 𝐼1∙ 𝐼2
3.172. 𝑆 = = 7,55 ∙ 10−9 մ2 :
2𝜋𝑑 ∙𝜌𝑔

e 2B
3.173. I   4.48 10 10 ² :
2m
Be 2 R 2
3.174. P m   7.04 10 12 ²  Ù 2 :
2m
𝑃𝑚 𝑒
3.175. = = 87,9 ∙ 109 Կլ/կգ :
𝐿 2𝑚
2𝑒𝑈 𝜇 0 𝐼
3.176. 𝐹 = 𝑒 = 4 ∙ 10−16 Ն:
𝑚 2𝜋𝑎

1 2mU
3.177. ա) R   sin   0.1ëÙ ,
B e
2 cos  2mU
բ) h   2 ëÙ :
B e
m
3.178. B  E  1.26 10  2 îÉ :
2eU
e
3.179. a  E 2  v 2 B 2  1.76 1014 Ù / í 2 :
m
a vB
3.180. n   0.8 :
a E v 2B 2
2

eB h 2
3.181. v   d 2  4.5 107 Ù / í :
2m  2

- 180 -
 2 2 E
3.182.    1.7 ëÙ :
e 2
B
m
 
 
3.183.   arcsin dB  0:
   30
 2mU 
 e 

3.184. n  jB  2.5 10 28 Ù 3 :

eE
3.185. U  IBN A  1.85 10 6 ì :
ed
3.186. z  2 mE n 2 :
2

n 2
qB

3.187. 1  A  5  106ìµ :
2I

3.188. A  IBa 2  
4
 1 cos  :
 
3.189. A  2IBS :
𝐴12 𝜇 0𝐼 1 𝐼 2 𝑏
3.190. = 𝐼𝑛 = 83 ∙ 10−6 Ջ/մ:
ℓ 2𝜋 𝑎

2𝜋𝐴
3.191.  = =10 Ա :
𝜇 0 ℓ ℓ𝑛 2

3.192. A  IBld  2  103 æ

3.193. A  IBd  47 10 3 æ :
2

8
3.194. A  NIBab  24 103 æ :
3.195.    2 B  157 103 ìµ :
μ0 h ℓ
3.196. 𝜙= ℓ𝑛 ℓ2 :
2𝜋 1
LI
3.197. N   500 :

3.198. ա) L  7.1104 ÐÝ ,բ)   1.42  103 ìµ :
μ0 𝑅 2 𝑆 2
3.199. 𝐿 = = 5,5 ∙ 10−5 Հն:
4𝜋𝑙 𝜌 2

3.200. 𝑀 = 𝐼𝜋𝑅2 𝐵𝑐𝑜𝑠 ∝= 0,4 Ն. մ :

- 181 -
3.201. Pm  NIa 2  314 ²  Ù 2 :

3.202. Pm   1² Ù 2 :
0
4d  L
3.203. N   225 :
 0 D 2
3.204.   8, 04  102ìµ :
3.205. ℇմիջ = 78,5Վ:
3.206. EÙÇç  1ì :
3.207. ℇմ = 𝐵0 𝑎2 ∙ 𝜔𝑐𝑜𝑠 ∝∙ 𝑠𝑖𝑛𝜔𝑡 = 64 ∙ 10−3 Վ:
𝜋𝑑 2 𝑑𝐵
3.208. ℇմ = 𝑁 ∙ ∙ ∙ 𝑐𝑜𝑠 ∝= 4,44 ∙ 10−4 Վ :
4 𝑑𝑡
𝑁𝑆1 𝑑 𝑑𝐼
3.209. 𝐼1 = 𝜇0 ∙ = 1,66 ∙ 10−3 Ա:
4𝜌ℓ 𝑑𝑡

B  2
3.210. E  1  2   16  103 ì :
2
B 16 I
3.211.  :
t  Dd 2
3.212. E t   2 nNBS sint , Emax  2 nNBS  47.1ì :

