ԵՌԱՖԱԶ ՇՂԹԱՆԵՐ

Եռաֆազ են կոչվում այն էլեկտրական շղթաները, որոնցում գործում են մկ

գեներատորով ստացված երեք սինուսոիդային էլշուներ, որոնց գործող արժեքները
հավասար են, բայց շեղված են իրար նկատմամբ ըստ փուլի 1200-ով: Ներկայումս
էլեկտրաէներգետիկայում գլխավորապես կիրառվում են եռաֆազ շղթաները:
Գործնականում հանդիպող մաֆազ շղթաները պարզապես հանդիսանում են
եռաֆազ համակարգի մ մասը: Դա պայմանավորված է եռաֆազ շղթաների՝
մաֆազ շղթաների նկատմամբ ունեցած, հետևյալ առավելություններով.

 Եռաֆազ էլեկտրական սարքերն ու ապարատներն ունեն ավելի փոքր

չափսեր, ավելի ցածր ինքնարժեք և ավելի բարձր օ.գ.գ., քան նույն հզորության
մաֆազ սարքավորումները:
 Եռաֆազ շղթան հնարավորություն է տալիս օգտագործել էժան և պարզ
կառուցվածք ունեցող եռաֆազ ասինխրոն շարժիչներ, որոնք ներկայումս
էլեկտրաէներգիայի ամնատարածված սպառիչներից են:
 Էլեկտրաէներգիայի հաղորդումը եռաֆազ գծերով տնտեսապես ավելի
շահավետ է, որովհետև թույլ է տալիս կրճատել հզորության կորուստները և
խնայել հաղորդիչ նյութը:
Եռաֆազ հոսանքի միջոցով հնարավոր է դարձել ստանալ պտտվող
մագնիսական դաշտ, որի օգտագործումով են աշխատում սինխրոն ու ասինխրոն
շարժիչները:
Եռաֆազ շղթաներում էլեկտրաէներգիայի աղբյուրը եռաֆազ գեներատորն է:
Ժամանակակից էներգետիկայում եռաֆազ էլշուների համակարգը
հիմնականում ստանում են էլեկտրակայաններում տեղադրված եռաֆազ սինխրոն
գեներատորների մջոցով:
Եռաֆազ գեներատորի կառուցվածքը սկզբունքորեն նույնն է, ինչ մաֆազ
գեներատորի կառուցվածքը: Տարբերությունը մայն այն է, որ այստեղ ստատորի
վրա մկի փոխարեն երեք փաթույթներ են տեղադրվում, որոնց առանցքները
մմյանց նկատմամբ տարածականորեն դասավորված են 1200-ով շեղված (նկ. 1):

1
 Այդ փաթույթները անվանում են գեներատորի ֆազեր, իսկ գեներատորն, ըստ

ֆազերի քանակի, անվանվում է եռաֆազ գեներատոր: Ֆազերի սկիզբները

նշանակում են լատինական A, B C , տառերով, վերջերը՝ X, Y, Z : Ընդ որում,

ընդունված է այնպես ընտրել ֆազերի հաջորդականությունը, որպեսզի
յուրաքանչյուր հաջորդ ֆազում էլշուն հետ ընկած լինի նախորդ ֆազից, ուստի B
ֆազի էլշուն հետ է ընկած A ֆազի էլշուից, C ֆազի էլշուն B ֆազի էլշուից և այլն:
Երբ ռոտորը պտտում են առաջնային շարժիչի (տուրբինի) մջոցով,
պտտվում է նաև դրա մագնիսական դաշտը՝ յուրաքանչյուր փաթույթում
ինդուկտելով սինուսոիդային էլշու: Քանի որ փաթույթները լրիվ մատեսակ են,
ապա ինդուկտված էլշուների ամպլիտուդային (հետևաբար նաև գործող)
արժեքները կլինեն մմյանց հավասար: Սակայն ռոտորը հատում է փաթույթները
ժամանակի տարբեր պահերին, ուստի նրանցում ինդուկտված էլշուները շեղված
կլինեն ըստ փուլի 1200-ով (2π/3 ռադիանով):
Եթե ժամանակի t =0 պահը համընկնեցնենք A ֆազի էլշուի սկզբի հետ
(նկ.2), ապա գեներատորում ինդուկտված եռաֆազ էլշուների ակնթարթային
արժեքները կներկայացվեն հետևյալ եռանկյունաչափական տեսքով

Նկ․ 2

2
 Երևում է (1) արտահայտություններից և նկ. 2-ից, որ ժամանակի

ցանկացած պահին eA+eB+eC=0: Այս էլշուները կարող են պատկերվել

համապատասխան երեք վեկտորների մջոցով, որոնք ունեն հավասար

երկարություններ և միմյանց հետ կազմում են 1200 անկյուններ (նկ. 3ա): Այդ
վեկտորական դիագրամից երևում է, որ ժամանակի ցանկացած պահին
Ֆազային էլշուների համար որպես դրական ուղղություններ
ընդունված են ֆազերի վերջից դեպի սկիզբը (նկ. 3բ,գ):

Նկ․ 3

Եռաֆազ սինուսոիդային էլշուները կարող են ներկայացվել նաև կոմպլեքս

տեսքով.

3
 Աստղաձև միացված եռաֆազ շղթաներ
Եռաֆազ շղթան փաստորեն երեք ﬕաֆազ շղթաների կամ ֆազերի ﬕավորում է:
Եռաֆազ շղթա կազﬔլու համար գոյություն ունի ֆազերի ﬕացման երկու հիﬓական
եղանակ. աստղաձև և եռանկյուաձև։
Դիտարկենք եռաֆազ շղթա, որի եռաֆազ գեներատորի փաթույթները և եռաֆազ
սպառիչի ֆազերի դիմադրությունները ﬕացված են աստղաձև (նկ. 4):

Նկ․4

44
4

(1)

(2)
4
 (2)

(3)
(2)

(
4
) (5)
4)

(2) (3) (2)

4) 3(
4) 4)
5)
(1 4)
5)
4)

Նկ․5
5
6

Նկ․6

6
 Ոչ սիմետրիկ եռաֆազ շղթա

67

Նկ․7

(4)

7
 8

Նկ․8

Եռաֆազ շղթայի եռանկյունաձև միացումը

(9)

8
 (6)

(7)

10)

(5)
)

9
 (8)8

(8)

10
 (9)

(9)

Եռաֆազ շղթայի հզորությունը

11
12