At Ako’y Inanod

Marcel Navarra

1) Ayaw ko nang makipagkita pa sa iyo. Galit ako sa aking ginawa. Halos limang buwan na
tayong di nagkikita. Ngunit kagabi, nagkatagpo tayo sa Letoile Parlor. Di ko ‘yon inaasahan,
ngunit pagtingala ko, nakita kitang nakaupo sa may harapan ko. Marahil, napansin mong bigla
akong yumuko. Malalaman mo rin kung bakit. Sa ngayon, sapat nang mabatid mong may
sumuot sa aking dibdib at nanginig ang aking buong katawan. Di ko nga malunok ang kinakain
kong sorbetes.
2) Napatingala muli ako nang iyong sinabing, “Say, Kid, saan ka bang sulok nagtago nitong mga
huling buwan?” Napansin mo siguro na matagal bago ako nakasagot. Sa halip, ako’y
napatunganga. Malinaw ang aking mga salitang nagdadahilan. “Dito lang, Kid. Sa totoo, umuwi
ako sa aming baryo. Hindi kaagad ako nakabalik dahil ayaw akong payagan ni Tatay na
masakitin na.” Kung naniniwala ka man sa sagot ko o hindi, mabuti na ring malaman mo na
yao’y pawang kasinungalingan.
3) Matagal bago ako nakatulog kagabi. Pabiling-biling ako sa higaan. Kagabi lamang nangyari
sa akin ito. Ang isip ko’y magulo, mga gunita ko’y nagkasala-salabid. At saka. . . .Lumapit ka sa
akin sa anyo ng isang leon. Napaso ako sa init ng iyong nanlilisik na mga mata na wari’y
dalawang bolang apoy. Ang iyong mga nakabukang daliri at mga matipunong bisig na
nanginginig sa galit ay handang sumakal sa akin. At sumigaw ka: “Taksil! Walang utang-na-
loob! Hayop! Pagbabayaran mo ito. . . Kailangan! Kailangan!” Nangilabot ako, lumuhod at
humingi ng tawad. “Kid, Kid, maawa ka sa akin. Wala akong kasalanan. . . hindi ako ang may
sala, hindi. . . ngunit kung nagkasala man ako, patawarin mo ako, maawa ka, maawa ka. . .”
4) Salamat at nakita ko pa rin ang araw na nakangiti sa Silangan! Ang kanyang banaag na
lumusot sa maliliit na butas ng dingding ang gumising at humila sa akin mula sa
malabong daigdig tungo sa liwanag. Akala ko’y sinakal mo ako hanggang sa lumawit
ang aking dila at ako’y namatay—naiwang isang bugtong na makagugulo lamang sa
iyong isipan.
5) Di mahuli ng kamay ang usok, ito’y tiyak na tatakas; di mapigilan ang pagdaloy ng tubig sa
ilog, ito’y maghahanap ng ibang lagusan patungong dagat. Kaya, ang una kong ginawa ngayong
umaga pagkabatid kong gumagalaw pa pala ang aking mga daliri, ay sumulat sa iyo. Di ko nais
na malaman mo pa sa iba. Kailangang manggaling ito sa akin. Sinulat ko ang liham na ito sa
paniwalang lilitaw din ang katotohanan. Magpapaunawa ito na akong kinilala mong tapat na
kaibigan at kapanalig ay wala nang alam na ibang paraan kundi ito. Tiyak na magagalit ka sa
pagbasa mo nitong liham. Baka kung sino pa ang pagbalingan mo ng iyong galit—magtataka ang
taong ’yon at sisigaw na wala siyang kasalanan.
6) Mabuti pang simulan ko na. Magkaibigan tayong matalik mula 1929 kung kailan tayo naging
magkaklase sa unang taon natin sa High School. Tuwing umaga’t hapon, magkasama tayong
pumasok sa klase at umuwi. Kid ang tawag ko sa iyo, at Kid din ang tawag mo sa akin.