0 2a vI 2
3.213. E  :
4 x  x  a 
𝜇 0 ℓ∙𝑣 1
3.214. 1 = ∙𝑟 :
2𝜋𝑅
0Ir 2
3.215. q   12.5 1010 ÎÉ :
2aR
qR
3.216. B   0.5îÉ :
2NS
𝑞𝑅
3.217. 𝑐𝑜𝑠 ∝= 1 − , ∝= 600 :
𝜇 0 𝐻𝑆
0vI a  b
3.218. 1  2  E  ln :
2 b
2𝑎
3.219. ℇ𝑖 = 2𝐵 ∙ 𝑦:
𝑘

- 182 -
3.220. v  mgR sin  :
B 22
3.221. a  g sin  :
CB 2  2
1
m
3.222. ℇ = 1,2 ∙ 𝑠𝑖𝑛3𝑡 Վ , ℇ𝑚𝑎𝑥 = 1,2 Վ ∶
3.223. 𝐿 = 2 ∙ 10−2 Հն:
Rt
I0
3.224.  e L  1.5 անգամ:
I
L ln 2
3.225. t  :
R
ℇ 𝐿 ℇ 𝐿
3.226. 𝐼10 = ∙ 2 , 𝐼20 = ∙ 1 :
𝑟 𝐿 +𝐿 1𝑟 𝐿 +𝐿 2 1 2
𝐿ℇ2
3.227. 𝑄 = :
2𝑅 𝑅+𝑅0
1 dI
0n
r , » ñµ r  R
3.228. E r    2 dt :

 1  n dI R , » ñµ r  R
2

 2 0 dt r

 0 Ar , » ñµ r  R
3.229. j  :
ß »Õ   R2
 0 A , » ñµ r  R
 r

3.230. w   0 N I  0.3125 æ :
2 2

8R
2 3
Ù
NI
3.231. W   0.1æ :
2

3.232. I  2Sw  1 ² :
L
3.233. I  2 2r w  12.5 ² :
0

3.234. W   l  2, 4æ
2
:
2 0S
𝑊 մագ 𝜇 0 𝜇 2
3.235. = :
ℓ 16𝜋
𝐿ℇ2
3.236. 𝑄 = = 0,26 Ջ:
2 𝑅+𝑟 2

- 183 -
 4. Տատանումներևալիքներ

1
4.1 𝑥 𝑡 = 0,08𝑐𝑜𝑠𝜋 4𝑡 + մ:
4
1
4.2 𝑥 𝑡 = 0,04𝑐𝑜𝑠𝜋 𝑡 + մ:
3
4.3 t1  6n í , t 2  32n  1í , n  0,1, 2, 3... :

v 12 x 22  v 22 x 12 v 12 v 22
4.4 A ,   :
v 12  v 22 x 22  x 12
𝑚 𝐴2 𝜔 02
4.5 𝑊𝐿𝑃 = :
2
T T
4.6 t1  , t2  :
12 4
3A
4.7 v ÙÇç  :
T
2
 v 
4.8 A  x 02   0  :
 2 
   (մ):
4.9 x t   0.04 cos   t  
 3

Fmax  mA 2 , WÏ max mA 2 2 :

4.10 
2
4.11 FA 2 :
x 
2W Éñ

a , v2
4.12   A  x2  2 :
x 
𝜋2 m 2 A 2
4.13 𝐹𝑚𝑎𝑥 = 𝑚 ,W Éñ  :
5 2
2𝑊 կ𝑚𝑎𝑥 Ն
4.14 𝑘= = 250 :
𝐴2 մ
𝑘𝑡2
4.15 𝑚= = 3,65 կգ:
4𝜋 2 𝑁 2
∆ℓ
4.16 𝑇 = 2𝜋 = 0,486 վ:
𝑔

