ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

ՖԻԶԻԿԱՅԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ

ԿԻՐԱՌԱԿԱՆ ԷԼԵԿՏՐԱԴԻՆԱՄԻԿԱՅԻ ԵՎ ՄՈԴԵԼԱՎՈՐՄԱՆ

ԱՄԲԻՈՆ

ՌԱԴԻՈՖԻԶԻԿԱՅԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

ԳՐԻԳՈՐ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ ԳԵՂԱՄԻ

ԱՎԱՐՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ
ՄԻԿՐՈԱԼԻՔԱՅԻՆ ՄԻԿՐՈՇԵՐՏԱՎՈՐ
ՌԵԶՈՆԱՏՈՐՆԵՐԻ ՀԱՄԱԿԱՐԳՉԱՅԻՆ
ՄՈԴԵԼԱՎՈՐՈՒՄԸ ԱՌԱՆՑ ՆԵՐԹԱՓԱՆՑՄԱՆ
ԹԵՍՏԱՎՈՐՄԱՆ ՀԱՄԱՐ

«Ռադիոֆիզիկա» մասնագիտությամբ
ռադիոֆիզիկայի բակալավրի որակավորման
աստիճանի հայցման համար

ԵՐԵՎԱՆ 2023
Ուսանող`_____________________________________
ստորագրություն

Հովհաննիսյան Գրիգոր
ազգանուն, անուն

Ղեկավար`_____________________________________
ստորագրություն

Ֆիզ. մաթ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Բաբաջանյան Արսեն

գիտ. աստիճան, կոչում, ազգանուն, անուն

«Թույլատրել պաշտպանության»

Ամբիոնի վարիչ`_____________________________________
ստորագրություն

Ֆիզ. մաթ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Բաբաջանյան Արսեն

գիտ. աստիճան, կոչում, ազգանուն, անուն

«_____»___________20___թ.
 ՄԻԿՐՈԱԼԻՔԱՅԻՆ ՄԻԿՐՈՇԵՐՏԱՎՈՐ ՌԵԶՈՆԱՏՈՐՆԵՐԻ
ՀԱՄԱԿԱՐԳՉԱՅԻՆ ՄՈԴԵԼԱՎՈՐՈՒՄԸ ԱՌԱՆՑ ՆԵՐԹԱՓԱՆՑՄԱՆ
ԹԵՍՏԱՎՈՐՄԱՆ ՀԱՄԱՐ
КОМПЬЮТЕРНОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ ПОЛОСКОВЫХ РЕЗОНАТОРОВ
СВЧ ДЛЯ НЕИНВАЗИВНОГО ЗОНДИРОВАНИЯ
COMPUTER MODELING OF MICROWAVE STRIPLINE RESONATORS FOR
NON-INVASIVE SENSING

ՀԱՄԱՌՈՏԱԳԻՐ

Ավարտական աշխատանքում առաջարկվում է միկրոալիքային սենսոր, որը

հիմնված է առաջին կարգի փոփոխված Հիլբերտի կորի վրա, որը նախատեսված է
ջրային լուծույթներում գլյուկոզի կոնցենտրացիան որոշելու համար՝ իրական
ժամանակում օգտագործելով մոտիկագույն էլեկտրամագնիսական փոխազդեցության
մեթոդ։ Աշխատանքի արդյուքնում նկատվել է որ ռեզոնանսային
հաճախականություններում սենսորի S11 և S12 արտացոլման պարամետրերը կախված
են գլյուկոզի կոնցենտրացիայից։ Այնուհետև կարողացանք որոշել գլյուկոզի
կոնցենտրացիան 0-250 մգ / դլ սահմաններում ՝ մոտ 2.6 ԳՀց հաճախականությամբ.։
Աշխատանքը բաղկացած է ներածությունից, երեք բաժիններից, ամփոփումից և
եզրակացությունից , օգտագործված գրականության ցանկից։
Առաջին բաժնում քննարկվում է փորձի նկարագրությունը։ Բերվել են
մանրամասնություններ օգտագործված նյութերի և Հիլբերտի կորի պարամետրերի
մասին։
Երկրորդ բաժնում նկարագրված է COMSOL ծրագրային փաթեթեի միջոցով
մոդելավորված նմուշի պարամետրերը և տեսքը։ Ինչպես նաև գրված է
տարբերությունները և նմանությունները իրական էքսպերիմենտի հետ։
Երրորդ բաժնում պատմվում է ։իրականացված փորձերի մաիսն։ Ներկայացված
է փորձի սխեման և իրականացված էքսպերիմենտների մանրամասները։
Արդյունքների քննարկումներն բերված են եզրակացության մեջ։
 Բովանդակություն
Ներածություն...........................................................................................................................................8
Փորձի նկարագրությունը.....................................................................................................................10
Մոդելավորման հատվածը...................................................................................................................11
Եզրակացություն....................................................................................................................................12
Օգտագործված գրականության ցանկ................................................................................................13