7) Sa mga sumunod na taon, nagkahiwalay tayo. Huminto ako sa pag-aaral, batid mo kung
bakit. Di dahil sa di na kaya ng aking mga magulang ang gastos sa aking pag-aaral kundi sa
dahilang ikaw lamang at ilan sa ating mga kaibigan ang nakababatid. Batid mo ang aking
kahinaan at palagi mo akong pinapayuhang labanan ito. Di ko makalimutan ang sinabi mo
minsan, “Upang di ka tuluyang mabaliw sa mga babae, ang tanging lunas, Kid, ay umiwas ka sa
kanila. Ang demonyong nagngangalang babae ang siyang simula ng kabiguan sa buhay ng tao.
Layuan mo sila kung nais mo pang magtagumpay.”
8) Di ako tinablan ng iyong makatuwirang payo na nagbuhat sa puso ng isang kaibigan. Di ko
sila maiwasan at hanggang ngayon, isa pa rin akong bilanggo sa sarili kong kahinaan. Dahil dito,
dahil dito. . . Hindi na tayo magkasamang pumasok sa klase, ngunit nagkikita pa rin tayo sa gabi,
may buwan man o wala. Kung anong magandang palabas sa sinehan, naroon tayo, magkatabing
 nanonood at naninigarilyo. Pagkagaling sa sinehan, dumadaan tayo sa Letoile Parlor kung saan
kita nakita kagabi.
9) Akyat-panaog ako sa inyong tahanan. Itinuring ko itong parang bahay ng aking Tiyo at Tiya.
Hindi na ninyo ako itinuring na iba.
10) Madalas akong makitang nakaupo sa inyong balkon. Kung minsan, diyan ako humihiga
pagkatapos kong mananghalian sa amin. Kung di tayo nag-uusap tungkol sa pelikula, buhos na
buhos ang aking isip sa pagbabasa ng Graphic at iba pang pahayagang Ingles na inyong
kinagigiliwang basahin. Kung minsan, gustong-gusto ng Mama mong makinig sa aking pagbasa
ng “Dora, ang Anak ng Mamamatay-Tao,” “Tarzan, ang Taong Unggoy,” “Sa Paanan ng Krus” at
iba pang kuwentong nalimbag sa Bisaya. Ayaw din niyang kaligtaan ko ang mga maikling
kuwento.
11) Hinahangaan mo ako sa aking kakayahan sa pagsulat ng maikling kuwento na pinadadala ko
paminsan-minsan sa Bisaya. Lagi mo akong hinihimok na magsulat nang mas madalas. Ikaw
lang ang marunong magpahalaga sa aking panulat.
12) Ang lahat sa inyong tahanan ay naghusga na walang kuwenta ang aking mga maikling
kuwento dahil di raw maintindihan. Tumatawa lamang ako.
13) “Ba’t di ka na nagsusulat, Kid?” ang usig mo sa akin isang gabi. At isiniwalat ko naman ang
dahilan. “Babae na naman! Babae! Babae! Babae ang nagpatigil sa iyong pag-aaral at babae na
naman ngayon ang nagnakaw ng iyong hilig sa pagsusulat?” Kung batid mo lamang na babae rin
ang. . .
14) Siyempre, kilala mo ang mga babaeng naging biktima ko at ang mga kumagat sa aking pain
ngunit nakatakas din. Tinanong mo sa akin minsan kung bakit madali para sa akin ang babae
samantalang ikaw ay nahihirapan. Humalakhak ako bilang sagot. Dahil kagaya ko, may isa ka
ring kahinaan—takot kang lumapit sa babae. Nanginginig ka’t di mapalagay. Kailanma’y di kita
nakitang kusang lumalapit at nakikipag-usap sa mga dalaga. Di naman kita matatawag na bakla
dahil gaya ng karamihan sa mga tunay na lalaki, nangangarap ka rin namang makatagpo ng isang
maganda, mabait at masipag na babae na maari mong maging kasama sa buhay.
15) Di nagbago ang aking ugali sa pagdaan ng panahon. Ako’y balisa, nag-aalala at nalulungkot
tuwing di tayo magkita. Agad akong sumasaglit sa inyo, at kung ika’y wala, inaaliw ko na
lamang ang aking sarili sa pagbasa ng pinakabagong labas ng Graphic.
16) Minsan, nagbabasa ako ng isang artikulo ni Jose Garcia Villa na bumabatikos sa mga
maikling kuwentong nalimbag sa mga pahayagang Ingles. Nalibang ako sa pagbabasa kay Villa.