𝐴
4.17 𝑇 = 2𝜋 = 0,4 վ:
𝑔

- 184 -
 T1
4.18 2:
T2
𝑚 v0 𝑀+𝑚
4.19 𝐴= = 0,1մ, 𝑇 = 2𝜋 = 0,42վ:
𝑘 𝑀+𝑚 𝑘

𝑚𝑔 2𝑘𝑕 𝑚 2 𝑔2
4.20 𝐴= 1+ , 𝑊𝐿𝑃 = 𝑚𝑔𝑕 + :
𝑘 𝑚𝑔 2𝑘

2d 2  2  2d µ
4.21 µ  ,T  2 :
  2d g
4.22   0.1Ù :
2
4.23 T  2 :
3g

4.24 d  :
2 3
1 5g
4.25   :
2 7 R  r 

1 I 
4.26 T  2   m
k  R2  :

3 g k 
4.27    :
2  m
m
4.28 T  2 :
3k
t ln 8
4.29 t2  1 :
ln 2
2𝑚
4.30 𝑟= ℓn1,67 :
𝑡

2
4.31 T  T0 1  :
4 2

ln , t  2 ln m 1   2  :
1  2

4.32 N 
  k  4 

- 185 -
 m lnN
4.33 r  :
t
1 A
4.34 N  ln 1 :
 A2
N
4.35 Q :
A
ln 1
A2
ln 2 2 :
4.36  , 0  1

T T 2
4 2

 ln 9, 4   2 
4.37 t  1  2  :
 g  4 
ln 5 ln 5 g
4.38 t  ,N   2 :
 2 
ln 2
A0 t 2
4.39 e t 1
8:
A2
ln 20  ln 20
4.40  ,    :
N T NT
t 1 ln10
4.41 t2  :
ln 3
4 F0
4.42 A :
k 9  4
2

km

4.43   2 :
0

4.44 Q :

2  2   黽
2

 12   22
4.45  黽 
2 :

4.46 U t   100 cos 2 10 3 t ì   :

- 186 -
 q max  1 
4.47 I t    sin   t   15, 7 sin  2 103 t  Ù ²
LC  LC 
4.48 𝑙 𝑡 = −1,413𝑠𝑖𝑛104 𝜋𝑡Ա:
WÙ
4.49  1:
W¿ É
4.50 U 0  20ì :
q m2
4.51 C  :
2WÙ max 

T
4.52 t 2n  1 , n  0,1, 2, 3,... :
8
q max
4.53 T  2 :
I max
4.54 ա) U  70, 7ì ,բ) U  0 ,գ) U  100ì :
4.55 ա) I1  111
, Ù ² ,բ) I 2  15, 7Ù ² ,գ) I 3  0 :
U max
4.56 max  LC  3  107 ìµ :
N
4.57 T  2 10 4 í , L  0, 01ÐÝ , 𝐼 𝑡 = −0,157𝑠𝑖𝑛 104 𝜋𝑡 Ա :

N2 S2
4.58 T  2  0 0  S1  :
 d
C
4.59 I max  U max :
L
L
4.60 U max  I max :
C
1 𝐼𝑚𝑎𝑥
4.61 𝐿= , 𝑈 𝑂 = 𝑈𝑚𝑎𝑥 = ∶
𝜔0𝐶 𝜔0𝐶
2
𝐿𝐼𝑚𝑎𝑥
4.62 𝑊էլ(max ) = 𝑊մագ(𝑚𝑎𝑥 ) = = 5 ∙ 10−4 Ջ:
2
4.63 𝑇 = 2𝜋 𝐿 𝐶1 + 𝐶2 , 𝐼𝑚𝑎𝑥 = 𝑈 ∙ 𝐶1 + 𝐶2 /𝐿:
𝑊 մագ 𝐿
4.64 = :
𝑊 էլ 𝐶𝑅 2

𝐶1∙ 𝐶2
4.65 𝐼𝑚𝑎𝑥 = 𝑈1 ∙ :
𝐿 𝐶1 +𝐶2

- 187 -
 1 4L
4.66 N   1  16 :
 CR 2
2 ln k
4.67   LC :
t
4.68 2 ln k :

2
 ln k 
1
t 
LC  t 

𝑈0 𝜋𝑅
4.69 = 𝑒x𝑝 :
𝑈 𝐿 𝑅2
−
𝐶 4

 LC
4.70 t  ln100 :

2Q ln 
4.71 t :