4
 Ներածություն

Գլյուկոզան հանդիսանում է հիմնական կալորիմետրիկ էներգիայի աղբյուրը

մարդկային օրգանիզմի համար և կատարում է կարևոր աշխատանք բջջային
նյութափոխանակության մեջ [1]։ Սակայն գլյուկոզայի բարձր կոնցենտրացիան կարող
է աթերոսկլերոզի, կամ դիաբետիկ ռետինոպաթիայի զարգացման պատճառ դառնալ։
Առողջ մարդու մոտ արյան մեջ գլյուկոզայի նախնական մակարդակը կազմում է 100
մգ/դլ-ից քիչ (0.1 քաշ.%), իսկ վերջնական մակարդակը կազմում է 140 մգ/դլ (0.14 քաշ.
%)։ Երբ մարդն ունի շաքարախտ, նրա արյան մեջ գլյուկոզայի վերջնական
մակարդակը մեծ է 200 մգ /դլ-ից (0.2 քաշ.%) և նախնական մակարդակը նույնպես
բարձր է։ 2014 թվականին մեծահասակների 18 և ավելի մեծ տարեկան մարդկանց 8․
5%-ը ուներ շաքարախտ։ 2015-ին շաքարախտը 1.6 մլն մահերի պատճառ դարձավ և
2012-ին արյան բարձր շաքարախտը պատճառ դարձավ ևս 2.2 մլն մահերի [2]։
Շաքարային դիաբետ ունեցող հիվանդների արյան մեջ գլյուկոզայի կոնցենտրացիայի
չափն իմանալը շատ կարևոր է, ֆիզիոլոգիական լիմիտ։ Արյան գլյուկոզի
կոնցենտրացիան չափվում է օրական մի քանի անգամ [3]։
Ներկայումս լայնորեն օգտագործվում են գլյուկոզի տվիչները, որոնք հիմնված
են ինվազիվ չափման տեխնիկայի վրա, օրինակ՝ մատի աղյուսի գլյուկաչափերը,
որոնք ունեն ցածր գին և ապահովում են բարձր ճշգրտություն։ Այնուամենայնիվ,
ինվազիվ գլյուկոզի տվիչները ունեն մի շարք ակնհայտ խնդիրներ, ինչպիսիք են ցավը,
ռիսկը վարակի, հյուսվածքների վնասման դեպքում, որտեղ արյուն է վերցվում և այլն։
Ակնհայտ է, որ ոչ ինվազիվ գլյուկաչափ մեծ օգնություն կլիներ ինսուլինի և գլյուկոզի
մակարդակի ավելի լավ վերահսկողության հասնելու համար: Հետևաբար, արյան
գլյուկոզի տվիչների զարգացումը`ոչ ինվազիվ չափման տեխնիկայի հիման վրա
կարևոր է հիվանդների առողջության խնամքի բարելավման և դյուրացման համար [4,
5]: Ներկայումս կան մի քանիսը արյան գլյուկոզի բիոսենսորների
տեսակները`միկրոալիքային դիէլեկտրական ալիքային խցիկի հիման վրա [6]
արհեստական փոխանցման գիծ [7], ժապավենի դադարեցման ֆիլտր [8],
միկրոալիքային պարույր ռեզոնանսող [9], մոտակա միկրոալիքային միկրոբլոգ [10]:

5
 Այնուամենայնիվ, գոյություն ունեցող սարքերը սահմանափակվում են զգայուն
նմուշներով։
Մինիտարիզացված սարքերի զարգացումը և օպտիմիզացիան բարձր և
ծայրահեղ բարձր հաճախություններով (միկրոալիքային) միջակայքերում մնում է
ակտուալ խնդիր [11–13]։ Ժամանակակից հաղորդակցության համակարգում
անհրաժեշտ է համատեղել բարձր արտադրողականությունը, հուսալիությունը և
բարձր ինտեգրացիայով խտություն ունեցող բաղադրիչների համակարգի
ճշգրտությունը, այդ իսկ պատճառով ֆրակտալները կարող են կարևոր դեր խաղալ։
19-րդ դարի վերջից Հիլբերտը, Պեանոն, Մինկովսկին, Սիերպինսկին և ուրիշները
առաջադրել են շարունակական և տարածություն լցնող կորերի և կառուցվածքների
ինքնավերարտադրման տարբեր եղանակներ։ Տասնամյակներ անց, երբ
միկրոալիքային սարքերի մինիտարիզացիայի պահանջները խնդիր դրեցին
կառուցվածքների նոր տեսակների զարգացման համար, ֆրակտալները գտան լայն
կիրառում միկրոալիքային տեխնիկայի և ֆոտոնիկայի մեջ ի շնորհիվ սեփական լցվող
տարածությամբ և պարբերական (ինքնավերարտադրվող) էությամբ։ Ֆրակտալ
կառուցվածքների հիման վրա առաջադրվեցին լայնաշերտ ալեհավաքներ [14–16],
զտիչներ [17–19], ռեզոնատորներ [20, 21] ծայրահեղ բարձր հաճախություններով
միջակայքում և նույնիսկ միկրոմետրիկ կառուցվածքներ օպտիկական տարածքում
Հիլբերտի բարձր կարգի ֆրակտալ կորերի հիման վրա [22]։
Իրական աշխատանքի մեջ ներկայացված են ֆրակտալային շերտավոր
զտիչներ առաջին և երկրորդ կարգերի մոդիֆիկացված Հիլբերտյան կորերի հիման
վրա։ Հիլբերտի կողմից առաջադրված ֆրակտալային Հիլբերտյան կորերն իրենցից
ներկայացնում են տարածություն լցնող, անընդհատ, չհատվող և բաց կորեր [23]։
Առաջին և երկրորդ կարգի Հիլբերտյան կորերը մոդիֆիկացվել են, որպեսզի դարձվեն
փակ անընդհատ կորեր, որոնց հիման վրա ձևավորվել են ֆրակտալ զտիչները։
Թվային անալիզը օգտագործվել է զտիչների կառուցվածքի օպտիմիզացիայի համար
COMSOL Multiphysics ծրագրի միջոցով, որը հիմնված է վերջավոր էլեմենտների
մեթոդի հիման վրա։ Զտիչների ցրման պարամետրերը (S պարամետրեր) ստացվել են
ոչ

6
7
 միայն որպես թվային, այլ նաև փորձարարական մեթոդով։ Նշենք, որ փորձի
արդյունքները և մոդելավորումը բավական մոտ են և համապատասխանում են իրար։

8
 Մոդելավորման նկարագրությունը

Նկար 1ի ա-ն և բ-ն ցուցադրում են սենսորի կառուցվածքային պատկերը

առանց և քվարցի համապատասխանաբար բլոկով։ Մոտ դիէլեկտրական թույլատրելի
կերամիկական 9.2 և չափերը 20.4 մմ , 40.4 մմ և 1մմ և ընտրվեց որպես հողակցում։
Կերամիկական սուբստրատի երկու կողմերը պատված են բարակ շերտով (50 m)
արծաթե մածուկով։ Սենսորը պատրաստվել է չորացման միջոցով:
Նախագծված սենսորի մի կողմը ունի ձև, որպես փոփոխված Հիլբերտաձև փակ
կորի։ Փոփոխված Հիլբերտի ձևավորված սենսորի երկրաչափությունը ներկայացված
է նկար 1-ում: Ահա h, s և w-ն են գծապատկերի լայնությունը, առաջին կարգի
Հիլբերտի ձևավորված կորի միավորի երկարությունը և համապատասխանաբար
կորի լայնությունը։ Սենսորի նախագծված պարամետրերն են 1 մմ, 0.1 մմ և 2.6 մմ։

Նկ․ 1․ Հիլբերտի փակ կորի վրա հիմնված սենսորը

Մոդելի երկրաչափությունը COMSOL սիմուլյացիոն ծրագրում և մոտակա

էլեկտրամագնիսական դաշտի բաշխումը ներկայացված է Նկ. 2-ում։
Էլեկտրամագնիսական դաշտի ինտենսիվությունը կենտրոնացած է զգայուն
Հիլբերտի ձևավորված օրինաչափության շուրջ ինչպես էլեկտրական դաշտի, այնպես
էլ մագնիսական դաշտի բաշխումը, որոնք ցույց են տրված Նկար 2-ում։

9
 Նկ․2․ Հիլբերտի կորի էլեկտրական և մագնիսական դաշտերի արտապատկերումը հարթության մեջ