Batid mo kung ano ang pagtingin ko kay Villa at kapwa natin alam kung ano ang kanyang mga
sinulat. Dahil buhos na buhos ako sa aking pagbabasa, di ko napansin ang pag-upo sa aking
harapan ng nakababata mong kapatid na si Pepita.
17) “Kumusta na si Sonia?” isang ipit na tinig ang aking narinig at biglang natabunan ang mga
linyang aking binabasa. Tumingala ako. Nakatutok si Pepita sa sahig. “Ay, ewan. Iisipin ko pa
ba kung ano na ang nangyari sa kanya?” At bumalik ako sa aking pagbabasa. “Loloy,
nakaramdam ka na ba ng. . . tunay na pag-ibig?” Di ko pa nga natagpuan kung saang linya ako
tumigil nang tumingin muli ako sa kanya upang sagutin ang pangalawa niyang tanong. Ngunit
matagal bago ako nakasagot. Di ko mapigilang muling tumitig sa kanya. At mula ng sandaling
’yon, nabatid ko. . . Ang kanyang malamlam na mga mata na nakatitig sa akin ay nagpamalas ng
malaking pagnanasa. . . nagdala ng maraming pananabik at nagsalaysay ng isang magandang
kuwentong hinabi sa pighati at pumipintig na sugat sa puso at kirot na iniwan ng naglahong pag-
asa. “Tunay na pag-ibig? Ha, ha, ha. . .”
18) Isang umaga noong nakaraang Hulyo, maagang-maaga akong dumaan sa inyo. Nais sana
kitang yakaging sumama sa Banawa dahil naanyayahan tayo ng ating mga kaibigan na pumasyal
doon at kumain ng buko. Ang aking naabutan ay si Pepita na nagwawalis sa inyong bakuran.
Tinanong ko siya kung nasaan ka. Di niya ako sinagot, sa halip, siya’y nagpatuloy sa kanyang
pagwawalis. Muli ko siyang tinanong. “Ewan, di ko alam.” Mabigat ang kanyang tinig at tila
matalas ang kanyang pananalita. Ako’y nagtaka. Ngunit totoong nakaramdam na ako ng
 kaunting pagbabago sa kanyang pagtingin sa akin mula nang maitanong niya kung ako’y
nakadama na ng tunay na pag-ibig.
19) “Pepita, galit ka ba sa akin?” Tiningnan niya ako at pagkuwa’y tumakbong paakyat sa bahay.
Sinundan ko siya. Sa loob, nakita ko siyang nakapangalumbaba sa isang gilid ng silyang tumba-
tumba.
20) “Sagutin mo ako, Pepita, galit ka ba sa akin?” Hinawakan ko siya sa balikat at pilit na
iniharap sa akin. Ngunit nagmatigas siya. “Pepita, tumingin ka sa akin. Sabihin mo kung ano
ang ikinagagalit mo.”
21) Tumingala siya at ang kanyang mga mata ang sumagot: “Galit ako sa iyo, Loloy, galit! Kung
marunong ka lang sanang umunawa, di ako magagalit. Minamahal kita, ngunit di mo ako iniibig.
Bakit, di ba ako nararapat sa iyo? Di ba ako kapantay nina Sonia, Ester, Fe, Prospera at Risa sa
ganda at talino? Sino ka ba na ayaw umibig sa akin? May araw din, Loloy, na ikaw ang
magagalit at maiinggit sa akin. Magsisisi ka rin, magsisisi!”
22) Kami lang ni Pepita ang nasa loob ng bahay.
23) Isang dumadagundong na baha ang palapit sa akin. Nais ko sanang tumakbo at umiwas,
ngunit huli na. Nahagip ako ng rumaragasang tubig, natabunan ako at ako’y suminghap-singhap.
Di ako makatakas sa nakakapangilabot na agos na tumangay sa akin. At ako’y inanod. . . Nais
ko sanang may humarang sa akin na isang timbulang aking mahahawakan nang di ako matangay
sa malayo ngunit wala akong magawa. . . Waring pinagpalo ang aking katawan ng naglalakihang
agos. At ang aking kahinaan ang tumulong sa paghila sa akin sa ilalim kung saan wala akong
makita kundi kadiliman.
24) At ngumiti si Pepita.

(1937)

--Translated by Teresita G. Maceda