𝑄ℓ𝑛𝜂
4.72 𝑣= :
2𝜋𝑡
1 2
4.73 𝑃= 𝐼 ∙ 𝑅 = 5 ∙ 10−3 Վտ:
2 𝑚𝑎𝑥
2
𝑈𝑚𝑎𝑥 𝐶
4.74 𝑄= = 100:
2𝑃 𝐿
2
𝐶𝑅𝑈𝑚𝑎𝑥
4.75 𝑃= = 5𝑚 մՎտ:
2𝐿
20N 2S
4.76 R   4.1úÙ :
  tg 60
2
 1  R
4.77 ա) Z  R 2    , բ) Z  :
 c  R  2c 2  1
2

Um Im
4.78 Im  , UC  , UR  I m R , UL  I m  L :
2 c
 1 
R 2   L 
 c  
 2 
4.79 R  2 Ltg  :
 3 
ℇգ
4.80 𝐼գ = = 1,5Ա, 𝑈𝑅 = 𝐼գ ∙ 𝑅 = ℇգ = 30 Վ, 𝑈𝐿 = 𝐼գ ∙ 𝜔𝐿 = 150Վ, 𝑈𝐶 =
𝑅
1
𝐼գ = 150Վ:
𝜔𝐶

- 188 -
4.81   0.1ÙÙ ,    0.363Ù / í ,    0.439Ù / í 2 :
4.82 1  17ÙÙ -իցմինչև 2  17Ù :
4.83 x  4 sin4.5   0.04Ù :
4.84   0.48Ù :
  
4.85 𝜆 = 12մ,  x , t   0.06 cos 2t  x  ,  2  0.06 Ù :
 6 
4.86   2.5ëÙ :
4.87    կետերըտատանվումենհակառակփուլերով:
4.88 x  0 , v  7.85 10 2 Ù / í , a  0 :
𝑉𝑚𝑎𝑥
4.89 𝑉𝑚𝑎𝑥 = 0,108 մ վ , 𝑉 = 340 մ վ , = 3 ∙ 10−4 :
𝑉
4.90   31.7 Ù :
4.91 𝜆 = 2𝜋𝑉 𝐿𝐶 = 2500մ:
1
4.92 ℇ= = 2:
∆𝜆 ∙𝑉
1−
𝑐
2𝜋𝑐 ∙𝑞 𝑚𝑎𝑥
4.93 𝜆= = 62,8մ:
𝐼𝑚𝑎𝑥
ℇ0
4.94 𝐻𝑚𝑎𝑥 = ∙ 𝐸𝑚𝑎𝑥 = 26,5 ∙ 10−3 Ա մ ∶
𝜇0
2
𝐸𝑚𝑎𝑥 𝑆∙𝑡 ℇ0
4.95 𝑊= :
2 𝜇0

ℇ0
4.96 𝑃 = 2𝜋 ∙ 𝐸𝑚𝑎𝑥 :
𝜇0

1 ℇ0 2
4.97 𝐼= 𝐸𝑚𝑎𝑥 :
2 𝜇0

4.98 j ß Õ
» max 
 0.8²/ Ù 2 :

2 S 0
4.99 j ß »Õ max   :
c
𝑗 հաղ 𝜍
4.100 = = 2:
յշեղ 2𝜋𝑣𝜀 𝜀 0

 0 Em2  R 2t
4.101 W    5 կՋ:
0 2
4.102 ա)𝐻 = 𝑒𝑧 ℇ0 𝑐𝐸𝑚 𝑐𝑜𝑠𝑘x ;բ)𝐻 = 𝑒𝑧 ℇ0 𝑐𝐸𝑚 𝑐𝑜𝑠𝑘 𝑐𝑡 − x :
- 189 -
 5.Ալիքայինևքվանտայինօպտիկա