Փորձի ընթացքում տեղադրվել է քվարցային փաթիլ`ջրային լուծույթներով, D-

գլյուկոզի տարբեր կոնցենտրացիաներով սենսորի վրա, և արդյունքը գրնացվեց
վեկտորային ցանցի անալիզատորով (VNA- ի միջոցով` Agilent E5071B): Քվարցային
բլոկի դիէլեկտրական կայունությունը 3,8 էր, բարձրությունը՝ 8 մմ, իսկ
հաստությունը` 1 մմ: Արտաքին և ներքին շառավիղը համապատասխանաբար 7 մմ և
6 մմ էր: Lուծույթի ծավալը պահվել է 500-ի սահմաններում`բոլոր փորձերի
ընթացքում և սիմուլյացիայի ընթացքում: Բարձր զգայունության կարելի է հասնել այն
դեպքում, երբ քվարցային փաթիլը տեղադրված է լինում Հիլբերտի կորի սիմետրիկ
կենտրոնի վրա: Ռեզոնատորը տրամաչափվել է DI ջրով `տալով S11 նվազագույն
քանակ` 26.84 dB:

10
 Նկ․ 3․ Մոդելի երկրաչափությունը տարածության մեջ

Գլյուկոզի մոնիտորինգի տվյալների ձեռքբերման ժամանակը 0,5 վրկ էր, իսկ

փորձարկումներն իրականացվել էին 25 C ջերմաստիճանում: Գլյուկոզի
համակենտրոնացումը հայտնաբերելու համար Հիլբերտի կորի վրա ձևավորված
սենսոր է մոդելավորվել՝ օգտագործելով COMSOL ծրագրային փաթեթը (տես ․ Նկ ․ 3-
ում կառուցված մոդելի երկրաչափությունը տարածության մեջ)։
Ռեզոնանսի հաճախությունը 0 է և սենսորի արտացոլման գործակիցը S 11 է։ Դրանք
որոշվում են մոդելավորման պարամետրերից կախված։ Ի հավելում վերը
շարադրվածի ավելորդ չի լինի ընդգծել, որ բոլոր պարամետրերը պայմանավորված
են COMSOL սիմուլյացիոն ծրագրակազմում մոդելավորված մոդելի
երկրաչափությամբ և էլեկտրամագնիսական դաշտի բաշխմամբ:

11
 Փորձի նկարագրություն

Թվային մոդելավորման արդյուքնում իրականացվել են մի շարք փորձեր։ Վերը

նշված Հիլբերտի փակ կորի եռաչափ մոդելի վրա տեղադրվել են տարբեր բեկման
ցուցիչներ ունեցող միջավայրեր։ Դրանից կարող ենք առանձնացնել հետևյալ
միջավայրերը՝ օդ, ապակի, տեֆլոն և կերամիկա։ Դրանցից յուրաքանչուրի համար
մոդելավորվել են համապատասխան գլաններ (7 մմ բարձրությամբ և 7 մմ
տրամագծով)։ Փորձերի ժամանակ մոդելին փոխանցվել են յուրաքանչուր նյութի
դիէլեկտրիկ և մագնիսական թափանցելիությունները։ Ինչպես նաև դրանցից
յուրաքանչուրի համար իրականացվել են հաշվարկներ S11 և S21 կորերի ռեզոնանսային
կախվածությունը որոշելու համար։ Ստացված փորձերի արդյուքների հիման վրա
կառուցվել են կորեր որոնք ցույց են տալիս արդ կախվածությունը։ Փորձերը ցույց
տվեցին որ լավագույն արդյունքը ստացվում է տեֆլոնի, ապակի, այնուհետև օդի և
վերջում կերամիկայի համար։ Կատարվածից բացի կարող ենք դուրս բերել լավագույն
նյութի էլեկտրական դաշտի բաշխումը Հիլբերտի փակ կորի շրջակայքով։
Արդյուքները ցուցադրված են նկ․4-ում։

Նկ․ 4․ Կատարված փորձերի արդյունքները

12
 Եզրակացություն

Սույն աշխատանքի ընթացքում մենք ծանոթացանք միկրոալիքային

միկրոշերտավոր ռեզոնատորների աշխատանքի սկզբունքի հետ, COMSOL
ծրագրային փաթեթի օգնությամբ մոդելավորեցինք Հիլբերտի փակ կորի եռաչափ
մոդելը և այդ մոդելի միջոցով իրականացրեցինք մի շարք թվային սիմուլայցիաներ։
Նախևառաջ տեղադրեցինք երեք տեսակի նյութերից պատրաստված գլաններ և
տեղակայեցինք մեր նախօրոք մոդելավորված Հիլբերտի փակ կորի վրա։ Ստացված
արդյուքները համեմատեցինք այն դեպքի հետ երբ մոդելի վրա ոչ մի արտաքին
գործոն չի ազդում, (օդի հետ)։
Եկանք հետևյալ արդյունքների ՝
1. Կերամիկայի դեպքում, որը ուներ ամենաբաձր դիէլեկտրիկ և մագնիսական
թափանցելիություններ, S11 և S21 կորերի ռեզոնանսային կախվածությունը
ստացանք ցածր արդյունք համեմատած օդի հետ։
2. Ապակին ունենալով միջին դիէլեկտրիկ և մագնիսական թափանցելիություններ
ստացվեց լավ արդյունք համեմատած կերամիկայի հետ։
3. Տեֆլոնի դեպքում ստացվեցին ամենալավ արդյունքները քանզի նրա
դիէլեկտրիկ և մագնիսական թափանցելիությունները ցածր էին։
4. Ստացված արդյուքները ցուցադրված են նկար 4-ում։