5.1. ∆𝜑 = 0,6𝜋:
5.2. S1  nS2  2.25ÙÙ
5.3. Օդիևսկիպիդարիմիջովանցնելիսդիտվումէլույսիուժեղացում,
ջրիմիջոցովանցնելիս` թուլացում:
𝑘𝜆
5.4. 𝑛 = 1 + = 1,000773:
ℓ
k
5.5. d   6  106 Ù
n 1 :
5.6. d min  :
  0,13  10 6 Ù
4 n  sin2 
2

5.7. d min  
 0, 24  106 Ù :
2 n 2  sin2 
y  a
5.8. L   0, 5Ù :


5.9.   tg   :
2n x
5.10.   300 :
sin
5.11. N1   600 ÙÙ 1 :

5.12. n max  3 :
nmax  
5.13. max  arcsin  450 :
d
5.14. n max  6
𝑛 𝑚𝑎𝑥 ∙𝜆𝑁
5.15. 1) 𝑛ընդ = 2𝑛𝑚𝑎𝑥 + 1 = 19, 2) 𝜑𝑚𝑎𝑥 = 𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛 = 810 , 54՛:
𝑒
 2 
5.16.   arcsin   sin 30   3803 :
d 
5.17.   2 arcsin  0, 25 :
5.18.   0,14  109 Ù :
5.19.  2  arcsin 2 sin 10 0
:  
5.20.  µ  arctg 2 :
- 190 -
5.21. n  tg 550 :
5.22.   450 :
5.23.   2arctg 1, 2  :
1
5.24. k  1   0,184 :
2 cos 2 
 1 
5.25. x  1  1  k    100%  55% :
 2 
𝑃 1
5.26. 𝜂 = = :
1−𝑝 3
𝜂
5.27. 𝑃 = = 0,67:
𝜂+1
𝜂 −1
5.28. 𝑃 = = 0,8:
1−𝜂𝑐𝑜𝑠 2𝜑
4
 b 
5.29.      2 r   1, 85  10 ìï
3

 m  :
b 4
5.30. T   4800Î , R    b   26, 7  106 ìï :
m  m  Ù2


5.31. T  4 :
S

5.32. S  :
0, 3T 4
1
𝑃 4
5.33. 𝑇 = = 866Կ:
4𝜋𝜂 ∙𝑅 2 ∙𝜍
T 4  R³2
5.34. I   1, 39  103ìï / Ù 2 :
2
𝑅
5.35. 𝑇 = 𝑇0 = 266Կ:
2ℓ

b
5.36. ա)T   5800Î ,բ)    T 4  4 R³2 ,
m
m 
գ)  2  4, 3  109 Ï ·/ í :
t c
b T1
5.37. T2   290Î
b  m T1
:
- 191 -
 2 kT 3
5.38. R(T ) 
3c 2
 2 13 :
3/ 4
 d1 
5.39. T2  T1    1190Î
d2  :
 m 0c 2 
5.40. WÏ  Wý 1  13
  0, 54  10 æ
 m 0c 2  2Wý
  :
1
5.41. 𝜂 = 𝜆 :
1+
𝜆4

2m 0c 2 Wü
5.42. Wý   0, 4  1113 æ
2m 0c 2  3Wü
P 1 3P 
5.43. ա) j  , բ) r  :
8 c r
2 2
2 c 2n
S1  
5.44. n1  :
hc  4 r 2
4𝑊 ճառ.
5.45. 𝑃 = 1 + 𝜌 = 5 ∙ 106 Պա:
𝜋𝑑 2 𝑐𝑟
P St
5.46. N ü   8  1013 ýáïáÝ :
h
2 2
5.47. P  ,F  :
c S c
𝐹𝜆
5.48. 𝑛0 = = 3,77 ∙ 1018 վ−1 :
2𝑕
𝑃∙𝑡
5.49. 𝑛 = = 5 ∙ 1015 մ −3 :
2𝑕𝑐
I
5.50. P  1    cos2  :
c
R 2
5.51. F  I:
c
5.52. Էլեկտրոնիհետկապվածհաշվանքիհամակարգումգրել
էներգիայիևիմպուլսիպահպանմանօրենքները:
hc
5.53. A»Éù   eU Ï :