13
 Օգտագործված գրականության ցանկ

[1] Ashish Shendurse, Chandraprakash Khedkar, Glucose: Properties and analysis, The
Encyclopedia of Food and Health, Oxford: Academic Press 3 (2016) 239-247.

[2] World Health organization, http://www.who.int/features/factfiles/diabetes/en/.

[3] M. Cusick, et al., Associations of mortality and diabetes complications in patients with
type 1 and type 2 diabetes, Diabetes Care 28 (27) (2005) 617-625.

[4] M. Burge, et al., Continuous glucose monitoring:The future of diabetes management,

Diabetes Spectr. 21 (2) (2008) 112-119.

[5] A. Rosen, et al., Applications of RF/microwaves in medicine, IEEE Trans. Microw. Theory
Tech. 50 (3) (2012) 963-974.

[6] Seungwan Kim, Jongchel Kim, Arsen Babajanyan, Kiejin Lee, Barry Friedman,
Noncontact characterization of glucose by a waveguide microwave probe, Current Applied
Physics, 9 (4) (2009) 856–860

[7] Jan Vrba and David Vrba, Radioengineering, 24(4) (2015) 877-884

[8] Thomas Chretiennot, David Dubuc and Katia Grenier, Sensors, 16 (10) (2016) 1733

[9] H. Melikyan, et al., Non-Invasive in-vitro sensing of d-glucose in pig blood, Med. Eng.
Phys. 34 (3) (2012) 299- 304

[10] Kiejin Lee, Arsen Babajanyan, Chongchel Kim, Seungwhan Kim, Barry Friedman,
Sensors and Actuators A: Physical, 148 (1) (2008) 28-32.

[11] Jarry, P., and Beneat, J.N., Wiley Encyclopedia of Electrical and Electronics Engineering,
Hoboken: John Wiley & Sons, 2012, pp. 1–18.

[12] Jarry, P. and Beneat, J.N., Microwave Amplifier and Active Circuit Design Using the
Real Frequency Technique, Hoboken: John Wiley & Sons, 2016.

[13] Anguera, J., Puente, C., Borja, C., and Soler J., Encyclopedia of RF and Microwave
Engineering, Hoboken: John Wiley & Sons, 2005.

[14] Vinoy, K.J., Jose, K.A., Varadan, V.K., and Varadan, V.V., Hilbert Curve Fractal
Antennas with Reconfigurable Characteristics, IEEE MTT-S International Microwave
Sympsoium Digest, 2001, pp. 381–384.

[15] Li, J., Jiang, T., Cheng, C., and Wang, C., IEEE Trans. Dielectr. Electr. Insul., 2013, vol.
20, p. 2017.

[16] Anguera, J., Puente, C., Martínez, E., and Rozan, E., Microw. Opt. Technol. Lett., 2003,
vol. 36, p. 102.

14
[17] Chen, W.-L. and Wang, G.-M., IEEE Microw. Wirel. Components Lett., 2009, vol. 19, p.
74.

[18] Barra, M., Collado, C., Mateu, J., and O’Callaghan, J.M., IEEE Trans. Appiled
Supercond., 2005, vol. 15, p. 3841.

[19] Kirihara, S., Takeda, M.W., Sakoda, K., Honda, K., and Miyamoto, Y., J. Eur. Ceram.
Soc., 2006, vol. 26, p. 1861.

[20] Dhar, S., Patra, K., Ghatak, R., Gupta, B., and Poddar, D.R., IEEE Trans. Antennas
Propag., 2015, vol. 63, p. 1521.

[21] Ye, C.-S., Su, Y.-K., Weng, M.-H., and Wu, H.-W., Microw. Opt. Technol. Lett., 2009,
vol. 51, p. 1358

[22] Zuani, S.De, Reindl, T., Rommel, M., Gompf, B., Berrier, A., and Dressel, M., ACS
Photonics, 2015, vol. 2, p. 1719.

[23] Hilbert, D., Math. Ann., 1891, vol. 38, p. 459.

15