1  hc 
5.54. U Ï    A»Éù  :
e  
- 192 -
 EÏ 2
5.55.  :
Eý 3
Eý
5.56. P   2m E ý  A»Éù  :
c
e 
5.57. I Ñ ³·  :
hc
𝑒𝜆𝑃
5.58. 𝜂 = :
𝑕𝑐∙𝑕

e U 2Î  U1Î 
5.59. h  :
 2 1
hc
 A»Éù
5.60. max   :
e
𝑕𝑐
5.61. 𝜑2 = 𝜑1 + 𝜆1 − 𝜆2 = 2,23Վ:
𝑒𝜆 1 𝜆 2

6.Ատոմի ֆիզիկա: Քվանտային մեխանիկայի տարրերը

c
6.1 v  2.12  108 Ù/í
2 :
𝑕
6.2 𝜆= = 1,2 ∙ 10−10 մ:
2𝑒𝑚 0 𝑈

h
6.3   1010 Ù :
eBR
6.4   2 r0  3,3  1010 Ù :
32 3 02 3
6.5 T  :
me 4
me 4 me 4
6.6 WÏ  , E å  2WÏ , E ÉñÇí   :
32  0 
2 2 2
32 2 02  2
e
6.7 Pm   1,8  1023 ²Ù 2 :
m

- 193 -
 36 4 𝑅
6.8 max  , min  , որտեղ 𝑅 = = 1,097 ∙ 107 մ −1 :
5R  R 2𝜋𝑐

3
6.9 E ü max  R  , E ü min  R  :
4
R
6.10 U   13, 6ì :
e
3 R
6.11 U1    10, 2ì :
4 e
R  𝑅
6.12 n , որտեղ 𝑅 = = 1,097 ∙ 107 մ −1 :
R   1 2𝜋𝑐

2
6.13 EÏ  :
2m  2
k
6.14 E min     :
m
me 4 4 0  2
6.15 E min   , r  :
32 2 02  2 ¿ ý
me 2
3 2  2
6.16 E1  E2   :
2mL2
2 𝜋x
6.17 𝜓 x = 𝑠𝑖𝑛 :
ℓ ℓ

w 0 :
2
6.18
ℓ 3ℓ
6.19 x1 = ; x2 = :
4 4

- 194 -
 Հավելվածներ

1. Հիմնարար Ֆիզիկականհաստատուններ

Ù3
Տիեզերականձգողությանհաստատուն` G  6, 67  1011
Ï ·í 2
Ազատանկմանարագացում՝ g=9,8 մ/վ2
Լույսիարագությունըվակուումում` c  3  108 Ù / í
1
Ավոգադրոյիհաստատուն` N A  6, 02  1023
ÙáÉ
æ
Ունիվերսալգազայինհաստատուն` R  8, 31
Î  ÙáÉ
æ
Բոլցմանիհաստատուն` k  1, 384923 
Î
19
Տարրականլիցք` e  1, 602  10 ÎÉ
Էլեկտրոնիդադարիզանգված` 𝑚𝑒 = 9,1 ∙ 10−31 կգ:
Պրոտոնիդադարիզանգված` 𝑚𝑝 = 1,67 ∙ 10−27 կգ:
Էլեկտրականհաստատուն`  0  0,885  1011ü / Ù
Էլեկտրոնիտեսակարարլիցք
(լիցքիևզանգվածիհարաբերությունը) e
 1, 76  1011ÎÉ / Ï ·
me

Մագնիսականհաստատուն` 0  4  107ÐÝ / Ù
Պլանկիհաստատուն` h  6, 63  1034 æ  í
ìï
Ստե‎ֆան - Բոլցմանիհաստատուն`   5, 67  108
Ù 2Î 4
3
Վինիհաստատուն` b  2,9  10 ÙÎ

Ռիդբերգիհաստատուն` R  2, 07  1016 í 1 ,

R
R   1, 097  107 Ù 1
2 c

- 195 -
 2. Իդեալականգազինորմալպայմանները

Ճնշում P0=𝟏𝟎𝟏𝟑𝟐𝟓ՊԱ ≅ 𝟏𝟎𝟓 ՊԱ

Ջերմաստիճան 𝑇0= 𝟐𝟕𝟑𝟎 Կ

Մեկմոլիծավալընորմալպայմաններում 𝑉0= 22,4լ/մոլ

3. Միքանիգազերիմոլայինզանգվածնրըx 103կգ/մոլ

Ջրածին M=2
Հելիում M=4
Թթվածին M=32
Ազոտ M=28
Արգոն M=40
Ածխաթթուգազ M=44

- 196 -
 Բովանդակություն

1.Մեխանիկայի‎ֆիզիկականհիմունքները
1.1. Համընթացևպտտականշարժմանկինեմատիկա ............................. 3
1.2. Համընթացևկորագիծշարժմանդինամիկա ...................................... 9
1.3.Աշխատանք, հզորությունևէներգիա: Իմպուլսիևէներգիայի
պահպանմանօրենքներըմեխանիկայում .............................................. 15
1.4. Պտտականշարժմանդինամիկա: Իներցիայիմոմենտ:Ուժի
մոմենտ: Իմպուլսիմոմենտ: Իմպուլսիմոմենտիպահպանման
օրենքը .......................................................................................................... 26

2. Մոլեկուլային‎ֆիզիկաևջերմադինամիկա
2.1. Իդեալականգազիվիճակիհավասարումը: Գազային
խառնուրդներ ............................................................................................. 40
2.2. Իդեալականգազիներքինէներգիան:Աշխատանքը
ջերմադինամիկայում: Ջերմադինամիկայիառաջինօրենքը .............. 44
2.3. Ադիաբատպրոցես: Ջերմունակություն .......................................... 49
2.4.Մաքսվելիբաշխումը: Բարոմետրականբանաձև:
Բոլցմանիբաշխումը .................................................................................. 53
2.5. Ջերմայինմեքենաներ: Էնտրոպիա .................................................. 56

3. Էլեկտրամագնիսականություն
3.1. Էլեկտրաստատիկա ........................................................................... 59
3.2. Էլեկտրականհոսանք ........................................................................ 78
3.3.Հաստատունմագնիսականդաշտ ...................................................... 85
3.4. Էլեկտրամագնիսականմակածում ................................................... 98

4. Տատանումներևալիքներ
4.1. Մեխանիկականևէլեկտրամագնիսականտատանումներ ......... 110
4.2.Առաձգականևէլեկտրամագնիսականալիքներ ............................ 126

- 197 -
5. Ալիքայինևքվանտայինօպտիկա
5.1. Ալիքայինօպտիկա ............................................................................ 131
5.2.Ջերմայինճառագայթում: Լույսիքվանտայինբնույթը................... 137

6. Ատոմիֆիզիկա: Քվանտայինֆիզիկայիտարրերը ........................ 144

Պատասխաններ ....................................................................................... 148
Հավելվածներ ............................................................................................ 188

- 198 -
 ԼևովՀայկիՔարամյան,
ՍտյոպաՋազոյիՄանուկյան,
ԷլբակԵղիշեիԷլբակյան

ԸՆԴՀԱՆՈւՐՖԻԶԻԿԱՅԻԴԱՍԸՆԹԱՑԻ
ԽՆԴԻՐՆԵՐԻԺՈՂՈՎԱԾՈւ

Ուսումնականձեռնարկ

Խմբագիր՝ Ն.Ա. Խաչատրյան

Ստորագրվածէտպագրությանª26.06.2018
Թուղթըª§օֆսեթ¦: Տպագրությունը` ռիզո, Ֆորմատª (60x84) 1/16:
Շարվածքըªհամակարգչային:
Տառատեսակը` Sylfaen: 12տպ. մամ.:
Պատվեր`163: Տպաքանակ` 200
ՀայաստանիԱզգայինՊոլիտեխնիկական Типография Национального
Համալսարանիտպարան Политехнического Университета
Երևան, Տերյան 105 Հեռ.` 52-03-56 Армении
Ереван, ул. Теряна 105 Тел.: 52-03-
56

- 199 -
- 200 -